นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

การคำ�านวณทางเภส�ชกรรม

ส��งท��ต้�องคำ�านวณ์ในการบร�บาลผู้��ป่�วย การแป่ลงหัน"วยต้"างๆ ในทางการแพทย/เภส�ชิกรรม การคำ�านวณ์ขนาดยา : ต้"อม)*อ, ต้"อว�น คำ�านวณ์คำวามแรงของยา และอ�ต้ราการใหั�ยา Anthropometry การคำ�านวณ์ขนาดยาในเด,ก Organs function : การท�างานของไต้

การแปลงหน�วยต่�างๆ ในทางการแพทย�/เภส�ชกรรม หัน"วยในทางเภส�ชิกรรมท��ม�การใชิ�ก�นบ"อยๆ ได�แก" mEq, mcg, mmol

เป่.นต้�น การคำ�านวณ์ mmol และ mEq ม�คำวามส�าคำ�ญใน

o การใหั� electrolyte, สารใหั�กรด-ด"าง ต้"างๆ และการใหั�สารเหัล"าน�*ในอาหัาร ซึ่1�งในบางคำร�*งจะระบ3เป่.นหัน"วย g, mmol, หัร)อ mEq

เชิ"นผู้��ป่�วยคำวามด�นโลหั�ต้ส�งคำวรก�น sodium ไม"เก�นว�นละ 100

mmol/day หัร)อ 2.4 g ของ sodium หัร)อ 6 g ของ sodium chloride

การคำ�านวณ์น�*าหัน�ก (mEq)

mEq = (mg/MW) x จ�านวน valence ของ ion

= [(g/MW) x 1000] x จ�านวน valence

ของ ion

การคำ�านวณ์คำวามเข�มข�น (mEq/L)

mEq/L = (g/MW) x (1000/V) x จ�านวน valence ของ ion

การแป่ลงหัน"วย mcg/kg/min เป่.น ud/min

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

ต้�วอย"าง o NE : 0.3 mcg/kg/min ในผู้��ป่�วยหัน�ก 60 kg. และร�ป่แบบยา

NE ท��ม�คำ)อ Levophed (8:250)

o Levophed (8:250) >> ม�ยา NE 8 mg ในสารละลาย 250 ml

การคำ�านวณ์ขนาดยาท��ผู้��ป่�วยคำวรได�ร�บ= 0.3x60 mcg/min= 18 mcg/min

NE 8:250 (8 mg/250 ml)สารละลาย 250 ml ม�ยา NE = 8 x 103 mcg

สารละลาย 1 ml ม�ยา NE = 8 x 103 /250 mcg

ud/min = ml/hr(60/60) = (1/1)

ผู้��ป่�วยต้�องการ 18 mcg/min

ในเวลา 1 นาท� ต้�องการยา NE 18 mcg

ในเวลา 60 นาท� ต้�องการยา NE 18 x 60 mcg

จากข�างต้�น >> 1 ml ม�ยา NE = 8 x 103 /250 mcg

>> 1 hr ต้�องการยา = 18 x 60 mcg

ยา NE 8 x 103 /250 mcg ต้�องใชิ�สลล. 1 ml

ยา NE 18 x 60 mcg ต้�องใชิ�สลล. 18 x 60 ml 8 x 103 /250

ต้�องใหั�ยาในขนาด (18 x 60)/(8 x 103 /250 ) ml/hr (ud/min)

o สร3ป่ส�ต้ร >>

ud/min = Dose(mcg/min) x 60 x ml ของยา g ของยา x 103

การคำ�านวณขนาดยา (Dose calculation)

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

ขนาดยาป่กต้� (Usual dose) : หัากไม"ม�การระบ3อาย3ไว� จะหัมายถึ1งขนาดยาส�าหัร�บผู้��ใหัญ"ในแต้"ละคำร�*ง เชิ"น tetracycline 250 – 500 mg ว�นละ 4 คำร�*ง

ชิ"วงของขนาดยาป่กต้� (Usual dose range) : ชิ"วงคำวามป่ลอดภ�ยของยา เชิ"น tetracycline 1 – 4 g/ว�น

o ในการคำ�านวณ์ขนาดยาคำวรเป่ล��ยนใหั�เป่.นหัน"วยท��ผู้��ป่�วยสามารถึใชิ�ได� เชิ"น หัน�งส)อ drug information handbook ระบ3ว"าขนาดยา amoxycillin ในเด,กคำ)อ 25 – 50 mg/kd/day แบ"งใหั�ท3ก 8

ชิ��วโมง, ขนายาส�งส3ด 2 – 3 g/day

o คำวรแป่ลงขนาดยาใหั�ต้ามน�*าหัน�กผู้��ป่�วยเชิ"น เด,กหัน�ก 15 kg ขนาดยาท��เด,กคำนน�*คำวรได�ร�บคำ)อ 375 – 750 mg/day

o สมมต้�ขนาดยาต้"อชิ�อนชิาคำ)อ 250 mg amoxycillin/ 5 ml ก,อาจจะใหั�ผู้��ป่�วยร�บป่ระทานยา 1 ชิ�อนชิา ว�นละ 3 คำร�*ง เชิ�า เท��ยง เย,น เป่.นต้�น

การคำ�านวณคำวามแรงของยาในหน�วยต่�างๆ เชิ"น o ยาเม,ด/แคำป่ซึ่�ล : mg/เม,ด, mg/แคำป่ซึ่�ลo ยาท��เป่.นของเหัลว : mg/ml, %W/V, mg/vial เป่.นต้�นo กรณ์�ของ % และไม"ม�หัน"วยก�าก�บ : ยาก1�งของแข,ง/ของแข,ง >>

%W/W : ยาของเหัลว >> %W/V, %V/V

Allegation method Allegation method : เป่.นว�ธี�ทางเลขคำณ์�ต้ท��ใชิ�ในการคำ�านวณ์ป่7ญหัา

การเจ)อจางและการเพ��มคำวามเข�มข�น โดยคำวามแรงต้�องระบ3เป่.น %

ท�*งหัมดว�ธี�การท�า :

1. เร�ยงคำวามแรงของสารเร��มต้�นจากมากไป่น�อยในแนวต้�*ง (คำอล�มน A)

2. ใหั�คำวามแรงท��ต้�องการอย�"ต้รงกลาง (คำอล�มน B)

3. หัาผู้ลต้"างระหัว"างคำวามแรงท��ต้�องการก�บคำวามแรงของสารต้�*งต้�นแต้"ละต้�ว แล�วเข�ยนผู้ลต้"างน�*ใหั� อย�"ด�านขวาม)อของคำวามแรงท��ต้�องการ (คำอล�มน C)

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

4. เข�ยนจ�านวนของผู้ลต้"างของข�อ 3 อย�"ขวาม)อต้รงข�ามก�บคำวามแรงของสารแต้"ละต้�ว จ�านวน ด�งกล"าวคำ�ดเป่.นส�ดส"วนของสารเร��มต้�นแต้"ละต้�ว

ต้�วอย"างการคำ�านวณ์ เชิ"น Epinephrine 0.01 mg/kg (1:10,000) : ชิ"วยการหัย3ดเต้�นของ

หั�วใจ ใชิ�ยาคำวามแรง 1:10,000

ป่7ญหัา : a. Epinephrine ม�คำวามเข�มข�น = ?? mg/ml

b. หัากผู้��ป่�วยหัน�ก 50 kg ต้�องใชิ�ยา epinephrine คำวามแรง 1:10,000 จ�านวน = ?? ml

c. หัากท�� รพ. ม�แต้"คำวามแรง 1:1,000 ก,ต้�องน�า Epinephrine

1:10,000 มาเจ)อจางอย"างไร??

ว�ธี�การa. Epinephrine 1:10,000 = ม�ยา 1 g ในสารละลาย

10,000 ml หัร)อ 0.1 mg/ml

b. หัากผู้��ป่�วยหัน�ก 50 kg ต้�องใชิ�ยา 0.01 mg/kg x 50 kg =

0.5 mg ซึ่1�งต้�องใชิ� Epinephrine คำวามแรง 1:10,000 จ�านวน 5 ml

c. หัากท�� รพ. ม�แต้"คำวามแรง 1:10,000 ก,ต้�องน�ามาเจ)อจาง 10

เท"า โดยการน�า Epinephrine 1:10,000

มา 1 ส"วน + diluent ใหั�คำรบ 10 ส"วนหัร)อใชิ� diluent 9 ส"วน โดยใชิ�ว�ธี� allegation method ด�งน�*

1:1,000 = 1 g ใน 1,000 ml หัร)อ (1 x 100)/1,000 = 0.1%

1:10,000 = 1 g ใน 10,000 ml หัร)อ (1 x 100)/10,000 = 0.01%

สารต้�*งต้�นท��ม�คำ)อ Epinephrine 1:1,000 หัร)อ 0.1%

Diluent สมมต้�เป่.น NSS ม�คำวามแรง Epinephrine เป่.น 0%

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

สารท��ต้�องการคำ)อ Epinephrine 1:10,000 หัร)อ 0.01%

Allegation method0.1% 0.01 ส"วน (ได�จาก 0.01% -

0.0%)0.01%

0.0% 0.09 ส"วน (ได�จาก 0.1% - 0.01%)

(column A) (column B) (column C)

>> เพ)�อใหั�เข�าใจได�ง"ายป่ร�บใหั�เป่.นเลขจ�านวนเต้,ม : เอา Epinephrine

1:1,000 มา 1 ส"วน และ NSS มา 9 ส"วน ผู้สมก�น>> หัากต้�องการป่ร�มาต้ร 5 ml ใชิ� Epinephrine 1:1,000 จ�านวน 0.5 ml ผู้สมก�บ NSS 4.5 ml

การคำ�านวณอ�ต่ราการบร!หารยา ป่กต้�จะใชิ�ในยาฉี�ด, การใหั�สารน�*า, การใหั�เล)อด หัร)อ TPN

หัน"วยท��ใชิ� : ml/min, ml/hr ต้�วอย"างเชิ"น Dopamine 2:1 rate 4

ml/hr หัร)อ Ceftazidime 140 mg IV drip ใน 30 min q 12 hr

ในกรณ์�ท��ไม"ได�ใชิ�เคำร)�องใหั�ยาท��สามารถึบ�นท1กป่ร�มาต้รของยาท��ใหั�เป่.นหัน"วยต้"อเวลาได� ต้�องคำ�านวณ์จ�านวน drop ท��ต้�องใหั�แทน พยาบาลก,จะใหั�ยาเป่.น drop/min ด�งน�*นต้�องทราบ drop factor (drops/ml) ของยาแต้"ละชิน�ด ซึ่1�งจะระบ3โดยบร�ษั�ทผู้��ผู้ล�ต้ และจะเฉีพาะส�าหัร�บยาแต้"ละชิน�ดและแต้"ละบร�ษั�ท

o Macrodrip = 10 – 20 drops/mlo Microdrip/minidrip = 60 drops/ml (ม�กใชิ� pediatric

sets)o Blood sets = 10 drops/ml

การใหั�ยาแบบ Intermittent infusion rate

Rate (drops/min) = (V/T) x (F/60)

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

V = ป่ร�มาต้รท��ใหั�ท�*งหัมด (ml)

T = ระยะเวลาในการใหั�ยา (hr)

F = drop factors (microdrop หัร)อ macrodrop)

การใหั�ยาแบบ Continuous infusion rate Rate (drops/min) = (60WD/Conc) x (F/60)

W = น�*าหัน�กจร�งของผู้��ป่�วย (kg)

D = ขนาดยา (mcg, mg, unit/kg/min)

F = drop factors (microdrop หัร)อ macrodrop)

การเจื#อจืางยา ม�ป่ระโยชินในการเต้ร�ยมยาใหั�อย�"ในร�ป่ของเหัลวจากผู้งยาหัร)อจากยา

ของเหัลวท��คำวามเข�มข�นต้"างๆ ใชิ�ส�ต้ร :

C1V1 = C2V2 หัร)อ M1 =M2

การคำ�านวณขนาดยาในเด$ก การคำ�านวณ์ขนาดยาข1*นก�บน�*าหัน�กต้�ว : ใชิ�เม)�อน�*าหัน�กต้�วต้�อง < 50 kg

การคำ�านวณ์ขนาดยาข1*นก�บ body surface area : น�ยมใชิ�ในเด,ก โดยใชิ�ส�ต้รหัร)อ nomogram

o ส�ต้ร Mosteller’s equation (เด,กและผู้��ใหัญ")

Body surface area (m2) = ส"วนส�ง(cm) x น�*าหัน�ก(kg)

3600

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

o ส�ต้ร Fried’s rule (เด,กแรกเก�ด – 2 ป่:)

Infant’s dose = [อาย3(เด)อน)/150] x ขนาดยาของผู้��ใหัญ"

o ส�ต้ร surface area ในเด,ก

Child’s dose = [BSA(m2)/1.73] x ขนาดยาของผู้��ใหัญ"

o ส�ต้ร Young’s rule (1 – 12 ป่:)

Child’s dose = [อาย3(ป่:)/(อาย3 + 12)] x ขนาดยาของผู้��ใหัญ"

o ส�ต้ร Clark’s rule (เด,กท3กชิ"วงอาย3)

Child’s dose = [น�*าหัน�ก(lb)/150] x ขนาดยาของผู้��ใหัญ"

การคำ�านวณน�%าหน�กต่�ว (Anthropometry)

การคำ�านวณ์ Ideal body weight (IBW) หัน"วย kg ใชิ�ในกรณ์� เชิ"น การคำ�ด creatinine clearance และขนาดยาบางชิน�ด เชิ"น aminoglycoside นอกจากน�*ย�งใชิ�ป่ระเม�นภาวะโภชินาการได�อ�กด�วย ส�ต้รท��ใชิ�ในการคำ�านวณ์ม�ด�งน�*

o ผู้��ใหัญ"

ผู้��ชิาย IBW (kg) = 50 + (2.3 x คำวามส�งเป่.นน�*วท��เก�นจาก 5 ฟุ3ต้)

ผู้��หัญ�ง IBW (kg) = 45.5 + (2.3 x คำวามส�งเป่.นน�*วท��เก�นจาก 5 ฟุ3ต้)

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

o เด,กอาย3 1 – 18 ป่:

IBW (kg) = [(คำวามส�งเป่.นเซึ่นต้�เมต้ร)2 x 1.65]/1000

%IBW = [(kg)/IBW] x 100 Adjusted BW = IBW + 0.4(W-IBW)

การคำ�านวณ renal function

ม�ส�ต้รในการคำ�านวณ์ ซึ่1�งม�เง)�อนไขในการใชิ�ส�ต้รด�งน�* : >> Stable renal function : การเป่ล��ยนแป่ลงของ serum

creatinine ต้�องไม"เป่.นแบบกะท�นหั�น(เก�นกว"า 0.5 –

0.7 mg/dL/day) เพราะการเป่ล��ยนแป่ลงเร,วแบบน�*ใหั�ป่ระมาณ์ไว�ก"อนว"าม� creatinine clearance < 10 ml/min

>> ผู้��ป่�วยต้�องไม"อย�"ในภาวะ marked emaciation (ผู้อมแหั�ง) เพราะม�กล�ามเน)*อสร�าง creatinine น�อย จ1งไม"

สะท�อนการท�างานของไต้ท��แท�จร�ง การคำ�านวณคำ�า Creatinine clearance (CrCl)

o จากการว�ดคำ"า Cr ในป่7สสาวะเป่.นเวลา 24 ชิ��วโมง

24 hr urine Cr collection =UrineCr x V (ml/min)

1440 x SCr

o ผู้��ใหัญ" (> 18 ป่:) : ใชิ�ส�ต้ร Cockroft & Gault equation

ClCr(ชิาย) = (140 – อาย3) x IBW (kg)(ml/min)

SCr (mg/dL) x 72 ClCr(หัญ�ง) = 0.85 x คำ"าจากส�ต้รผู้��ชิาย

o ผู้��ใหัญ" (> 18 ป่:) : ใชิ�ส�ต้ร Jelliffe equation

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

ClCr(ชิาย) = 98 – 0.8(อาย3 – 20) x BSAml/min/1.73 m2

SCr (mg/dL) 1.73 ClCr(หัญ�ง) = 0.85 x คำ"าจากส�ต้รผู้��ชิาย

o เด,ก (1 – 18 ป่:) หัร)อ ผู้��ใหัญ" (ส�ง < 152.4 cm) : ใชิ�ส�ต้ร Traub & Johnson equation

ClCr = 0.48 x คำวามส�ง (cm) x BSA (m2) Scr (mg/dL) x 1.73

o ทารก (> 6 เด)อน) – ผู้��ใหัญ" (< 21 ป่:) : ใชิ�ส�ต้ร Schwartz Brion & Spitzer equation

ClCr = (K x H/Scr) x (BSA/1.73)

หัมายเหัต้3 H = คำวามส�ง (cm)ClCr = Creatinine clearance

(ml/min/1.73 m2)K = คำ"าคำงท�� ข1*นก�บอาย3 : Low birth

weight < 1 ป่: = 0.33

: Full term < 1 ป่:= 0.45

: 2 – 12 ป่: = 0.55

: 13 – 21 ป่: หัญ�ง= 0.55

: 13 – 21 ป่: ชิาย= 0.70

o ว�ธี�อ)�นๆ : Nomogram จากคำวามส�งและ serum creatinine (Drug information handbook)

อ&างอ!ง : Winit-Watjana W. Calculations in Pharmaceutical Care. Chulalongkorn University. Bangkok. 2000.

นศภ.วชิ�ราภรณ์ น�นทศร� รหั�ส 4850320 เอกสารหมายเลข 17

: Kasiwong S. Common calculation in pharmaceutical care. Available from : http://elearning. pharmacy.psu.ac.th/index.php?option=com_content&task=view&id=40&Itemid=44