UVOD

U sredini V vijeka, kada je hunska drava bila na vrhuncu svoje moi, obuhvatala je ona svakako i jedan dio Slovena. Ali su slovenska plemena u to doba jo stanovala dosta daleko od granica ondanjih kulturnih drava. Kad se hunska drava, poslije Atiline smrti (453. god.) raspala, nastalo je u zemljama, kojima je Atila vladao, pomijeranje naroda i plemena. U vrijeme toga komeanja, poslije raspada hunske drave, izlaze Sloveni prvi put na istorijsku pozornicu.[footnoteRef:2] Njihovi napadi traju vie od jednog vijeka i zavravaju se doseljenjem Slovena na Balkansko poluostrvo i u Istone Alpe.[footnoteRef:3] [2: Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926, str. 22.] [3: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 64.]

Na poetku VI vijeka Sloveni su se nalazili na lijevoj obali Dunava. Starija istorijska svjedoanstva , lingvistiki podaci i arheoloka istraivanja nude priblinu sliku prolosti Slovena. Najnovija arheoloka istraivanja pokazuju da je avarska i slovenska kolonizacija pogranikih oblasti prema Carstvu bila teritorijalno razgraniena izmeu Slovena i Avara.[footnoteRef:4] Na sami tok kolonizacije uticali su pojedini faktori poput drutveno-ekonomskog razvitka samih Slovena, primitivne zemljoradnje i poveanje stanovnitva. [4: Istorija Crne Gore, knjiga 1, Titograd, 1967, str. 282.]

1. Borba protiv Vizantije u prvoj polovini VI vijeka

Vizantija je poetkom VI vijeka bila u vrlo tekom poloaju. Vojske je u Vizantiji u to doba, kada su slovenska plemena poela napadati na Balkansko poluostrvo, bilo vrlo malo, da brani onako velike prostore od stalnih napada neprijateljskih, a i ta vojska bila ravo organizovana i nepouzdana. inovniki kadar bio je vrlo rav, protekcija je vladala svuda, cio glomazni dravni aparat funkcionisao je tromo i dosta nepouzdano, a masa naroda ivjela je u velikoj bijedi i nematini. Uz to su jo narod i dravu razdirale vjerske raspre, koje su voene oko dogma raznih sekta, i borba oko prevlasti crkve i drave.[footnoteRef:5] [5: Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926, str. 23.]

Prvi napad na teritoriju Vizantije pada u doba cara Justina I (518-527). Suzbijen je od strane vizantijskog vojskovoe i carevog neaka Germana. Meutim, za vrijeme vladavine cara Justinijana I (527-565) napadi Slovena su uestali, ali ovog puta u zajednici sa Bugarima. Justinijan je teio ka obnovi stare rimske imperije i namjeravao osvojiti sve zemlje kojima je nekad upravljao rimski narod . Vodio je duge i teke ratove, koji su stali velikih rtava. Decenijama je vizantijska vojska bila zauzeta na bojitima u Africi i u Italiji savlaujui Vandale i Istone Gote. Tako je Balkansko poluostrvo ostajalo bez vojske a samim tim i bez zatite od slovenskih i avarskih napada. Ve sredinom VI vijeka Sloveni su skoro svake godine prelazili Dunav i prodirali, pljakajui po Trakiji i Iliriku, ak do Draa i Carigrada. Jednom su Sloveni prezimili na Balkanskom poluostrvu 550. godine. Pri kraju Justinijanove vladavine, vizantijska drava nije vie raspolagala dovoljnim novanim sredstvima za izdravanje potrebne vojske, pa je Justinijan pokuao da nedostatak vojske na Balkanskom poluostrvu nadoknadi podizanjem gustog, slabog pojasa utvrenja du sjeverne granice, odnosno na podruju Trakije i Ilirika. Meutim, ovaj sistem utvrenja se pokazao kao neefikasnim.

1.1 Avari i njihova uloga u slovenskim osvajanjima

Avari su pleme turskog porijekla, koje je pod pritiskom zapadnih Turaka sa sreditem u Turkestanu sredinom VI vijeka krenulo iz centralne Azije u Evropu. [footnoteRef:6] Kad su ih Vizantijci odbili i poeli utvrivati svoju granicu na Dunavu, Avari su poli na zapad, prodrli do franake drave i poeli se boriti sa Francima na Rajni. Langobardi i Gepidi, koji su stanovali u ravnicama oko srednjeg Dunava i Tise, bili su, od dolaska Langobarda u Panoniju, u stalnoj meusobnoj svai. Oko 567. godine Langobardi su sa Avarima zakljuili savez protiv Gepida i zajedno, uz preutni pristanak Vizantije, koja je prisvojila gepidski Sirmij, unitili njihovu dravu. Avari su se naselili na gepidskoj teritoriji u Panonskoj Niziji istono od Dunava.[footnoteRef:7] Zajedno sa Avarima poeli su se Sloveni pomjerati na jug, jugozapad i zapad i iriti se po srednjem Podunavlju. Ono to nije uspjelo nijednom germanskom plemenu u Panoniji uspjelo je Avarima. Avari su pokorili sve stanovnitvo Panonije i stvorili veliku dravu nomadsko-mongolskog tipa Kaganat.[footnoteRef:8] Avari su posjedovali dobro naoruanu konjicu to im je davalo prednost nad slovenskom pjeadijom. Kagan je raspolagao slovenskom plemenskom vojskom i slao je na vojne pohode. Sloveni su se uvijek morali boriti u prvim redovima avarske vojske i davati Avarima dio svog plijena. [6: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 75.] [7: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 76.] [8: Istorija Crne Gore, knjiga 1, Titograd, 1967, str. 281. ]

Krajem sedamdesetih godina, Sloveni obnavljaju svoje napade. Trakija, Ilirik i cijela Grka bili su izloeni jakim slovenskim napadima. Car Tiberije (578-582) obratio se u nevolji Avarima i zatraio njihovu pomo protiv Slovena. Avari su se odazvali njegovoj molbi jer slobodni Sloveni nisu priznavali avarsku vrhovnu vlast. Avarsku konjicu su prevezli Vizantijci na desnu obalu Save i Dunava do dananje Rumunije, te oni tu udare na Slovene. Sloveni su se ispred Avara povukli, a kada je avarska vojska poela da pustoi njihova polja, Sloveni su se pokorili i priznali avarsku vrhovnu vlast. Ali, im se avarska vojska povukla, dolazi do raskidanja ugovora od strane Slovena. Pri povratku sa pohoda na Slovene, Avari su napali grad Sirmijum, smatrajui da taj grad pripada njima a ne Vizantiji. Poto je Vizantija bila zauzeta ratom sa Persijom i nije mogla poslati pomo Sirmijumu, Avari ga zauzimaju 582. godine. Nakon dvije godine Avari su zaratili sa Vizantijom, osvojili Beograd i prodrli do Crnog mora. Avari su poslije toga poslali Slovene na Vizantiju. Vizantija je uspjela da ih suzbije nakon ega su sami Avari poli protiv Vizantije i bili potueni kod Adrijanopolja. Uskoro poslije toga, Sloveni su 586. godine napali Solun. Poslije dueg ratovanja i sa promjenljivom sreom Avari su na kraju bili suzbijeni a rat time zavren.

1.2. Osvajanje Balkanskog poluostrva i njegovo naseljenje Slovenima

Kada je car Mavrikije (582-602 g.) zavrio persijski rat 591. godine, htio je da suzbije napade Avara i Slovena sa Balkanskog poluostrva i da obezbijedi mir vizantijskim pokrajinama do Save i Dunava. Saznavi da se Mavrikije sprema udariti na njih, Avari su napali Vizantiju 592. godine. Za prelaz preko Save pravili su im Sloveni mostove. Sljedee godine Avari su suzbili vizantijsku vojsku i prodrli do Crnog mora ali su se morali vratiti jer je vizantijska vojska pola u njihove zemlje. U to vrijeme poinje Vizantija da navaljuje na Slovene u dananjoj Vlakoj.[footnoteRef:9] Sloveni su, pod Mavrikijevim bratom Petrom razbili vizantijsku vojsku 595. godine. Tek kada je 598. godine imenovan za komandanta vizantijske vojske Prisk, poveli su Vizantinci uspjenu borbu, i protiv Slovena i protiv Avara. [footnoteRef:10] [9: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 82.] [10: Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926, str. 29.]

Slovenska plemena su na Balkansko poluostrvo upadala u vie pravaca: u Dalmaciju, preko dananje Bosne i Klisa do Salone, zatim morem na Egejska ostrva do Male Azije, dolinom Morave i Vardara u zelee Soluna i u Epir ili prema Drau. Avari su konstantno vrili pljakake pohode, dok su Sloveni poeli iskazivati namjeru konanog naseljavanja na osvojenoj vizantijskoj teritoriji. Krajem VI vijeka oni su se poeli naseljavati u Donjoj Meziji izmeu donjeg Dunava i planine Balkana, a ve 615. godine slovenska kolonizacija je obuhvatala Trakiju i Makedoniju. Godine 614. Sloveni su zajedno sa Avarima zauzeli vei dio rimske Dalmacije i zauzeli vie gradova, meu njima i Salonu. Naseljavanje Slovena zahvatilo je i Grku do Peloponeza. 1.3 Odnos Slovena prema susjedima

Sloveni su na Balkanskom poluostrvu imali dva susjeda, Avare i Vizantiju. Sloveni su istone i june oblasti Balkanskog poluostrva osvajali uglavnom sami, dok su im Avari pomogli za pohode u Trakiju i do Carigrada. Avari su u svojim napadima zahvatali itav istoni dio Balkanskog poluostrva, a u tome su im pomagala slovenska plemena. irenjem slovenske teritorije veze izmeu Slovena i Avara su slabile i nestajale. Definitivni slom njihovog saveza pada nakon neuspjele opsade Carigrada 626. godine. Vizantija je predstavljala drugog i mnogo vanijeg susjeda Slovena. U VII vijeku njene vladavine nad poluostrvom gotovo da nije ni bilo. Na zapadu je bila ograniena na Istru, dalmatinska ostrva i nekoliko primorskih gradova. Pored slovenskih napada, u Grkoj je uspjelo da se sauva jako grko stanovnitvo koje je ak i uspjelo da asimilira odreeni broj doseljenih Slovena. Meutim, i pored svega toga Vizantija nije u Grkoj imala sigurne vlasti. Krajem VII vijeka tu se obnavlja njena vlast u vezi s organizacijom novih vojnih provincija tema. Solun je, od makedonskog primorja, ostao u rukama Vizantije kao i Carigrad sa jednim dijelom istone Trakije. Kao to se spomenulo, najvei ratni poduhvat protiv Vizantije jeste opsada Carigrada 626. godine za koju su se ujedinila slovenska i avarska vojska sa persijskom. Svi pokuaji da se prodre u Carigrad bili su bezuspjeni. Za ovaj neuspjeh, avarski kagan je okrivio Slovene. Svojim okrutnim ponaanjem prema Slovenima doveo je do situacije da Sloveni dignu ustanak protiv avarske vlasti 623. godine i definitivno raskinu savez s Avarima. Zbog toga je dolo do krvavih sukoba. Kao posljedica neuspjelih pokuaja izbile su unutranje borbe izmeu samih Avara, a Bugari sjeverno od Crnog mora su postali samostalni, to je za nekoliko decenija potpuno sruilo avarsku snagu. Raskidanje saveza Slovena i Avara kao i stvaranje samostalnih slovenskih plemenskih saveza na Balkanskom poluostrvu i u Alpima zasnovano je na zaotravanju unutranjih protivrjenosti u avarsko slovenskom plemenskom savezu s jedne strane i na ekonomsko drutvenom razvitku Slovena s druge strane. [footnoteRef:11] [11: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 89. ]

1.4 Odnos Slovena prema starosjediocima

Staro predslovensko stanovnitvo u Alpima (Romani, veim dijelom romanizovani Iliri i Kelti) mnogo je trpjelo i pre dolaska Slovena dok su se razni germanski narodi smenjivali kao politiki gospodari. Ni Sloveni ih nisu potedjeli.[footnoteRef:12] Od nihovih imena, Sloveni su zadrali neka pokrajinska kao npr. Bohinj, Kras, Koruki, Bled itd. Pored ovih zadrali su i pojedina mjesna imena (Celje, Beljak, Kranj) kao i imena nekih rijeka (Mura, Drava, Sava, Kupa, Timava, Glina, Zilja, Krka, Soa). Tragovi starog i romanizovanog stanovnitva ei su na langobardskoj i bavarskoj teritoriji. Sloveni su voljeli da se naseljavaju u krajeve koji su ve bili naseljeni u antiko doba. Stalno su izbjegavali nova krenja. Ostaci starosjedilaca koje su Sloveni zatekli na Balkanskom poluostrvu, bili su nesumnjivo brojniji od ostataka starosjedilaca u Istonim Alpima. U tekim borbama Sloveni su starosjedioce potiskivali s plodnih ravnica u planine, ali su se ponekad i povezivali s njima. Veliki dio romanskih, ilirotrakih i grkih starosjedilaca je istrijebljen ili zarobljen, a znatan dio se naselio u planinama od Velebita do sredinjeg i junog dijela Balkana, gdje se bavio polunomadskim stoarstvom. Njih su Sloveni nazivali Vlasima. Djelimina simbioza Slovena sa starosjediocima ogleda se i u njhovoj materijalnoj kulturi. [footnoteRef:13] Oni su preuzeli neke stare ilirske i trake oblike nakita. Traani na istoku i Iliri na zapadu su se ouvali u dva vida kao romanizovani Aromuni i kao neromanizovani Arbanasi. U srednjem vijeku Aromuni i Arbanasi ive u nestalnim, atorskim selima zvanim katun. Rije ,,katun znai ,,razapeti ator. Arbanasi su postali stalnosjedioci tek u vrijeme turskog osvajanja. Tada silaze sa planina i u dolinama postaju poljoprivrednici selei se od zapada na istok sve do Kurumlije i Skopske kotline. Aromuni su danas stalnosjedioci i u Kruevu, Molovitu, Magarevu itd. a u gradovima su postali trgovci. [footnoteRef:14] [12: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 91. ] [13: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 92.] [14: Istorija naroda Jugoslavije, knjiga 1, Beograd, 1952, str. 94. ]

1.5 Druga seoba

Mnogi istoriari smatraju da su postojale dvije seobe Slovena na Balkansko poluostrvo. Jedna, ranija seoba velikih slovenskih masa u zajednici sa Avarima i druga, kasnija seoba ratnikih i dobro organizovanih slovenskih plemena Srba i Hrvata.Kada su velike etnike promjene na Balkanskom poluostrvu, tokom VII vijeka, uglavnom zavrene, bilo je gotovo cijelo Balkansko poluostrvo naseljeno raznim slovenskim plemenima. U toj masi plemena izdvojila su se ve vrlo rano dva plemena, koja su se po svoj prilici, od poetka istakla svojim fizikim i intelektualnim osobinama, geografskim poloajem, a moda i svojom organizacijom, i poela okupljati oko sebe okolna, vrlo srodna plemena.[footnoteRef:15] Jedno od tih plemena bili su Hrvati, u sjeverozapadnim krajevima Balkanskog poluostrva; drugo pleme bili su Srbi, naseljeni oko Tare, Drine, Lima i Ibra, u masivima oko Golije i Durmitora. Tree sredite, oko koga su se okupljala u dravnu zajednicu slovenska plemena, osnovali su Bugari. [footnoteRef:16] Konstantin VII Porfirogenit kae za pradomovinu Hrvata sljedee : [15: Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926, str. 46.] [16: Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926, str. 46 47 ]

,, vode porijeklo od nekrtenih Hrvata nazvanih Bijeli, koji stanuju s one strane Turske (Maarske) u blizini Franake, i granie se sa Slovenima, nekrtenim Srbima . [footnoteRef:17] [17: Istorija Crne Gore, knjiga 1, Titograd, 1967, str. 292. ]

Iz ovog podatka se moe konstatovati da su Srbi i Hrvati stanovali u meusobnom susjedstvu. Zauzimajui juni dio priobalnog pojasa, Srbi su se nastanjivali na obradivim povrinama koje su bile povezane glavnom komunikacionom arterijom Via Adriatica. Nakon to su se doselili, Srbi i Hrvati su izmijenili veinu toponima. Od velikih oblasti u rimskim provincijama Dalmaciji i Prevalisu Srbi su dali nova imena Travuniji i Humu. Centralno srpsko pleme i ostala, etniki gotovo identina plemena, koja su kasnije primila za svoje nacionalno ime naziv toga plemena, doli su na Balkan sa masom i u masi ostalih slovenskih plemena iz Srednjeg Podunavlja, gdje su ivjeli pod Avarima. Ta su se plemena oslobodila od avarske vlasti po svoj prilici izlaskom i seobom iz avarske drave. Kad su slovenska plemena dola na Balkansko poluostrvo, ona su se naselila uglavnom u njegovim zapadnim i sjeverozapadnim krajevima. Te su zemlje u to doba dravo pravno jo pripadale Vizantiji. Vizantija, razrivena i oslabljena dugim i tekim ratovima i raznim unutranjim krizama i borbama, nije u taj mah faktiki drala te zemlje, i Srbi su ih naselili svakako bez odobrenja Vizantije i bez njene volje. Ali su Srbi, kad su te zemlje zauzeli, bez sumnje znali, da one pripadaju Vizantiji. Srpsko pleme je zbog svog povoljnog geografskog poloaja i svojim intelektualnim sposobnostima, nakon dolaska u novu postojbinu poelo okupljati oko sebe okolna plemena u svim pravcima, i potinjavati ih politiki, a i kulturno svom uticaju.[footnoteRef:18] Taj proces pretapanja i potinjavanja se vjerovatno odigrao u VII i VIII vijeku. Uz bugarsko dravno sredite , koje uostalom u to doba nije bilo i etniko, obrazovano, u krajevima gdje je stanovalo centralno srpsko pleme, a na isti nain, u sjeverozapadnim krajevima Balkanskog poluostrva, hrvatsko dravno sredite. Sva ta tri dravna sredita radili su odmah od poetka na tome da okupe oko sebe i potine sebi to vie onih okolnih plemena, koja nisu bila politiki ni etniki pokorena. [18: Istorija Crne Gore, knjiga 1, Titograd, 1967, str. 51.]

ZAKLJUAK

Nain slovenske kolonizacije na Balkanskom poluostrvu nije poznat u svim pojedinostima. Moe se rei, da su uglavnom velike etnike promjene na Balkanskom polustrvu bile zavrene krajem VIII i poetkom IX vijeka. U to doba padaju i prvi pokuaji za osnivanje prvih slovenskih drava na Balkanu i poeci grupisanja slovenskih plemenskih i etnikih grupacija.

LITERATURA

1. Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do kraja XII vijeka, knjiga prva, Redakcija za istoriju Crne Gore, Titograd, 1967.2. Istorija naroda Jugoslavije do poetka XVI veka, knjiga prva, Prosveta, Izdavako preduzee Srbije, Beograd, 1953.3. Stanoje Stanojevi, Istorija srpskoga naroda, tree izdanje, Izdavaka knjiarnica Napredak, Beograd, 1926.

1