eboo

k is

crea

ted

by w

ww.

Shan

Yom

a.O

rg

1

ေရးဥးျမနမာစာေပသမငးေဒါကတာသနးထြနး

(ကသာခရင၊ ပငလညဘးၿမ႕တြင စာဆေတာေန႔ေဟာေျပာခကက သနးသနးထြနးမတတမးတင ကးယထားရာ ေဟာေျပာသ ကြနေတာကယတင ျပနလညဖတရႈစစစထားပါသည။)

စာေရးသ

ျမနမာစာေပသမငးန႔ပတသကလ႔ ဥးေဖေမာငတငေရးတစာအပ ၁၉၃၆-ခႏစေလာကက ထြကပါတယ။ ထပျဖည ထပျပငစရာေတြ ရပါတယ။ မလစာေရးသကယတငက ျပငဖ႔ျဖညဖ႔ စဥးစားခပါတယ။ ကြနေတာ အၾကမးျဖညၿပး ေျပာပါမယ။ ယခေျပာတာက ကြနေတာအသစျဖညတာ ျဖစပါတယ။

××××××××

လေတြဟာ စာေရးတတမ စာေပေပၚတယ ထငၾကတယ။ ဒါေပမယ ေရးတတစ ေရးတအေၾကာငးအရာဟာ မေရး တတခငကပ ရပါတယ။ စာေပဟာ စာအေရးအသားမေပၚခငက စတငတယလ႔ ပညာရငေတြ အယရပါတယ။ အေကာငးဆးနမနာက ျမတစြာဘရားေဟာေတာမတာက ရဟနးမားက ႏႈတတကေဆာငပါတယ။ ဘရားပရနဗၺာန စတာ ႏစေပါငး ၃၀၀ ၾကာၿပး သရဓမၼာေသာကမငးလကထကကမ ေပထကအကၡရာ တငရပါတယ။ အေနာကႏငငမာလညး ထငရားတသေတြအေၾကာငး ကဗာေတြ သဆၾကပါတယ။ သဆၿပးေနာက ဂရစာဆဟးမား ကဗာေရးခပါတယ။ အလယကကဗာ၊ အေဒဆကဗာႀကးေတြ ေပၚလာရပါတယ။ အႏၵယႏငငမာလညး မဟာဘရတဟာ စာ အေရးအသားမေပၚခငကတညးက ရတစာေပ ျဖစပါတယ။ ျမနမာႏငငမာလညး စာအေရးအသား မေရးတတခငက သဆတအေၾကာငးအရာေတြဟာ စာေပသေဘာ၀ငတအ ေၾကာငးအရာေတြ ျဖစပါတယ။

××××××××××

ျမနမာႏငငမာ အရငႏစေပါငးေလးသနးေကာေလာကကတညးက လစစစစ စေနပါၿပ။ စာအေရးအသားက အရငႏစ ေပါငး ၁၆၀၀ ေလာကက စၿပး တတမယ ထငပါတယ။ စာေရးတတတာ ဘာမမၾကာေသးပါဘး။ စာမေရးတတတအခနမာ လေတြဟာ ၀မးနညးျခငး ၀မးသာျခငးက အသအမးမးန႔သခငးလ ဆမယ။ ကာရနနေဘ န႔ေျပာမာပ။ သကးဖြ႔ႏြ႔မႈဟာ လ႔သမငးအစကတညးက ရမယ။ မတတမးတင မကနရစလ႔ တတကကေတာ ဒါေတြက မေျပာ ႏငပါဘး။ တရယာေတြလညး ေရးကတညးက ရၿပး ယေန႔အထ ဆငးသကလာတယလ႔ယဆပါတယ။ ႀကးသားေရ၊ သတန႔ လပတတရယာကရယာေတြဟာ ၀မးနညး၀မးသာသေဘာက ေဖာတပစၥညးေတြပါပ။ ေရးကတညးကရတ ဖားစညေတြ၊ ေမာငးေတြရ႕သမငးေၾကာငးဟာ လြနခတႏစေပါငး ၂၅၀၀၊ သ႔မဟတ ၃၀၀၀ ကတညးက ရပါတယ။ သခငးက စာမေရးတတခငက ေပၚတစာေပလ႔ယဆႏငပါတယ။ အဒလပ အမမႈ၊ အေမြမႈဆငရာဓေလေတြဟာလညး စာမေရးတတခငက ေပၚတစာေပပါပ။ စာေရးတအတတပညာဟာ ျမနမာႏငငက အႏၵယႏငငက လာပါတယ။ အာရႏငငမား၊ အေရ႕ေတာငအာရန႔ေတာင အာရႏငငေတြရ႕စာေရးသားမႈအရငးမလဟာ အႏၵယန႔တရတႏငငေတြမာ ရပါတယ။ ျမနမာက အႏၵယရ႕စာေရးပက ယပါ တယ။

××××××××

အႏၵယမာ လြနခတႏစ ၄၀၀၀ ေလာကကစၿပး စာေရးသားေနပါၿပ။ ပထမ အရပစာျဖစၿပးေနာက ႏစ ၂၀၀၀ ေကာ

eboo

k is

crea

ted

by w

ww.

Shan

Yom

a.O

rg

2

ေလာက ၾကာျပနေတာ အကၡရာအေရးအသားေပၚတယလ႔ ယဆပါတယ။ တရတစာဆတာက နညးနညးရငးျပပါမယ။ အရပက ၾကညၿပး အဓပၸါယယတသေဘာ ျဖစပါတယ။

ေနထြကက ရပပန႔ ေရးသလ...

ေန၀ငကလညး ရပပအမတအသားန႔ ေရးတယ။

အႏၵျမစ၀မးဓေလမာ အရပစာေရးနညးက လြနခတႏစ ၄၀၀၀ ကတညးက ထြနးကားတာက ေတြ႔ပါတယ။ ၀မးနညး စရာေကာငးတာက အဒအရပစာေတြက ခထ အဓပၸါယမေဖာတတေသးပါဘး။ ေနာကေတာ အသထြကေရးနညးေပၚလာပါတယ။ အရပန႔အသကမၿပး အကၡရာေရးနညး ေပၚလာပါတယ။ ကမ ၻာမာ အရပစာေရးနညး ေပၚတာဟာ ႏစေပါငး ၇၀၀၀ ေလာကရပါၿပ။ အကၡရာေရးနညးကေတာ အရငႏစေပါငး ၅၀၀၀ ေလာကက စပါတယ။ ေရးတအေလအထ မတြငကယလ႔ ျမနျမနမပ႕ႏ႔ခပါဘး။ အႏၵယႏငငမာ ျဗဟၼအကၡရာရယလ႔ ပထမဆး စေပၚပါတယ။ အရယအမးသားေတြရ႕စာေပကမးဂနမာ လေတြက ႏႈတတကအာဂေဆာငထားတဘရားရခးဂါထာ ဆေတာငးစကားေတြ ရပါတယ။ ႏႈတတကရတေတးေတြ ျဖစပါတယ။ ေနာင အခါကမ အကၡရာေပၚေတာ အကၡရာန႔ေရးၾကပါတယ။ အႏၵယမာေတာ အကၡရာန႔ေရးတာ ႏစေပါငး ၂၈၀၀ ေလာကကျဖစမယ လ႔ တစခ႕က မနးဆပါတယ။ တစခ႕ကေတာလညး ေစာလြနးတယလ႔ ဆၾကတယ။ ေဂါတမဗဒၶန႔ေခတၿပငျဖစမယ။ ဒါ ေၾကာင အရငအႏစ ၂၅၀၀ ေကာကပ ျဖစစရာရတယလ႔ ေျပာၾကပါတယ။ ေတာငပငးက ကဒဗအကၡရာ၊ ပလ၀အကၡရာေတြ ထြနးကားလာတယ။

×××××××××

ဒအကၡရာေတြက ကနသညေတြကတဆင ျမနမာႏငငက ရပါတယ။ အႏၵယေျမာကပငးကေရးတဂတအကၡရာလညး အနညးအပါး ျမနမာႏငငဘကက ေရာကပါတယ။ ရခငၿမ႕ေဟာငးနားက ေ၀သာလမာ ေရးအကဆးစာအေရးအသား ေတြ႔ရပါတယ။ ေရႊဘခရင ဟနလနး၊ ျပညအနး ေမာဇာတ႔မာ ေရးစာအေရးအသားေတြ ကနခပါတယ။ လကေရးက မနးယင လြနခတႏစေပါငး ၁၆၀၀(၄ ရာစႏစ)က လက ေရးလ႔ယဆပါတယ။ ဒါေၾကာင လြနခတႏစေပါငး ၁၆၀၀ ကတညးက ျမနမာႏငငမာ စာေရးနညးတတၿပလ႔ ယဆပါတယ။ သာသနာေတာေရာကလာတအခါ ကမးေတြ ေရာကလာပါတယ။ ကမးရ႕ေကာကႏႈတခကေတြက ေကာကျပား၊ ေရႊျပား၊ ေငြျပားမာ ေရးၾကပါတယ။ စာေရးနညးန႔အတ ဗဒၶသာသနာစာေပ ထြနးကားလာပါတယ။ ဒါေၾကာင ၀တပျပငေတြက စာန႔အေလးဂရျပၿပး သပမေရးခၾကပါဘး။ သာမနလေတြအေၾကာငးက ေရးတာ နညးပါတယ။ ျမနမာႏငငမာ ေရးကတညးက လေသယင သခ ႋငးမာစာေရးတာ ေတြ႔ရရပါတယ။ ပေတြက လြနခတႏစေပါငး ၁၆၀၀ က စာစေရးပါတယ။ မြနေတြက လြနခတႏစေပါငး ၁၅၀၀ က စာစေရးပါတယ။ ျမနမာေတြကေတာ လြနခတႏစ ၁၀၀၀ က စာစေရးတယလ႔ မေထာကအထားေတြ ေတြ႔ရပါတယ။ စာေရးကရယာအေနန႔ ျမနမာႏငငမာ ၀ါးေပၚ၊ ေပရြက၊ ထနးရြကေပၚမာ ကညစဆတသခြနန႔ေရးၾကပါတယ။ ေပန႔ ေရးတာ အမားႀကးကနပါတယ။ ၀ါးအေၾကာေပၚ ေရးတာေတြလညး အမားႀကးေတြ႔ရပါတယ။ ေပစာရ႕သကတမး ၁၀၀၀ ရ တယလ႔ ယဆၾကပါတယ။ ပဂေခတက စာေပေတြလညး ေတြ႔လာရပါၿပ။ သမးဆညးပ ေကာငးယင ၀ါးေပၚမာေရးတာလညး ႏစ ၁၀၀၀ ခႏငပါတယ။ အေဆာကအအ နရေပၚမာ မငန႔ေရးတာလညး ပဂေခတလကရာ အမားရေနပါေသးတယ။ ၁၂ ရာစႏစကစၿပး ထင ထငရားရား ေတြ႔ႏငပါတယ။ စာေရးကရယာေနာကတစမးကေတာ ပရပကေပၚမာ ကကဆန႔ေရးတာ ျဖစပါတယ။ ပရပကဆတာ ျမနမာစကား လး မဟတပါဘး။ ဘာမနးေတာ မသပါ။ တစခစအဓပၸါယရမ ျမနမာစကားလး ျဖစပါတယ။ ရမး သ႔မဟတ တရတစကားလ႔

eboo

k is

crea

ted

by w

ww.

Shan

Yom

a.O

rg

3

တစခ႕က ထငၾကပါတယ။ ပရပကဟာ ၾကာၾကာမခပါဘး။ ဒါေပမယ ႏစတစရာေကာေတာ အနညးဆးခပါတယ။ ပရပက ေပၚမာ စတငေရးသားျပစၿပး ေကနပပါမ ေပေပၚက တငေရးေလရပါတယ။ ေပက သစသားျခမးညႇပၿပး သမးယင ႏစတစ ေထာငမက ခႏငပါတယ။ စာေရးကရယာ ေနာကတစမးက သငပနးန႔ေျမျဖပါပ။ ႏစေပါငးမားစြာ ခေအာင ေကာကျပားေပၚမာ စာေရးပါတယ။ သတကလညး စာေရးကရယာအျဖစ သးပါတယ။ ေရႊေပ ေငြေပ ေၾကးပရပကေတြလညး ရပါတယ။ ဆငစြယေပၚမာလညး စာေရးၾကပါတယ။ အးေပၚ ရႊ႕ျပားေပၚ၊ ေၾကးေခါငး ေလာငးေပၚ စသျဖင ေရးစာေရးကရယာေတြ မားပါတယ။ သတေတြ၊ ေကာကျပားေတြက လအမား မသးႏငပါဘး။ မငး၊ အမတ၊ သေဌးေတြသာ သတ႔ေကာငးမႈက ေနာကလ ေနာကသားေတြ မတႏငၾကေအာင မတတမးတငတာ ျဖစပါတယ။ ရႊ႕ျပားေပၚမာ ေရးတာက ျမနမာႏငငမာ ဘယတနးက စေရးတယလ႔ မသရေသးပါဘး။ ဒါေပမယ ဘရားပက ေၾကးန႔ လပတပစန႔ရႊ႕ေပၚက ဖၿပး ပေဖာေလရပါတယ။ စာလးေတြပါ ပေပၚေအာင လပတာလညး ေတြ႔ရပါတယ။ လကေရးပစက ေတာ လြနခတႏစေပါငး ၁၆၀၀ က လကေရးအျဖစ ေတြ႔ရပါတယ။ ဒါေပမယ ေၾကးပစတးတစခရယင ေနာကေနာငမာလညး ထပသးႏငလ႔ ေခတအဆကဆက သးႏငပါတယ။ ဒါေၾကာင တစခ႕က ဘယေခတကလ႔ ခန႔မနးဖ႔ မလြယပါဘး။ ဥပမာေျပာ ရယင ပေခတက အတခြကကလပတ၊ ေၾကးပစတးဟာ လြယလြယန႔မပကစးႏငေတာ ပဂေခတမာလညး လပႏင ေနာက ေခတအထလညး လပႏငပါတယ။ မရငးျဖစတေၾကးပစတး မပကေသးတာက ရၿပးထားတသဟာ ပဂေခတန႔ေနာကေခတ ေတြအထ ရႊ႕ေပၚမာဖၿပး ပေခတပစအတငး လပႏငပါတယ။ ရႊ႕ျပားေပၚမာ ေရးၿပး မးဖတတဓေလဟာ ျမနမာေတြ အႏၵယႏငငက ရပါတယ။ အႏၵယႏငငကေတာ အေနာကအာရ ေဒသ မကဆပေတးမယက လာပါတယ။ ျမနမာႏငငမာေတာ ကသလေကာငးမႈဆငရာေတြမာသာ သးတာေတြ႔ရပါတယ။ ေပ၊ ပရပကေတြန႔ေရးတာက ၁၉၁၈-ခႏစအထ ေရးတာ ေတြ႔တနးပါပ။ အဂၤလပဓေလေရာကလာမ စကက သးၾက ေပမယ တစခ႕က ၾကာၾကာခခငတယဆၿပး ေပန႔ေရးေနတာ ေတြ႔ရပါတယ။ အထးသျဖင အညာေဒသမာ သကရာဇစာလ႔ ေခၚေလရတေငြေခးေပါငႏစာခပက ပထမကမ ၻာစစအထ ပရပကန႔ပ မတသားေလရတာ ေတြ႔ရပါတယ။ ျမနမာစာက လြနခတႏစ ၁၀၀၀ က စေရးလ႔ ပဂေခတကစၿပး ေျပာပါမယ။ စၿပးေရးစဥက ဗဒၶဘာသာန႔ဆငတမတတမးမား ေရးပါတယ။ ပါဠသကသက ေရးတာလညး ရပါတယ။ ပါဠ-ျမနမာ ေရာေႏာေရးတာလညး ရပါတယ။ ျမနမာဘာသာျပနလပငနး ဟာ ပဂေခတကတညးက စတငပါၿပ။ ပါဠမ ျမနမာျပနပါတယ။ ဇာတေတာေတြက ဘာသာျပနပါတယ။ ရႊ႕ျပားေပၚမာ ဇာတ ေတာအရပေတြ ပေဖာၿပး စာကမၸညးတပပါတယ။ ပဂေခတမာ အမားဆး ေတြ႔ရပါတယ။ သာသနာယၾကညမႈအတြက ေဟာေျပာယင ဇာတနပါတန႔ထညေဟာမ လေတြပမစတ၀ငစားမယ။ ယၾကညၾက တယ။ ဒါေၾကာင ဘရား၊ တနေဆာငး၊ ေကာငးကနေတြမာ ဇာတေတာအရပေတြ ေရးၿပး စာကမၸညးတပေရးၾကပါတယ။ ဥပမာ - ေနမဇာတဟာ ေကာငးမႈလပရင ဆရတယ။ မေကာငးမႈလပရင ဒဏခရတယ။ ငရျပည နတျပညေရာက သြားပက ျပတယ။ လေတြက ျပနေျပာျပဆးမတယ။ ဒအေၾကာငးေတြက ျပခငလ႔၊ ေနမဇာတေတာက ပန႔စာန႔ တြၿပး ေရးျပ ပါတယ။ ဒါနပါရမႀကးမားေရးအတြက ေ၀ႏ ရာဇာတန႔ကမၸညးေရးတာလညး ေခတစားခပါတယ။ ဒါေတြဟာ ဘာသာျပန စာေပေတြပါပ။ ပဂေခတမာ သခငးေတြ၊ ကဗာေတြ ရပါတယ။ စညသညေတြ ပနတာေတြ ရေၾကာငး နရေဆးေရးမာလညး ေတြ႔ တယ။ သစသားပနးပမာလညး ေတြ႔တယ။ ရႊ႕ျပားမာ စဥသတတစဥကြငးန႔လညး ေတြ႔တယ။ ေကာကစာေတာေတာမားမား မာလညး ေတြ႔တယ။ ဒေတာ သခငးသညေတြအတြက သခငးေတြ၊ ကဗာေတြ ေရးဖြ႔ေနၿပလ႔ သႏငေလာကပါတယ။

×××××××××××××

တစခ႕က ျမနမာကဗာလကၤာဟာ ပဂအငး၀ကမ စတငတယလ႔ေျပာၾကတာ မားပါတယ။ သကးဖြ႔ဆမႈဟာ လေတြန႔ အတ ေပၚလာတာမ႔ ပဂအငး၀ထက ေရးပကတေခတေတြကတညးက ျမနမာကဗာ ေပၚေပါကေနပါၿပ။ မတတမးမကနတာ ပ ျဖစပါတယ။ ေကာကစာ မငစာသာကနတပဂေခတစာေတြမာေတာ ကဗာေရးထားတာ မေတြ႔မေသးပါဘး။ အနႏ သရယေခတ ထကေစာတကဗာေတြ အမနရႏငေပမယအနႏ သရယရ႕ကဗာလ႔ယခဆေနၾကတကဗာဟာ ပဂေခတစာ အေရးအသားပစ မဟတပါဘး။ ပဂေခတရ႕ေလယေလသမးမး မဟတပါဘး။ အငး၀ေခတပစ ျဖစပါတယ။ ပဂေခတေကာကစာ မငစာေတြက

eboo

k is

crea

ted

by w

ww.

Shan

Yom

a.O

rg

4

အားလးဖတၾကညယင သႏငပါလမမယ။ ပဂေခတမာ ေလးလးတစပဒေရးပမး ေကာကစာတစခ႕မာ အနညးငယေတြ႔ရပါတယ။ ပါဠဂါထာသကးတဓေလက တစဆင ေလးလးတစပဒေရးတာ ျဖစႏငပါတယ။ ဒါေၾကာင ေလးလးတစပဒေရးနညး ပဂေခတကတညးက ရႏငပါတယ။ သကေသျပစရာေတာ ပဂေခတေနာကပငး ၁၃-ရာစႏစအကနေလာကက ေကာကစာႏစဆယေကာေလာက ရပါတယ။

××××××××××

အနႏ သရယေရးတယဆတကဗာက ပဂေခတကဗာ မဟတဘးေျပာတအတြက ပဂေခတစာေပ အေရးအသားအ ဆငအတနး မျမငေသးဘးလ႔ ယဆယင မားပါလမမယ။ ပဂေခတစာေပမာ စာအသးအႏႈနးက ေတြးယဖနတးပ အလြနအ ဆငအတနး ျမငေနပါၿပ။ ဥပမာ ေျပာရယင နဗၺာနက မေသျပည၊ သဗၺညတဉာဏက သစပျမငႏ႔(ဉာဏ)၊ အနႏ က အတငး မသ၊ အာရေမက ႏလးေမြ႔ေလာဖြယလ႔ ဘာသာျပနပါတယ။ ဘာသာျပနခက၊ ေတြးယဖနတးခက အလြနေကာငးမြနလပါ တယ။ သာယာေအးခမးရာက ေရၾကညရာ ျမကႏရာလ႔သးတပဂေခတစာေပအသးအႏႈနးက ယေန႔အထ ျမတျမတႏးႏးသး စြေနၾကတနး ျဖစပါတယ။ ရမၼကကြနအျဖစမ ေတာလနရလကား ဆတပဂေခတစာေပထက ေတာလန ဆတစကားလးဟာ ယေန႔အထ သးစြလ႔ေကာငးေနတပဂေခတစာေပရ႕အေမြအႏစျဖစပါတယ။ ေလးလးစပကဗာထြနးကားတာ အငး၀ေခတမာ ျဖစပါတယ။ ကာရနနေဘန႔အမားဆးေရးလာပါတယ။ စကားေျပေတြလညး အေရးမားလာပါတယ။ ကဗာကပၿပး ထြနးကား ပါတယ။ နဂးခပ ေျပာခငတာကေတာ-(၁) ျမနမာႏငငမာ စာေရးနညးမေပၚခငကပ ဓေလထးစန႔၀မးနညး၀မးသာက ေဖာျပတအေၾကာငးအရာေတြဟာ စာေပ စာရငး၀င အေၾကာငးအရာေတြ ျဖစတယလ႔ဆခငတယ။(၂) ျမနမာေတြ ခရစတစဆယတစရာစႏစေလာကက စၿပး အကၡရာေရးနညးတတတယ။(၃) စာေရးနညးတတတအခနမာ ဗဒၶစာေပက ျမနမာစာေပျဖစေအာင ဘာသာျပနပါတယ။(၄) ေလာကစာေပ ဘာသာျပနက ဆကၿပး ပါလာပါတယ။(၅) ျမနမာရးရာဓေလကလညး အကၡရာတငပါတယ။(၆) ကဗာလကၤာ သပထြနးကားတကာလကေတာ အငး၀ေခတက စပါတယ။

ေဒါကတာသနးထြနး

မတခက။ ။၁၉၈၂-ခႏစ၊ ဒဇငဘာလထတ ေပဖးလႊာမဂၢဇငး စာမကႏာ(၄၂ မ ၄၄ ထ)၌လာရေသာေဆာငးပါးက ျပန၍ စာစ ရကထားပါသည။