Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DÜNYADA ve TÜRKİYE’DE
BİLİM ve TEKNOLOJİ
Türkiye için bir Kalkınma Stratejisi
Önerisi
Bayram Ali Eşiyok
Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok
ii
Etik Sözleşme
Okur, bu kitabı satın alarak, şu etik sözleşmeyi de imzalamış olmaktadır:
“Satın almış olduğum bu e-kitabın telif haklarının, kısa adı HBT olan Herkese Bilim
Teknoloji’ye ait olduğunu biliyorum. HBT Yayıncılık bu e-kitabı, mümkün olduğunca
kolay ve rahat okumam ve kullanmam için bilgisayarıma indirme hakkı verdi. Bu kitabın
kullanım hakkının sadece bana ait olduğunun bilincindeyim. E-kitabı yaymayacağıma,
dağıtmayacağıma ve HBT ve kitapta imzası olan yazar haklarını zarara uğratmayacağıma
ilişkin bu etik sözleşmeyi kabul etmiş oluyorum.”
HBT Akademi
iii
HBT Akademi E-kitapları 1
Dünyada ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji: Türkiye İçin Bir Kalkınma Stratejisi Önerisi
Bayram Ali Eşiyok
Kapak Tasarımı : Duygu Yücel
Dizgi ve E-Kitap Uygulama : ENTROPOL Kitap
HBT YAYINCILIK TİCARET LTD. ŞTİ.
HALİTAĞA CADDESİ, EKŞİOĞLU İŞHANI NO 16/85
KADIKÖY 34710 İSTANBUL – TÜRKİYE
+90 (216) 449 99 42
www.herkesebilimteknoloji.com
Facebook.com/herkesebilimteknoloji
HBT_Dergi
© Bu kitabın yayın, satış ve dağıtım hakları Telif Hakları Kanunu gereğince HBT Yayıncılık ve Ticaret Ltd. Şti.’ne aittir. İzinsiz olarak kopyalamak, satmak ve dağıtmak yasaktır.
Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok
iv
Yazar: Bayram Ali Eşiyok
1988 Yılında Türkiye Kalkınma Bankası’nın sınavını kazanarak iktisat uzman
yardımcısı olarak göreve başlayan B. Ali Eşiyok, halen Kalkınma Bankası’nda
Kıdemli uzman iktisatçı olarak görev yapmaktadır. Yazarın Kalkınma Bankası’nda
çıkan yayınları yanında, çeşitli bilimsel dergilerde yayınlanmış makaleleri ve ortak
kitap çalışmaları bulunmaktadır. Yazarın uğraştığı başlıca alanlar; azgelişmişlik,
kalkınma ve kalkınma politikaları, bilim ve teknoloji politikaları, sanayileşme,
sanayileşme politikaları, bölüşüm, bölgesel kalkınma, dış ticaret, planlama olarak
sayılabilir. Yazar İngiltere ve ABD’de teknoloji, sanayileşme ve kalkınma politikaları
konusunda araştırma faaliyetlerinde bulunmuştur. Herkese Bilim Teknoloji dergisi
yazarıdır.
HBT Akademi
v
HBT–Akademi e-kitapları ile merhaba
Bir dergide yayımlanan yazılar, eğer ciddi bilgiler, yeni fikirler, ufuk açıcı
bakışlar içeriyorsa, tartışmalara ve başka fikir ve yeniliklerin doğumuna kuluçkalık
ediyorlarsa, asla eski değillerdir; onları bir başka bileşim içinde etkisini ve varlığını
geliştirerek ve genişleterek gündeme getirmek bir görevdir.
Yayıncı olarak, önceleri Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji (CBT) dergisinde
yapmak isteyip de yapamadığımızı, şimdi Herkese Bilim Teknoloji’nin (HBT) özgür
olanakları çerçevesinde gerçekleştirme fırsatını bulduğumuz için çok mutluyuz.
Yazarlarımızın yoğun bilgi içeren makalelerinden derlemeleri, bu kez kendi
içinde sınıflandırılmış, dahası güncellenmiş ve arada yeni makaleler katkısıyla ayrı
ayrı bütünlük içinde sizlere sunuyoruz.
Bunu, dergimizde yer alan diğer önemli konular – yazılar içinde yapacağız.
HBT – Akademi çerçevesinde e-kitap olarak yapacağımız yayınlar sonuçta
çeşitli bilim, teknoloji, tekno-ekonomi, dünya ve Türkiye vb gibi konularda zengin
bir bilgilendirme havuzu ve başvuru kütüphanesi oluşturacaktır.
Tüm amacımız, ülkemiz insanlarına, kurumlarına, meraklılarına,
araştırmacılarına, bilgi açlarına, düşünmek ve tartışmak isteyenlere, üretmek ve yeni
fikir yıldızları peşinde koşanlara yardımcı olmaktır.
İnsan için.. Ülkemiz için.. Bilinç için... Aydınlanma için... Üretim için..
Kendimizi gerçekleştirmek, varoluş ve varkalmak için... Gelecek için...
HBT Akademi ile açtığımız bu yeni pencereden hepinize merhaba diyoruz..
***
İlk e-kitabımız olarak, ülkemiz ve dünyada bilim teknoloji ve kalkınma
ilişkileri konusunda uzman araştırmacımız Bayram Ali Eşiyok’un “Dünyada ve
Türkiye’de Bilim ve Teknoloji - Türkiye İçin Bir Kalkınma Stratejisi Önerisi” kitabını
sunmaktan onur duyarız..
Orhan Bursalı
Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok
vi
Önsöz: Bilim ve Teknoloji Konuşmak
Prof. Dr. Ergun Türkcan
Günümüzde bilim ve teknoloji konuşmak çok moda… Hele beş vakitte bir
“yenilik de yenilik” veya daha akademik olsun diye “inovasyon da inovasyon” derseniz
sizin büyük bir aydın, derin bir âlim olduğunuzdan kimse kuşku duymaz. Bugün
dikip yarın meyvelerini yiyeceğinizi sandığınız kökü olmayan meyve ağaçları gibi,
her yere serpiştirdiğiniz üniversiteler, TÜBİTAK’ın proje, burs ve kuluçka
makineleri ile sayısız tekno-parklarla dolu “Törkiş” Silikon Vadilerden teknolojiler,
yenilikler fışkıracağını ummak, zaten bizim bilim ve teknolojiyle laf düzeyinden
daha ileri bir ilişkimiz olmadığının resmidir.
Artık modern teknoloji, modern bilimlerle ilişki kurmadan ortaya çıkmıyor.
Bir mikro-işlemci, bir düdüklü tencere gibi taklit edilemiyor. Bunlara ayrılan parasal
kaynaklar, Boğaz köprü ve tünellerinden çok daha fazladır. İki yüz üniversitenin
temel bilimler bölümleri her geçen gün boşalıyor, okutacak hoca kalmıyor.
Biz bu sorunu görmeyip, Kararsız Kasım gibi, orta öğretim ve üniversite
sınavlarını kaldırıp-indirmekle meşgulüz. Yenilik denen iktisadi olgu ise bilim-
teknoloji sisteminin ortaya çıkardığı bazı sonuçların sanayide, tarımda ve çeşitli
hizmet sektörlerinde istihdam sağlayan, katma değer yaratan ürünlere
dönüşmesidir. Burada bu sonuçları okuyup, harekete geçecek girişimci fertler ve
firmalar olmalıdır ki, bunlar da çok farklı bir iktisadi-hukuki sistemi, çok yeni
toplumsal paradigma gerektirir. İşte bütün bu sistemi ve çalışmasını görmek için
dünyaya ve tabii ülkemize istatistiksel-veri bazında bakıp, görmemiz gerekir.
Böylece ham hayallerden kurtulmak ve yere basmak mümkün olur.
İşte, Bayram Ali Eşiyok’un bu kitabı, okumadan-bilmeden ahkâm
kesenlerin, bol keseden atanların bir pan-zehri; ciddi olarak da bir şeyler düşünmek,
acı gerçekleri öğrenmek isteyenlerin ilacı olacaktır.
Gerçi, yazarımız bunları kaç yıldır yazıp duruyor, Önceleri Cumhuriyet
Bilim-Teknoloji’te, o imkânsızlıktan kapanınca, haftalık Herkese Bilim
Teknoloji dergisinde bu bilgileri-verileri, çok etkili kısa makaleler halinde vermişti.
Şimdi elinizdeki bu kitapta otuzdan fazla makalesini bize toplu olarak sunuyor.
HBT Akademi
vii
Bilim ve teknolojide, sadece büyük devlerin yaptıklarını değil, bundan 65 yıl
önce savaşta yerle bir edilmiş, doğal kaynakları ve nüfusu Türkiye’nin yaklaşık yarısı
kadar olan bir ülke, Güney Kore’nin, bir kaplan gibi, nasıl sıçrayıp, devler arasında
bile yer alabildiğini görüyoruz. Üstelik bu ülke dünyanın öteki ucunda,
askerlerimizin kurtarmaya gittiği, bir şekilde dil ve kan bağımız olduğu söylenen bir
toplumdur; şimdi Türklerin elinde Güney Kore’nin cep telefonları, altında arabaları
dolaşıyor.
Bu küçük kitabın ülkesini düşünen ve durumundan memnun olmayan tüm
ciddi aydınlarının elinden düşürmeyeceği kolay bir referans eseri olacağını
düşünüyor ve yazarını bu çabasından ötürü kutluyorum. Temennim odur ki, bu hoş
kitabı siyasilerimizin ve akademisyenlerimizin de gözden geçirip, durumumuzu bir
daha değerlendirmelerine “vesile olmasıdır”.
Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok
viii
İÇİNDEKİLER
Etik Sözleşme ......................................................................................................................................... ii
HBT Akademi E-kitapları 1 ................................................................................................................. iii
Yazar: Bayram Ali Eşiyok ..................................................................................................................... iv
HBT–Akademi e-kitapları ile merhaba ................................................................................................ v
Önsöz: Bilim ve Teknoloji Konuşmak ................................................................................................ vi
Başlarken ................................................................................................................................................ 1
Bilim Üretmeden Teknoloji Üretilir Mi? ............................................................................................ 3
Türkiye’nin Bilim ve Teknolojideki Yerine Kısa Bir Bakış ................................................................ 6
‘Temel Bilimlerini Kapatan’ Bir Ülke Teknoloji Üretebilir Mi? ........................................................ 9
Bilgi Toplumunda Türkiye’yi Aramak... ............................................................................................ 14
Kalifiye İşgücü Olmadan Teknoloji Üretilemez ................................................................................ 18
Siyam İkizleri: Eğitim ve Kalkınma .................................................................................................... 26
Büyük Dilemma: Eğitim mi? İnşaat mı? ............................................................................................. 31
Quo Vadis Eğitim? ............................................................................................................................... 34
Türkiye’nin Uluslararası Eğitim Karnesi ........................................................................................... 37
İktisat Kuramları Çerçevesinde Teknolojiye Panoramik Bir Bakış ................................................. 46
Üretimin ve Katma Değerin Teknolojik Yapısı ................................................................................ 53
Gelişmekte Olan Büyük Ekonomilerde Katma Değerin Teknolojik Yapısı ................................... 56
Türkiye-AB Arasında Dış Ticaretin Teknolojik Yapısı ................................................................... 66
HBT Akademi
ix
Yüksek Teknoloji Üretimi İçin: Bilim ve Teknoloji Politikaları... .................................................. 75
Bilim ve Teknoloji Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme ...................................................................... 78
Yüksek Teknoloji Yoğunluklu Sektörlerde En Yüksek Pazar Payına Sahip Ülkeler ve Türkiye .. 83
Yüksek Teknoloji Üretimi: Engeller ve Fırsatlar .............................................................................. 86
Türkiye Yüksek Teknoloji İhracatında Neden Tökezledi? .............................................................. 91
Teknoloji Yoğunluğuna Göre Rekabet Gücü .................................................................................... 95
Kalkınma İçin Teknoloji: Nasıl? ....................................................................................................... 101
Seçilmiş BT Göstergeleri ve Türkiye’nin Hal-i Pür Melali ............................................................ 104
Türkiye Dünya Patent Liginin Neresinde? ...................................................................................... 111
Çin: Dünya Ekonomisinin Zirvesine Mi? ........................................................................................ 116
Türkiye Ekonomisinin Bilim ve Teknoloji Eksenli Yeniden Yapılanmasına İlişkin bir Strateji
Önerisi ................................................................................................................................................ 121
Aziz Sancar ve Nobel’in Öyküsü ....................................................................................................... 149
Hey Türkiye Nasılsın? ....................................................................................................................... 153
İki Temel Yapıt: Ulus Yıkıcılığı Zamanları ve Tayfur Özşen Anısına 70.Yaş Armağanı ............ 157
Tarihten Teknolojiye ........................................................................................................................ 161
HBT Umutsuzluğun Değil Umudun Adıdır .................................................................................... 163
Bilim ve Teknolojiyi Sevdiren Dergi: CBT ..................................................................................... 165
HBT Akademi
1
Başlarken
Bilim ve teknolojinin ekonomik ve sosyal yaşamdaki rolü gün geçtikçe
artıyor. Ülkelerin yeni pazarları fethinde kritik öge teknoloji. Bilim ve Teknolojide
(BT) başarılı olan ülkeler aynı zamanda dünyanın “efendisi” konumundalar. BT
ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin en temel göstergesi. Teknolojik gelişmeyi ise
bilimdeki gelişmeler, özellikle de temel bilimlerdeki gelişmeler önceliyor. Temel
bilimlerde yetkinleşmeden teknoloji üretiminde başarı sağlamak imkânsız.
Türkiye yüksek teknoloji üretiminde ve ihracatında istenen noktada değil.
Bunun birçok nedeni var. Türkiye’de görece ucuz ve bol emek rezervleri teknolojik
gelişmeyi özendirmiyor. Sanayiciler, mevcut faktör donanımı (emek ve sermaye
yapısı) ile neyi ucuza üretiyorsa onun üretimine yöneliyor. Ortaya harcı-alem
sektörlere dayalı bir uzmanlaşma ve düşük teknolojiye kilitlenmiş bir sanayi çıkıyor.
Oysa sanayileşmede başarılı olmuş yeni sanayileşen ülke deneyimleri bize şunu
söylüyor: Statik mukayeseli üstünlüklerden dinamik mukayeseli üstünlüklere
geçmeden, Türkiye gibi yarı-sanayileşmiş ülkelerin yüksek teknoloji üretiminde
başarılı olmaları mümkün değil. Dinamik mukayeseli üstünlükler ise sanayi
politikası demek, sanayileşme politikalarının vazgeçilmez bileşeni olan BT
politikaları demek, sabit yatırımlar demek…
Türkiye’nin yüksek teknoloji üretimi ve ihracatında nasıl tökezlediğini daha
somut verilerle açıklayalım. 2015 yılında Türkiye’nin yüksek teknoloji yoğunluklu
ihracatı sadece 2.3 milyar dolar. Yüksek teknoloji yoğunluklu ihracatın toplam
imalat sanayi ihracatı içindeki payı ise %2,2. Oysa 1960’lı yıllara Türkiye’nin
gerisinde başlayan Güney Kore’nin 2015 yılındaki yüksek teknoloji ihracatı 126.5
milyar dolar. Yüksek teknoloji yoğunluklu ihracatın toplam imalat sanayi ihracatı
içindeki payı ise %26,8. Kore’nin teknolojide sağladığı başarının arkasında bilim ve
teknolojiyi ekonomiye içselleştirmesi ve seçici sanayi politikaları yatıyor…
Kitap, bilim ve teknoloji üzerine yazdığımız makalelerden, araştırmalardan
oluşuyor. Makalelerde yer alan ancak güncelliğini kaybeden kimi bulgular kitap için
yeniden gözden geçirilip güncelleştirildi.
Kitapta, Türkiye için bilim ve teknoloji eksenli bir kalkınma stratejisi
önerisine de yer verildi. Strateji ile bilim ve teknoloji politikalarının ekonomiye
içselleştirilerek Türkiye ekonomisinin yeniden yapılanması hedeflenmektedir.
Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok
2
Son 30,35 yıldır giderek çölleşen bilim ve teknoloji dünyamıza inat, nitelikli
kitaplar ve dergiler yayınlanmaya devam ediyor. Bu bağlamda Herkese Bilim
Teknoloji dergisini özellikle belirtmek gerekir. Kitabın sonunda geleceğe umutla
bakmamamızı sağlayan dergi ve kitap eleştirilerine de yer verildi. Okuyucunun bu
yayınları kaçırmayacağını umuyoruz.
B. Ali Eşiyok
Ankara Mayıs 2017
HBT Akademi
3
Bilim Üretmeden Teknoloji Üretilir Mi?
Pre-historik dönemden 18.yüzyıla kadar oldukça yavaş, evrimsel bir çizgide
gelişen teknoloji, son iki yüzyılda yaşanan sanayi devrimleri sonucunda hızlandı. Bu
nedenle, hızlı teknolojik gelişmelerin tarihini, modern kapitalizmin tarihi olarak
okumak mümkün. Ancak “Yaratıcı yıkım” a dayalı bir tarih… Avusturya okulunun
en bilinen ismi Schumpeter’in ifadesiyle; kapitalizmde “sürekli yaratıcı yıkım
fırtınası esmektedir-Perennial gale of creative destruction.”
Yüksek teknoloji üretiminde başarılı olmuş ülkelerin hemen hepsinin
bilimde, özellikle de temel bilimlerde başarılı olması bir rastlantı mı? Kuşkusuz
hayır. Teknoloji aysbergin görünen kısmı ise, fizik, kimya, biyoloji ve matematik
gibi temel bilimlerdeki gelişmeler aysbergin görünmeyen asli ögelerini oluşturuyor.
Bu nedenle, temel bilimlerde yetkinliğe ulaşmadan teknoloji üretiminde başarılı
olmak mümkün değil.
Ancak, temel bilimlere yönelik araştırmalar, uzun, zahmetli ve maliyetli bir
iş… Araştırma faaliyetlerinin yüksek maliyetli olması, elde edilen sonuçların hemen
getiriye dönüştürülememesi, yatırım sonuçlarının belirsiz olması ve risk içermesi vs.
gibi nedenlerle özel kesimin temel bilimlere yönelik araştırma faaliyetleri oldukça
sınırlı.
Türkiye gibi henüz bilim ve teknolojiyi henüz ekonomiye içselleştirmemiş bir
ülkenin bırakınız temel bilimlere yönelik araştırma faaliyetlerini, uygulamaya
yönelik araştırma faaliyetleri de düşük. Türkiye uluslararası ticarete yenilik ve
üretkenlik artışları ile değil, düşük teknoloji içerikli sektörlerde, göreli fiyatlar
yoluyla eklemleniyor. Bu da fakirleştiren uzmanlaşma demek.
21. yüzyılın sofistike teknolojilerini üretmek için sadece bir ya da bir kaç
temel bilim dalında değil, temel bilimlerin tümünde yetkinliğe ulaşmak gerekiyor.
Disiplinler-arası bir işbirliği olmadan yüksek teknoloji üretmek daha da zor artık.
Örneğin, milimetrenin milyonda biri boyutlarında, nanometre ölçeği (gözle
göremediğimiz atom vb.) ile ilgilenen, maddenin atom seviyesinde işlenmesiyle daha
gelişmiş ve/veya tümüyle değişmiş malzemeler elde etmeyi hedefleyen nano-
teknoloji, farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının ortaklaşa geliştirdiği bir
teknoloji…
Örnek Sayfalar Sonu
Kitabınızı web sitemizden satın alabilirsiniz.
www.herkesebilimteknoloji.com