Divan Edebiyatı Genel Tekrar

Divan Edebiyatı Genel Özellikleri

Arap ve İran edebiyatının etkisiyle ortaya çıkmıştır.

Eğitimli, okur yazar, yüksek zümreye hitap etmiştir.

Şiir ön plana çıkmıştır.

Nesirler şiire yaklaştırılmış, manzum halde ifade edilmiştir.

Arapça-Farsça kelimelerle yüklü ağır bir dili vardır.

Soyut konular ön plana çıkarılmıştır.

Dini, tasavvufi konulara yer verilmiştir.

Konudan çok konunun işleniş biçimi önemsenmiştir.

Biçimsel kurallar ön plana çıkarılmıştır.

Duygu ve düşünceler mazmun adı verilen kalıplaşmış benzetmelerle

anlatılmıştır.

Söz sanatlarına bolca yer verilmiştir.

En çok kullanılan nazım birimi beyittir.

Parça bütünlüğü ön plana çıkarılmıştır.

Çoğunlukla aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Şiirler başlık yerine nazım şekli ve türüne göre adlandırılmıştır.

Göz için uyak anlayışı benimsenmiştir.

Genellikle tam ve zengin uyak kullanılmıştır. rediflere yer

verilmiştir.

Aşk, şarap, sevgili, Allah aşkı gibi konular işlenmiştir.

Şiirlerin son beytinde şairler genellikle mahlas adı veilen takma

isimlerini kullanmışlardır.

NAZİRE:Bir şairin başka bir şairden etkilenerek aynı ölçü ve

uyakla yazdığı şiirlerdir.

TEHZİL- HEZEL: Şaka ve alay yollu yazılan şiirlere

denilmektedir.

Beyitlerle Kurulan Nazım Şekilleri

Gazel

Divan şairlerinin en çok kullandığı nazım şeklidir.

Aşk, kadın, şarap konularında yazılmıştır.

Aruz ölçüsü kullanılmaktadır.

Nazım birimi beyittir.

Beyit sayısı 5-15 arasındadır.

aa-ba-ca… şeklinde kafiyelenmektedir.

Son beytinde şairin mahlası geçmektedir.

Halk şiirindeki karşılığı koşmadır.

Matla: İlk beyitidir.

Makta: son beyitidir.

Hüsn-i Matla: Matladan hemen sonraki beyittir.

Hüsn-i Makta: Maktadan hemen önceki beyittir.

Beytül Gazel/Şah Beyit: gazelin en güzel beytidir.

Yek ahenk gazel: Aralarında konu birliği bulunan gazellerdir.

Yek avaz gazel: Her beyti aynı güzellikte yazılan gazellerdir.

Musammat Gazel: İç uyağı sayesinde ikiye bölünüp dörtlüğe

dönüştürülebilen gazellerdir.

Konularına Göre Gazeller

Aşıkane Gazel: aşkın verdiği güzelliği, sevgilinin güzelliğini anlatan

şiirlerdir.(Fuzuli)

Rindane Gazel: yaşamaktan zevk almayı anlatan şiirlerdir. (Baki)

Şuhane Gazel: Kadını ve aşkın zevklerini şuh bir tavırla anlatan

şiirlerdir.(Nedim)

Hikemi Gazel: Ahlakla ilgili öğütler veren, özdeyiş niteliğindeki

sözlerin ağır bastığı gazellerdir. (Nabi)

KASİDE

Din veya devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Bazen yergi amacıyla da yazılabilmektedir.

Aruz ölçüsü kullanılır.

Nazım birimi beyittir.

Beyit sayısı 33-99 arasında değişmektedir.

Kafiye örgüsü aa-ba-ca… şeklindedir.

San beytinde şairin mahlası geçmektedir.

Matla: Kasidenin ilk beytidir.

Makta: Kasidenin son beytidir.

Beytül Kasid: Kasidenin en güzel beytidir.

Taç beyit: Şairin mahlasının geçtiği beyittir.

Kasidenin Bölümleri

Nesip/Teşbip: Giriş bölümüdür. Herhangi bir konuda tasvir

yapılmaktadır.

Girizgah: övgüye geçileceğinden haber verilen bölümdür. Tek

beyitten oluşmaktadır.

Methiye: kasidenin yazıldığı kişinin övüldüğü bölümdür.

Tegazzül: kasidenin içindeki gazel bölümüdür.

Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür.

Dua: şiirin yazıldığı kişiye iyi niyetlerin sunulduğu bölümdür.

Konularına göre kasideler

Tevhid: Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.

Münaccat: Allah’a yalvarıp yakarmayı konu edinen kasidelerdir.

Naat: Peygamberimizin övüldüğü kasidelerdir.

Hicviye: bir kimseyi yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Methiye: Bir kişiyi övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Fahriye: Şairin kendisini övmek amacıyla yazdığı kasidelerdir.

Mesnevi

Bugünkü roman ve hikayenin yerini tutan nazım şeklidir.

Aşk, savaş, kahramanlık, tasavvuf gibi konular işlenmiştir.

Nazım birimi beyittir.

Beyit sayısının belli bir sınırı yoktur.

Her beyit kendi arasında kafiyelidir. Aa-bb-cc… şeklinde

kafiyelenmektedir.

Aruzun kısa kalıplarıyla yazılmaktadır.

Türk edebiyatındaki ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.

Hamse: Aynı şairin beş mesnevisini toplayarak oluşturduğu kitaba

denilmektedir.

Divan edebiyatındaki hamse şairleri: Taşlıcalı Yahya, Nevizade

Atai, Lami Çelebi, Hamdullah Hamdi, Nergisi

Mesnevi Nazım Şeklinin Kullanıldığı Belli Başlı Türler

Gazavatname: Akınlar, savaşlar, kahramanlıkların anlatıldığı türdür.

Hilye: Peygamberimizin fiziksel ve karakter özelliklerinin anlatıldığı

şiirlerdir.

Menakıpname: Din büyüklerinin keramatlerinin anlatıldığı şiirlerdir.

Pendname: Öğüt vermek amacıyla yazılan didaktik şiirlerdir.

Sakiname: Aşk, şarap, kadın gibi konuların anlatıldığı şiirlerdir.

Surname: Doğum, sünnet ve evlilik törenlerinin anlatıldığı şiirlerdir.

Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerinin anlatıldığı şiirlerdir.

KITA

Hayat görüşü, nükte, hikmet, yergi vb. konular işlenmektedir.

En az iki beyitten oluşmaktadır.

Beyitler arasında anlam birlikteliği vardır.

Matla ve makta beyiti olmayan gazel gibidir.

Mahlassız şiirlerdir.

Xa-xa şeklinde kafiyelenmektedir.

MÜSTEZAT

Gazelin her dizesine kısa bir dize eklenmesiyle oluşturulmaktadır.

Kısa dizelere ziyade denilmektedir.

Ziyadeler asıl dizenin anlamını tamamlar.

Aruzun özel bir kalıbıyla yazılmaktadır.

Bentlerle Kurulan Nazım Şekilleri

Nazım Birimi Dörtlük Olan Nazım Şekilleri

Rubai

İran edebiyatından geçmiştir.

Az sözle derin anlamları ifade etme becerisi ister.

Felsefi görüş ve ölüm konusunda yazılmaktadır.

Tek dörtlükten oluşmaktadır.

Aaxa şeklinde kafiyelenmektedir.

Genelde mahlas bulunmaz.

Aruzun 24 özel kalıbıyla yazılmaktadır.

En büyük temsilcisi Ömer Hayyam’dır.

Azmizade Haleti, Nabi ve Yahya Kemal rubaileriyle ön plana

çıkmıştır.

Tuyuğ

Divan edebiyatına Türkler kazandırmıştır.

Felsefi görüşler ve ölüm vb. konular anlatılmaktadır.

Tek dörtlükten oluşmaktadır.

Aaxa şeklinde kafiyelenmektedir.

Aruzun sadece Failatün-Failatün-Failün kalıbıyla yazılmaktadır.

Kadı Burhanettin tuyuğun ilk örneklerini vermiştir.

Şarkı

Divan edebiyatına Türkler kazandırmıştır.

Bestelenmek amacıyla yazılmaktadır.

Aşk, sevgili, eğlence, ayrılık gibi konular işlenmektedir.

Genellikle dörder dizelik bentlerden oluşmaktadır.

Bent sayısı 2-5 arasında değişmektedir.

Her bendin üçüncü dizesi miyan, her bendin sonunda tekrarlanan

dizelere ise nakarat denilmektedir.

En güzel örneklerini Nedim vermiştir.

İlk örneğini Naili Kadim vermiştir.

Murabba

Dörder dizeli bentlerden oluşmaktadır.

Bent sayısı genellikle 3-7 arasında değişir.

Kafiye düzeni aaaa-bbba-ccca şeklindedir.

Daha çok eleştirel ve öğretici konular tercih edilmektedir.

Ağır bir dili vardır.

En önemli temsilcileri Taşlıcalı Yahya ve Fuzuli’dir.

Bentlerden Oluşan Musammatlar

Terkibibent

En az 3 bentten meydana gelir.

Her bendeki beyit sayısı 6-10 arasındadır.

Her bendine terkiphane denilmektedir.

Bentleri birleştiren beyitlere vasıta denir.

Vasıta beyti her bendin sonunda değişir.

Vasıta beyitleri kendi içinde kafiyelidir.

Şair, mahlasını son terkiphanede söyler.

Dini ve felsefi konularda yazılmaktadır.

Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa en önemli temsilcisidir.

Tercibibent

Terkibibentten tek farkı vasıta beytinin aynen tekrarlanmasıdır.

Divan Şiiri Akımları

Türki-i Basit

Basit, yalın Türkçe anlamına gelmektedir.

Türkçe sözcüklerin öne çıkarıldığı yalın bir dil kullanma anlayışını

ifade etmektedir.

Konuşma dilinden ve yerel söyleyişlerden yararlanılmıştır.

Temsilcileri: Aydınlı Visali, Edirneli Nazmi, Tatavlalı Mahremi’dir

Mahalileşme Akımı

Dilde ve üslupta halk zevkine yaklaşılmıştır.

Deyim ve atasözlerinden yararlanılmıştır.

Yerel konular, günlük yaşam, batıl inançlar şiire konu edinmiştir.

Temsilcileri: Nedim, Şeyhülislam Yahya, Enderunlu Vasıf

Sebk-i Hindi

Hint tarzı, Hint üslubu anlamına gelmektedir.

Tasavvuf ve soyut konular anlatılmıştır.

Anlam derinliği olan kapalı, sembolik bir anlatım benimsenmiştir.

Mübalağa ve tezatlardan çokça yararlanılmıştır.

Naili Kadim’le başlayan bir edebi akımdır.

En önemli temsilcisi Şeyh Galip’tir.

Temsilcileri: Naili, Nefi, Neşati, Fehim-i Kadim, Şeyh Galip

Hikemi Tarz

Düşünce ve hikmetlerin ön plana çıktığı öğretici şiirler

yazmışlardır.

Didaktik bir anlatımı benimsenmiştir.

İnsanı, olayları, dünyayı değerlendiren konular işlenmiştir.

Kısa ve özlü bir anlatım tercih edilmiştir.

Temsilcileri: Nabi, Sünbülzade Vehbi, Koca Ragıp Paşa, Ziya Paşa

DİVAN EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ

Hoca Dehhani

Divan edebiyatının ilk

temsilcisi sayılmaktadır.

Din dışı konularda şiirler

yazmıştır.

Eserleri

Şelcuklu Şehnamesi, Divan

Mevlana

Tasavvuf, sevgi ve hoşgörü

temalarını işlemiştir.

şiirlerini farsça yazmıştır.

Eserleri

Şiir: Mesnevi, Divan- Kebir

Nesir:Mecalis-iSeba,

Mektubat, Fihi Mafih

Sultan Veled

Mevlana’nın oğludur.

Mevlevilik tarikatınısistemleştirmiştir.

Eserlerini Farsça veTürkçe yazmıştır.

Eserleri:

Şiir: Divan

Mesnevi:İbtidaname,Rebabname, İntihaname

Nesir: Maarif

Ahmet Fakih

Tasavvufi konularda şiirleryazmıştır.

Mesnevileri: Kitab-ı EvsafiMesacidiş Şerife (İlk manzumseyahatname)

Kaside: Çarhname

Gülşehri

Divan edebiyatının kurucuşairleri arasındadır.

Arapça ve Farsça karşısındaTürkçeyi savunmuştur.

Feridüttin Attar’ın çevirdiğiMantıkut Tayr, fabl özelliğigösteren metinlerdir.

Eserleri

Mesnevi: Mantıkut Tayr,Felekname, Kerameti AhiEvran

Nesir: Aruz Risalesi

Aşık Paşa

Türkçenin edebiyat diliolmasında rol oynamıştır.

Hem aruz ölçüsüyle hemde hece ölçüsüyle yazmıştır.

Tasavvufi konuları elealmıştır.

Eserleri

Mesnevi: Garipname,Fakrname

Manzum Metin: Vasf-ı Hal,Kimya Risalesi

Şeyyad Hamza

Eski Anadolu Türkçesini

kullanmıştır.

Dini tasavvufi, ahlaki

konuları işlemiştir.

Çocuklar için şiir yazan ilk

divan şairidir.

Hem aruz hem hece ölçüsünü

kullanmıştır.

Mesnevi: Yusuf u Zeliha,

Dasitan-ı Sultan Mahmut,

Miracname, Ahval-ı Kıyamet

Kadı Burhannettin

Divan edebiyatının kurucu

şairlerindendir.

Divan edebiyatını tuyuğ

nazım şeklini

kazandırmıştır.

Hem aruz hem hece

ölçüsünü kullanmıştır.

Eseri: Divan

Nesimi

Azeri Türkçesinikullanmıştır.

Hurufilik inancınıbenimsemistir.

Mazmunları klişeleştirmeyigerçekleştiren ilk divanşairidir.

Divan edebiyatının kurucuşairlerindendir.

Şiir: Divan

Nesir: MukaddimetülHakayık

Ahmedi

Bilimsel ve kültürel konulu

mesneviler yazmıştır.

Eserlerinin çoğunu Emir

Süleyman’a sunmuştur.

Şiir: Divan

Mesnevi: İskendername,

Çemsid-i Hürsid, Tervihül

Ervah

Manzum Sözlük: Mirkatül

Edep

Şeyhi

Tasavvuftanetkilenmiştir.

Hekim Sinan adıylaanılmaktadır.

Şairler Şeyhi olarakanılmaktadır.

Şiir: Divan

Mesnevi: Harname,Hüsrev ü Şirin

Ahmedi Dai

Anadolu’da ÇağatayTürkçesi ile şiir yazan ilkşairdir.

Türk edebiyatındamüstezat yazan ilk şairdir.

Divan şiirininkurucularındandır.

Şiir: Divan

Mesnevi: Çengname,Camasbname

Süleyman Çelebi

Bursa Ulu Cami’de

imamlık yapmıştır.

Osmanlı Dönemi’ndeki

ilk mevlidi yazmıştır.

Mesnevi: Vesiletün Necat

Ahmet Paşa

Fatih Sultan Mehmet’in

hocasıdır.

Nazireleriyle ünlüdür.

Kerem ve Güneş

kasidesiyle ünlenmiştir.

Şiir: Divan

Ali Şir Nevai

Türk edebiyatında ilkhamse sahibidir.

Türk edebiyatının ilktezkire şairidir.

Şiir: Divan

Çağatay sahasında eservermiştir.

Hamse: Hayretül Ebrar,Ferhad u Şirin, Leyla vüMecnun, Sebai Seyyare,Seddi İskenderi

Tezkire: Mecalisün Nefais

Sözlük: MuhakemetülLugatey

Necati Bey

Şiirlerinde halkdüşüncesine, kültürüne vediline yer vermiştir.

Divan şiirinde deyim veatasözü ve halksöyleyişlerindenyararlanmıştır.

Şiir: Divan

Fuzuli

Azeri Türkçesini şiirlerindekullanmıştır.

Aşıkane gazelin en önemlitemsilcisidir.

Şiirlerinde sade bir dilkullanmıştır.

Şikayetname mektup türününbilinen ilk örneğidir.

Şiir: Divan

Mesnevi: Leyla vü Mecnün,Bengü Bade, Sakiname

Nesir: Hadikadüs Süeda, RindüZahid, Hüsnü Aşk

Mektup: Şikayetname

Zati

Şiire gündelik yaşamı yansıtmış,

halk dilinden yararlanmıştır.

Deyim ve atasözlerinden

yararlanmıştır.

Edirne Şehrengizi, bu türün

Anadolu’daki ilk örneğidir.

Şiir: Divan

Mesnevi: Şem ü Pervane, Ahmed

ü Mahmud, Ferruhname

Şehrengiz: Edirne Şehrengizi

Hayali Bey

Şiirlerinde tasavvufi zevk

hakimdir.

Şairlik gücünü kasidelerinde

göstermiştir.

Şiir: Divan

Lami Çelebi

Divan edebiyatının en çok

eser veren temsilcisidir.

Hamse sahibidir.

Mesnevilerinde ilk kez yerli

konulara ve İstanbul’a yer

vermiştir.

Şiir: Divan

Hamse: Salaman u Absal,

Şem ü Pervane, Guy u

Çevgan, Ferhad u Şirin,

Vamık u Azra, Heft Peyker

Baki

Kadılık, kazaskerlik

yapmış, Şeyhülislam

olamadan ölmüştür.

Kanuni Mersiyesi’ni

yazmıştır.

Sultanuş Şuara unvanını

almıştır.

Din dışı konularda eser

yazmıştır.

Bazı şiirlerinde İstanbul’u

konu edinmiştir.

Şiir: Divan

Bağdatlı Ruhi

Sipahi olarak orduda

görev yapmıştır.

Toplumsal konulara

eleştirel yaklaşımla

işlemiştir.

En çok gazel yazan divan

şairidir.

Terkib-i bend’i en önemli

eseridir.

Şiir: Divan

Taşlıcalı Yahya

Hamse sahibidir.

Sade bir dille gazel ve kaside

yazmıştır.

Şehzade hocalığı yapmıştır.

Şiir: Divan, Şehzade Mustafa

Mersiyesi

Mesnevi: Gencine i Raz, Şah u

Geda, Usulname, Yusuf u

Züleyha, Gülşen i Envar

Şehrengiz: İstanbul Şehrengizi

Nabi

Hikemi tarzın kurucusudur.

Toplumsal yaşamdaki ve

devlet düzenindeki

bozulmaları anlatmıştır.

Şiirlerinde sade bir dil

kullanmıştır.

Şiirde bilgi ve fikir olması

gerektiğini vurgulamıştır.

Şiir: Divan

Mesnevi:Hayriyye, Hayrabad

Nesir: Tuhfetül Haremeyn

Şeyhülislam Yahya

İstanbul Türkçesini en iyi

kullanan şairlerdendir.

Gazellerinde rindane bir

anlayışı benimsemiştir.

Şiir: Divan

Nefi

Kasideleriyle ön plana

çıkmıştır.

Hiciv türünün en önemli

temsilcisidir.

Övgü ve yergileri

abartılıdır.

Fahriyerleriyle ön plana

çıkmıştır.

Şiir: Divan

Hiciv: Sılham ı Kaza

Nevizade Atayi

Hamse sahibidir.

Mesnevilerinde yerliunsurları kullanmıştır.

İstanbul halkının günlükhayatını ve kentingüzelliklerini anlatmıştır.

Şiir: Divan

Mesnevi: Sakiname,Nefhatül Ezhar, SohbetülEbkar, Heft Han, HilyetülEfkar

Azmizade Haleti

Divan şiirinde rubainazım şeklinin öncüsüdür.

Hayyam Rum lakabıylatanınmıştır.

Şiir: Divan

Mesnevi: Sakiname,Mihri Mah

Nesir: Münşeat

Neşati

Sebk i hindi akımının

temsilcisidir.

Gazelleriyle ön plana

çıkmıştır.

Rindane söyleyişi

benimsemiştir.

Şiir: Divan

Şehrengiz: Edirne

Şehrengizi

Naili

Sebki Hindi akımının

öncüsüdür.

Süslü, ağır bir dili, yoğun bir

anlatımı vardır.

Gazelleriyle ön plana

çıkmıştır.

Şarkılarında sade bir dil

kullanmıştır.

Şiir: Divan

NEDİM:

Lale devrinin en büyük

şairidir.

Din dışı konularda

eserler yazmıştır.

Şarkı nazım biçimini

edebiyatımızda en güzel

örneklerini vermiştir.

Mahalileşme akımının

temsilcisidir.

Tek eseri Divan’ıdır.

ŞEYH GALİP:

Divan edebiyatının son

büyük şairidir.

Süslü, sanatlı ağır bir dili

vardır.

Sebk i Hindi akımının

edebiyatımızdaki en büyük

temsilcisidir.

Eserlerinde yoğun bir

hayal gücü vardır.

Eserleri

Divan ve Hüsn ü Aşk

DİVAN NESRİ

Genel Özellikleri:

Dil, konu ve tür yönünden Arap ve İran edebiyatının etkisi

altındadır.

Dil yabancı sözcük ve tamlamalarla doludur.

Söz sanatlarına ve mecazlara önem verilir.

Cümleler uzundur. Paragraf düzeni yoktur.

Noktalama işaretleri kullanılmaz.

Düz yazıda dini- ahlaki konular ağırlıklı olarak işlenir. Tarihi

olaylar, gezi izlenimleri, toplumsal ve bireysel konular

anlatılmaktadır.

SADE NESİR:

Halka hitap etmek için yazımlı, dili ağır olmayan nesirlerdir.

Yabancı sözcük ve tamlamalar yok denecek kadar azdır.

Masallar, efsaneler, menkıbeler, destanlar, dini-tasavvufi konular,

tarih ve gezi eserleri sade nesirle yazılır.

Seydi Ali Reis: Miratül Memalik

Sehi Bey: Heşt Behişt

Aşık Paşazade: Tevarih i Ali Osman

Mercimek Ahmet: Kabusname

Kul Mesut: Kelile ve Dimme

Evliya Çelebi: Seyehatname

ORTA NESİR

Divan edebiyatındaki hemen hemen bütün yazarların yazdığı

bir türdür.

İçerik ön plandadır.

Sade nesre göre dili biraz daha ağırdır.

Tarih, gezi, coğrafya ve din kitaplarının yazıldığı nesirdir.

Katip Çelebi: Fezleke, Keşfü z Zünun, Cihannüma

Naima Tarihi

Peçevi Tarihi

SÜSLÜ NESİR

Şiirdeki gösterişli mecazlar ve söz sanatlarıyla süslenmiş

nesirdir.

Cümleler oldukça uzundur.

Dili ağırdır.

Sinan Paşa: Tazarruname

Fuzuli: Şikayetname

Veysi ve Nergisi’nin eserleri

AKLIMIZDA BULUNSUN

Hoca Mesud: Süheyl ü

Nevbahar, Ferhangname i

Sadi

Şeyhoğlu Mustafa: Hürşid

i Ferahşad Kenzül Kübera

Enderunlu Fazıl: Defter-i

Aşk, Zenanname,

Hubanname

Keçecizade İzzet Molla:

Bahr ı Efkar, Mihnet

Keşan, Gülşen-i Aşk

Yenşehirli Avni: Mirat ı

Cünun,Ateşgeda, Abname

Sehi Bey: Heşt Behişt

Veysi: Habname

Nergisi: Nihalistan, İksir-i

Saadet, Meşakkul Uşşak

Katip Çelebi: Cihannüma,

Keşfüz Zünun

Naima: Ravzatül Hüseyn