DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪADO PHỤ NỮ LÀM CHỦ TẠI VIỆT NAM:THỰC TRẠNG VÀKHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH

Báo cáo nghiên cứu

Supported by:

2

3

DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪADO PHỤ NỮ LÀM CHỦ TẠI VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀKHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH

Hà Nội, tháng 9 năm 2016

Quan điểm được thể hiện trong ấn phẩm này là của các tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm và chính sách của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cũng như Ban Giám đốc Ngân hàng và các Chính phủ họ đại diện. ADB không đảm bảo độ chính xác của dữ liệu trong ấn phẩm này và không nhận trách nhiệm đối với bất kỳ hệ quả gì từ việc sử dụng chúng. Khi nêu danh hoặc tham chiếu đến bất kỳ công ty hoặc sản phẩm cụ thể của nhà sản xuất nào trong tài liệu này, ADB không có ý định xác thực hoặc khuyến cáo cho các bên khác. Khi nêu danh hoặc tham chiếu tới bất kỳ vùng lãnh thổ hoặc khu vực địa lý cụ thể nào, hoặc khi sử dụng từ “quốc gia” trong tài liệu này, ADB không có ý định đưa ra bất kỳ nhận định nào về tư cách pháp lý hoặc tư cách khác của vùng lãnh thổ hoặc khu vực địa lý đó.

ADB NgânhàngPháttriểnChâuÁAPEC DiễnđànHợptácKinhtếChâuÁ–TháiBìnhDươngASEAN HiệphộicácQuốcgiaĐôngNamÁDNNVV DoanhnghiệpnhỏvàvừaHAWASME HộinữDoanhnghiệpNhỏvàVừathànhphốHàNộiIFC CôngtyTàichínhQuốctếMBI SángkiếnHỗtrợKhuvựcTưnhânVùngMekongOECD TổchứcHợptácvàPháttriểnKinhtếPCI ChỉsốnănglựccạnhtranhcấptỉnhVCCI PhòngThươngmạivàCôngnghiệpViệtNamUSAID CơquanPháttriểnQuốctếHoaKỳWB NgânhàngThếgiớiNSNN NgânsáchnhànướcBHXH Bảohiểmxãhội

Các từ viết tắt

6

MỤC LỤC

MụclụcDanhmụcbảngvàphụlụcLờicảmơnTómtắt1.Giớithiệu2.Mụctiêunghiêncứuvàphươngphápnghiêncứu2.1.Mụctiêunghiêncứu2.2.Phươngphápnghiêncứu3.DoanhnghiệpnhỏvàvừadophụnữlàmchủởViệtNam3.1.Doanhnghiệpnhỏvàvừa3.2Doanhnghiệpnhỏvàvừadophụnữlàmchủ3.3.Đặcđiểmvàvaitròcủadoanhnghiệpnhỏvàvừadophụnữlàmchủ3.4.NhữngtrởngạichínhcủaDNNVVdophụnữlàmchủ3.5.KhungphápluậtvàthựcthichínhsáchvềDNNVVdophụnữlàmchủ3.6.NhậnxétchungvềdoanhnghiệpnhỏvàvừadophụnữlàmchủởViệtNam4.Khuyếnnghịchínhsách4.1.Cơsởchocáckhuyếnnghị4.2.KhuyếnnghịchínhsáchTàiliệuthamkhảoPhụlục

iii126888

101011

141923262828303436

7

DANH MỤC BẢNG VÀ PHỤ LỤC

Bảng1.PhânloạidoanhnghiệpnhỏvàvừatheoNĐ56/2009/NĐ-CPBảng2:MộtsốđịnhnghĩavềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủBảng3:DNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamtheoquymôvàngànhnghề,2013Bảng4:SosánhmộtsốchỉtiêugiữaDNNVVdophụnữvànamgiớilàmchủnăm2013Bảng5:ChỉtiêuhiệuquảcủaDNNVVdophụnữvànamgiớilàmchủnăm2013 Phụlục1:SốlượngDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamtheongànhvàquymô,2013Phụlục2:TỷlệDNNVVdophụnữlàmchủtheotừngngành,2013Phụlục3:DanhsáchcácđơnvịthamgiaphỏngvấnPhụlục4:DanhmụcvănbảnphápluậtràsoátPhụlục5:Danhmụcvănbảnphápluậtràsoát

10 13

15

17 18

36 36 37 3738

1

LỜI CẢM ƠNNghiêncứunàyđượctiếnhànhtrêncơsởhợptácgiữaDựánSángkiếnhỗtrợkhuvựctưnhânvùngMêKông(MBI),NgânhàngPháttriểnChâuÁ(ADB)vàHiệphộinữdoanhnghiệpnhỏvàvừathànhphốHàNội(HAWASME). NhómchuyêngiathựchiệnnghiêncứubaogồmcácôngLêQuangCảnhvàNguyễnVũHùng,thuộcTrườngĐạihọcKinhtếQuốcdân.Cácnộidungvềkhungpháplýđượchỗtrợbởichuyêngiabìnhđẳnggiới,bàNguyễnThịDiệuHồng,nguyêncánbộBộLaođộngThươngbinhvàXãhội,vàchuyêngiaquốctếcủaDựánSángkiếnhỗtrợkhuvựctưnhânvùngMêKông.

Đểhoànthànhđượcnghiêncứunày,nhómnghiêncứuxingửilờicảmơntớicáccánbộDựánSángkiếnhỗtrợkhuvựctưnhânvùngMêKông,đặcbiệtlàbàTừThuHiềnvàNgôHồngĐiệpvềsựgiúpđỡvàtạođiềukiệnthuậnlợichonhómnghiêncứutriểnkhaicôngviệc,nhữngđónggóptrongthảoluậnvàtrongsuốtquátrìnhhoànthànhnghiêncứunày.ChúngtôicũnggửilờicảmơntớiHộiNữDoanhnghiệpNhỏvàVừathànhphốHàNội,HộiNữDoanhnhânthànhphốHồChíMinhvàCâulạcbộNữDoanhnhânthànhphốCầnThơđãphốihợptổchứccáccuộcphỏngvấnvàthảoluậnnhómvớicácdoanhnghiệpnữtrênđịabàn.Lờicảmơnđặcbiệtxinđượcgửitớicácnữchủdoanhnghiệpđãdànhthờigianquýbáuthamgiacáccuộcthảoluậnnhómvàphỏngvấntạicácđịaphươngvàtrựctiếpthamgiaýkiếnđónggópvàobáocáonày.

2

TÓM TẮT

BáocáonàytrìnhbàykếtquảnghiêncứuvềDNNVVdophụnữ làmchủởViệtNamnhằmcungcấpnhữngcơsởchoviệcđềxuấtchínhsáchhỗtrợcácdoanh nghiệp này phát triển. Nhữngphát hiện và đề xuất của nghiên cứunàydựa trên: (i) ý kiến từ cácdoanhnghiệp do phụ nữ làm chủ trong cáccuộcphỏngvấn,thảoluậnnhómvàhộithảovềchínhsáchhỗtrợchoDNNVVdophụnữlàmchủvàDNNVVsửdụngnhiềulaođộngnữ;và(ii)kếtquảkhảosát doanhnghiệpdoTổng cụcThốngkê tiến hành. Các kết quả chính củanghiêncứubaogồm:

ChưacómộtđịnhnghĩachínhthứcvềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủởViệtNam.Điều này gây khó khăn cho cảphíacơquanquảnlývàdoanhnghiệpbởikhôngbiếtchínhxácdoanhnghiệpnhư thế nào là doanh nghiệp do phụnữ làm chủ.Đây làmột trở ngại choviệc xây dựng các chính sách hỗ trợpháttriểncácdoanhnghiệpnàynhằmthựchiệncácmụctiêutrongChiếnlượcquốc gia về Bình đẳng giới giai đoạn2011–2020.

3

• DNNVV do phụ nữ làm chủ ở Việt Nam chủ yếu là các doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ và nhỏ, hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực dịch vụ.Cótới98,8%DNNVVdophụnữlàmchủlàquy mô nhỏ và siêu nhỏ, hoạt độngtronglĩnhvựcdịchvụchiếmtới61,4%.ĐặcđiểmnàycũngkhátươngđồngvớicácđặcđiểmcủaDNNVVdophụnữlàmchủởcácnước(IFC,2014).

• DNNVV do phụ nữ làm chủ có tầm quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứucho thấyDNNVVdophụnữ làmchủchiếm¼sốDNNVVđanghoạtđộngởViệtNam,mộttỷtrọngcaohơnnhiềuso với các nước ở khu vực Nam Á,TrungĐông,BắcPhi, vàCậnSahara. DNNVVdophụnữ làmchủtập trungtrongngànhdịchvụ(61,4%)mộtlĩnhvựcsảnxuất“xanh”hơntrongnềnkinhtế; sử dụng nhiều lao động nữ hơnsovớidoanhnghiệpdonam làmchủ(43,4% so với 36%); Có suất đầu tưchomộtviệc làmthấphơn(1,2tỷsovới 1,7 tỷ/lao động); Nộp ngân sáchbình quân lao động cao hơn (24,9so với 24,2 triệu/lao động/năm); vàthực hiện chính sách xã hội tốt hơn (nộpBHXH36%sovới35%).

• Chính sách hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ đã được ban hành nhưng không thể triển khai thực hiện. Trênthực tế, Nghị định 56/2009/NĐ-CPvềhỗtrợpháttiểnDNNVVcóđềcậptớihỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủ.ChiếnlượcquốcgiavềBìnhđẳnggiớigiai đoạn 2011–2020 cũng đã đềcậptớimụctiêupháttriểncácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ.Tuynhiên,nhữngchínhsáchhỗtrợdoanhnghiệpdophụnữlàmchủnàychưathểtriểnkhai trong thực tế bởi vì: (i) Chưa cóquyđịnh/địnhnghĩachínhthứcthếnàolàDNNVVdophụnữlàmchủ;(ii)Cáccơquancótráchnhiệmhướngdẫnthihànhchínhsáchchorằngdoanhnhânnữ cũng là người laođộngnênđã cóLuậtlaođộngvàcácvănbảnluậtkhácquyđịnh,cònDNNVVdophụnữlàmchủ cũng là DNNVV và được hưởngchínhsáchnhưlàcácDNNVV.

• DNNVV do phụ nữ làm chủ gặp nhiều trở ngại trong quá trình phát triển.Kếtquảnghiêncứuchothấycácdoanhnhânnữđềukhẳngđịnh thiếukiến thứckỹnăng, thiếu thông tin thịtrường,nguồnlực,xúctiếnthươngmại,kỹnăngxâydựngvàphát triểnmạnglưới. Ví dụ, có 55% nữ chủ doanhnghiệp đề xuất cần hỗ trợ bồi dưỡngkiến thức, chiếm tỷ lệ caonhất trong

4

cácđềxuấthỗtrợ(IFC,2006);33,8%nữchủDNNVVcótrìnhđộtừTrungcấptrởxuống(TổngcụcThốngkê,2014).Ngoàira,doanhnhânnữcòncónhữngvấnđềriêngvớigiớinữnhưcânbằngcôngviệckinhdoanhvàchămsócgiađình.Theoquanniệm truyền thốngởViệtNam,phụnữlàngườichămsócgiữgìnhạnhphúcgiađình,chămsócconcái...Nhữnghoạtđộngnàychiếmthờigianđángkểcủanữdoanhnhân,làmhạnchếthờigianchoxâydựngquanhệđốitácvàmạnglướikinhdoanh.

• Vai trò của Hiệp hội nữ doanh nhân trong hỗ trợ phát triển của DNNVV do phụ nữ làm chủ còn hạn chế.Cáchiệphộichưađượccoilàkênhthunhậnvàtruyềnbáthôngtinchínhthứcvàchưađược hỏi ý kiến trong xây dựng cácchương trình hỗ trợ, trợ giúp DNNVVvàDNNVVdophụnữ làmchủ.Nângcaonănglựccủacáchiệphộinữdoanhnhân là yêu cầu đặt ra, có tác độngthúcđẩysựpháttriểncủaDNNVVdophụnữlàmchủ.

• Thứ nhất,quyđịnh/địnhnghĩachínhthức về DNNVV do phụ nữ làm chủ,làm cơ sở cho việc xây dựng và triểnkhaichínhsáchhỗtrợ.Doanhnghiệpdophụnữlàmchủnênđượcxácđịnhlà“cácdoanhnghiệpcóvốnsởhữucủaphụnữchiếmítnhất26%vàdophụnữquảnlýđiềuhànhhàngngày”(ĐịnhnghĩacủaIFC).

• Thứ hai,DNNVVdophụnữlàmchủđượcquyđịnhlàmộtđốitượngđộclậphưởnghỗtrợcủaLuậthỗtrợDNNVV.Chỉkhilàmộtđốitượngriêngđượcquyđịnh trong văn bản pháp luật thì các

chính sáchhỗ trợDNNVVdophụnữlàmchủmớirõràngvàhướngđích.

• Thứ ba, xây dựng chương trình,chính sáchhỗ trợDNNVVdophụnữlàmchủ.Chươngtrìnhnàytậptrunghỗtrợnữdoanhnhânkhởinghiệpvàtạođiềukiệnthuậnlợichopháttriểntheonguyêntắctậndụngcácnguồnlựccủacác chương trình, quỹ hiện có bằngcáchđảmbảomộttỷlệDNNVVdophụnữlàmchủthamgia.

• Thứ tư,tăngcườngvaitròcủacáchiệphộinữdoanhnhân,câulạcbộnữ

Dựa trên những kết quả nghiên cứu thực tiễn ở trong và ngoài nước, cơ sở lý luận về vai trò của giới trong phát triển, và cơ sở pháp lý... liên quan tới bình đẳng giới và hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ, nghiên cứu này đưa ra một số đề xuất:

5

doanhnhân.Nênhỗtrợpháttriểncácđơnvịnàythànhcầunốiđểtriểnkhaicác hỗ trợ củaNhà nước đối với cácDNNVVdophụnữlàmchủ.

• Thứ năm, vinh danh và ghi nhậnđónggópDNNVVdophụnữlàmchủ.Về hình thức,Nhà nước cần đứng rathực hiện định kỳ và công tâm, đảmbảosựghinhậncácđónggópcủaphụnữtrongphát triểnDNNVV,gópphầnủnghộthúcđẩyphụnữthamgiapháttriển kinh tế xã hội, thực hiện thànhcôngmụctiêubìnhđẳnggiớimàViệtNamđãcamkết.

• Thứ sáu,giáodục thếhệ trẻvềvaitròcủadoanhnhânnữcũngnhưtháiđộchiasẻgánhnặngvớidoanhnhânnữ. Đây là giải pháp trong dài hạnnhưngcầnđượcnghiêncứutriểnkhai.Nhàtrườngvàxãhộigiáodụcchotrẻem(nhấtlàđốivớitrẻemgái)đểchúnghiểuvàcó tháiđộ trongchiasẻgánhnặngvớingườiphụnữ.Từđó,xâydựngmộtthếhệdoanhnhânnữmớicótrìnhđộ,kiến thức,kỹnăngkinhdoanhvàcó thái độ chuyênnghiệp khôngđịnhkiếnvềdoanhnhânnữtrongtươnglaigần.

6

1. GIỚI THIỆUDoanhnghiệpdonữlàmchủđãvàđangđónggópđángkểchotăngtrưởngkinhtếởmỗiquốcgia.Cácnghiêncứugầnđâychothấydoanhnghiệpdophụnữlàmchủcóxuhướngtăngvềsốlượngnhanh hơn so với các doanh nghiệpdo nam giới làm chủ và chiếm tỷ lệngàycàngcaotrongcácdoanhnghiệpnhỏ và vừa (IFC,2012). TheoGlobalEntrepreneurship Monitor (2012), có6,3%phụnữtrênthếgiớitrongđộtuổilao động có tham gia các hoạt độngquảnlýdoanhnghiệp,trongkhiđócó19%cácDNNVVđượcquảnlýbởiphụnữ (BIS, 2013). Theo ước lượng củaIFC(2011),cótừ31đến38%tổngsốDNNVVtrongkhuvựcchínhthứcởcácnềnkinhtếmớinổidophụnữlàmchủ.VớitầmquantrọngcủaDNNVVdophụnữlàmchủ,thúcđẩysựhìnhthànhvàpháttriểncácdoanhnghiệpnàylàxuhướngchungcủacácnướctrênthếgiới.

ỞViệtNam,phụnữvànữdoanhnhânđãđượcghinhậnvàkhuyếnkhíchthamgiacáchoạtđộngkinhtếthôngquacácchính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đặcbiệt làDNNVVvàngười laođộngnữ.LuậtBìnhđẳnggiớisố73/2006/QH11

đượcQuốchộinướcCộnghòaXãhộiChủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày29/11/2006đãyêucầulồngghépcácnội dung bình đẳng giới vào các vănbản quy phạm pháp luật. Nghị định56/2009/NĐ-CP cũng đặt ra vấn đềphảihỗtrợcácDNNVVdophụnữlàmchủ.Cácchínhsáchnàyđãbướcđầugiúp tăng cường nhận thức về vai tròcủacácdoanhnghiệpdophụnữ làmchủởViệtNam.

Cácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủđóngvaitròquantrọngtrongtạoviệclàmvà thunhậpchongười laođộng,giảmđóinghèo,vàthúcđẩytăngtrưởngkinhtế.Ởgócđộpháttriểnxãhội,cácdoanhnghiệpnàygópphầntăngvịthếcủaphụnữ,tăngđầutưchoytế,giáodụccủatrẻemnhấtlàcáctrẻemgái,làmtănglợi íchxãhộicũngnhưtiềmnăngtăngtrưởngkinhtếtrongtươnglai(TodarovàSmith,2012).Sựthamgiacủaphụnữvàohoạtđộngkinhtếcònthúcđẩythựchiệncácmụctiêupháttriểnbềnvữngvềbìnhđẳnggiới.Theonghĩa này, phát triển các DNNVV dophụnữlàmchủsẽgópphầnthúcđẩyphát triểnkinh tế, xãhội vàcácmục

7

tiêupháttriểnbềnvữngởViệtNam.

Tuy nhiên, các DNNVV do phụ nữlàm chủ có những bất lợi so với cácdoanh nghiệp do nam giới làm chủ;vì vậycó thể làmgiảmđónggópcủacácdoanhnghiệpnàychotăngtrưởngkinh tế cũng như phát triển xã hội.Chẳng hạn, nữ doanh nhân thườngthiếu kỹ năng kinh doanh, khả năngtiếp cậpnguồn lực và thị trường, giớihạnbởiđịnhkiếnxãhội, thiênhướnggiađình vàkhảnăng xâydựngmạnglưới yếu (xem thêm trong IFC, 2011;OECD,2014;GlobalEntrepreneurship

Monitor, 2012; và IFC, 2014b). Câuhỏiđặtralàlàmthếnàođểthúcđẩy sựphát triển củacácDNNVVdophụnữlàmchủ,từđótăngcườngsựđónggópcủacácDNNVVdophụnữlàmchủđốivớipháttriểnkinhtếvàxãhội.Nghiêncứunàysẽđềcậpvấnđềtrên vàgópphầncungcấp thêmdẫnchứng quan trọng với các nhà quảnlý nhằm ban hành các chính sáchphù hợp thúc đẩy sự phát triển củacác doanhnghiệp này trong bối cảnh ViệtNam.

8

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

2.2. Phương pháp nghiên cứu

• Mô tả đặc điểm và vai trò của cácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ;

• Tổng quan khung pháp lý và thựcthichínhsáchliênquantớiDNNVVdophụnữlàmchủ;

• Xâydựngcăncứvàđềxuấtkhuyếnnghị chính sách phù hợp với thực tếnhằmthúcđẩypháttriểncủaDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNam.

• Ràsoát các vănbảnpháp luật liênquan tớiDNNVVdophụnữ làmchủ.Các vănbảnpháp luật liênquanđếnDNNVV và doanh nghiệp do phụ nữlàmchủđượctiếnhànhràsoátbởicácchuyên gia trong nhóm nghiên cứu.Cácnội dung vănbảnđược tổnghợp

để xem xét các quy định và thực thicác quy định về DNNVV do phụ nữlàmchủ(xemthêmtrongPhụ lục5). Khungpháplýđượcsửdụnglàmcơsởthiếtkếnghiêncứunhằmđạttớimụctiêucủabáocáonày.

• Phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm.

Đểđạtđượccácmụctiêunghiêncứuđặtra,báocáonàysửdụngmộtsốphươngphápnghiêncứuphùhợp,đượcápdụngphổbiếntrongcácnghiêncứutươngtựvàbốicảnhnghiêncứuởViệtNamcũngnhưtrongphạmvicủadựánnày:

MụctiêuchínhcủabáocáonàynhằmcungcấpcáccơsởchoviệcđềxuấtcácchínhsáchhỗtrợpháttriểncácDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNam.Cácmụctiêucụthểcủanghiêncứunàybaogồm:

9

Cáccuộcphỏngvấnsâuvàthảoluậnnhóm được tiến hành để thu nhận ýkiếntừcácDNNVVdophụnữlàmchủ.Cáccuộcphỏngvấnsâuvớicánbộcácsở,ban,ngànhcóliênquanđượcthựchiệnđểsosánhđốichứng.Tổngcộng,đãcó4cuộcphỏngvấncấpbộ(VụBảohiểmXãhộivàVụBìnhđẳnggiới,BộLaođộng-ThươngbinhvàXãhội;CụcPháttriểnDoanhnghiệp,BộKếhoạchvà Đầu tư; Tổng cục thuế); 6 cuộcphỏngvấnởcấpsở,cụccóliênquanbaogồmSởLaođộng-ThươngbinhvàXãhộivàCụcThuếcácđịaphương;11cuộcphỏngvấncácchủdoanhnghiệp;và3cuộcthảo luậnnhómvớicácnữchủ doanh nghiệp ở các địa phương.Cácphỏngvấnvàthảoluậnnàyđượctiếnhànhtạiba tỉnh/thànhphố làHàNội,thànhphốHồChíMinh,CầnThơ,nhữngđịaphươngcónhiềuDNNVVdophụnữlàmchủ.Thêmvàođó,cáctỉnhđượclựachọnvìlànhữngtỉnhhiệncóchỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh(PCI)từmứckháđếntốtvàrấttốt,thểhiệnsựđadạngvềchấtlượngdịchvụhànhchínhcôngvớidoanhnghiệp(xemthêmtrongVCCIvàUSAID,2015).

• Thuthậpýkiếnthamvấntừcáccơ

quanhữuquan.Cácýkiếnđượctổnghợp dùng để tham vấn với các Bộ,ngànhliênquan,baogồmBộLaođộng-ThươngbinhvàXãhội,BộKếhoạchvàĐầutư,TổngcụcThuế,vàBộCôngthương.BáocáocuốicùngđượclấyýkiếnđónggópvàthảoluậntừhộithảokỹthuậtvớicácDNNVVdophụnữlàmchủ, các hiệp hội doanh nghiệp nữ,câulạcbộdoanhnhânnữđếntừhơn20 tỉnh/thành phố trên toàn quốc vàcáccánbộquảnlýthuộccácSở,ban,ngànhcóliênquankểtrên.

• Phương pháp phân tích thống kêcũngđượcsửdụngđểmôtảđặcđiểmcủaDNNVVdophụnữlàmchủvàbổsungcácdẫnchứngthựcnghiệmchocácnhậnđịnhtừkếtquảphỏngvấnvàthảo luậnnhóm.Số liệu sửdụngchophântíchthốngkêđượctríchtừKhảosát doanhnghiệpdoTổng cụcThốngkêtiếnhànhhàngnăm.TrêncơsởcácýkiếntổnghợpcùngmộtsốphântíchbổsungtừbộsốliệuKhảosátdoanhnghiệp,báocáođềxuấtkhuyếnnghịnhằm thúcđẩy sựphát triển của cácDNNVVdophụnữlàmchủ,đồngthờiphát huy tiềmnăng và đóng góp củacácDNNVVnàyởViệtNam.

10

3. DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA DO PHỤ NỮ LÀM CHỦ Ở VIỆT NAM

3.1. Doanh nghiệp nhỏ và vừa

DNNVVởViệtNamđượcphânchiatheohaitiêuchí:tổngsốlaođộngtrungbìnhnămhoặctổngnguồnvốn(haytổngtàisảnđượcxácđịnhtrongbảngkếtoáncủadoanhnghiệp).Tiêuchínàyđượcvậndụngkhácnhauđốivớibakhuvựcnông,lâmnghiệpvàthủysản;côngnghiệpvàxâydựng;vàthươngmạivàdịchvụ.Bảng1môtảchitiếtcácnhómdoanhnghiệpnàytheoNghịđịnh56/2009/NĐ-CPvềtrợgiúppháttriểnDNNVV.

Bảng 1. Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Nghị định 56/2009/NĐ-CP

11

Theo các tiêu chí phân loại quy môdoanhnghiệp,DNNVVsẽbaogồmcácdoanhnghiệpsiêunhỏ,doanhnghiệpnhỏvàdoanhnghiệpcóquymôvừa.Ở Việt Nam, theo số liệu Khảo sátdoanhnghiệp2014,DNNVVchiếmtới95,9% trong tổng số415.656doanhnghiệpđanghoạtđộng,trongđódoanhnghiệpsiêunhỏ,doanhnghiệpnhỏvàvừa lần lượtchiếm65,2%,29,3%và1,4%. Các DNNVV tạo việc làm cho5,6triệulaođộng,chiếm48,3%tổngviệc làmtrongcácdoanhnghiệp.Cácdoanh nghiệp này có tổng nguồn vốn

là 7.488 ngàn tỷ đồng và hàng nămnộpngânsáchnhànướckhoảng217,5ngàn tỷ đồng (tính toán từ Khảo sátdoanhnghiệp2014).

TheoquyđịnhphânloạicủaNghịđịnh56/2009/NĐ-CP, DNNVV do phụ nữlàmchủởViệtNamcũngsẽnằmtrongbanhómquymôkể trên.VấnđềđặtralàDNNVVdophụnữlàmchủđượchiểunhưthếtrongbốicảnhViệtNamvà làm thế nào để thúc đẩy được sựpháttriểncủacácdoanhnghiệpnày.

3.2 Doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủDoanhnghiệpdophụnữlàmchủđượchiểukhácnhauởcácquốcgia.Chẳnghạn ở Mỹ và Canada, doanh nghiệpdo phụ nữ làm chủ là doanh nghiệpcósởhữucủaphụnữtừ51%trởlênvàđượcđiềuhànhhàngngàybởimộthoặcnhiềuphụnữ.Doanhnghiệpdophụnữlàmchủởcácnướcnàyđượcchứngnhậnbởimột tổchứcđộc lập.TrongkhiđóởAnh,doanhnghiệpdophụ nữ quản lý là doanh nghiệp dophụnữlàmchủsởhữu.Kếthợpcảhaicáchtiếpcậntrên,ởHànQuốc,doanh

nghiệp do phụ nữ làm chủ là doanhnghiệpcóvốnsởhữucủaphụnữhoặcdophụnữquản lýđiềuhànhvàtỷ lệsở hữu do Nghị định của chính phủ quyđịnh.

Các tổ chức quốc tế cũng có nhữngđịnh nghĩa không hoàn toàn giốngnhau.Chẳnghạn,IFCđãxâydựngđịnhnghĩavềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ làmột doanh nghiệp có từ 51%tổng số vốn trở lên thuộc sởhữucủaphụnữ.Trongtrườnghợpsốliệukhông

12

chophépthìcóthểsửdụngđịnhnghĩa“mởrộng”:(i)doanhnghiệpcótừ51%vốntrởlênthuộcsởhữucủamộtphụnữhoặc(ii)doanhnghiệpcó26%vốntrởlênthuộcsởhữucủaphụnữvàcóít nhấtmột phụnữ thamgia quản lýđiềuhànhdoanhnghiệp,cóthểlàgiámđốchoặcphógiámđốc(IFC,2014a).Ở các nướcĐôngNamÁ (Cambodia,Indonesia, Myanmar, Philippines vàViệtNam)vàẤnĐộ,khinghiêncứuvềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủngườitathườngsửdụngkháiniệmđượcđềcậptrongnghiêncứucủaIFC(2014a).

Trongkhiđó,theoNgânhàngThếgiới

trong“Khảosátdoanhnghiệp”,cóhaicáchhiểuvềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ:(i)doanhnghiệpchỉdophụnữ làmchủsởhữu, (ii)doanhnghiệpdo phụ nữ quản lý điều hành. Địnhnghĩa này được sử dụng nhiều ở cácnước châu Phi khi đề cập tới doanhnghiệpdophụnữlàmchủ.

Ngoài ra, OECD (2012) cũng đưara một định nghĩa về doanh nghiệpdophụnữ làmchủđể tiếnhành cácnghiêncứu tương tự.Theođó,doanhnghiệpdophụnữlàmchủlàcácdoanhnghiệpcótoànbộtàisảnthuộcsởhữucủamộtphụnữduynhất.

13

Như vậy, có thể khẳngđịnh cónhiềucáchhiểukhácnhauvềdoanhnghiệpdo phụ nữ làm chủ. Các nghiên cứuthường sử dụng định nghĩa về doanhnghiệpdophụnữlàmchủphùhợpvớibốicảnhvàmụctiêunghiêncứu.Trongphạm vi của báo cáo này và căn cứmứcđộsẵncócủadữliệu,kháiniệmvề doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ được sử dụng theo định nghĩa của

Ngân hàng Thế giới, tức là doanhnghiệpdophụnữlàmcôngtácquảnlýđiềuhànhhàngngày.DNNVVdophụnữ quản lý (giám đốc điều hành) sẽđượccoilàcácDNNVVdophụnữlàmchủ.ĐịnhnghĩanàysẽđượcsửdụngđểphântíchđặcđiểmcủaDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamtrongphần tiếptheo.

Bảng 2. Một số định nghĩa về doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ

14

3.3. Đặc điểm và vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ

ỞViệtNam,chưacóquyđịnh cụthểthếnàolàdoanhnghiệpdo phụ nữ làm chủ. CácnghiêncứuvềDNNVVdophụnữ làmchủởViệtNamhoặcđượclồngghépnghiêncứuđaphần là do IFC tài trợ và dođóthườngsửdụngđịnhnghĩadoIFCđưara.Trongphạmvicủa báo cáo này, với sự sẵncócủasốliệukhảosátdoanhnghiệpdoTổngcụcThốngkêtiếnhành,DNNVVdophụnữlàm chủ được hiểu theo địnhnghĩa củaNgânhàngThế giới.ĐiềunàycónghĩalàDNNVVdophụnữlàmquảnlý(giámđốcđiềuhành)sẽđượccoilàDNNVVdophụnữlàmchủ.

TheosốliệucủaTổngcụcthốngkê,hiệncó25%cácDNNVVdophụnữlàmchủtrongsốcácDNNVVđanghoạtđộngởViệtNamnăm2013.Tỷlệnàythayđổitheochiềuhướngtăngnhưngkhôngđángkểtừnăm2009tớinay.TheoKhảosátdoanhnghiệpcủaTổngcụcthốngkê,tỷlệnàyởnăm2009là9,6%,năm2011là24,9%và25%ởnăm2013.

Vềđặcđiểm,cácDNNVVdophụnữlàmchủtạiViệtNamcómộtsốđiểmnổibậtsau:

15

• DNNNV phụ nữ làm chủ thường tập trung ở các doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ và nhỏ.Cótới98,8%sốDNNVV do phụ nữ làm chủ có quymô siêu nhỏ và nhỏ, trong đó doanhnghiệp quymô siêu nhỏ chiếm72%,các doanh nghiệp nhỏ còn lại chiếm27%(xemthêmtrongPhụlục1);

• DNNVV do phụ nữ quản lý phần lớn thuộc lĩnh vực dịch vụ. Trongtổng số DNNVV do phụ nữ làm chủ,có tới 61,4% số doanh nghiệp thuộclĩnhvựcdịchvụ,côngnghiệp37,6%,nôngnghiệpchỉcó1%(xemthêmcác

ngànhcụthểởtrongPhụlục1).Nếuchiacácdoanhnghiệpthành10nhóm10%theosố laođộngtăngdần, tỷ lệdoanh nghiệp do phụ nữ làm chủ cóxuhướnggiảmxuống(xemthêmtrongPhụlục2);

• Tỷ lệ DNNVV do phụ nữ làm chủ giảm dần khi quy mô doanh nghiệp lớn dần.Chẳnghạn,đốivớidoanhnghiệpsiêunhỏ,có tới26,8%doanhnghiệpdophụnữlàmchủnhưnggiảmchỉcòn13,6%doanhnghiệpcóquymôlớndophụnữlàmchủ(Bảng3).

Lưu ý, trước năm 2011 khảo sát doanh nghiệp tiến hành chọn mẫu doanh nghiệp. Từ sau năm 2011, khảo sát mang tính tổng điều tra toàn bộ các doanh nghiệp và hợp tác xã. Chính vì vậy, tỷ lệ DNNVV do phụ nữ làm chủ làm không đồng nhất giữa năm 2009 với các năm sau.

Bảng 3: DNNVV do phụ nữ làm chủ ở Việt Nam theo quy mô và ngành nghề, 2013

9,1

22,0

30,8

26,8

9,4

17,8

28,7

21,4

0,0

12,8

24,7

19,8

5,1

11,2

17,9

13,6

9,2

20,2

30,2

25,0

DNNVVTrung bình

16

Tuynhiên,cũngcóthểthấyrằngtỷlệ25%doanhnghiệpnhỏvàvừadophụnữlàkháấntượngnếusovớitỷlệtrungbìnhởcácquốcgiaNamÁ(8%),TrungĐông và Bắc Phi (14%), Cận Sahara(24%) (xem thêm trong IFC,2014a).

Sovớicácdoanhnghiệpcóquymôlớndo phụ nữ làm chủ, tỷ lệDNNVVdophụnữlàmchủlớnhơngầngấphailầnvàkếtquảnàycũngđúngởtấtcảcácngành/lĩnhvực.

• Thứ nhất, DNNVV do phụ nữ làmchủchiếmmộttỷlệđángkểtrongcácDNNVV. Theo khảo sát doanh nghiệpdo Tổng cục thống kê tiến hành,DNNVVdophụnữlàmchủchiếm25%trong tổng số 373,162 DNNVV đanghoạtđộngtạiViệtNamởnăm2013.

• Thứ hai, DNNVV do phụ nữ làmchủgiúpgiảiquyếtviệclàmchongườilaođộnghiệuquảhơnsovớiDNNVVdo nam làm chủ.DNNVV do phụ nữlàmchủđãtạoviệclàmchohơn1,63triệulaođộng,chiếmgần14,5%tổngviệclàmtrongcácDNNVV,trongđócó746,3ngàn laođộngnữ,chiếm15%tổng lao động nữ làm việc trong cácDNNVVởnăm2013.Điềuđángquantâmlàdùchỉtạora14,5%sốviệclàmtrongcácDNNVV,nhưngcácDNNVVdophụnữlàmchủchỉcầnítnguồnvốnhơnđángkểđểtạoviệclàmsovớicácDNNVVdonamlàmchủ(1,2tỷsovới1,7,xemthêmtrongBảng4).

• Thứ ba,DNNVVdophụnữlàmchủcótỷlệlaođộngnữcaohơnsovớicácDNNVVdonamgiới làmchủ.Số liệukhảosátdoanhnghiệp2013chothấyDNNVVdonữlàmchủsửdụng43,4%làlaođộngnữ,sovớiDNNVVdonam

Vềvaitrò,DNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamhiệnđangđóngmộtvaitròquantrọng,thểhiệnởnhữngđiểmsau:

17

Bảng 4: So sánh một số chỉ tiêu giữa DNNVV do phụ nữ và nam giới làm chủ năm 2013

• Thứ tư,DNNVVdophụnữlàmchủcó đóng góp tích cực cho ngân sáchnhànước.DNNVVdophụnữlàmchủđã nộp ngân sách nhà nước khoảng61,8 ngàn tỷ đồng trong năm 2013. Đáng lưu ý là các DNNVV do phụnữ làm chủnộpngân sáchnhànướctính trên một lao động cao hơn cácDNNVV do nam làm chủ. Đây làmột con số đáng kể, đặc biệt là nếuxét đến lĩnh vực hoạt động của cácDNNVVdophụnữlàmchủ.Trênthựctế,cácDNNVVdophụnữ làmchủở Việt Nam hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực thương mại và dịch vụ

(Bảng 3 và Phụ lục 3),một lĩnh vựctươngđối“xanh”vàquantrọngtrongcơcấupháttriểnkinhtếhiệnđại.

• Thứ năm, DNNVV do phụ nữ làmchủđãtạothunhậpđángkểchongườilao động. Cụ thể, các doanh nghiệpnày đã giúp tạo ra 4,8 ngàn tỷ đồngthu nhập cho người lao động, chiếmtới24,2%tổngthunhậpcủangườilaođộng trongcácDNNVVởnăm2013. Điều này càng khẳng định thêm tầmquantrọngcủacácDNNVVdophụnữlàmchủởcảgiácđộkinhtếvàđónggópxãhội.

làmchủlà36%.Tạoviệclàmcholaođộng cho lao động nữ không nhữngđóng góp về mặt kinh tế mà còn cóđónggópvềmặtxãhộikhigiúpnâng

caovị thếcủaphụnữ,đảmbảobìnhđẳnggiới,và thúcđẩyđầu tưcho trẻemgái.

1626,3

746,3

1929,1

61,8

4,8

1,2

9605,5

4216,5

16142,0

557,1

15,1

1,7

11231,8

4962,8

18071,1

618,9

19,9

1,6

14,5

15,0

10,7

10,0

24,2

Trung bình

18

• Thứ sáu,DNNVVdophụnữlàmchủthực hiện chính sách và trách nhiệmxãhộitốt.Chẳnghạn,DNNVVdophụnữ làmchủthuhút tỷ lệ laođộngnữcaohơncácDNNVVdonamlàmchủ;tỷlệlaođộngđượcđóngbảohiểmxãhộicủacácDNNVVdophụnữlàmchủcaohơnnhómDNNVVkhác,mặcdùsựkhácbiệtchỉlà1%.

• Thứ bảy,DNNVVdophụnữlàmchủ

liêmchínhhơnsovớiđồngnghiệpnam.KếtquảkhảosáttrongPCI2015chothấy66,3%doanhnghiệpdonamlàmchủtrảchiphíkhôngchínhthứcđểbôitrơn,trongđótỷlệdoanhnghiệpdonữlàmchủthựchiệnviệcbôitrơnởmức61,4%.Doanhnghiệpdonamlàmchủsẵnsàngbôitrơnvớikhoảnchiphílớnhơn,vídụtỷlệdoanhnghiệpdonamlàm chủ chi không chính thức trongnăm lớn hơn 10% doanh thu chiếm

Bảng 5: Chỉ tiêu hiệu quả của DNNVV do phụ nữ và nam giới làm chủ năm 2013

279,938

75,0

15,5

36,1

35,0

40,0

34,6

24,2

53,0

57,6

94,221

25,0

11,7

43,4

35,9

39,6

35,6

24,9

51,6

54,3

66,821

70,9

4,1

45,4

33,9

35,8

34,4

22,3

50,4

49,2

25,278

26,8

27,5

38,8

40,7

47,7

38,0

30,1

54,2

67,1

1,125

1,2

110,8

41,8

53,7

61,6

51,2

62,3

61,6

73,3

19

Nhưđãđềcập,DNNVVdophụnữlàmchủcó vai tròquan trọngđối với giảiquyếtviệclàm,tạothunhập,nângcaovị thếphụnữvàthựchiệnbìnhđẳnggiới.Tuynhiên,bản thâncácDNNVVdophụnữlàmchủgặpnhiềutrởngạitrong quá trình hình thành và pháttriển.KếtquảlàcácDNNVVdophụnữquảnlýcókếtquảkinhdoanhthấphơncácDNNVVdocácđồngnghiệpnamquảnlý.Xéttrênmộtsốkhíacạnhnhưthunhậptrungbìnhcủangườilaođộnghàngnăm,haytỷlệdoanhnghiệplàmăncólãi,...rõràngcácDNNVVdophụnữlàmchủcócácchỉtiêunàythấphơn.KếtquảnàyngụýrằngcácDNNVVdophụnữquảnlýlànhữngdoanhnghiệpgặpnhiềukhókhăntrongsảnxuấtkinhdoanhhơnsovớicácdoanhnghiệpdonamquảnlý(xemthêmtrongBảng5).TừphỏngvấncácDNNVVdophụnữlàmchủvàthảoluậnnhómvớicácnữdoanhnhân,mộtsốbất lợichínhcủa

nữdoanhnhânđãđượcchỉranhưsau: • Thiếu kiến thức kỹ năng bao gồmkiếnthứcquảntrịdoanhnghiệp,nhânsự,tàichính,marketing...Khikhởisự,chủcácDNNVVchỉtậptrungchuẩnbịcácđiềukiệnthànhlậpvàđưadoanhnghiệpvàohoạtđộng.Theothờigian,các yêu cầumới phát sinh như quảntrị, quản lý tài chính,marketing... đãgâyranhữngkhoảngtrốngtrongquảnlývàđiềuhànhdoanhnghiệpcủacácnữdoanhnhân.

3.4. Những trở ngại chính của DNNVV do phụ nữ làm chủ

“Thiếu gì ư? Chúng tôi là lãnh đạo công ty đấy nhưng còn thiếu nhiều thứ lắm: kiến thức quản trị công ty, thông tin thị trường, nguồn lực, xúc tiến thương mại... Động tới cái gì là thấy mình thiếu cái đó.”[Ý kiến của một nữ chủ doanh nghiệp]

12,3%trongkhiđótỷlệnàycủadoanhnghiệpdonữlàmchủlà8,9%(VCCIvàUSAID,2015a).Mặcdùsựkhácbiệtkhôngquálớnnhưngdoanhnghiệpdo

phụnữdườngnhưliêmchínhhơnvàítmạohiểmhơnkhisửdụngcáckhoảnchikhôngchínhthức.

20

• Khó tiếp cận các nguồn lực và thịtrường.CácDNNVVdophụnữlàmchủthườngcóquymôsiêunhỏvànhỏnênviệcvayvốnlàkhákhókhănvìkhôngcótàisảnsảnthếchấpphùhợp,hoặckhôngcósựủnghộcủangườichồngvàgiađìnhtrongquátrìnhvayvốn.

• Ítcócơhộithamgiaxúctiếnthươngmại. Hàng năm, thường chỉ có mộttỷ lệnhỏDNNVVdophụnữ làmchủđược tham gia vào các chương trìnhxúctiếnthươngmạicủatrungươngvàđịaphương.Lýdolàvìcácdoanhnhânnữítthôngtinhơndohọcóítmốiquanhệvàít“giaolưu”hơncácđồngnghiệpnam.Ví dụ, khảo sát PCI năm2015chothấy30%doanhnghiệpdophụnữlàm chủ không biết vềHiệp định đối

tác xuyênTháiBìnhDương (TPP) (sovới21%doanhnghiệpdonamlàmchủkhôngbiếtvấnđềnày).

• Bất lợi trongxâydựngvàpháttriểnmạnglướikinhdoanh.ĐiềunàylàrấtrõtrongmôitrườngkinhdoanhởViệtNam khi thị trường chưa đầy đủ vànềnkinhtếthịtrườngcònởgiaiđoạn banđầu.“Tôi mang sổ đỏ thế chấp ngân

hàng để vay vốn. Họ yêu cầu chồng tôi phải đến và ký vào hồ sơ. Ông ấy đã không ủng hộ tôi làm kinh doanh, bây giờ làm thế nào để ông ấy ký được”.[Ý kiến trả lời phỏng vấn của nữ doanh nhân]

“Quan hệ khách hàng và xây dựng mạng lưới kinh doanh yếu lắm. Chúng tôi [phụ nữ] không biết bia rượu, không đánh golf, và không giao lưu được”. [Ý kiến của một nữ chủ doanh nghiệp]

“Khi sinh con, tôi phải mất gần 3 năm để phát triển lại mạng lưới kinh doanh như trước”. [Ý kiến phỏng vấn của một nữ chủ doanh nghiệp]

21

• Ngoài ra, nữ doanh nhân còn phảicân bằng công việc quản lý doanhnghiệp với gia đình và phải vượt quanhững trở ngại văn hóa. Dù đã đượccảithiệnvẫncòntồntạitưtưởng“trọngnam, khinh nữ” ở ViệtNam, coi việckinhdoanhkhôngphảilàviệccủaphụnữ.

• Hơn nữa, vai trò và trách nhiệmcủaphụnữbịgắnnhiềuhơnvớithiênhướnggiađình,vớithiênchứcsinhđẻvà chăm sóc con cái, vun vén hạnhphúc gia đình. Điều này khiến nữdoanh nhân có ít thời gian hơn namdoanhnhân trongviệckinhdoanhvànhưvậysẽảnhhưởngtớisựpháttriểncủadoanhnghiệpdophụnữlàmchủ.Kếtquảnàycũngđượcchiasẻbởicácnữ chủ DNNVV tham gia thảo luậnnhóm.

“Mình làm kinh doanh thành đạt mà con cái hư hỏng thì coi như vứt đi rồi”. [Ý kiến của một nữ chủ doanh nghiệp trong thảo luận nhóm]“Chúng tôi phải lo từ củ hành, bát nước mắm,… tới hội nhập quốc tế. Gia đình không hòa thuận, con cái hư hỏng thì thành công chẳng ý nghĩa gì”. [Ý kiến của một nữ chủ doanh nghiệp

trong thảo luận nhóm]“Quản lý cả trăm công nhân nhưng về nhà vẫn phải chiều chồng, chăm con. Đó là chuẩn mực văn hóa rồi. Chồng không ủng hộ là chết luôn”. [Ý kiến phỏng vấn của một nữ chủ doanh nghiệp]

• Doanh nghiệp do phụ nữ làm chủgặp trởngại trongcuộcsốnggiađìnhvàtìmngườikếnghiệp.Cácnghiêncứuquốctếphụnữsốnglythânhoặclidịsaukhihọbắtđầukinhdoanhchothấytỷ lệkhácao. ỞViệtNam, theoướclượng không chính thức của VCCI, tỷlệdoanhnhânnữlydị,lythânvàđộcthân chiếm tới 70%.Đây làmột vấnđềxãhộilớncóảnhhưởngtớisựpháttriểnbềnvữngdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ.Donhữngtrởngạivềvănhóa,yêucầucôngviệckinhdoanhvàđặcđiểm của phụ nữ trong bối cảnh vănhóaViệtNam,congái tronggiađìnhthường không mong muốn kế nghiệpsựpháttriểncủacácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủbởicôngviệcquábậnrộn, cânđối côngviệckinhdoanhvàgiađìnhkhôngdễdàng.Giáodụcnângcao hơn nhận thức và chia sẻ gánhnặngcủanữdoanhnhântớicáctrẻemgáilàmộtyêucầuđểvượtquatrởngạinày.

Xem thêm tại www.womenofchina.cn/womenofchina/html1/features/.../8/7318-1.htm

22

Nhưvậy,DNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamcóđónggóptíchcựcchogiảiquyếtviệclàm,tăngthunhập,đónggópchongânsáchnhànướcvàtăngtrưởngkinhtế,từđólàmtăngvịthếcủaphụnữvàgiảmbấtbìnhđẳnggiới.Tuynhiên,hiệnnayDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamcónhữnghạnchếnhấtđịnhtrongpháttriểnbởinhữngtrởngạicủabảnthânnữdoanhnhân.HỗtrợnhữngDNNVVdophụnữlàmchủcùngpháttriểnlàmộtyêucầuthựctiễnđặtratrongmôitrườngkinhdoanhởViệtNamvàphùhợpvớikinhnghiệmquốctế.

23

Ghinhậnsựđónggópcủaphụnữtrongnền kinh tế xã hội nói chung và củadoanhnghiệpdophụnữlàmchủcũngnhư những khó khăn, thách thứcmàphụnữcóthểphảiđốimặttrongquátrìnhhoạtđộngkinhtế,từnhữngnăm90 của thế kỷ trước, Chính phủ ViệtNamđãđềcậptớiviệchỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủ.VănbảnphápquyđầutiênđềcậptớiưutiênhỗtrợpháttriểnDNNVVdophụnữlàmchủđượcđềcập trongNghịđịnh90/2001/NĐ-CPvềtrợgiúppháttriểnDNNVV,trongđócónêu“…chútrọngưutiênchươngtrìnhtrợgiúpcácdoanhnghiệpnhỏvàvừa do doanh nhân nữ quản lý”.Nộidung này cũng được khẳng định lạitrongNghịđịnh56/2009/NĐ-CP.Tuynhiên,đâylàhaivănbảnphápquyduynhất nói về trợ giúp DNNVV do phụnữ làm chủ cho đến thời điểm hiệntaiởViệtNam.Cũng lưuý rằngNghịđịnh56/2009/NĐ-CP đangchuẩnbịđượcthaythếbởiLuậthỗtrợDNNVVđượctrìnhQuốchộivàotháng10năm2016.

Tuynhiên,kểtừkhiNghịđịnh90/2001/NĐ-CPrađờivàsauđóthaythếbằngNghị định 56/2009/NĐ-CP cho tớihiện tại, chưa có DNNVV do phụ nữlàm chủ nào được hưởng ưu đãi hayhỗtrợtừquyđịnhnày.Cáccuộcphỏngvấnvớicánbộcôngchứcởcácbộ,sởliênquanvàvớicácDNNVVdophụnữlàm chủ đã cho thấy một số nguyênnhâncơbảnsau:

• Thứ nhất,chưacómộtquyđịnh/địnhnghĩachínhthứcnhưthếnàolàdoanhnghiệp do phụ nữ làm chủ. Chính vìvậy, các quy định trong Nghị định56/2009/NĐ-CPliênquantớiDNNVVdophụnữlàmchủkhôngtìmrađượcđốitượnghưởngưuđãivàcácchươngtrìnhưutiêntheoNghịđịnhnày.

• Thứ hai, quy định trong Nghị định56/2009/NĐ-CPliênquantớiDNNVVdo phụ nữ làm chủ không có hướngdẫn nên không triển khai được. Cụthể, trong Nghị định 56/2009/NĐ-CP chỉ có đề cậpmột câu liên quantớihỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủ:

3.5. Khung pháp luật và thực thi chính sách về DNNVV do phụ nữ làm chủ

24

“…Ưu tiên chương trình trợ giúp cácdoanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữlàmchủvàdoanhnghiệpnhỏvàvừasử dụng nhiều lao động nữ”. Bảnthân các cơ quan không biết DNNVVdo phụ nữ làm chủ là doanh nghiệpnào,đượcưutiênnhữnggì,triểnkhainhư thế nào, cơ quan nào phải chịutrách nhiệm triển khai, nguồn lực từđâu...

“Không rõ đối tượng doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ là doanh nghiệp nào. Đối tượng hỗ trợ không biết, ưu tiên cái gì không rõ, cơ quan nào phải có trách nhiệm không rõ, nguồn lực từ đâu,…. Cái gì cũng không rõ, triển khai thế nào?” [Ý kiến cán bộ công chức cấp sở]

“Nói như trong Nghị định thì đề cập cũng như không. Bản thân cơ quan quản lý trực tiếp và doanh nghiệp chẳng biết đường nào mà thực hiện” [Ý kiến cán bộ công chức cấp sở]

• Thứ ba, các DNNVV có phụ nữ

làm chủ cũng không rõ là mìnhcó thuộc đối tượng được ưu tiên hay không. Có những DNNVV khôngbiếtđếncóchươngtrìnhưutiênđượcquyđịnhtrongvănbảnphápluật.Bêncạnh đó, cũng cóDNNVVdo phụ nữquảnlýbiếtcóquyđịnhnhưngkhôngchắc chắn mình là đối tượng đượchưởng các chương trình ưu tiên choDNNVVdophụnữ làmchủ.TrợgiúptừHiệphộinữdoanhnhânvềcungcấpthôngtinnàycũngcònnhữnggiớihạnvìchưađượccoilàmộtkênhcungcấpthôngtinchínhthức.

“Tôi có hỏi các anh bên Sở Kế hoạch, các anh ấy nói không có hướng dẫn. Hiện tại, tôi cũng không rõ doanh nghiệp của tôi có phải là doanh nghiệp do nữ làm chủ không nữa”. [Nữ giám đốc DNNVV]

Hiệp hội cũng quan tâm và cũng phù hợp với mục tiêu của hội. Tuy nhiên, hiện nay thông tin qua Hiệp hội chưa trở thành một kênh tiếp nhận và truyền thông chính thức.

25

[Ý kiến đại diện Hiệp hội nữ doanh nhân]

• Thứ tư,tồntạiquanđiểmrằngdoanhnhânnữ(nữchủdoanhnghiệp)cũnglàngười laođộngvàDNNVVdophụnữlàmchủcũnglàDNNVVnênkhôngcầnthiếtphảihỗtrợ,ưutiênriêngchođốitượngDNNVVdophụnữlàmchủ.Đâycũng làmộttrongcác lýdogiải thíchtại saokhôngcócáchướngdẫn triểnkhai các ưuđãi hỗ trợ phát triển cácDNNVVdophụnữlàmchủởViệtNamthờigianqua.

“Quan điểm của chúng tôi là nữ chủ doanh nghiệp cũng là người lao động nữ, họ làm nghề quản lý doanh nghiệp. Còn DNNVV do phụ nữ làm chủ thì cũng là DNNVV và hưởng ưu đãi theo Nghị định 56 là phù hợp”.[Ý kiến của lãnh đạo cấp Vụ, Bộ Lao động Thương binh và Xã

hội]“Có nhiều việc cần ưu tiên hơn trong bối cảnh chi tiêu công bị cắt giảm. Các ưu tiên khác giải quyết xong sẽ đến nó [hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ]” [Ý kiến cá nhân của thành viên Ban soạn thảo Luật Hỗ trợ DNNVV]

Tómlại,cácnộidungchínhsáchliênquan tới DNNVV do phụ nữ làm chủchỉdừngởmứcđưaraquyđịnh,chứchưacóhướngdẫntriểnkhaicũngnhưđịnh nghĩa về “do phụ nữ làm chủ”.Bêncạnhđó,cácchínhsáchnàyđãrađờiđượcmộtthờigiandài,nhưngtriểnkhaicácquyđịnhnàytrongthựctếvẫnchưadiễnra.Vìvậy,xâydựngvàtriểnkhai thực hiện được chính sách liênquantớihỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủlàyêucầutiếptụcđượcđặtrachocôngtácsoạnthảoLuậthỗtrợDNNVV.

26

Kết quả nghiên cứu về DNNVV dophụnữ làmchủvàchínhsáchhỗ trợDNNVV do phụ nữ làm chủ ở ViệtNamđãkhẳngđịnh tiềmnăng to lớncủa các doanh nghiệp này. Bên cạnhđó,cònnhiềuvấnđềcầntiếptụcgiảiquyếthoặctháogỡnhằmthúcđẩysựpháttriểncủacácDNNVVdophụnữlàmchủ,tăngcườngsựđónggópchophát triển kinh tế xã hội. Từ kết quảthảoluậnnhómvàphỏngvấnsâucácDNNVVdophụnữlàmchủtrongmẫunghiên cứu,một số kết quả chính cóthểđượcnhấnmạnhnhưsau: DNNVV do phụ nữ làm chủ ở Việt Nam chủ yếu là các doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ và nhỏ, hoạt động chủ yếu trong khu vực dịch vụ. CácđặcđiểmnàycũngkhátươngđồngvớicácđặcđiểmcủaDNNVVdophụnữlàmchủởcácnước trongnghiêncứucủaIFC(2014).

DNNVV do phụ nữ làm chủ có tầm quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội ở Việt Nam. Kết quả nghiên

cứuchothấyDNNVVdophụlàmchủchiếm¼sốDNNVVđanghoạtđộngởViệtNam,mộttỷtrọngcaohơnnhiềuso với các nước ở khu vực Nam Á,TrungĐông,BắcPhi, vàCậnSahara.Cácdoanhnghiệpnàycóđónggóptíchcực tronggiảiquyếtviệc làm, tạo thunhập cho người lao động, đặc biệt làlaođộngnữ,cóđónggóptíchcựcchongân sách nhà nước, góp phần thúcđẩytăngtrưởngkinhtế.Ởkhíacạnhxãhội,DNNVVdophụnữ làmchủgiúpgiảiquyếtviệclàmcholaođộngnữđãgiúpnângcaovịthếcủaphụnữ,thựchiệnmụctiêubìnhđẳnggiới.DNNVVdo phụ nữ làm chủ thực hiện chínhsáchvàtráchnhiệmxãhộithườngtốthơncácdoanhnghiệpkhác.

Chính sách hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ đã được ban hành nhưng không thể triển khai thực hiện. Chínhsáchhỗ trợDNNVVdophụnữlàm chủ được ban hành mới chỉ đềcậpmộtcáchchungchung,khôngcóhướng dẫn thực hiện. Có nhiều lý dodẫntớitìnhtrạngnày,nhưngtậptrung

3.6. Nhận xét chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa do phụ nữ làm chủ ởViệt Nam

27

ởhailýdochính:

• Chưacóquyđịnh/địnhnghĩachínhthức thế nào là DNNVV do phụ nữlàm chủ. Điều này dẫn tới cơ quanquảnlýkhôngbiếttuyêntruyền,vậndụngchínhsáchxuốngđốitượngnào;còndoanhnghiệpthìkhôngbiếtmìnhcóphảilàđốitượngDNNVVdophụnữlàmchủhaykhôngđểthựchiện.

• Cáccơquancótráchnhiệmhướngdẫn thi hành chính sách cho rằngkhôngcầncóchínhsáchriêngvềhỗtrợ DNNVV do phụ nữ làm chủ. Lýdođưaralàdoanhnhânnữcũnglàngười lao động nên đã có Luật laođộng và các văn bản luật khác quyđịnh;cònDNNVVdophụnữlàmchủcũnglàDNNVVvàđượchưởngchínhsáchnhưlàcácDNNVV.

DNNVV do phụ nữ làm chủ gặp nhiều trở ngại trong quá trình phát triển. Cáctrởngạichungmàcácdoanhnhânnữđềukhẳngđịnhnhưthiếukiếnthứckỹ năng, thiếu thông tin thị trường,nguồn lực, xúc tiến thương mại, xây

dựng và phát triển mạng lưới. Ngoàira, doanh nhân nữ ở Việt Nam còncónhữngtrởngạiriêngnhưcânbằngcôngviệckinhdoanhvàgiađình(giữgìnhạnhphúc giađình, chăm lo concái),nhữnghạnchếtrongquanhệđốitácvàmạnglướikinhdoanh(giaolưu).NếunhữngvấnđềnàykhôngđượcgiảiquyếtthấuđáothúcđẩyDNNVVdophụnữlàmchủpháttriểnthìsẽlàmgiảmtiềm năng và vai trò của các doanhnghiệp này đối với tăng trưởng kinhtếxãhội,nhất làcáclĩnhvựcxãhội.

Vai trò của hiệp hội nữ doanh nhân trong hỗ trợ phát triển của DNNVV do phụ nữ làm chủ còn hạn chế. Cáchiệp hội chưa được coi là kênh thunhận và truyền bá thông tin chínhthứcvàchưađượchỏiýkiếntrongxâydựngcácchươngtrìnhhỗtrợ,trợgiúpDNNVVvàDNNVVdophụnữlàmchủ. Tăng cườnghơnnữa vai trò củahiệphội trong lĩnhvựcnày,nhất làđốivớicácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủgóp phần thúc đẩy sự phát triển củanhữngdoanhnghiệpnày.

28

4. KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH

4.1. Cơ sở cho các khuyến nghịDNNVV do phụ nữ làm chủ có tiềmnăngpháttriển,đónggóplớnchotăngtrưởngkinh tếcũngnhưphát triểnxãhội.HỗtrợpháttriểncủacácDNNVVdophụnữlàmchủvừathểhiệnđượcviệc ghi nhận vai trò của các doanhnghiệp này, thể hiện được sự tiến bộtrongthúcđẩybìnhđẳnggiới,phùhợpvới kinhnghiệmquốc tế vàkhảnănghộinhậpquốctếtrongxâydựngchínhsách.Cáckhuyếnnghịcủabáocáonàyđượcđềxuấtdựatrêncơsởlýthuyết,thực tiễnvàpháp lý trongbốicảnhởViệtNam.

Góc độ lý thuyết: Phụ nữ tham giahoạtđộngkinhtếsẽlàmtăngchiphícơhộicủaviệcởnhànội trợ, tăngvịthếkinhtếvàxãhộicủaphụnữ.Khivịthếcủaphụnữtănglên,đầutưchotrẻemgái(vàogiáodục,ytế,…)cũngsẽtănglên.Kếtquảcủaquátrìnhnàygiúp tăng chất lượng nguồn nhân lựcvàcuốicùnglàmtăngtiềmnăngtăngtrưởngkinhtếvàpháttriểnxãhội.Vìvậy,hỗtrợpháttriểnDNNVVdophụnữlàmchủvừacómụctiêuhỗtrợdoanh

nghiệpvừacómụctiêutăngtiềmnăngtăngtrưởngvàpháttriểnkinhtếxãhộitrongtươnglai.

Cơ sở pháp lý: Các chính sách, quyđịnh về bình đẳng giới của ViệtNamđãđượcxâydựngđểthểhiệnsựtiếnbộvàkhảnănghộinhậpquốctếtrongxâydựngchínhsách.Chẳnghạn,cáccôngướcquốc tế liênquan tớiquyềnkinh tếcủaphụnữnhưChương trìnhhànhđộngBắcKinhnăm1995,MụctiêupháttriểnThiênniênkỷ,Côngướcxóabỏmọihìnhthứcphânbiệtđốixửvớiphụnữnăm1982;...cácdiễnđànkhu vực như Mạng lưới doanh nhânnữ ASEAN năm 2014, Hội nghị BộtrưởngAPECvềDNNVVvàphụnữnăm2013;… những công ước và chươngtrìnhhànhđộngquốctếmàViệtNamtham gia cũng là một cơ sở pháp lýchoviệcđềxuấtcácchínhsáchhỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủ.Ngoàira,cácchínhsáchliênquantớiDNNVVdophụnữlàmchủđãđượcViệtNamđềcậpcũnglàcơsởpháplýchoviệcđềxuấtchínhsáchhỗtrợDNNVVdophụ

29

nữlàmchủ.Cáccơsởnàybaogồm:

• Luật Bình đẳng giới năm 2006quyđịnhcácbiệnphápthúcđẩybìnhđẳnggiớiphảilàcácbiệnphápnhằmđảmbảobìnhđẳnggiớithựcchấtvàyêucầulồngghépvấnđềbìnhđẳnggiớitrongxâydựngcácvănbảnquyphạmphápluậtnhằmthựchiệncácmục tiêu bình đẳng giới. Bình đẳnggiớitronglĩnhvựckinhtếcũnglàmộtquyđịnhcủaLuậtnày.

• Nghị định 56/2009/NĐ-CP vềtrợ giúp phát triển DNNVV sắp tớisẽđượcnâng lên thànhLuậtHỗ trợDNNVV.KếthừaNghịđịnh56/2009/NĐ-CP,LuậtHỗtrợDNNVVnênquyđịnhrõhơnvềDNNVVdophụnữlàmchủvàcócácchínhsáchhỗtrợnhómdoanhnghiệpnày.

• MụctiêutrongChiếnlượcquốcgiavề Bình đẳng giới giai đoạn 2011–2020 (Quyết định số 2531/QĐ-TTgngày 24/12/2010 của Thủ tướngChínhphủ)xácđịnhđếnnăm2015tỷlệdoanhnghiệpdophụnữlàmchủđạt30%vàđạttừ35%trởlênvàonăm2020,đồngthờităngcườngviệcthựchiệncácchínhsách,phápluậtthúcđẩysựpháttriểncủacácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủ.

Cơ sở thực tiễn: DNNVV do phụ nữlàm chủ là một bộ phận quan trọngtrongcácdoanhnghiệpViệtNam,cóđónggóptíchcựctrongpháttriểnkinhtế xã hội. Tuy nhiên, các DNNVV dophụnữlàmchủhiệngặpnhiềutrởngạitrongquátrìnhpháttriển,baogồmcảtrở ngại chung (có thể cho cả doanhnhân nam và nữ) và những trở ngạiriêngcủadoanhnhânnữ.Chínhvìvậy,hỗtrợcácDNNVVdophụnữlàmchủđểdoanhnghiệpnàyvượtquanhữngtrởngạimàbảnthâncácdoanhnhânnữgặpphảigiúptăngcườngcảvaitròvàvịthếcủacácdoanhnghiệpdophụnữlàmchủcũngnhưvịthếcủaphụnữtrongxãhội.Hơnnữa,theomộtnghiêncứukháccủaMBI,chínhsáchhỗ trợDNNVVdophụnữlàmchủcũngđượcquyđịnhrộngkhắp,vídụcó18quốcgiavàChâuÂucócácquyđịnhphápluậtvềhỗtrợDNNVVdophụnữ làmchủ. Nhưvậy,hỗ trợcácDNNVVdophụnữlàmchủhoàntoànphùhợpvớikinhnghiệmcủa thếgiớivà thực tiễnViệtNam.

Nhưvậy, lýthuyết, thựctiễnvàcơsởpháplýhiệnhànhđềukhẳngđịnhsựcầnthiếthỗtrợpháttriểncácDNNVVdophụnữ làmchủnhằmtăngcường

30

vaitròcủacácdoanhnghiệpnày,tăngcườngvịthếcủaphụnữ,thúcđẩybìnhđẳng giới và thực hiện các mục tiêutrongChiếnlượcquốcgiavềBìnhđẳnggiới giai đoạn 2011–2020. Vì vậy,khuyếnkhíchhỗtrợpháttriểnDNNVV

do phụ nữ làm chủ nhằm thực hiệnmục tiêu bình đẳng giới, thể hiện sựưuviệtvàvănminhcủacácchínhsáchphápluậthỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủvàphùhợpvớithựctiễnViệtNamcũngnhưkinhnghiệmquốctế.

4.2. Khuyến nghị chính sách

TrêncơsởpháplývànhữngđánhgiávềkhungchínhsáchcũngnhưthựcthichínhsáchhỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủđãđượcnêuratrênđây,mộtsốkhuyếnnghịchínhsáchđượcđưarabaogồm:

31

Quy định/định nghĩa về DNNVV do phụ nữ làm chủ.Trướchết,kháiniệm“phụ nữ làm chủ” cần được làm rõtrong các văn bản pháp luật, làm cơsởchocácchínhsáchhỗtrợ.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchvìvậycầntiếptục nghiên cứu thực tiễn quốc tế vàáp dụng khái niệm phù hợp với ViệtNam. Nhóm nghiên cứu khuyến nghịđịnhnghĩavềdoanhnghiệpdophụnữlàmchủnênxácđịnhrõđóphảilàcác doanh nghiệp có vốn sở hữu của phụ nữ chiếm ít nhất 26% và do phụ nữ quản lý điều hành hằng ngày.Đây làkháiniệmdoIFCsửdụngvàphùhợpvới bối cảnh Việt Nam và sẽ loại bỏđượccáctrườnghợpdoanhnghiệpdễdàng thuêcácgiámđốcnữđểhưởngnhữngưuđãicóthểcó.

DNNVV do phụ nữ làm chủ được quy định là một đối tượng độc lập hưởng hỗ trợ của Luật Hỗ trợ DNNVV.ViệcxâydựngvàbanhànhLuậtHỗtrợDNNVVnhằm thúcđẩy sựphát triển của cácdoanhnghiệpnày,khaitháctiềmnăngtolớnmàcácdoanhnghiệpnàymanglại.LàmộtbộphậncủaDNNVV,nhưngDNNVVdophụnữlàmchủcónhữngtrởngạinhấtđịnhvàcầncóhỗtrợđểvượtqua.Chỉkhilàmộtđốitượngriêngđượcquyđịnhtrongvănbảnphápluật

thì các chính sách hỗ trợ DNNVV dophụnữlàmchủmớirõràngvàhướngđích.

CácnộidunghỗtrợDNNVVdophụnữlàmchủbaogồm:

• Bồi dưỡng DNNVV do phụ nữ làm chủ: Kiến thức bồi dưỡng bao gồmquản trịvàmôhìnhquản trị,quản lýnhân sự, tài chính,marketing, lập kếhoạchkinhdoanh,…Nhữnghỗtrợbồidưỡng này nên được thực hiện thôngquacácHiệphộidoanhnhânnữ,làtổchứcgầnvànắmsátnhấtnhucầuđàotạo bồi dưỡng của các doanh nghiệpthànhviên.

32

• Cung cấp thông tin nguồn lực, chính sách và thị trường. Các hình thứcphùhợpbaogồmcôngkhai,phổbiếnvănbảnpháp luậtmới, thựchiệnđốithoạichínhsáchthườngxuyênvớicácDNNVVvàcáchiệphộiliênquan,soạnthảo vàphổbiến cácbộ công cụ, tàiliệu hướng dẫn pháp luật, lập đườngdây thông tin chính sách, thị trường,vàtổchứccáchộinghị,hộithảophổbiến, đối thoại chính sách,… nhằmcungcấpthôngtintớiDNNVVdophụnữlàmchủ.

• Có chính sách tạo điều kiện dễ dàng hơn cho DNNVV do phụ nữ làm chủ vay vốn.VớicácquỹpháttriểndoanhnghiệpcủaTrungươngvàđịaphương,nêncóưutiênmộttỷlệnhấtđịnhdànhchoDNNVVdo phụ nữ làm chủ.Đốivới các khoản vốn vay từ ngân hàngthươngmại,cácngânhàngthươngmạinênthiếtkếcácsảnphẩmphùhợpvớiđốitượnglàcácDNNVVdophụnữlàmchủ.

• Hỗ trợ DNNVV do phụ nữ làm chủ xây dựng mạng lưới kinh doanh và thực hiện xúc tiến thương mại.Cáchlàm là đảm bảo tỷ lệ nhất định vềDNNVVdophụnữlàmchủtrongtiếpcậnthịtrườngvànguồnlựchiệntạiđãdànhchocácDNNVV.Vềhìnhthức,có

thểquyđịnhtỷlệphầntrămnhấtđịnhbắtbuộcdànhchođối tượngDNNVVdo phụ nữ làm chủ trong các hoạtđộngxúctiếnthươngmại,tiếpcậncácnguồn lực và vốn vay từ cácquỹ củatrungươngvàđịaphương.

• Vinh danh và ghi nhận đóng góp DNNVV do phụ nữ làm chủ. Vềhìnhthức,Nhànướccầnđứngrathựchiệnđịnhkỳvàcôngtâm,đảmbảosựghinhận cácđónggóp củaphụnữ trongphát triển DNNVV, góp phần ủng hộthúc đẩy phụ nữ tham gia phát triểnkinhtếxãhội.

• Tăng cường vai trò của các hiệp hội doanh nhân nữ/Câu lạc bộ doanh nhân nữ.NênhỗtrợpháttriểncácđơnvịnàythànhcầunốiđểtriểnkhaicáchỗtrợcủaNhànướcđối với cácDNNVVdophụnữlàmchủ.Cáchoạtđộnghỗtrợcụthểbaogồm:

• Tăng cường vai trò của hiệp hội/câu lạcbộdoanhnhânnữ tronghỗtrợthôngtinthịtrường,phápluậtchodoanhnghiệp;

• Tăng cường vai trò của Hiệp hộitrong nâng cao năng lực của cácdoanh nghiệp thông qua cung cấpdịchvụđàotạotớicácdoanhnghiệp;

33

• Tăng cường vai trò của Hiệp hộitrong điều phối tiếp cận các nguồnlựcchodoanhnghiệp.

• Giáo dục thế hệ trẻ về vai trò của doanh nhân nữ cũng như thái độ chia sẻ gánh nặng với doanh nhân nữ. Đâylà giảipháp trongdàihạnnhữngcầnđược nghiên cứu triển khai càng sớmcàngtốt.Nhàtrườngvàxãhộigiáodụcchotrẻem(nhấtlàđốivớitrẻemgái)

đểchúnghiểuvàcótháiđộtrongchiasẻgánhnặngvớingườiphụnữ.Thôngqua đó, xây dựng một thế hệ doanhnhânnữmớicótrìnhđộ,kiếnthức,kỹnăngkinhdoanhvàcótháiđộchuyênnghiệpkhôngđịnhkiếnvềdoanhnhânnữtrongtươnglaigần.

34

BIS(2013).BIS Small Business Survey 2012,DepartmentforBusinessInnovation

andSkills

GlobalEntrepreneurshipMonitor(2012).2012 Women’s Report,Global

EntrepreneurshipResearchAssociation

Harding,R.(2007).State of Women’s Enterprise in the UK,PROWESS,Norwich

NR3 1DJ

IFC(2011).Strengthening Access to Finance for Women-Owned SMEs in

Developing Countries,Washington,DC20433

IFC(2012).IFC and Small and Medium Enterprises,IFCIssueBriefhttp://

www.ifc.org/wps/wcm/connect/277d1680486a831abec2fff995bd23db/

AM11IFC+IssueBrief_SME.pdf?MOD=AJPERES[accessingonJuly15,2016]

IFC(2014a).Improving Access to Finance for Women-owned Businesses in India,

InternationalFinanceCorporationandGovernmentofJapan

IFC(2014b).Women-owned SMEs: A business opportunity for Financial Institutions,

InternationalFinanceCorporation

Kitching,B.andWoldie,A.(2004).Female Entrepreneurs in Transitional Economies:

a comparative study of Businesswomen in Nigeria and China.InProceedings

HawaiiInternationalConferenceonBusiness,Honolulu,Hawaii

OECD(2012).Share, size and industry of women-owned enterprises, in

Entrepreneurship at a Glance 2012,OECDPublishing

OECD(2014).Women, Government and Policy Making in OECD Countries: Fostering

Diversity for Inclusive Growth,DOI10.1787/9789264210745-en

SBA(2016).The Women-Owned Small Business Federal Contract Program. https://

www.sba.gov/contracting/government-contracting-programs/women-owned-small-

businesses/what-you-need-know-if-you-are-women-owned-small-business

TÀI LIỆU THAM KHẢO

35

SMBA(2009).Act on support for female-owned business. http://www.smba.go.kr/

eng/smes/laws.do?mc=usr0001162[accessingonJuly15,2016]

Todaro,M.andSmith,S.(2014).Economic Development, 12th Edition, New York:

PearsonPublishing

USDCandESA(2010).Women owned business in the 21st century,Departmentof

Commerece,UnitedStatesofAmerica

VCCIvàUSAID(2015a).Dữ liệu từ khảo sát Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh

(PCI) năm 2015,Báocáokhảosát

VCCIvàUSAID(2015b).Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 2015, http://

pcivietnam.org/tailieu/Ho%20so%2063%20tinh,%20thanh%20pho%20VN.pdf

WorldBank(2015).The Enterprise Survey: Gender, http://www.enterprisesurveys.

org/data/exploretopics/gender[accessingonJuly15,2016]

36

PHỤ LỤCPhụ lục 1: Số lượng DNNVV do phụ nữ làm chủ ở Việt Nam theo ngành và quy mô, 2013

93.224

948

35.044

57.232

93.224

66.821

25.278

1.125

100

1,0

37,6

61,4

100

71,7

27,1

1,2

37

Phụ lục 2: Tỷ lệ doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ theo quy mô doanh nghiệp tăng dần

Phụ lục 3: Tỷ lệ DNNVV do phụ nữ làm chủ theo từng ngành, 2013

38

Phụ lục 4: Danh sách các đơn vị tham gia phỏng vấn

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

39

Phụ lục 5: Danh mục văn bản pháp luật rà soát