ProfDr Mustafa ODABAŞI

Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi Ccedilevre Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml Tınaztepe Yerleşkesi 35160 Bucaİzmir

E-mail mustafaodabasideuedutr

Ders İccedileriği Organik kimyaya giriş

Temel fonksiyonel gruplar

Temel Gruplara oumlrnekler

Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler)

ve aromatik hidrokarbonlar

Oksijenli bileşikler

Halojenli bileşikler

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Azotlu bileşikler

2

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (Volatile Organic Compounds - VOC) Kalıcı toksik organikler (Persistent Organic Pollutants - POPrsquolar)

PAH ndash Polycyclic aromatic hydrocarbons PCB - Polychlorinated biphenyls OCP - Organochlorine pesticides PBDE - Polybrominated diphenyl ethers PCN - Polychlorinated napthalenes PCDDF ndash Polychlorinated dibenzodioxinsFurans Potansiyel POPrsquolar

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri Troposferde-ozon oluşumu İkincil partikuumlllerin oluşumu Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi Kuumlresel ısınma Sağlık etkileri

3

Organik Kimyaya Giriş Milyonlarca uumlyesi olan doğal veya insan tarafından

sentezlenmiş olan organik bileşikler temel olarak bir kaccedil elementten oluşurlar Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) Azot (N) Metan Kuumlkuumlrt (S) Fosfor (P) Halojenler Klor (Cl) Brom (Br) Flor (F) İyot (I) Bazı metaller (Hg Pb Sn)

4

Sınırlı sayıdaki bu elementlerden neredeyse sınırsız sayıda organik bileşik oluşabilmesinin temel nedeni karbon atomunun 4 adet karbon-karbon bağı yapabilmesidir

Bu da karbon atomları diğer heteroatomlara (karbon ve hidrojen haricindeki element atomları) bağlansa bile ccedilok sayıda uumlccedil boyutlu karbon iskeleti oluşmasına olanak tanımaktadır

Organik bileşiklerin temel tanımlayıcı

oumlzellikleri elementel bileşimleri molekuumll formuumllleri molar kuumltleleri ve molekuumll yapılarıdır

5

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Ders İccedileriği Organik kimyaya giriş

Temel fonksiyonel gruplar

Temel Gruplara oumlrnekler

Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler)

ve aromatik hidrokarbonlar

Oksijenli bileşikler

Halojenli bileşikler

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Azotlu bileşikler

2

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (Volatile Organic Compounds - VOC) Kalıcı toksik organikler (Persistent Organic Pollutants - POPrsquolar)

PAH ndash Polycyclic aromatic hydrocarbons PCB - Polychlorinated biphenyls OCP - Organochlorine pesticides PBDE - Polybrominated diphenyl ethers PCN - Polychlorinated napthalenes PCDDF ndash Polychlorinated dibenzodioxinsFurans Potansiyel POPrsquolar

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri Troposferde-ozon oluşumu İkincil partikuumlllerin oluşumu Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi Kuumlresel ısınma Sağlık etkileri

3

Organik Kimyaya Giriş Milyonlarca uumlyesi olan doğal veya insan tarafından

sentezlenmiş olan organik bileşikler temel olarak bir kaccedil elementten oluşurlar Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) Azot (N) Metan Kuumlkuumlrt (S) Fosfor (P) Halojenler Klor (Cl) Brom (Br) Flor (F) İyot (I) Bazı metaller (Hg Pb Sn)

4

Sınırlı sayıdaki bu elementlerden neredeyse sınırsız sayıda organik bileşik oluşabilmesinin temel nedeni karbon atomunun 4 adet karbon-karbon bağı yapabilmesidir

Bu da karbon atomları diğer heteroatomlara (karbon ve hidrojen haricindeki element atomları) bağlansa bile ccedilok sayıda uumlccedil boyutlu karbon iskeleti oluşmasına olanak tanımaktadır

Organik bileşiklerin temel tanımlayıcı

oumlzellikleri elementel bileşimleri molekuumll formuumllleri molar kuumltleleri ve molekuumll yapılarıdır

5

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (Volatile Organic Compounds - VOC) Kalıcı toksik organikler (Persistent Organic Pollutants - POPrsquolar)

PAH ndash Polycyclic aromatic hydrocarbons PCB - Polychlorinated biphenyls OCP - Organochlorine pesticides PBDE - Polybrominated diphenyl ethers PCN - Polychlorinated napthalenes PCDDF ndash Polychlorinated dibenzodioxinsFurans Potansiyel POPrsquolar

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri Troposferde-ozon oluşumu İkincil partikuumlllerin oluşumu Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi Kuumlresel ısınma Sağlık etkileri

3

Organik Kimyaya Giriş Milyonlarca uumlyesi olan doğal veya insan tarafından

sentezlenmiş olan organik bileşikler temel olarak bir kaccedil elementten oluşurlar Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) Azot (N) Metan Kuumlkuumlrt (S) Fosfor (P) Halojenler Klor (Cl) Brom (Br) Flor (F) İyot (I) Bazı metaller (Hg Pb Sn)

4

Sınırlı sayıdaki bu elementlerden neredeyse sınırsız sayıda organik bileşik oluşabilmesinin temel nedeni karbon atomunun 4 adet karbon-karbon bağı yapabilmesidir

Bu da karbon atomları diğer heteroatomlara (karbon ve hidrojen haricindeki element atomları) bağlansa bile ccedilok sayıda uumlccedil boyutlu karbon iskeleti oluşmasına olanak tanımaktadır

Organik bileşiklerin temel tanımlayıcı

oumlzellikleri elementel bileşimleri molekuumll formuumllleri molar kuumltleleri ve molekuumll yapılarıdır

5

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Organik Kimyaya Giriş Milyonlarca uumlyesi olan doğal veya insan tarafından

sentezlenmiş olan organik bileşikler temel olarak bir kaccedil elementten oluşurlar Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) Azot (N) Metan Kuumlkuumlrt (S) Fosfor (P) Halojenler Klor (Cl) Brom (Br) Flor (F) İyot (I) Bazı metaller (Hg Pb Sn)

4

Sınırlı sayıdaki bu elementlerden neredeyse sınırsız sayıda organik bileşik oluşabilmesinin temel nedeni karbon atomunun 4 adet karbon-karbon bağı yapabilmesidir

Bu da karbon atomları diğer heteroatomlara (karbon ve hidrojen haricindeki element atomları) bağlansa bile ccedilok sayıda uumlccedil boyutlu karbon iskeleti oluşmasına olanak tanımaktadır

Organik bileşiklerin temel tanımlayıcı

oumlzellikleri elementel bileşimleri molekuumll formuumllleri molar kuumltleleri ve molekuumll yapılarıdır

5

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Sınırlı sayıdaki bu elementlerden neredeyse sınırsız sayıda organik bileşik oluşabilmesinin temel nedeni karbon atomunun 4 adet karbon-karbon bağı yapabilmesidir

Bu da karbon atomları diğer heteroatomlara (karbon ve hidrojen haricindeki element atomları) bağlansa bile ccedilok sayıda uumlccedil boyutlu karbon iskeleti oluşmasına olanak tanımaktadır

Organik bileşiklerin temel tanımlayıcı

oumlzellikleri elementel bileşimleri molekuumll formuumllleri molar kuumltleleri ve molekuumll yapılarıdır

5

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Elementel Bileşim Bir bileşiğin hangi elementlerden oluştuğudur Soumlzgelimi ldquoklorlu

hidrokarbonrdquo denildiği zaman o bileşiğin karbon hidrojen ve klorrsquodan oluştuğunu anlaşılır

Molekuumll Formuumlluuml Bileşiğin molekuumlluumlnde kendisini oluşturan elementlerin herbirisinden kaccedil

tane olduğudur Oumlrneğin C4H9Cl Molar Kuumltle Molekuumll formuumlluumlnden hesaplanabilen bileşiği oluşturan elementlerin

kuumltleleri toplamıdır 12x4 + 1x9 + 355 = 925 gmol

6

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Molekuumll yapısı Formuumlluumlnuuml bildiğimiz bileşiklerin

molekuumll yapısı hakkında fikir sahibi olabiliriz

Oumlrnek C4H9Cl (Kloro buumltan)

İzomer Aynı kimyasal bileşime sahip olan

ancak atomları arasındaki bağlantı yapıları farklı olan molekuumlllerdir

7

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

C4H9Cl iccedilin olası molekuumll yapıları (1) Accedilık formuumll (2) Hidrojen bağları hariccedil goumlsterim (3) Bağlar olmadan goumlsterim (dallanma parantez ile goumlsteriliyor) (4) Basitleştirilmiş goumlsterim (Karbon iskelet)

8

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Organik bileşikleri oluşturan Karbon ve diğer element atomlarının dış orbitallerinde bulunan değişik sayıdaki elektronlar ve bunların değişik şekillerdeki paylaşımı atomlar arasında

Tekli Ccedilift Uumlccedilluuml bağlar

oluşmasına olanak sağlar Bağlar ve bunlar vasıtasıyla paylaşılan elektronların konumları ve sayıları

da organik bileşiklerin birbirinden ccedilok farklı oumlzellikler taşımasına neden olmaktadır

Bu durum da bileşiklerin fizikokimyasal oumlzelliklerini (Oumlrneğin polar non-polar olma suda az veya ccedilok ccediloumlzuumlnebilir olmaları) ve ccedilevresel davranışlarını etkilemektedir

9

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Oumlrnekler

Tekli bağ Etan

Ccedilift bağ Eten

Uumlccedilluuml bağ Asetilen

10

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Temel fonksiyonel gruplar

R

H

H

H

R H

N

O

H

R

R R

O

R NR

O

R

R R R

RR

R

O

OH

R

O

OR

alkanlar

alkenler

alkinler

aldehitler

ketonlar

aminler

organik asitler

esterler

amitler

Fonksiyonal Grup Belirli kimyasal davranış goumlsteren atom grupları

RRrsquo Hidrokarbon zinciri

11

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Alkil grupları Eğer basit hidrokarbonlar

bir organik bileşiğin bir parccedilası iseler alkil grup adını alırlar

Bazı temel alkil gruplar

Metil- Etil- Propil- Buumltil-

12

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Hidrokarbonlar karbon ve hidrojenden oluşan tek ccedilift veya

uumlccedilluuml bağlar iccedileren bileşiklerdir Karbon iskeleti sadece tek bağlardan oluşuyorsa bu bileşiklere doymuş hidrokarbonlar adı verilir Eğer iskelet bir veya daha fazla ccedilift veya uumlccedilluuml bağ iccedileriyorsa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir

Alifatik Duumlz veya dallanmış zincirli hidrokarbon Alisiklik Bir veya daha fazla halkalı yapı iccedileren hidrokarbon Aromatik Aromatik halka (benzen halkası) iccedileren bileşikler

Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar

13

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Alkan ailesinin ilk altı uumlyesi Kapalı Formuumll Adı C sayısı CH4 metan 1

C2H6 etan 2

C3H8 propan 3

C4H10 buumltan 4

C5H12 pentan 5 C6H14 hekzan 6

Alkanlar

14

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar

15

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Doymamış hidrokarbonlar

16

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Aromatik hidrokarbonlar

17

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller

18

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Oksijenli bileşikler Eterler

19

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar

20

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri

21

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Halojenli bileşikler

22

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

23

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

24

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

25

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Azotlu bileşikler

26

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Azotlu bileşikler

27

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Azotlu bileşikler

28

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları Uccedilucu organik bileşikler (VOC)

1 Doymuş (alkanlar) doymamış (alkenler) ve aromatik hidrokarbonlar

Petrol ve petrol uumlruumlnleri (benzin motorin) solvent olarak kullanım boya

uumlretimi ve kullanımı ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler fosil yakıtların yakılması

2 Oksijenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetlerde solvent hammadde ve katkı maddesi olarak

kullanım eksik yanma atmosferdeki reaksiyonlar doğalbiyolojik prosesler

koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin

depolanması)

29

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Uccedilucu organik bileşikler (VOC) 3 Halojenli bileşikler

Enduumlstriyel faaliyetler solvent olarak veya soğutucu gaz olarak kullanım iccedilme sularının dezenfeksiyonu (klorlama) sonucu oluşan yan uumlruumlnler doğalbiyolojik prosesler (denizdeki algler tarafından salgılanma)

4 Kuumlkuumlrtluuml bileşikler

Doğalbiyolojik proses koumlkenli kaynaklar (organik maddelerin anaerobik olarak ayrışması ccediloumlplerin depolanması) petrol rafinasyonu ccedileşitli enduumlstriyel prosesler solvent veya hammadde olarak kullanım

5 Azotlu bileşikler

Ccedilok sayıda enduumlstriyel uumlruumlnuumln (boyalar patlayıcılar pestisitler ilaccedillar antioksidanlar) uumlretimi ve kullanımı atmosferde fotokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşum

30

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Benzene

Toluene

bullKaynakları

bull Petrol ve petrol uumlruumlnleri bull Ccedileşitli solventler bull Boyalarvernikler bull Yapıştırıcılar bull Benzin kullanımı bull Trafik (egzoz gazları) bull Fosil yakıtların yanması

bull Ccedileşitli uumlruumlnlerin uumlretimi ve kullanımı sırasında buharlaşarak atmosfere verilirler

31

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Vinyl chloride

12-Dichloroethane

bull Kaynakları

bull 12-Dichloroethane vinil kloruumlr uumlretimindeki ara uumlruumlnlerden birisidir Uumlretim ve kullanım sonucu atmosfere verilebilir

bull Uzun suumlre kurşunlu benzin iccedilerisine katkı maddesi olarak eklenmiştir

bull Vinil kloruumlr PVC uumlretiminde kullanılır Uumlretimi ve kullanımı sonucu proses kaccedilakları sonucu havaya verilir

32

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Uccedilucu Organik Bileşikler (VOC)

Kloroform

Karbon tetrakloruumlr

Kaynakları bull Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (kağıt enduumlstrisi-hipoklorit kullanarak ağartma sodyum hipoklorit uumlretimi klorlu solventlerin uumlretimi)

bull İccedilme sularının klorlanması sırasında aktif klor ile sudaki organik maddelerin reaksiyonu sonucu

bull Ccedilamaşır suyu iccedileren temizlik uumlruumlnlerindeki parfuumlm deterjan vb organik katkı maddeleriyle sodyum hipokloritin kimyasal reaksiyonları sonucu

33

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Eucalyptol

Limonene

Parfuumlm olarak kullanılan bileşikler

Kaynakları Kozmetikler kişisel bakım uumlruumlnleri Evsel temizlik uumlruumlnleri Uumlruumlnlerin uumlzerinde parfuumlm genel

başlığı altında tanımlanmalarına karşın bu kategoride yuumlzlerce bileşik yeralmaktadır

Bu uumlruumlnlerin kullanımı sırasında buharlaşarak iccedil ortam havasına oradan atmosfere karışırlar

Veya atıksularla arıtma tesislerine yuumlzeysel sulara taşınarak buradan atmosfere verilirler

34

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Biyojenik uccedilucu organik maddeler

Kaynakları

Bitkiler tarafından metabolik faaliyetler sonucu uumlretilip atmosfere atılırlar

Bu kategoride isopren monoterpenler sesquiterpenler oksijenli bileşikler gibi ccedilok sayıda bileşik yeralmaktadır

Ccedilok reaktif oldukları iccedilin atmosferdeki fotokimyasal reaksiyonlara katılır ve troposferde ozon oluşumuna neden olurlar

35

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)

POPrsquoların bir ccediloğunun toksik kanserojen ve hormonal sistem uumlzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir

Biyolojik kimyasal ve fotokimyasal proseslerle bozunma ve giderime direnccedillidirler Bu nedenle ccedilevresel ortamlarda birikebilir ve on yıllarca bozunmadan kalabilirler

Uzun mesafeli taşınım ile uluslar arası ve kıtalar arası taşınabiliryayılabilirler 36

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar) POPrsquolar 2001 yılında imzaya accedilılan ve 2004rsquote uygulanmaya

başlayan Stockholm Soumlzleşmesi ile listelenmiş uumlretim ve kullanımları yasaklanmıştır

Stockholm Soumlzleşmesi uumlye uumllkelerin katkılarıyla dinamik olarak uygulanmaya devam etmekte ve oumlnerilen yeni bileşikler değerlendirilmeleri tamamlandıkccedila listeye eklenmektedir

Listelenen bileşikler ldquoyasaklananlarrdquo ldquosınırlananlarrdquo ve ldquoistenmeden ortaya ccedilıkanlarrdquo şeklinde sınıflandırılmaktadır

(httpchmpopsintdefaultaspx)

37

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları

38

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

1 Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)

Naphthalene

Benzo(a)pyrene

Yuumlzlerce PAH bileşiği vardır

Kaynakları

Petrol ve petrol uumlruumlnleri uumlretimi ve kullanımı (ccedileşitli yakıtlar ve asfalt gibi)

Fosil yakıtların yakılması (enduumlstriyel enerji eldesi evsel ısınma trafik)-oumlzellikle eksik yanma sonucu

Ccedileşitli enduumlstriyel faaliyetler (oumlzellikle demir-ccedilelik uumlretimi)

Orman yangınları

39

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli boyalar (binalarda ve gemilerde kullanılan) ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

2 Klorlu bifeniller (PCB)

2235-Tetrachlorobiphenyl (PCB 44)

Decachlorobiphenyl (PCB 209)

40

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

3 Klorlu dibenzo dioksin ve furanlar (PCDDF)

2378-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin

2378-Tetrachlorodibenzofuran

Kaynakları

Elektronik atıkların geri kazanıldığı

tesisler Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

İnsanlar tarafından uumlretilip

kullanılmamalarına rağmen yakıtların iccedileriğindeki organik madde ve klorun termal prosesler sonucu oluşturduğu kirleticilerdir

41

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Toplam 75 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Eski trafolar ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Demir-ccedilelik uumlretimi Fosil yakıtların yanması

4 Klorlu naftalinler (PCN)

Octachloronaphthalene

42

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Toplam 209 uumlyesi bulunan bir bileşik grubudur

Kaynakları

Ccedileşitli elektrikli-elektronik ekipmanlar

Yanmayı oumlnleyici olarak eklendiği kumaş ve doumlşemelerin kullanımı

Elektronik atıkların geri kazanıldığı tesisler

Katı atık yakma tesisleri Hurdadan demir-ccedilelik uumlretimi

5 Bromlu difenil eterler (PBDE)

Decabromodiphenyl ether (PBDE 209)

43

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

6 Organoklorlu pestisitler (OCP)

pprsquo-DDT

γ-Hexachlorocyclohexane

Kaynakları Geccedilmişteki veya guumlnuumlmuumlzdeki tarımsal amaccedillı kullanımları

Chlorpyrifos

Endosulfan I

44

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Potansiyel POPrsquolar 1 Nonil Fenoller Kaynakları 4-nonylphenol-polyethyleneglycol-etherrsquolerin atıksu arıtma

tesislerinde ve doğada mikrobiyal olarak bozunması sonucu oluşurlar

45

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Potansiyel POPrsquolar 2 Perfluorooctanoic acid (PFOA) ve benzeri florlu bileşikler

82 fluorotelomer alcohol (82 FTOH)

Kaynakları Teflon gibi florlu polimerlerin uumlretiminde yangın soumlnduumlruumlcuuml koumlpuumlklerde

temizlik uumlruumlnlerinde boyalarda ambalajlar ve tekstil uumlruumlnlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar

46

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Potansiyel POPrsquolar 3 Organofosfatlı alev geciktiriciler (Organophosphate Flame Retardants

(PFRs) Kaynakları PBDErsquolerin kullanımının sınırlandırılması sonucu onların yerine alev

geciktirici ve plastik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadırlar PBDE ler ile benzer kaynaklara sahiptirler

tributyl phosphate

tris(13-dichloro-2-propyl) phosphate

triphenyl phosphate 47

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 1 Troposferde ozon oluşumu

VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

reaktif olup atmosferde azot oksitler ile girdikleri reaksiyonlar sonucu ozon oluşumuna neden olurlar (troposferik ozon)

Ozonun yanısıra formaldehit gibi bir ccedilok ikincil organik kirletici de oluşur

48

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri

2 İkincil partikuumlllerin oluşumu Reaktif VOCrsquoler dış havada veya bina iccedili havada ozon ile tepkimeye

girerek ccedilok ince partikuumlller oluşmasına da yol accedilarlar

Reaktif VOCrsquolerin bina iccedili ortamlardaki oumlnemli kaynaklarından birisi de bunları iccedileren kozmetiklerin ve temizlik maddelerinin kullanımıdır

49

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 3 Stratosferde-ozon tabakasının incelmesi

Kloroflorokarbonlar grubundaki VOCrsquolerin oumlnemli bir

kısmı reaktif olup atmosferde girdikleri reaksiyonlar ozon tabakasındaki ozonun bozunmasına ve sonuccedil olarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar

4 Kuumlresel ısınma Halojen iccedileren VOCrsquolerin oumlnemli bir kısmı

(kloroflorokarbonlar ve karbon tetrakloruumlr gibi) guumlccedilluuml sera gazlarıdır Atmosferdeki konsantrasyonlarının artışı kuumlresel ısınmayı arttırmaktadır

50

Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri 5 Sağlık etkileri

Toksik Yuumlksek konsantrasyonlara kısa suumlreli veya nispeten duumlşuumlk

konsantrasyonlara daha kısa suumlreli maruz kalınması durumunda zehirlenme belli organlarda (karaciğer boumlbrek gibi) harabiyete neden olabilirler

Kanserojen Bir ccediloğunun yaşam boyu maruz kalınması durumunda kansere neden

olduğu bilinmektedir Mutajen Canlılarda mutasyona neden olabilirler Allerjen Bazı kimyasallar allerjik reaksiyonlara neden olabilmektedir

51

Sağlık etkileri (devam)

Goumlzler ve solunum yolları uumlzerine etkiler

Kısa suumlreli maruz kalınmaları durumunda bile goumlzleri ve solunum yollarını tahriş edebilirler

Hormonal sistemi bozucu (endocrine disrupter)

Bazı POPrsquolar (OCPrsquoler PBDErsquoler nonil fenoller gibi) vuumlcutta bazı hormonlar gibi davranabilirler Bu hormonlara en yaygın oumlrneklerden birisi oumlstrojendir Bu nedenle bazı bileşikler oumlstrojenik olarak adlandırılırlar

İnsandan başka canlılarda da benzer etkiler goumlsterip uumlreme fonksiyonlarını etkileyebilir Bu nedenle doğal yaşam uumlzerinde olumsuz etkilere sahiptirler

52

• ORGANİK HAVA KİRLETİCİLER
• Ders İccedileriği
• Slayt Numarası 3
• Organik Kimyaya Giriş
• Slayt Numarası 5
• Slayt Numarası 6
• Slayt Numarası 7
• Slayt Numarası 8
• Slayt Numarası 9
• Oumlrnekler
• Temel fonksiyonel gruplar
• Slayt Numarası 12
• Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar
• Alkanlar
• Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar
• Doymamış hidrokarbonlar
• Aromatik hidrokarbonlar
• Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller
• Oksijenli bileşikler Eterler
• Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar
• Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri
• Halojenli bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları
• Slayt Numarası 30
• Slayt Numarası 31
• Slayt Numarası 32
• Slayt Numarası 33
• Slayt Numarası 34
• Slayt Numarası 35
• Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)
• Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)
• POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları
• Slayt Numarası 39
• Slayt Numarası 40
• Slayt Numarası 41
• Slayt Numarası 42
• Slayt Numarası 43
• Slayt Numarası 44
• Slayt Numarası 45
• Slayt Numarası 46
• Slayt Numarası 47
• Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Slayt Numarası 52

Sağlık etkileri (devam)

Goumlzler ve solunum yolları uumlzerine etkiler

Kısa suumlreli maruz kalınmaları durumunda bile goumlzleri ve solunum yollarını tahriş edebilirler

Hormonal sistemi bozucu (endocrine disrupter)

Bazı POPrsquolar (OCPrsquoler PBDErsquoler nonil fenoller gibi) vuumlcutta bazı hormonlar gibi davranabilirler Bu hormonlara en yaygın oumlrneklerden birisi oumlstrojendir Bu nedenle bazı bileşikler oumlstrojenik olarak adlandırılırlar

İnsandan başka canlılarda da benzer etkiler goumlsterip uumlreme fonksiyonlarını etkileyebilir Bu nedenle doğal yaşam uumlzerinde olumsuz etkilere sahiptirler

52

• ORGANİK HAVA KİRLETİCİLER
• Ders İccedileriği
• Slayt Numarası 3
• Organik Kimyaya Giriş
• Slayt Numarası 5
• Slayt Numarası 6
• Slayt Numarası 7
• Slayt Numarası 8
• Slayt Numarası 9
• Oumlrnekler
• Temel fonksiyonel gruplar
• Slayt Numarası 12
• Doymuş doymamış ve aromatik hidrokarbonlar
• Alkanlar
• Alifatik ve Alisiklik hidrokarbonlar
• Doymamış hidrokarbonlar
• Aromatik hidrokarbonlar
• Oksijenli bileşikler Alkoller ve Fenoller
• Oksijenli bileşikler Eterler
• Oksijenli bileşikler Aldehitler ve ketonlar
• Oksijenli bileşikler Karboksilik asitler ve esterleri
• Halojenli bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Kuumlkuumlrtluuml bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Azotlu bileşikler
• Ccedilevresel accedilıdan oumlnemli bazı organik bileşik grupları ve kaynakları
• Slayt Numarası 30
• Slayt Numarası 31
• Slayt Numarası 32
• Slayt Numarası 33
• Slayt Numarası 34
• Slayt Numarası 35
• Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)
• Kalıcı toksik organikler (POPrsquolar)
• POPrsquoların Ccedilevresel Dolanımları
• Slayt Numarası 39
• Slayt Numarası 40
• Slayt Numarası 41
• Slayt Numarası 42
• Slayt Numarası 43
• Slayt Numarası 44
• Slayt Numarası 45
• Slayt Numarası 46
• Slayt Numarası 47
• Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Organik kirleticilerin atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Atmosfer ve canlılar uumlzerine etkileri
• Slayt Numarası 52