Achtergrondartikel E. DE SMET, Het Onzevader Onverwachts in het Nieuw, in Kerk en Leven, 10 september 2014, p. 10-11.

Achtergrondartikel

G. VAN HOOF, Het Onzevader Doorgelicht – 1. Het Gebed der Leerlingen, in Het Teken 76 (2004) 269 – 272.

G. VAN HOOF, Het Onzevader Doorgelicht – 2. God Krijgt een Naam, in Het Teken 76 (2004) 295 – 298.

G. VAN HOOF, Het Onzevader Doorgelicht – 3. Eerste Strofe: Gods Zaak, in Het Teken 77 (2004) 9 – 12.

G. VAN HOOF, Het Onzevader Doorgelicht – 4. De Toekomst is Nabij, in Het Teken 77 (2004) 45 – 48.

G. VAN HOOF, Het Onzevader Doorgelicht – 5. Wat Ons Betreft, in Het Teken 77 (2004) 77 – 88.

Het onzevader doorgelicht Een talenkwestie

Jezus’ moedertaal was vermoedelijk een West-Syrisch dialect van het Aramees. Het onzevader werd in die taal niet teruggevonden.

In het Nieuwe Testament staat de tekst in het koine-Grieks weergegeven, het volkse Grieks

De huidige vertalingen zijn gebaseerd op de Vulgaat –de Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament door Hieronymus.

Er wordt een nieuwe vertaling gemaakt van het Romeins Missaal van 2002, met daarin ook een aanpassing van de tekst van het onzevader, zodat Vlaanderen en Nederland dezelfde versie kunnen bidden in de toekomst.

Het onzevader doorgelicht Wat leert de bijbel ons?

Het onzevader vinden we terug in de evangelies van Matteüs en Lucas. Bij Marcus en Johannes wordt het niet vermeld. Wetenschappers vermoeden dat Mt en Lc zich baseerden op de Q-bron.

De versies van Mt en Lc verschillen van elkaar. Ze spreken elkaar niet tegen, maar die van Mt is uitgebreider dan die van Lc. Vermoedelijk zijn de verschillen te wijten aan de herkomst van de doelgroep. Bij Mt is de achtergrond van het publiek joods-christelijk. Bij Lc is die Hellenistisch-heidens.

Het onzevader doorgelicht Wat leert de bijbel ons?

Mt 6, 9-13

Jullie moeten zo bidden:

Onze Vader in de hemel,uw naam worde geheiligd,uw koninkrijk kome,uw wil geschiede,op aarde zoals in de hemel. Geef ons vandaag het nodige brood,en vergeef ons onze schulden.

En breng ons niet in beproeving,maar red ons van het kwaad.

Lc 11, 2-4

Hij zei tegen hen: ‘Wanneer je bidt, zeg dan:Vader, uw naam worde geheiligd,uw koninkrijk kome;

geef ons elke dag het nodige brooden vergeef ons onze zonden,want ook wij vergeven ieder die ons iets schuldig is,en breng ons niet in beproeving.

Het onzevader doorgelicht Pure poëzie

Het onzevader is opgebouwd als een gedicht:

Het bestaat uit 2 strofes

Elke strofe bestaat uit 3 verzen: in de eerste strofe de jij-beden, in de tweede strofe de wij-beden.

In de eerste strofe: duidelijke staf- en eindrijmen, duidelijk ritme

In de tweede strofe: minder duidelijk aanwezig, onderzoekers vermoeden latere aanpassingen.

Door de rijm en het ritme in het gebed, is het gemakkelijker om het gebed vanbuiten te kennen en samen op te zeggen.

“Een sacrale of literaire tekst is zoveel mooier in een feestgewaad.”

Het onzevader doorgelicht Pure poëzie

Een weergave van de poëzie in de Griekse versie van het onzevader in het Nederlands:

Vader, onze Vader,waar kunnen wij u vinden? Wij bidden u:maak dat iedereen uw naam kent,maak dat iedereen u erkent,maak dat iedereen uw wil doet. Wij zijn uw kinderen,u onze God. U weet wat wij nodig hebben:wij vragen u: geef het ons. En het kwaad:wij willen elkaar het kwaad vergeven,wil u dat kwaad dan veranderen in goed? Ja, God, u bent goed:neem alle kwaad van ons weg, voorgoed,doe ons altijd weer geloven in u.

(Paul Vereecke)

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

onzevader

Waarschijnlijk is het onzevader een gebed dat Jezus aan zijn leerlingen leerde, op hun uitdrukkelijke vraag, omdat de leerlingen van Johannes de Doper wel een herkenbaar gebed hadden (Lc 11,1).

Het is dus meer het gebed van de leerlingen dan van Jezus zelf.

Naam ‘Vader’ is cruciaal: het leert ons hoe Jezus zich verhoudt tot God, maar tegelijk geeft Jezus het gebed ook zo door aan ons, dus ook wij mogen ons verhouden tot God als kinderen tot een vader. Dat was voor Jezus’ tijd zeer ongewoon: joden waren gewoon van de godsnaam niet uit te spreken, nu mocht God plots aangesproken worden als Vader.

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

die in de hemelen zijt

God is de totaal Andere, is een transcendente God.

‘die in de hemelen zijt’ is een manier om God aan te spreken zonder zijn naam te noemen, analoog aan de joodse gewoonten.

Verwijzing naar het antieke wereldbeeld van de aarde als een schijf drijvend op het water, met erboven verschillende hemelen. In het Aramees bestaat –door dit wereldbeeld- zelfs geen woord voor hemel. Er wordt alleen in het meervoud over hemelen gesproken.

Bij Lc is dit deel afwezig: vermoedelijk omdat het om een kosmopolitische verwijzing gaat die bij zijn publiek niet meer heerste (Hellenistisch-heidense achtergrond).

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Geheiligd zijt Uw naam

Het heiligen van de naam van God gaat over het eren van de totale andersheid van God tegenover de mens.

Tegelijk is het een oproep tot de mensen die het gebed bidden om geloofwaardig te zijn, het is een uitnodiging tot actie en engagement tegenover God zelf.

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Uw rijk kome

Het rijk dat hier vernoemd wordt, is geen territoriaal rijk, het gaat eerder over wie de macht heeft.

Jezus geeft nergens in de evangelies een duidelijke omschrijving van het Rijk van God. Vermoedelijk omdat zijn toeschouwers wisten wat hij ermee bedoelde.

In de parabels geeft Jezus wel duidelijk aan dat het Rijk van God er al is, maar nog niet helemaal. Het is een Rijk in wording.

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Uw wil geschiede, op aarde als in de hemel.

De wil van God zoals hij hier vernoemd wordt, verwijst naar het totale plan van God met de mensen en de schepping.

Het gaat in dit gebed niet alleen over het vervullen van de Thora. Gods wil gaat hier ook over de naastenliefde.

Over de authenticiteit van het deel ‘op aarde als in de hemel’ wordt gediscussieerd

‘Hemel’ kan niet uit het Aramees komen, omdat in het Aramees alleen een meervoud van het woord bestaat.

Het deel staat haaks op het ritme uit de eerste twee verzen.

Het verwijst naar een ouder stadium van het jodendom (en misschien is dat tegelijk ook de reden dat Lc het niet gebruikt).

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Geef ons heden ons dagelijks brood

Dat er in het eerste vers van de tweede strofe gestart wordt met een materiële behoefte, is voor ons vandaag misschien verrassend, maar gezien de sociale leefomstandigheden rond het jaar 30 is het niet zo verrassend.

Het ‘dagelijks’ is een vertaling die door de kerkvaders geïnterpreteerd werd als het ‘manna’ uit het uittochtverhaal. Daardoor kreeg het gebed ook een vaste plaats in de eucharistie, eerst voor de communie, later na de communie.

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven aan onze schuldenaren

Vermoedelijk gebruikte Jezus beeldspraak in het eerste deel van dit vers; hij doelt op een juridische term rond de kwijtschelding van schulden. Lc vertaalt nuchter ‘zonde’.

In het tweede deel van het vers luidt de betekenis niet dat wij aan God moeten leren hoe hij moet vergeven, maar wel dat de naastenliefde absoluut noodzakelijk is om door God verhoord te worden. Mt voegt zelfs nog een stuk toe om extra te verduidelijken: Want als jullie de mensen hun overtredingen vergeven, zal je hemelse Vader ook jullie vergeven. (Mt 6,14)

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

En leid ons niet in bekoring

Dit vers is het vers dat verschilt in het onzevader dat gebeden wordt in Nederland en in België. In Nederland wordt ‘beproeving’ gebruikt, in België ‘bekoring’. In de nieuwe versie van het onzevader wordt geopteerd voor ‘beproeving’. Die nieuwe versie zal gebruikt worden vanaf de eerste zondag van de advent in 2016.

De ‘beproeving’ is iets wat ook teruggevonden wordt in de joodse spiritualiteit: “Beproef ons, maar niet boven onze krachten.”

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Maar verlos ons van het kwade

Dit vers is een toevoeging die we alleen in de versie van Mt terugvinden, waarschijnlijk werd het toegevoegd om extra duiding te geven bij het vorige vers.

In het Grieks staat er: ‘red ons’.

Het onzevader doorgelicht De bedes van naderbij bekeken

Amen

Het gebed wordt afgesloten met een bevestiging ‘het zij zo’.