Upload
trinhtram
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Paddenstoelen in de klas
docentenhandleiding
alle groepen
© Uitgave: Amsterdams NME Centrum
Paddenstoelen in de klas
Docentenhandleiding
Redactie Elena Francissen Martijn Weesing Rik KuiperLay-out Agnes Bergveld
Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden van onze website www.anmec.nl.Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestem-ming van het Amsterdams NME Centrum.
Telefoon 020 - 622 54 04Fax 020 - 427 99 29E-mail [email protected] www.anmec.nl
September 2005
3
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Inleiding
Vanpaddenstoelengaatietsmysterieus,ietsma-gischuit.Ditbegintalmetdegeheimzinnigemanierwaaropzegroeienenmetdemedicinalekrachtdieaansommigewordttoegeschreven.Omnogmaarnietstezeggenoverhunsomsdelicatesmaak.Veelvanhunontstaanenbestaanonttrektzichaandeinzichtenvandewetenschap.Dezehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’bestaatuitachtergrondinformatieenlessuggestiesvooronder-,midden-enbovenbouwvanhetprimaironderwijs.Eenaantallessuggestiesisuitgewerktindevormvaneenwerkblad.Bijditlesmateriaalkuntugebruikmakenvaneenkweekpakketvoorchampignons.Meerinformatiehier-overleestubij‘materiaaltips’.
Doel van het lesmateriaal
Hetdoelvandehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’isleerlingenkennistelatenmakenmethetuiterlijkendeeigenschappenvanpaddenstoelen.Afhankelijkvanhetniveauvanuwleerlingenendeactiviteitendieukiestkunnendeleerlingennaafloopvertellen:• watpaddenstoelenzijn• uitwelkedelenpaddenstoelenbestaan• hoepaddenstoelengroeien• hoepaddenstoelenzichvermeerderen• hoeeetbarepaddenstoelensmaken
Hetlesmateriaalsluitaanbijvakkennatuuronderwijs(kerndoel31,ziebijlage6),handvaardigheidentechniek(koken)opdebasisschool.Ookleergebiedoverstijgendeleerdoelenuitdekerndoelenvoorhetbasisonderwijskunnenaandeordekomen,zoalshetstellenvange-richtevragen,samenwerkenenmetelkaaroverleggen,enderesultatenvanhetwerkpresentereninverschil-lendevormen.
Organisatie
Metdeideeënenwerkbladenindezemapkuntuaandachtbestedenaanhetonderwerppaddenstoelenindeklas.Opdevolgendebladzijdenstaanperbouweenaantallessuggestiesdiemetpaddenstoelenenschimmelstemakenhebben.Oppagina5vindtueenoverzichtvanallelessuggesties,metverwijzingennaardepagina’swaardezebeschrevenzijn.Dooreenkeuzetemakenuitdebeschrevenlessuggesties,bepaaltuzelfhoeveeltijduaanhetonderwerpbesteedt.Hetisdusnietnoodzakelijkdatalleactiviteitengedaanworden.Deactiviteitenwaaruitgekozenkanworden,hebbensteedswisselendeaccenten,zoalsbijvoorbeeldon-
derzoeks-,handvaardigheids-entaalopdrachten.Deactiviteitenzijnverdeeldinstart-vervolgenafsluitendeactiviteitenzodatueenlogischeopbouwendiepganginuwlessen(serie)kuntaanbrengen.Bijeenaantalles-suggestieswordtverwezennaarwerkbladendieukuntkopiërenvoordeleerlingen.Uvindtdezewerkbladenachterindezemap.
Hoeumetdehandleidingwerkt,hangtafvanuweigenvoorkeurvooractiviteiten,hetniveauvandekin-derenendegroottevandeklas.Ukuntverschillendewerkvormenkiezenvoorhetuitvoerenvandeactivitei-ten:• Eenontdekhoekwaarchampignonswordengekweekt,enwaaruloepjes,zoekkaarten,werkbladenenboe-kenklaarlegt.Leerlingenwerkenombeurten,bijvoor-keurintweetallenofineengroepje.
• Eencircuitleswaarbijgedurendeeenbepaaldetijddoordeheleklastegelijkaanverschillendeopdrach-tengewerktwordt.
• Eenlessenserie:ubesteedtelkedagofweek,eenlesuurofdagdeelaanhetonderwerp.
Bijhetmakenvaneenkeuzeuitdeactiviteiten,kunturekeninghoudenmethetvolgende:
Bij de oNderBouw ligt de NAdruk oP
• Waarnemenmetallezintuigen• Lerenengebruikenvanalgemenebegrippendieietszeggenoverdepaddenstoelen(kort,zacht,dik,rond)
• Onderzoekenvandeontwikkelingvanchampignonsindeklasenanderepaddenstoelenindeschoolomge-ving
Bij de middeNBouw ligt de NAdruk oP
• Lerenengebruikenvanbegrippendiebijpaddenstoe-lenhoren(hoed,steel,rand,plaatjes,schimmeldra-den,heksenkring)
• Volgenvandeontwikkelingvanpaddenstoelenindeklasenindeomgevingvandeschool
Bij de BoveNBouw ligt de NAdruk oP
• Lerenengebruikenvanbegrippendiebijpaddenstoe-lenhoren(hoed,rand,steel,myceliumdraden,zwam-vlok)
• Volgenvandeontwikkelingvanpaddenstoelenindeklasenindeschoolomgeving
• Nauwkeurigwaarnemen,beschrijvenentekenen• Eigenonderzoekjenaarpaddenstoelen:onderzoeks-vraagbedenken,verslaglegging
i N l e i d i N g
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s4
Materiaaltips
Kweekpakket champignonsHetisergleerzaamompaddenstoelenteziengroei-
en.Meteenkweekpakketvoorchampignonskanditgemakkelijkindeklas.Dezelfgekweektechampignonszijntegebruikenbijdeverschillendeopdrachtenuitdehandleiding.Bijeenkweekpakketvoorchampignonsvindtueengebruiksaanwijzing.Neemdezehandleidingdoorvoordatumetdeleerlingenaandeslaggaat.Laatdeleerlingendehandelingenuitvoeren,eventueelnainstructieaandehandvaneenbordschema.Hetisleukomdegroeivandechampignonsbijtehouden.Ditkanineentabel,grafiekofmetbehulpvantekeningen.Houderrekeningmeedatdeontwikkelingvandepad-denstoeleninhetkweekpakket4à5wekenduurt.
BestelleN kweekPAkket CHAmPigNoNs www.HoBByCHAmP.Com
HobbyChampheefteenteeltmethodeontwikkeldwaarbijuindeklaseenvoudiguweigenchampignonskuntkweken.Ukunthetteeltprocesvanhetbegintotheteindvolgen.Erzijnkweeksetsvoorwittechampig-nonsenkastanjechampignonsleverbaar.Alleswatunodigheeftzitinhetkweekpakket.
www.ANteNNA.Nl/sPore/Paddenstoelenzijneenuitkomstvoordonkerehoek-
jesindetuin,waarbijnageenplantwilgroeien.Pad-denstoelenhebbennamelijkaaneenkleinehoeveelheidlichtvoldoende.Verserdanzelfgepluktisnietmogelijk!Hetenigewatunodigheeftvoordeteelt,isbroedeneenvoedingsbodemindevormvanstroofhoutstam-metjes.
Onderzoeksmateriaal en boekenEeneenvoudigeloepmaakthetbekijkenvande
paddenstoelennoginteressanter.Inboekenoverpad-denstoelenkunnenuwleerlingenextrainformatieop-zoeken.Eenoverzichtvanbruikbareboekenvoordeverschillendeleeftijdenvindtuinbijlage5.DezeboekenzijnindeNatuurMEdiatheekvanhetAmsterdamsNMECentrumteleen.
ZoekkaartenBijdehandleiding‘Paddenstoelenindeklas’hoort
een‘Zoekkaartompaddestoelenteherkennen’.Extrazoekkaartenenandereveldwerkmaterialenzijntebe-stellenviaPandoraLeskistenofStichtingVeldwerkNe-derland(ziebestellijstenbijdezehandleiding).
i N l e i d i N g
5
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
l e s s u g g e s t i e s e N w e r k B l A d e N
Lessuggesties en werkbladen beschrijving op bladzijde
Startactiviteiten onderbouw middenbouw bovenbouw
Verhaalvoorlezen-bijlage1 7
Kleurplaatpaddenstoelen-werkblad2 7
Eenherfstwandeling-werkblad1en5 7 11 17
Kijken,voelen,ruiken,proeven 11
Woordweb-werkblad3 11 17
Woordenbrij-werkblad4 11 17
Vervolgactiviteiten
Tekenenonderzoekeenpaddenstoel 8
Tekeneenpaddenstoel-werkblad5 13
Waargroeitmijnpaddenstoel?-werklad7aen/of7b 8 13 19
Paddenstoelensjabloneren 8
Eensporenafdrukmaken 8 13 18
Eensporenkijkdoosmaken 9 13 18
Vankleinnaargroot-werkblad8aen8b 9 13 19
Zelfschimmelskweken-werkblad9 14 18
Giftigepaddenstoelen 19
Paddenstoelenonderenbovendegrond 19
Oppervlaktevergroting 20
Paddenstoelenvanpapier-maché 14
Paddenstoelenvanklei 14
Afsluitende activiteiten
Eententoonstellingmaken 10 15 21
Receptvoor...Champignonsoep! 10 15 21
Receptvoor...Gevuldechampignons! 10 15 21
Receptvoor...Paddenstoelenoptoast! 10 15 21
Receptvoor...Champignonsalade 10 15 21
7
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
l e s s u g g e s t i e s o N d e r B o u w
Lessuggesties
Onderbouw
Startactiviteiten
Verhaal voorlezenmAteriAAl
• verhaaloverKoningHerfst.Ziebijlage1.
orgANisAtie
Deleerlingenzittenindekringofaanhuneigentafel.
verlooP
Leeshetverhaalvoor.Nahetvoorlezenkuntudeleerlingenvragenwaaraanjekuntmerkendathetherfstwordt(sommigebomenverliezenhunblad,dierenleg-genwintervoorradenaan,vogelstrekkenwegenhetwordtkouder).
Kleurplaat paddenstoelenmAteriAAl
• werkblad2Kleurplaatpaddenstoelen
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafel.
verlooP
Laatdekleurplaatmakenalsdeleerlingentijdoverhebbenofalsverwerkingophetvoorlezenvanhetver-haal.
Een herfstwandelingmAteriAAl
• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartpaddenstoelen
orgANisAtie
Verdeeldeklasingroepjesvan3à4leerlingen.Hetishandigalselkgroepjeeenvolwassenbegeleiderheeft,maarditisnietabsoluutnoodzakelijk.
verlooP
Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beuken-nootjes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpadden-stoelen.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laat
zeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Metdeverza-meldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.
N.B. Laatdeleerlingengeenpaddenstoelenplukken.Gebruikvoordetentoonstellingdezelfgemaaktepaddenstoelenofdepaddenstoelenuitdesupermarkt.
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s8
Vervolgactiviteiten
Teken en onderzoek een paddenstoelAaneenpaddenstoelvaltheelwatteontdekken.
Leerlingenkunnenzelfeenheleboeltewetenkomen,zonderdatuzeervantevorenietsoververtelt,dooreenseenpaddenstoelvasttepakken,eraanteruikenenopentesnijden.Natekenenisookaltijdeengoedhulpmiddelomgoedtelerenkijken.Totslotkunnenereenvoudigeproefjesmetdepaddenstoelenwordenge-daan.
mAteriAAl
• voorelkkindeenchampignon(supermarkt)• potloodenkleurpotloden• tekenpapier
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafel.Elkeleer-lingheefteenchampignonvoorzichoptafelliggen.Ukuntdezeopdrachteventueelookuitlatenvoerentij-densdeherfstwandeling.
verlooP
Laatdeleerlingendepaddenstoelnatekenenophettekenpapier.Laatdeleerlingendaarnahunpaddenstoelverderonderzoekenenbespreekdevolgendepunten:Hoeruiktjechampignon?Hoesmaakthij?Voelthijruwofglad?Voelthijdroogofnataan?Isjouwchampignonzachtofhard?Alpratendbedenkendeleerlingenmis-schieneenonderzoekje:• Watgebeurteralseenchampignoneenpaaruurblijftliggen?Laateenpaarchampignonshelemaaluitdro-genopdeverwarming.Jekuntnaafloopziendaterveelwaterinheeftgezeten.
• Blijfteenchampignondrijven?• Kunjeallepaddenstoeleneten?
Waar groeit mijn paddenstoel?mAteriAAl
• werkblad7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaarhetwerkblad.
verlooP
Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdek-kendeleerlingendatdepaddenstoelennietallemaalopdezelfdeplekgroeien.Zogroeienparasolzwammenvoornamelijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.
Paddenstoelen sjablonerenmAteriAAl
• afbeeldingenvanpaddenstoelen(tijdschriften,inter-net)
• stevigpapier• potlood• schaar• langestrokenpapier50x15cm.• plakkaatverf• tamponneerkwasten
orgANisAtie
Ugeeftdezeactiviteitgewoonindeklas.
verlooP
Bekijkmetdeleerlingendeafbeeldingenvandepaddenstoelen.Laatdeleerlingenophetstevigepapiereenpaddenstoelnatekenenenuitknippen.Deomtrekmoetheelblijven.Legditsjabloonopdestrookentam-poneermetdekwastdevormvolmetverf.Haalhetsja-bloonervoorzichtigaf.Jezietnudeomtrekvandepad-denstoel.Herhaalditmetanderepaddenstoelvormentotdestrookvolis.Jekunthemeventueelversierenmetglitter,kleurpotloodengekleurdpapier.
Sporenafdruk makenDooreensporenafdruktemakenkunnendeleerlin-
gendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.
mAteriAAl
• een(grote)openchampignonofanderepadden-stoelmeteenhoed
• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hierziejeallekleurensporenop)
• eenglasdatoverdechampignonpast
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenafdrukookbekijken.
verlooP
Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapierenzethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haaldanhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpa-troonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoort-brengt.
l e s s u g g e s t i e s o N d e r B o u w
9
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdooskunjede
sporenuitdehoedzienvallen.
mAteriAAl
• eenschoenendoos• eenschaar• kwast,zwarteverf• eensterkelamp• dehoedvaneenrijpepaddenstoel
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenkijkdoosookbekijken.
verlooP
Maakinhetdekselvandeschoenendooseengatdatietskleinerisdandehoedvandepaddenstoel.Maakookeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafge-sneden,ophetgat.Schijnnumetdelampdoordelicht-sleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen
Van klein naar grootmAteriAAl
• werkblad8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardeopdracht.
verlooP
Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Debedoelingisdatdeleerlingendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Werkblad8aisnietvoordeleerlingenvandeonderbouwbedoeldmaarisvoorualsleerkrachtprimategebruikenomdeleerlin-genuitteleggenhoeeenpaddenstoelgroeit.
l e s s u g g e s t i e s o N d e r B o u w
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s10
Afsluitende activiteiten
Een tentoonstelling makenorgANisAtie
• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt)
• Gebruikzoveelmogelijkdetekstenen(aan-)teke-ningendiedeleerlingengemaakthebbenbijdebui-ten-enbinnenopdrachten.
• Bespreekwatzewillenlatenzienenhoezealleswillenneerzetten
• Spreekafwiewatgaatdoen.• Laatdeleerlingeniemanduitkiezendiestraksbijdepresentatieietsoverdetentoonstellingvertelt.
• Natuurlijkmogenzezelfooknogvanalleserbijbe-denken.
Recept voor... Champignonsoep!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eenzachtborsteltje• boter • eenmesje• water • eensnijplank• pakjechampignonsoep • eenkoekenpan • spatels • eenpan
• eenkookplaatjewerkwijze
Borsteldechampignonsschoon.Snijddecham-pignonsindunneplakjesenbakzeindekoekenpanofindepannetjesvanhetgourmetstel.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.
Recept voor... Gevulde champignons!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eentheelepeltje• gerasptekaasofBoursin • eenoven
werkwijze Veegdechampignonsschoonendraaihetsteeltje
eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenvandechampignonsmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenopeentemperatuurvan150gradenCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampignonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisergheet.
Recept voor... Gebakken paddenstoelen op toast!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan • eenspatel •eenkookplaat
werkwijze
Wrijfdepaddenstoelenschoonmethetkeukenpa-pier.Snijddepaddenstoeleninkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoe-len.Brengzeeventueelopsmaakmeteenbeetjepeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.
Recept voor... Champignonsalade!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons •eenmes• citroensap •eensnijplank• zout,peper •eenbroodrooster• olijfolie •eenkeukenrol• geroosterdbrood
werkwijze
Wasdechampignonsendepzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrenghetgeheelopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!
l e s s u g g e s t i e s o N d e r B o u w
11
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Lessuggesties
Middenbouw
Startactiviteiten
Een herfstwandelingmAteriAAl
• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartPaddenstoelen• eventueelwerkblad1of5
orgANisAtie
Verdeeldeklasingroepjesvan3à4leerlingen.Hetishandigalselkgroepjeeenvolwassenbegeleiderheeft,maarditisnietabsoluutnoodzakelijk.
verlooP
Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beukennoot-jes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpaddenstoe-len.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laatzeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Metdezoekkaartkunnendeleerlingenopzoekenhoedepad-denstoelheet.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Laatdeleerlingeneventueelwerkblad1of5maken.Metdeverzameldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.
N.B. Laatdeleerlingengeenpaddenstoelenplukken.Gebruikvoordetentoonstellingdezelfgemaaktepaddenstoelenofdepaddenstoelenuitdesupermarkt.
Kijken, voelen, ruiken, proevenmAteriAAl
• champignonsvanverschillendegrootte• oesterzwammen(supermarkt,hetliefsteenaantalaanelkaar)
• eenmesje
orgANisAtie
Dezeopdrachtkanoptweemanierenwordenuitge-voerd:indekringofingroepjes.
verlooP
Laatdechampignonszien.Laatdeclusteroester-zwammenzien.Hoeveeloesterzwammenzijnhet?Zijnzeallemaalevengroot?Hoezittenzeaanelkaarvast?Snijdéénoesterzwamvanhetclusterlos.Laatzedaar-nadoorgevenenvraagdeleerlingenhoedezeaanvoelt.Laatmeerdereoesterzwammenopvolgordevankleinnaargrootleggen.Doeditlaatsteookmetdechampig-nons.Watgebeurteralsjezachtjesineenchampignonknijpt?Laatzeaandechampignonsruiken.Waarruikenzenaar?Welkekleurhebbenze?Zijnzeoveralhele-maalwit?Kijkgoednaardehoedenvandeoesterzwamendechampignons.Watzijndeverschillen?Kijkonderdehoedenvanbeidepaddenstoelen.Watziendeleerlin-gen?Ruikendepaddenstoelenhetzelfde?Voelenzehetzelfdeaan?Heeftdeoesterzwameenevenlangesteelalsdechampignon?Snijdalleoesterzwammenlosentelhoeveelpaddenstoelenhetzijn.Proefeenstukjevanbeidesoortenpaddenstoelen,iserverschilinsmaak?
WoordwebmAteriAAl
• werkblad3Woordweb• potlood• achtergrondinformatie,ziebijlage
orgANisAtie
Deleerlingenmakenhetwoordwebzelfstandigaanhuntafel.Hetwoordwebkaneventueelookklassikaalwordengemaaktophetbord.
verlooP
Laatdeleerlingen,alszezelfstandigwerken,zoveelmogelijkwoordenopschrijvendiemetpaddenstoelentemakenhebben.Ditkannatuurlijkookintweetallen.Nadeopdrachtinventariseertudeantwoorden.Opdezemanierkrijgtueenaardigbeeldvanwatdeleerlingenalvanhetonderwerpweten.Vertelheteenenanderoverpaddenstoelen.Bijvoorbeeldoverhetontstaanvanheksenkringenenwaarhetwoordpaddenstoelvandaankomt(zieachtergrondinformatie).
WoordenbrijmAteriAAl
• ±30woordendiemetpaddenstoelentemakenhebben
• http://puzzlemaker.school.discovery.com/• eventueelwerkblad4Woordenbrij
orgANisAtie
Voordezeactiviteitiseencomputermetinternetaansluitingnodig.Indienudaargeenbeschikkingoverheeftkuntuwerkblad4Woordenbrijgebruiken.
l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s12
verlooP
• Ganaarbovenstaandewebsiteenklikophetuitrol-venster
• Klikop‘Wordsearch’• Vulbij‘Step1’detitelvandepuzzelin,dezekomtbovendepuzzeltestaan
• Vulbij‘Step5’dertigwoordeninenklikop‘Createmypuzzle’
Deleerlingenzoekendewoordenindepuzzelopenstrepenallemogelijkewoordenafonderdepuzzel.Delettersdieoverblijvenhebbengeenbetekenis.
l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w
13
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Vervolgactiviteiten
Teken een paddenstoelmAteriAAl
• werkblad5Tekeneenpaddenstoel• (kleur)potlood• verschillendesoortenpaddenstoelen• zoekkaartpaddenstoelen
orgANisAtie
Deleerlingenmakendezeopdrachtbuitentijdensdeherfstwandelingofinhetlokaalaandegroepstafel.
verlooP
Alsudeopdrachtindeklasmaakt:legopelkegroepstafeleenaantalsoortenpaddenstoelenneer.Verkrijgbaarbijdesupermarkt,delicatessenwinkeleneventueelopdemarkt.Elkeleerlingkiesteréénomopwerkblad5tetekenen.Hetisleukomeenaantalbegrip-penbijdetekeningentelatenopschrijven,bijvoorbeeld:hoed,steel,plaatjes,buisjes,voet.
Waar groeit mijn paddenstoel?mAteriAAl
• werkblad7aen7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardewerkbladen.
verlooP
Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdekkendeleerlingendatpaddenstoelenopverschillendeplek-kengroeien.Zogroeienparasolzwammenvoornamelijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.Deleerlingenvullendeantwoordenvandepuzzelinopwerkblad7a.
Van klein naar grootmAteriAAl
• werkblad8aen8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardeopdracht.
verlooP
Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Deleerlingenmoetendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Laatdeleerlingendezinnenoverhetgroeiprocesvandepaddenstoelonderhetgoedeplaatjeschrijven.Dezezinnenstaanopwerkblad8a.
Sporenafdruk makenDoorhetmakenvaneensporenafdrukkunnende
leerlingendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.
mAteriAAl
• een(grote)openchampignonofanderepadden-stoelmeteenhoed
• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hieropziejeallekleurensporen
• eenglasdatoverdechampignonpast
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenafdrukookbekijken.
verlooP
Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapierenzethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haaldanhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpa-troonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoort-brengt.
Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdoos
kunjedesporenuitdehoedzienvallen.
mAteriAAl
• eenschoenendoos• eenschaar• kwast,zwarteverf• eensterkelamp• dehoedvaneenrijpepaddenstoel
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenkijkdoosookbekijken.
verlooP
Maakinhetdekselvandeschoenendooseengatdatietskleinerisdandehoedvandepaddenstoel.Maakookeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafge-sneden,ophetgat.Schijnnumetdelampdoordelicht-sleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen
l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s14
Zelf schimmels kwekenDebekendstesoorteninhetschimmelrijkzijnde
paddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtlichamenvaneenondergrondsezwam.Paddenstoelenmakenmiljoenensporen.Zezwevenoveralindeluchtenzijnmethetbloteoogniettezien.Zezijnheellichtenklein.Somsvallenzeopeenplekjewaarzezichverderkun-nenontwikkelen.Beschimmeldbroodofbeschimmeldekaaskentiedereen.Datvindenwijvervelend,maarindenatuurspelenschimmelseenbelangrijkerolalsoprui-mersvanafval.
mAteriAAl
• brood• stukjesappel• water• tweebakjesmetdeksel• loepje• werkblad9Erzitschimmelop!
orgANisAtie
Deleerlingenwerkeningroepjesvantweeàdrieleerlingen.
verlooP
Hetwerkbladiseigenlijkbedoeldvoordeboven-bouwmaarookgoedvoordemiddenbouwtegebruiken.Laatdanaanwijzing1totenmet5bijdeopdrachtnietdoordeleerlingenzelflezenmaargeefdezeinstructiezelf.Geefelkgroepjeeenbakje,brood,eenpaarstukjesap-peleneenwerkblad.Deleerlingenmakenhetbroodendestukjesappeleenheelkleinbeetjevochtig.Zestop-penhetbroodendeappelinhetbakjeensluitendezegoedaf.Zezettenhetbakjeopeendonkere,warmeplek.Dekomendeweekkijkenzeelkedagombeurtenhoehetbroodendeappeleruitzien.Zeschrijvenelkedagopwatzezien.Naeenpaardagengroeienophetbroodendeappel,dedradenvaneenschimmel.Uitein-delijkzaldeschimmelhetbroodendeappelhelemaal‘opeten’.Meteenloepjekunjeerheelkleineknopjesofpenseeltjesopzienzitten:devruchtlichamen,waardenieuwesporenvandeschimmelwordengevormd.
vAriAtie
Doedezelfdeproefookopeenlichteplek,eenkoudeplekenmetdroogbrood.Groeitdeschimmelnetzosnel?Isermeerofminderschimmel?Zijnerandereonderzoeksresultaten?Zoja,hoekomtdat?Hetgroenepoederdatnaeenpoosjeverschijnt,bestaatuitdespo-renvandeschimmel.Laatdedekselsopdebakjeszittenengooinadelessendebakjesmetinhoudafgeslotenweg,andersversprei-dendesporenzichdoordeheleklas.
Paddenstoelen van papier machémAteriAAl
• kranten-oftoiletpapier• behangersplaksel• schotelsen/ofschalenvanverschillendformaat• kartonnenkokers(toilet-ofkeukenrollen)• witteverf• kwasten
verlooP
Laatdeleerlingendekranteninstukjesscheurenofdevelletjesvandetoiletrollosmaken.Maakhetbe-hangersplakselaanendoehetineengrotebak.Deleerlingensmerenhetplakselopdevelletjespapierenplakkendieopeenschotelofopdebinnenkantvaneenschaal.Ditwordtdehoedvandechampignon.Alsereendikkelaagisvastgeplakt,zettenzedekokerofeenstukervaninhetmiddenvandeschotelofschaal.Methetpapierenhetplaksel,plakkenzedesteelvastaandehoed.Vervolgenswordtdeonderkantvandehoedgemaaktvanpapier-maché.Laatdepaddenstoelengoeddrogen.Haaldeschotelsofdeschaleneraf.Laatdepaddenstoelenverven.Zetdepaddenstoelendichttegenelkaaraan.
Paddenstoelen van kleimAteriAAl
• natuurklei• witteenbruineverf• kwastenendunnepenselen• satéprikkers• champignonsenoesterzwammen(supermarkt)
verlooP
Laatdeleerlingendechampignonsendeoester-zwammengoedbekijken.Wijszeopdeverschillentus-senbeidepaddenstoelen.Letopdevormvandehoed,delamellen,desteelendegrootte.Verdeeldekleienlaatdeleerlingendepaddenstoelennamaken.Smeerbijelkepaddenstoeldehoedgoedvastopdesteel.Kerfmeteensatéprikkerdelamellenaandeonderkantvandehoeden.Laatdepaddenstoe-lengoeddrogenenverfzeindejuistekleuren.Vuleenbredeplattebakmetaardeenzetdechampig-nonsindeaarde.Legeenstukboomstamindebakenzetdaardeoesterzwammenop.Zeterookechtepad-denstoelen(supermarkt)tussen.Zietiemandhetver-schiltussendeechteendekleipaddenstoelen?
l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w
15
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Afsluitende activiteiten
Een tentoonstelling makenwerkwijze
• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt).
• Gebruikzoveelmogelijkdetekstenen(aan-)teke-ningendiedeleerlingengemaakthebbenbijdebui-ten-enbinnenopdrachten.
• Bespreekwatzewillenlatenzienenhoezealleswillenneerzetten
• Spreekafwiewatgaatdoen.• Laatdeleerlingeniemanduitkiezendiestraksbijdepresentatieietsoverdetentoonstellingvertelt.
• Natuurlijkmogenzezelfooknogvanalleserbijbe-denken.
Recept voor... Champignonsoep!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eenzachtborsteltje• boter • eenmesje• water • eensnijplank• pakjechampignonsoep • eenkoekenpan • spatels • eenpan
• eenkookplaatjewerkwijze
Borsteldechampignonsschoon.Snijdzeindunneplakjesenbakzeindekoekenpan.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.
Recept voor... Gevulde champignons!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eentheelepeltje• gerasptekaasofBoursin • eenoven
werkwijze Wrijfdechampignonsschoonendraaihetsteeltje
eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenop150gra-denCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampig-nonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisheet.
Recept voor... Gebakken paddenstoelen op toast!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan •eenspatel •eenkookplaatwerkwijze
Wrijfdepaddenstoelenschoonmetkeukenpapier.Snijdzeinkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoelen.Brengzeopsmaakmetpeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.
Recept voor... Champignonsalade!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons •eenmes• citroensap •eensnijplank• zout,peper •eenbroodrooster• olijfolie •eenkeukenrol• geroosterdbrood
werkwijze
Wasdechampignons,depzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrengopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!
l e s s u g g e s t i e s m i d d e N B o u w
17
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Lessuggesties
Bovenbouw
Startactiviteiten
Een herfstwandelingmAteriAAl
• bakjes• potjes• plasticzakken• eventueelvergrootglazen• zoekkaartPaddenstoelen• eventueelwerkblad5
orgANisAtie
Verdeeldeklasingroepjesvan3à4leerlingen.Hetishandigalselkgroepjeeenvolwassenbegeleiderheeft,maarditisnietabsoluutnoodzakelijk.
verlooP
Omdeleerlingenalvastindejuistestemmingtebrengenvoorhetonderwerppaddenstoelenishetleukomeenherfstwandelingtemaken.Somskandatindedirecteschoolomgevingofandersineennaburigpark.Verzamelmetdeleerlingendingendiemetdeherfsttemakenhebben(dennenappels,kastanjes,beukennoot-jes).Natuurlijkgaanzeookopzoeknaarpaddenstoe-len.Alsdeleerlingeneenpaddenstoelvinden,laatzeerdan(meteenvergrootglas)goednaarkijken.Metdezoekkaartkunnendeleerlingenopzoekenhoedepad-denstoelheet.Maarervaltnogmeerteontdekken:waarruikthijnaar,welkekleurheefthijenwelkevormheefthij.Laatdeleerlingeneventueelwerkblad5maken.Metdeverzameldeherfstspullenkaninhetlokaaleententoonstellingwordeningericht.
N.B. Laatdeleerlingengeenpaddenstoelenplukken.Gebruikvoordetentoonstellingdezelfgemaaktepaddenstoelenofdepaddenstoelenuitdesupermarkt.
WoordwebmAteriAAl
• werkblad3Woordweb• potlood• achtergrondinformatie,ziebijlage
orgANisAtie
Deleerlingenmakenhetwoordwebzelfstandigaanhuntafel.Hetwoordwebkaneventueelookklassikaalwordengemaaktophetbord.
verlooP
Laatdeleerlingen,alszezelfstandigwerken,zoveelmogelijkwoordenopschrijvendiemetpaddenstoelentemakenhebben.Ditkannatuurlijkookintweetallen.Nadeopdrachtinventariseertudeantwoorden.Opdezemanierkrijgtueenaardigbeeldvanwatdeleerlingenalvanhetonderwerpweten.Vertelheteenenanderoverpaddenstoelen.Bijvoorbeeldoverhetontstaanvanheksenkringenenwaarhetwoordpaddenstoelvandaankomt(zieachtergrondinformatie).
WoordenbrijmAteriAAl
• ±30woordendiemetpaddenstoelentemakenhebben
• http://puzzlemaker.school.discovery.com/• eventueelwerkblad4Woordenbrij
orgANisAtie
Voordezeactiviteitiseencomputermetinternetaansluitingnodig.Indienudaargeenbeschikkingoverheeftkuntuwerkblad4Woordenbrijgebruiken.
verlooP
• Ganaarbovenstaandewebsiteenklikophetuitrol-venster
• Klikop‘Wordsearch’• Vulbij‘Step1’detitelvandepuzzelin,dezekomtbovendepuzzeltestaan
• Vulbij‘Step5’dertigwoordeninenklikop‘Createmypuzzle’
Deleerlingenzoekendewoordenindepuzzelopenstrepenallemogelijkewoordenafonderdepuzzel.Delettersdieoverblijvenhebbengeenbetekenis.
l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s18
Vervolgactiviteiten
Sporenafdruk makenDooreensporenafdruktemakenkunnendeleerlin-
gendesporengoedzienendestructuurvandeplaatjesbekijken.
mAteriAAl
• een(grote)openchampignonofanderepadden-stoelmeteenhoed
• eenmesje• A5papier,lichtblauw,hierziejeallekleurensporenop)
• eenglasdatoverdechampignonpast
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenafdrukookbekijken.
verlooP
Snijdvoorzichtigdesteelvandechampignon.Laatdeleerlingendeonderkantvandechampignongoedbekijken.Wijszeopdeplaatjes(lamellen).Snijdeven-tueeldeonderkantvandehoedeenbeetjeopenzodatdeplaatjesgoedzichtbaarzijn.Legdehoedophetvelpapier.Zethetglaseroverheenomtevoorkomendatdesporenwegwaaien.Laatalleseenpaardagenstaan.Haalhetglaswegentildehoedvoorzichtigop.Ophetpapierziejenupoederineenbepaaldpatroonliggen.Ditzijndesporenvandechampignon.Uitdezesporenkan,alszeopdegrondvallen,weernieuwmyceliumgroeien,datweernieuwechampignonsvoortbrengt.
Een sporenkijkdoos makenMetbehulpvaneensporenkijkdoos
kunjedesporenuitdehoedzienvallen.
mAteriAAl
• eenschoenendoos• eenschaar• kwast,zwarteverf• eensterkelamp• dehoedvaneenrijpepaddenstoel
orgANisAtie
Laateengroepjedezeproefopstellenopeenrus-tigeplekindeklas.Deandereleerlingenkunnendezesporenkijkdoosookbekijken.
verlooP
Maakinhetdekselvandeschoenendooseengat,ietskleinerdandehoedvandepaddenstoel.Maakeenkijkgateneenlichtsleufaandezijkant(zietekening).Legdehoed,waarvandesteelisafgesneden,ophetgat.Schijnmetdelampdoordelichtsleuf.Misschienmoetjewatgeduldhebben,maaralsjedoorhetkijkgatkijkt,kunjeinhetschijnselvandelampdesporenalseenstofregenzienvallen
Zelf schimmels kwekenDebekendstesoorteninhetschimmelrijkzijnde
paddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtlichamenvaneenondergrondsezwam.Paddenstoelenmakenmiljoenensporen.Zezwevenoveralindeluchtenzijnmethetbloteoogniettezien.Zezijnheellichtenklein.Somsvallenzeopeenplekjewaarzezichverderkun-nenontwikkelen.Beschimmeldbroodofbeschimmeldekaaskentiedereen.Datvindenwijvervelend,maarindenatuurspelenschimmelseenbelangrijkerolalsoprui-mersvanafval.
mAteriAAl
• brood• stukjesappel• water• tweebakjesmetdeksel• loepje• werkblad9Erzitschimmelop!
orgANisAtie
Deleerlingenwerkeningroepjesvantweeàdrieleerlingen.
verlooP
Hetwerkbladiseigenlijkbedoeldvoordeboven-bouwmaarookgoedvoordemiddenbouwtegebruiken.Laatdanaanwijzing1totenmet5bijdeopdrachtnietdoordeleerlingenzelflezenmaargeefdezeinstructiezelf.Geefelkgroepjeeenbakje,brood,eenpaarstukjesap-peleneenwerkblad.Deleerlingenmakenhetbroodendestukjesappeleenheelkleinbeetjevochtig.Zestop-penhetbroodendeappelinhetbakjeensluitendezegoedaf.Zezettenhetbakjeopeendonkere,warmeplek.Dekomendeweekkijkenzeelkedagombeurtenhoehetbroodendeappeleruitzien.Zeschrijvenelkedagopwatzezien.Naeenpaardagengroeienophetbroodendeappel,dedradenvaneenschimmel.Uitein-delijkzaldeschimmelhetbroodendeappelhelemaal‘opeten’.Meteenloepjekunjeerheelkleineknopjesofpenseeltjesopzienzitten:devruchtlichamen,waardenieuwesporenvandeschimmelwordengevormd.
vAriAtie
Doedezelfdeproefookopeenlichteplek,eenkoudeplekenmetdroogbrood.Groeitdeschimmelnetzosnel?Isermeerofminderschimmel?Zijnerandereonderzoeksresultaten?Zoja,hoekomtdat?Hetgroenepoederdatnaeenpoosjeverschijnt,bestaatuitdespo-renvandeschimmel.Laatdedekselsopdebakjeszittenengooinadelessendebakjesmetinhoudafgeslotenweg,andersversprei-dendesporenzichdoordeheleklas.
l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w
19
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Giftige paddenstoelenmAteriAAl
• verschillendesoorteneetbarepaddenstoelen(vanelkesoortenkelestuksdieverschilleningrootte)
• afbeeldingenvanpaddenstoelen(bijvoorbeelduittijdschriften,internet,enz.).
orgANisAtie
Voerdezeactiviteitenuitindekring.
verlooP
Leesdeachtergrondinformatieovergiftigepad-denstoelen(Bijlage2)doorenschrijfkortopwatudeleerlingenoverpaddenstoelenwiltvertellen.Laatdeaf-beeldingenvanpaddenstoelenzienenvraagdeleerlin-genwatzeoverdezepaddenstoelenkunnenvertellen.Laatnudeeetbarepaddenstoelenzienenindekringdoorgeven.• Wetendeleerlingenhoezeheten?• Wieheeftzeweleensgegeten?• Vondenzedepaddenstoelenlekker?• Kunnenallepaddenstoelengegetenworden?Waar-omwel,waaromniet?
• Hoeweetjedatjezekunteten?(paddenstoelendiejeindewinkelkooptkunjeeten.Ganooitzelfzoe-keneneten!)
• Verschillentusseneetbareengiftigepaddenstoelen
Van klein naar grootmAteriAAl
• werkblad8aen8bVankleinnaargroot• kleurpotloden• eenschaar• lijm• eenA3vel
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardeopdracht.
verlooP
Deplaatjesopwerkblad8bvormensameneencir-keldiedelevenscyclusvaneenpaddenstoelvoorstelt.Debedoelingisdatdeleerlingendezeplaatjesindejuistevolgordeleggenenopplakken.Laatdeleerlingendezinnenoverhetgroeiprocesvandepaddenstoelon-derhetgoedeplaatjeschrijven.Dezezinnenstaanopwerkblad8a.
Waar groeit mijn paddenstoel?mAteriAAl
• werkblad7aen7bWaargroeitmijnpaddenstoel?• kleurpotloden
orgANisAtie
Deleerlingenzittenaanhuneigentafelenmakendaardewerkbladen.
verlooP
Doordepuzzelopwerkblad7btemakenontdek-kendeleerlingendatdepaddenstoelenopverschillendeplekkengroeien.Zogroeienparasolzwammenvoorna-melijkinweilandenenvliegenzwammenveelalinhetbos.Deleerlingenvullendeantwoordenvandepuzzelinopwerkblad7a.
Paddenstoelen onder en boven de grondmAteriAAl
• eenlangstukbehangpapier• zwarte,bruineenwitteverf• kwasten• wittewol• behangersplaksel• schotels• plakband• achtergrondinformatie(ziebijlage)
orgANisAtie
Deactiviteitkaninhethandvaardigheidslokaalwor-denuitgevoerd.
verlooP
Verteldeleerlingenhoedezwamvlokonderdegrondgroeitenhoedepaddenstoelenbovendegrondkomen(zieachtergrondinformatieindebijlage).Ditverhaalgaandeleerlingennuschilderen.Plakhetbehangpapiermetplakbandopdetafelvastomtevoor-komendathetoprolt.Verdeelhetpapierindelengtedoormiddenenlaatdeonderkantzwartverven.Ditishetgedeelteonderdeaarde.Laatdeverfgoeddrogen.Kniplangewittedradenenhaaldezedoorhetbehangersplaksel.Legdedradenopdezwarteverf.Laatdedradengoeddrogen.Dedradenvanhetmyce-liumkunnenookmetwitteverfgeschilderdworden.Verfophetbovenstegedeeltedeverschillendestadiavandepaddenstoelen.Tekenofverfeventueeldierendiepaddenstoeleneten,zoalsslakken,eekhoorns,kevers,konijnen,reeënenmuizen.
l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s20
OppervlaktevergrotingDoordeplaatjesofbuisjeskaneenpaddenstoelen-
hoedveelmeersporenbergendanwanneerhetopper-vlakgewoongladzouzijn.Vooreenzelfdehoeveelheidsporenalsdepaddenstoelnuheeft,zoudaneenveelgroterehoedenduseenveeldikkeresteelnodigzijn.Omhetprincipevandeoppervlaktevergrotingaandeleerlingenduidelijktemaken,gaanwezelfdeonderkantvaneenpaddenstoelenhoednamaken.
mAteriAAl
• tweevierkantevouwblaadjes• eenschaar• lijm
orgANisAtie
Deactiviteitkanaandegroepstafelwordenuitge-voerd.
verlooP
Vouwéénblaadjeomenom(ziefig.1).Kniphetge-vouwenblaadjedoormidden.Vouwelkehelftvervolgensdubbelenbuigzeuittoteenwaaier(fig.2).Plakdehelf-tenweeraanelkaar.Legdezezelfgemaakte‘hoed’nuophetanderevouwblaadje.Degevouwenhoed(fig.3)isheelwatkleinerdanhetvouwblaadjeentochhebbenzehetzelfdeoppervlak.
%
l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w
fig. 1
fig. 2
fig. 3
21
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Afsluitende activiteiten
Een tentoonstelling makenwerkwijze
• Maaksamenmetdeleerlingeneententoonstellingmetenoverdepaddenstoelen(supermarkt).
• Gebruikzoveelmogelijkdetekstenen(aan-)teke-ningendiedeleerlingengemaakthebbenbijdebui-ten-enbinnenopdrachten.
• Bespreekwatzewillenlatenzienenhoezealleswillenneerzetten
• Spreekafwiewatgaatdoen.• Laatdeleerlingeniemanduitkiezendiestraksbijdepresentatieietsoverdetentoonstellingvertelt.
• Natuurlijkmogenzezelfooknogvanalleserbijbe-denken.
Recept voor... Champignonsoep!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eenzachtborsteltje• boter • eenmesje• water • eensnijplank• pakjechampignonsoep • eenkoekenpan • spatels • eenpan
• eenkookplaatjeverlooP
Borsteldechampignonsschoon.Snijddecham-pignonsindunneplakjesenbakzeindekoekenpanofindepannetjesvanhetgourmetstel.Maakindegrotepandechampignonsoepvolgensdegebruiksaanwijzingklaar.Doedegarechampignonserbijenlaatdesoepeventrekken.Schepdesoepindekommen.
Recept voor... Gevulde champignons!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons • eentheelepeltje• gerasptekaasofBoursin • eenoven
werkwijze Veegdechampignonsschoonendraaihetsteeltje
eruit.Holdechampignonvoorzichtigeenbeetjeuitmethettheelepeltje.VuldehoedenvandechampignonsmetgerasptekaasofBoursin.Zetdegevuldehoedenindeovenopeentemperatuurvan150gradenCelsius.Alsdekaasgesmoltenis,zijndechampignonsklaar.Goedlatenafkoelen,gesmoltenkaasisergheet!
Recept voor... Gebakken paddenstoelen op toast!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• paddenstoelen • eenkeukenrol• boter • eenmes• toast • eensnijplank• peperenzout • eenkoekenpan • eenspatel • eenkookplaat
werkwijze
Wrijfdepaddenstoelenschoonmethetkeukenpa-pier.Snijddepaddenstoeleninkleinestukjesofplakjes.Smeltdeboterindekoekenpanenbakdepaddenstoe-len.Brengzeeventueelopsmaakmeteenbeetjepeperenzout.Legopelktoastjegebakkenpaddenstoelen.
Recept voor... Champignonsalade!iNgrediëNteN BeNodigdHedeN
• champignons •eenmes• citroensap •eensnijplank• zout,peper •eenbroodrooster• olijfolie •eenkeukenrol• geroosterdbrood
werkwijze
Wasdechampignonsdepzedroog.Snijdzeinstukjes.Besprenkelmetcitroensapenbrenghetgeheelopsmaakmetwatzout,peperenpeterselieeneenpaardruppelsolijfolie.Heerlijkopeentoostjeofgeroosterdeboterham!
l e s s u g g e s t i e s B o v e N B o u w
23
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Bijlage 1
Koning Herfst op bezoek
Wiezitdaaropeenpaddenstoelinhetbos?Eenkleinelfjemetvleugelsdieglanzeninhetzonlicht.Watzijnhaarvleugelsmooi.Zelijkenwelvanzilver.DaaromhebbendediereninhetboshaarElfjeZilverglansge-noemd.ElfjeZilverglanswoonthaarhelelevenalinhetbos.Zevindtheterfijn.Debloemen,bomenendierenzijnhaarvrienden.Zolichtalseenveertjespringtzevanhaarelfenbankjeendansttussendebomendoor.“Kwaak,kwaak,ElfjeZilverglans,”roeptBartdekikker.Metgrotesprongenkomthijdichterbij.“ElfjeZilverglans,ikmoetjeietsvertellen!Wijkrijgenbezoek.KoningHerfstkomt!Alledieren,elfenenkaboutersmoetenvanavondophetHerteweitjekomen.”ElfjeZilverglansklaptinheerhandenvanvreugde.KoningHerfst,wateenfeest!KoningHerfstiszovriendelijkenhijbrengtaltijdcadeautjesmee.“IkkomookhoorBart,”zegtElfjeZilverglans.“fijn,”kwaaktBart,”maarnugaikersnelvandoor.IkmoetnognaarPluimstaartdeeekhoornennaarBobohetkonijnennaarRikkieprikdeegel.Dag,ElfjeZilverglans!”EnwegisBartdeKikker.’sAvondsinhetboszittenalledieren,elfjesenkabou-tersinspanningtewachtenopdekomstvanKoningHerfst.Zezittenineenkringophetgras.DevollemaanverlichthetHerteweitje.Plotselinggaathetwaaienenwaaien...Hetstormt!Debomenzuchtenensteunen.Hetgrasbuigtdiepdoornaardegrond.Dedieren,elf-jesenkaboutersschuivendichtnaarelkaartoe.Hetwordtevenhééldonker.Iedereenkijktomhoognaardehemel.Eendikkewolkhangtvoordemaan.DanineensroeptElfjeZilverglans:“KoningHerfst,koningHerfst,ikziehem!”Enjahoor,daarstaatkoningHerfstopdewolk.Hijkomtheellangzaamdichterbij.Dewolkdaaltendaalt...O,watzietkoningHerfstermooiuit.Hijdraagteenmantelvanbladeren,zoprachtigvankleur.Dehardestormwindisnuverdwenen.Watishetnustil.HeelzachtkomenkoningHerfstendewolkopdeaardeneer.DewolklegteendekenvanmistoverhetHerte-weitje.KoningHerfststaptvoorzichtigvandewolkafenlooptnaarhetmiddenvandekring.Alledieren,elfjesenkabouterskijkenmetgroteogennaarkoningHerfst.DanspreektkoningHerfstlangzaam:“Dagleerlingenvanhetbos,watbenikblijjullieweertezien.Hetlijktalweerzolanggeledendatikhierdevorigekeerwas.”“Jaleerlingen,”spreektkoningHerfstverder,“hetwasweereenlangereis.OnderwegkwamiknogdeZomerkonin-gintegen,samenmethaarvriendendezwaluwen.Zijtrokkennaarwarmelanden.DeZomerkoninginvroeg,ofikjulliedegroetenwildedoen.”KoningHerfstvouwtzijnprachtigemantelopenenhaaltkleinepakjestevoorschijn.“Ikhebjullienietvergetenhoor!Hierhebikietsvoordekaboutersvanhetbos.”Hetzijnpottenvol
verf.Nietzomaargewoneverf,maarverfzowonderlijkmooivanleur:zoroodalsdeavondzon,zogeelalshetkorenenzobruinalsdeaarde.“DebladerendiedeZo-merkoninginachterliet,zijngroen.Maarnumoetenjulliehetbosindekleurenvanmijnmantelschilderen,”zegtkoningHerfsttegendekabouters.Endanzegthij:“Voordeandereleerlingenvanhetboshebikookietsmeege-bracht.”EnweervouwtkoningHerfstzijnprachtigeman-telopenenhaaltnogmeerpakjestevoorschijn.Hetzijnmandenompaddenstoelen,eikels,nootjesenbesseninteverzamelen.Blijgaatiedereendirectaandeslag.Deeekhoornsrapenbeukenootjesenrennenvantaktottak.Alhetheerlijkeetenvoordewinterstoppenzeindemanden.Ookdekabouterszijnhardaanhetwerk.Zevervenbladvoorblad.Bijhetlichtvandevollemaankunnenzeal-lesgoedzien.HeellangzaamveranderthetgroenebosvandeZomerkoningininhetkleurigebosvandeHerfst-koning.KoningHerfstkijktglimlachendtoe.
Totdiepindenachtwordterhardgewerkt.Danzijnalleverfpottenleegenallemandenvol.Moemaartevredenkomenalledieren,elfjesenkaboutersterugbijkoningHerfst.Watishetbosmooigewordenenwatiserveeletenverzameldvoordekomendewinter.Zehoevennietmeerbangtezijndatzedanhongerzullenhebben.ElfjeZilverglanszitnaastBartenRikkieprik.Zezittewippenvanongeduld.Watisertochaandehandmethaar?ZeslaaghaarvleugelomBartheenenfluisterthemzachtjesietsinhetoor.Zegiechelenalle-beiheelgeheimzinnig.“Uhhum,kanhetevenstilzijn?”roeptBart.Hetduurteventjes,maardanishetechtstil.“KoningHerfst,”zegtBart,“ElfjeZilverglansheeftvan-middagietsgemaakt,ietsheellekker.Wevindenhetzofijn,datugekomenbent.Nuwillenwijugraagietsaan-bieden.Hetzitindezepan,kijktumaar.”DeHerfstko-ningstaatopentiltdedekselvandepan.Mmmm...wateenverrassing!Datruiktlekker...!Paddenstoelensoep!“Watvindikdátaardigvanjullie,”roeptkoningHerfstuit.Ikeetgraageenbordjemee,maardanmoetikheusopstappen.Hetisnoglangnietoveralherfst.”Iedereensmultvandelekkerepaddenstoelensoep.Nadriebor-densoepneemtkoningHerfsteindelijkafscheid.“Dagleerlingenvanhetbos,”roepthijvanafzijnwolk.Numoetikgauwweg,wantkoningWinterzitmijachterna.Totvolgendjaar,dankomikterug.”Alledieren,elfjesenkabouterszwaaienhemna.Danwordthetweerevenhééldonkerinhetbos,maarzeweenallemaaldatko-ningHerfstopzijnwolkvoordemaanlangsgaat.
Alstoepasselijkeafsluitingvanhetverhaalkunnendeleerlingenbladerenvervenen,netalskoningHerfstendebosbewoners,champignonsoepeten.Eenreceptvoorchampignonsoepvindtubijdeafsluitendeactivitei-ten.
uit: het Vier Seizoenen Boek, Natuurbeleving voor kleu-ters, Marja Roozen, Jacob Dijkstra Groningen, 1989.
B i j l A g e N
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s24
Bijlage 2
Achtergrondinformatie over paddenstoelen
Waar komt het woord ‘paddenstoel’ vandaan?InhetNederlandskennenwemaareenwoordvoor
devlezigevruchtlichamenvanschimmels:paddenstoe-len.InhetEngelszijnertweewoordenvoor,dievaakdoorelkaargebruiktworden;mushroomentoadstool.
HetEngelsewoord‘toadstool’suggereerteenas-sociatietussenpaddenenpaddenstoelen,netalshetSchotse‘paddockstool’enhetNederlandse‘padden-stoel’.Eendergelijkeassociatiewordtookgevondeninanderetalen,zoalshetFrans,ScandinavischenWelsh.InEngelandwordthetwoordtoadstoolreedsvanafde14eeeuwgebruikt.Deoorsprongervanheeftvermoe-delijktemakenmetdeafkeerdiemenhadvanzowelpaddenalspaddenstoelen,welkevooreendeelgezochtmoetwordeninhetvermoedelijkegebruikdoorheksen,maarookgeefthetdetoenmaligevisieweerdatbeideontstondenuitslijmerigebronnen.
Wat is een paddenstoel?Devooronsbekendstesoorteninhetschimmelrijk
zijndepaddenstoelen.Paddenstoelenzijndevruchtli-chamenvaneenondergrondsezwam.Daaroverstraksmeer.Dewetenschapheeftdepaddenstoelenondergebrachtbijhetrijkderschimmelsofzwammen.Ditrijkbestaatnaasthetplanten-endierenrijk.Opditmomentzijnerzo’n100.000soortenbekend.Datiseenenormaantalenerwordennogsteedsnieuwesoortenontdektomdathetonderzoekaanschimmelseenvrijjongetakvandewetenschapis.MenneemtaandaterinEuropaonge-veer3000soortenpaddenstoelenvoorkomen.
Hoe ontstaan paddenstoelen?Paddenstoelenplantenzichvoortdoormiddelvan
sporen.Eenenkelepaddenstoelvormtmiljoenenspo-ren.Vooraldewind,maarookdierenofderegenver-spreidendesporen.Dekansdateensporeineengun-stigeomgevingomtekiementerechtkomtisechterzeerklein.Vandaardathetvooreenpaddenstoelnoodzake-lijkisomzo’ngrootaantalsporenteproduceren.Uiteensporedieopdegoedeplekterechtkomt,groeiteenheelnetwerkvanwittigedraden;dezwamvlokofmycelium.Bijhetoptillenvanhalfverganebladeren,inrottendhoutenookindekweekbakisdatterevlechtwerkgoedtezien.Eenenkelepaddenstoelkanzoeenaantalvier-kantemetersgrondmetzijnzwamvlokdoorweven.Eenzwamvlokbreidtzichonderdegrondnaarallerichtingenuit.Naverloopvantijdontstaanopdeuitloperservan
paddenstoelen.Dezezijndusdesporenvormendeorga-nenvandeeigenlijkeplant.Omdathetzomoeilijkispaddenstoelenaandevrucht-lichamenteherkennen,gebruikenwetenschappersdemicroscoopomaandevormvandesporentezienwelkesoorthetis.Diesporenzijnsomsmaar5of10mi-crometergrootenverschillenpersoortsterkvanelkaarinvormenkleur.Netzoalsdatbijdezadenvanplantenhetgevalis.
HeksenkringenBijsommigeplaatjeszwammen
groeithetmyceliumvaneenpad-denstoelgelijkmatignaarallekantenuit.Naverloopvantijdontstaanaandeuitein-denvandecirkelvormigezwamvlokweernieuwevruchtlichamen.Jezietdanpaddenstoelenineencirkelstaan:deheksenkring.Somszijndekringenwel20meterindoorsnee!
De rol van paddenstoelen in de natuurPaddenstoelenhebbengeenbladgroen.Daarom
kunnenzeniet,zoalsdehogereplantenwelbladgroenhebben,devoorhungroeinoodzakelijkestoffenuitkoolzuurenwatermaken(fotosynthese).Ditiseenbe-langrijkverschilmetplantenendaaromwordenpadden-stoelenookniettothetplantenrijkgerekend.Demeestepaddenstoelenhalenhunvoedseluitdoodofstervendmateriaal.Juistindeherfstkomterveelplantaardigendierlijkafvalopdegrondterecht.Develeregenmaaktdestrooisellaagdoorendoornatenzowordtdezeeengoedevoedingsbodemvoorallerleikleineorganismenzoalsregenwormen,pissebedden,bacteriënenpad-denstoelen.Aldezeorganismenverkleinen,etenen
B i j l A g e N
Debouwvaneen‘gewone’paddenstoel
25
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
verterenditorganischafval.Zoontstaathumus,waargroeneplantenweervankunnenleven.Paddenstoelendiezichvoedenmetdoodmateriaalwordensaprofytengenoemd.Zespeleneenzeerbelangrijkerolindekring-loopvandenatuur.Zonderhenzouhetorganischafvalzichblijvenopstapelen.Erzijnookpaddenstoelendiehunvoedseluitlevendeplantenhalen:deparasieten.Eenbekendvoorbeeldisdedennenmoorder,eenpad-denstoeldieopdennenvoorkomt.Bedenkweldatpara-sietenoverhetalgemeenbomenaantastendietochaldoorziekteofouderdomverzwaktzijn.
Plaatjeszwammen, buisjeszwammen en buikzwammenVerrewegdemeestepaddenstoelenbehorentotde
plaatjeszwammen.Aandeonderkantvandehoedzit-tenplaatjes,waartussendesporengevormdworden.Desporenzittengoedbeschermdonderdehoed.Devliegenzwamendechampignonbijvoorbeeldzijnallebeiplaatjeszwammen.Paddenstoelendieaandeonderkantvanhunhoedbuisjeshebbeni.p.v.plaatjeswordenbuis-jeszwammengenoemd.Voorbeeldendaarvanzijnhetelfenbankjeeneekhoorntjesbrood.Metbehulpvaneenspiegeltjeisdeonderkantvandehoedgoedtebekijken,zonderdatjehemhoeftomtebuigenofteplukken.Erzijnpaddenstoelendiegeenhoedhebben,zijvormendesporeninhunbuik:debuikzwammen.Eenvoorbeeldhiervanisdereuzenbovist.Hijzieteruitalseengrotewittebaldieopdegrondligt.Isdebalrijpdangaatdezestukenkomendesporenvrij.Onderdebuikzwammenzijnereenpaardiestuifzwammenwordengenoemd.Alsdezestuifzwammenrijpzijnbarstenzeopenenstuivendesporeneruit.
Wortelknolletjes of mycorhizaSommigepaddenstoelenleveninsymbiosemet
plantenofbomen.Symbiosewilzeggendatzoweldeplantalsdezwamervoordeelvanheeft.Deschimmelgroeitdanalseenzakjeomdehaarwortelsvandeplant
heen.Zokunnenzestof-fenuitwisselen.Deschimmellevertdeplantbijvoor-beeldstikstofenkrijgtdaarvoorhemzelf
bruikbarevoedingsstoffenvoorterug.Sommigesymbiotischeschimmelsmakenverdikkingen:dewortelknolletjes.Voorbeeldenvansymbiotischleven-depaddenstoelenzijndedennenslijmkopdiebijdennengroeitendegeleringboleetbijlariksen.
VoortplantingZwammenvermeerderenzichdusdoormiddelvan
sporen.Maarhoegaatdatinzijnwerk?Sporenwordenaandepaddenstoelgevormdindesporenzakjes.Bijdepaddenstoelenmeteenhoedzittendesporenzakjesaandeonderkantvandehoed.Deoppervlakteaande
onderkantisgigantischvergrootdoorplaatjes,buisjesofstekels.Zokandepaddenstoelmeersporenproduce-ren.Alsjemeteenkleinspiegeltjeaandeonderkantvandehoedkijktisdatgoedtezienzonderdatjedepad-denstoelstukhoefttemaken.Alsdepaddenstoeldoorbijvoorbeeldregendruppelsgeraaktwordt,vallendesporenopdegrondenzullenondergunstigeomstandighedeneennieuwezwamvlokvormen.
Vreemde zwammenErzijnpaddenstoelendievanwegehunvoedsel
zeervreemdeeisenaanhunomgevingstellen.Anthra-cofielezwammengroeienbijvoorbeeldopplekkenwaarbrandisgeweest.Zijkunnenhunvoedselalleenuitver-brandhouthalen.Coprofielepaddenstoelengroeienopuitwerpselenvandieren,vooralvleeseters.Danzijnerookzwammendieopinsectenparasiteren,ofopanderepaddenstoelen.Eenlastigeklantisdehuiszwam,diehetopvochtighoutinhuizenheeftgemunt.Enerzijnzelfsschimmelsdieopglasleven(indelenzenvancamera’s)ennatuurlijkookopmensen(zwemmerseczeem).Dezeschimmelsvormenechtergeenpaddenstoelen.
De vliegenzwamDevliegenzwamheeftgiftigeeigenschappen.Vooral
hetvliesvandehoediszeergiftig.Hetbevatiboteen-zuurenmuscimol.Dezwamdanktzijnnaamaanhetfeitdathijwerdgebruiktomvliegenteverdel-gen.Menbrakdehoedinstuk-jesenbrokkeldedatinmelk.Vliegendiedaarvandronkenoverleef-dendatniet.Eenandereuitlegisdatdezwameensterkhallucinerendewerkingheeft.Jegaatervan‘vliegen’.
B i j l A g e N
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s26
Bijlage 3
‘s Werelds grootste schimmel- collectie past in vier diepvriezers
uit:Natuur & Techniek, 2001, jaargang 69, afl. 4.
Verwachtgeenpaddenstoelentuintje,ikhadhetvoorafnogzotegenmezelfgezegd.EenmaalooginoogmetdesnorrendediepvriezersbijhetCentraalBureauvoorSchimmelculturen(CBS)bekruiptjetochhet‘isditalles’-gevoel.Hetísalles.Meersoortenschimmelsinéénruimtebijelkaarzuljenergensandersterwereldaantreffen,ooknietalsjedekoelkastdriewekenopenzet.JoostStalperskanwellachenommijnschevever-wachtingspatroon.StalpersiscuratorbijhetCBSenverantwoordelijkvoorhetbeheervandecollectie.“Hetmerendeelvandeschimmelsbewarenwebijextreemlagetemperaturen.Zondervloeibaarwaterstopthetmetabolismeenkunjezeveelminderarbeidsintensiefbewaren.”Deruimtenaastdevrieskamerpuiltuitvandestellingkasten,reageerbuizenenerlenmeyers.Datdecorlijktalmeerophetbeeldvanhetpaddenstoelen-tuintje.Omdezeswekentoteenjaarmoetendedaarflorerendeschimmelseenplekjekrijgenopeennieuwevoedingsbodem.Watmoeteenmensmet40.000schim-mels?Watmoetjeüberhauptmetschimmels?
Witte korstWeleenseengroenuitgeslagenboterhamgegeten?
Eennattetenttelangingepaktlatenzitten?Danweetjehet:schimmelszijnnietpluis;daarkloptietsnietmee.“Vansommigeschimmelsgenietenweechterjuist”,haastRobSamsonzichomdezakeninperspectieftezetten.SamsonishoofdtoegepastonderzoekbijhetCBSenverbaastzichoverallenegatieveassociatiesdiezijnstudieobjectoproept.“Dewittekorstomdeca-membertbestaatuitschimmel.Diewordtertijdenshetproductieprocesalseensporenpoederopgesprenkeld,juistomdesmaak.Alcoholicahetenzoomhetafvalpro-ductdateengisterinmengt;eenprocesdatwebewustlatengebeurenomdatwevaneenslokjehouden.Enpe-nicillinebrengtookvaakalleenmaargoeds.Tochishetwaar:eenbijstergoedimagohebbenschimmelsniet.”Schimmelsbedervendesmaakvanvoedselenzijnnietzeldengevaarlijk.Insommigegevallenwoekertschim-melzodanigalsparasiet,datdemensalsgastheerhetnietoverleeftofhijerernstigziekvanwordt.Andereschimmelsscheidentoxinenaf,giftigestoffengeprodu-ceerddoorlevendeorganismen.DeAspergillusflavus,dievaakoppinda’svoorkomt,produceertbijvoorbeeldaflatoxine,eenuiterstkankerverwekkendestof.
Beschimmelde yoghurtOmdathetgebruikvanschimmelsengisteninde
(voedings-)industriespecialistischwerkisenveelbedrij-vengeeneigenschimmeldeskundigeindiensthebben,dienthetCBSvaakalsvraagbaakalserproblemenzijn.“Vorigjaarkwamenflessenyoghurtmetdozentegelijkbinnen”,verteltSamson.“Bijeenaantallevensmidde-lenfabrikantenwasgeblekendatereenschimmelinheteindproductzatdiedepasteurisatieoverleefde.Ofdatkwaadkon,werdmetoengevraagd.Datisgeengekkevraag.Jemoetjerealiserendatwedagelijksduizendenvolledigonschadelijkesporeninademen.Maardezeschimmel,Paecilomycesvariotii,wasdatniet:zemaakteentoxischestofengroeitbijlichaamstemperatuur.Wehebbentoengeadviseerdomalleyoghurtuitdewinkeltehalen.”Datgebeurde.Metstilletrom,welteverstaan,wantfabrikantenwillenlievernietgeassocieerdwordenmetschimmels.Maardaarmeebegonnendeproblemenpas.Verderverhittenwaszinloos,wantPaecilomycesvariotiiwastegennoghogeretemperaturenbestand.Deschimmelmoesteenvoudigweguithetprocédéver-wijderdworden.“Jegaatdanechtmetwattenstaafjesenreageerbuizenzo’nfabriekinomtekijkenwaardieschimmelinhetproductieprocesbelandt”,glundertSam-son.Toendegelegenheids-SherlockHolmeszijnon-derzoekhadafgerond,wasdeboosdoenerbekend:deschimmelzatindepectine,eenverdikkingsmiddel.“Erzijnwereldwijdmaartweefabrikantenvanpectine.Eénvanhenbleekhetverdikkingsmiddelmetschimmelteverkopen.Datbetekendedatzoweldezefabrikantalsdiensafnemersbijonsaandetelefoonhingen.Deeconomischestropvandezehitte-resistenteschimmelbedraagtvelemiljoeneneuro’s.”
HobbySamsondrinktergeenglasyoghurtminderom.Hij
isnietbangvoorschimmels.WelishetzodatinhuizeSamsonbedorvenetenswarenvaakeerstophetoogwordengedetermineerd.“Eenberoepstikje.Somsstuurikeenbriefnaardefabrikant,datik‘dieendie’schim-melhebaangetroffen.Enwatzeertegenkunnendoen.Jekrijgtvaakeennieuwpotjeopgestuurd.”Schimmelsnemeninhetecosysteemeensignificanterolopzich:hetzijnopruimers.Wiezichbedenktdatvandenaarschatting500.000bestaandesoortenschim-melsermaar100.000beschrevenzijn,weetookdatertaxonomischnogwelheteenenandertedoenvalt.InschimmelkundigekringenishetCBSdanookeenbe-kendinstituutdatmetregelmaatvandeklokmonogra-fieënennaslagwerkenpubliceert.OnlangspubliceerdehetnogdeAtlasofClinicalFungi,eentelefoonboekvolziekteverwekkendeschimmels.Taxonomieissecuurwerk,maarfascinerend,vindtSamson.“Alsjeonderjemicroscoopzittekijken,danziejedemooistedingen,nieuwesoortensoms.Elkesoortheeftweereeneigenmaniergevondenomzichinleventehouden.Speurentotoverdegrenzenvanwatwealweten,datiswatditwerkfascinerendmaakt.”
B i j l A g e N
27
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Bijlage 4
Aansluiting bij methoden Natuuronderwijs
Methode Groep/boek Hoofdstuk, les Titel
Leefwereld Groep3 5 Praatplaat:Blaadjesindewind
Leefwereld Groep4 4blz.18t/m21 Feestinhetbos
Leefwereld Groep5 5blz.22t/m25 Afvaleters
Leefwereld Groep6 5blz.22t/m25 Herfstbloemen
Wijzerdoordenatuur Groep6 Herfst2les1 Schimmels
Wijzerdoordenatuur Groep6 Herfst2les2 Paddenstoelen
WijzerdoordeNatuur Groep6 Herfst2les3 Waaromopruimen?
DeGroteReis Groep6 HerfstOverlevenblz.59t/m63
Paddenstoelen(blz62/63)
B i j l A g e N
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s28
Bijlage 5
Documentatie
IndeNatuurMEdiatheekzijnverschillendemateria-lenteleenzoals:
BoekenHet vier seizoeNeNBoek
MarjaRoozen,JacobDijkstraUitgeverij,Groningen,1989.
NAtuurlijk BuiteNwerk! Doebladen8-10jaaruitgeverijKwintessensenStichtingVeldwerkNederland,Apeldoornwww.veldwerknederland.nl
vliegeNzwAm, elfeNBANk eN ANdere PAddeNstoeleN
MiekevanTilburg/HansAdemaUitgaveSchuyt&Co,Haarlem
CHAmPigNoNs
UitdeserieNatuurinBeeldUitgaveDeRuiter,Gorinchem
zoekkAArt PAddeNstoeleN
UitgaveStichtingVeldwerkNederland,Apeldoornwww.veldwerknederland.nl
DeterminatieeNCyCloPedie vAN PAddeNstoeleN
LadislavHagaraUitgaveZuidboekproducties,Lisse
PAddeNstoeleN eNCyCloPedie
GerritJ.KeizerUitgaveReboproductions,Lisse
Nieuwe PAddeNstoeleNgids
PatrickHardinge.a.BVUitgeversmaatschappijTirion,Baarn
Leren lezenPAddeNstoeleN
SeriedeKijkdoosUitgaveDeRuiter,Gorinchem
de PAddeNstoel
GunillaIngvesUitgeverijJeanDepuis,N.V.,België
Internetwww.PAddeNstoeleN.Net
Eeninteressantwebsite.Hiervinduallerleiinforma-tieoververschillendesoortenpaddenstoeleneninteres-santeweetjes.Hierondereenaantalonderwerpendieopdezewebsitetevindenzijn.
Het Project- Hetprojectbeschrijfthoeuzelfpaddenstoelenkuntkwekenenwathunpogingheeftopgeleverd.
De Paddenstoel- DePaddenstoelbeschrijftdeachtergrondinformatieoverdePaddenstoel.Geschiedenis,groeiensoortenkomenhieraanbod.Tevensstaanhiertallozefoto’svanverschillendepaddenstoelen
Recepten- Hiervinduverschillendesoortenreceptenmetver-schillendesoortenpaddenstoelen.
B i j l A g e N
29
A m s t e r d A m s N m e C e N t r u m
H A N d l e i d i N g P A d d e N s t o e l e N i N d e k l A s
Bijlage 6
Aansluiting bij kerndoelen
Kerndoel 31 - Aanpassing van organismenDeleerlingenkunnenvoorbeeldennoemenvaneigenschappenvanorganismenwaaruitblijktdatdezeaangepast
zijnaandeomgeving,voedselmogelijkhedenenseizoenen(bijvoorbeeld:schutkleur,winterslaap).Hierondervindtueenoverzichtmetdekerndoelen,uitgesplitstperbouw.
Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8
Seizoenen
seizoensverschijnselenbijplantenzoalsherfstver-schijnselen:•vruchten•kastanjes•eikels•bladverkleuring•bladval•afsterven•paddenstoelen
seizoensverschijnselenbijplantenendierenbijvoor-beeld:•uitlopenvantakkenin hetvoorjaar•bloeienvanplanten•aanpassingenvandieren aanherfst/winter - wintervacht - hamsteren - winterslaap•aanpassingenvandieren aanlente/zomer - zomervacht - geboortevanjonge dieren
ziegroep3en4 ziegroep3en4plusschimmels(paddenstoe-len)
Andere invloeden
•voedsel-,licht-en temperatuurbehoefte vanplanten
•plantenkomenvoorwaar water,licht,temperatuur engrondsoortgeschikt zijn•manierenvanetenen voedselvoorkeurvan dieren(grotekiezen, snavelsknaagtanden)
B i j l A g e N
Werkbladen
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Ga buiten op zoek naar paddenstoelen. Je vindt paddenstoelen meestal op vochtige, schaduwrijke plekken bij bomen of struiken.
Als je een mooie paddenstoel gevonden hebt, ga je hem goed bekijken. Raak de paddenstoel niet aan: hij kan giftig zijn!
Maak een tekening van de paddenstoel en kleur die in.
Wat is de vorm van jouw paddenstoel? o paddenstoel met hoed en steel o bolvormige paddenstoel
Benodigdheden• spiegeltje• paddenstoelenzoekkaart• iets om op te schrijven/tekenen•(kleur)potloden
Paddenstoelen bekijken 1
bolvormige paddenstoel paddenstoel met hoed en steel
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
buisjeszwam
plaa
tjeszw
am
Als je een paddenstoel met hoed en steel hebt, dan kun je aan de onderkant de plaatjes (of de buisjes) zien. Hier zitten de sporen tussen. Deze kun je niet met het blote oog zien. Sporen zijn een soort zaadjes waar nieuwe paddenstoelen uit kunnen groeien. Ze zitten verborgen in de hoed.
Hou het spiegeltje voorzichtig onder de hoed.Bekijk de onderkant van de hoed via de spiegel. Is het een buisjeszwam of een plaatjeszwam?
Het is een
Waar zouden bij een bolvormige paddenstoel de sporen zitten? (Kun je geen bolvormige paddenstoel vinden, bekijk er dan een op de zoekkaart).
Zoek op hoe jouw paddenstoel heet. Gebruik de zoekkaart.
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Kleurplaat paddenstoelen 2
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
3WoordwebBenodigdheden• potlood
paddenstoelen
Waar denk je aan bij het woord paddenstoelen?Schrijf dit op rondom het woord paddenstoelen op dit werkblad.
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
4WoordenbrijBenodigdheden• potlood
M K M P K N A R D R E V O T T
A S A L G T O O R G R E V O W
W C W A H Z K E L A F R V I S
Z H Z A M E C W A H E E T P M
S A R T L S K B E T R T O A W
E M E J S E T S E K E R W A A
J P T E O E O L E S E Z M L N
S I S S E H A T T N N R E P D
I G E Z P V E I S E K M I K E
U N O W F L P R G N M R N J L
B O I A G P N E F I E A I B I
O N N M E S I K H S T D O N N
W E K N E L N C I S T S D S G
H O E D V L S T I N K Z W A M
E L F E N B A N K J E E U K P
AFVALETER
BOS
BUISJESZWAM
CHAMPIGNON
EETBAAR
ELFENBANKJE
HEKSENKRING
HERFST
HOED
KWEKERIJ
OESTERZWAM
PADDENSTOEL
PLAATJESZWAM
SCHIMMEL
SMAAK
SOEP
SPOREN
STANK
STINKZWAM
TOVERDRANK
TOVERKETEL
VERGROOTGLAS
VLIEGENZWAM
WANDELING
WITTESTIPPEN
OpdrachtZoek de woorden op in de woordenbrij en streep ze door.De overgebleven letters vormen een zin.
Created with Puzzlemaker on discoveryschool.com
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Elke paddenstoel ziet er weer anders uit.
Kijk eens naar de hoed. Is deze plat of bol?
Hoe ziet de steel er uit? Kort en dik of lang en dun?
Hoe voelt de paddenstoel aan? Glad of ruw?
Een paddenstoel kan verschillende vormen hebben.
Opdracht
Kies een paddenstoel. Teken de vorm na.
Benodigdheden• 1 potlood• verschillende soorten paddenstoelen • kleurpotloden
Teken een paddenstoel 5
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Hoe ziet mijn paddenstoel er uit? 6
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Waar groeit mijn paddenstoel? 7aBenodigdheden• 1 potlood• werkblad 7b
Op werkblad 7b staan zes paddenstoelen.
Waar groeien ze?
Volg de lijnen.
Vul hieronder de antwoorden in:
1 Het elfenbankje groeit
2 De inktzwam groeit
3 de vliegenzwam groeit
4 De stinkzwam groeit
5 De parasolzwam groeit
6 De oesterzwam groeit
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Waar groeit mijn paddenstoel? 7b
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Van klein naar groot 8aBenodigdheden• werblad 8b • een A3-vel• kleurpotloden • lijm• schaar
Opdracht1 Kleur de plaatjes op werkblad 8b in.
2 Knip de plaatjes uit en leg ze in de goede volgorde.
3 Er ontstaat nu een cirkel.
4 Schrijf de goede zin bij elk plaatje. De zinnen staan hieronder.
Zo groeit een paddenstoel.1 Een rijpe paddenstoel laat zijn sporen vallen.
2 De sporen vallen op de grond.
3 Uit een spore groeit een schimmeldraad.
4 De schimmeldraad wordt groter en heet nu zwamvlok.
5 De zwamvlok wordt groter.
6 Uit de zwamvlok groeien paddenstoelen.
7 De paddenstoelen worden groter.
8 De hoed van de paddenstoel gaat open.
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Van klein naar groot 8b
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Het groeit op oud brood. Het groeit op oud fruit.
Het groeit op alles dat niet vers meer is.
Wat groeit er dan? Schimmel !
OpdrachtJe gaat schimmels kweken en bekijken.
Wat moet je doen?
1 Pak twee bakjes.
2 In één bakje doe je een stuk oud brood. In de andere een stukje appel.
3 Giet er een klein beetje water bij en sluit de bakjes af met het deksel.
4 Zet de bakjes op een warme plek neer.
5 Kijk elke dag in de bakjes.
6 In welke bakje groeit het eerst schimmel?
7 Vul in: Op de appel zat na dagen schimmel.
De schimmel heeft een kleur.
Op het brood zat na dagen schimmel.
De schimmel heeft een kleur.
8 Hoe kun je schimmel op het eten voorkomen?
Er zit schimmel op! 9Benodigdheden• eten (brood en appel) • water • warm plekje• twee bakjes met deksels
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Paddenstoelen onder de microscoopextra werkblad
Benodigdheden• 1 potlood• paddenstoelen die buiten gevonden zijn• 1 vergrootglas• 1 stereomicroscoop
Je gaat een paddenstoel met verschillende vergrotingen bekijken.
1 Bekijk een paddenstoel eerst ZONDER
vergrootglas en teken hem na.
2 Bekijk dezelfde paddenstoel nu MET een vergrootglas en teken hem na.
3 Bekijk weer dezelfde paddenstoel maar nu onder de stereomicroscoop en teken hem na.
4 Schuif nu de paddenstoel een stukje op en teken hem opnieuw na.
a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m w e r k b l a d p a d d e n s t o e l e n i n d e k l a s
Benodigdheden• 1 petrischaaltje • (kleur)potloden • 1 vergrootglas• stereomicroscoop• beschimmelde voorwerpen
Schimmels onder de loep
Neem een petrischaaltje met beschimmelde voorwerpen.
Wat zit er in je petrischaalje?
Welke kleuren schimmels zie je?
Ruik er voorzichtig aan. Waar ruikt het naar?
Bekijk de schimmel met het vergrootglas. Kun je al meer aan de schimmel zien, dan met het blote oog? Zo ja, wat dan?
Zet je petrischaaltje onder de stereomicroscoop. Kijk door de lenzen en draai aan de grote stelknop. Als het beeld on-scherp is, draai je door, tot je een scherp beeld hebt. Als het beeld waziger wordt, draai je de andere kant op, tot het scherp wordt. Vraag eventueel hulp van je juf/meester.
Door de stereomicroscoop zie je de schimmels 10 à 20 keer groter. Maak er een tekening van en kleur die in.
Stereomicroscoop
extra werkblad