DOCENTENHANDLEIDING

Madame & MonsieurMuseum Willet-Holthuysen

KORTE INFORMATIEOnderwerp: Leven als een deftige familie in een grachtenhuis (19e eeuw).

Doelgroep: Groep 3-4.

Vakgebieden: Oriëntatie op jezelf en de wereld

Nederlands

Kunstzinnige oriëntatie

Omvang: Voorbereiding in de klas (ca. 1 - 1,5 uur).

Bezoek Museum Willet-Holthuysen (ca. 1 uur)

Verwerkingsles (ca. 1 - 1,5 uur)

Samenstelling: Amsterdam Museum / Museum Willet-Holthuysen, © juli 2012

INHOUDSOPGAVE

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2. Algemene informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

3. Opbouw van het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

4. Voorbereidende les in de klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

5. Programma in het Museum Willet-Holthuysen. . . . . . . . . . . . . . 8

6. Verwerkingsles in de klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

7. Kerndoelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

8. Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 a. Achtergrondinformatie voor de docent

b. Woorden & Methode

c. Werkblad Eet-tiquette

d. Werkblad Waaiertaal

e. Werkblad Masker

Printset (apart bestand)

Digibord afbeeldingen (apart bestand)

COLOFONUitgave: team publiek & educatie, Amsterdam Museum / Museum Willet-Holthuysen

Samenstelling: Amsterdam Museum (Ardjuna Candotti)

Beeldende les: Merel Nip

Vormgeving: Amsterdam Museum (Edo Mulder), o2 concept + graphic design (Dave Hoop)

Foto’s: Amsterdam Museum (Monique Vermeulen), Merel Nip

Met dank aan: Groep 3 en 4 van BS ’t Koggeschip, OBS Overhoeks, Dr. E. Boekmanschool,

Elke Kuiper en Mick Rijnders.

Tijdens de ontwikkeling van dit programma

is er samengewerkt met Liesbet Bool van

Stichting Taalvorming. www.taalvorming.nl

1 INLEIDING

Hoe leefde een deftige familie in de 19e eeuw in een grachtenhuis? Daar gaat het programma Madame

& Monsieur over. Het speelt zich af in het grachtenhuis aan de Amsterdamse Herengracht nummer 605.

Meer dan 150 jaar geleden woonde hier de familie Willet-Holthuysen.

Dit programma is ontwikkeld voor groep 3 en 4. In de voorbereidende les in de klas maken de leerlingen

kennis met mijnheer en mevrouw Willet-Holthuysen en het onderwerp etiquette. Etiquette was heel

belangrijk voor een heer en dame! In het museum worden de leerlingen ‘omgetoverd’ tot deftige he-

ren en dames. Samen met een museumdocent gaan ze langs de verschillende stijlkamers. Wat doet

mijnheer Willet in de Herenkamer? Hoe dansen mijnheer en mevrouw Willet in de balzaal? Hoe laat je

als deftige dame een heer stiekem weten dat je hem leuk vindt? In iedere kamer van het huis ontdekken

de leer lingen hoe de familie vroeger in het grachtenhuis leefde en oefenen ze omgangsvormen tussen

dames en heren. Daarna brengen ze de geleerde etiquetteregels in de praktijk tijdens een dansje in de

ontvangstruimte. Net zoals er vroeger werd gedanst in de balzaal! De museumdocent wuift de heren en

dames gedag en voor in de klas is bij dit programma een beeldende les ontwikkeld als afsluiting.

In het programma is zowel aandacht voor geschiedenis, beleving als taal. Er is rekening gehouden met

de interesses en het niveau van groep 3 en 4. Hiervoor kregen wij advies vanuit Stichting Taalvorming. In

hoofdstuk 7 van deze handleiding kunt u de kerndoelen vinden waarbij dit programma aansluit.

Heeft u nog vragen, aarzel niet om ons te bellen en/of te mailen. Onze contactgegevens vindt u bij

Algemene Informatie.

Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met de uitvoering van dit programma!

Met vriendelijke groet,

team publiek & educatie

Museum Willet-Holthuysen

Amsterdam Museum

PROGRAMMA PIJLERS:

#geschiedenis #beelden #spel #taal #beleving #dans

2 ALGEMENE INFORMATIE

Tarief en reserverenOnderwijsprogramma’s kosten € 45,- per 15 leerlingen. Dat bedrag is inclusief deze docentenhand-

leiding, de begeleiding van een museumdocent en de entree van het museum. Het museumbezoek

duurt een uur.

Reserveren, minimaal twee weken van tevoren via het reserveringsformulier op

www. amsterdammuseum.nl of per e-mail: boekingen@amsterdammuseum.nl.

Telefonisch is het team publiek & educatie bereikbaar op 020-5231730 van ma t/m vrij 13.00 – 17.00 uur.

Bij uw boeking kunt u een toegangskaart voor het museum aanvragen om het bezoek met uw klas

vooraf voor te bereiden.

NB. Annulering van een gereserveerd bezoek kan tot uiterlijk één week voor de afgesproken datum,

tegen betaling van € 11,50 administratiekosten. Bij latere afzegging wordt het hele bedrag in rekening

gebracht.

AdresMuseum Willet-Holthuysen bevindt zich aan de Herengracht 605. Schoolgroepen melden zich

vóór hun bezoek bij de kassa. De museumdocenten staan daar voor u klaar.

OpeningstijdenMaandag t/m vrijdag 10.00 - 17.00 uur

Zaterdag en zondag 11.00 - 17.00 uur

BereikbaarheidTram 4, 9 en 14: halte Rembrandtplein.

Eigen bussen kunnen stoppen op het Meester Visserplein en parkeren in de garage van de Stopera.

Huisregels museumbezoekWij verwachten een actieve houding van u en de begeleiders om het bezoek prettig te laten verlopen.

Wilt u daarom van tevoren de leerlingen én de begeleiders op de hoogte stellen van onze huisregels?

1. U blijft als docent verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen: één begeleider

per vijftien leerlingen is vereist.

2. De objecten in het museum mogen niet worden aangeraakt. Vertel de leerlingen ook

waarom dit niet mag.

3. Er mag niet worden geschreeuwd of gerend.

4. Op de zalen mag niet worden gegeten, gedronken of gerookt. Ook kauwgom is

niet toegestaan.

5. Op de zalen moeten mobiele telefoons op stil worden gezet.

6. U mag foto’s maken zonder flits.

3 OPBOUW VAN HET PROGRAMMA

Het programma is opgebouwd uit een voorbereidende les, het museumbezoek en een verwerkingsles.

Hieronder vindt u een overzicht.

Onderwerp: Leven als een deftige familie in een grachtenhuis (19e eeuw).

1 Voorbereidende les in de klas (ca. 1 - 1,5 uur)

• De docent leest het verhaal ‘In het grachtenhuis’ voor.

• De klas oefent met etiquette.

• De klas maakt kennis met bijzondere voorwerpen.

2 Programma in het museum (1 uur)

• Introductie waarbij de leerlingen een hoed op, een hesje aan, een strik om of een haarband

op en een lint om krijgen.

• De klas bezoekt onder begeleiding van twee museumdocenten de stijlkamers van het museum.

• Afsluitend wordt er gedanst in de ontvangstruimte van het museum.

3 Verwerkingsles (ca. 1 - 1,5 uur)

• De docent bespreekt met de klas hoe ze het museumbezoek vonden.

• De klas maakt een masker voor een gemaskerd bal (beeldende les).

Doelstellingen• De leerlingen begrijpen wat ‘een museum’ is.

• De leerlingen maken kennis met ‘vroeger en nu’.

• De leerlingen leren zich voor te stellen hoe het vroeger was door te kijken, te vertellen,

te vergelijken met nu en door zich in te leven.

• De leerlingen maken kennis met nieuwe woorden.

• De leerlingen gebruiken hun zintuigen.

• De leerlingen hebben plezier en zijn betrokken tijdens het museumbezoek.

In hoofdstuk 7 van deze handleiding vindt u de aansluiting bij de kerndoelen.

4 VOORBEREIDENDE LES IN DE KLAS (ca. 1 – 1,5 uur)

De voorbereiding op school bestaat uit drie onderdelen:

• De docent leest het verhaal ‘In het grachtenhuis’ voor.

• De klas oefent met etiquette.

• De klas maakt kennis met bijzondere voorwerpen.

1 In het grachtenhuis (ca. 15 minuten)

• Lees het verhaal van het grachtenhuis van de familie Willet-Holthuysen voor.

IN HET GRACHTENHUIS

Vel 1

pEens, lang geleden, woonden in een grachtenhuis de deftige heer en mevrouw Willet-Holthuysen. Hij heette Abraham en zij heette Louisa. Het grachtenhuis waarin zij woonden, is groot en chic. Als je door het huis loopt, zie je een heleboel kamers: een kamer om te eten, een kamer om te roken en zelfs een kamer om te dansen. De balzaal! In iedere kamer hangen aan de wand schilderijen: niet één, niet twee, maar soms wel meer dan zes! Mijnheer en mevrouw Willet zijn dol op het verzamelen van schilderijen. Ze zijn kunstverzamelaars.

In het grote huis is het vaak stil. Je hoort alleen het slaan van de grote gang-klok: bim, bam… Pas als je de trap afloopt naar de keuken, hoor je meer geluiden. Dan hoor je potten en pannen rammelen… kling, klong… ruik je de geuren van het avondeten… mmmm schildpaddensoep, gevulde patrijs en pudding… en hoor je het personeel praten: ‘Mevrouw Willet wil dat we de tafel dekken met de mooiste bloemen en het duurste serviesgoed. Er komen vanavond belangrijke gasten eten!’ De dienstmeid en de knecht doen alle klussen in huis: koken, schoonmaken… Dat is heel hard werken!

Mijnheer en mevrouw Willet zijn deftige mensen. Ze moeten zich keurig gedragen, praten, groeten, eten, kleden. Dat heet met een chic woord: etiquette. Als mijnheer Willet de deur uit gaat dan draagt hij altijd een hoge hoed, handschoenen en een wandelstok. Deftige mensen spreken de Franse taal. Als mijnheer Willet een dame tegen komt op straat dan tilt hij zijn hoge hoed op en zegt: ‘Madame’. De dame knikt dan vriendelijk en antwoordt: ‘Monsieur’. Dat betekent mijnheer en mevrouw in het Frans.

Soms houden mijnheer en mevrouw Willet een gekostumeerd bal in de balzaal. De gasten komen dan verkleed. Mevrouw Willet geeft van te voren de dienstmeid en knecht opdrachten: ‘Ik wil dat jullie de kroonluchter poetsen, de klok afstoffen, de ramen lappen en alle honderd kaarsjes in de kroonluchter aansteken. De balzaal moet er vanavond prachtig uitzien!’ Op het bal wordt er gedanst. Je danst alsof het je geen enkele moeite kost: niet stampen, niet springen en anderen niet aanstoten. Een heer vraagt altijd een dame ten dans: Mag ik deze dans van U?

l

Woorden in het verhaal:

1. grachtenhuis 8. personeel 15. Franse taal

2. deftig / chic / keurig 9. serviesgoed 16. madame / mevrouw / dame

3. balzaal 10. dienstmeid 17. monsieur / mijnheer / heer

4. gasten 11. knecht 18. gekostumeerd bal

5. schilderij 12. zich gedragen 19. kroonluchter

6. kunstverzamelaar 13. etiquette 20. opdracht geven

7. patrijs 14. wandelstok

• Bespreek met de klas de dikgedrukte woorden. Deze woorden komen terug tijdens

de museumles.

• Laat de leerlingen vertellen wat er in het grachtenhuis gebeurde. Wie wonen er in

het grachtenhuis? Wat verzamelen mijnheer en mevrouw Willet? Wie doen alle klussen in huis?

Hoe ziet het grachtenhuis er uit?

• Sla een brug naar de eigen belevingswereld van de leerlingen. Lijkt jouw huis op het grachten-

huis? Wie doet bij jou thuis de klusjes in huis? Wordt er in jouw huis wel eens gedanst?

2 Etiquette (ca. 30 minuten – 1 uur)

Benodigdheden: bijlage C: ‘Eet-tiquette’ of D: ‘Geheime waaiertaal’.

• Tijdens de museumles wordt aandacht besteed aan omgangsvormen en gewoontes

van vroeger. Bespreek met de kinderen wat etiquette is: omgangsvormen, regels en goede ma-

nieren. Bestaat etiquette nog steeds? Verbind etiquette met de regels en goede manieren in de

klas. Heb je ook etiquetteregels buiten de klas? Bijvoorbeeld thuis als je de telefoon opneemt,

in de tram als een oude dame instapt, tijdens een bijzonder moment zoals een feestmaaltijd of

een viering? Zijn goede manieren nodig?

• Welke etiquetteregel vinden de leerlingen het belangrijkst buiten de klas? Stel met de klas een

top 3 samen. Schrijf de top 3 op het bord of op een groot vel.

• In de bijlagen vindt u de werkbladen ‘eet-tiquette’ (bijlage C) en ‘geheime waaiertaal’ (bijlage

D). Kies een werkblad voor uw klas. Bespreek met uw klas het thema en speel het ‘eet-tiquette-

spel’ of oefen met uw klas de geheime waaiertaal.

3 Bijzondere voorwerpen (ca. 15 minuten)

Benodigdheden: oude voorwerpen, bijvoorbeeld een kandelaar.

• Neem oude voorwerpen mee naar de klas. Denk daarbij vooral aan voorwerpen die u gebruikt

tijdens bijzondere of chique gelegenheden. Bijvoorbeeld: een antieke kandelaar. Praat met uw

leerlingen over het voorwerp. Is het een oud? Is het bijzonder? Heb jij het ook thuis? Wie heeft

er thuis ook een heel oud mooi voorwerp? Waar wordt het in huis bewaard? Wanneer wordt het

gebruikt? Op deze manier kunt u het museumbezoek introduceren: We gaan naar een museum.

Daar gaan we ook kijken naar oude en bijzondere voorwerpen. U kunt daarbij alvast enkele

voorwerpen benoemen die in de woordenlijst voorkomen (zie bijlage B).

4 Extra suggesties

Bij het verhaal:

• Zet de woorden van het verhaal in een woordspin: bijvoorbeeld het woord visite. U schrijft

het woord op een papier of in het midden van het schoolbord. Laat de leerlingen daarna

associëren. Je hoort dit woord. Waar denk je aan? Het woord dat de leerling noemt, schrijft u

op. Laat vervolgens de andere leerlingen associëren op dit woord.

Bij bijzondere voorwerpen.

• Lees het gedicht ‘Bij grootmoeder’ van Jo Kalmijn-Spierenburg voor. Welke bijzondere

voorwerpen/spullen bewaren de leerlingen thuis of hebben ze bij opa en oma gezien?

• Laat de leerlingen de handelingen uit het gedicht uitbeelden: iets uit een laatje halen,

voorzichtig open doen, bekijken, beluisteren, optillen,

ruiken, doorgeven… BIJ GROOTMOEDER

pBij grootmoeder weet ik een kastje te staan,

Zo een met een heleboel laatjes.

Daar liggen de aardigste dingetjes in.

Een album met versjes en plaatjes…Een schelpje, waarin je, heel dicht bij je oor,

Het ruisen der zee nog kunt horen…Een doosje met grappige kiekjes,Gemaakt,Toen ik nog niet eens was geboren…Een stapeltje brieven, een lintje erom…

Een boek met een geel verdroogd roosje…

En altijd weer, als ik bij grootmoeder ben,

Bekijk ik dat alles een poosje.l

Vel 2

5 PROGRAMMA IN MUSEUM WILLET-HOLTHUYSEN (ca. 1 uur)

Het museumbezoekIn het museum wordt u ontvangen door twee museumdocenten. U betaalt voor het programma aan

de kassa.

Nadat de jassen en tassen zijn weggehangen, gaan de leerlingen naar de ontvangstruimte. Daar worden

de leerlingen ‘omgetoverd’ tot deftige dames en heren. De museumdocent vertelt de leerlingen dat ze

de kamers van het grote grachtenhuis gaan bekijken en ontdekken hoe mijnheer en mevrouw Willet met

personeel daar leefden. Wat deed mijnheer Willet in de Herenkamer? Wat besprak mevrouw Willet ’s

ochtends met de dienstmeid? Wanneer doet een heer zijn hoed af?

De museumdocent neemt de leerlingen mee naar de mooie stijlkamers van het huis. De leerlingen ont-

dekken waarom mijnheer Willet een eigen kamer had, dat er geheime deurtjes waren voor het personeel

en dat er feesten werden gegeven in de balzaal waarbij iedereen verkleed kwam. In sommige kamers

oefenen de leerlingen enkele etiquetteregels. Tot slot brengen de leerlingen de geleerde etiquetteregels

in de praktijk tijdens een dansje in de ontvangstruimte. Net zoals er vroeger werd gedanst in de balzaal!

Geschiedenis, taal en belevingDe leerlingen maken op een actieve wijze kennis met geschiedenis. De stijlkamers, de authentieke voor-

werpen en omgangsvormen in het grachtenhuis geven een beeld van wat ‘vroeger’ is. Zowel in de klas

als in het museum wordt mondelinge taalvaardigheid gestimuleerd en geldt de belevingswereld van de

leerlingen als vertrekpunt (zie bijlage B).

Voorbereiding docent• Verdeel de klas vooraf in twee groepen. De twee museumdocenten nemen ieder één groep

mee door het museum.

• Maak van tevoren met uw leerlingen tweetallen: dame-heer, maar als de leerlingen

liever een tweetal met hun vriendje of vriendinnetje willen vormen kan dat natuurlijk ook. De

leerlingen oefenen een aantal etiquetteregels en doen de dans in tweetallen. De leerlingen

moeten dus goed met elkaar overweg kunnen.

• Breng de begeleiders (minimaal 1 begeleider per 15 leerlingen) op de hoogte van de huisregels

(zie algemene informatie).

• Vertel de leerlingen dat ze Museum Willet-Holthuysen gaan bezoeken: een deftig grachtenpand

in het centrum van Amsterdam. Vertel de huisregels: wat mag er wel/niet en waarom.

• Zorg dat u op de afgesproken tijd aanwezig bent (zie algemene informatie voor het adres).

6 VERWERKINGSLES IN DE KLAS (ca. 1 – 1,5 uur)

Wij raden u aan om na het museumbezoek aandacht te besteden aan de nieuwe indrukken die de leer-

lingen hebben opgedaan. De ervaring van de leerlingen kunt u bespreken tijdens een (kring)gesprek.

Naast het gesprek kunt u ook een creatieve verwerkingsles geven.

1 Gesprek in de klas (ca. 15 minuten)

• Tijdens een (kring)gesprek in de klas blikt u met de leerlingen terug op het museumbezoek.

Heeft u foto’s gemaakt? Laat ze dan zien op het digibord. Wat vonden de leerlingen het leukst

om te doen? Welke kamer herinneren de leerlingen zich nog het beste? Wat vonden de leer-

lingen het mooiste voorwerp om te zien? Benoem daarbij samen met de leerlingen de kamers

die de leerlingen hebben bezocht: o.a. de keuken, de herenkamer, de balzaal, de eetkamer, de

slaapkamer, de gang met de grote deur. Wat vonden de leerlingen minder leuk?

• Herhaal en vergelijk met de leerlingen gewoontes en omgangsvormen van toen en nu.

Welke gewoontes, regels en omgangsvormen golden er in de tijd van mijnheer en mevrouw

Willet-Holthuysen? Kunnen de leerlingen de etiquetteregels uitbeelden die ze hebben geoefend

in het museum?

2 Beeldende les – Démasquer! (ca. 1-1,5 uur)

Uitleg van de opdrachtTijdens het museumbezoek ontdekken de leerlingen dat mijnheer en mevrouw Willet-Holthuysen

graag dansten in de balzaal. In deze les maken de leerlingen een masker voor een gemaskerd

bal. Maskers hebben ‘geheime boodschappen’, zo kun je met een kleur je gevoel vertellen op een

bal. De les begint met een oriëntatie op gevoelens en kleuren. De leerlingen knippen de basis van

een masker uit papier. Zij kiezen een gevoel dat ze met het masker willen uiten en zoeken daar

gekleurd papier bij uit oude tijdschriften. Het masker wordt beplakt met die stukjes papier, gede-

coreerd met glitters en op een stokje geplakt. De leerlingen eindigen met een presentatie van de

maskers aan elkaar.

Leerdoelen• De leerlingen verplaatsen zich in vroeger en in het gegeven ‘gemaskerd bal’.

• De leerlingen kunnen met weinig materiaal een sprekend masker maken.

• De leerlingen kennen de gevoelswaarde van kleuren en kunnen lijnen gebruiken ter

decoratie (kerndoel 54).

Benodigdheden Voor het masker:

• Uitgeknipt sjabloon van het masker (zie bijlage E) per tafelgroep

• Stevig wit of gekleurd papier, voor elke leerling 1, om het sjabloon op over te trekken

• Potlood, 1 per leerling

• Schaar, 1 per leerling

• Optioneel: prikpennen en onderleggers voor het uitprikken van de gaten voor de ogen

• Satéprikker, 1 per leerling

• Oude tijdschriften met veel kleur. Geef elk kind een eigen deel om in te bladeren:

je scheurt een tijdschrift makkelijk in twee of drie delen op de gebonden zijde.

• Plakstift, 1 per leerling

• Aparte tafel om te glitteren

• Glitter in verschillende kleuren en per kleur twee (wegwerp) bordjes, droge kwast

• Flesjes vloeibare lijm voor op de glittertafel

• Plakband of schilderstape om maskers op stokjes te plakken

• Instructie glittertafel (zie bijlage E)

Voorbereiding leerkracht• Tijdschriften verzamelen

• Kopiëren bijlage E (sjabloon masker): overtrekken op karton en uitknippen,

1 voor elke tafelgroep

• Wit/gekleurd papier op maat knippen voor een masker, voor elke leerling 1

• Glittertafel klaarzetten (zie bijlage E)

• Op het digibord de foto van de balzaal klaarzetten.

• Overige benodigdheden klaarleggen

1 Inleiding (ca. 10-15 minuten)

Werkvorm: klassikaal en individueel

Benodigdheden: tijdschrift voor elke leerling, het bord

• Wat weten de leerlingen nog over de balzaal te vertellen? Hoe zag de kamer er uit? Wat deden

mijnheer en mevrouw Willet in de balzaal? Weten de leerlingen nog wat er op een gemaskerd

bal zo bijzonder was? Meer informatie vindt u in bijlage A: Achtergrondinformatie voor

docenten.

• U laat de leerlingen de sjabloon van het masker zien en vertelt erbij dat je met een masker op

het gemaskerd bal een boodschap kunt vertellen, zonder een woord te zeggen: je kunt namelijk

je gevoel laten zien met een kleur.

• U noemt een gevoel en de leerlingen zoeken daar een kleur papier bij uit het tijdschrift. Dit

stukje papier scheuren ze uit. Alle kleuren zijn goed: het gaat erom dat de leerlingen zelf na-

denken en ervaren welke kleur zij bij een bepaald gevoel vinden passen. U bekijkt samen met

hen welke kleuren er zijn uitgescheurd. U herhaalt dit met een ander gevoel.

• Laat de leerlingen vervolgens gevoelens noemen die je met een masker kunt uitdrukken. Denk

aan boos, blij, vrolijk, stoer, spannend, verliefd, verlegen, verdrietig. Schrijf ze op het bord.

2 Maskers maken (ca. 30-45 minuten)

Werkvorm: individueel

Benodigdheden: de rest van het materiaal

• Leg de leerlingen uit dat zij een eigen ‘masker met gevoel’ gaan maken. Wat willen zij

vertellen op het bal?

• Elke leerling kiest een gevoel en beplakt met bijpassende kleuren gescheurd papier zijn/haar

masker. Het is het leukst wanneer geheim blijft welk gevoel de leerling wilt laten zien, zodat de

rest van de klas er aan het einde van de les naar kan raden. Stimuleer de leerlingen vooral te

zoeken naar kleuren en zo min mogelijk plaatjes of letters te gebruiken.

De leerlingen gaan aan de slag:1. Basisvorm masker omtrekken op wit of gekleurd papier.

2. Masker en de gaten voor de ogen uitknippen.

3. Naam op de binnenkant van het masker schrijven.

4. Gevoel kiezen en bijpassende kleuren uit de tijdschriften scheuren.

5. Stukjes gekleurd papier mooi neerleggen op het masker en met de lijmstift vastplakken.

�émasquer!

6. Stokje erop plakken met plakband of schilderstape.

7. Naar de glittertafel waar er met lijm en glitter decoratielijnen worden gemaakt op het

8. masker volgens het stappenplan. U kunt dit voorbespreken aan de hand van een afbeelding

op het digibord.

Suggesties voor differentiatie:• De leerlingen kunnen de gaten voor de ogen ook uitprikken.

• Met veel verschil in motorische vaardigheden in de groep kunt u ervoor kiezen om de

basis van het masker op een eerder tijdstip te maken. Dan is er meer tijd voor versieren!

• U kunt ervoor kiezen de maskers met losse stukjes in bepaalde patronen te laten versieren,

of ze geheel laten vullen met gekleurde stukjes papier. Leerlingen die erg vaardig zijn

kunnen beide doen. Hoe kleiner de papierstukjes, hoe langer het duurt!

3 Afsluiting (ca. 10 minuten)

Werkvorm: klassikaal

Benodigdheden: gemaakte maskers

• De leerlingen presenteren de maskers aan elkaar: één leerling laat zijn/haar masker zien aan de

klas, de rest van de klas raadt het gevoel erbij. Als het gevoel is geraden gaan andere leerlingen

die hetzelfde gevoel hebben gekozen ernaast staan. Of u kiest een gevoel. Wie zijn er blij? De

leerlingen gaan voor in de klas staan. In welke masker zie je dit gevoel goed terug? Wat is een

originele vondst? Met wie zou je willen dansen? Welk gevoel hebben de leerlingen nog meer

gemaakt?

• Ter afsluiting toont u de leerlingen de balzaal die ze tijdens het museumbezoek hebben

bezocht. Weten zij nog wat ‘démasquer!’ betekent? Hoe ging de dans ook al weer?

De leerlingen doen de dans met het masker. U roept aan het einde van de dans: Démasquer!

7 KERNDOELEN

Dit programma is afgestemd op de kerndoelen voor het basisonderwijs. In het programma kunnen

de school en het museum samen bijdragen aan de volgende kerndoelen:

Oriëntatie op jezelf en de wereld (Tijd)

51. De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig

in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.

52. De leerlingen leren over kenmerkende aspecten uit het tijdvak burgers

en stoommachines.

Nederlands (Mondeling taalonderwijs)

1. De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die

informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven.

Kunstzinnige oriëntatie 54. De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er

gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.

56. De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten

van cultureel erfgoed.

ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DE DOCENT BIJLAGE A

Museum Willet-HolthuysenHet grachtenhuis is gevestigd aan de Herengracht. De laatste bewoners waren Abraham Willet (1825-

1888) en zijn echtgenote Louisa Holthuysen (1824-1895). Mevrouw Willet-Holthuysen liet in 1895 het huis

met de inboedel en een grote kunstverzameling na aan de stad Amsterdam. De voorwaarde was dat

het huis een museum zou worden. Museum Willet-Holthuysen is in beheer van het Amsterdam Museum,

voorheen Amsterdams Historisch Museum.

Het huis werd gebouwd in de 17de eeuw. De stijlkamers in het museum geven een beeld van het leven

aan de gracht in de 18de en 19de eeuw. Er woonden ongeveer 20 verschillende Amsterdamse families in

het huis. Zij lieten het huis talloze malen opnieuw stofferen en schilderen, en de inrichting werd uiter-

aard regelmatig aan de mode aangepast. De originele indeling van het pand is intact gebleven, er zijn

verschillende stijlkamers te zien.

In 2016 bestaat het museum 120 jaar. De komende jaren staan in het teken van restauratie, en recon-

structie van de stijlkamers naar de periode van de familie Willet-Holthuysen.

EtiquetteEtiquette gaat over hoe je omgaat met de mensen om je heen. Het zijn goede manieren en omgangs-

vormen. Het verhaal gaat dat het begrip etiquette meer dan driehonderd jaar geleden is ontstaan in

Frankrijk. De Franse koning Lodewijk XIV liet bij zijn paleis grote tuinen aanleggen. Zijn gasten mochten

de tuinen bewonderen en er rondwandelen. Tot zijn grote schrik liepen de gasten niet alleen op de pa-

den, maar ook op het gras. De koning gaf zijn tuinier de opdracht borden neer te zetten met een etiket

(in het Frans etiquette) erop: ‘Verboden om op het gras te lopen. Iedereen moet zich aan dit etiket hou-

den!’. En zo is de etiquette voor het wandelen in de tuin ontstaan. Langzamerhand werd het woord eti-

quette ook voor andere regels gebruikt: hoe je iemand begroet, hoe je eet, hoe je praat, hoe je je kleedt.

Tip voor de docent!Het meest verkochte etiquetteboek in Nederland is Hoe hoort het eigenlijk? van Amy Groskamp-ten

Have (1939). In 1999 is het boek heruitgegeven door historica Reinildis van Ditzhuyzen. Sinds 2008 is er

ook een versie voor kinderen: Reinildis van Ditzhuyzen, KinderDitz. Kinderen weten hoe het hoort. Haar-

lem: Uitgeverij J.H. Gottmer, 2008.

Gekostumeerd bal in de 19de eeuwIn de negentiende eeuw waren gekostumeerde bals, waarbij de genodigden historische kostuums droe-

gen, een populair tijdverdrijf. In Amsterdam werden er geregeld gekostumeerde bals gehouden. Het

besloten gezelschap Het Casino (1816-1934) organiseerde regelmatig (gekostumeerde) bals. Deze leden

behoorden tot de upper class van Amsterdam. Ook particulieren organiseerden gekostumeerde feesten,

zoals de kunstverzamelaar Abraham Willet.

Op een bal gold een strenge etiquette. Zo vroegen de heren de dames ten dans, mocht een dame alleen

met een heer dansen als ze ‘officieel’ aan elkaar waren voorgesteld en moest de dame als eerste met

haar eigen man dansen. Op een gemaskerd bal waren deze regels minder streng. Zo kon je bijvoorbeeld

met iemand dansen die je niet kende. Je herkende de ander toch niet doordat hij/zij een masker droeg.

WOORDEN & METHODE BIJLAGE B

Woorden gegroepeerd per kamerKeuken/ Eetkamer

Herenkamer Balzaal Slaapkamer Gebouw Personen Divers

waterketelwaterpompserviesgoedsierkastporselein eettafel voor-gerechthoofdgerechtnagerechtgangmenukaartbestekvinger- kommetjeservetkandelaar

plafond- versieringschilderijbeeldboekenkastkunstverza-meling

danskamerbalzaalgekostumeerdbalmaskerkroonluchter

wastafelwaterkannachtjapon hemelbed

museum grachtenhuis

madamemonsieurmevrouwmijnheerdameheermeidknechtpersoneelhuishoudinggastenkunstverzame-laar

etiquettedeftig, sjiekbijzondere spul-len / voorwer-penmeubels visiteopdracht gevenzich gedragen

MethodeVoorbereidende les In het museum Verwerkingsles

Terugkerendeonderdelen

Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachtenhuis.

Welke kamers zijn er in je eigen huis? Welke kamers zijn er in het grachtenhuis?

Wat is etiquette?Welke regels en omgangs-vormen heb je nu?Wat zijn de regels en omgangsvormen van toen?

Welke (oude) voorwerpen zie je in het grachtenhuis? Welke oude voorwerpen heb jij thuis?

Zintuigen gebruiken.

Het huis is een museum.

Welke regels zijn er in het museum.

Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachtenhuis.

Welke kamers zijn er in het grachtenhuis?

Wat is etiquette?Welke regels en omgangs-vormen heb je nu?Wat zijn de regels en omgangsvormen van toen?

Voorwerpen herkennen, aanwijzen en aanraken.

Zintuigen gebruiken.

Het huis is een museum.

Welke regels zijn er in het museum.

Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachten huis. (Wat hebben we gedaan tijdens het museumbezoek.)

Hoe zagen de kamers er in het grachtenhuis uit?

Wat is etiquette? Wat zijn regels en omgangsvormen van toen en nu?

Voorwerpen en kamers beschrijven.

Zintuigen gebruiken

Taal (mondeling, uitbeelden)

(voor)lezenluisterenbeschrijvenvergelijkenvertellen uitbeelden (inleven)

luisteren beschrijvenvergelijkenvertellenuitbeelden (inleven)

luisterenbeschrijvenvergelijken vertellenuitbeelden (beeldende les)

WoordenschatZie woordenlijst & begrippen

Voorkennis activerenBekende woorden, nieuwe woorden en begrippen uitleggen en vastleggen (woordspin).

Aansluiten bij voorkennis. Bekende, nieuwe woorden en begrippen herhalen in de context van het museum en verbinden aan voorwerpen.

Oude en nieuwe woorden en begrippen herhalen.

WERKBLAD EET-TIQUETTE BIJLAGE C

Eet-tiquette (ca. 45 minuten)

Benodigdheden: borden en bestek (per tafelgroep) of werkblad bestek en bord (voor elke

leerling 1) en werkblad voorbeelden printen (voor elke leerling 1), schaar (voor elke leerling 1).

• Behandel het thema ‘eet-tiquette’ met de klas. Hoe eet je thuis: met vork en mes, met stokjes,

je handen? Met wie eet je? Waar eet je: aan tafel, op de bank, in de keuken? Wie ruimt er op?

Wat mag je wel/niet tijdens het eten? U kunt de leerlingen de eet-tiquette laten toepassen

tijdens de eet- en drinkpauze.

• Speel het ‘eet-tiquette’ spel.

1. De leerlingen knippen het bord en het bestek uit.

2. De leerlingen benoemen wat ze zien op het voorbeeldenblad.

3. De leerlingen leggen hun bestek neer zoals op het voorbeeldenblad. Hebben de leerlingen

goed geoefend? Dan draaien de leerlingen het blad met de voorbeelden om.

4. U kiest een afbeelding, laat de afbeelding in de klas zien en benoem hoe het bestek ligt.

Dan draait u het blad om. De leerlingen hebben een minuut de tijd om het bestek en bord op

die manier neer te leggen. Welk bestek ligt goed?

5. U herhaalt het voorgaande totdat alle voorbeelden geweest zijn.

6. U kunt tot slot het spel herhalen door bijvoorbeeld alleen het voorbeeld te laten zien.

Weten de leerlingen het nog?

Ik begin met eten

Niet roeien!

Ik neem een pauze

Ik krijg een toetje

Ik ben klaar

met eten

Vel 3

Vel 3

Vel 4

WERKBLAD GEHEIME WAAIERTAAL BIJLAGE D

GEHEIME WAAIERTAAL (ca. 45 minuten)

Benodigdheden: Werkblad geheime waaiertaal (voor elke leerling 1 of per tweetal), schaar, kleurpotloden, 1 (gekleurd) A-4

papier (voor elke leerling 1 of per tweetal).

• Vertel de leerlingen dat de etiquetteregels op een bal erg streng waren. Een dame

• mocht niet zomaar op een heer afstappen om te vertellen dat ze hem leuk vond. Dat hoorde

niet. Hoe dan wel? Met ‘geheime’ waaiertaal op het bal! De dames gebruikten een waaier niet

alleen ter verkoeling, maar ook om iets te zeggen zonder woorden te gebruiken. Ik ben verliefd

op je! Nee, ik wil niet met je dansen! Zowel de heren als de dames moesten deze waaiertaal

goed uit hun hoofd kennen, anders ontstond er verwarring!

• Laat de leerlingen de geheime waaiertaal uitbeelden:

De leerlingen gaan aan de slag:

1. De leerlingen vouwen van het A-4 papier een waaier.

2. De leerlingen knippen de geheime waaiertaal (vierkantjes) uit.

3. De leerlingen benoemen wat ze zien.

4. De leerlingen bestuderen en oefenen samen de waaiertaal.

5. Tot slot kunnen de leerlingen per tweetal of per tafelgroepje raden welke boodschap wordt

verteld. Laat de leerlingen de kaartjes omgekeerd op tafel leggen. De leerling die de waaier

heeft pakt een kaartje. De ander mag het kaartje niet zien. De leerling beeldt de boodschap

uit met de waaier. De anderen raden welke boodschap er wordt uitgebeeld.

Vel 5

ZIE JE MIJ?

GOEDENDAG

LANGZAAM

DANSEN?

KUS ME

SNEL

GA WEG

NIET WAAR

IK VIND JE LEUK

WERKBLAD GLITTERTAFEL BIJLAGE E

Aan deze tafel versier je je masker met lijnen van glitter.

Dit doe je stap voor stap:

1. Maak met lijm dunne lijnen op je masker. [zie voorbeelden hieronder]

2. Kies één kleur glitter.

3. Leg je masker op een leeg bord.

4. Pak het bord dat bij deze kleur glitter hoort.

5. Strooi de glitter over je masker.

6. Schut je masker uit op het bord waar het op ligt.

7. Wil je nog een keer glitter over je masker? Herhaal stappen 1 t/m 6.

8. Gebruik altijd dezelfde kleur glitter op dezelfde borden!

Vel 6