Divan Edebiyati Nazim Bicim Tur

7/31/2019 Divan Edebiyati Nazim Bicim Tur

1/4

DVAN EDEBYATI NAZIM BMLER VE TRLER

A. NAZIM BMLER

I. BEYTLERLE KURULAN BMLER

a) GAZEL: Szlk anlam kadnlarla kne sohbet etmek olan Arapa bir kelimedir.Gazel Trkedebiyatna bamsz bir nazm biimi olarak ran edebiyat yoluyla girmitir. Trk airlerinin en okkullandklar nazm biimidir.

Gazelin ilk beytine matla(dou yeri), ikinci beytine hsn-i matla beyit, son beytine makta(kesmeyeri), sondan bir ncekine hsn-i makta ad verilir. airin mahlas(takma ad)n kulland beyti mahlasbeyti ya da mahlas-hne denir.

Edebiyatmzda gazeller genellikle 5-15 beyit arasnda yazlmtr. En ok 5, 7, 9, 11 gibi tek saylbeyitlerin kullanld grlr. Gazelin en gzel beyti, beytl-gazel ya da h beyitdiye anlr. Herbeyti ayn gzellikte ise yek-vz, beyitler arasnda anlam birlii bulunuyorsa yek-henkgazel adverilir. Uyak dzeni aa-ba-ca-da-ea-fa-ga biimindedir. Dize ortalarnda i uyakl olan gazelleremusammat gazel denir.

GAZELme f i ln | me f i ln | me f i ln | me f i ln| . . | . . | . . | . . |

R:1 Meni cndan usandurd cefdan yr usanmaz m -a (matla beyit)Felekler yand humdan murdum emi yanmaz m -a

2 Kamu bmrna cnn dev-y derd ider ihsn -a (hsn-i matla beyit)Nin klmaz mana dermn meni bmr sanmaz m -b

3 Gamum pinhn dutardum men didiler yra kl ren -aDisem ol b-vef bilmen inanur m inanmaz m -c

4 eb-i hicrn yanar cnum tker kan em-i girynum -aUyadur halk efgnum kara bahtum uyanmaz m -d

5 Gl-i ruhsrna karu gzmden kanlu ahar su -aHabbm fasl- gldr bu ahar sular bulanmaz m -e

6 Degldm men sana mil sen itdn aklum zil -a (hsn-i makta beyit)

Mana tan eyleyen gfil seni grge utanmaz m -f

7 Fuzlrind-i eyddur heme halka rsvdur -a (makta beyit)Sorun kim bu ne sevddur bu sevddan usanmaz m -g (mahlas beyti)

(Fuzl XVI. Yzyl)1

GNMZ DLYLE

R:1 Sevgili, cefas ile beni candan usandrd, cefa etmekten kendisi usanmaz m?Ahmn ateinden gkler yand, muradmn mumu hl yanmaz m?

1Hasibe Mazolu, Fuzl ve Trke Divanndan Semeler, Kl. Bak.Yay., Ankara, 1986, s.200-201.


2/4

2 Btn ak hastalarnn derdine deva ihsan eden sevgiliBana niin are bulmuyor, yoksa beni hasta sanmaz m?

3 Gamm, skntm gizli tutardm, yre akla dedilerBilmiyorum, sylesem , o vefasz inanr m inanmaz m?

4 Ayrlk gecesinde canm yanar, alayan gzm kanl gz ya dker.niltilirim halk uyandrr, kara talihim uyanmaz m?

5 Gl yanana kar gzmden kanl gz ya akar.Sevgilim! Glmevsimidir, akar sular bulanmaz m?

6 Ben sana gnl vermemitim, aklm eldin.Beni ayplayan akn, seni grp utanmaz m?

7 Fuzl, halka daima rezil olmu bir rinttir, tutkundur.

Bunun nasl bir sevda olduunu kendisine sorun, bu sevdadan usanmaz m?

b) KASDE: Belli bir ama iin yazlm manzume demektir. Trk edebiyatnda din ve devletbyklerini vmek amacyla yazlan uzun iirleridir. Beyit says 33(31) ile 99 arasnda deiir. Uyakdzeni gazel ile ayndr: aa-ba-ca-da-... Gazelde olduu gibi ilk beytine matla, son beytine makta, engzel beytine h (ya da beytl-kasd) beyit ad verilir. arin mahlasnn bulunduu beyit tc beyitdiye anlr. Kaside alt blmden oluur. Bunlar srasyla yledir:

1. Nesb ya da tebb: Kasidenin ilk blmdr. Beyit says 15 ile 20 arasndadr. air konuyadorudan doruya girmeyecei iin, nce aktan, tabiat gzelliinden, mevsimlerden ya dabayramlardan sz aar. Kasideler genellikle nesb blmnde ilenen konulara gre adlandrlr:bahriye, itiye(K), ramazaniye gibi. Baz kasideler de nesb blmndeki rediflere greadlandrlr: su redifli Su Kasidesi, snbl redifli Snbl Kasidesi gibi.

2. Girizgh: Medhiye blmne geerken sylenen beyit ya da beyitlerden oluur. Uygun bir nkteile medhiyeye geilecei bu blmde bildirilir.

R: Bir cm sun Allh iin bir kse de ol mh iinT medh-i henh iin alam ele levh kalem

(Nef XVII. Yzyl )Bahr Kasidesinden

GNMZ DLYLE

Bir kadeh sun Allah rzas iin bir kse de o ay yzl iinTa ki o ahlar ahn vmek iin elime ktve kalem alana kadar.

3. Medhiye: Kasidenin sunulduu kiinin vld blmdr. vlen kiinin yetenekleriyleorantsz abartl pek ok vg yer alr. Kalplam benzetme ve mazmunlarla bezenmi bir blmdr.

4. Tegazzl: Kasidenin gazel sylenen ksmdr. air uygun bir beyitle gazel syleyeceini bildirir.5. Fahriye: airin kendi kiilik ve sanatn vd blmdr. Genellikle ran edebiyatnn tannm

airleri ile karlatrmalara gidilir. air kendini ya onlarla bir tutar ya da onlardan stn olduunusyler. En nl fahriyelerNefye aittir.

6. Dua: Kasidenin en son blmdr. Birka beyitten oluur. air burada vd kimsenin baarl,talihli, uzun mrl olmas iin duada bulunur.


3/4

c) MESNEV: Szlk anlam ikier ikier, ikili demektir. Her beytin dizeleri kendi aralarndauyakl, aruz kalplarnn ksa olanlar ile yazlan uzun bir nazm biimine verilen addr. ranedebiyatnda ortaya km, Arap ve Trk edebiyatlarna ranllardan gemitir. Mesneviler, birhikyenin anlatlmas ve uzun yazlmas dolaysyla dou edebiyatlar iindeki romanlar olarakadlandrlabilir. Mesnevilerdeki beyit says binlerle ifade edilir: Mevlnnn Mesnevisi 25.700 beyit

civarndadr.

Mesnevinin blmleri aadaki gibidir:

1. Besmele: slm gelenee uygun olarak, mesneviler de besmle ile balar. Kimi zaman ayr kimizaman da mesnevi vezninde beyit olarak karmza kar.

R: Zikr-i bismillhi'r-rahmni'r-rahmKamu nesne bizegidr iy hakm

(Ahmed XV. Yzyl)2Esirgeyen ve balayan Allahn adn anma

Btn varlklarn yaratcs olan ey Allah'm!

2. Mensur ya da Manzum Dbce: Mesnevinin nsz blmdr.

3. Mnct: Allaha yakar anlamndaki bu balk altnda airler, kulun gszln, her konudaAllahn yardmna muhta olduunu anlatrlar.

R: Hudy bize tevfki refk it Allahm! Bize yardmn yolda et,Makm- hakka tahkki tark it Bize geree ulama yolunu gster.

lh ciz hr u nahfem Allahm! Beceriksiz, deersiz ve gszmKav b-re v sst zafem Son derece aresiz, gevek ve zayfm.

Dilmi saklagl sehv zelelden Dilimi yanltan ve eksikten koru,Bilmi ar kl hav u halelden Zihnimi bo ve anlamsz eylerden arndr.

Kerem sinn kerm feth-i bb it Yce Allahm! Byklk senindir.Bu vird-i mstetb- mstecb it Bu gzel duay kabul edip, kolaylk ver.

(eyh XV. Yzyl)3

4. Tevhd: Allahn birliine inanma anlamndaki bu blmde, air, Allahn sfatlarn sayar.

R: Fikr ider misin ki var bir pk zt lh ve yce bir varlk bulunduunuKi andan ald varln kint Evrenin ondan var olduunu dnr msn?

Bu cvn-ser pr bu erh-i kebd Bu gen grnl ihtiyar (dnya), bu masmaviKendzinden bulmad l-ek vcd gkyz, phesiz kendiliinden olumad.

Evvel oldur evveli b-ibtid O, balangc olmayan ilk,Ahir oldur hiri b-intih Sonu olmayan sonuncudur.

2smail nver, Ahmed, skender-nme, Trk Dil Kurumu, Ankara, 1983, 1. yaprak.3F.K. Timurta, fieyh, Hsrev firin, stanbul niversitesi Yay., stanbul, 1963, s.1-2


4/4

Ol durur b-ek vcd- mutlak ol phesiz mutlak varlk Odur,Byle bala itikdun ber-hak ol Gerei gr ve byle olduuna inan.

(Ahmed XV. Yzyl)4

5.Nat: Hz. Muhammedi vmek iin yazlan iirdir. Hz. Muhammedin stnlklerinden bahsedilir.

R: Ol Ahmed kim kamudan Mustafdur O, btn varlklardan daha temiz olan Ahmed,Muhammeddr ki fahr- enbiydur Btn peygamberlerin vnc olan Muhammeddir.

Rislet tahtnun sultn oldur O, peygamberlik tahtnn sultan,D lem cmle tendr cn oldur Bedene benzeyen iki lemin de candr.

(Ahmed-i D XV. Yzyl)5

4smail nver, Ahmed, skender-nme, Trk Dil Kurumu, Ankara, 1983, 2. yaprak.5Gnl Alpay, Ahmed-i D, eng-nme, Harvard University Press, 1973, 5a-6a.

Documents

Divan Edebiyati Nazim Bicim Tur