TÜRK KADINININ TOPLUMSAL ve YASAL

STATÜSÜNÜN DÖNÜŞMESİ SÜRECİNDEKİ

ÖNEMLİ DEGİŞKENLERDEN BİRİ OLARAK

KADIN ÖRGÜTLERİ

Dr Ayşegül Başbuğu

M.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Fransızca Kamu Yönetimi Bölümü

Araştırma Görevlisi

Yirminci yüzyılın sonunda kadınlık durumunda görülen değişmelerin ha­

la en yoğun tartışma konularından birini oluşturduğu Türkiye'cle, söz konusu

yaklaşımların artık daha yapıcı, gerçekçi ve bilimsel temele oturtulabilmesi ge­

rekmektedir. Bu amaç doğrultusunda değerlendirildi~inde, Cumhuriyet'in ilk

yıllarında yasalarla güvenceye alınan kadın haklarının bir uzantısı olan günü­

müz kadın hareketini anlamak için, bu yasaların hazırlayıcılarından olan Os­

manlı İmparatorluğu'nun son dönemindeki kadın derneklerini incelemek top­

lumsal ve tarihsel olayları neden sonuç ilişkisi içinde değerlendirmeyi zorunlu

kılan bilimsel bir bakış açısının yerleşmesine katkıda bulunacaktır.

1839'da Tanzimat Fermanı'nın okunmasıyla başlayan, devlet eliyle des­

teklenen çağdaşlaşma~batılılaşma çabaları çerçevesinde Türk kadınları daha

1862'de rüştiyelere, 1870'de öğretmen okullarına girmiş, 1884'ten itibaren,

sayıları Cumhuriyet öncesinde otuza ulaşan kendi dergilerini çıkarmaya başla­

mış, 1892'de Fatma Aliye Hanım'ın Muhaderat adlı yapıtıyla roman dünyası­

na ilk adımını atmış ve 1896'dan itibaren kadın hareketinin düşünsel temelle­

rinin oturtulmasıyla taleplerin yaşama geçirilmesi arasında önemli bir köprü

işlevj. görecek olan örgütlenme çalışmalarına girmişlerdir.

283

....

Çeşitli kaynaklarda sayılarıyla ilgili farklı bilgilerin bulunduğu1 söz konu­

su dönemdeki kadın de~neklerinin bir bölümü doğrudan doğruya kadın hakla­

rının savunulması amacına sahipken, diğer bir bölümü de, özellikle ardı arka­

sı gelmeyen savaşların doğal bir sonucu olarak, yardım kurumları niteliğinde­

dir.

Muhadenet-i Nisvan adlı ilk kadın derneği 1986'da Fatma Aliye Hanım

ve arkadaşları tarafından kurulmuştur.

Birçok kaynakta ilk örgüt olarak adı geçen ise, Rumeli sınırındaki asker­

lere kışlık giyecek sağlamak amacıyla, yine Fatma Aliye Hanım tarafından,

1908' de kurulan Cemiyet-i İmdadiye' dir.

Osmanlı Kadınları Şefkat Cemiyet-i Hayriye'si ve İttihat ve Terakki Ka­

dınlar Şubesi de yine 1908 yılında kurulan örgütlerdendir.

1909 yılında, kurucusu yaygınlıkla Halide Edip olarak kabul edilse de,

yazarın "bazı aydı~ kadın ve öğretmenler tarafından kurulduğunu"2 söylediği Teali-i Nisvan Cem iyeti faaliye te geçmiştir.

"Amaç daha çok fikir gelişimi yolundaydı. Küçük merkezinde Fransızca,

İngi lizce dersleri verildiği gibi, aynı zamanda çocuk bakımı ve ev bakımı hak­

kında da bilgi veriliyordu.

Geclikpaşa Amerikan Okulunda Madam Marden ve Vowen İngilizce

derslerini üzerlerine ald ıkları gibi, okulun salonlarını ela kadınlara konferans­

lar verilmek üzere açm ış l ardı. Burada aşırı feminizme kaçan bir eğitim olmak­

la birlikte, gürültüden; şöhret avcılığından çekiniliyor, ölçülü orta yol tutulu­

yordu"3.

Mekteb Müzesi dergisinin 1 Haziran 1329 (1913) tarihli haberi, Teali-i

Nisvan Ceıniyeti'nin dönemin kadınları üzerindeki yönlendirici etkisini göster­

mesi bakımından önem taşımaktadır:

1 T.Z.Tunaya 14. S.Özbudun 2A demekten söz etmekte, S.Birsel ise her iki kaynakta da yer al-

mayan bir diğer derneğe değinmektedir. ·

S.Birsel: Paris İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınlan, Ankara, 1983, s.1-18

S.Özbudu(I :Niçin Feminizm Değil?, Süreç Yayınları, İstanbul, 1984, s.31-32

T.Z.Tunaya:Türkiye'de Siyasal Partiler,Hürriyet Vakfı Yayınlan, İstanbul, 1986, Cilt:l,

s.476-482 2 Adıvar, H.E.:Mor Salkımlı Ev, Atlas Kitabevi, İstanbul, Tarihsiz s.148

3 İbid., s.148

284

"Halid~ Edip hanımefendinin taht-ı riyasetlerinde müteşekkil Te~li-i

Nisvan Cemiyeti bu defa kadınların terakkiyat-ı fikriyesine ciddi bir hizmet et­

mek üzere fünun-u iptidaiye ile el işleri için umumi dershaneler küşad etmiş­

tir.

Bu dershaneden maada iki defaya mahsus. olarak bir mekteb-i iptidai

programı takip edilecek ve ayda beş kuruş ücret ile her isteyen hanım kayıt

ve kabul olunacaktır.

Dershanelerin diğerinde eski Türk işleri, hesap işeleri, beyaz işler ve ça­

maşır imali gibi sanayi gösterilecek ve bu kısım kamilen meccani olup ileride

bilakis müdavimine birer ücret de ita kılınacaktır. Bundan başka derse gelen

hanımların onbeş günde bir hususi konferanslarla ayrıca terakkiyat-ı fikriyele ­

rine hizmet edilecektir. Bu teşebbüs-Ü hayriyenin Teal-i Nisvan klübü terfıin­

den deruhte olunmuş bulunması devam edecek istifade ve intizama kafidir.

Tefüi-i Nisvan Cemiyeti daha sonra, üyesi Mihri Pektaş'ın sağladığı bir

evi erler için, otuz yataklı küçük bir hastaneye çevirmiş, üyelerin eşleri olan

bir profesör ve bir eczacının gönüllü olarak çalıştıkları bu sağlık ocağında

Türk kadını ilk kez hastabakıcılığına başlamıştır.

Cemiyet'in düzenlediği birçok etkinlik arasında, 13 Mart 1914'de, Ame­

rikan elçisinin eşi ve diğer Amerikalı arkadaşları şerefine verilen öğle yeme­

ğinde, Halide Edib'in Türk kadının değişen konumu ve dernekle ilgili olarak

İngilizce yaptığı konuşma, dönemin örgütsel faaliyetlerinin boyutlarına ışık

tutması açısından önem taşımaktadır:

"Türkler şimdi, Avrupalılarca . aşağılanmalarına ve ölü sayılmalarına ne­

den olan korkunç baskı rejimine karşın, dünyadaki ilerici fikirler sayesinde

ayılıp yaşam belirtileri gÇ>stermeye başladılar. Sonunda Türkler'in yiğit ve öz~

gür doğası canlandı ve zorba rejimlerin baskısından ve ölümünden sıyrılarak

yaşama hakkını kullandı.

Bir Türk, erkek olarak, yadsınamaz yaşam hakkı ve gelecek için ayağa

kalktığı an, onun kadınını yarımda görürsünüz. Türk kadınının kişisel ve ulu­

sal yeri Meşrutiyet ile başlar. Kadınların eşit ilerlemesi olmadan Türk erkeği­

nin gerçek ilerlemesi ve gelec~ği olamazdı.

4 "Teali-i Nisvan Cemiyeti'nde Kadın Dersleri", Mekteb Müzesi, 1Haziran1329, s.79

285

Meşrutiyet'in ilk yılında, Türk kadınının ilerlemesi tutkuyla ele alındı. Kadın dernekleri kuruldu; ama yalnızca Meşrutiyet'ten sekiz ay sonra kuru­

lan bu dernek varlığını sürdürmektedir. Toplantılarımız özeldi; sayı ve gücü­

müz sınırlıydı. Konferanslar Amerikan okulunda yapıldı. İlk kez, bir yıl önce,

qzellikle yaralı Anadolu'.lu askerler için özel bir h'astane açtı, onların temiz

kalplerinden gelen pırıltı, gelecekteki Türk imparatorluğ~'nun yapabilecekle­

rinin bir görüntüsüy.dµ.

Savaştan sonra, kadın ve kızlara derneğin üyeleri tarafından ders verilen

sınıflar açıldı. Türk ordusu ikinci kez Edirne'ye hareket ettiğinde Teali-i Nis­

van, beşbin kadının katıldığı iki dev toplantı düzenledi; ve Türk kadınları bu

seferin masraflarına ve İmparatorluğun şerefine büyük ölçüde katkıda bulun­

du. Ulusun tarihinde ilk kez, erkekler ve kadınlar özveri ve hizmet alanında bir araya geldiler ve ilk ke.z erkekler ve kadınlar ulusal konularda birlikte yer

aldılar"5.

Esirgeme Derneği ise Süleyman Paşa'nın kızı Sabiha Hanım'la, sekrete­

ri Nezihe Muhittin Hanım tarafından "İttihat ve Terakki Kız Sanayi Mektebi­

ne" parasal yardım amacıyla, 1990'da kurulmuş, üyeler bu okulda gönüllü ola­

rak ders vermişlerdir. Kadınların kültü~el ve ekono'mik yaşamlarıyla ilgili ça­

lışmalar da yapan bu dernek, bir de "Sanat Evi" açmıştır.

Yerli malı kullanımını özendirmek amacıyla, yine 1909' da· Melek Ha­

nım tarafından kurulan Mamıfüit-ı Dahiliye istihlaki Kadınlar Cemiyet-i Hay­

riycsi'nin doksan üyesi olmuş ve terzihane açmıştır. ,, Tea.Ii-i Yatan-ı Osman! Hanımlar Cemiyeti, İttihat ve Terakki Cemiye­

ti'nin himayesinde olup, merkezi Selanik'te ve başkanı Naime Yusuf Ha­

nım'dır. "Amacı Osmanlı hanımlarını yüceltmek olan Cemiyet'in geniş bir

programı vardır: Önce devlete "Nevzad-ı Yat.an" ismini vereceği bir savaş ge­

misi armağan edecektir. Doğumevleri, atölyeler, ka:rma kız okulları (açıla­

cak), Hila.I-i Ahmer'e yardım edilecektir"6.

Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi, i327

(1912) yılında, Cemiyet tarafından "kadınlar kısmı teşkiline memur edilen Be­

sım Ömer Paşa"7nın gayretiyle kurulmuştur. "Evvela memleketten

5 "lbe Awakening of Turkish Woman"; Anıerican Review of Reviews, s. 743- 744 6 20 Şubat 1910 tarihli Tanin' den aktaran TUNA YA, T.Z.; age., s. 48. 7 Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi, Ahmed İhsan ve Şurekası

Matbaası, İstanbul, 1330, s.11.

286

müdafaa-i vatan uğrunda cansiperane mücadedadda bulunarak mecruh olan­

larla umum musab ve felaketzedelere bezi İmdad muavenet etmek maksad-ı

İnsaniyet perveranesiyle TeşkiJ"B edild,iği bildirilen bu dernek, kadınların eğiti­

mi ve çalışma yaşamına girmesi yolunda da etkinliklerde bulunmuştur. Nimet

Muhtar başkanlığındaki, Fatma Aliye'nin önemli üyelerinden biri olduğu Ce­

miyet, Hanımlar Darüsınaisi açarak, burada özellikle Balkan göçmeni kadın­

lara eğitim ve iş olanağı sağlamıştır9.

1913'te · Nuriye Ulviye Hanım başkanlığında kurulan Müdafaa-i Hu­

kuk-u Nisv<!-n'ın amaçları ise şöyle sıralanmaktadır:

"1- Kadınların sokak kıyafetlerini ıslah etmek;

2- Evlilik kurallarını sağduyuya uygun iyileştirmek;

3- Kadının eviçi konumunu sağlamlaştırmak;

4- Annelerin çocuklarını modern pedagoji kurallarına uygun yetiştirme-

lerini sağlamak;

5- Türk kadınlarını toplumsal yaşama alıştırmak;

6- Kadınlan kendi çalışmalarıyla yaşamlarını kazandırmaya yüreklendir-

mek ve mevcut sıkıntılarına bir çözüm için onlara iş bulmak;

7- Türk kızlarına ülke gereksinmelerine göre eğitim vıtrecek okullar aç­

mak" 10.

Türk kadınının · ekonomik bağımsızlığını ve eğitimini, onun toplumsal

statüsü için en önemli bağımsız değişkenler arasında gören bu Cemiyet, Q dö­

nemdeki Batı' daki kadm örgütlerinin büyük çoğunluğu gibi kadın h~kl~nı11 ~a­- b' · · · • b' . anı oldui1u ıddıa edılse zanmayı ırıncı amaç seçmış ve bagımsız ır yayın oıg "'

ele, "Kadınlar Dünyası" ıı adlı dergiyi yayınlamıştır.

. . 1 1 k 0 nlı imparatorluğu'n-Bu dernekleşme faalıyetlerınp parale o ara ·, sına ,

el . . . .. 'k B' · · D" wa Savaşının eko-

a bırbırı ardısıra gelen savaşların ve ozellı le ırıncı uı • ·

. - k · · k d !arı iş alanlarına çe-nomık yaşamda yarattığı sarsıntıları habOetme ıçın . a 111 •

.. , ı T' aret Nezaretınde kecek onlemler alınmıştır. Bu amaçla, "1915 te Osman ı ıc

8 İbid., s.25. 9 .. . . B y Ankara. 1990. s.99.

Ş.Kurnaz;Cunıhuriyet Oncesinde Türk Kadını, Aıle Arş.Kur. aş. ay., · .

ıo · H ·ran 1914, s.57-58. "The Feminist Mouvement in Turkey", Contemporary Re,·ıew, . azı .. .. .. ..

ıı . . . . . . Ulviye; mcsul mudurunun

1913-1924 yıllan arasında yayınlanan. ımtıyaz sahıbının Nurıye · , . . ..

. . · .. . " ğ' 1eleri özendıreıı nıtelığıy-

Emıne Seher olduğu bu dergi, kadınların rol ve statulerındekı de ışn

le önem taşımaktadır. LJ!,7

kadınlar için bir çeşit "mecburi hizmet" kanunu kabul edilmiş, ( ... ) öte yan­dan İstanbul' da faaliyetlerine ara vermiş bulunan İstihlak-ı Milli Kadınlar Ce­

miyeti 1916'da yeniden faaliyete geçmiş ilk kuruluşunda 15 olan çalışan kadın­ların sayısı 200' e yükselmişti. Bu kadınlar İstanbul' un değişik yerlerinde terzi

atölyeleri bulunan ustalardı ve savaşa asker çamaşırı yetiştirmek için yeniden faaliyete geçmişlerdi"ıi.

Yine bu önlemlerin bir devamı olarak, 1 Ağustos 1332 (24 Ağustos

1916) tarihinde, İstanbul' da, Abdülmecid'in torunu, Enve~ Paşa'nın karısı Na­ciye Sultan'ın himay~sinde, İsmail Hakkı Bey tarafından, kadınları namuslu

bir şekilde hayatlarını kazandırmaya alıştırmak maksadıyla Kadınları Çalıştır­

ma Cemiyet-i İslamiyesi kurulmuştur.

İlk genel kurul toplantısı 1917. yılı sonlarında yapılan derneğe "1,,5 ay zarfında 14 binden fazla kadın müracaat etmiştir. ( ... )Esas merkezi Çapa'da

olan dernek bir sene içinde fakir halkın toplandığı bölgeler olan Fatih ve Üs­küdar' da birer şube açmıştır" 1 3.

Dernek, bir yandan kendisi iş yerleri kurarken bir yandan ela anlaşmalı

olduğu özel ve resmi kuruluş lara işçi temin etmiştir.

"Bu arada Cemiyet aracılığıyla kadınlar gönüllü olarak askere a l ınır, İs­tanbul'da Birinci Ordu tarafından oluşturulan Birinci Kadın İşçi Taburu ( .. . )

geri hizmette kadın l ara istihdam imkam açar" 14 .

Yukarıdaki derneklerden başka, 1912'de Nezihe Muhiddin'in kuruculu­

ğunda Osmanlı Donanma Cemiyeti Hanımlar Şubesi, 1913'te, Balkan Sava­şı'nda dul ve yetim kalanlara biçki-dikiş öğretmek üzere Esirgeme Derneği, yine 1913'te Müdafaa-i Milliye Osmanlı Hanımlar Heyeti, 1914'te Biçki Yur­

du, 1915'te Bikes Ailelere Yardımcı Hanımlar Cemiyeti, 1916'da Hanımlar Bilgi Yurdu, 1917' de Kadıköy Fakirperver Hanımlar Cemiyeti, 1918' de Hi­

maye-i Etfal Cemiyeti Hanımlar Merkezi, Asri Kadın Cemiyeti gibi birçok

dernek kurulmuştur1 5.

12 Ş.Tekeli, Kadınlar \'e Siyasal Toplumsal Hayat, Birikim Yayınları, İstanbul, 198, s. 199.

13 T.Sümer, Türkiye'de İlk Dı::fa Kurulan Kadın Çalıştırma Derneği",Belgelerle Türk Tarihi

Dergisi, :;ayı:lO, Temmuz 1968, s.30.

14 Z.Toprak; "Osmanlı Çalıştırma Cemiyeti, Kadın Askerler ve Milli Ai le" Tarih ve Toplum, Sa­

yı:Sl, Mart 1988, s. 163.

15 Tunaya, T.Z. age., s.476-482 ve Özbudun, S.: age., s.31-32 den derlenmiştir.

288

Sayıları şaşırtıcı derecede çok olan bu derneklerin pek çoğunu "yardım

amaçlı" diye küçümsemek, dönemin Osmanlı toplum gerçeklerini görmezlik­

ten gelmek olacaktır. Ardı arkası kesilmeyen savaşların, artan' ekonomik dar­

boğazın neden olduğu maddi sorunlara çözüm getirmeye çalışmak Türk kadı­

nının, el yo~damıyla da olsa, yaşadığı toplumun çıkmazlarına çareler aradığı­

nın göstergesidir. Tüm dünyadaki kadın hareketlerinde "ilk çıkışlar alabildiği­

ne çekingen, meşrutiyet sınırlarını zorlamaktan ürken ve filantropik yanı ağır

basan kıpırtılar" 16da olsa kamu yaşamı kendisine yasak Türk kadınının, ne

amaçlar olursa olsun örgütlenmek için evinden çıkması, çıkabilmesi farklı bir

·durumdur; ve bu tür etkinlikler kadınların bir araya gelerek sorunlarının bilin­

cine varmalarını sağlayan önemli kazanımlardır.

Öte yandan, yukarıda da görüldüğü gibi bu derneklerin pek çoğu özellik~

le kadınlık durumunu sorgulamak ve kadın haklarını savunmak amacıyla ku­

rulmadıysa da, etkinlikleriyle bu yola hizmet 'etmişlerdir. Kadın dernekleri, tü­

müyle, Türk kadınının kadınlık bilincinin yerleşmesi, siyasal toplumsallaşması

için önemli temellerden birini oluşturmuşlardır.

Nitekim, 29 Kasım 1918'de, "Devlet ve milletin geçirdiği bu en müşkül

ve tarihi anlarda vatanın yüksek menfaatlerini ve hukukunu müdafaa etmek

1 üzere faaliyete geçe.n Kuvay-ı Milliyenin, müşterek gayeye doğru sevk ve ida­

resini sağlamak için, bütün müessese, cemiyet ve fırkaları bir araya getirmek"

17 amacıyla oluşturulan Milli Kongreye katılan ellibir örgütün onaltısı çeşitli

kadın dernekleridirı8 • Ayrıca birliği oluşturan T~rk Ocağı, Muallimler Cemi­

yeti, Darülmualliınat Cemiyeti, Amerikan Talebeleri Mezunin Cemiyeti gibi

örgütler ise karına yapıdadır. Kadınları bu örgütlerde toplayan çeşitli amaçla­

rın içerisinde müzik,' dikiş gibi kadının toplumsal savaşımından uzak olarak ni­

telenebilecek konular bulunsa da, "Kuvay-ı Milliye" deyimini ilk kullanan

16 Özbudun,S.; age., s.18

17 S.Selek, Anadolu İhtilali, Örgün Yayınlan, İstanbul, 1984, s. 93.

18 Söz konusu kadın dernekleri şunlardır:

Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniye, Esirgeme Derneği, İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Hilal-i

Ahmer Kadınlar Merkezi, Himaye-i Etfal Kadınlar Merkezi. Kadıköy Hanımlar Miidafaa-i

Milliye Merkezi, İslam Kadınlan Çahştırma Cemiyeti, Biçki Yurdu, Musiki Muhipleri Ha­

nımlar Cemiyeti, Bilgi Yurdu, Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyeti, Üsküdar Biçki Yurdu,

Asri Kadın Cemiyeti, İnas Darülfünun Cemiyet Ticaret Mektebi İnas Cemiyeti, Kadınları Ça­

hştırma Cemiyeti. İbid.; s.92-93.

289,

siyasi teşekkül olan "Milli Kongre'nin vatan savunmasına yönelik siyasal yapı­sı göz önüne alındığında, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemindeki kadın örgütlerinin, isimleri neyi çağrıştırırsa çağrıştırsın, kadının değişen konumda katkısı bulunduğu ortaya çıkmaktadır.

"1919 1 Şubat'ında çıkmaya başlayan İnci, Milli Kongre' de 'yer alan ka­dın temsilcileri şu satırlarla açıklar: ·

Milletin hukuk ve menafıini müdafaa e tmek, mü~takil bir millet olarak mevcudiyetini tasdik ettirmek üzere şehrimizde bulunan cemiyet, heyet ve fır­kaların kaffesinin i ş tirakiyl e bir Milli Kongre vücuda geldi. Daha düne kadar hayata iş tirak ettirilm eyen ve memleketin mukadderatıyla alakadar görülme- " yen kadınlarımız,' bu defa milletin hayat ve menfi ini müdafaa ile meşgul ola­cak olan bu ko ngreye birer murahhas gönderdiler. Milletin atisine ait olan bir mesaide erkeklerle el e le verdiler. Bu gö rünmeyen hadise, kadınlığın ih­raz etmekte bulunduğu mevik'i irae itibariyle dikkate şayan olmaktan hali de-v ·1 ,. "19 . g ı c ır .

Yine bu derneklerin açtığı yo lda, Sivas Valisi Reşit Paşa'nı eş i Melek Hanım başkanlığımla, 1919 yılında, merkezi Sivas'ta bulunan Anadolu Kadın­l a rı Müdafaa-i Yatan Cemiyeti kurulmuştur. Kadın örgütlerinin yalnız İstan­bul'la s ınırlı kalmadığını gösteren bu Cemiyet'in, daha sonra Amasya, Kayse­ri , Kastamonu, Eskişehir, Erzincan, Niğde, Aydın , Yozgat, Burdur, Konya ve Kangal' da da şube l er i açılmışt ır.

"Müslüm art' l arın teş kil ettiği Osmanlı topraklarının bir bütün oicluğu , parçalanamayacağı ilkes i20ni benimseyen bu de rneğin vatan savunmasındak i kararlılığı, 28 Ter insani 1919' ela yapılan genel toplantıda söz alan başkan Me­lek Reşit Hanım tarafından şöyle dile getirilmiş tir:

"Bugün buraya toplanmaktaki ~rnksaclımız, memleketimiz hakkında bi­raz görüşmek, derlleşmek, ağlaşmak, Cenab-ı Hakka yalvarmak, lazım gelir­se vatanın müdafaası için ölüme bile katlanmaktır.( ... ) Hüliisa hemşirelerim bizim için ya ölüm ya istikliiJ!21.

19 Z.Toprak; "Halk. Fırkasından Önce Kurulan Parti Kadınlar Halk Fırkası•, Tarih ve Toplum Mart 1888 sayı;51 s.30.

20 Ş.Tekeli; a.g.e., S.203 21 B.S.Baykal;Milli Mücadelede Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Türk Tarih

Kurumu Basımevi, Ankara, 1986, s. 41-42. 290

V·_

Görüldüğü gibi kadın örgütleri, bir yandan faaliyetleriyle kadın har.eketi­

nin düşünsel temellerini sağlamlaştırırken bir yandan da toplumsal, ekono­

mik giderek siyasal talepleriyle kadınların ev dıŞı yaşamla bütünleşmeleri süre­

cine önemli katkılarda bulunmuşlardır. O zamana dek ·çeşitli fennan ve gele­

neklerle eve ve çarşafa kapatılan Türk kadını, bu derneklerin somut katkıla­

rıyla topluma karşı sorumlu bireyler olduklarının bilincine varıp bunun gerek­

lerini yerine getirmeye başlamışlardır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, böy­

lesine bir dönüşüm sürecine giren kadınların, 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'­

nin kuruluşunu İileyen yıllarda, 1926'da Medeni Kanun, 1930-1934'te siyasal

hakların kazanılması gibi sonuçlara ulaşmalarını bir "bağış" değil, tarihsel zo­

runluluk olarak değerlendirmek kaçınılmaz olmaktadır.

291