Upload
reilly
View
33
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami jako element wielopoziomowego systemu ochrony praw człowieka. Dr Anna Śledzińska-Simon, WPAiE UWr Dr Adam Bodnar , HFPC, WPiA UW. Geneza KPOzN. Konwencja o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami ( KPOzN ) i Protokół Dodatkowy (PD) - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami
jako element wielopoziomowego systemu
ochrony praw człowieka
Dr Anna Śledzińska-Simon, WPAiE UWrDr Adam Bodnar, HFPC, WPiA UW
Geneza KPOzN• Konwencja o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami
(KPOzN) i Protokół Dodatkowy (PD) przyjęte przez ZO NZ 13.12.2006 r. / w.w.ż. 3.05.2008 r.• sukces ratyfikacyjny KPOzN - 154 sygnatariuszy, 125 stron PD - 91 sygnatariuszy, 75 stron• EU stroną KPOzN (umowa mieszana) podpisanie 30.03.2007 r. / ratyfikacja 23.12.2010 r. • Polska podpisanie 30.03.2007 r. / ratyfikacja 25.09.2012 r.
KPOzNNIE TWORZY NOWYCH PRAW
ALE -ma uczynić dotychczasowe gwarancje praw bardziej skuteczne oraz-doprecyzować obowiązki państw w stosunku do OzN
ZMIANA PARADYGMATU:-z modelu pomocy („cap in hand”) do modelu praw człowieka-równość materialna - odrzuca kryterium neutralności na rzecz uznania różnic wynikających z niepełnosprawności
Modele niepełnosprawności
1. Model indywidualny – niepełnosprawność jest problemem jednostki
Podejście medyczne i funkcjonalne
2. Model społeczny – niepełnosprawność jest problemem społeczeństwa
Podejście środowiskowe i praw człowieka
KPOzN jako urzeczywistnienie holistycznej koncepcji praw człowieka• Prawa człowieka są- Powszechne- Niepodzielne- Współzależne- Wzajemnie powiązane• KPOzN uwzględnia większość praw gwarantowanych
w innych międzynarodowych dokumentach praw człowieka, które często odzwierciedlają podział na generacje praw człowieka i gwarantują inny poziom ich ochrony
Cel KPOzN
- Art. 1 KPOzN- promowanie, ochrona i zapewnienie pełnego
i równego korzystania z wszystkich podstawowych praw i wolności oraz
- promowanie poszanowania wrodzonej godności ludzkiej
Podstawowe zasady KPOzN - Art. 3- poszanowanie godności, indywidualnej autonomii i
niezależności, - niedyskryminowanie, - pełne uczestnictwo i włączenie, - poszanowanie różnic i różnorodności, której OzN są
częścią, - równość szans, - dostępność, - równość kobiet i mężczyzn, - poszanowanie rozwijających się zdolności dzieci zN.
Obowiązki stron KPOzN - ochrony, poszanowania i realizacji
• Trzy wymiary obowiązków państw w zakresie ochrony praw człowieka - protect, respect & fulfill
• „zapewnić i promować pełną realizację wszystkich praw człowieka i fundamentalnych swobód przez osoby niepełnosprawne, bez jakiekolwiek formy dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność” (Art. 4)
• progresywna realizacja praw socjalnych• zasada współpracy i udziału z OzN i ich NGOs• zasada niederogacji bardziej korzystnych praw• podnoszenie świadomości• zbieranie danych
Prawa i obowiązki• „państwa zobowiązują się…” <=> prawa jednostek (język Art. 15 czy 17?)• Promowanie zmian społecznych• Gwarancje dostępności (usuwanie barier)• Prawo każdej istoty ludzkiej do życia• Ochrona i bezpieczeństwo w sytuacjach zagrożenia• Prawo do uznania zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych,
prawo do otrzymania pomocy w korzystaniu z w/w zdolności, ochrona przed nadużyciami, równe prawo do posiadania i dziedziczenia własności
• Prawo do skutecznego i równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości• Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego• Wolność od tortur i nieludzkiego traktowania• Wolność od wyzysku, przemocy i wykorzystywania• Prawo do integralności osobistej• Wolność przemieszczania się, wyboru miejsca zamieszkania i
obywatelstwa• Prawo do życia we wspólnocie z innymi, do włączenia i udziału• …
KPOzN jako żywy instrument praw człowieka
• Obserwacje końcowe do raportu wstępnego Hiszpanii, 19.10.2011 r.
• Pozytywna ocena(+) środki pozytywne w zakresie zdrowia,
mieszkalnictwa, pracy itp.(+) rządowe programy działania i strategie na rzecz OzN(+) wysoki procent udziału dzieci zN w szkolnictwie
powszechnym
Zasady ogólne i zaleceniaKomitetu POzN
Negatywna ocena(-) ochrona przed dyskryminacją i gwarancje równych szans wszystkich OzN niezależnie od stopnia niepełnosprawności(-) efektywność systemu rozstrzygania skarg OzN (arbitrażu) , również na poziomie lokalnym, stworzenie dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej i zwiększenie świadomości prawnej OzN(-) włączenie OzN, także dzieci zN w proces decyzyjnym na wszystkich poziomach(-) zniesienie różnic w dopuszczalności przerwania ciąży w zależności od tygodnia ciąży ze względu na niepełnosprawność (do 22 tyg. ciąży, gdy ryzyko poważnych anomalii płodu, po 22 tyg. ciąży, gdy ryzyko poważnej i nieuleczalnej choroby płodu)
Zasady ogólne i zalecenia Komitetu POzN
• Równe traktowanie(+) brak wymogu prezentowania orzeczenia o niepełnosprawności w
celu złożenia skargi na dyskryminację(-) konieczność wprowadzenia wymogu racjonalnego usprawnienia,
brak racjonalnych usprawnień łamie zakaz dyskryminacji, obowiązek ten jest skuteczny bezpośrednio (nie podlega progresywnej implementacji)
(-) nieograniczanie władzy rodzicielskiej ze względu na niepełnosprawność
(-) wprowadzenie zakazu dyskryminacji wielokrotnej, dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność przez asocjację i przez percepcję
(-) miękkie środki – podnoszenie świadomości, trening, szkolenia
Zasady ogólne i zalecenia• Kobiety zN(-) szczególna ochrona kobiet zN przed przemocą i innymi
niekorzystnymi zjawiskami – bezrobociem, dyskryminacją, wprowadzanie programów promujących autonomię i udział kobiet i dziewcząt zN w społeczeństwie i przeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć
• Dzieci zN(-) szczególna ochrona dzieci zN przed przemocą,
wprowadzenie programów mających na celu uczestnictwo dzieci zN, zapewnienie inkluzywnego dostępu dzieci zN do systemu pomocy i opieki
Zasady ogólne i zalecenia
• Podnoszenie świadomości o KPOzN i PD funkcjonariuszy publicznych i społeczeństwa, a także OzN
• Dostępność(-) skuteczność gwarancji dostępności do dóbr i
usług w sektorze prywatnym, na poziomie regionalnym i lokalnym (np. w transporcie lotniczym)
Zasady ogólne i zalecenia
• Prawo do życia(-) prawo do życia nie jest absolutne i należy
zagwarantować OzN, które zostały pozbawione zdolności do czynności prawnych, możliwość wyrażania/wycofania zgody na leczenie, świadoma zgoda OzN nie może być zastępowane decyzją ich opiekunów prawnych
• Ochrona w sytuacjach nadzwyczajnych(-) wprowadzenie szczególnych procedur ochrony
OzN
Zasady ogólne i zalecenia• Równość wobec prawa(-) zastąpienie mechanizmu substytucyjnego podejmowania decyzji mechanizmem
wspomagania podejmowania decyzji(-) krytyka instytucjonalizacji niepełnosprawności, likwidacja przymusowego
pozbawiania wolności ze względu na niepełnosprawność• Integralność osoby(-) zakaz sterylizacji bez świadomej zgody• Niezależne życie w społeczeństwie(-) stworzenie alternatyw dla instytucjonalizacji, racjonalne usprawnienia w sferze
mieszkalnictwa i osobiści asystenci OzN• Edukacja(-) racjonalne usprawnienia w sferze edukacji(-) zgoda rodziców na umieszczenie w szkole specjalnej i możliwość zaskarżenia tej
decyzji• Prawo do pracy(-) programy ułatwiające podjęcie pracy• Udział w życiu publicznym(-) powszechność praw wyborczych również dla osób pozbawionych zdolności do
czynności prawnych i umieszczonych w instytucjach zamkniętych(-) zakaz decydowania o prawach wyborczych w orzeczeniach sądowych
Wielopoziomowy system ochrony praw osób z niepełnosprawnościami
Wielopoziomowy system ochrony praw OzN
• Różny zakres podmiotowy: funkcjonowanie różnych definicji niepełnosprawności
• Różny zakres przedmiotowy: różny zakres obowiązywania zakazu dyskryminacji
• Różne środki ochrony i ich skuteczność w prawie krajowym
Wyczerpanie środków krajowych skarga
wyrok/pogląd/decyzja organu międzynarodowego wykonanie na poziomie krajowym
Zakaz dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność
w KPOzN• Definicja dyskryminacji• „wszelkie formy różnicowania, wykluczania lub
ograniczania ze względu na niepełnosprawność, których celem lub wynikiem jest utrudnienie lub uniemożliwienie uznania, korzystania lub egzekwowania wszelkich praw człowieka i fundamentalnych swobód, na równych zasadach z innymi obywatelami, w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturowej, obywatelskiej i innej”
• także – „wszelkie przejawy dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego dostosowania środowiska do szczególnych potrzeb osób niepełnosprawnych”
• wielokrotna dyskryminacja z uwagi na płeć / wiek i niepełnosprawność,
Niepełnosprawność w KPOzN• Definicja niepełnosprawności• wynik interakcji pomiędzy osobami z dysfunkcjami a
barierami środowiskowymi i wynikającymi z postaw ludzkich, będącej przeszkodą dla pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, na równych zasadach z innymi obywatelami;
• do osób niepełnosprawnych zaliczają się osoby, z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać ich pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami
Zakazy dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność
w prawie UE• Dyrektywa Ramowa 2000/78/EC • Zakaz dyskryminacji dotyczy tylko obszaru zatrudnienia i pracy • Projekt dyrektywy horyzontalnej (2008) – brak postępu• Rozporządzenia w zakresie transportu wodnego,
autokarowego i powietrznego – prawa pasażerów zN• Orzecznictwo TSUE• C-13/05 Chacón Navas v Eurest Colectividades SA (2006) • C-303/06 Coleman v Attridge Law (2008) • Sprawy przed TSUE w toku• C-335/11 Jette Ring v Dansk almennyttigt Boligselskab DAB • C-337/11 LoneSkouboe Werge v Pro Display A/S => czy uraz kręgosłupa i zwyrodnienie stawów stanowią
niepełnosprawność?
Niepełnosprawność w świetle orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości UE• Sprzeczność z założeniami KPOzN i modelem
społecznym podejścia do niepełnosprawności• Wyrok z 11.07.2006 r, Chacón Navas, C-13/05• „Ograniczenie wynikające konkretnie z naruszenia
funkcji fizycznych, umysłowych lub psychicznych, które stanowi przeszkodę dla danej osoby w uczestnictwie w życiu zawodowym” (para. 43)
EU
• Wyrok Chacon Navas – odnosi się do upośledzenia, które jest przyczyną niekorzystnego traktowania – nadal opowiada się za modelem medycznym
• Rozporządzenie 1107/2006 – osoba niepełnosprawna … której mobilność jest ograniczona z powodu fizycznej (sensorycznej lub lokomotorycznej, stałej lub czasowej) niepełnosprawności
Zakaz dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność
w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
• Art. 14 EKPCz + PD nr 12• Różny zakres ochrony w zależności od obowiązywania PD
(Polska nie ratyfikowała)• Art. 14 • Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej
Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry (…) bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.
• PD nr 12• Korzystanie z każdego prawa ustanowionego przez prawo
powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry (…)
Niepełnosprawność w świetle orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka• Glor v Szwajcaria (2009) • Odmowa przyjęcia do służby wojskowej objęta zakresem ochrony
art. 8 Konwencji • Sugestia wprowadzenia racjonalnych usprawnień w stosunku do
OzN w dostępie do służby wojskowej• The Court suggested that people in the applicant’s case might be
offered the possibility of alternative forms of service in the armed forces that entailed less physical effort and were compatible with the constraints of a partial disability – in his case, insulin injections four times a day – or of civilian service, without that option being reserved for conscientious objectors alone
• Alajos Kiss v. Węgry (2010)• Sprawy dot. pozbawienia wolności, m.in. Kędzior v. Polska (2012) –
amicus curiae MDAC
Zakaz dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność
w Europejskiej Karcie Społecznej
Skarga zbiorowa do EKPS na naruszenie praw społecznych
European Action of the Disabled (AEH) v. France, skarga nr 81/2012-zarzut nierównego traktowania (dyskryminacji de facto) dzieci autystycznych w stosunku do innych dzieci zN w edukacji i szkolnictwie zawodowym
Autism Europe v. France, skarga nr 13/2002, 4.11.2003 -Naruszenia art. 15(1) i 17(1) EKS w związku z brakiem efektywnego postępu w zagwarantowaniu edukacji dla dzieci z autyzmem
Implementacja standardów ochrony OzN na poziomie krajowym
Problem 1: automatyczne pozbawienie osób ubezwłasnowolnionych częściowo praw wyborczych •KPOzN - naruszenie art. 29 KPOzN – negatywna ocena sprawozdania krajowego, jeżeli zostanie ratyfikowany PD do KPOzN – skuteczna skarga •EU – brak kompetencji w zakresie praw wyborczych, chyba że sprawa dotyczy wyborów do PE•EKPCz – naruszenie art. 3 Protokołu nr 1 do EKPCz•PL – konieczność zmiany Konstytucji (art. 62 ust. 2)
Implementacja standardów ochrony OzN na poziomie krajowym
Problem 2: dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność w zatrudnieniu / dostępie do służby publicznej•KPOzN – naruszenie art. 27 w związku z art. 5 ust. 3 KPOzN pod warunkiem rat. PD •MPPOiP - naruszenie art. 25c w związku z art. 26 MPPOiP •EKPCz – naruszenie PD nr 12 lub naruszenie art. 14 w związku z art. 8 EKPCz•EU – naruszenie Dyrektywy Ramowej •PL – naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu (SN w sprawie asesor prokuratury – złe prawo)