READER LESBRIEF VERVOER | HOOFDSTUK 4 INTRODUCTIE

Dit hoofdstuk gaat over markten: plaatsen waar vraag en aanbod samen komen en handel

ontstaat. Je leert dat de prijs van een product in belangrijke mate de vraag bepaald, maar dat

ook andere factoren de vraag positief of negatief kunnen beïnvloeden. Ook leer je hoe

marktevenwicht ontstaat en hoe je evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid in een grafiek

kunt tekenen én hoe je deze moet berekenen.

SUCCES!

READER LESBRIEF VERVOER | HOOFDSTUK 4 BASIS LEERVRAGEN

1. Wat verstaan we onder een markt?

2. Leg het verschil uit tussen een concrete markt en een abstracte markt.

3. Wat verstaan we onder marktmechanisme?

4. Wat zijn substitutieproducten?

5. Noem twee voorbeelden van substitutieproducten.

6. Wat zijn complementaire producten?

7. Noem twee voorbeelden van complementaire producten.

8. Wat verstaan we onder betalingsbereidheid van consumenten?

9. Wat verstaan we onder consumentensurplus?

10. Wat verstaan we onder producentensurplus?

11. Wanneer vindt verschuiving over de vraaglijn plaats?

12. Noem drie voorbeelden van verschuiving van de vraaglijn.

13. Wanneer vindt verschuiving over de aanbodlijn plaats?

14. Noem drie voorbeelden van verschuiving van de aanbodlijn.

15. Hoe bereken je de evenwichtshoeveelheid?

16. Hoe bereken je de evenwichtsprijs?

READER LESBRIEF VERVOER | HOOFDSTUK 4 EXTRA INFORMATIE & UITLEG

VRAAG- EN AANBODLIJN TEKENEN EN BEREKENEN [5:53]

https://www.youtube.com/watch?v=Kupv23heQU0

EVENWICHTSPRIJS BEREKENEN 05:09

https://www.youtube.com/watch?v=I4VImXujnk0

1

ECONOMIE

VOOR DE BOVENBOUW

concept

MARKTD1

VRAAG & AANBODOnder een markt verstaan we: een plaats waar vraag en aanbod samenkomen.

Hierbij onderscheiden we:

CONCRETE MARKT

Hier zijn vragers, aanbieders en producten fysiek aanwezig (je kunt er echt

heengaan) en er wordt op afgesproken tijden handel gedreven. Bijvoorbeeld: een

weekmarkt of veemarkt, maar ook een fysieke winkel waar je goederen of diensten kunt kopen, zoals een kledingzaak of een supermarkt.

ABSTRACTE MARKT

Dit is het totaal van vraag en aanbod in een bepaald gebied of regio. Hierbij hoeven

de vragers, aanbieders of producten niet fysiek aanwezig te zijn, bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de aandelenmarkt, de huizenmarkt, de marktplaats.nl etc.

INLEIDING: MARKTEN

CONCRETE & ABSTRACTE MARKT

CONCRETEMARKT

ABSTRACTEMARKT

Marktmechanisme is het (vrije) spel van vraag en aanbod in een economie. Dit

verschijnsel zorgt ervoor dat de markt vanzelf zorgt voor voldoende afstemming

tussen de gevraagde en aangeboden hoeveelheid producten en diensten.

De prijs van een goed speelt hierbij de voornaamste rol. Marktmechanisme wordt

daarom ook wel prijsmechanisme genoemd.

In het algemeen geldt:

• Als de prijs daalt stijgt de vraag• Als de prijs stijgt daalt de vraag

In dit geval is dus sprake van een negatief verband tussen de prijs en de vraag.

MARKTMECHANISME

VRAAG EN AANBOD BEPALEN SAMEN DE PRIJS

aanbodGROTER DAN

vraagmeer aardbeien op de marktdan dat mensen willen kopen

LAGE PRIJS[PRIJSDALING]

vraagGROTER DAN

aanboddoor slechte oogst kunnen fruittelers

weinig aanbieden

HOGE PRIJS [PRIJSSTIJGING]

VRAAG

2

De vraag naar producten bij een bepaalde prijs kan worden weergegeven als een

wiskundige functie: Qv (vraagfunctie).

VOORBEELD: vraagfunctie vliegreis Amsterdam – Londen is Qv = -0,5P + 80

[Qv = gevraagd aantal tickets x 1000; P = prijs in €]. Door in de functie verschillende

prijzen in te vullen kun je de bijbehorende vraag berekenen:

Bij P = € 20 > vraag naar tickets Qv = (-10 + 80) x 1000 = 70.000 tickets

Bij P = € 40 > vraag naar tickets Qv = (-20 + 80) x 1000 = 60.000 tickets

Bij P = € 80 > vraag naar tickets Qv = (-40 + 80) x 1000 = 40.000 tickets

Door de punten van bovenstaande combinaties in een grafiek met elkaar te

verbinden ontstaat de vraaglijn:

VRAAGFUNCTIE

10

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Qv x 1.000

Prijs

(€)

Qv

VOORBEELD: VRAAGLIJN Qv = -0,5P + 80

prijs neemt toe – vraag neemt af.(negatief verband)

Als de prijs van een product verandert, verandert de vraaglijn zelf niet; je komt

alleen terecht op een ander punt op dezelfde vraaglijn.

VERSCHUIVINGEN OVER (LANGS) DE VRAAGLIJN

10

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Qv x 1.000

Prijs

(€)

Qv

Bij een hogere prijs hoort op dezelfde vraaglijn een lagere hoeveelheid. Als de prijs verandert vindt er verschuiving over (langs) de vraaglijn plaats.

Voorwaarde hierbij is dat alle andere factoren die invloed hebben op de vraag gelijk blijven (ceteris-paribus voorwaarde)

Het kan ook voorkomen dat andere factoren dan de prijs van een product de vraag beïnvloeden. De vraag neemt dan toe of af terwijl de prijs van het product gelijk

blijft. De vraaglijn verschuift dan naar links (-Q) of naar rechts (+Q).

VERSCHUIVINGEN VAN DE VRAAGLIJN

10

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Qv x 1.000

Prijs

(€)

+Qv-Qv

Redenen voor verschuiven van de vraaglijn:

• Aantal vragers verandert

• Prijsverandering substitutieproducten

• Prijsverandering complementaire producten

• Inkomen van consument verandert

• Behoeften en voorkeuren veranderen

SUBSTITUTIEPRODUCTEN: dit zijn alternatieve producten, bijvoorbeeld:• Reizen per auto of trein i.p.v. per vliegtuig

• Pizza of chinees eten halen i.p.v. naar de frituur gaan

• Ham of kaas op de boterham

COMPLEMENTAIRE PRODUCTEN: deze vullen elkaar aan, bijvoorbeeld:• Vliegreis en parkeerplaats bij luchthaven

• Friet en mayonaise

• Brood en beleg

Prijsveranderingen bij substitutieproducten of complementaire producten kunnen

van invloed zijn op de vraag naar een product.

SUBSTITUTIEPRODUCTEN EN COMPLEMENTAIRE PRODUCTEN VOORBEELD: SUBSTITUTIEPRODUCTEN

retourAmsterdam - Berlijn

€ 99

retourAmsterdam - Berlijn

€ 69

3

De maximale prijs die vragers voor een product willen betalen noemen we

betalingsbereidheid.

In het geval de marktprijs lager is dan de betalingsbereidheid is sprake van een

welvaartsvoordeel voor de consument. Het verschil tussen de marktprijs en de

betalingsbereidheid wordt consumentensurplus genoemd.

Voorbeeld

Kristof wil maximaal € 85 betalen voor een retourtje Nice per vliegtuig. Hij vindt bij

Ryanair een aanbieding voor een retourtje Nice voor € 59. Het consumentensurplus

(welvaartsvoordeel) voor Kristof is in dit geval € 85 - € 59 = € 26

BETALINGSBEREIDHEID & CONSUMENTENSURPLUS

Het consumentensurplus gaat in de economie om het totale voordeel van alle

consumenten die méér hadden willen betalen dan de marktprijs. Dit komt overeen

met het oppervlak van de driehoek tussen marktprijs en onderzijde vraaglijn:

BEREKENING VAN HET CONSUMENTENSURPLUS

consumentensurplus

= oppervlak driehoek

= 0,5 x basis x hoogte

= 0,5 x 50 x (€ 80 - € 30)

= 0,5 x 50 x € 50

= € 1.250

AANBOD

Als de marktprijs stijgt willen meer aanbieders hiervan profiteren en hun producten

aanbieden. Ook het aanbod naar producten bij een bepaalde prijs worden

weergegeven als een wiskundige functies: Qa (aanbodfunctie), bijvoorbeeld:

De aanbodfunctie van de vliegreis Amsterdam – Londen per dag is Qa = P - 100

Hiermee kunnen we een aantal prijs/aanbod combinaties berekenen:

Bij P = € 100 > aanbod van tickets per dag Qa = (100 – 100 ) = 0 tickets

Bij P = € 150 > aanbod van tickets per dag Qa = (150 – 100 ) = 50 tickets

Bij P = € 300 > aanbod van tickets per dag Qa = (300 – 100 ) = 200 tickets

Door de punten van bovenstaande combinaties in een grafiek met elkaar te

verbinden ontstaat de aanbodlijn:

AANBODFUNCTIE

50

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

100

150

200

250

300

350

400

450

500

aanbod tickets per dag

Prijs

(€)

Qa

VOORBEELD: AANBODLIJN Qa = P - 100

prijs neemt toe – aanbod neemt toe(positief verband)

Als de prijs van een product verandert, verandert de aanbodlijn zelf niet; je komt

alleen terecht op een ander punt op dezelfde aanbodlijn.

VERSCHUIVINGEN OVER (LANGS) DE AANBODLIJN

50

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

100

150

200

250

300

350

400

450

500

aanbod tickets per dag

Prijs

(€)

Qa

Bij een hogere prijs hoort op dezelfde aanbodlijn een hogere aangeboden hoeveelheid. Bij prijsverandering vindt dus verschuiving over (langs) de aanbodlijn plaats.

Voorwaarde is ook hierbij dat alle andere factoren die invloed hebben op het aanbod gelijk blijven.

4

Het kan ook voorkomen dat andere factoren dan de prijs de aangeboden hoeveelheid

beïnvloeden. Het aanbod neemt dan toe of af terwijl de prijs van het product gelijk

blijft. De aanbodlijn verschuift dan naar links (-Qa) of naar rechts (+Qa).

VERSCHUIVINGEN VAN DE AANBODLIJN

50

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

100

150

200

250

300

350

400

450

500

aanbod tickets per dag

Prijs

(€)

Qa

-Qa +Qa

Redenen voor verschuiven van de aanbodlijn:

• Aantal aanbieders verandert

• Productiekosten veranderen (innovatie)

• Heffingen door de overheid

MARKTEVENWICHT

In een markt willen aanbieders willen graag een zo hoog mogelijke prijs voor hun

producten ontvangen. Gelijktijdig willen vragers een zo laag mogelijke prijs betalen.

Het spel van vraag en aanbod zorgt doorlopend voor marktevenwicht. Dit betekent

dat een een situatie ontstaat waar bij een bepaalde prijs de gevraagde hoeveelheid

gelijk is aan de aangeboden hoeveelheid. Bij marktevenwicht is sprake van een

evenwichtsprijs en een evenwichtshoeveelheid.

Marktevenwicht kun je een beetje vergelijken met een break even punt en kan zowel

grafisch worden bepaald (aflezen) als berekenen.

MARKTEVENWICHT MARKTEVENWICHT BEPALEN M.B.V. EEN GRAFIEK [ VOORBEELD]

Evenwichtsprijsen –hoeveelheidop snijpunt vanvraaglijn [Qv]

enaanbodlijn [Qa]

Op de vorige dia zag je dat marktevenwicht ontstaat waar de Qa-lijn en de Qv-lijn elkaar snijden, met andere woorden:

Qa = Qv(vergelijkbaar met het bepalen van een break even point).

MARKTEVENWICHT BEREKENEN

GEGEVEN:

Vraagfunctie (lijn) Qv = -2p + 44 [Q=hoeveelheid, p = prijs]

Aanbodfunctie (lijn) Qa = 2p - 12

GEVRAAGD:

Bereken de evenwichtsprijs [Pe] en de evenwichtshoeveelheid [Qe]

UITWERKING:

Qv = Qa

- 2p + 44 = 2p - 12

- 4p = - 12 - 44

- 4p = -56

Evenwichtsprijs Pe = 56 : 4 = € 14 -> vul deze evenwichtsprijs in bij de Qv OF de Qa functie:

Evenwichtshoeveelheid Qe = 2p - 12 = (2x14) – 12 = 16 stuks

REKENVOORBEELD

5

Het verschil tussen de marktprijs en de minimale prijs die een aanbieder voor zijn product wil ontvangen wordt producentensurplus genoemd.

De som van het eerder genoemde consumentensurplus en het producentensurpluswordt totaal surplus genoemd.

PRODUCENTENSURPLUS EN TOTAAL SURPLUS

50

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

100

150

200

250

300

350

400

450

500

QQe

Pe

Prijs

(€)

Qa

Qv

CS

PS

Het consumentensurplus [CS], het

producentensurplus [PS] en het totale surplus [TS] bij marktevenwicht kun je laten zien door

de vraag en aanbodlijn in één grafiek bij elkaar

te zetten: [TS = CS + PS]

EVENWICHTSPRIJS BEREKENEN 05:09

https://www.youtube.com/watch?v=I4VImXujnk0

EXTRA UITLEG

VRAAG- EN AANBODLIJN TEKENEN EN BEREKENEN [5:53]

https://www.youtube.com/watch?v=Kupv23heQU0

MARKT – CONCRETE MARKT – ABSTRACTE MARKT

MARKTMECHANISME

VRAAGFUNCTIE – VRAAGLIJN: VERSCHUIVING VAN EN OVER DE LIJN

AANBODFUNCTIE – AANBODLIJN: VERSCHUIVING VAN EN OVER DE LIJN

SUBSTITUTIEPRODUCTEN

COMPLEMENTAIRE PRODUCTEN

BETALINGSBEREIDHEID

CONSUMENTENSURPLUS – PRODUCENTENSURPLUS – TOTAAL SURPLUS

MARKTEVENWICHT

LET’S CHECK: BEGRIPPEN