T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

DZEL MOTORLARI YAKIT SSTEMLER - 2

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

AIKLAMALARAIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1. POMPA AYAR TEZGHINDA UYULMASI GEREKEN GVENLK KURALLARI.. 3 1.1. Yakt Enjeksiyon Pompalar ......................................................................................... 4 1.1.1. Grevleri................................................................................................................ 4 1.1.2. eitleri.................................................................................................................. 4 1.2. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompas .............................................................................. 5 1.2.1. Genel Yaps ve Paralar ...................................................................................... 5 1.2.2. Pompa Eleman...................................................................................................... 9 1.2.3. Ventil ................................................................................................................... 12 1.2.4. Reglatr ............................................................................................................. 15 1.2.5. Avans Sistemleri.................................................................................................. 23 1.2.6. Sra Tipi Yakt Enjeksiyon Pompalarnn almas ........................................... 24 1.2.7. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompasnn Motordan Sklmesi Taklmas ............ 25 1.2.8. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompalarda Yaplan Kontroller ................................ 27 1.2.9. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompalarnn Arzalar ve Belirtileri......................... 35 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 43 2. D.P.A. TP POMPA ........................................................................................................... 43 2.1. Genel Yaps, Paralar ............................................................................................... 44 2.2. Pompa Eleman ........................................................................................................... 45 2.2.1. Yaps................................................................................................................... 45 2.2.2. almas ............................................................................................................. 46 2.3. Regltrler................................................................................................................. 50 2.3.1. Grevleri.............................................................................................................. 50 2.3.2. eitleri ve Yaplar............................................................................................. 50 2.3.3. Motorun Yk Ve Devir Durumuna Gre almas............................................ 51 2.4. Avans Sistemi ............................................................................................................. 53 2.4.1. Grevleri.............................................................................................................. 53 2.4.2. Yaps................................................................................................................... 53 2.4.3. Motorun Yk ve Devir Durumuna Gre almas............................................. 53 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 55 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 63 RENME FAALYET 3 ................................................................................................ 64 3. D.P.S TP POMPALAR..................................................................................................... 64 3.1. Genel Yaps ve Paralar............................................................................................ 65 3.2. Pompa Eleman ........................................................................................................... 65 3.2.1. Yaps................................................................................................................... 65 3.2.2. almas ............................................................................................................. 66 3.3. Reglatr..................................................................................................................... 67 3.3.1. Grevleri.............................................................................................................. 67 3.3.2. eitleri ve Yaplar............................................................................................. 67

i

3.3.3. Motorun Yk ve Devir Durumuna Gre almas............................................. 68 3.4. Avans Sistemi ............................................................................................................. 68 3.4.1. Grevleri.............................................................................................................. 68 3.4.2. Yaps................................................................................................................... 68 3.4.3. Motorun Yk ve Devrine Gre almas ........................................................... 68 UYGULAMALAR FAALYET ...................................................................................... 70 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 73 RENME FAALYET 4 ................................................................................................ 74 4. EP/VE TP POMPALAR ................................................................................................... 74 4.1. Genel Yaps ve Paralar............................................................................................ 75 4.2. Pompa Eleman ........................................................................................................... 76 4.2.1. Yaps................................................................................................................... 76 4.2.2. almas ............................................................................................................. 77 4.3. Reglatrler................................................................................................................. 79 4.3.1. Grevleri.............................................................................................................. 79 4.3.2. eitleri ve Yaplar............................................................................................. 79 4.3.3. Motorun Yk ve Devir Durumuna Gre almas............................................. 80 4.4. Avans Sistemi ............................................................................................................. 82 4.4.1. Grevleri.............................................................................................................. 82 4.4.2. Yaps................................................................................................................... 82 4.4.3. Motorun Yk Devir Durumuna Gre almas.................................................. 83 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 84 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 86 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 87 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 89 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 90

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 525MT0082 Motorlu Aralar Teknolojisi Alan Otomotiv Elektro Mekanikerlii Dizel Motorlar Yakt Sistemleri 2 Dizel motorlar yakt enjeksiyon sistemlerinin bakm ve onarm becerilerinin kazandrld renim materyalidir. 40/32 Dizel Motorlar Yakt Sistemi 1 modln baarm olmak Sra tip pompa, D.P.A tip pompa, D.P.S tip pompa ve EP/VE tip pompalarn bakm ve onarmn ara katalouna uygun olarak yapmak. Genel Ama: Gerekli donanmlar salandnda dizel motorlar yakt enjeksiyon sistemlerinin bakm ve onarmlarn yapabileceksiniz. Amalar: Sra tip yakt enjeksiyon pompasnn bakm ve onarmn ara katalouna uygun olarak yapabileceksiniz. D.P.A tip pompann bakm ve onarmn ara katalouna uygun olarak yapabileceksiniz. D.P.S tip pompasnn bakm ve onarmn ara katalouna uygun olarak yapabileceksiniz. EP/VE tip pompann bakm ve onarmn ara katalouna uygun olarak yapabileceksiniz. Atlye ortam, takmhane, sra tip pompalar, D.P.A tip pompalar, D.P.S tip pompalar, EP/VE tip pompalar, pompa test cihaz, gerekli balant elemanlar ve aparatlar. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

SRE N KOUL

YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GRSevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceri ile dizel motorlarnn kalbi olan yakt enjeksiyon pompalarnn bakm ve onarmn yapabiliyor olacaksnz. Dizel motorlarnn en hassas, karmak ve nemli ksm pompalardr (Kalp insan iin ne kadar nemli ise, pompa da dizel motor iin ayn derecede nemlidir.). Pompann dzgn almamas, dier aksamlar ne kadar dzgn olursa olsun dizel motorun verimsiz almas demektir(btn organlar salam olan ancak kalbi rahatsz insan dnn). Dolaysyla dizel motorda her eyden nce pompann mkemmel almas gerekir. Mkemmel alma iin yaps karmak ve hassas olan bu sistemin bakmnn ve ayarlarnn da mkemmel olmas gerekir. Bu noktadan itibaren, farkl bir bilgi ve beceri birikimi gerektiren Pompaclk meslei devreye girer. Pompann dzgn ve verimli alabilmesi iin, hassas lmler yapabilen Pompa Ayar Tezghlar kullanlr. Sizler, bu modl bitirdiinizde pompa ayar tezghlarnda bu ayar ve bakm yapyor olarak, zel bir alanda alm olacaksnz. Yukarda nemini anlatmaya altmz pompaclk mesleinde ihtiya duyabileceiniz bilgi ve ynlendirmeleri bu modlde bulabileceksiniz. Gzel bir gelecein ve meslein kendi seiminiz olduunu unutmaynz.

1

2

RENME FAALYET - 1

AMA

RENME FAALYET - 1

Bu renme faaliyeti sonunda sra tip yakt enjeksiyon pompasnn bakm ve onarmn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Dizel motor yakt sistemini oluturan paralar nelerdir? Sra tip yakt enjeksiyon pompasnda yakt giri ve k balantlarn inceleyiniz. Sra tip yakt enjeksiyon pompasnn paralarn aratrnz. Sra tip yakt enjeksiyon pompasnda kullanlan reglatr tiplerini aratrn

Aratrma sonularn snfta arkadalarnzla paylanz.

1. POMPA AYAR TEZGHINDA UYULMASI GEREKEN GVENLK KURALLARIPompa ayar tezghnda uyulmas gereken gvenlik kurallar arasnda ilk srada, ayar yaplan ve tezghn alt yerin havalandrmasnn yeterli olup olmaddr. Yetersiz havalandrma zehirlenmelere veya yangna neden olabilir. nk motorin patlamayan, toplu halde iken ate almayan ve kendiliinden tutumayan bir yakttr. Ancak motorinin buhar belirli miktarda hava ile karrsa yanabilir. Bu buhar havadan ar olduu iin allan yerde dibe ker. Biriken bu yakt, eer bu alan havalandrlmaz ve hava akm olmazsa dalmaz. Gerek solunum yoluyla, gerekse cilde temas ederek zehirlenmelere yol aabilir. Ayrca kk bir kvlcm ile tutuarak yangn karabilir. Pompa ayar tezghnda pompa balantlarnn doruluuna dikkat edilmelidir. Dnerek alan ve tehlike oluturan tezgh ksmlarnn muhafazalar mutlaka takl olmaldr. Pompa ayar tezgh alrken zerinde kesinlikle takm braklmamaldr.

3

Tezghn almas tamamen durmadan koruyucular kesinlikle almamaldr. alan tezghn stne gereinden fazla eilmemeli ve tezgha dayanlmamaldr. Tezgh altrlmadan nce, tezghn ve evresinin temizlik kontrol yaplmaldr. Tezghn elektrik balantlar yetkili olmayan kimselere yaptrlmamaldr. Tezghta zel takm gerektiren yerlerde zel takm kullanlmaldr.

1.1. Yakt Enjeksiyon PompalarDizel motorlarnda yksek verim, enjeksiyon sisteminin dzgn ve uyumlu almas ile mmkndr. Bu sistemin en nemli paras da yakt pompasdr.

1.1.1. Grevleri Yaktn basncn ykseltmek

Dizel motorlarnda sktrma sonu basnc 25 ile 45 bar civarndadr. Enjektrn bu kadar yksek basnl hava ierisine yakt pskrtebilmesi iin, yakt basncnn bu basntan daha yksek olmas gerekir. Yakt pompalar yaktn basncn 1400 bara kadar karabilirler. Yaktn miktarn lmek

Yakt pompas motorun deiik yk ve devir durumuna gre yaktn miktarn ayarlar. Yani dk devir ve hafif ykte az, tam ykte ise daha fazla yakt gndermektedir. Yakt belirli bir zamanda silindire gndermek

Pompa yakt, motorun devrine ve ykne uygun bir zaman iinde silindire gndermelidir. Bu zaman 1000 devirli bir motorda 1/300 saniye kadardr. Her silindire ateleme srasna uygun eit miktarda yakt gndermek

Pompa ateleme sras gelen silindire eit miktarda yakt gnderir. Eit miktarda yakt gnderme ilemi pompa ayar tezghnda ayarlanarak salanr.

1.1.2. eitleri Sra (mstakil) tip pompalar Mterek manifold sistemli pompalar GM tipi enjektr pompalar

4

Cummins PT sistemi pompalar Distribtr tipi yakt pompalar DPA pompa DPS pompa Roosa - Master pompa Amerikan bosch PSB pompa Alman bosch pompa

1.2. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompas1.2.1. Genel Yaps ve ParalarSra tipi pompalarda motorun her silindiri iin ayr bir eleman vardr. Eleman, bir silindir ve silindir ierisinde hareket eden bir pistondan meydana gelmitir. Eleman pistonu silindir iinde ve belli bir kursta aa-yukar hareket eder. Pistonun aa hareketini elemann yay, yukar hareketini ise motorun yar devri ile dnen pompa kam milinden ald hareketle makaral itecek salar(ekil 1.3).

ekil 1. 1: Sra tip pompa kesiti

5

ekil 1. 3: Pompa eleman

Sra tip pompalar, pompa kam milinin pompa veya motor zerinde olmasna gre adlandrlr. Pompa kam mili pompa zerinde ise (ounlukla byledir) PE, motor zerinde ise PF olarak adlandrlr. Taksi, otobs, kamyon gibi yksek devirli aralarda kullanlan sra tip pompalar oluturan paralar yle sralayabiliriz; Basma ventili, Eleman silindiri, Eleman pistonu, Kremayer, Eleman gmlei, Eleman yay, tici kontra somun, Makaral itici, Pompa kam mili

6

ekil 1. 4: Sra tip pompa kesiti

Pompa Gvdesi

ounlukla alminyum alamndan yaplmtr. Pompann ana parasdr. Dier paralar zerinde tar. Pompa kam milinin yataklandrld alt ksma pompa karteri denir. Pompa motora balama kulaklar ile balanyorsa PE; flanla alnda balanyorsa PES pompa adn alr.

7

Pompa Kam Mili (Eksantrik Mili)

elik alamndan yaplm, iki ucu bilyal yatakla pompa karterine yataklandrlmtr. zerinde eleman says kadar kam knts ve besleme pompasn altrmak iin zel dairesel kam bulunur. Kam mili, motorun ateleme srasna uygun kam kntlarndan olumutur. Kam ykseklii pskrtme sresini belirler. Kam milinin konik ularndan birine reglatr arlklar (mekanik arlkl reglatrlerde), dierine pompa dndrme kaplini veya avans mekanizmas taklr. tecekler

Pompa kam milinin hareketini, eleman pistonuna iletir. Dengeli bir anma salamak iin genelde makaral ekilde yaplr. Pompa Eleman

Konu sonunda ayr bir balk halinde anlatlacaktr Sektr Dili (Yarm Ay) Dili

Kremayerden ald hareketi eleman gmleine iletir. Eleman gmleine sklebilir ekilde bir vida ile balanmtr. Yakt miktarnn ayarlanmasnda vida gevetilerek gmlek saa-sola evrilir. Eleman Gmlei

zerinde eleman pistonun bayrann gemesi iin bir kanal vardr. Bayrak bu ksma getii iin gmlein saa sola hareketi pistonu ekseni etrafnda evirir. Bylece yakt miktar deitirilir. Eleman Yay

Kamn yukar hareket ettirdii pistonun aa hareketini salar. Kremayer Mili

Pompa gvdesine yataklandrlmtr. zerinde eleman says kadar dili grubu veya yakt ayar atal vardr. Bir ucu ile reglatr komuta koluna balanmtr. Ventil

Konu sonunda ayr bir balk halinde anlatlacaktr

8

1.2.2. Pompa Eleman Grevleri

Pompa eleman yakt pompalarnda en nemli paralardan biridir. Yaktn miktarn lmek ve basncn ykselterek enjektrlere gndermek pompa elemann grevidir. Yaps

Pompa eleman, eleman silindiri ve eleman pistonu olmak zere iki ksmdan oluur. Her iki para da zel elik alamndan yaplm ve birbirine ok hassas altrlmtr. ki para arasndaki boluk yaklak 0,0005 ile 0,001 mm kadardr. Andklarnda piston ve silindir beraber deitirilir. Pompa elemann almasn anlayabilmek iin eleman silindiri ile pistonunu ayr ayr inceleyelim. Eleman Silindiri

Elemann hareketsiz parasdr. Silindirin dnmemesi iin ya pompa gvdesindeki bir pimle veya tespit vidas ile gvdeye tespit edilir. Eleman silindirleri zerinde yaktn giri ve dnleri iin birden e kadar delik bulunur. En ok kullanlan bir ve iki delikli olanlardr

ekil 1. 5: Deiik tiplerde pompa eleman silindirleri

Eleman Pistonu

Eleman pistonunu sap ksm, ba ksm, gvde ksm olarak e ayrabiliriz. Aadaki ekilde eleman pistonu ve ksmlarn greceksiniz.

9

ekil. 1:6. Eleman pistonu

Piston faturas Sap Bayrak Piston gvdesi Yalama kanal Azami kesit yzeyi Yakt helisi Stop kanal

Eleman pistonunun sap ksmnda eleman yay ve tablasnn oturmas iin bir fatural ksm vardr. 3 numara ile gsterilen bayrak, eleman gmlei zerindeki yuvaya girer, kremayerden gelen hareket eleman pistonuna bayrak zerinden iletilir. Bayrak zerindeki L ve R harfleri eleman pistonlar zerindeki yakt helislerinin ynn belirler.(L=sol, R=sa) Stop kanal; pistonun zerindeki basnl yaktn azami kesit yzeyine geiini ve eleman silindirindeki by-pass (geri dn) delii ile karlaarak stopu salar. Azami kesit yzeyi; yakt helisinin hemen altndaki boyun ksmdr. Stop kanalndan gelen yaktn topland ve by- passn olduu yerdir. Yakt helisi; adm ok bytlm vida diine benzer bir helistir. Silindire gnderilecek yaktn miktarn belirler.

10

Eleman pistonlar; yakt helislerinin pistondaki yerine gre alt helisli, st helisli ve alt st helisli olmak zere e ayrlr.

Alt helisli

st helisli Alt ve st helisli ekil 1. 7: Helis biimlerine gre eleman pistonlar

Alt helisli pistonlarda basma balangc sabit basma sonu deiik; st helisli pistonlarda basma balangc deiik, basma sonu sabit; alt-st helisli pistonlarda ise hem basma balangc, hem de sonu deiiktir Eleman pistonlar, yakt helisinin ynne gre sa helisli, sol helisli olarak da adlandrlrlar. Sa helisli eleman Sol helisli eleman pistonu

ekil 1. 8: Yakt helisinin ynne gre pistonlar

Sa helisli bir eleman pistonu saa yani helis ynne dndrlrse pompann bast yakt miktar artar, sola dndrlrse azalr. Sol helislilerde tersi olur. Eleman pistonunun eleman silindiri ierisinde iki hareketi vardr. Birinci hareket aa yukar harekettir. Pompa kam mili, kam ykseklii (piston kursu) kadardr. Bu hareket ile yaktn basnc ykseltilerek enjektrlere gnderilir. kinci hareket saa sola dnme hareketidir. Gaz pedal veya pompa reglatr yke ve devire gre pistonu ekseni etrafnda dndrr. Bu hareketle yaktn miktar artrlm veya azaltlm olur.

11

Gaz Konumlarna Gre almas

Aadaki ekillerde de grld gibi pompa elemann motorun almas srasnda konumda inceleyebiliriz. Bunlar tam gaz, yarm gaz ve stop durumudur.

Yarm gaz durumu

Tam gaz durumu ekil 1. 9: Pompa eleman gaz pozisyonlar

Stop durumu

ekilde eleman sol helislidir. Tam gazda; piston sola doru fazla dndrlm olduu iin by-pass delii karsndaki helis ykseklii fazladr ve yakt miktar artmtr. Yarm gazda; piston biraz saa doru dndrld iin by-pass delii karsndaki helis ykseklii azalm ve yakt miktar dmtr. Stop durumunda ise eleman pistonu tamamen saa evrilerek by-passla stop kanal karlamtr. Bu durumda piston zerindeki yakt, stop kanalndan by-pass delii ile yakt kanalna geri dn yapar. Basn der, yakt baslamaz ve motor durur.

1.2.3. Ventil Grevleri

Ventilin grevlerini u ekilde sralayabiliriz; Eleman silindirinin zerini kapatarak karmaz bir hacim meydana getirmek. Basma balangcnda alarak yaktn enjektrlere gitmesini salamak. Yksek basn borularndaki yaktn silindire geri dnn engellemek Pskrtme sonunda kapanarak boaltt hacim orannda basncn dmesini ve enjektrn damlama yapmasn nlemek.

12

Yaps

Aadaki resimde basma ventili ve paralarn inceleyebilirsiniz. k rekoru, Ventil yay, Ventil supab, Ventil konisi, Ventil gvdesi

ekil 1.10: Basma ventili ve paralar (a-ventil kapal, b-ventil ak)

Ventil zel elik alamdan yaplm olup bakr, plastik veya alminyum conta kullanlr. Ventil yay ise zel yay eliinden helis eklinde sarlmtr. Ventil supabn kapal tutar. k rekoru ise ventil yaynn st ucunu snrlar. ventil gvdesinin yerine tam oturmasn ve yaktn yksek basn borularna gemesini salar. almas

Pompa eleman pistonu zerinde skan ve basnc artan yakt, ventil yaynn kuvvetini yenerek yksek basn borularna, oradan da enjektrlere geerek silindir ierisine pskrtlr. Yaktn pskrtlmesi, yakt helisinin by-pass deliini amasna kadar devam eder. Basmann bitmesine ramen pistonun hareketi st l noktaya kadar devam eder. Basn dt iin ventil, yayn basnc ile yerine oturur. Bylece enjektr borularnda

13

ventilin silindirik ksm sayesinde bir miktar basn dkl yaratlarak, hem enjektr inesinin yerine oturmas, hem de borularn yaktla dolu olmas salanr. Buraya kadar olan ksmlarda sra tip pompalar tantmaya altk. Bu aamada ileride pompalarn bakmn yapabilmemiz iin gerekli etiket bilgilerini inceleyeceiz. Her pompa zerinde bir etiket bulunur. Etiket zerindeki harf ve rakamlar o pompann zelliklerini bize anlatr. Bu amala aada rnek bir pompa etiketi incelenmi, harf ve rakamlarn ne anlama geldii gsterilmitir.

Bosch tipi sra PE-PES pompa etiketi: P E 6 P 100 A 320 L S825:P : Pompa E : Kam mili pompa zerinde S : Flanla alndan balantl 6 : Eleman says (2,3,4,5,6,8,9,10,12 olabilir) P : Pompann bykl (kurslarna gre; P=10,11,12 mm) (M=7mm, A=8mm, B=10mm, MW=8,10mm, Z=12mm, C=15mm) 100 : Eleman piston apnn 10 kat (10 mm) A : Pompada yaplan deiiklik 320 : 3.: Yzler basamandaki rakam;1,2,3,4,5,6 olabilir. Bu rakam bize kam mili entiinin pompann neresine geleceini ve besleme pompas saysn bildirir. Rakam tek say ise (1,3,5 gibi) entik pompann soluna, rakam ift ise (2,4,6 gibi) entik pompann sana gelir. Rakam 1-2 olursa besleme pompas yok Rakam 3-4 olursa besleme pompas var, bir adet Rakam 5-6 olursa besleme pompas var, 2 adet 2: Onlar basamandaki bu rakam pompa zerinde bir reglatr olup olmadn, varsa pompadaki yerini gsterir(0,1,2 olabilir). Rakam 0 olursa reglatr pompa zerinde deildir. Rakam 1 olursa reglatr vardr, pompann solundadr. Rakam 2 olursa reglatr vardr, pompann sandadr.

0: Birler basamandaki bu rakam pompa zerinde avans deitirici olup olmadn, varsa pompadaki yerini gsterir (0,1,2 olabilir) Rakam 0 olursa avans deitirici yoktur. Rakam 1 olursa avans deitirici vardr, pompann solundadr. Rakam 2 olursa avans deitirici vardr, pompann sandadr.

14

L : Sola dnl pompa R : Saa dnl pompa S825 : Pompa tantma numaras Besleme pompasnn takld taraf veya pompa etiketini nmze aldmzda, solumuz pompann solu, samz pompann sadr.

1.2.4. ReglatrYakt donanmnn kk fakat nemli parasdr. Dizel motorlarda, motorun ykne ve devrine gre gerekli yakt miktarn otomatik olarak kontrol eden niteye reglatr denir. Reglatrler yakt pompas veya motor zerinde bulunur.

ekil 1. 11: Reglatr

Grevleri

Sra tip pompalarda kullanlan reglatrlerin birka grevi birden yapmas istenir. Bu grevleri yle sralamak mmkndr: Motoru rlantide ve belirli bir devirde, stop ettirmeden altrmak. Motorun rejim hzn (en uygun yaktla, en yksek gcn elde edildii snrlandrlm en fazla devir) amadan, dzenli bir ekilde almasn salamak.

15

Rlanti ve rejim hz devirleri arasnda srcye kumanda imkn vermek. Yksek devirlerde silindirlere alnan havaya uygun yakt gndermek eitleri ve Yaplar

Sra tp yakt pompalarnda kullanlan reglatrler; mekanik reglatrler (hz snrlandrma reglatrleri, deiik hz reglatrleri), pnomatik (vakumlu) reglatrler olmak zere iki grupta incelemek mmkndr. Mekanik reglatrlerin yaplarnda ve almasnda birok benzerlik vardr. Genellikle arlklar vardr ve merkezka esasna gre alrlar. Reglatr yaylar arlklar kapattnda, kremayer gaza doru itilir. Arlklarn merkezka kuvvetle almasnda, kremayer stopa ekilir. Yay kuvveti ile arlklarn merkezka kuvvetinin eit olmas halinde motorun belirli bir devirde almas gibi durumlar btn mekanik reglatrlerde hemen hemen ayndr. almas Mekanik reglatrler

Bir merkez etrafnda dnen cisimler daima bu merkezden uzaklamaya alr. Buna merkezka veya santrifj kuvvet denir. Dnen cisimlerin hz azalrsa merkezka kuvvet de azalr. Hz artarsa merkezka kuvvet de artar. Mekanik reglatrn temel alma prensibi buna dayanr.

ekil 1.12: RQ reglatrnde hareket iletim oran

Yukarda temel alma prensibi anlatlan mekanik reglatrler, rlanti ve rejim hzn snrlandrr(Bosch RQ mekanik reglatr, basit ve anlalr olduu iin rnek olarak seilmitir). Bu reglatrlerde, pompadaki sarsnt ve titreimlerin reglatre gemesini nlemek iin, reglatr kovan ile pompa kam mili arasna lastik takozlar konmutur.

16

Hareket iletme oran rlantide; a / b = 1 / 1.35 ( arlklar 1mm alrsa reglatr komuta kolu kremayeri 1,35 mm stopa ekecektir), yksek devirlerde a / b = 1/3.23tr (ekil.1.12

ekil 1.13: RQ reglatrn kesiti ve paralar

Arlklarn reglatr kovanna gre almas; rlantide 6 mm, rejim hzn geince de 5 mm, toplamda 11 mmdir. ekil 1.14.

ekil1.14: Reglatr alklarnn motor devrine gre aklanmas

Arlklara kumanda eden 4 yay vardr(yay says bazlarnda 3 olabilir). Bu yaylar dtan ie doru yle sralanr; rlanti yay, rejim hz yay, rejim hz yardmc yay, dengeleme (tork kontrol) yay.

17

ekil 1.15: Reglatr arl ve yaylar

Reglatrn motor devrine gre alma durumlar aada incelenmitir. Stop Durumu

Alttaki ekilde de grld gibi gaz pedalna baslmam veya el gaz stoptadr. Gaz kolu dama, rlanti snrlandrma vidasna oturmutur. Reglatr arlklar kapal, kremayer mili geride, kayc piston komuta kolu slotunun st ksmndadr.

ekil 1.16: Reglatrn stop durumu

18

lk Hareket Durumu

lk harekete geme esnasnda gaz pedalna baslr ve gaz kolu yksek devir ayar vidasna dayanr. Kremayer mili ilk harekette fazla yakt verme yayl pistonunu iterek tam gaz durumuna gelmitir. Motor ilk altrmada tam gaz durumu nedeniyle, yksek devirde alr. Arlklar merkez ka kuvveti ile almaya balar. Ayak, gaz pedalndan kaldrldnda tekrar kapanarak, rlanti almas salanm olur (ekil 1.17).

ekil 1.17: Reglatrn ilk hareket durumu

Rlanti Durumu ekil 1.18te de grld gibi gaz pedal serbest braklm veya gaz kolu relanti durumuna getirilmitir. Kremayer gaza biraz itilmi olduu iin enjektrlere rlanti almasna yetecek kadar yakt gnderilmektedir. Arlklar rlanti yay zerinde almaktadrlar.

ekil 1.18. Reglatrn relanti almas

19

Yksek Devir Durumu

Gaz pedalna sonuna kadar baslr. Gaz kolu yksek devir ayar vidasna dayanr. Kremayer yayl pistona tam temas etmitir. Motor rlanti devrini getikten sonra, arlklar rejim hz tablas yerine dengeleme yay alt tablasna dayanr. Motorun devri biraz daha artacak olursa emilen hava bir miktar azalr. Dengeleme yaynn skmas sonucu alklar 1 mm alr. Alan arlklar kremayeri bir miktar stopa eker. Bylece yaktn miktar, emilen havaya gre dengelenmi olur. ekil 1.19

ekil 1.19:Reglatrn yksek devir durumu

Pnomatik Reglatrler

Kk ve yksek devirli dizel motorlarnda kullanlr. nk mekanik reglatrler bu aralar iin ardr ve fazla yer kaplamaktadr. Emme manifoldundan geen havann, ventri boaznda yaratt vakum deiikliine gre yaktn kontroln yapan bir reglatrdr. Pnmatik reglatr iki ana paradan olumutur; Emme manifoldunda bulunan ventri ksm Reglatr ksm

20

ekil 1.20: Pmomatik reglatrn ksmlar

Ventri; hava filtresi ile emme manifoldu zerindeki boruya yerletirilmitir. Daralan bir boaz olup, emme borusundan geen havann hzn artrarak basncn drr. Ventrinin en dar yerinde, havay ap kapatan bir hava kelebei vardr. Kelebek pedala baldr. Hava kelebeinin durumuna gre, ayar iin gerekli vakum dk, orta ve yksek devir saysna gre deiir. Reglatr boluu diyafram tarafndan iki odaya blnmtr. Hava kelebeine bir boru veya hortumla bal olan ksma vakum odas denir. D hava ile balantl olan ksma da basn odas denir. Esnek olan diyafram gbei kremayer miline baldr. Reglatr yaynn basnc diyafram zerindeki vakumdan fazla ise kremayer tam gaza doru itilir. Vakum fazla olursa kremayeri stopa doru eker. Motor almad zaman, hava kelebei byk ventriyi kapatr ve diyafram yay diyaframa bask yaparak kremayer milini devaml olarak tam gazda tutar. Motorun marna basld zaman silindirlerde emme zamannda vakum meydana gelir. Bu vakumun etkisi altnda kalan ak hava, hava filtresinden, ventriden geerek emme manifoldundan silindire dolar. Ventri blmnde hava kelebei byk ventriyi kapatm konumdadr. Kk ventriden geen havann, hz artmas sonucu basnc der. Yani vakum oluur.

21

ekil 1. 21.:Motorun rlanti almas

Kk ventride oluan vakum, bir hortumla ventriye balanm vakum odasn etkisi altna alr. Vakumun etkisi altnda kalan diyafram, diyafram yaynn kar basncn yenerek kremayer milini gaz kesme(stop) ynnde ekerek hareket ettirir. Yani motor, mar sresince ve ilk altnda kremayer mili tam gaz konumunda olur. Motor yksek devirle alr almaz reglatr devreye girerek motor devrini rlanti devrine drr. Gaz pedalna basldnda motor hz artar. Ayn zamanda pedal konumuna uygun olarak hava kelebei de alr. Ventriden geen hava miktar oaldka meydana gelen vakum deeri de ykselir. Vakum deeri, diyafram yaynn kar basncn yendii an kremayer milini gaz kesme ynnde ekerek enjektrlere baslan yaktn miktarn azaltp, motorun tehlikeli yksek devirlere kmasn engeller. Bu ekilde reglatr almasn tamamlam olur. Reglatrlerle ilgili vereceimiz son bilgi zerlerinde bulunan etiket ve anlamlar olacak. Yukarda almasn incelediimiz bu iki tip reglatrn zerlerinde bulunan etiketleri inceleyelim: Mekanik reglatr: RQ 250/1250 A 19 d RQ : Reglatrn tipi (hz snrlandrma reglatr)

22

250 1250 A 19 D

: Reglatrn rlantiyi ayar ettii devir : Reglatrn yksek hz kontrolne balad devir says : Reglatrn kullanld pompa tipi : Tip numaras : Tork kontrol (dengeleme) tertibatnn bulunduunu belirtir.

Pnmatik reglatr EP/M Z 60 A 93 d EP : Pskrtme pompas M : Diyaframl Z : Diyaframa kumanda eden ayar vidasnn ve yaynn bulunduunu ifade eder. 60 : Diyaframn mm olarak ap A : Kullanld pompa tipi 93 : zellik numaras d :Diyafram dengeleme yaynn durumunu belirtir.( d ve f harfi olabilir. f harfi olursa dengeleme yay yoktur).

1.2.5. Avans SistemleriDizel motorlarda yaktn pskrtlmesiyle, tutuma arasnda geen zaman (tutuma gecikmesi) nedeni ile yaktn Ndan (st l nokta) nce silindirlere pskrtlmesi gerekir. Pskrtme Nda olacak olursa, tutuma gecikmesinden dolay yanma Ny 10o-150 derece gee tamamlanamamas sonucu, motorun gc ve torku der, eki azalr. Yanma odasna sktrlan havann iine enjektr ile pskrtlen yaktn yanmas iin ortalama 1 / 200 saniyelik zaman gerekir. O halde piston Nya kmadan 1 /200 saniye nce enjektr yakt pskrtmeye balamas gerekir. Bu olaya pskrtme avans denir. Dakikada 600 devirle alan bir motor iin, krank mili dn cinsinden 18 derecelik bir pskrtme avans gerekmektedir.

ekil 1. 22: Avans tertibatnn pompa zerindeki yeri

23

Grevleri

Avans sistemlerinin grevi, devaml deien motor devirlerine gre gerekli olan avans derecesini salamaktr. almas

Sra tipi motorlarda mekanik (otomatik) avans sistemleri kullanlmaktadr. imdi mekanik avans mekanizmasnn almasn inceleyelim.

ekil 1. 23: Otomatik avansn kesiti ve alma durumlar

Pompa kam milinin devri arttnda arlklar merkezka kuvvetin yardmyla yay basnlarn yenebildii oranda da doru alr. Arlklarn almasyla pompa kam mili flan (kamal gbek) pompa dn ynnde evrilerek gerekli avans verilir. Pompa devri dtnde, yaylar alarak alklar eski durumuna getirir ve avans drr.

1.2.6. Sra Tipi Yakt Enjeksiyon Pompalarnn almas

ekil 1. 24: Sra pompann almas

24

Filtreden temizlenerek gelen yakt, pompa gvdesinin st ksmnda bulunan yakt kanalna dolar. ekil 1.24 Pompa kam mili knts, makaral itecek altndan ayrldnda; eleman yay eleman pistonunu ANya getirir. Eleman silindirinin giri ve by-pass delii alr. Yakt bu deliklerden silindire dolar( ekil 1.24.a).Giren yaktn basnc az olduundan ventili aamaz. Kam milinin dnme hareketi ile ..N.ya hareket eden piston nce her iki delii kapatr (b), yakt sktrmaya balar (c). Skan ve basnc artan yakt ventili aarak enjektr borularndan enjektre gider (d). Enjektr yakt pskrtr. Yaktn pskrtlmesi, yakt helisinin by-pass deliini amasna kadar devam eder (d). Yakt helisi by-pass deliini anca, piston zerinde skan yakt, stop kanalndan azami kesit yzeyine oradan da bypass delii ile yakt kanalna geer (e ). Basma bitmesine ramen pistonun hareketi devam eder. Basn dt iin ventil yerine oturur. Bylece ventilin silindiri ksm, sayesinde enjektr borularnda basnl yakt kald iin enjektrde damlatma yapmaz. Pompa kam mili dnd srece yukardaki ilemler tekrarlanarak devam eder.

1.2.7. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompasnn Motordan Sklmesi ve TaklmasYakt enjeksiyon pompalarn motordan skerken aada verilen ilem srasna dikkat ediniz.

ekil 1. 25:Sura tip yakt pompa ve yakt sistemi balantlar 1-Yakt deposu, 2- Besleme pompas, 3- Filtre, 4- Sra tip pompa, 5- Avans mekanizmas, 6Reglatr, 7- Enjektr, 8- Geri dn hatt

25

Yakt Pompasnn Sklmesi

Besleme pompasnn giri ve k boru ve rekorlarn sknz. Yakt pompas yakt giri borusunu ve rekorunu sknz. Not: Yaktn yere akmasn nleyip temiz bir kaba alnz. Pnomatik reglatr zerindeki vakum emi rekorunu ve borusunu, alt rekoru kontra ederek sknz. Pompa kaplininin iki adet cvatasn sknz. Not: Bu cvatalardan biri uzun ve pimlidir. Bunu pompa kaplini delik olan yere takmak gerekir. Pompay, 4 tespit cvatasn skerek balama plakasndan ayrnz. Yakt Pompasnn Taklmas

Krank milini dn ynnde (saa doru) evirin. Motor 6 silindirli ise 6. silindirin egzoz supab kapanp emme supab almaya balarken 6. silindir bindirmede, 1. silindir ise sentededir. Bu durumda volan muhafaza kapa zerindeki delik ortasna, volan zerindeki TCD (N) harfleri gelmi olabilir. Pskrtme avans iin krank milini dn ynnn aksine (sola), verilen avans derecesi kadar eviriniz.

Not: Bu ilemlerin daha kolay yaplabilmesi iin klbtr muhafaza kapann ve enjektrlerin sklm olmas gerekir. Pskrtme avans volan zerinde ya rakamla derece olarak veya harflerle gsterilmitir. Bu ilem iin motorun kataloundan yararlannz. Pompann dn ynn tespit eden pompa kontrol kapan anz. Pompa kam milini kaplininden (flan) tutarak dn ynnde eviriniz. Kaplin tarafndaki birinci eleman iticisi yukar kmaya baladnda, kaplin zerindeki izgiyi, pompa gvdesindeki izgi ile karlatrn. Bu, birinci elemann basma balangcdr.

Not: Baz Bosch tipi sra pompalarda, pompa n kapa zerinde R ve L harfleri ile kam mili kaplin tarafnda bir izgi vardr. Pompa dn ynne gre, kam milindeki izgi ile 26

pompa n kapandaki harflerden biri karlatnda (rnein, pompa saa dnyorsa kam mili zerindeki izgi pompa n kapandaki R harfi ile karlatrlr) basma balangc salanm olur. Pompay yerine takp, tespit cvatalarn karlkl ve eit olarak sknz. Kaplin tespit cvatalarn uygun ekilde takp, sknz. Vakum borusunu takn ve sknz.(pnomatik reglatrl olanlarda). Birinci elemandan balayarak, sras ile yksek basn borularn tutturup ve uygun ekilde sknz. Yukardaki sra, izlenen genel bir yoldur. Farkl metotlar da kullanlabilir. Siz, skp takacanz pompalarn mutlaka kataloglarn inceleyiniz. O pompaya ait zel durumlar varsa katalog tavsiyelerine mutlaka uyunuz.

1.2.8. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompalarda Yaplan KontrollerDizel motorlar yakt sisteminden verim alabilmek iin zellikle yakt pompasnn ayarlarn ok hassas ve doru yapmak gerekir. Ayar yaplacak pompann temizliine azami zen gsterilmeli, pompa iaretlerine uyulmal ve torkla sklmas gereken yerler mutlaka torkmetre ile sklmaldr. Pompa tezghnda yaplacak ayar ve kontrollerde katalog deerlerine bal kalnmaldr. Pompa tezghnda yaplan kontrol ve ayarlar srasyla unlardr: Hava alma ve szdrmazlk kontrol Ventil alma kontrol Ventil szdrmazlk kontrol Basma balangc ve basma aralklarnn kontrol

Basma aralklarnn kontrol Tepe boluu kontrol ve ayar Yakt miktar eitleme kontrol Kremayer yolunun kontrol ve ayar Pskrtme aralklarnn kontrol Reglatrn kontrol ve ayar Maksimum yakt miktar ayar Tork kontrol tertibatnn ayar lk hareket tertibat ayar

27

Hava Alma ve Szdrmazlk Kontrol Pompa, ayar tezghna balanr. Tezgh dk devirde altrn ve pompann havasn alnz. Tezgh boa alarak altrn, yakt basncn 30~35 kg/cm ye karn. Pompa gvdesinden sznt olup olmadn kontrol edin. Btn balantlar uygun bir ekilde yaplm ve sklm ise sznt olmaz ve basn sabit kalr. Tapa ve vidalarn szntlar, bunlar skarak kesilmezse, contalar deitirilir ve sklr. Elemann boyuna ve rekorlarn diplerinden sznt varsa k rekoru normal sklmamtr. Bu durumda k rekorunu normal torkunda skn. Sznt devam ediyorsa conta deitirin, sznt hl devam ediyorsa ventil gvdesi ile silindir st yzeyi arasnda pislik vardr, temizleyin. Sznt yine kesilmezse ventil gvdesinin yuvas bozulmutur, freze ile dzeltin. Bu kontrol enjektr ayar cihaz ile de yaplabilir.

Ventil Alma Kontrol Basn ayar vanasn, dk basn tarafna evirerek manometredeki basn deerini 0,5 kg/cm ye drn (basn dmyorsa, hava alma vidasn geveterek drebilirsiniz).

Yakt pompas birinci elemannn k rekoru zerine basma balang borusunu takn Tezgh boa aln. Birinci eleman pistonunu AN ya getirin. Tezgh bota altrn, basn ayar vanasn yksek basn tarafna evirerek, basnc yava yava ykseltin. Basma balang borusundan yakt akt an manometreden tespit edin. Bu deer ventilin alma basncdr. Dier elemanlarn da ayn ekilde pskrtme aralklarn tespit edin. Farkl olmamas iin pskrtme basnlarnn ayn olmas gerekir.

Ventil Szdrmazlk Kontrol Tezgh boa aln ve altrn. Tezghn yakt basncn 0,5 kg/cm ye drn.

28

Yakt basncn yakt ayar vanasndan yksek basn tarafna evirerek, ventil alma basncndan 2 kg/cm daha aa olacak ekilde, ykseltin. Bu anda basma balang borusunda damlama veya sznt olmamaldr. Sznt var ise ventilin konik oturma yzeyleri bozulmutur dolaysyla ventil szdryordur.

Basma Balangc ve Basma Aralklarnn Kontrol

Eleman pistonunun, N ya ktnda ventil gvdesine arpmasn veya ok aada kalmasn nlemek iin, Basma aralklarnn eit a ve aralklarla yaplp yaplmadn kontrol etmek iin yaplr. Basma aralklar arasnda en fazla yarm derecelik fark normal saylr. Basma Balangcnn Kontrol

Basma balangc: Eleman pistonunun, eleman silindirindeki delikleri kapatp, yakt basmaya balad andr. Bu kontrol, pompa kaplini (flan) ve gvdesi zerindeki basma balangc iaretleri esas alnarak yaplacaktr. Tezgh boa aln ve altrn. Birinci eleman k rekoru zerine, basma balang borusunu takn ve kremayeri gaz ynnde itin. Pistonu AN ya getirin Yakt basncn, basn ayar vanasndan yksek basn tarafna evirerek basnc, ventil alma basncna kadar ykseltin. Bu anda basma balang borusundan yakt akacaktr. Pompa kam milini pompa dn ynnde, yava yava evirin. Yakt aknn kesildii an tespit edin. Bu anda kaplin ile gvde zerindeki iaretler karlamaldr. aretler karlamam ise basma balangc erkendir, itecek boyu ksaltlr. aretler gemi ise basma gecikmitir, itecek boyu (ayar vidas veya pulu ile) uzatlr. Basma Aralklarnn Kontrol Birinci eleman basma balangcn, yukarda anlatld gibi bulduktan sonra, dereceli tamburu sfra veya 60 dereceye ayarlayn.

29

Pskrtme srasna gre basma balang borusunu 5. eleman k rakoruna balayn (6 elemanl pompa iin).

Not: Birinci eleman basma balangc zel komparatrle ayarlandktan sonra, dier elemanlarn komparatrle kontrolne gerek kalmaz. Dierlerinin ayar, birinci elemana gre yaplr. Yakt basncn ventil alma basncna kadar ykseltin. Bu anda basma balang borusundan yakt akacaktr.

Not: Tezgh bota ve alr durumdadr. Tezgh tamburunu ubuu ile pompa dn ynnde yava yava evirin. Yakt aknn kesildii an, tamburda okunan deer 60 derece olmaldr (6 elemanl pompalarda; 360:6=60o; 4 elemanl pompalarda 360:4=900dir). Fark dereceden fazla ise itici ayar vidasndan ayarlayn. Srasyla, 3-6-2-4 nu lu elemanlar da kontrol edin.

Not: Bu pompada yakt helisi altta olduu iin, basma balangc kontrol yaplmaktadr. st helisli pompalarda ise basma sonu kontrol yaplr. Tepe Boluu Kontrol ve Ayar Tezgh boa aln fakat altrmayn. Birinci eleman pistonunu N ya getirin. k rakorunu skerek, ventil yayn ve ventili aln. zel komparatrn kontrol ucunu, eleman pistonu zerine gelecek ekilde, komparatr tespit edin. Bir tornavida ile iticiyi yukar-aa hareket ettirin. Komparatrn ayar kartnda verilen deeri gstermesi gerekir (0,5~1,0 mm arasnda). Aksi halde iticiden ayarlayn. Yakt Miktar Eitleme Kontrol Pompay tezgha uygun ekilde balayn ve yakt borularn takn. Kremayer boyu lme aletini pompa zerine yerletirin. Kremayer milini stop durumuna ekerek sfra getirin. Basma miktarn 100 basmaya gre ayarlayn. Tezgh altrarak basn ayar vanasndan, yakt basncn 1,5 kg/cm ye karn.

30

Sistemin havasn aln, pompay yksek devirde ve tam gaz durumunda biraz altrn. Bu anda yakt snr ve enjektr borularndaki hava atlm olur.

Dikkat: Bu ileri yaparken, tezgh hareket kolunu yksek devir durumuna getirmeyi unutmayn. Pompa 1000 d/d da kremayer yolu 12 mm iken 100 basmadaki yakt miktarn ln. Bu miktarn katalogda verilen snrlar ierisinde olmas gerekir. Btn elemanlar arasndaki fark %5 i gememelidir. Miktar az ise sektr dili tespit vidasn geveterek kontrol gmleini, yakt miktarn arttracak ynde (reglatr tarafna) evirin. Yakt miktar ok ise bu ilemin tersini yapn ve tespit vidasn skn. Miktar kontrol iin drt l aln. Bunun birincisini dikkate almayp, dier lnn ortalamasn aln. Gerekirse 200 d/d da, 100 basmada ayn kremayer yolundaki yakt miktarn da kontrol edin. Bylece elemanlarn ant durumu hakknda fikir edinilmi olunur.

rnek: D/d 1000 200 Kremayer Yolu mm 6 6 100 basmada cm yakt 2,0 ~ 2,7 1,0 ~ 1,9

2,7 1,0 = 1,7 cm kar. Bu deere %10~15 ilave (0,2) edin. Yani miktar fark 1,7 + 0,2 = 1,9 cm ten aa olmamaldr. Kremayer Yolunun Kontrol ve Ayar Reglatr takn ve pompa ile balantsn salayn.

Not: Yakt pompas dk ve yksek hzda alrken, stopa ekildiinde yakt vermemesi ve yksek hzda alrken yeterli kremayer yolunu temin edebilmesi ve yeterli yakt verebilmesi iin, kremayer yolunun kontrol edilip ayarlanmas gerekir. rnek olarak verilmi pompa kontrol ve ayar deerleri kartnda bu rakam, pompa tam gaz durumunda 1450 d/d da alrken 14~14,8 mmdir. Ortalama olarak ise ayn devirde 14,4 mmdir. Yalnz, bu kontrol yaparken reglatr arlklarnn hareketsiz olmas gerekir. Eer rejim hz yaylar bu devirde yenilebiliyorsa, ayar somunlarn skarak, yaylar biraz sertletirilmelidir.

Yukarda verilen rakam pompadan pompaya deiebilir, kontrol srasnda az farkl veya ok farkl olabilir. ok fark var ise: Kremayer mili, yarmay dilisi ile yanl kavramtr.

31

Kontrol gmlei, yarmay diliye gre ok evrilmitir. Reglatr komuta kolu ile kremayer mili balant ayar yanltr.

Ayarda az fark varsa yatay mafsall mil zerindeki kayc mafsaln nnde ve arkasndaki pullar yer deitirmi olabilir. Pullarn yerleri deitirilerek ayarlanabilir. Pskrtme Aralklarnn Kontrol

Yakt pompas, yakt basmaya balad anda, enjektrlerde pskrtme olmaz. Basma baladnda (giri ve by-pass deliklerinin kapanmas) yaktn skmas ve borularn esnemesi nedeniyle pskrtme biraz gecikir. Bu gecikme Bosch pompalarnda 8~12 derece kadardr. Piston st kenarlar ve delikler farkl anmtr. Ventil yaylar farkl basnta alyordur. Ventillerin konik oturma yzeyleri geri karyordur. Tezghn enjektrleri farkl ayarlanmtr.

Bu hatalar tespit edebilmek iin pskrtme balang aralklar kontrol edilir. Bu kontrol, tezgha ek olarak stroboskop cihaz ile yaplr. Stroboskop cihaznn almas srasyla u ekildedir: Stroboskopun filerini uygun olarak, yerlerine takn. Yakt pompasnn birinci elemann basma balangcna, tezghn dereceli tamburunu da sfra getirin. Tezgh yakt basncn 1,5 kg/cm ye, devrini 9000 d/d karn. Kremayer tam gaz durumundadr. Devri sabitletirdikten sonra stroboskop alterini kapatn. Bir dakika snmas iin bekleyin. Cihaz platinlerini, trtl bal viday geveterek altrn. Bu anda stroboskop neon tpleri faaliyete geerek, k akmas meydana gelir. Stroboskopun reflektrn enjektr memesi ucuna tutun ve bir taraftan da platin takmn dn ynnn aksine doru yava yava evirin. Bunu, meme ucundan beyaz bir k kncaya kadar devam edin. Yahut enjektrn arkasna perde konduu zaman, siyah bir hzme kncaya kadar devam edin. Sonra platinleri dn ynne doru geri aln ve hzmenin tam kaybolduu anda durun. Bu anda stroboskop reflektr, tezgah dereceli tamburu zerine tutulduunda ayarl ibre karsnda bir derece okunacaktr. Okunan bu derece ile, basma balangc arasndaki fark, bize pskrtme gecikmesini verir. Ayn ilemi dier elemanlara da uygulayn, btn elemanlar iin fark ayn olmaldr. Hzmenin ilk grld basma balangcndan itibaren platinleri dn ynnn aksine evirmeye devam edin. Bu durumda hzme nce byr,

32

sonra klr ve kaybolur. Tam kaybolduu anda (pskrtme sonunda) stroboskop reflektrn dereceli tamburun zerine tutun ve dereceyi okuyun. Pskrtme balangc ile pskrtme sonu arasndaki bu fark bize pskrtme derecesini verir. Reglatrn Kontrol ve Ayar (RQ250/1500A 146 d)

Tezgh altrn, pompann havasn aln. Giri yakt basncn 1,5 kg/cm ye karn. Rlanti kontrol ve ayar: Pompay kontrol ve ayar deerleri kartnda verilen deere gre 530 d/d ile dndrn. Kremayer milini stop a (0 mmye) ekin. Yakt kontrol kolu (gaz kolu) sabit kalmak art ile devri yava yava drn. Bu durumda: 430 d/d da 400 d/d da 300 d/d da 200 d/d da 150 d/d da kremayer milinin boyu grlmelidir. Yksek hz kontrol: 0 mm 0 ~ 1,7 mm 3,3 ~ 5,8 mm 6 ~ 8 mm 7 ~ 8 mm

Yakt kontrol kolu tam gaz durumunda iken verilen deerlere gre kontroln yapn. Bu durumda: 1500 d/d da 1520 d/d da 1560 d/d da 1600 d/d da 1630 d/d da kremayer milinin boyu grlmelidir. lemi yaparken; 14,2 ~ 14,4 mm 10 ~ 14,4 mm 0 ~ 10 mm 0 ~ 5 mm 0 ~ - mm

lme tertibat gstergesini ters evirin. l plakas zerinde serbest kaysn. Kontrol kolunun snrlandrma cvatasn tamamen skn. Kontrol kolu stop tarafnda tutulduunda, kremayer mili stop ynnde 0,5~1 mm daha itilebilmelidir.

Kremayer ve reglatr tertibatnda herhangi bir skklk ve tutukluk olmadnda, yukardaki kontrollerden elde edilen sonular ayar kartnda verilen deerlere yaklamazsa,; reglatr yaylarnn gerilmelerini, yay tablasn tespit eden ayar somunu ile ayarlayn.

33

Somunlarn bir devri ortalama 50 d/d lk bir deiiklik yapar. Mekanik arlkl reglatrlerde, yay grubu saplamasnn tespiti ile ayar somunun st yz ayn hizaya gelip birleinceye kadar gevetilebilir. Sklmasnda ise saplama bann, en fazla aada gsterilen lde somun yzeyinden yukar kmasna msaade edilir. RQ reglatr A tipi pompa RQ reglatr B tipi pompa RQV reglatr A tipi pompa RQV reglatr B tipi pompa R ve RW reglatrlerinde 2,5 mm 3,5 mm 2,5 mm 3,5 mm 4,5 mm

Somunlar her iki tarafta, yaylara ayn gerilimi verecek ekilde ve eit turlarla sklmaldr. Yay gerilmelerini ayarlamakla ayar tutmazsa, yaylar yenileri ile deitirilir. Maksimum Yakt Miktar Ayar

Maksimum yakt motor azami devirde alrken motorun kurs hacmine gre, dumansz olarak yakabilecei yakt miktardr. Yakt miktarnn istenilenden fazla olmas motorun zengin almasna ve duman yapmasna, az olmas da motor gcnn dmesine sebep olur. lemi u ekilde yapn: Kremayer mil stop borusu ve vidasn pompadan ayrn. Tezgah altrarak yakt basncn 1,5 kg/cm ye karn. Kontrol ve ayar deerleri kartnda belirtildii gibi, 1000 d/d da 100 basmada 50,5~52,5 cm yakt alnacak ekilde pompay, kremayer yakt kontrol kolu tam gaz ayar vidasndan skarak veya geveterek ayarlayn. Tplerdeki deeri okurken drt l aln. Bunlardan ilkine itibar etmeyin, son nn ortalamasn aln. Kontrol kolunun tam gaz ayar vidas kontra somununu, ayardan sonra iyice skn. Tork Kontrol Tertibatnn Kontrol ve Ayar

Bu tertibat, motor yke binip devir dtnde, kremayer milini hafif ne doru kaydrarak, pompann bast yakt miktarn ve ekii arttrr. Ayar deerleri kartnda verilen deere gre, pompa tezgha yakt basarken 1000 basmada; 500~700 d/d da 1480 d/d da 52,5~55,5 cm 52~55 cm

34

yakt vermelidir. Bulunan deerler az ise, tork kontrol tertibatnn yay tansiyonu im koyarak veya yenisi ile deitirilerek arttrlr. Miktar fazla ise, ilemin tersini yaplr. Not; Konunun anlatm srasnda verilen deerler pompadan pompaya deiebilir. Gerek deerler katalogdan alnmaldr. lk Hareket Tertibat Ayar

Bu ayar pompann yksek devirde verecei en fazla yakt miktarn ayarladktan sonra yaplr. Maksimum yakt miktar ayar, bilindii gibi, yksek devirde ve yakt kontrol kolu tam itili (gaz) durumunda iken yaplr. Bu nedenle reglatrn rlanti yaylar, mekanik arlklarn santrifj kuvvetiyle tam baslm durumdadr. Koullar ayn kalmak artyla, devri yava yava drrsek rlanti dn devrinin altnda rlanti yaylar alr, reglatrn komuta kolunun destek noktasn biraz geriye kaydrarak ve kremayer milini ileriye iter, kremayer milinin yolunu uzatarak yakt miktar arttrlr. Motor ilk harekete geiriliinde mar motoru devrinin, hibir zaman motor rlanti devrini aamad dnlrse, pompann yukarda belirtilen bu yapl zelliinden istifade ederek ilk harekette silindirler iersine fazla yakt gnderip motoru kolayca harekete geirmek mmkndr. Bu ayarn yapl u ekildedir: Pompann maksimum yakt miktarn ayarlayn. Tezgah yakt basncn 1,5 kg/cm ye getirin. Pompa devri 100 d/d, yakt kontrol kolunu tam gaza aln. Basma miktarn 1000 basmaya gre ayarlayn. Tplerde bulunan yakt miktar min 8cm olmaldr. Bu ayarlamay kaplin tarafndaki stop borusu iindeki ayar vidasyla yapn. Eer fazla yakt miktar bilinmeyen bir pompada allyorsa aada belirtildii ekilde yaplr: Maksimum yakt miktar ayar yapldktan sonra pompa hareketsiz iken, yakt kontrol kolunu tam gaz durumuna itin. Yakt kontrol kolunu bu durumda tutarak, kremayer stop vidasn (kaplin tarafnda) hafif hafif skn. Bu kritik andan sonra, vida biraz daha sklrsa yakt kontrol kolu, tam gaz ayar vidasndan ayrlr. Bu anda durduktan sonra, kremayer stop (ayar) vidasn ortalama 2 mm geri aln, emniyetini takn.

1.2.9. Sra Tip Yakt Enjeksiyon Pompalarnn Arzalar ve Belirtilerialan her makine, ne kadar mkemmel yaplrsa yaplsn zamanla arza gsterir. Bu arzalarn birok nedeni olabilir. Bir sistemden maksimum verim alabilmek iin o sistemin

35

en az arza ile almas gerekir. Arzay en aza indirmenin de yolu, yaplmas gereken periyodik bakmlarn zamannda ve eksiksiz olarak yaplmasdr. Motorda herhangi bir arza olutuunda zamannda tespit edilmeli ve bymeden giderilmelidir. Bazen arzay gidermek yeterli olmayabilir. Arza nedenleri de aratrlmal ve dzeltilmelidir. Bunlar yapabilmek iin de yeterli n bilgiye sahip olunmaldr. Dizel motorlar yakt sisteminde arza aranrken, sistem bir btn olarak dnlmelidir. Ancak burada, yakt pompasnn sebep olabilecei muhtemel arzalar ve belirtileri incelenmi ve genel bir yaklam sergilenmitir.

Pompa arzalar, belirtileri ve giderilme yollar: Motor almyor Yakt pompasna yakt gelmiyor; depo, besleme pompas, yakt filtresi ve borular kontrol edilir. Yakt pompas yakt basmyor; pompa sklr, daha nce anlatld gibi kontrolleri yaplr. Yakt pompas yakt zamannda basmyor; yakt pompas katalog deerine gre ve avans kontrol edilerek yeniden taklr.

Motorun gc dk, ekmiyor

Yakt pompas arzal; pompa sklr, daha nce anlatld gibi kontrolleri yaplr. Yakt pompas ayarlar yanl; pompa ayarlanr ve yerine doru taklr. Reglatr arzal veya ayarsz; reglatr sklr, kontrol edilir, tekrar ayarlanr.

Motor vuruntu yapyor (anormal sesler geliyor) Yakt pompas avans fazla; avans katalog deerlerine gre tekrar ayarlanr. Yakt pompas elemanlarndan biri veya birka arzal; pompa sklr, daha nce anlatld gibi kontrolleri yaplr.

Motor ar duman yapyor

Yakt pompas ar yakt gnderiyor (siyah duman); pompa ayar tezgahnda katalog deerlerine gre yeniden ayarlanr.

36

Motor fazla snyor

Yakt pompas avans fazla; avans katalog deerlerine gre tekrar ayarlanr.

Motor dzgn almyor Yakt pompas arzal; pompa sklr, daha nce anlatld gibi kontrolleri yaplr. Reglatr arzal veya ayarsz; reglatr sklr, kontrol edilir, tekrar ayarlanr

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar neriler

Sra tipi yakt enjeksiyon pompasn Daha nce sizlere anlatlan atlye gvenlik motor zerinden skmek. kurallarna uyunuz. altnz ortamn temiz olmasna dikkat ediniz. Size anlatlan ilem srasn takip ederek pompay motordan sknz. (renme

Faaliyeti 1- konu:3.7.1) Pompa skmnde boru ve rakorlara zarar vermeden ilemi gerekletiriniz. Akan temiz yakt temiz bir kaba alnz. Skme ileminde teknik kurallara uyunuz ve doru takm, doru ekilde kullannz. Sra tipi yakt enjeksiyon pompasn Pompay skmeye balamadan nce pompa skmek. elemanlarnn ok hassas olduunu

hatrlaynz. Dolaysyla temizlie ve teknik almaya azami dikkati gsteriniz. Her pompann kendine ait farkl zellikleri Paralarn kontrollerini yapmak. olabilir. Sizler kataloglar inceleyerek o pompaya ait farkllklar gz nnde

bulundurunuz. Uygun takmlar kullanarak, size anlatlan ilem srasna gre skme ilemini

gerekletiriniz. Not: Daha fazla bilgi iin Dizel Motorlar ve lem Yapraklarna baknz. Sklen paralar ilem srasna uygun olarak ve kartrmadan para kabna koyunuz.

38

Eleman basma

pistonunu ventilini de

eleman ventil

silindirinden, gvdesinden

ayrmaynz. Bu paralar pis ellerle tutmayn ve madeni yerlere arpmaynz. Sktnz pompa ve reglatr paralarnn adlarn reniniz ve iyice tanynz. Not: Daha fazla bilgi iin Dizel Motorlar ve lem Yapraklarna baknz. Sklen grev paralarn yapamayacak kontrollerini durumda yaparak olanlar

deitiriniz. elemanlarndan deitiriniz.

zellikle hasarl

szdrmazlk olanlar mutlaka

Beraber alan paralar verimli almalar iin beraber deitirilirler. Paralarn ant durumunun kontrolnde, o parann yenisi ile kyaslama yapnz. Sra tipi yakt enjeksiyon pompasn Bakmn yaptnz pompay dikkatli bir takmak. ekilde uygun takmlar kullanarak toplaynz. Darbeli ve pompaya zarar verecek ekilde almaynz. Katalog tavsiyelerine mutlaka uyunuz. Skerken ediniz. Not: Daha fazla bilgi iin Dizel Motorlar ve lem Yapraklarna baknz. Sra tipi yakt enjeksiyon pompasn Pompa pompa ayar tezgahnda ayarlarn yapmak. ayar tezgahnda nce ayar ilemine kurallarn koyduunuz iaretlere dikkat

balamadan

gvenlik

hatrlaynz ve uyunuz. Pompa ayar srasnda tork ile sklmas gereken yerlerde mutlaka torkmetre

39

kullannz. ekil 1. 26: Pompa ayar tezgah Ayar ileminde mutlaka katalog deerlerine bal kalnz.

zel takm kullanmanz gereken yerlerde mutlaka bu takmlar kullannz. Temiz ve dzenli olunuz. Daha nce anlatlan kontrol ilemlerini pompa ayar tezgahnda uygulaynz.

(renme Faaliyeti 1- konu:3.8) Sra tipi yakt enjeksiyon pompasn Ayarlanan pompay motor zerine takarken motor zerine takmak. avans ve basma balangc iaretlerine dikkat ediniz. Birinci

silindiri

senteye

getirmeyi

unutmaynz. Pompa 1. elemann basma balangcna getirmeyi unutmaynz. aretleri dikkate alarak taktnz pompa cvatalarn karlkl sknz, kastrmaynz. Pnomatik Yksek reglatrl pompada vakum

balantsn doru yapnz. basn borularn 1. silindirden

balayarak taknz ekil.1. 27: Avans ve basma

balangc iaretleri

40

Yakt sisteminin havasn almak.

Motor stop etmi durumda ve kremayer stopta iken, besleme pompasnn el pompas ile yakt pompalanr. Yakt filtresinin hava alma vidas gevetilir. Kabarcksz yakt gelinceye kadar ak braklr ve sonra kapatlr. El pompas altrlmaya devam edilerek, yakt pompasnn nce n, sonra arka vidas alarak havas alnr. El pompas yerine vidalanr, kremayer gaza itilerek mar yaplr ve motor altrlr. Baz yakt sistemlerinde enjektr borular gevetilerek borularn da havas alnr.

Bylece hava alma ilemi tamamlanr. Motoru altrmak. Motoru altrmadan nce gerekli gvenlik tedbirlerini alnz. Motoru altrmadan nce dikkat edilmesi gereken noktalar unlardr; Yalama sistemini, Soutma sistemini, Yakt sistemini, Yardmc sistemleri, Elektrik sistemlerini kontrol ediniz. Motorun almas annda dikkat edilecek noktalar ise unlardr; Motor altktan sonra ya gstergesinden ya basncn kontrol ediniz. Radyatrdeki su seviyesini kontrol ederek tamamlaynz. Boru ve balantlardaki kaaklar tekrar kontrol ediniz. Motorda normal alma sesi olup olmadn kontrol ediniz. Egzozdan kan duman rengini kontrol ediniz. Yanmann iyi olup olmadna karar veriniz.

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular cevaplaynz 1. Aadakilerden hangisi yakt enjeksiyon pompasnn grevi deildir? A) Yaktn basncn ykseltmek B) Yaktn miktarn lmek C) Eit yakt gndermek D) Yakt temizlemek 2. Hangisi sra tip pompann paras deildir? A) tecek B) Pompa eleman C) Eleman gmlei D) Filtre Aadakilerden hangisi reglatrn grevi deildir. A) Yaktn basncn ykseltmek B) Motorun relantide almasn salamak C) Motorun maksimum devrini snrlamak D)Yksek devirde havaya uygun yakt gndermek Mekanik reglatrlerin alma esas aadakilerden hangisidir? A)Vakumlu hava B) Basnl yakt ile C) Alklarn merkezka etkisi ile D) Elektrik ile

3.

4.

Aadaki sorulara DORU veya YANLI eklinde cevaplaynz. 5. Eleman pistonlar helis ynne gre sa ve sol helislidir. 6.Ventil reglatrn bir parasdr. 7. Enjektrn damlama yapmasn ventil nler. 8. Pnmatik reglatrler byk ve ar dizellerde kullanlrlar. 9.Sra tip pompalarda pnmatik ve mekanik reglatrler kullanlr. Aadaki cmlelerde eksik olan yerleri tamamlaynz. 10. EP/ M Z 60 A 93 d etiketi . tip reglatre aittir. 11.Yaktn Ndan nce pskrtlmesine ..denir. 12. Yaktn miktarn len ve basncn ykselten para ..dr. 13. Pompa motora ayarl taklrken 1. silindir ..ye getirilir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

42

RENME FAALYET - 2 RENME FAALYET - 2AMABu renme faaliyeti sonunda D.P.A tip yakt enjeksiyon pompasnn bakm ve onarmn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Distribtr tip pompa eitlerini aratrnz. D.P.A tip pompalarda ka eit reglatr kullanldn aratrnz. D.P.A. pompann kullanm alanlarn aratrnz. D.P.A. pompann avantajlarn aratrnz.

Aratrma sonularn rapor halinde snfa sununuz.

2. D.P.A. TP POMPA

ekil 2. 1: D.P.A. pompa ve ksmlar (mekanik reglatrl)

43

Distribtr yakt pompalarnn en byk zelii, yakt bir distribtr gibi motor ateleme srasna gre ve eit miktarlarda enjektrlere gndermesidir. Teknik avantajlar da vardr. Yaplar basittir ve kolay sklp taklrlar. Sra pompalara gre daha az yer kaplar. Yksek devirli motorlarda daha verimli alrlar zel yalamaya gerek yoktur. Ayarlanmas kolay ve basittir

te bu zelikleri nedeniyle bugnn hafif ve yksek devirli aralarnda oka kullanlr. Distribtr tip yakt pompalar birok deiik tipte yaplm, fakat bazlar kullanl olmadndan ksa mrl olmu. Bazlar ise baar ile dizel motorlarnda kullanlmaya devam etmitir. Bugn dnyada en ok kullanlan distribtr tip yakt pompalarndan biride DPA tip yakt pompalardr.

2.1. Genel Yaps, ParalarDPA pompa yakt emii (girii) kontrol, tek silindirli, kart pistonlu, distribtrl bir pompa olarak tanmlanr. Yaps basit olup zerinde sra tipi pompalardaki gibi yaylar bilyeli yataklar dililer yoktur. Bylece motorun sesiz almas temin edilmi olunur hem de ayr yalamaya gerek duyulmaz. Motorun iyi ve dzgn almas iin gerekli olan avans tertibat, reglatr ve besleme pompas gibi yardmc paralar bir gvde iinde toplanmtr. Hidrolik ve mekanik reglatrl olarak yaplrlar. Motora yatay, dikey veya herhangi bir ada flanla balanrlar. D.P.A. Distribtr Tip Yakt Pompalarnn grevleri: Yaktn basncn ykseltir Motorun gereksinimine gre yaktn miktarn ler. Yakt belirli zaman aralnda enjektrlere gnderir.

D.P.A. Distribtr Tip Yakt Pompalarnn paralar

Pompa ksm( hidrolik balk, Rotor, ii kaml halka) Tahrik aft ve plakas Transfer pompas ve kapa Reglatr (dzenleyici) Avans dzeni Pompa ksm Daha sonra ayr bir balk altnda incelenecektir.

44

Tahrik aft ve plakas:

Her iki ucundan kamal olan tahrik aft, motordan ald hareketi plakaya iletir. Plaka ise iki civata ile rotora tespit edilmitir rotoru ve buna bal paralar dndrerek pompann almasna yardmc olur. Transfer pompas ve kapa: Grevi, motorun besleme pompas tarafndan gnderilen yakt almak, basncn ykselterek sisteme gndermektir. Transfer pompas bir ift palet ve palet taycsndan oluur palet taycs elikten yaplm olup, motorun dn ynne gre sa veya sol vida ile pompa rotoruna taklr ve hareketini buradan alr.

ekil 2. 2: Transfer (aktarma) pompasnn paralar

1. Palet tayc, 2. Palet halkas (gmlek), 3. Paletler, 4. Conta Transfer pompa kapa, transfer pompasna kapaklk eder ve kapakta basn ayar valfi vardr. Reglatr ksm ve avans tertibat ayrca incelenecektir.

2.2. Pompa Eleman2.2.1. Yapski temel paradan olumutur. Bunlar, hidrolik balk ve rotordur.

45

Hidrolik balk

Hidrolik balk, rotor gmlei ve d gvde olarak iki paradr. Ancak bu iki para sk geme olarak birletirilmitir ve tek para gibi alr. Hidrolik balk zerinde motor silindir says kadar yksek basnl yaktn kaca delik vardr. Ayrca transfer pompasndan baslan ve yakt lme supabndan llerek gelen yaktn, rotora gemesini salayan bir irtibat delii de bulunur. Rotor

Rotor, rotor gmlei iinde ok az (0,001 mm) bolukla alr, yzeyi ok hassas ilenmi ve sertletirilmitir. Rotorun n tarafnda kart pistonlarn alt bir silindir ve silindir merkezinden rotor ekseni boyunca uzanan bir yakt kanal vardr. Rotor zerinde n tarafta transfer yaktnn yakt lme supabna geiini salayan dairesel bir yakt gei kanal ve onun hemen arkasnda silindir says kadar giri delii vardr. Giri deliklerinden baka, basnl yaktn enjektrlere datlmasn salayan bir adet k delii bulunur. Rotor ii kaml halka iinde dnerken kam kntlar makaralara, makaralar pabulara, pabular da pistonlara basn yaparak yakt sktrr ve basncn arttrr. Otomatik avans tertibat olan pompalarda, ii kaml halkaya kresel balkl bir vida taklr. Rotorun n ucuna iki vida ile ii kanall bir dndrme plakas balanmtr. Dndrme plakas ve rotor, iki taraf kanall bir dndrme milinden (tahrik aftndan) hareket alr. Dndrme mili pompa gvdesine szdrmaz bir ekilde balanmtr. Dndrme plakas, makara pabu enelerinin getii n ve arka ayar saclarn da tespit eder.

2.2.2. almasBu balk altnda konunun daha iyi anlalmas iin pompa elemannn deil de komple pompann almas anlatlacaktr. Mara basldnda besleme pompas, depodan ektii yakt transfer pompasna basnl olarak gnderir. Yakt, transfer pompasna gelirken filtreler vastas ile szlr ve temizlenir. Yakt giri rekorundan girerek basn ayar supabndan (dengeleme valfi) transfer pompasna ular. Transfer pompas yaktn basncn ykselterek iki kola ayrlan k kanalna basar. k kanalnda bir ksm hidrolik balktaki yatay kanal yoluyla pompaya giderken bir ksm da basn ayar supabna geri dnerek ksa devre yapar. Hidrolik balktaki yatay kanal vastasyla pompaya gelen yakt, rotor zerindeki dairesel kanala dolar. Yakt lme supab tarafndan miktar llen yakt, rotor gmleindeki tek giri deliine gelir.Eer bu giri delii rotordaki deliklerden herhangi birisiyle karlamsa yakt buradan girer ve merkezi delikten geerek pistonlar arasna dolarak pistonlarn arj olmasn salar.Bu konumda makaralar ii kamal halkann boluundadr ve rotor k delii, rotor gmleindeki hibir delikle karlamamtr.

46

ekil 2. 3:Yaktn girii, pompann doluu (arj)

Rotor dnmesine devam ettiinden, makaralar ii kaml halkann kam kntlarna gelir. ekil 2.4 de grld gibi kam kntlar makaralara, makaralar pabular, vastas ile pistonlara basn yapar, yakt basn kazanr. Basnl yakt, rotor ekseni boyunca alan yakt kanalndan giri deliklerine gelir. Giri delikleri kapaldr, k deliklerinden biri ile karlaan yakt, hangi delikle karlamsa oraya, oradan da enjektre gider. Bu tek k delii motorun iki, rotorun bir devrinde btn enjektrlere birer defa yakt gndermi olur.

47

ekil 2. 4: Yaktn baslmas (dearj)

Mekanik reglatrl D.P.A. pompalardaki yaktn geii ve pompann almas, hidrolik reglatrl pompalarda da ayndr. Fakat yakt lme supabnn almas deiiktir. Bu konu reglatrler konusunda daha ayrntl ilenecektir.

48

ekil 2. 5: Mekanik reglatrl D.P.A. pompann mazot devresi

ekil 2.5de mekanik reglatrl, ekil 2. 6de hidrolik reglatrl bir DPA pompann almas verilmitir. ekilleri inceleyerek analiz ediniz.

49

ekil 2. 6: Hidrolik reglatrl D.P.A. pompann mazot devresi

2.3. Regltrler2.3.1. GrevleriMotor devrinin kontrol gnderilen yakt miktarna baldr. Reglatrler yaktn miktarn, yakt lme supabn kontrol ederek salarlar.

2.3.2. eitleri ve YaplarBugn D.P.A pompalarda iki tip reglatr kullanlmaktadr. Bunlar mekanik ve hidrolik tip reglatrlerdir (Bu reglatrlerin ksmlar;ekil 2.9, 2.10da gsterilmitir).

50

2.3.3. Motorun Yk Ve Devir Durumuna Gre almas Mekanik Reglatrler

Mekanik reglatrler, merkezka kuvvetin etkisiyle alan arlklar prensibine gre alrlar. ekil 2.7da mekanik reglatr ve almas grlmektedir.

ekil 2. 7: Mekanik reglatr ve alma ynleri

Mekanik reglatrler deiik yk ve devirlerde hassas olarak kontrol salar. Arlklar tahrik aftndan(dndrme mili) ald hareketle dnerken, merkezden evreye doru alr ve bask gmleini iterler. Bu itme hareketi, sras ile reglatr kontrol koluna, oradan balant miline ve kumanda kolu ile de dnme hareketine evrilerek yakt lme supabna iletilir. Yakt lme supab ekseni etrafnda evrilir. evrilme ilemi ile lme deliinin kesiti daralacandan, yakt miktar azalr. Yakt miktar azalnca, motor devri der. Devir dnce arlklar kapanarak, lme deliini aar. Silindire giden yakt miktar artar. Pompann silindirlere gnderdii yakt

51

miktarnn azalp oalmas ok sk olduundan, motor devri belli bir devirde sabit tutulur. Yakt lme supab reglatrden baka gaz kolu ve stop kolu ile de kontrol edilebilir. Hidrolik Reglatrler

Hidrolik reglatrler yakt pompasnn st ksmna kk, dkmden bir gvde ierisine yerletirilmitir. Yakt lme supab, transfer pompas basncndaki yakt tarafndan hareket ettirilir. Yani sv basnc ile alr. Bu reglatre sahip pompa, mekanik reglatrl pompadan daha az yer kaplar ancak dier elemanlar birbirinin benzeridir.

ekil 2. 8: Hidrolik reglatr ve paralar

Motor devri ykseldii zaman besleme pompasnn bast yaktn miktar dolaysyla basnc artar. Bu basnl yakt, yakt lme supabnn alt yzeyine basn yapar ve reglatr yaynn basncn yendii oranda supab yukar kaldrr. Yakt lme deliinin kesiti daralr ve yakt miktar azalr, motorun devri der. Motor devri dnce yakt lme supabnn altna yaplan basn azalr ve reglatr yay yakt lme supabn aa doru iter. Bu alma birim zaman iinde ok tekrarlandndan motor belli bir devirde alr. Motor devri artrlmak istendiinde gaz kolu gaz ynne itilir(ekil 2.8). Bu itme hareketi kremayer ve reglatr yay vastas ile lme supabna iletilir. Bu supap da aa doru inerek yakt lme deliinin kesitini byltr, yakt miktar artar ve devir ykselir. Motoru durdurmak istediimizde stop kolunu ekmemiz gerekir. ekilen stop kolu lme supabn yukar kaldrr ve yakt lme delii tamamen kapanr. Yakt buradan geemedii iin motor durur.

52

2.4. Avans Sistemi2.4.1. GrevleriMotor devri ykseldii zaman yaktn normal zamandan nce enjektre gnderilmesi ve yanma iin yeterli zamann verilmesi gerekir. Bunu salayan sistem avans sistemidir.

2.4.2. YapsD.P.A. pompalarda hidrolik avans mekanizmas kullanlmaktadr. ekil 2. 9da avans sistemi grlmektedir.

ekil 2. 9: Hidrolik avans mekanizmas

2.4.3. Motorun Yk ve Devir Durumuna Gre almasHidrolik avans tertibat, transfer pompasnn bast yaktn basncna bal olarak alr. Transfer pompasndan gelen yakt pistonun arkasna dolar. Motorun dk devirlerinde transfer pompasnn basnc az olacandan piston, yaylar tarafndan yerinde tutulur. Pompa devri ykseldike transfer pompasnn basnc da ykselir. Basncn deerine gre piston, yaylarn basncn yenerek hareket eder. Pistonun hareketine uygun olarak kresel balkl viday ittirir. Kresel balkl vida, ii kaml halkay rotor dn ynnn

53

tersine evirerek rulmanlarn kamlara binmesi ve yksek basnl yaktn enjektre ulamasn ne alr. Yani gerekli avans verilir. Motor devri dtnde, transfer pompasnn da devri der. Buna bal olarak yaktn basnc da deceinden yaylar pistonu eski konumuna ittirir. Kresel balkl vida da pistonun ynnde hareket ederek, daha nce verdii avans miktarn azaltr. Avans miktar motorun her devrine gre deien transfer pompa basncna uygun olarak deiir. Motorun yksek devirlerinde avans artar, dk devirlerinde azalr.

54

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar neriler D.P.A. tip yakt enjeksiyon Daha nce sizlere anlatlan atlye gvenlik pompasn motor zerinden kurallarna uyunuz. skmek. altnz ortamn temiz olmasna dikkat ediniz. Uygun ilem srasn takip ederek pompay motordan sknz. Pompa skmnde boru ve rakorlara zarar vermeden ilemi gerekletiriniz. Akan temiz yakt temiz bir kaba alnz. Skme ileminde teknik kurallara uyunuz ve doru takm doru ekilde kullannz. Pompay motordan zarar vermeden ayrnz. D.P.A. tip yakt pompasn skmek. enjeksiyon D.P.A pompann sklmesinde takip edilecek yntem reglatr tipine gre deiir. Hidrolik reglatrl D.P.A pompa da ilem sras u ekildedir; Pompann muhafaza kapan sknz ve pompa iersindeki yakt boaltnz. Pompay balama plakasna, uygun bir ekilde tespit ediniz. Hidrolik reglatr pompa gvdesine tespit eden iki adet viday sknz. Tertibat komple alnz. Otomatik avans tertibat takl ise aadaki sray izleyerek sknz. Besleme pompas kapann drt vidasn skerek ayrn ve yuvarlak keeyi alnz. Besleme pompas kapandaki basn ayar supabn sknz. Besleme pompasnn paletlerini ve daha sonra da gmleini, yani besleme pompas halkasn alnz. Kamal dndrme milini zel anahtar ile tutarak, palet taycsn (besleme pompas rotorunu) zel skme anahtar ile gevetiniz. Hidrolik bal pompa gvdesine tespit eden iki adet viday sknz. Hidrolik balk ve rotoru komple alnz. Dndrme plakas ste gelecek ekilde, hidrolik bal eviriniz. Dndrme plakasn zel

55

Paralarnn yapmak

takmyla tutarak, iki tespit vidasn gevetiniz. Hidrolik balk zerindeki contay alnz Besleme pompas palet taycsn sknz. Sonra rotoru hidrolik balktan ayrnz Dndrme plakas vidalarn skerek, n ve arka miktar ayar saclarn serbest braknz. n ayar sacn, makara ve pabular, arka ayar sacn karnz. Kart pistoncuklar rotor iindeki silindirinden karnz. Korozyon ve zedelenmeye mani olmak iin temiz yakt iersine batrnz. alma yzeyini korumak iin rotoru hidrolik balk iersinden ayrmaynz. Otomatik avans tertibatnn kresel bal kam avans vidasn, zel takmn kullanarak sknz. Avans tertibat olmayanlarda ise kam merkezleme vidasn sknz. i kaml halkay (dahili kam) kendi dorultusunda ve geriye doru ekerek karnz. Zaman ayar segmann zel pense veya bir kargaburun ile sknz. zel segman pensesiyle dndrme milini tutan emniyet segmann sknz. Dndrme milini ekerek alnz. Dndrme mili zerindeki ya keelerini sknz. Not: skm ilemi srasnda mutlaka pompa katalog tavsiyelerini dikkate alnz. Daha ayrntl skme ilemi bilgisini Dizel Motorlar ve lem yapraklarnda bulabilirsiniz. kontrollerini Daha nce sizlere pompa paralarnn hassas olduu konusunda bilgi verilmiti. Dolaysyla temiz, dzenli, dikkatli ve hassas olunuz. Btn plastik segman, kee ve contalar dikkatlice kontrol edin. Bunlarda ezilme, kopma ve ekil deiiklii olmamaldr. Yaylarda srtnmeden dolay anma, ekil deiiklii ve krlma olmamaldr. Btn delik, kanal ve kee yuvalarn iyice temizledikten sonra, hasar olup olmadn tespit ediniz. Hasara uram paralar deitiriniz. Besleme pompas paletlerini dikkatlice kontrol ediniz. Gerekirse byte kullannz. paletlerin kenarlarnda ve ke ksmlarnda krlma ile keleri yuvarlatlm ksmlarnda kk

56

ukurluklar, yabanc maddelerin gmlmesi ile ant olup olmadn kontrol ediniz. Palet boyunu bir d ap mikrometresi ile kontrol edip, standart lsyle karlatrnz. Kenar yzeylerinde przler varsa ve anmsa deitiriniz. Kart pistonlarn silindiri iinde serbest hareket edip etmediini kontrol ettikten sonra, pistonlar karnz. Pistonlarda apak, izik veya ar anma varsa yenilenmesi gerekir. Eer pistonlar, silindirleri iinde tutukluk yapyor ve gzle grlr bir arza yoksa pistonlar ve silindiri yumuak bir kl fra ile tiner veya aseton ile temizlemek gerekir. Rotorun hassas olan ksmnda izilmeler, ant ve matlamalar, giri ve k delikleri hizasnda dairesel izikler olmasn. n ve arka ayar saclar zerindeki, pabu yuvalarnn kavisli ksmlarnda ar anma ve saclarda ekil deiiklii olmasn. Rotor gbeindeki tapann gevek olup olmadn ayrca kontrol ediniz. Her makara, pabucu iersinde serbeste dnebilmeli ve saa, sola kayabilmelidir. Pabucun n ve arka ayar saclar kavislerine giren ksmlarda ar anma ve ukurluklar olmamaldr. Sisteme daima temiz motorin gnderilirse, makara yzeylerinin ayna gibi parlak olmas gerekir. Not: Rotorun anmas halinde, rotor ve hidrolik balk komple deiir. Yakt lme supabn ve yuvasn kontrol edin. Supap zerinde derin izik ve ant, yuvada apak ve pislik olmasn. Piston, yuvas boyunca serbest hareket edebilmelidir. Anmadan dolay yuvas iinde saa sola oynamasn. i kaml halkann i ksmnda sadece alan ksmlar talanm olduu iin, dier ksmlardaki kalem izleri vs. bir hasar olarak grlmesin. Halkann talanm ksmlarnda renk fark ve glgeler bulunmas almadan dolay deil, sl ilemin sonucudur. Halkann i ksmn ve dz yzeylerin kenarlarn dikkatlice kontrol edin. Ar anma varsa ve yzeylerden pul pul para kalkmsa halkann deitirilmesi gerekir. Dndrme milinin kama kanallarnda ant olup olmadn, mil burcunun (klavuz burcu) i

57

D.P.A. tip yakt pompasn takmak

ksmlarnda izik ve ant olup olmadn kontrol ediniz ve gerekirse deitiriniz. Besleme pompas kapandaki filtreyi ve basn ayar supabn kontrol ediniz. Reglatr yay, yakt lme supab yaylarn ve otomatik avans pistonu yayn krklk ve eiklik bakmndan kontrol ediniz. Son duruma gre uzunluklarn lnz. Zayf veya krk yaylar deitiriniz. Piston dili ve kremayer dilinin kavrama ve ant durumlarn kontrol ediniz ve gerekirse deitiriniz.

enjeksiyon Koruyucu kab kullanarak kamal dndrme mili zerindeki evresel oyuklara, yeni plastik keeleri taknz. Dndrme mili keelerini zel pense ile onlar ayran flann aksi tarafna yatacak ekilde tutunuz. Yukardaki durumu bozmadan kamal dndrme milini, pilot bur ierisine sokun ve serbest dnn kontrol ediniz. Emniyet segmann takarak, dndrme milini tespit ediniz Zaman ayar segmann, segman pensi ile skarak, pompa gvdesindeki faturaya oturtunuz. zerindeki ayar izgisi kontrol kapann ortasna gelmelidir. i kaml halkay segmana dayayn. Kamn grnen yzndeki okun yn, pompa dn ynne uymaldr. Otomatik avans tertibat yoksa, kam tespit cvatasn uygun torkla sknz. Otomatik avans tertibat olan pompalarda ise kresel bal kam avans vidasn verilen torkla sknz. Skma ileminden sonra ii kaml halkann serbest hareketini kontrol ediniz. Arka ayar sacn, pompa rotoruna taknz. Kart pistonlar, rotordaki silindirine koyun. Sonrada makaralar ve pabular yuvalarna yerletirin. Pabu kulaklarnn kavisleri, ayar saclar oyuklarnn kavisleriyle akmaldr. Aksi halde maksimum yakt miktar ayar yaplamaz. n ayar sacn, trnaklar arka ayar sacna gelecek ekilde taknz. Not: Doru takabilmek iin, n ayar sacnn

58

evresi zerindeki kesik ksmn, rotor evresindeki zel izgi ile karlamas gerekir. Ayn zamanda, ayar saclar zerindeki eksantrik oyuklar pabu kulaklarnn kavisleriyle akmaldr. Dndrme plakasn rotorun n tarafna, uygun ekilde yerletiriniz, iki tespit vidas ile hafife skarak tespit ettiriniz. Rotoru hidrolik bala takn. Besleme pompas palet taycsn hafif vidalayp, rotoru emniyete alnz. Hidrolik balk zerindeki k portlarndan ikisine, zel borulu adaptr balaynz. Ucuna da 15 atm basnca ayarl basn ayar supabn tespit ediniz. Sonra bunu komple olarak bir enjektr ayar cihazna balaynz. Enjektr ayar cihazn pompalarken rotoru hafif dn ynnde evirin, kart pistonlarn maksimum ald an bulun. Bu anda ayar saclarn dndrerek, makaradan makaraya olan mesafeyi bir d ap mikrometresi ile ln. Bu deer pompayla ilgili ayar kartnda belirtilmitir. Dndrme plakasn zel anahtar ile tutarak, vidalarn uygun torkla sknz. zel adaptr enjektr ayar cihazndan hidrolik balktan ayrnz. Hidrolik balk zerine yeni bir plastik segman taknz. Baln gvde iersine girecek ksmn yalaynz. Hidrolik bal kaydrarak ve plastik segmann korumak iin saa sola evirerek, pompa gvdesine taknz. Dndrme plakasnn dii kamal gbei, dndrme milinin erkek kamal ksm ile karlap oturtulmaldr. Pompa zerinde otomatik avans tertibat varsa, hidrolik bal gvdeye iki tespit vidasyla tutturunuz. Bu vidalar avans tertibat taklncaya kadar hafife tutturulmu olmaldr. Avans tertibat yoksa, balk merkezleme vidasn ve tespit vidalarn da verilen torkla sknz. Dndrme milini tutarak, besleme pompas palet taycsn verilen torkla sknz. Besleme pompas gmleini hidrolik balktaki yerine oturtunuz ve paletleri yerletirin. Gmlei elle evirerek paletlerin gmlek iersinde

59

Pompa ayar tezgahnda ayarlarn yapmak

kayabileceinden emin olunuz. Besleme pompas kapandaki (alminyum kapaklarda) basn ayar supabn taknz. Hidrolik baln besleme pompas tarafndaki alnna yeni bir plastik segman yerletiriniz. Besleme pompas kapa zerindeki tespit pimini gmlek zerindeki yara geiriniz. Drt kapak vidasn verilen torkla skarak, kapa monte ediniz. Pompa zerindeki standart otomatik avans tertibatn taknz. Hidrolik reglatr toplaynz. NOT: Daha ayrntl bilgi iin Dizel Motorlar ve lem yapraklarna baknz lemlere balamadan nce gvenlik kurallarn hatrlaynz ve uyunuz. Test iin aadaki hazrlklar yapnz.

Yakt pompasn tezgah balama mengenesine, vida ile ve uygun ekilde tespit ediniz. Hidrolik balk tespit cvatalarndan birini sknz (zerinde hava alma vidas olmayan) ve bir ara rakor taknz. Bunu yakt hortumu ile besleme pompas basn gstergesine balaynz. Tezgahn yakt besleme hortumunu, pompa giriine balaynz. Bu hortumun saydam olmas tercih edilir. Besleme pompas vakumunu lmek iin, yakt besleme hortumu zerine bir T balants ( yollu musluk) taknz. Bunun bir ucunu vakum gstergesine, dier ucunu da pompa giriine balaynz. Besleme yaktn kesilip, vakummetre musluu aldnda, besleme pompasnn emii direkt olarak vakummetreyi etkilesin. Pompa geri dn ile tezgah geri dnnn balantsn salaynz. Enjektr borularn taknz. Avans tertibatnn yay kapa zerindeki kk viday sknz. Avans lme tertibatn, derece gstergesi yukarya gelecek ekilde taknz ve gstergeyi sfra ayarlaynz. Besleme pompas kapa (arka kapak) yakt giri rakoru zerindeki ayar mastar ile yoksa, giri borusunu skerek uygun bir allen yardmyla besleme pompas basn ayar vidasn yukarya dayanncaya kadar sola doru evirerek

60

gevetiniz, sonra 1,5 devir sknz. Sistemin havasn alnz. Buraya kadar sizlere pompa ayar tezghnda ayar ilemine gemeden nce yapmanz gereken hazrlklar anlatlmtr. Artk ayar ilemine geebilirsiniz. Sizlere burada pompa ayar tezghnda yaplabilecek ayarlar geni bir ekilde anlatlmayacak, sadece ayarlarn adlar verilecektir. Ayarn nasl yaplacana dair ilem basamaklarna DZEL MOTORLARI ve LEM YAPRAKLARINDAN veya pompa katalogundan ulaabilirsiniz. Pompa ayar tezgahnda yaplan ayarlar ve artlar unlardr; Hava Alma ve Sistemi Yaktla Doldurma Besleme Pompas Vakumu Besleme Pompas Basnc Avans Durumu(100 d/dkda) Avans Durumu (150 d/dkda) Besleme Pompas Basnc (500d/dkda) Besleme Pompas Basnc (1100 d/dkda) Geri Dn (Kaak) Azami Yakt Miktar Ayar (500 d/dk, 200 Basmada) Azami Yakt Miktar Kontrol (100 d/dkda, 200 Basma) Stop almas (Yakt Kesme) Kontrol Yakt Miktar Kontrol (100 d/dk, 200 Basmada) Hidrolik Reglatrn Ayar Yakt Miktar Kontrol (1000 d/dkda, 200 Basma) Basma Balangc (Zaman) Ayar Belirtilen ayar deerleri ve hzlar pompadan pompaya deiebilmektedir. Gerek deerler iin kataloga bavurulmaldr. D.P.A. tip yakt enjeksiyon Pompay motor zerine takmadan nce katalogu pompasn motor zerine takmak inceleyiniz ve tavsiyeleri gz nne alnz. Bu tip pompalarn dndrme mili uzun ve ucu kamaldr. Mil ucunda, bir dolu bir bo diten meydana gelmi, genie dolu bir klavuz di vardr. Takma ilemi srasnda bu dii dikkate alnz. Pompay yerine takarak balant flanndaki izgiler karlatrnz. Cvata ve somunlar uygun torkla sklnz.

61

Daha sonra enjektr borularn birinci silindirden itibaren uygun ekilde balaynz. Bu ilem srasnda pompa dn ynne ve ateleme srasna dikkat ediniz. Yakt sisteminin havasn almak Bir nceki renme faaliyetinden hava alma ileminin nedenini hatrlaynz. Hava alma ilemine gemeden nce depoya yeterli yakt koyunuz. Yakt pompas zerindeki hava alma tapasn gevetiniz. Besleme pompasn pompalaynz. Tapadan kabarcksz yakt gelince tapay sknz. Not: Hava alma tapalarnn yerleri deiiklik gsterebilir, pompa katalogunu inceleyiniz. Pompa reglatr zerindeki hava alma tapasn gevetiniz, besleme pompasn kabarcksz yakt gelene kadar pompalaynz. Tapay gevek braknz. Yakt pompas basnl knn uzun rakoru zerindeki rakoru gevetiniz. Gaz pedalna tam basl iken mar yapnz. Kabarcksz yakt gelene kadar mara basmaya devam ediniz ve rakoru sknz. Motoru, mar ile evirmeye devam ederek reglatr zerindeki tapadan kabarcksz yakt gelince tapay sknz. Enjektrlerden iki tanesinin giriindeki enjektr borusu rakorlarn gevetiniz. Gaz pedalna tam basl mar yapnz, kabarcksz yakt gelince rakorlar sknz Motoru altrnz, normal ateleme salanana kadar altrmaya devam ediniz. Atlye gvenlik kurallarna uyunuz. Yangn ihtimaline kar tedbirli olunuz. renme faaliyeti- 1 de anlatlan kontrolleri yaparak motoru altrnz.

Motoru altrmak

62

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular cevaplaynz. 1. Aadakilerden hangisi distribtr tip pompann avantajlarndandr? A). Yaplarnn basit oluu B) Kolay sklp taklmas C) zel yalamaya gereksinim duymamas D) Hepsi Transfer pompasnn bast yaktn basncn motor devrine gre ayarlayan pompa paras hangisidir? A). Pompa eleman B). Reglatr C). Basn ayar supab(dengeleme valfi) D). Besleme pompas Besleme pompas tarafndan gnderilen yakt almak ve basncn ykselterek sisteme gndermek pompann hangi parasnn grevidir? A) Transfer pompas B) Ventil C) Reglatr D) Basn ayar supab D.P.A. pompalarda ne tip avans mekanizmas kullanlr? A) Mekanik B) Hidrolik C) Vakumlu D) Manyetik Aadaki sorular DORU YANLI eklinde cevaplaynz. 5. 6. 7. 8. 9. Mekanik reglatrler sv basnc ile alrlar. D.P.A. pompalarda mekanik ve hidrolik reglatrler kullanlr. D.P.A. pompalarda silindir says kadar eleman vardr. Pompa elemann iki nemli paras hidrolik balk ve rotordur. Avans mekanizmas yksek devirde avans derecesini artrr.

2.

3.

4.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

63

RENME FAALYET - 3 RENME FAALYET 3AMABu renme faaliyeti sonunda D.P.S tip yakt pompasnn bakm ve onarmn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: D.P.S. pompa kullanan ara markalarn aratrnz. D.P.S. tip pompann genel yapsn inceleyiniz. D.P.S tip pompada kullanlan reglatrn yapsn aratrnz. D.P.S tip pompalarda kullanlan avans mekanizmasnn yapsn aratrnz.

Aratrma sonularn rapor haline getirip arkadalarnza sununuz.

3. D.P.S TP POMPALAR

ekil 3. 1: D.P.S. pompann d grn

D.P.S. pompalar dizel motorlarda kullanlan distribtr tip pompalardan biridir.

64

3.1. Genel Yaps ve Paralar

ekil 3. 2: D.P.S. pompann i yaps ve paralar

D.P.S pompalar, yap bakmndan sizlere daha nce renme Faaliyeti 2de anlatlan D.P.A pompalara ok benzemektedir. Farkl olan nokta ise yakt miktarnn ayarlanmasnda kullanlan halkalardr. Aada D.P.S. pompay oluturan paralarn adlar verilmitir. Kamring (ii kaml halka) ve yakt ayar halkalar Dndrme mili Transfer pompas Reglatr (dzenleyici) Avans dzeni

3.2. Pompa Eleman3.2.1. YapsPompa eleman yap olarak daha nce anlatlan D.P.A pompa elemanna benzemektedir. Sadece yakt miktarnn ayarlanmasn salayan yakt ayar halkalar farkldr. Yakt ayar halkalar eleman pistonun alma miktarn deitirerek baslan yaktn miktarn ayarlar.

65

ekil 3. 3: Yakt ayar halkalar

3.2.2. almasArka kapaktan gelen yakt, transfer pompas tarafndan lek valfinden geirilerek rotor giri delilerinden alm olan basma pistonunun nne dolar. ekil 3. 4

ekil 3. 4:Yaktn eleman silindirine alnmas (arj olma)

Rotorun dnmesi ile giri delii kapanr ve datm delii k deliinden bir tanesi ile karlar. Bu arada ii kaml halka basma pistonunu ileriye doru iterek yakt sktrr ve pskrtme gerekletirilir. ekil 3. 5.

66

ekil 3. 5: Yaktn pskrtlmesi (dearj)

3.3. Reglatr3.3.1. GrevleriMotor devrinin kontrol gnderilen yakt miktarna baldr. Reglatrler yaktn miktarn, yakt lme supabn kontrol ederek salarlar.

3.3.2. eitleri ve YaplarD.P.S. pompalarda mekanik tip reglatrler kullanlmaktadr.

67

3.3.3. Motorun Yk ve Devir Durumuna Gre almasArlklar merkezka kuvvetin etkisiyle darya doru alrlar. Alan alklar pompaya giden yakt miktarn azaltacak ynde lme supabn hareket ettirir. Azalan yakt devrin dmesine neden olur. Devir dmesi arlklarn kapanmasn salar. Kapanan arlklar yakt miktarn artracak ekilde hareket eder. Bu alma, pompann almas sresince devam eder. Aadaki ekilde reglatr ve ksmlar gsterilmitir( ekil 3.6).

ekil 3. 6: D.P.S pompalarda kullanlan reglatr ve ksmlar

3.4. Avans Sistemi3.4.1. GrevleriMotor devri deitiinde yaktn pskrtlme zamannn da deitirilmesi gereklidir. Bunu salayan sistem avans sistemidir.

3.4.2. YapsD.P.S. pompalarda hidrolik avans mekanizmas kullanlmaktadr. Yaktn basnc ile saa sola hareket ettirilen avans mekanizmas gerekli avans salar.

3.4.3. Motorun Yk ve Devrine Gre almasekil 3. 7de grld gibi mar devrinde kilit valf kapal olduundan avans mekanizmasna yakt gitmez ve mekanizma almaz.

68

ekil 3. 7: Avans mekanizmas devre d

Motor altnda yakt basnc artar ve kilit valf alarak yaktn avans mekanizmasna gitmesini salar. ekil 3. 8

ekil 3. 8: Avans mekanizmas devrede

69

UYGULAMA FAALYET UYGULAMALAR FAALYETlem Basamaklar neriler D.P.S. tip yakt enjeksiyon Daha nce sizlere anlatlan atlye gvenlik pompasn motor zerinden kurallarna uyunuz. skmek altnz ortamn temiz olmasna dikkat ediniz. Uygun ilem srasn takip ederek pompay motordan sknz. Pompa skmnde boru ve rakorlara zarar vermeden ilemi gerekletiriniz. Akan temiz yakt temiz bir kaba alnz. Skme ileminde teknik kurallara uyunuz ve doru takm doru ekilde kullannz. Pompay motordan zarar vermeden ayrnz. D.P.S. tip yakt enjeksiyon Bu ilem bir nceki renme faaliyetinde pompay skmek anlatlmt. Sizler de hem renme faaliyetini hem de pompa katalogunu inceleyerek ve nerileri dikkate alarak pompay sknz. Paralarnn yapmak kontrollerini Daha nce sizlere pompa paralarnn hassas olduu konusunda bilgi verilmiti. Dolaysyla temiz, dzenli, dikkatli ve hassas olunuz. Bu ilem bir nceki renme faaliyetinde anlatlmt. Sizler de hem renme faaliyetini hem de pompa katalogunu inceleyerek ve nerileri dikkate alarak paralarn kontroln yapnz. enjeksiyon Bakmn yaptnz pompay, skme ileminin tersini yaparak ve katalog tavsiyelerine uyarak toplaynz. zel takm gerektiren yerlerde zel takm kullannz. Herhangi bir kastrma veya skla sebebiyet vermeyiniz. tezghnda Temiz, dzenli, dikkatli ve hassas olunuz. Teste balamadan nce aadaki hazrlklar yapnz. Otomatik avans yay tapasna montaj srasnda im konmu olup olmad kontrol edilmeli ve im ilavesi yapmamaldr. Selenoid yerine transfer basn adaptr takarak

D.P.S tip yakt pompasn takmak

Pompa ayar ayarlarn yapmak

70

pompay basn saatine balaynz. Maksimum devir ve rlanti ayar vidalarn sonuna kadar gevetip gaz kolunu tam gaz konumuna getiriniz. Avans lme aletini yaya, tapas tarafna balayp sfrlaynz. NOT: Daha ayrntl bilgi iin pompa kataloguna baknz. Pompa ayar tezghnda aadaki ayarlar yaplr;

Hava alnmas (200dev/dak): Btn klardan, geri dn ve reglatr kapandaki ktan havasz mazot k olmaldr. Dengeleme ve n mazot ayar (1250 dev/dak): Pompay 3 dakika altrp ortalama yakt miktarn 69mm3 e ayarlaynz. Transfer basnc (100 dev/dak): En az 0.5 bar Avans ayar (1100 dev/dak): Transfer ba