ระบบสขภาพอ�าเภอ 1

บทสรปผบรหำร

(District Health System)

DHS คออะไร

คอ ระบบการท�างานเพอรวมแกไขปญหาสขภาพ อยางมประสทธภาพบรณา

การภาค เนนเปาหมาย ผานกระบวนการชนชม และจดการความรแบบองบรบทของ

แตละสถานท

ท�าไมตอง DHS

เนองจากปญหาสาธารณสข หลายดานในปจจบน ไมสามารถแกดวยตวเจา

หนาทสาธารณสข เพยงดานเดยว เปนประการท หนง

การมเปาหมาย หรอตวชวดมากมาย ซ�าซอน ขาดหวใจในการท�างาน มง

ตอบตวชวด เปน ประการท สอง

บรบททแตกตางกน แตไดเสอโหลทตดมาจากสวนกลาง ท�างานกไมคลองตว

เปนประการท สาม

การท�างานดวยหวใจความเปนมนษย การผลกดนผานระบบบรการปฐมภม เปนประการท ส

เหลาน เปนการวเคราะหเรยนรรวมกนระหวางทม 40 กวาพนท ในการศกษา

มาท�างานรวมกนดวยกระบวนการเหลาน เปนเวลามากกวา 2 ป เปนเครองพสจนไดเปนอยางด

ภำพทคนในพนทไมทงกน,กำรดแลคนพกำรทมำกกวำหนำทอำจจะไมเคยคำดหวงวำในชวตนจะพบไดแตมนท�ำใหอำจำรยทกทำนคณหมอ

ทกคนทไดมโอกำสมำเยยมเยยนสมผส…มนยำกทจะอธบำยแตไมยำกทจะ

บอกวำ“ถำเลอกทแกไดกจะขอมำแกทอ�ำเภอน”

2 ระบบสขภาพอ�าเภอ

เปาหมายของ DHS

DHS เปนระบบการท�างานทมงตอบค�าถามสขภาพในแตละพนท เพราะ

ฉะนนโจทยแตละพนทไมเหมอนกน บางทอาจจะเปนโรคเรอรง บางทจะเปนการ

เขาถงบรการ บางทเปนผพการ เปนตน เหลานรวมกนเรยกวา Essential Care

ทถอเปนหวใจส�าคญในการท�างานรวมกน และแลกเปลยนเรยนร ดงเรองราวของ

หลายๆ เครอขายสขภาพอ�าเภอ ทประสบความส�าเรจ และสามารถท�าให เครอขาย

สขภาพอ�าเภอ อนกาวตอๆ ไปดวยกน

สงทคนพบส�าคญอาจจะไมใชเปาหมายทดเลศ แตเปนความรวมมอ ความ

สขของเจาหนาท และบรการทประชาชนไดรบ มนมากกวาค�าวา “สำธำรณสข”

วธการด�าเนนงาน DHS

มโครงสรางของระบบ เปนเหมอน กอนหน ทวางลงตวสามมม ดงรปท 1

โดยจดเรมตนมาจาก ความตองการทจะท�างานเพอแกไขปญหารวมกน โดยเรมตน

ขนแรกจากกระบวนการ CBL หรอ Context Based Learning น�าไปสการแลก

เปลยน ซมซบระหวางกน ยงผลใหเกดสงทเหนอความคาดหวง มากกวาตวชวด

โดยทวไปเพราะท�าดวยความทมหวใจเปนมนษย

ระบบสขภาพอ�าเภอ 3

รปท 1 วธการด�าเนนงาน DHS

4 ระบบสขภาพอ�าเภอ

บทท1บทน�ำ

(District Health System)

เนองในปจจบนระบบการแพทยไทยไดเจรญกาวหนาไปมาก พรอมๆกบระบบ

เศรษฐกจและสงคมทกาวหนาไปมากเชนกน ท�าใหเกดการเปลยนแปลงกบวถชวต

ของประชาชนคอนขางมาก หลายชมชนกาวไปสชมชนเมอง อตสาหกรรมและ

การคาขาย พนทเกษตรกรรมทเคยท�าอยางพอเพยงกเปลยนไปสเกษตรกรรมเพอ

การคามากขน น�าไปสโรคภยหรอสขภาพทมความหลากหลาย อบตเหตทมระดบ

ความรนแรงทสงขน สวนการแพทยกท�าใหประชาชนมอายขยมากขน เขาสสงคม

ผสงอาย เราจะพบประเดนปญหาสาธารณสข พรอมกบค�าถามมากมายเชน

ผ พการ ทกประเภท เราคนพบมากขน มภาวะแทรกซอนกมากขน

เราพบเหนผพการเหลานไดรบโอกาสในสงคมเทากนหรอไม คนตาบอด พการทาง

กายไดรบการดแลเพมศกยภาพในการดแลดหรอยง ผดแลเหนอยลาไปไหม

โรคเบาหวานทมากขน ควบคมดบางไมดบาง เปนหนาทของใครในการดแล ถาไมใชหนาทสาธารณสขทงหมด แลวคนทเกยวของเขาไดรบรและเขาใจมตทเขา

จะรวมดแลหรอยง หรอมอปสรรคอะไรทท�าใหไมไดรบร

ผสงอายทมากขน แตการศกษา ความยากจนท�าใหวยแรงงานออกนอกพนทเพอหาเงนทองมาเลยงดครอบครว หลายบานผสงอายอยกบหลานกมชองวาง

ระหวางวย ไมเขาใจกนกมาก บางบานไมมผดแลแมจะมาสถานพยาบาลยงไมมคน

พามา อยางนเรารวมดแลกนอยางไร

ระบบสขภาพอ�าเภอ 5

การตงครรภในวยเรยน เปนเพราะสอไมด ไมมคนคอยอบรม ความรในการ

คมก�าเนดไมด หรอเปนเพราะอะไร แลวเมอเกดเรองเหลานเดกๆ ไดรบโอกาส

อะไรบาง พอแมของเดกเหลานไดรบการเยยวยาดวยหรอไม ถาสาธารณสขตง

รบเพอฝากครรภ ท�าคลอดเพยงพอหรอไมกบสงคมทเปลยนแปลงเรวขนาดน

แลวยงมเรองของชมชนทมวถตางๆ ในการดแลและเยยวยากนเอง ไมวา

จะเปนเรอง อาหารการกน อาชพ ศลธรรม ประเพณและอาจรวมถงการดแล

รกษา ทไมใชมแตมตกายอยางเดยว เรามโอกาสรบรและหลอมรวมเราไปสเขาใน

ชมชมเพอรวมดแลและปองกนเรองตางๆทกลาวมาอยางไร

หลายๆ พนทอาจรสกวา แคงานประจ�าทท�าอยกมากมายเหลอเกน จะมเวลา

ไปรบรเรองอน งานคนอนไดอยางไรไหว หลายเรองหนวยงานรฐ หรอเอกชนหรอ

แมแตชมชนตองบรหารจดการกนไป งานของเขากบงานเรากมหวหนาตางกน มตว

ชวดตางกน เขากนไมได

6 ระบบสขภาพอ�าเภอ

แตในเอกสารฉบบนจะแสดงความส�าเรจในการดแลมตสขภาวะทมความ

ส�าคญ (Essential Care) รวมไปถงการมสวนรวมในการรบรและสรางการดแล

ตนเอง (Self Care) ดแลกนและกนเอง (Team) ซงทมอาจหมายถงสาธารณสข

กนเองและทมอาจหมายรวมถงชมชน ทองถนภาคอนๆทรวมกนดแลสขภาวะหรอ

ภยคกคามรวมกน ทแมจะตางทตางบรบท และมความหลากหลายการด�าเนนงาน

ซงบางแหงเกดจากปญหาทรบรรวมกนกบชมชน บางทเรมจากการสรางทมใน

สาธารณสขและเอาปญหาสาธารณสขเดนเรองกอนทจะเขาหาชมชนกม แตทงน

ทงนนกเพอใหเกดมตสขภาวะทดของอ�าเภอ(District Health Status) โดยอาจสรป

ออกมาเปนรางรปแบบท ศ.นพ. สรเกยรต อาชานานภาพ ไดแนะน�าไว รปท 2

ระบบสขภำพระดบอ�ำเภอ(District Health System) ถาเรามองแตในมมมองสาธารณสข เรากจะพบเพยง รพช. รพสต. หรอ สสอ. ทการขบเคลอน

ภาวะคกคามกบสขภาพนน มนเปนเรองไมงายเลย และกลายเปนงานตงรบทท�าให

บคลากรเหนอยและลาไปในทสด แตระบบสขภาพระดบอ�าเภอ ยงหมายรวมถง

ประชาชนทกคนทอยในอ�าเภอนนๆ ซงเปนรากเหงาของการดแลกนและกน และหมายรวมถงหนวยงานตางๆ ทงรฐและเอกชนทรวมดแลประชาชนคนเดยวกน

รปท 2: โมเดลของระบบสขภาพอ�าเภอ

ระบบสขภาพอ�าเภอ 7

เพอชวยกนสะทอนใหเหนภาพสขภาวะ Health Status ของอ�าเภอนนๆ รวมกน

การท�างานของหนวยบรการปฐมภมจงไมใชเนนทจดบรการเพอใหการบรการ

อยางเดยว ไมวาจะรกษา สงเสรม ปองกน ฟนฟสขภาพ แตมหนาทอกดานหนงใน

การท�างานรวมกนเครอขายในการรบรสขภาวะในแตละชวงเวลาทเปลยนและจด

ระบบ ตางๆ ของหนวยบรการใหสอดคลอง เสรมหรอรวมสรางปญญาของชมชนใน

การดแลกนและกน แกปญหาทกดานตางๆ ทเกดในแตละชวงเวลาได และสามารถ

รบรผลลพธทเกดไมวาดหรอไมดเพอเปนตนทนใหเกดการพฒนาตอไปในอนาคต

ดงนน หลกคดของระบบสขภาพระดบอ�าเภอ จงตองการใหเกดภาพของ

การรบรและการรวมสรางสขภาวะทดของประชาชนในอ�าเภอใหดขน เกดสมดล

ดวยทมสาธารณสขทเปนทมเดยวกนในการรวมรบรและท�างาน เพอการตอบสนอง

ตอสขภาวะ และสภาวะทเปลยนแปลงในชมชนตลอดเวลา ซงอาจจะเปนดานทตอง

อาศยความช�านาญของเราเอง คอ การรกษา สงเสรม ปองกนและฟนฟสขภาพ

ขณะเดยวกนกตองรวมมอหรอเปนสวนสนบสนนกบเครอขายอนๆ เพอใหเกดการ

ดแลกนและกนของประชาชนในชมชน และทายสด บคลากรของสาธารณสขกรสก

เปนสวนหนงของระบบของชมชนนนๆ มความภมใจในวชาชพของตนเอง

ทกลาวมาเปนเพยงแนวคดหลกการเพอใหเกดระบบสขภาพระดบอ�าเภอ ซง

อาจเปนเพยงทฤษฎ แตในความจรงนนมหนวยบรการปฐมภมไหนทไดจดและสราง

ระบบนรวมกบเครอขายในชมชนแลวนน ไมสามารถบอกได และไมสามารถบอกไดวามผลลพธเชงระบบทพฒนาตอเนอง แตถามเกดขนจรงแลว อะไรเปนจดเรมตนของหนวยบรการเหลานน แลวขยบขบเคลอนมาไดอยางไร ซงในบทตอๆ ไป

อาจเปนตวอยางทพอสะทอนไดวามเกดขนจรง และหลายๆ เรองหนวยบรการอนๆ

กไดเคยท�าและเกดเปนระบบอยแลว กขอเชญชวนทกหนวยบรการรวมสานพลงตอในการพฒนาระบบสขภาพระดบอ�าเภอ และรวมน�าเสนอผลลพธทเปนสขภาวะระดบ

อ�าเภอ เพอสะทอนไปยงระดบประเทศ เพอการจดการระบบตอไปในระดบประเทศ

8 ระบบสขภาพอ�าเภอ

บทท2:ภำพกวำงของDHS

Concept of DHS

กาวแรกของระบบสขภาพของประชาชน

ในปทผานมาระบบสขภาพปฐมภมมการเปลยนแปลงในหลายพนท โดยท

สงทเปลยนมากทสดอาจจะไมใชสขภาพของคนทงชมชน แตเปนบคลากรในระบบ

สขภาพทง 22 แหง ทตางสมผสไดถงการบรการทมากกวา งานทไดรบมอบหมาย

สงนนใหผลตอบแทนอยางเตมท

ผลลพธทนาทง จาก 22 เครอขายสขภาพอ�าเภอ เปนอกค�าตอบ ทยนยน

การเดนเขาสภาพฝนของการดแลสขภาพของประชาชน

สงทแสดงใหเหนคอ ไมมทเดยวทสมบรณแบบทกดาน เนองจากความแตกตาง

ของบรบทของแตละอ�าเภอ ทงปญหา และความรวมมอระหวางองคกร

นอกจากตวเลขทปรากฎออกมา มาจาก สาม ปจจยส�าคญ ของ District

Health System คอ

1. ความเปนอนหนงอนเดยวกน Unity Team

2. การมเปาหมายรวมกนเรอง Essential Cares ทง 10 ประการ ไดแก 1). ผสงอาย ผทตองพงพา สามารถไดรบการดแล ไดในชมชน และทบาน 2). โรคเรอรง (เบาหวาน ความดนสง ไขมนในเลอดสง โรคหวใจ หด ถง

ลมโปงพอง วณโรคปอด เอดส โรคไต โรคตบ มะเรง เปนตน

3). มความเขมแขง ของการควบคมโรค ในทองถน เชน ไขเลอดออก และ โรคไมตดตอ 4). งานสงเสรมสขภาพ - ปองกนโรค - ควบคมโรค - คดกรองโรค

อนามยสงแวดลอม อนามยแมและเดก อาชวอนามย

5). ระบบการแพทยฉกเฉน

6). สขภาพฟน

ระบบสขภาพอ�าเภอ 9

7). โรคจตเวช - สขภาพจต

8). ผพการ (อมพาต เบาหวานถกตดเทา แผลเรอรง)

9). เดกเลก วยรน วยท�างาน ผสงอาย ผดอยโอกาส คนยากคนจน

10). ผปวยระยะสดทาย

3. การดแล ตนเอง (Self Care) หมายถงประชาชนมความรในการดแล

สขภาพของตนเองและรวาเมอไรควรไปใชบรการสาธารณสข และสามารถไดรบ

บรการอยางทนทวงท

ทง 3 ประการเปนตวผลกดน ใหบรรลเปาหมาย ผานความเปนเจาภาพรวมกน

ในชอทเรยกวา “ ระบบสขภำพอ�ำเภอ ”

โจทยของระบบสขภาพอ�าเภอ คอ ท�าอยางไร จะใหทกๆ ทท�าไดด ไมนอย

กวาทเราพบไดจากเรองเลาทผานมาจะแสดงออกผานแมตรกซทง 3 แบบตางบรบท

ภาพฝน ทวา ประเทศไทย สามารถมระบบการดแลทถงในระดบทเรยกวา

คนไทย ไมทงกน และเปนระบบทไมขนกบผบรหารของ เครอขายสขภาพอ�าเภอ

2.1 กรอบแนวคดการพฒนาระบบสขภาพชมชน

กรอบแนวคดการท�างานถกแสดงออกมาใหเหนดง รปท 3 โดยการขบเคลอนของ Unity of Distric Health Teams ตองเปนไปเพอตอบสนองตอการดแลตนเอง

และมงเปาไปท Essential Cares เพอใหเกดผลลพธทส�าคญ 2 ประการคอ

1. Clinical Outcomes: อนไดแก การเปลยนแปลงของ อตราตาย, ความพการ และ เรองของคณภาพชวต 2. Psychosocial Outcomes: อนไดแก คณคาในตวเอง, ความส�าเรจใน

ตนเอง และ ความสข

โดยทกระบวนการเรยนรทเกดขนผานกระบวนการ CBL และการท�างาน

ประจ�าสงานวจย

10 ระบบสขภาพอ�าเภอ

รปท 3 : สวนประกอบของกรอบแนวคด DHS

ระบบสขภาพอ�าเภอ 11

ในรปท 4 ในกรอบซายมอ มการขยายสวนประกอบทเปนแกนของทมาของ

ผลลพธทางสขภาพ ผานทางปญหาตางๆ ทมการจดเรยงในแตละพนท ซงไมจ�าเปนตองเหมอนกน ตรงนกเปนสวนทส�าคญ เนองจากปญหาในแตละทมความแตกตางกนออกไป จงเลอกพฒนาตามแตปญหาทมความส�าคญ

ในกรอบดานขวา เปนสวนประกอบของ Unity Health Team ซงตองการ

มากกวาการใชทรพยากรรวมกน แตหมายถงการเปลยนแปลงโครงสรางการท�างาน

ใหเออตอการแกปญหาทางสขภาพในแตละพนทเปนส�าคญ

รปท 4 : สวนประกอบแตละดานทส�าคญของ DHS

12 ระบบสขภาพอ�าเภอ

2.2 การเชอมโยงระบบสขภาพชมชน

ทผานมาจะแสดงออกถงกลไกความส�าเรจถกขบเคลอนผานองคาพยพตางๆ เพอใหเกดระบบสขภาพทเปนของประชาชนในพนท โดยมกระบวนการเรยนรรวม

กน และชนชมกนทงรปแบบของ Context Based Learning(CBL) และการใช

การประเมนเครอขายปฐมภม โดยผลทไดเปนค�าชนชมยนด เพอใหเกดพลงดานบวกในการท�างาน โดยหวใจของผขบเคลอนจะสงเกตในกรอบซายบน ซงมความส�าคญ ตงแตการเตรยมเครอขายสขภาพอ�าเภอ

กระบวนการตางๆ มการจดสรรทรพยากรอยางเปนระบบตามแผนการพฒนา

และระบบจดการของกระทรวงสาธารณสข และสงผลไปยงเปาหมายของสขภาวะของประชาชนในกรอบขวาสด

รปท 5 ภาคทเกยวของกบการพฒนา DHS

ระบบสขภาพอ�าเภอ 13

บทท3:เมตรกซกำรพฒนำ DHS Matrix

ปจจยของความส�าเรจ

ในรอบ 1 ปทผานมา ทางคณะผวจย ไดมโอกาสเขาคนหาค�าตอบของ เรอง

ราว ดอกไมหลากส วาแตละเครอขายสขภาพอ�าเภอ ประสบความส�าเรจมาไดอยางไร

โดยในโจทยตอไป คอ แลวท�าอยางไร ถงจะถายเทความส�าเรจ จตวญญาณ ความ

อยากท�างาน และความยงยนของสงทตองถกปฏบต

ท�าใหไดเรองราวทนาสนใจมากมาย โดยในทนขอน�าเสนอภาพรวมของ

กระบวนการ ดงน

Unity district health team

การพฒนาเครอขายสขภาพอ�าเภอใหส�าเรจนนจ�าเปนตองมการท�างานรวม

กนในหลายระดบ หลายภาคสวน ควรมการบรหารงานทโปรงใส ไดรบการยอมรบ

จากทกฝาย และตองถอเปนภารกจรวมกนในการทจะน�าไปสผลลพธทางสขภาพทด

ขนของประชาชน ดงนนจงมความจ�าเปนอยางยงทจะตองท�าความเขาใจในแนวคดและมองเหนภาพรวมของระบบสขภาพ รวมไปถงภาคเครอขายทเกยวของ เพอจะชวยปรบปรงการจดการใหสอดคลองกบความจรงในแตละพนท โดยมเปาหมาย คอ

ทมบรหารจดการระบบบรการสขภาพในภาพรวมของอ�าเภอ ทมศกยภาพในการ

บรหารจดการแบบบรณาการ โดยการบรหารนนสามารถใหบรการทางสขภาพทประชาชนตองการ มคณะกรรมการบรหารเครอขายบรการสขภาพอ�าเภอ (District Health Team) เปนรปแบบการบรหารจดการทมงเนนการท�างานรวมกนและเชอม

ประสานงานกน วางกรอบแนวคดและการด�าเนนงาน และเปาหมายการพฒนา

บรการสขภาพระดบอ�าเภอทเหมาะสมกบบรบทของพนทรวมกน ภายใตรปแบบ

14 ระบบสขภาพอ�าเภอ

คณะกรรมการทประกอบดวย ตวแทนจากองคกรปกครองสวนทองถน, ตวแทนจาก

ภาคประชาชน, ตวแทนจากผใหบรการ (โรงพยาบาล, ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ,

รพ.สต.) โดยมหนาทวางแผน และก�าหนดทศทางนโยบายในการจดบรการสขภาพ

และแกไขปญหาสขภาพอยางมสวนรวมทกภาคสวน มการประสานความรวมมอ

สรางความเปนเอกภาพขององคกรทมสวนในการจดบรการสขภาพในพนท บรหาร

จดการใหมการจดเครอขายบรการสขภาพระดบอ�าเภอเปนไปตามทศทางนโยบายท

ก�าหนด จดหาและรวมสนบสนนงบประมาณ โดยมการบรหารจดการงบประมาณ

แบบเครอขาย

Resource sharing

ในขณะทภารกจของระบบบรการสขภาพนนกวางขวาง แตทรพยากรทมนน

คอนขางจ�ากด จงไมอาจพฒนาทกเรองไดพรอมกน ความส�าคญคอการจดล�าดบ

ภารกจทางสขภาพ และจดสรรทรพยากรใหอยางเหมาะสม มความโปรงใส ยตธรรม

และไดรบการยอมรบจากทกฝาย รปแบบการบรหารและสนบสนนการด�าเนนงาน

ของหนวยบรการในแตละเครอขายอาจแตกตางกน บางแหงการแบงปนทรพยากร

เปนไปอยางไมเทาเทยม การจดสรรเงนสนบสนนไมสอดคลองกบภาระงาน จงท�าให

ไมเพยงพอส�าหรบการพฒนาระบบบรการ สถานการณดานก�าลงคนมแนวโนมลดลง ขณะทจ�านวนประชากรและความตองการบรการสขภาพเพมมากขน สงผลใหภาระ

งานของเจาหนาทเพมขน ขณะเดยวกนนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนามผล

ใหอปสงคตอบรการเพมขนมาก ยงเพมภาระงานดานการรกษาพยาบาลของหนวยบรการ และอาจมผลกระทบดานลบของการจดบรการสงเสรมสขภาพปองกนโรคและบรการเชงรกของหนวยบรการ ดงนนเปาหมายคอการทสถานบรการทอยในชมชน

ไดรบการสนบสนนใหมวสด ครภณฑ เวชภณฑ อปกรณทางการแพทย การเขาถง

หองปฏบตการ และมการสนบสนนทางวชาการ เพอทมผใหบรการสามารถใหบรการไดอยางเตมสมรรถนะ ตามขอบเขตบรการ มการสนบสนนดานทรพยากรบคคล โดย

มการวางแผนรวมกนระดบอ�าเภอ อาจมการสบเปลยนบคลากรตามความเหมาะสม

ระบบสขภาพอ�าเภอ 15

เพราะอยในเครอขายเดยวกน การสนบสนนดานการเงน โดยมการด�าเนนงานในรป

ของเครอขาย มคณะกรรมการในการด�าเนนงาน มการจดสรรงบประมาณโดยผาน

คณะกรรมการบรหารจดการ การสนบสนนดานเวชภณฑยา วคซนและเครองมอ

มการจดท�าแผนจดซอโดยคณะกรรมการ นอกจากนนควรมการวางระบบการ

ปองกนการตดเชอใหเปนไปตามมาตรฐาน ผลลพธทเกดขนนาจะท�าใหเกด

ประสทธภาพโดยรวมในการใหบรการ และสงผลใหประชาชนเกดความพงพอใจ

เพมมากขน

EssentialService

ระบบบรการปฐมภมมความส�าคญและเออตอการเขาถงบรการสขภาพท

จ�าเปน โดยเปนหนวยบรการหลกทใหบรการแกประชาชน การบรการปฐมภมเปน

พนฐานของการใหบรการสขภาพแกประชาชน เปนบรการทมความหลากหลาย

และรอบดาน ใกลชดประชาชน มหลายกจกรรมตองใหบรการทบาน/ชมชน

การจดบรการจงตองสะทอนคณลกษณะทส�าคญ คอเปนบรการทตอบสนองตอ

ปญหาสขภาพของประชาชนในพนท เปนไปตามบรบท สอดคลองกบวฒนธรรม

ตองมกระบวนการเรยนรโดยใชบรบทเปนฐาน (Context Based Learning)

สอดคลองกบบรการทจดใหม การจดบรการภายนอกสถานบรการหรอในชมชน

นนในแตละพนทมความแตกตางกนมาก อาจจะมคลายกนบางแตคณภาพบรการกอาจจะมความแตกตางกน จงควรมการก�าหนดคณภาพบรการทประชาชนคาดหวงได ในดานการบรการทจ�าเปนอนประกอบดวย การดแลกลมผสงอาย/

ผทตองพงพา โดยสามารถไดรบการดแลไดในชมชนและทบาน, การดแลผปวย

โรคเรอรง (เบาหวาน/ความดนโลหตสง/ไขมนในเลอดสง/โรคหวใจ/หด/ถ ง ล มปอด โ ป ง พอ ง / ว ณ โ ร คปอด / เ อ ดส / โ ร ค ไ ต / โ ร คต บ / ม ะ เ ร ง ) , การควบคมโรคในทองถน (ไข เลอดออก/โรคไมตดตอ), การด�าเนนงาน

สงเสรมสขภาพปองกนโรค(คดกรองโรค/อนามยสงแวดลอม/อนามยแมและเดก/

อาชวอนามย), จดใหมระบบการแพทยฉกเฉน, การดแลสขภาพชองปาก,

16 ระบบสขภาพอ�าเภอ

การดแลผปวยทางจตเวช-สขภาพจต, การใหบรการกบกลมผพการ(อมพาต/

เบาหวานถกตดเทา/แผลเรอรง),กล มเสยงสง (เดกเลก/วยร น/วยท�างาน/

ผ สงอาย/ผ ด อยโอกาส/ยากจน) และการดแลผ ปวยระยะสดทาย เปนตน

Appreciation and quality

เครอขายสขภาพอ�าเภอควรสนบสนนใหเครอขายบรการปฐมภม มการจด

บรการสขภาพทมความครอบคลมการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค รกษาพยาบาล

และการฟนฟสภาพ ตลอดจนใหมความเหมาะสม สอดคลองกบความจ�าเปนหรอ

ความตองการ และสภาพปญหาทางดานสขภาพของประชากรทเปนกลมเปาหมาย

นอกจากนจะตองมการสงเสรมการท�างานทงในดานความชวยเหลอ การพฒนา

และการเชดชผปฏบตงาน เพอใหเกดการพฒนาหนวยบรการปฐมภม เชนปรบปรง

โครงสราง จดหาอปกรณ เวชภณฑ ใหเหมาะสมเพยงพอ ท�าใหสถานบรการเปนท

นาเชอถอทงในสวนภาพลกษณและศกยภาพการใหบรการ มการพฒนาศกยภาพ

ผใหบรการ มระบบ IT ทใชสอสารและสงตอขอมลผรบบรการระหวางหนวย

บรการปฐมภมและหนวยบรการรบสงตอ มแนวทางการท�างาน (Guideline)

ในการใหบรการผปวยบางกลมเปาหมายทพบบอย พฒนาแนวทางหรอมาตรฐาน

การใหบรการส�าหรบผปฏบตงานในหนวยบรการปฐมภม เพอใหการใหบรการและการสงตอเปนไปอยางมมาตรฐานและมประสทธภาพ จดระบบการใหบรการโดย

ค�านงถงศกยภาพการใหบรการของหนวยบรการแตละระดบ ตลอดจนมการจดสรร

ทรพยากรและบคลากร ใหหนวยบรการปฐมภม หาแนวทางการจดการรวมกนโดยดงจดเดนและทนทรพยากรของแตละสวน มการสมทบงบประมาณสวนหนงจากสวนทองถนและภาคประชาชน การประเมนผลควรเปนการประเมนจากชมชนโดย

ประชาชน จะสามารถจดการกบปญหาและอปสรรค ท�าใหการจดการเปนไปไดงาย

ขน สามารถแกปญหาไดตรงจด ท�าใหเกดความคลองตวมากขน ตรงเปาหมายตรงประเดน ผลลพธทไดนาจะมประโยชนกบประชาชนสงสด

ระบบสขภาพอ�าเภอ 17

จากทกลาวมาจะเปนการด�าเนนงานในสวนของเครอขายสขภาพของแตละ

อ�าเภอ แตเมอพจารณาเพมเตมในสวนของการด�าเนนงานเพอใหบรรลเปาหมาย

สงสด Common Goal ตาม Conceptual Framework of DHS Development

จะตองมการด�าเนนการทง 3 สวนควบคกนไป ทง Unity District Health Team (Concept&Policy, Structure & Organization, Resources Allocation & Sharing, Manpower Development, Information System, Supportive

Mechanism, New Management (Partnership & Networking), Essential

Care (P&P, MCH, EMS, Acute Minor Diseases, Dental Health, Chronic

Diseases, Psychiatric Diseases & Mental Health, Disabilities, End of Life

Care, High Risk Groups (Pre-school, Adolescent, Elderly) และ Self-Care

เมอด�าเนนการครอบคลมแลวยงพบปญหาทไมสามารถด�าเนนตอไปไดภายใน

เครอขายของตนเอง ยงมระบบการสงตอไปยงผเชยวชาญหรอสถานบรการ

ในระดบเหนอขนไป

สดทายเมอด�าเนนการไดครบถวนจะกอใหเกดผลลพธ คอสขภาวะทดของ

ประชาชน โดยพจารณาจากคณภาพชวตทดขน (Quality of Life) การมคณคา

(Value) และความสข (Happiness)

DistrictHealthMatrix

ในการรวมถอดบทเรยนในการพฒนาของแตละเครอขายสขภาพระดบอ�าเภอนน พบวาหลายๆ ครงทความส�าเรจไมไดเกดจากเฉพาะทรพยากร แตเกดจากความเปนเจาภาพรวม หรอทเราเรยกวา Unity District Health ซงเวลาท�างานนน ภาค

เหลานน กยนดทจะท�าเพอประชาชนในพนทของทกทาน

ในตารางท 1 แสดงใหเหนบรบทในการพฒนาทแตกตางกน แตทกทกประสบความส�าเรจในแบบของแตละพนท และตองถกชนชม โดยสามารถไปแลกเปลยน

เรยนรตามบรบทของชมชน เพอน�ากลบไปพฒนาตอยอดได

18 ระบบสขภาพอ�าเภอ

ตารา

งท 1

แมต

รกซป

จจยค

วามส

�าเรจ

ในเค

รอขา

ยสขภ

าพระ

ดบอ�า

เภอ

เครอ

ขายส

ขภาพ

อ�าเภ

อ

Uni

ty D

istri

ct H

ealth

Tea

mC

omm

unity

Parti

cipa

tion

and

Self C

are

Esse

ntia

l Car

e 5

กลม

Hea

lth S

yste

m

พฒนา

คน/ร

ะบบ

ขอมล /IT

Shar

e ทร

พยาก

รคณ

คาให

มเค

รอขา

ย

แนวร

าบ

พฤตก

รรม

สขภา

พผส

งอาย

/ผพก

ารผป

.โรค

เรอร

ง

งานค

วบคม

โรค

งานส

งเส

รม/

ปองก

นโรค

ระบบ

สงตอ

/EM

S

Phyc

ho

Social

Espe

ct

Hea

lth

Stat

us

1. ล

ะง

จ.สต

ลx

xx

xx

xx

xx

xx

x

2. น

าทว

จ.สง

ขลา

xx

xx

xx

xx

xx

xx

3. ก

ระพอ

จ.

ปตตา

นx

xx

xx

xx

xx

xx

x

4. ห

นองจ

ก จ.

ปตตา

นx

xx

xx

xx

5. ก

าญจน

ดษฐ

จ.สร

าษฎร

ธาน

xx

xx

x

x

x

6. ป

างมะ

ผา

จ.แม

ฮองส

อนx

xx

xx

x

x

x

7. ป

ว จ.

นาน

xx

xx

xx

x

x

8. น

ครไท

ย จ.

พษณ

โลก

xx

xx

xx

xx

9. ห

ลมเก

า จ.

เพชร

บรณ

x

xx

xx

x

10. บ

านโฮ

ง จ.

ล�าพน

xx

xx

xx

x

xx

11. เ

ชยงข

อง

จ.เช

ยงรา

ยx

xx

xx

x

x

x

x

12. ก

ฉนาร

ายณ

จ.ก

าฬสน

ธx

xx

xx

xx

xx

x

xx

13. ย

างตล

าดจ.

กาฬส

นธ

xx

xx

xx

xx

14. ว

ารนช

�าราบ

จ.อบ

ลราช

ธาน

xx

xx

xx

xx

15. 5

0 พร

รษา

จ.อบ

ลราช

ธาน

xx

xx

xx

x

ระบบสขภาพอ�าเภอ 19

เครอ

ขายส

ขภาพ

อ�าเภ

อ

Uni

ty D

istri

ct H

ealth

Tea

mC

omm

unity

Parti

cipa

tion

and

Self C

are

Esse

ntia

l Car

e 5

กลม

Hea

lth S

yste

m

พฒนา

คน/ร

ะบบ

ขอมล /IT

Shar

e

ทรพย

ากร

คณคา

ใหม

เครอ

ขาย

แนวร

าบพฤ

ตกรร

มสข

ภาพ

ผสงอ

าย/ผ

พการ

ผป.โร

คเร

อรง

งานค

วบคม

โรค

งานส

ง

เสรม

/ปอ

งกนโ

รค

ระบบ

สง

ตอ/E

MS

Phyc

ho

Social

Espe

ct

Hea

lth

Stat

us

16. ข

นหาญ

จ.ศร

สะเก

ษx

xx

xx

x x

17. จ

กราช

จ.นค

รราช

สมา

xx

xx

x

xx

xx

x

18. ม

โนรม

ยจ.

ชยนา

ทx

xx

xx

xx

xx

xx

19. ล

�าสนธ

จ.

ลพบร

x

xx

xx

xx

x

x

20. ด

อนพด

จ.สร

ะบร

xx

xx

xx

xx

x x

21. แ

กงคอ

ยจ.

สระบ

รx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

22. บ

านโพ

ธจ.

ฉะเช

งเทร

าx

xx

x x

xx

x

x

20 ระบบสขภาพอ�าเภอ

บทท4:กำวตอไปPolicy movement

ปฏรประบบสขภาพอ�าเภอจดเชอมตอสการประกนสขภาพถวนหนาทมคณภาพ

นบเปนเวลากวา 1 ทศวรรษของระบบประกนสขภาพถวนหนา หรอ 30 บาท

รกษาทกโรค ทกอตงโดยรฐบาลพรรคไทยรกไทย ในป พ.ศ.2545 ซงประสบความ

ส�าเรจทท�าใหมผเขาถงหลกประกนสขภาพถวนหนามากถงรอยละ 99.5 ในปจจบน

และลดปญหาการลมละลายจากภาวะการเจบปวยอยางมาก แตอยางไรกตาม

ความทาทายทตามมาในปจจบน ทงปญหาความแออดของโรงพยาบาล การแคลน

บคลากรทางการแพทย โดยเฉพาะแพทย และพยาบาลในพนทชนบท คาใชจายการ

รกษาพยาบาลทเพมขนทกป จากสดสวนประชากรผสงอายทมมากถง รอยละ 13

และจะเพมเปน รอยละ 24 ในปพ.ศ. 2573 ปญหาสขภาพจากสภาพสงคมสงแวดลอมท

เปลยนแปลงไป เชน การเปลยนแปลงจากสงคมเกษตรกรรม สสงคมอตสาหกรรม

ซงสงผลกระทบตอประชาชน ตงแตครรภมารดาถงเชงตะกอน เชน ปญหาความ

ฉลาดทางสมองหรอ IQ ของเดก การบรการสขภาพจตทไมทวถง การตงครรภในวยรน ผสงอาย และผพการทเขาไมถงบรการทางสขภาพ และสงคมทมคณภาพ ซงกระจก

ตวอยเฉพาะในเขตจงหวดเทานน และขาดผดแล (Care Giver) ทเหมาะสมยอมกระทบตอ

การประกนสขภาพถวนหนาทมเฉพาะความครอบคลม แตขาดคณภาพ

ล�าพงการพยายามเพมงบประมาณเทานนคงไมใชการแกปญหาทสาเหต จงม

ความจ�าเปนอยางยงทจะตองหนกลบมาทบทวนวเคราะห และปฏรประบบสขภาพ

ปฐมภม ซงหมายถงการดแลสขภาพขนพนฐาน (essential health care)ในการสงเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค การรกษาตวเองเบองตน (self care) เมอ

เจบปวยไดอยางถกตอง เหมาะสมและรกษาโรคเบองตนทไมซบซอน

ระบบสขภาพอ�าเภอ 21

ถงแมจะมการพยายามพฒนาระบบสขภาพปฐมภมมาตลอด 10 ปทผานมา เชน

การเปลยนชอจากสถานอนามย เปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.)

แตยงขาดการปฏรประบบโครงสราง การจดสรรทรพยากร และระบบการท�างานใน

ระดบอ�าเภอทเปนเอกภาพ ซงเปนจดเชอมตอของระบบสขภาพ (Link of Health

System) ตามรปท 6

รปท 6 : ภาคของระบบสขภาพอ�าเภอ

จากระดบปฐมภมสระดบทตยภม และจากระบบปฐมภมสครอบครว และ

ชมชน ใหสามารถจดบรการทมคณภาพ ไรรอยตอระหวางสถานบรการระดบตางๆ การจดสรรทรพยากรทมประสทธภาพ โดยเฉพาะงบประมาณสงเสรม ปองกนโรค หรอทเรยกกนแบบยอวา งบ PP และระบบประเมนผลทมงเนนไปทกระบวนการ

(Process) แตไมตดตามผลงาน(Output) และผลลพธทางระบบสขภาพ(Health

Outcomes)เทาทควร ระบบการบรการทมการบรณาการ(Integrated Health Care) ทไรชองวาง (Gap) และการบรการทซ�าซอน(overlap) และการคมครองทางสขภาพ

หรอสงคม(Health & Social Protection) ทคนไทยไมทอดทงกน

อปท.,หนวยงำนอน

สสจ.สปสช.และหนวยนเทศ

อนๆ

รพ.ทรบสงตอเชน

รพศ,รร.แพทย

ครอบครว

และชมชน

ระบบสขภำพอ�ำเภอ

22 ระบบสขภาพอ�าเภอ

ขอเสนอเชงนโยบาย

ปฏรประบบโครงสรางในระดบอ�าเภอใหเกดเอกภาพ ในการจดบรการพนฐาน

ทมคณภาพและประสทธภาพ ตลอดจนสงเสรมการมสวนรวมขององคกรปกครอง

สวนทองถน(อปท.) และชมชนในการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค และการดแล

ตนเองเบองตนทเหมาะสมตามบรบท

ทบทวนระบบสารสนเทศ ไดแกระบบรายงาน และตวชวดตางๆ ในการดแล

สขภาพแตละกลมไปทระดบเปาหมาย และผลลพธ ใหเครอขายบรการสขภาพในการ

ก�าหนด และพฒนารปแบบ กระบวนการท�างานไดเองอยางอสระ และสรางสรรค

นวตกรรมสขภาพตางๆ ไดมากขน

ปฏรปการจดสรรงบประมาณสงเสรม ปองกนโรค ใหมประสทธภาพ

ไดประโยชนสประชาชนอยางเตมท ไมเกดการรวไหล หรอใชจายอยางไรทศทาง

และจดใหมกรอบงบประมาณบรการปฐมภมทชดเจน มสดสวนทเหมาะสมกบ

งบดานบรการทตยภม และตตยภม

ปฏรปอตราก�าลงทพอเพยงในเชงปรมาณ และเหมาะสมในเชงคณภาพ โดยเฉพาะแพทย พยาบาล และบคลากรสาขาอนๆ ใหมกลไกทสามารถรกษา

บคลากรทงกลไกทางการเงน และดานอนๆ ใหคงอยในสถานบรการภาครฐ

ททนตอแรงดดกลนของระบบทนนยม ทท�าใหบคลากรรวไหลจากภาครฐส เอกชน จากชนบทส เมอง เพอสามารถจดบรการตอประชาชนกลมตางๆ ของประเทศอยางเปนธรรม และทวถง

Note.....................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

........................................................................

Note.....................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

........................................................................

Note.....................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

........................................................................

Note.....................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

........................................................................