Drejta Penale

8/13/2019 Drejta Penale

1/125

LNDA E S DREJTS PENALE

Lnd e s drejts penale sht vepra penale, kryesi i veprs penale dhe sanksionet

penale.E drejta penale sht de e lejisla!ionit po"itiv t nj shteti #e t !ilnpr!aktohen se !ilat vepra konsiderohen vepra penale, k$shtet % d$het pr#&$shenpr t konsider$ar nj person penalisht i prjejsh# dhe !ili lloj i sanksionit penal#$nd t'i sh%iptohet. drejt penale po"itivie .(jetet #e t !ilat e drejta penale $shtron #&rojtjen j$rdike na vepra penale jansanksionet penale.)to $ sh%iptohen personave t !ilt #e veprat apo sjelljet e tyre ikan !en$ar apo i kan d#t$ar t #irat j$ridike % #&rohen #e kt de tdrejtsis.

**.NDARJA E S DREJTS PENALE

+.E drejta penale #ateriale dhe e drejta penale pro!ed$rale.

E drejta penale n k$pti#in e jr pr#&an n vete nor#a penalej$ridike t natyrs#ateriale dhe t natyrs -or#ale apo pro!ed$rale. (e nor#at e natyrs #aterialepr!aktohen se !ilat vepra t njer"ve konsiderohen vepra penale dhe !-ar lloje tsanksioneve penale #$nd t'$ sh%iptohen kryesve t tyre.(e nor#at e pro!ed$rs penale rre$llohet pro!ed$rae jykats dhe oraneve t tjerashtetrore pr t$ konstat$ar se se aka kryer ndonj person vepr penale dhe se a janplots$ar k$shtet pr sh%ipti#in e sanksionit penal.

.E drejta penale e prjithsh#e dhe e posa!#eE drejta penale e prjithsh#e sht ajo e !ila vlen pr t jith %ytetart .Ndrka% e

drejta e posa!#e penale sht ajo e !ila vlen pr nj r$p %ytetarsh % jenden n#arrdhnje t !akt$ara apo i prkasin r$pit t !akt$ar t sho%ris

/.E drejta penale e rre$llt dhe e jasht"akonsh#E drejta penale e rre$llt aplikohet nk$shtet nor#ale, t rre$llta t jets sho%rore0jat kohs s pa%s1.E drejta penale e jasht"akonsh#e nnk$pton nor#at penoloj$ridike % n2irren dheaplikohen n k$shtet dhe rrethanat t jasht"akonsh#e0 jat l$-ts , apo rre"ik$t tdrejtprdrejt na l$-ta1.

3.E drejta penale ko#&tare dhe e drejta penale ndrko#&tareE drejt penale ko#&tare konsiderohet ajo e drejt penale apo lejisla!ion penal i njshteti t !akt$ar, % vepron apo "&atohet n teritorin e tij.

(e t drejtn ndrko#&tare pr!aktohet no!ioni i kri#eve ndrko#&tare, kon!epti ilirive dhe t drejtave t njeri$t, i#$niteti diplo#atik, pro!ed$ra e jykatavendrko#&tare, pastaj pr!aktohen nor#at e s drejts penale % post$latet e tyre i#&shtesin n konventat &ilatarale apo #$ltiraterale lidh$r #e rr#&i#in eaeroplanve, tretis #e dro, -alsi-iki#in e paras s h$aj , !shtja e ndshki#it tpersonave pr veprat e kryera jasht vendit, !shtja e ekstradi#it, e drejta e a"ilit dhe-or#at tjera t &ashkp$ni#it t shteteve k$ndrr kri#inalitetit n arenn ndrko#&tare.


2/125

*4. E DREJTA PENALE )5(PARAT*4EE drejta penale ko#parative #erret #e st$di#in e lejisla!ioneve penale t vendeve t&ots.E drejta penale ko#parative n$k pr#&an k$r-ar rre$llash pr "jidhjen e!shtjeve ndrko#tare penale, por shr&en vet# si #etod shken!ore pr njohjen edrejtave penale t shteteve tjera.

E drejta penale ndrko#&tare ka rndsi pr nj vend , #e% #e rastin e n2jerrjes,plotsi#it apo ndryshi#eve t lijeve penale krahas rrethanave sho%roreekono#ike t pranish#e , #erren parasysh edhe "jidhjet ek"ist$ese n t drerjtnpenale e shteteve tjera.

.Siste#i i shken!s s drejts penale

Edhe shken!a e s drejts penale ndahet n pjesn e prjithsh#e dhe pjesn eposa!#e.

A6 Pjesa e prjithsh#e e shken!s s t drejts penale st$dion pari#et dheinstit$!ionet the#elore t s drejts penale.Lidh$r #e !shtjet % sh%yrtohen n pjesn

e prjithsh#e t shken!s s drejts penale ek"istojn dy drejti#e aposiste#e7Siste#i &ipartit0 sipas ktij #endi#i n pjesn e prjithsh#e t s drejtspenale st$dijohen vet# dy no!ione the#elore vepra dhe sanksioni penal dhe site#itripartit0 vepra penale,-ajtori dhe sanksioni penal1.86.Pjesa e posa!#e e shken!s s t drejts penale #erret #e st$di#in e vepravepenale ve! e ve!, ele#ntet e tyre, -or#n e -ajit #e t !iln kryhen ato dhe sanksionetpenale % #$nd t'$ sh%iptohen kryesve t tyre.Pjesa e posa!#e e shken!s s t drejts penale i st$dion no!ionet e veprave penalesi! jan7 vrasja, plaosja, vjedhja etj.4eprat penale rradhiten sipas njash#ris s tyre n kapit$j, #adje kapit$jt rradhitensipas shkalls s apo pasojave % shkaktojn ato dhe njash#ris s tyre, dhe ksht$-or#ohet siste#i i pjess s posa!#e t shken!s s drejts penale.

+.Shken!a e pro!ed$rs penale 0391Shken!a e pro!ed$rs penale #erret #e st$di#in e t drejts s pro!ed$rs penale tshtetit t !akt$ar.)jo st$dion siste#in e nor#ave j$ridike t pr!akt$ar #e lijin epro!ed$rs penale, #e t !ilin sht rre$ll$ar vepri#ataria , e prok$roris p$&like dhepersonave tjer % #arrin pjes n pro!ed$rn penale #e #e %lli# % t "&$lohetvepra penale, kryesi i saj dhe ad#inistrohen prova t rndsish#e pr apliki#in e drejtt nor#ave t lejisla!ionit penal.

.Politika kri#inalePolitika kri#inale sht shken! e !ila st$dion kri#inalitetin dhe #asat % ndr#erren

#e %lli# t l$-ti#it t tij dhe d$k$rive antiso!iale.)to #asa ndahen n ato t karakterit preventiv dhe represiv.

8:R*(ET E S DREJTS PENALE

8$ri#et #ateriale dhe -or#ale t s drejts penale

2


3/125

8$ri#et #ateriale 7 konsiderohen t jitha #arrdhniet sho%rore ;ekono#ike dhe#arrdhniet e tjera sho%rore, % e karakteri"ojn nj sho%ri, site#in e saj sho%roropolitik, ekono#ik etj.8$ri#et -or#ale 7 si &$ri#e -or#ale t s drejts penale jan nor#at j$ridike ve! e ve!dhe trsia e tyre, ky sht siste#i j$ridik i nj !akt$ar.8$ri# kryesor d$ke $ #&shtet$r n pari#in n$ll$# !ri#en n$lla poena sine lee sht

)odi penal, &$ri#et tjera konsiderohen k$shtet$ta,konventa ndrko#&tare etj.(e -jaltjera si &$ri# -or#al i s drejts penale sht lejisla!ioni i nj vendi t !akt$ar.

**.):S


4/125

penale, si! jan veprat penale, dni#et dhe llojet e sanksioneve penale , #&rojtja e nevojsh#e,nevoja ekstre#e.

8.Pjesa e posa!#e e kodit penal paar%e siste# nor#aave penaloj$ridike #e t !ilatpr!aktohen veprat penale ve! e ve! si dhe sanksionet penale dhe #asat e trajti#it tdetyr$esh# % #$nd t'i t'j$ sh%iptohen kryesve t veprave penale.

(idis pjess s prjithsh#e dhe asaj t posa!#e ek"istojn nj varsh#ri dhe lidhsh#ri en$sht, njra pa tjetrn n$k #$nd t ek"istojn e as t aplikohen n praktik.

)sht$ pari#i i lealitetit t veprs penale dhe sanksionit penal si dhe #asa e trajti#it tdetyr$sh#, si pari# the#elor i t drejts penale , #$nd t shprehet vet# ndaj atij personi %ka kryer aso vepre t parapar #e lij si vepr penale .

=jithasht$ edhe nor#at e posa!#e t s drejts penale n$k #$nd t aplikohen pa apliki#in enor#ave t pjess s prjithsh#e t kodit penal.

Psh. te vepra penale #arrja e sendit t h$aj, parashihet se kryesi #$nd t dnohet #e jo& ose#e &$r deri n nj vit, n kt inkri#ini# n$k shihet sa sht #ini#$#i i dni#it #e &$r sasht #ini#$#i dhe #aksi#$#i i dni#it #e jo&, n kt inkri#ini# n$k sht pr!akt$ar se

kryesi #$nd t dnohet edhe na pak$jdesia, n$k sht pr!akt$ar se aprjijet , &ashkkryesi,shtytsi apo ndih#si, t jitha kto i rre$llon pjesa e prjithsh#e e s drejts penale.

E drejta penale apo kodi penal, -$nksionin e vet #$nd ta reali"oj vet# #e apliki#in e pjess sprjithsh#e dhe t posa!#e pr !do rast t kryerjes s veprs penale.

Sh$#i!a e nor#ave penalo j$ridike t pjess s prjithsh#e , kryesisht i pr!aktojn k$shtet eprjithsh#e pr apliki#in e sanksioneve penale dhe #asave t trajti#it t detyr$esh#, krahasnor#ave t ktilla n pjesn e prjithsh#e jendjen edhe aso nor#a , % n nj #as jan tnatyrs deklarative ;pr!aktohet plat-or#a e s drejts penale, t tilla jan nor#at e kodit penal,k$ sht i pr!akt$ar -$nksion #&rojts i s lejisla!ionit penal si dhe &a"a e shtrni#it #e ant sanksioneve penale0shih %lli#in e dni#it /.1.Disa nor#a jan t natyrs eksplikative, #e toshpjeohet do#ethnja e disa ter#eve % prdoren n lij0 psh.personi "yrtar neni +99@1.

)arakteristik e nor#ave penalo j$ridike n pjesn e posa!#e sht se !donjra prej tyre i ka dypjes ,dispo"itivin dhe sanksionin.N dispo"itiv pr!aktohen ele#entet e veprs penale 0-i$ra e veprs penale , k$sh #$nd t jetkryes i veprs penale 0s$&jekt1 dhe n !ka konsiston vepri#i i kryerjes .

Lidh$r #e vepri#in e kryrjes #$nd t pr!aktohet #nyra e kryerjes, #jetet #e t !ilat #$nd tkryhen, vendi dhe koha e kryerjes.)$rse lidh$r #e s$&jketin kryesin #$nd t pr!aktohet se veprn penale #$nd ta kryej !doperson0psh.k$shdo % tjetrin privon na jeta1, ose vet# personi "yrtar, prsoni prjejs,personi $shtarak etj.

+.Ek"iston dispo"itivi i rndo#t0&n vet# e#rti#in e veprave penale1B.Dispo"itivi prshkr$es6!akton tiparet e verps penale,&het prshkri#i ityre6

.Dispo"itivi $dh"$es apo nor#a &lankete6k$r pr disa tipare t veprs penale $sh"on nndonj nor# tjetr t kodit penal.

Ek"iston edhe dispo"itivi i pr&r, % !akton -i$rn e t asht%$ajt$rave vepra penale tpr&ra, k$r vepra pen.kryh. #e ndr#arrjen e njrit prej llojeve t !akt$ara tvepri#eve6vep.pe.e !ni#it t paprek.s &anes.#$nd t kryhet k$r personi hyn apo n$k e liron&anesn.Dispo i pr&r ek"is edhe ather k$r vep.pen. t !akt$ar #$nd ta kryejn persona tndrysh.6vep.pen.dhnja e dsh#is s rrejh#e #$nd ta kryej dsh#itari,eksperti, prkthyesi

4


5/125

apo interpreti dhe k$r vep.pena.#$nd t kryhet n #nyr alternative ndaj o&jekteve t!akt$ara 6!ni#i i -shehtsis s korrespo.dhe &a"ave t dhna ko#pj$terike6.

**.PAR*(* * LE=AL*TET*T AP5 L*=JS


6/125

4arsisht prej asaj se !ili s$&jekt e &n interpreti#in dalloj#7interpreti#in a$tentik,jy%sor dhedoktrinar.

+.*nterpreti#i a$tentik apo i o&li$esh#

*nterp.a$tentik e &n orani i !ili e ka n2jerr lijin % inerpretohet, e kt #$nd ta &j vet#parla#enti i shtetit.*nterpreti#i a$tentik konsiderohet # i rndsish#i dhe ktij sik$ndr edhelijijit d$het t'i pr#&ahen t jith oranet shterore.*nterpreti#i a$tentik &het n pro!ed$r tnjet sik$ndr edhe #e rastin e n2jerrjes s tij, interpreti#i a$tentik konsiderohet pjes interalee lijit.N$k pre-erohet inerpreti#i a$tentik % sht n dis-avor t t ak$"$arit.Prpos interpreti#it a$tentik, t !ilat &hn pas hyrjes n -$%i t lijit , nanjher vet liji pr#&andispo"ita pr interpreti#in i disa shprehjeve t veta .Psh.)PPP)n nenin +9@.)to jan tash%.de-ini!ioni leal i shprehjeve.

B.*nterpreti# jy%sor

sht inerpreti# t !ilin e &n jykata jat apliki#it t lijit n rastin konkret.*nterpreti#ijy%sor n$k ka a-ekt t prjithsh# o&li$es por vlen vet# pr rastin konkret.

=jykatat n p$nn e tyre jan t pavar$ra n rastin e apliki#it dhe interpreti#it t lijit, #irpo #e

%lli# t si$ri#it t $nitetit n praktikn e jykatave , % ka rndsi t #adhe penalol$ridike dhesho%roro politike,=jykata S$pre#e e vendit , k$r konstaton se praktika jy%sore e vendit n$ksht $nike , #err %ndri#e dhe #endi#e pari#ore j$ridke pr !shtjet % jan #e rndsi prapliki#in $nik t lijeve.)to %ndri#e $shtrojn ndiki# n interpreti#in dhe apliki#in $nik tlijeve penale n praktik.

.*nerpreti# shken!or apo doktrinar,e &n shken!a e s drejts penale0*nstit$tet shken!orekatedrat e tj.1.)y lloj inter.n$k sht i o&li$.pr oranet % #erren #e apliki#in e lijeve , #irpo#e -or!n e ar$#enteve shken!a e s drejts penale $shtron ndiki# n praktikn jy%soredhe lijdhnse.

***.(ET5DAT E *NTERPRET*(*T

+.*nterpreti#i ra#atikor i nor#ave penalo j$ridike &het#e ndih#n e rre$llave t ra#atiksdhe sintakss.*nterpreti#i i ktill sendrtohet "akonisht d$ke i anali"$ar shprehjet dhe no!ionete pjess s tekstit dhe n kt #nyr jendet k$pti#i i nor#s penalpidke.

B.*nterpreti# lojik

(&shtetet n rre$llat e lojiks, #e ndih#n e ktij interpreti#i , pr!akti#i i pr#&ajtjes dhek$pti#it t lijit &het #e an t t #end$arit dhe t n2jrrjes s konkl$"ioneve.*nterpreti#i lojiksht n$sht i lidh$r #e ate ra#atikor dhe n praktik ky interpreti# n$k #$nd t &hetndaras.(e an t interpreti#it lojit konkl$doj# se n rastet k$r pr ndonji vepr penale n pjesn eposa!#e sht i pr!akt$ar vet# #ini#$#i apo #aksi#$#i i posa!# i dni#it , athere do taplikohet #ini#$#i apo #aksi#$#i i prjitjhsh#.

(e rastin e interpereti#it lojik prdoren dy rre$llat posa!#e 7ar$#ent$# a !ontrario dhear$#ent$# a -ortieri.A6Ar$#ent$# a kontrario sht ajo rre$ll e interpreti#it , n &a" t s !ils n2jerri#pr-$ndi# se prjashtohet #$ndsia e apliki#it t ndonji nor#e penalo j$ridike , po!se ajo shtparapara vet# pr nj rast konkret dhe si e till &n prjashti#in na nor#at e prjithsh#e %rre$llojn at !shtje.

Psh.#e par..t nenit 9/ t )PP), parashi-et se n$k sht penalisht prjejs sipas ktij nenitpersoni nse ai sht n #arrdhnie #e kryesin e vepr.pe.si &ashkshort,partner jasht#artesor, ia-r# i jak$t i shkalls s par , vlla ose #otr, prind adopt$es ose -#ij i ado&t$ar.(e

6


7/125

apliki#in e ksaj rre$lle , n2jerri# pr-$ndi# se personat tjer do t prjijen penalisht ,po!se e kan dit$r dhe n$k e kan laj#r$ar veprn penale.

86Ar$#ent$# a -ortiori shprehet n dy -or#a7

Si ar$#ent$# a #aiori ad #in$s, % pr#&an n vehte lojikn sipas s !ils po !se di%sht e ndal$ar pr rastin # t leht , jithsesi dd$het konkl$d$ar se sht i ndal$ar edhe prrastin # t rnd.psh.nse parshihet prjejsi penale pr ndonj vp.t kryer na pak$jdesiasht e lojiksh#e se ek"iston edhe prjejsia pr vp.t kryer #e dashje.

Ar$#ent$# a #aiori ad #ai$s, sipas ksaj rre$lle k$r di%. shte e lej$ar pr rastin # tleht a% # par ajo sht e lej$ar pr rastin # t rnd, psh. nse liji parashe- n#$ndsin elri#it na dni#i k$r he% dor v$llnetare na tentaiva e #et, athere kjo #$ndsi ek"istonedhe pr rastin e he%jes dor v$llnetare na tentativa e #et.

N k$adr t interpreti#it lojik , n disa raste sh-ryt"ohet edhe ar$#ent$# adaps$rd$#.*ntepreti#i i ktill sh-rytohen per t prov$ar se apliki#i i ndonji nore# do t %onte npr-$ndi# aps$rd. Psh.%ndri#i se dni#i i shlyer na eviden!a e t ndshk$arve -are n$k$2on t #erret parasysh, sht aps$rde #e nenin tjetr t kodit penal, sipas t !ilit t dhnat#&i dni#in e shlyer #$nd t$ jepen jykats, prok$roris p$&like dhe oraneve t poli!is lidh$r

#e pro!ed$rn penale % "hvillohet k$ndr personit t !akt$ar ndaj t !ilit sht shlyerdni#i.)jo "jidhje %on n "jidhje aps$rde.

.*nterpreti#i historik

*.


8/125

B.*nterpreti#i i jr apo eksten"iv, ek"iston athere k$r -jalve , ter#ave apo no!ioneve t lijitpenal $ jepet k$pti# i jr.)jo na -akti se n disa raste lijdhnsi #e nor#n e !akt$ar ka thn # pak apo #sh$#,n ann tjetr , pr shkak t t "hvilli#it dina#ik sho%roro ekono#ik sht ido#osdosh# interpreti#i ekstensiv, nase pas n2jerrjes s nor#s s !akt$ar , apo nprjithsi lijit penal, para%iten sit$ata apo vepri#e t tilla t !ilat sipas t jitha kritereve #$nd tk$ali-kohet si vepr penale.Psh. te vepra penale e vjedhjes , e !ila konsiston n #arrjen ek$ndrlijsh#e t pas$ris t pas$ris s h$aj t l$jtsh#e #e %lli# t prvetsi#it t saj.Shtrohetpyetja se !ka konsiderohet send i l$ajtsh# n k$pti#it t ktij inkri#ini#i.Lidh$r #e kt shtprvets$ar #enid#i se ktij no!ioni d$het dhn k$pti# t jr dhe #e kt nnk$ptohet pshedhe rry#a elektrike sepse edhe kjo, sipas t jitha kritereve , #$nd t konsiderohet send il$jtsh# dhe ndaj saj t kryhet vepra penale e vjedhjes.D$het pas$r parasysh % #e rastin e interpreti#it eksten"iv n$k lejohet "jeri#i i "onskri#inale.

4.A N A L 5 =J * A

N drejtsi analojia n k$pti#in e jr para%et "jidhjen e #arrdhnieve sho%rore n &a" tnro#ave % rre$llojn #arrdhnie t njash#e.

An.n t drejtn penale para%et rastin k$r nj vepr % n$k sht e parapar #e lij si veprpenale, konsiderohet sie till n &a" t njash#ris #e veprn penale.Analojia si #nyr ekriji#it t veprave t reja penale sht e ndal$ar n t drejtn penale nase sht nk$ndrshti# #e pari#in e lealitetit.,edhe n )PP) sht inkorpor$ar ky pari# k$ n nenin+.par.+.th$het 4eprat penale, sanksionet penale dhe #asat e trajti#it t detyr$esh#pr!aktohen vet# #e lijK.N t drejtn penale t ish shteteve so!ilaiste t Evrops edhe n Rep$&likn e Sh%ipris dhen ish Federatn J$osllave , pas L$-ts s dyt 8otrore, ka %en e lej$ar analojia , naseek"istonin "&rastira t #dha j$ridike. Anolojia n kt peri$dh lejohej #% e drejta penale n$kishte e kodi-ik$ar, k$rse pr sh$#i!n e inkri#ini#eve aplikoheshin rre$llat e paral$-ts.(irpo#e n2jerrjen e kodeve penale t ish.J$osll.+>H+ dhe +>HB nn sovranit. E t !ils ishte edhe)osova jer # +B.3.+>>>, $ & kodi-iki#i i s drejts penale dhe prej athere $ ndal$a

analojia.(e an t analojis jithasht$ n$k #$nd t "jerohet as ele#ntet apo rrethanat k$ali-ik$ara dhet privelej$ara n veprat ktjera penale.(e an t analojis n$k #$nd t sajohen as sanksionet reja penale.)to k$-i"i#e vlejn pr apliki#in e analojis , pa #arr parasysh a jan n d# tkryesit t veprs penale 0analojia in #ala# parte#1 apo n -avor t tij0 analojia in &ona#parte#1.=jithasht$ #e analoji n$k #$nd t &het as ashprsi#i i dni#eve.Analojia e lej$ar.N t drejtn penale konsiderohet se sht e lej$ar analojia po % se ajosht n -avor t t -ajs$arit dhe nse interpreti#i i till n$k sht n k$ndrshti# #e nor#at dhepari#et e tjera penaloj$ridike.)jo #$nd t shprehet n rast k$r sht -jala pr &a"at aporrethanat e prjashti#it t veprs penale dhe ndshk$esh#ris , na se kjo -$sh n #as t#adhe n$k sht e rre$ll$ar #e lij.(adje analojia sht e lej$ar n rastet k$r ek"istojnrrethana pr "&$tjen e dni#it si dhe n prjithsi n sit$ata k$r kryesi i veprs penale vehetpo"it # t -avorsh#e0analojia in &ona# parte#1, % #&shtet n pari#in in d$&i pro

reo.Analoji si #nyr e interpreti#it n -avor t t kryesit t veprs penale ,n #nyr de!idivesht e parapr n )PP) neni +.par.. k$ th$het N rast pa%artsie prk$-i"i#i i veprs penaleinterpretohet n -avor t personit i !ili hetohet, ak$"ohet ose shpallet -ajtorK.Analojia n t drejtn penale lejohet edhe n rastet k$r edhe vet liji n #nyr shprehi#re$dh"on apliki#in e saj edhe n sit$tatat % jan t njash#e #e ato % parashihen n -i$rn eveprs penale .)jo ve!#as shprehet n dispo"itat e kodit penale , n t !ilat -i$ra e veprspenale pr!aktohet edhe #e t asht%$ajt$rn kla$"ola jenerale.Psh.dispo.e nenit B+? par.+ tPP), parashihet si vijonK)$shdo %, n k$ndrshti# #e lijin e shndetsis , n spital ,#aternitet t spitalit, shkoll apo restorant apo p$ntori n t !iln prp$nohen artik$j $sh%i#orapo e !ila kryen shr&i#e hijenike apo n orani"tan e &i"nesit apo vend t njsh# p$ne , e

8


9/125

p$nson apo e #&an n p$n personin pr t !ilin e di se lnon na s#$ndja njitse dhe #ekt shkakton prhapjen e s#$ndjes dnohet jo& ose &$ri# deri n nj vit.

Analojia e ndal$ar

Analojia sht e ndal$ar n t drejtn penale , po % se sipas nor#s s !akt$ar penaloj$ridike&het s$&si#i#i i veprs apo rastit i !ili n$k sht i parapar #e lij dhe po%se d$het ttejkalohet apo "jerohet vlli#i i nor#s nse dshirohet % edhe ai rast t pr-shihet #e nor#ne !akt$ar.Pra n rastet k$r tejkalohet k$-iri i k$pti#it t nor#s % sht pr!akt$ar edhe #e ant interpreti#it athere shprehet analojia e ndal$ar.Do t ishte psh. analoji e ndal$ar rasti k$rndonj person dnohet pr vepr penale t vjedhjes , po!se sht $sh%yer n restoran, #irpon$k ka pas$r t holla t pa$aj.

4EPR*(* * LE=J*SLAC*5N*T PENAL

*.4S


10/125

shteteve t Evrops Perendi#ore, ksht$ % n nenin B.parara-i B.th$het Nse liji i ri n$k einkri#inon veprn,por kryesi i veprs penale sht dn$ar #e aktjyki#in e -or#s s prer npajti#i #e lijin e #parsh#, dni#i n$k -illon t ek"ek$tohet ose , n rast se ka -ill$arndrprehetK.Na pari#i i prjithsh# se ndaj kryesit d$het aplik$ar liji # i -avorsh#&$t , )odi penal i)osovs njash# #e disa kode penale t Evrops perendi#ore &n nj prjashti# n nenin B.para./.k$ shprehi#isht Th$het Nj liji i !ili ka %en n -$%i vet# pr koh t !akt$ar, "&atohetpr ato vepra penale % jan kryer jat kohs k$r ai lij ka %en n -$%i edhe n rastin k$r n$kva"hdon t jet n -$%i.)jo n$k "&atohet nse vet liji shprehi#isht e parashikon ndryshe .0)jodispo"itsht parapar n raste dhe sit$ata t jasht"akonsh#e, spsh.rre"ik$ i l$-ts, kohs sl$-ts, n kohn e ndonj epide#ie apo katastro-e natyrore , pr t !ilat rrethana #$nd t n2irrenlije t posa!#e t !ilat parashohin vepra penale1.Cshtja e apliki#it t lijit # t &$t sht o&lii# pr jykatn e jo ajo t vendos % t aplikojkt apo at lij.8j lij konsiderohet # i &$t po%se veprn penale n$k e parashe- vepr penale, po %e separasheh rrethana t reja t prjashti#it e k$ndrlijsh#ris, po %e se parasheh lloj # t &$tt dni#it , #$ndsis # t #adhe t "&$tjes apo liri#it na dni#i, #$ndsi t sh%ipti#it tdni#it #e k$sht apo lloj tjetr t dni#it alternativ.=jithasht$ nj dni# konsiderohet # i &$t,po %e se n$k parashe- #$ndsi t sh%ipti#it t dni#it plots$es, parashe- a-at # t shk$rtr tvjetrsi#it.

4EPR*(* * L*=J*T PENAL N TERR*T5R

+.No!ioni i vepri#it t lijit penal n teritor.

Liji penal i nj shteti sik$ndr edhe lijet n prjithsi , "akonisht veprojn n teritorin e shtetitin t !ilin jan n2jerr .Pari#i se liji penal apo kodi penal aplikohet n teritorin e vendit sht #ani-esti# i sovranitetit t!do shteti , % n t drejtn penale e#rtohet si p$shtet represiv i shtetit.Edhe kodi penal i)osovs vepron n tr territorin e )osovs, sik$ndr edhe kodet penale e shteteve tjera.

Cshtjet t !ilat shtrohen dhe rre$llohen n k$adrin t instit$!ionit t vepri#it t lejisla!ionitpenal n territo, # tepr kan t &jn #e le#entet ndrko#&tare.)t$ kryesisht sht -jala

pr vepri#in e lijeve penale t )osovs ndaj shtetetasve t h$aj % kryejn vepra penale t !iltn ndonj #nyr jenden n vendin ton, si dhe personave % kryejn vepra penale #e t !ilatd#tojn t #irat j$ridike t shtetasve tan apo t shtetasve t h$aj, pra kt$ -jala sht pr!shtjet % &jn pjs n -$shn e s drejts penale ndrko#&tare.(e %lli# t eviti#it t kon-likteve t #$ndsh#e se !ili shtet sht ko#petent t jykoj kryesin eveprs penale, #e dsipo"itat e kodit penal sht rre$ll$ar vepri#i lejisla!ionit penal nteritor.(e kto dispo"ita n #asn # t #adhe sht rre$ll$ar vepri#i i lijit penal t )osovsndaj kryesve t veprave penale #e ele#nte ndrko#&tare.(e dispo"itat penalo j$ridike t parapara n nenin >>+99/, jan aprov$ar pes pari#e , t !ilataprovohen n sh$#i!n e t drejtave penale t shteteve tjera &ashkohore kto jan7pari#i teritorialpari#i real,pari#i i personalitetit aktiv,

pasiv dhepari#i $niversal.

B.4epri#i i lejisla!ionit penal sipas pari#it teritoorial

Pari#i teritorial i vepri#it t lijit penal t )osovs n teritor, sik$ndr edhe n t drejtat penale tshteteve tjera, sht apri# the#elor , k$rse pari#et tjera jan t natyrs plots$ese.Sipas ktijpari#i lejisla!ioni penal i nj vendi aplikohet ndaj t jitha personave % kryejn vepr penale nteritorin e tij pa #arr parasysh se a jan apo n$k jan shtetats t tij, apo jan persona pa shtetsi.

10


11/125

Pari#i teritoria parashihet edhe n )odin penal t )osovs, n nenin >>. par.,+. k$ th$het Lijipenal * )osovs "&atohet pr se!ilin person, i !ili kryen vepr penale n teritorin e )osovsK

4epri#i i lejisla!ionit penal sipas pari#it teritorialre"$lton na sovraniteti i !do shteti % nteritorin e vet t $shtroj p$shtetin reprsiv dhe j$risdiksionin,arsyesh#ria e ktij pari#i#&shtetet edhe n e-ektin e preventivs s prjithsh#e , jithasht$ pari#i teritoril arsyetohetedhe na shka%et prakktike, nse e vrteta # s #iri #$nd t konstatohet n vendin e njarjes.

Shtrohet pyetja se !ka konsiderohet teritor i nj shteti.(e teritor t nj vendi nnk$ptoj# sipr-a%en toksore, &redetin, sip%r-a%en $jore &rendak$-ijve dhe hapsirn ajrore #&i t.Sipas lijit #&i &redetin "ona teritoriale shtrihet +9.#ilja na$tike na toka .)jo sipr-a%ekonsiderohet teritor i shtetit , k$rse jasht ksaj sipr-a%e konsiderohet det i hap$r.Lejisla!ioni penal aplikohet edhe ndaj se!ilit % ka kryen vepr penale n anijn e tij, pa #arrparsysh se k$ ndodhet n khn e kryerjes s veprs penale, n derin e hap$r , n teritorin eshtetit t !akt$ar, n $jrat e h$aja teritoriale apo n li#anet e h$aja.)jo sit$at n$k shtparapar #e )odin penal #e% )osova ako#a sht nn ad#inistra.e )8.

Lejisla!ioni penal i )osovs "&atohet edhe ndaj se!ilit % kryen vepr penale n aeroplanin erejistr$ar n )osov , pa #arr parasysh k$ jendet -l$tarakja n kohn e kryerjes s veprs

penale.0 neni >>.par.B.1.Lejisla!ioni penal do t aplikohej edhe ndaj personave % kryejn vepra penale n )osov edheathere k$r pr ato vepra penale jan ndshk$ar n shtetin tjetr , apo k$r pro!ed$ra sht d$ke$ "hvill$ar, #andje edhe n rastet k$r kryesi e ka v$ajt$r dni#in % i sht sh%ipt$ar pr tnjetn vepr .)y pari# prjashton rre$lln ne &is in ide#K0 n$k $"on t ndshkohet dy herpr t njejtn vepr penale1.Liji lejon nj "&$tje t ktij pari#i #ja-t t ashpr.Sipas nenit +9/ t)odit penal, nse personi i ndshk$ar e ka v$ajt$r dni#in jasht vendit , dni#in e v$ajt$r do tialloaris n dni#in e sh%ipt$ar pr t njetn vepr penale, jithasht$ , sipas ksaj dispo"ite , n#asn e dni#it t sh%ipt$ar do t'i lloaritet edhe para&$r$ apo privi#i i liris jat pro!ed$rss ekstradi#it.

4endin ton pas l$-te e -rek$entojn nj n$#r i #adh i shtetasve t h$aj , %o-t si p$ntor:N(*):, p$ntor t orani"tave t ndrysh#e jo%everitare, a-arist , t$rist etj, t !ilt #$nd t

kryejn vepra penale n )osov.N raste t ktilla k$r kryesi dhe i d#t$ari jan shtetats th$aj, sipas lejisla!ionit ton penal , sht parapar #$ndsia % ndjekja penale e t h$ajit t'i&esohet shtetit t h$aj, #e k$sht % edhe ai shtet t veproj ksisoi #e shtetasit ton0 pari#i irepro!itetit1.($ndsia dhe pro!ed$ra pr trans-eri# 0 ekstradi#1 e personave t jktill % kankryer vepra penale n teritorin e )osovs, sht e rre$ll$ar #e )odin e Pro!ed$rs penale t)osovs0 kapit.L 4**, neni H+3H1.

Prjashti# i posa!# na pari#i teritorial ilejisla!ionit ton penal parashihet pr personat %$shtrojn -$nksione #e rndsi t posa!#e 0 i asht%$ajt$ri i#$niteti j$$ridiko#aterial1psh,dep$tett, jy%tart sipas dispo"itave k$shtet$ese parashi-et se ask$sh i !ili #err pjes njyki# n$k #$nd t thirrret n prjejsi penale pr #endi#in e dhn #e rastin e #arrjes svendi#it jy%sorK.

Na i#$niteti j$ridko #aterial d$het dall$ar i#$nitetin j$ridiko pro!ed$ral.

Prjashti#i na vepri#i teritorial t lejisla!ionit ton penal, njihet edhe n &a" t s drejtsndrko#&tare.Sipas )onvents s 4jen #&i #arrdhnjet diplo#atike t vitit +>3+ T)onvents s 4jens pr #arrdhniet kons$lore t viti +>3 si dhe (arrveshja lidh$r #e-$nksionart e orani"tava t !akt$ar ndrko#&tare +>/@ dhe +>H/, personat e h$aj %$shtrojn detyra t !akt$ara n kt l#enj prjshtohen na j$risdiksioni i shtetit ton.)ta janshe-at e shteteve dhe pr!jellsit e tyre, she-at e #sioneve diplo#atike dhe antart e -a#iljevet tyre.N )osov i#$nitet diplo#atik "ojn edhe p$ntort e :N(*)$t, 5S8Es, pjestart epoli!is s :N(*)$t dhe )F5Rit.

11


12/125

.4epri#i i lejisla!ionit penal t )osovs, pr veprat penale % kryhen jasht teritorit t )osovs

(e%ense t #irat j$ridike t )osovs apo t %ytetarve t saj #$nd t !nohen edhe #e veporatpenale %% kryhen n shtet tjera , dispo"itat e lejisla!ionit ton penal parashohin #$ndsin eapliki#it t tyre edhe ndaj personave % kryejn vepra penale jasht teritorit t )osovs.Pr t #$nd$r t aplikohet liji i jon penale dhe n sit$atat k$r vepra penale shtkryer jasht)osovs, ed rejta jon penale i ka aplik$ar disa pari#e t natyrs s prjithsh#e si% jan7Pari#i real, pari#i i personalitetit aktiv, personalitetit pasiv, dhe pari#i $niversal.

.+.Pari#i real ose #&rojts

)$r vepra penale kryhet jasht territotit t )osovs, por #e t !ilat d#tohen apo rre"iokohen t#irat j$ridike t vendit ton apo t %ytetarve tan , aplikohet liji jon penal.Pari#i real apo #&rojts sht parapar n nenin +99 par.+. t kodit penal, k$ sht parapr"&ati#i i pari#it real t lejisla!ionit t )osovs sht parapar #e sh$#i!n e veprave penalek$ndr t drejts ndrko#&tare t parapara n nenet ++3+B+, +BH+B?, +B, +0+1 +/+@,+>0+1 0B1 dhe 01 +/+ dhe B//1 vp.na neni B//.

=jithasht$ apliki#i i pari#it real apo #&rojts t lejisla!ionit penal t )osovs sht paraparedhe pr disa vepra penale sh$# t rnda #e t !ilat rre"ikohet si$ria e )osovs ose e pop$llitt saj.lidh$r #e kt n nenin +99 parara-i B t )PPP), sht parapar Lijet penale t)osovs "&atohen ndaj !ilido person % kryen vepr penale na nenet ++9++ r ktij kodijasht teritorit t )osovs, k$r vepra e till para%et rre"ik ndaj si$ris s )osovs, ose pop$llsiss saj, n prjithsi ose pjesrishtK.)to inkri#in#e jan 7 kryerja e veprave terorriste0neni +991,ndih#a n kryerjen e veprave tererriste 0 neni +++1, lehtsis#i i kryerjes s terorri"#it, orani"i#iprkrahja dhe, pjes#arrja n r$pe terorriste.0 neni ++1.

Sipas natyrs s tij , pari#i real apo #&rojts , sht pari# nase prjashton apliki#in e rre$llsne &is in ide#.(dje ndryshe na pari#i teritorial, ky sht n #nyr o&li$ese pri#ar, sepsepatjetr d$het t -illohet pro!ed$ra penale k$r kryhen vepra penale t parapara n nenet etheks$ara # alrt, #adje edhe k$r nshtetin tjetr ka -ill$ar apo ka pr-$nd$ar pro!ed$ra, si dhe

n rastet k$r e ka v$ajt$r dni#in.

.B.Pri#i i personalitetit aktiv.

Sipas pari#it t personalitetit aktiv apo pari#i na!ional, lejisla!ioni yn penal aplikohet n rastetk$r %ytetart e k5S54S kryejn vepra penale jasht territorit t )osovs .)sht$ n nenin +9+par.+. t )PPP) T


13/125

Sipas nenit +99 par.+ pika + t )PP) th$het7 ndaj shtetasve tan % kan kryer vepra penalejasht vendit , ndjekja penale n$k do t ndr#erret7+.nse kryesi n trsi e ka v$ajt$r dni#in % i sht sh%ipt$ar jasht venditB.nse kryesi jasht vendit #e aktjyki#in e -or#s s prer sht lir$ar ose dni#i i shtparashkrir ose i sht -al$r.nse pr vepr penale , sipas lijit t h$aj, ndi%et n &a" t krkess s t d#t$arit , ndrsakrkesa e till n$k sht parashtr$ar.Na kjo re"$lton se pari#i i personalitetit aktiv e respekton pari#in ne &is in ide#K. Edhe prapliki#i e ktij pari#i krkohet identitet i nor#ave, d. ( . th. 4epra % konsiderohet si veprpenale sipas lijeve tona , e till d$het konsider$ar edhe sipas lijeve t vendit t kryerjes sksaj vepre, #irpo kjo "jidhje n$k sht apsol$te, n rast k$r sipas lijit t vendit k$ shtkryer vepra pr at vepr n$k ndshkohet, #irpo ajo vepr konsiderohet si vepr penale sipaspari#eve t pran$ara t &ashksis ndrko#&tare, ndjekja #$nd t ndr#erret sipas lejs sprok$rorit shteror.

..Pari#i i personalitetit pasiv

Sipas t ktij pari#i , lejisla!ioni penal i )osovs aplikohet ndaj t h$ajve , t !ilt jashtterritorit t )osovs , kryejn vepra penale k$ndr %ytetarit ton ose k$ndr vendit ton.)sht$sipas nenit +9B t )PP), th$het7 Lihji penal i )osovs "&atohet ndaj !ilitdo person i nj

shtetsie t h$aj nse 7

+.Personi i till kryen vepr penale jasht territorit t )osovs k$ndr &anorit t )osovs, edheather k$r vepra e till penale n$k sht !ek$r n nenin +99 t ktij kodi

B.)jo vepr sht e dn$esh#e n vendin k$ sht kryer, dhe

.)ryesi sht ndodh$r n territorin e )osos ose ka %en tranns-er$ar n )osovK.Edhe ky pari# sht s$psidiar.

./.Pari#i $niversal

Sipas ktij pari#i lejisl.yn penal. Aplikohet edhe ndaj t h$ajit i !ili kryen vepr penale jasht

territorit t )osovs ndaj shtetit t h$aj apo personit t h$aj.G t #$nd t aplikohet ky pari#d$het % shtetasi h$aj t haset n teritorin e )osovs apo t ekstardohet.)y pari# shtparapar n nenin +99 par.+.t )PP).

Apliki#i i ktij pari#i shprehte k$r sht -jala pr vepra penale t rnda t !ilat i kryejn t h$ajtjasht vendit , veprat e till jan psh.kri#et e l$-ts, jeno!idi dhe veprat tjera k$ndr t drejtsndrko#&tare dhe njer"i#it.=jithasht$ vepra t tilla jan edhe veprat penale t !ilat pr nanatyra jan t karakterit interna!ional dhe kryhen #e pjes#arrjen e personave t ndrysh#, si!jan psh.prodhi#i dhe %ark$lli#i i narkotikve, prodhi#i dhe shprndarja e shkresaveponora-ike, tra-iki#i #e njer", terrori"#i ndrko#&tar etj.Arsyesh#ria e ktij pari#i konsiston n -aktin se sht o&lii# ndrko#&tar i !do shteti % tal$-toj kri#inalitetin , pa #arr parasysh se k$ kryhet dhe e #ira e k$jt sht e d#t$ar.)y pari#njherit sht edhe #ani-esti#i i solidaritetit ndrko#&tarn l$-tn k$ndr kri#inalitetit.

Apliki#i i ktij pari#i sht s$&sidiar.

Edhe apliki#i i ktij pari#i krkon idnetitetin e nor#ave, #irpo lidh$r #e idnetitetin e nor#aveliji jon parashe- nj prjashti#.Sipas )P prok$rori i )osovs, #$dn t lejoj ndjekjen penaleedhe pa #arr parasysh lijin e vendit k$ sht kryer vepra penale , po %e se sht -jala pr veprapenale t !ilat n kohn k$r jan kryer sht konsider$ra vepr penale siaps pari#eve aporre$llave t s drejts ndrko#&tare.)y lloj prjshti#i na pari#i i identitetit t nor#ave shtn pajti# #e dispo"itat e Paktit ndrko#&tar #&i t drejtat %ytetare dhe politike t vitit +>33.

13


14/125

/.Pari#i i j$ridiksionit pr-a%s$es0 &artja e p$shtetit represiv

Pari#i i j$risdiksionit pr-a%s$es sht parapar #e )onventn evropiane #&i !edi#in,trans-erin e ndjekjes penale t vitit +>@?.(e kt konvent jan "jidh$r n #nyr pari#ore!shtjet kryesore t !edi#it0trans-erit1 t ndjekjes penale na shtetit k$ sht kryer vepra penalen shtetin, , shtetsin e t !ilit e ka kryesi i veprs penale.kte instit$t e ka parapar edhe)PP) n nenin +9 par./.ky pari# sht nj lloj prjashti#i na pari#i i vepri#it teritorial tlejisla!ionit ton penal.Sipas par. T j$ris.pr-a%.n rast k$r shtetasi i h$aj kryen vepr penal nteritorin e )osovs, edhe pse jykatat tiona kan ta dnojn n &a" t pari#it teritorial, shtparapar #$ndsia % vendi yn t he% dor na kjo e drejt dhe ndjekja penale t'i &esohetshtetit t h$aj, shtetsin e t !ilit e ka kryesi i veprs penale , apo % n at shtet kavend%ndri#in e prhersh#.

Si k$sht % d$het t plotsohet pr apliki#in e ktij pari#i sht % shteti i h$aj t ndr#errndjekjen dhe % shtetas$i i h$aj t ket kryer vepr penale pr t !iln parashihet dni# #e&$ri# deri n +9.vjet.Pr veprat penale k$ndr si$ris s ko#$nika!ionit n$k ka k$-i"i#e0 neni H+/.par.+ dhe .)PPP)1

)rkohet pari#i i re!ipro!itetit 0 neni +9 par./1.J$risdk.n$k do t lejohet n rastet k$r shtetasi yn sht i d#t$ar #e vepr penale dhe ai ek$ndrshton kt , prve! rasteve k$r sht si$r$ar krkesa pas$roro j$ridike0neni H+/ par./.)odi i Prk.i Pro!.Penale1

H. Ekstradi#i

G t #$nd t reali"ohet pari#i real, pari#i i personalitetit aktiv, pasiv , pari#i $niversal dhepari#i territorial i lejisla!ionit penal , sht e nevojsh#e % t rrespektohet &ashkp$ni#i #idisshteteve.Nj ndr -or#at e &ashkp$ni#it #idis shteteve % #$ndson sh%ipti#in apoeke"ke$ti#in e dni#it kryesit t veprs penale , sht edhe ekstradi#i i -ajtorit .(e ekstradi# , n t drejtn penale nnk$ptoj# dor"i#in e kryesit t veprs penale prej njshteti n shtetin tjetr , #e %lli# % kryesi t dnohet pr veprn penale t kryer, ose #e %lli#

% ndaj tij t ek"ek$tohet dni#i i sh%ipt$ar #e aktjyki#in e plot-$%ish#.Ekstradi#i sht -or#a kryesore e ndih#s j$ridike #idis shteteve n -$shn e s drejts penaledhe n #as t konsider$esh#e #$ndsonl$-ti#in e kri#inalitetit n pr#asa ndrko#&tare.Pr na natyra e tij sht instit$!ion i pr"ier #e% nrthen n vehte ele#nte t s drejtspenale , t pro!ed$rs penale dhe ele#ente ndrko#&tare.N vendet e pran$ara ndrko#&tarisht si shtete sovrane , pr shkak t rndsis , k$shtet eekstradi#it jan t rre$ll$ara #e k$shtet$t.Sipas )orni"s k$shtet$ese pr vet%everisjen eprkohsh#e t )osovs 0 nenet ?.+.0i1 ?.+ 0#1 dhe ?.+.0o1 instit$ti i ekstradi#it sht nko#peten! ekskl$"ive t pr-a%s$esit spe!ial t )8 dhe si e till n$k sht rrre$ll$ar -are #edispo"itat k$shtet$ese.Cshtja e ekstardi#it n shtetet sovarne sht rre$ll$ar prpos #ek$shtet$t edhe #e konventa ndrko#&tare dhe #arrveshje &ilaterale.N )PPP), kaptina L4****, neni H+3HB, sht pr!akt$ar pro!ed$ra dhe k$shtet t !ilat d$hett pr#&$shen % t #$nd t ekstradohet kryesi i veprs penale.

N kontrat pr ekstradi# d$het !ek$r se pr !ilat lloje t veprave penale do t &het dor"i#i i-ajtorit .)jo &het n tri #nyra7

+.(etoda e en$#era!ionit, #e !rast !eken llojet e veprave penale pr t !ilat do t &hetekstradi#i

B.(e an t #etds eli#inatore, #e !'rast !eken veprat penale pr t !ilat n$k do t &hetekstradi#i dhe

14


15/125

.(e an t #etods s kla$"ols jenerale, #e ! rast lloji i veprave penale , pr t !lat dot&het ekstradi#i , !aktohet sipas llojit dhe #ass # t &$t t dni#it.

3.)$shtet t !ilat d$het t plotsohen pr ekstradi#in e personit nshtetin e h$aj siaps dispo"itave t )PPP).

N lejisla!ionet penale t shteteve &ashkohore si dhe n kontratat , prkatsisht konven&tatndrko#&tare, jan saj$ar disa pari#e t prjithsh#e t !ilat respektohen #e rastin eekstardi#it.Sipas nenit H+@ t )PPP), ekstardi#i 0trans-eri1 i kryesit t veprs penale n shtetin e h$aj#$nd t &het nse plotsohen kto k$shte7

+.Shtetasi i vendit n$k #$nd t ekstradohet B.G vepra pr t !iln krkohet ekstradi#i n$k sht kryer n teritorrin e )osovs k$ndr &anoritt )osovs.G t ek"istoj idnetiteti i nor#s/.*dnetiteti i personit , ekstradi#i i t !ilit krkohet hst vrtet$arH.G ka prova t #ja-t$esh#e pr t #&shtet$r dyshi#in e &a"$ar se shtetasi i h$aj , ka kryervepr penale ose pr kt ek"iston aktjyki#i i -or#s s prer3.G ekstardi#i t #os krkohet pr vepr penale pr t !iln parashihet dni# #e vdekje ,

derisa shteti i !ili krkon ekstradi#in n$k aranton se dni#i #e vdekje n$k do t sh%iptohet osen$k do t ek"ek$tohet@.% t #os ek"istoj rre"ik$ real % personi , ekstradi#i i t !ilit krkohet t #os trajtohet osednohet n #nyr joh$#ane?.G ekstradi#i t #os krkohet pr vepra penale politike apo $shtarake >.% personi, ekstradi#i i t !ilit krkohet n$k e "on t drejtn #&rojtjes t parapar prre-$jatn )osov+9.G ekstradi#i t #os jet n k$ndrshti# #et drejtn ndrko#&tare ose standardetndrko#&tare t t drejtave t njeri$t++. )$shti i spe!ialitetit, % personi t #$nd t ndshkohet vet# pr at vepr penale pr t!iln sht ekstrad$ar+B.G vepra penale t #os jet parashkr$ar dhe+.G shtetasi i h$aj, ekstadi#i i t !ilit krkohet , ende n$k sht lir$ar ose dn$ar n -or# t

prer na jykata vendore pr veprn penale pr t !iln kkrkohet ekstradi#i, % pro!ed$rapenale t #os "&atohet n )osov k$ndr tij pr vepr penale t parapar #e nenin +99 t)PP) dhe k$r pro!ed$ra penale ka -ill$ar pr vepr penale t kryer k$ndr &anorit t )osovs,krkesa pas$roro j$ridike pr t d#t$arin t jet si$r$a.

@.E drejta e a"ilit

Ter#i a"il rrjedh prej -jals latine asyl$#, % do t thot strehi#.4shtr$ar historikisht , e drejta e a"ilit sht instit$!ion # i vjetr se ekstradi#i.)t e kannjoh$r e drejta he&raike, ajo reke, ro#ake dhe # von n e drejta e #esjets.N kto peri$dha ,edrejta e a"ilit sht shpreh$r d$ke $ streh$ar kryesi i veprs penale n vendet e !akt$ar &rendashtetit , shtetsin e t !ilit e ka pas$r personi.Iakonisht vendet % $ kan o-r$ar strehi#

kryersve t veprave penale t !akt$ara kan %en kishat , #anastiret, -e$dalt e !akt$ar dheo&orret #&retrore.

N k$pti#in e tanish#, e drejta e a"ilit sht para%it$r n #esin e shek.* #e %lli# % t#&roheshin kryersit e veprave penale politike, % n pikn e -$ndit kishin karakterproresiv.D$ke $ #&shtet$r n natyrn dhe &rendin e ktij instit$!ioni, tani t jitha shtetet&ashkohore e njohin instit$!ionin e a"ilit, #e an t !ilit $ njihet e drejta e strehi#it kryersve tveprave penale politike.

15


16/125

Sik$ndr shtetet tjera, edhe vendi yn njeh t drejtn e a"ilit.Sipas dispo"itave t nenit H+@par.+.pika +9++ t )PPP), $ arantohet e drejta e strehi#it shtetasve t h$aj dhe personave pashtetsi, prkatsisht n$k do t lejohet ekstradi#i i tyre nse krkesa pr ekstradi# sht &r7

a1.#e %lli# t ndjekjes ose dni#it personit trans-eri i t !ilit krkohet pr shkak t ra!s, jinis,shtetsis ose prejardhjes etnike,relijinot, #endi#it politik ose antarsi#it n ndonj r$psho%ror

&1.Nse personi ekstradi#i i t !ilit krkohet n$k "on t drejtn e #&rojtjes t parapar prre-$jat n )osov

!1.Nse l$tja pr trans-eri# sht para%it$r pr shkak t ndonji vepri#i politik i !ili n$kkonsiderohet vepr penale na neni ++3 deri +/H t )PP) dhe

d1.Nsel$tja pr trans-eri# sht n k$ndrshti# #e t drejtn ndrko#&tare ose standardetndrko#&tare t t drejtave t njeri$t pr !-ardo arsye.

N5C*5N* D


17/125

Na prk$-i"i#i i veprs penale % $ theks$a # par re"$lton se vepra penale pr&het prej/.ele#enteve the#elore e kto jan7+.4epri#i i njeri$t, B.)$ndrlijsh#ria, .Pr!akt$esh#ria e veprs penale n lij dhe/.Prjejsh#ria penale e kryesit 0-ajsia1.

Cdo vepr penale pr t$ konsider$ar vepr penale d$het t posedojn n #nyr k$#$lative tt jitha kto katr ele#ente % i pr#end#.T jitha kto ele#ente s &ashk$ pr&jnanato#in e veprs penale dhe !donjri prej tyre sht pjes e str$kt$rs s veprspenale.Sknde#i nse #$non njri prej ktyre ele#nteve , vepra penale n$k #$nd t ek"istoj.

Ele#ntet the#elore t veprs penale #$nd t ndahen n ele#ente o&jektive dhe s$&jektive.

Lejisla!ioni yn penal dhe praktike jy%sore prvetson no!ionin o&jektivos$&jektiv t veprspenale, #irpo n disa sit$ata lejon #$ndsin e ek"isti#it t veprs penale n k$pti#in penaloj$ridik edhe nse jan pr#&$sh$r vet# ele#entet o&jektive. Psh.nse veprn penale e kakryer personi i s#$r psiki%ikisht i !ili n$k ka %en i a-t % t'i kontrolloj sjelljet e tia dhe t'i k$ptojrndsin e veprs penale, ai sht penalisht i paprjejsh#, #irpo #ejithate konsiderohetse vepra penale ek"iston dhe n kto sit$ata intervenohet #e #asa jopenale, #asat e trajti#it tdetyr$esh# psikiatrik t !ilat parashihen #e lij t ve!ant.0neni @3 i )PP)1.

***.F*=:RA E 4EPRS PENALE

PR):NDR -aktit se ter#i -i$r e veprs penale njihet % #oti edhe sot e ksaj dite shtkontest$ese se !ka d$het nnk$pt$ar #e kt.Sipas #endi#it t disa a$torve , #e -i$rn e veprs penale d$het k$pt$ar trsin e ele#entevethe#elore t veprs penale, ndrsa sipas #endi#it t a$torve t tjer , #e ter#in -i$r eveprs penale d$het nnk$pt$ar trsin e ele#nteve t posa!#e t !do vepre penale.Tani #&is$ndon #endi#i se #e -i$rn e veprs penale d$het nnk$pt$ar trsin e ele#ntevet veprs penale t !akt$ar , nase !do vepr penale i posedon ele#ntet e veta t posa!#e %e &n t dallohet na vepra tjera.Trsia e ele#nteve t posa!#e sajon -i$rn e veprs penalet !akt$ar.

Ele#entet the#elore apo t prjithsh#e0 vepri#i i njeri$t , k$ndrlijsh#ria etj1 d$het t

shprehen te !do vepr penale, ele#ntet e posa!#e jan tipare apo karaktersitik e veprspenale t !akt$ara dhe kto shprehen krahas ele#nteve t prjithsh#e.Fi$ra e veprs penale sajohet d$ke pr!akt$ar ele#ntet e posa!#e ve! e ve! dhe d$ke &rsinteti"i#in dhe prjithsi#in e tyre n dispo"itn e !akt$ar penalo j$ridike. 4epra penale evjedhjes pr&het prej /.ele#nteve +1 #arrjes B1 pas$ris s h$aj t l$jtsh#e dhe .#e %lli#% #e prvetsi#in e saj t'i sjell vetes ose tjetrit -iti# pas$ror n #nyr t k$ndrlijsh#e, pakto ele#nte t posa!#e ska vepr penale psh, nse dik$sh e #err a$to#jetin e dik$jt pr tavo"it$r n$k ka vepr penale t vjedhjes . 5se k$r i ak$"$ari #e prdori#in e -or!s ia #err ornt d#t$arit % t si$roj ardhjen e tij n$k e k"iston vepra penale e vjedhje por vepra penale eshtrni#it.

Ele#entet e posa!#e t -i$rs s veprs penale konkrete #$nd t'i re-erohen kohs apo vendit

t kryerjes,#nyrs apo #jetit t kryerjes , vetive personale , #ardhnieve #idis kryesit dhevikti#s etj.

58JE)T* * 4EPRS PENALE

*.N5C*5N* * 58JE)T*T T 4EPRS PENALE

4eprat penale jan t drejt$ara k$ndr t #irave apo vlerave t !ilat jan t #&rojt$ra #esiste#in j$ridik t vendit dhe #e t drejtn ndrko#&tare.T #irat j$ridike % jan t #&rojt$ra

17


18/125

#e t drejtn penale jan edhe o&jekt i veprs penale.5&jekt i vp.sht e #ira j$ridike ndaj t!ils sht e drejt$ar vepra penale.

5&jekt i vep.pe, jan t #irat apo vlerat vitale t njeri$t , t pop$llit t nj vendi dhe t ko#$nitetitndrko#&tar.)to jan jeta e njeri$t, interiteti i tij tr$por, lirit dhe t drejtat the#elore t njeri$tdhe %ytetarit, si$ria , pa%ja, &ara"ia , prona, rre$lli#i sho%ror politik dhe si$ria e vndit,#artesa , -a#ilja., nderi a$toriteti etj.Pr shkak t rndsis s #adhe % kan kto vlera pr sho%rin dhe %ytetarin, kto dhe vlerate njash#e jan t #&rojt$ra #e t drejtn na!ionale dhe t drejtn penale ndrko#&tare.N t drejtn penale dallohen dy llje t o&jektit t veprs penale dhe at7 o&jekti i prhjithsh#dhe r$por.

+.5&jekti i prjithsh# dhe r$por i veprs penale

a1.5&j. i prj. * ve.pen., #arr n trsi , sht njeri$ dhe &ashksia sho%rore.Prkatsisht%ytetari dhe siste#i k$shtet$es j$ridik si dhe si$ria e vendit sipas lejisla!ionit ton jan o&jekt iprjithsh# i veprave penale, jthasht$ sipas lejisla!ionit ton penal o&jekt i prjithsh# iveprs penale jan edhe vlerat j$ridike ndrko#&tare, #&arnjer"ore.Na kjo #$nd t konkl$doj# se trsia e t jitha t #irave j$ridike % jan t #&rojt$ra #e tdrejtn penale , para%esin o&jekt t prjithsh# t veprave penale.

&1.5&jek.r$p.i vepr.pen.sht konkreti"i# i o&jektit t prjithsh# t veprave penale.5&jektir$por i veprave penale pr-shin disa o&jekte t posa!#e % jan t njash#e n #esvehte.Psh.o&jekt r$por i veprave penale sht jeta dhe tr$pi i njeri$t, rre$lli#i sho%roroj$ridike, si$ria e vendit etj.)apit$jt e veprave penale % parashihen n lejisla!ionin penal, n -akt para%esin o&jekt r$port veprave penale.

B.5&jekt i vepri#it

(e o&jekt vepri#i nnk$ptoj# personin apo vlern tjetr j$ridike ndaj t !ilit sht ndr#arrvepri#i i kryerjes, #e !rast d#tohet apo rre"ikohet o&jekti % #&rohet na e drejta penale.

E #ira apo vlera j$ridike ndaj s !ils sht e drejt$ar vepra penale para%et o&jektin evepri#it.Psh. te vepra penale e vrasjes o&jekt vepri#i sht jeta e njeri$t, te vepra penale evjedhjes o&jekt vepri#i sht snedi i l$jtsh#, te veprat penale prodhi#i dhe vnja n %ark$lli# eparave t -alsi-ik$ar, o&jekt vepri#i sht paraja e rrejsh#e.N shken!n e s drejts penale o&jekt i vepri#it ndahet n o&jektin s$l#$es dhe ra#atik.

a1.5&jekt s$l#$es sht lnda ndaj s !ils sht drejt$ar vepri#i i veprs penale.Psh.te veprapenale e vjedhjes , o&jekt s$l#$es sht prona te sendi i t$ndsh#, te vrasja sht njeri$, telaj#ri#i i rre# sht personi i ak$"$ar rrejsh#.

&1.5&jekt ra#atik sht lnda n t !iln kryhet vepri#i kryerjes psh. te vep.pen. -alsi-iki#it tparas, o&jekt ra#atik sht #onedha e -alsi-ik$ar.

Te disa vep.pen.o&jekti s$l#$es dhe ra#atik jan t njt, psh. te vep.pen. e vrasjes , jeta enjeri$t sht njkohsisht o&jekt s$l#$es dhe ra#atik.)$rse disa vepra penale posedojn t trir$pe o&jekte t pr#end$ra.psh.te vepra penale e dhnjes s dsh#is s rrejsh#e, o&jektr$por sht j$risponden!a, o&jekt s$l#$es sht personi i ak$"$ar rrejsh#, k$rse o&jektra#atik sht deklarata e rre#e.Pr!akti#i i o&jektit t vepri#it , si dhe dalli#i i o&jektit s$l#$es dhe ra#atik, ka rndsipraktike, nase o&jekti i vepri#it sht tipar i -i$rs s !do vepre penale.Andaj na kjo varetedhe k$ali-iki#i i sakt i veprs penle.

**.S:8JE)T * 4EPRS PENALE

18


19/125

+.Njeri$ si s$&jekt i veprs penale

A1.Personi % kryen vepr penale %$het s$&jekt i veprs penale.Prve! atyre % drejtprsdrejti ndr#arrin veppri#in e kryerjes , s$&jekt i veprs penalekonsiderohen edhe shtyetsit,ndih#sit dhe orani"ats kri#inale, nase edhe kta kontri&ojn nkryerjen e veprs penale.

Lidh$r #e #oshn , s$&jekt t veprs penale konsiderohen vet# personat % #&$sh$r #oshn+/.vje!are.personat nn #oshn +/.vje!are jan jasht svers penale kjo sht paraparshprehi#isht n nenin ++.par.B. t )P, k$ th$het7KPersoni n$k konsiderohet penalisht prjejsnse n kohn e kryerjes s veprs penalesht nn #oshn +/.vje!areK.

sipas kriterit t #oshs ,s$&jektt e veprs penale , ndahen n delik$ent t #it$r , si t tillkonsiderohen personat prej #oshs +/+? edhe kta ndahen n dy r$pe t #it$r t rinj +/+3dhe t #it$r t rinj +3+? vje!.Persona #dhor t rinj konsiderohen personat prej #oshs +?B+vje!

Sipas kritereve t a-tsive psikike, lejisla!ioni yn &n dalli#in #idis personave tprjejsh#, t paprjejsh# dhe #e prjejsi t "vol$ar. Dhe varsisht se a kan %en #

heret t dn$ar s$&jekt e 4P. Ndahen n S$&jekt pri#ar0pr her t par kan kryer veprpenale1 dhe ato re!idivist % edhe # par kan %en t dn$ar pr ndonj vepr penale.N t drejtn penale njihen dy lloj s$&jekesh t veprave penale edhe at s$&jekti aktiv dhes$&jekti pasiv.

N t sh$#tn e rasteve veprat penale #$nd t'i kryej !do person 0s$&jekt1 kto vepra penale jnat -or#$l$ar ksisoji k$shdo % kryenK psh, vrasjen, plaosjen, vjedhjen etj.(irpo ek"istojnvep.pen. t !ilat , r shkak t tipareve t tyre t posa!#e , n$k #$nd t'i kryej !do person, porvet# nj kateori e personave % posedojn veti t posa!#e, psh.ve.pe.t shprdori#it tpo"its "yrtare ose a$tori"i#it.81.S$&jekt pasiv sht personi % sht d#t$ar apo rre"ik$ar #e vepr penale, ai %$het edhevikti# e veprs penale.S$&jekt pasiv #$nd t jet personi -i"ik dhe j$ridik.

B.Personi j$ridik si s$&jekt i veprs penale

N t drejtn ro#ake njihej rre$lla e vjetr so!ietas delin%$ere non potestK 0personat j$ridikn$k #$nd t jen s$&jekt t veprs penale1.N t drejtn ro#ake personat j$ridik jankonsider$ar &arts t prjejsis !ivile , e jo edhe t prjejsi private.

N t drejtn penale t #esjets , njihej #$ndsia % edhe personat j$ridik t konsiderohen tveprs penale.Pra edhe dnoheshin.

N shken!n &ashkohore t s drejts penale #&is$ndon #endi#i se personat j$ridik n$k #$ndt konsiderohen s$&jekte t veprave penale.N sh$#i!n e lijeve penale t shteteve t Evrops Perensi#ore, n$k parashihet #$ndsia %personat j$ridik t konsiderohen s$&jekte t veprave penale, #irpo ndaj personave j$ridik sht

parapar #$ndsia e sh%ipti#it t dni#eve pr k$ndravajtje, pr #ospaesn e tati#eve,doanave , kontri&$teve t ndrysh#e, apo k$r n$k i rrespektojn nor#at e tjera #e t !ilatrre$llohen #arrdhniet e tjera ekono#ike.Lejisla!ionet e shteteve anlosaksone personave j$ridik $a njohin stat$sin e s$&jektit t veprspenale.

)on!epti anlosakson i prjejsis s personave j$ridik pr veprat penale $ prvets$an s parin shtetet # t "hvill$aar t Evrops Perendi#ore spsh.n =jer#ani, Fran! dhe disa vendetjera.)y kon!ept sht prvets$ar edhe n )odin Penal Slloven t vitit +>>/.

19


20/125

.Prjejsia e personave j$ridik pr veprat penale sipas lejisla!ionit penal t )osovs

Edhe n )odin Penal t )osovs sipas kon!ep!it anloa#erikan dhe #odelit t )odit penal t=jer#anis, Fran!s ,Sllovenis dhe disa )odeve tjera n #nyr pari#ore sht pr!akt$arprjejsia e personave j$ridik pr veprat penale t !ilat i kryen n e#r apo lloari t personitj$ridik.)jo n$k do t thot se n sit$ata t tilla i tr personeli j$ridikt jith p$ntort dhe $dhhe%sit etyre prjijen penalisht sik$rse n rastet k$r veprn penale e kryen personi -i"ik.Prk$ndra"i itr personeli j$ridik do t prjijet vet# pr d#in e shkakt$ar na vepra penale.

NDARJA E 4EPRA4E PENALE

Sipas natyrs veprat penale ndahen n veprat penale t prjithsh#e dhe veprat penale politikeSipas n$#rit t vepri#eve % e pr&jn -i$rn e veprs penale veprat penale ndahen n veprapenale t thjeshta dhe t pr&ra si dhe veprat penale t va"hd$ara dhe kolektive(varsissht na -akti se n veprn penale sht pr-shir vet# vepri#i apo edhe pasoja ,ek"istojn veprat penale -or#ale dhe #ateriale8a"$ar n -aktin se #e vepr penale d#tohet apo rre"ikohet e #ira e #&rojt$r dalloj# vepratpenale % d#tojn dhe veprat penale % rre"ikojn

D$ke $ #&shtet$r n karakteristikat e veprave penale dhe koh"jatjen e pasojave dalloj#veprat penale #o#entale, per#anente dhe t jendjesSipas #nyrs s kryerjes dalloj# veprat penale t kryera #e vepri# dhe veprat penale tkryera #e #os vepri#Sipas -a"ave t kryerjes veprat penale dallohen n ato % nelin n tentativ dhe ato t kryera0tpr-$nd$ara1Sipas peshs disa lije veprat penale i ndajn n kri#e delikte dhe k$ndravajtje.

+.4eprat penale t prjithsh#e dhe politike

A6.4eprat e prjithsh#e penale jan ato vepra t !ilat i kan njoh$r jith#on t drejta penale et jitha shteteve , pa #arr parasysh rre$lli#in e tyre sho%roro ekono#ik6 veprat penalek$ndr jets dhe tr$pit , k$ndr pas$ris, k$ndr nderit dhe a$toritetit, k$ndr dinjitetit dhe

#oralit.86.4eprat penale politike jan t drejt$ara k$ndr t #irave politike dhe kryhen na #otivetpolitike, t #ira politike konsiderohen tthe#elet e rre$lli#it sho%ror t nj vendi, pavarsia dhesi$ria e shtetit, interitetit teritorial etj.4eprat penale politike jan para%it$r relativisht von edhe ate n Fran! kah -$ndi i jys#s spar t shek.*,pas nadhnji#it t Rev$li!ionit 8orje" n Fran!.)onsiderohet kri#inalitetlijor apo ev$l$tiv nase #ja-t shpesh pson ndryshi#e, varsisht na sit$ata politike dherrethanat e tjera sho%roroekono#ike n vend dhe n arenn ndrko#&tare.Sipas teoria o&jektive vepr penale politike konsiderohen ato vepra penale t !ilat jan tdrejt$ara k$ndr shtetit dhe orani"i#it t tij, k$ndr pavarsis, si$ris, interitetit teritorial,#arrdhnieve t tij #e shtete tjera, k$ndr t drejtave the#elore t %ytetarve etj.

Sipas teooris s$&jektive pr t$ konsider$ar nj vepr penale politike, vendi#tare jan #otivet

dhe %lli#i i kryesit.Ek"istojn veprat penale politike ko#plekse dhe konekse.

a6.4eprat penale ko#plekse jan veprat penale t rndo#ta por % n rastin konkret para%esins$l# ndaj rre$lli#it j$ridik apo ndaj ndonj t #ire tjetr politike, kto jan vepra spe!ilae nraport #eveprat penale t rdno#ta.Si vepra t ktilla jan psh.vrasja , -yerja apo shpi-ja ekryetarit t shtetit apo -$nksionarve t lart shtetror.&6.4eprat penale konekse, jithasht$ jan vepra penale t rndo#ta, #irpo t !ilat para%iten si#jet % do t shr&ej ndonj t #ir politike, ose para%itet si praditje apo pasoj e veprspenale politike6 vjedhja e ar#ve na depoja $shtarke #e %lli#% t prdoren pr kryenritje t

20


21/125

ar#atos$r dhnia e $sh%i#it apo vesh#&athjes kryenritsve k$ndr siste#it j$ridik dhesi$ris.

4eprat penale politike jan t njoh$ra edhe n lejisla!ionin ton penal 6kapit$lli *** neni +9?++H6

B.4epra penale e pr&r

)onsiderohet vepr penale e pr&r nase #e lij sht e parapar se ajo #$nd t kryhet #endr#arrjen e dy apo # sh$# vepri#eve.dhe kto vepra penale #$nd t jen si vepra penalet pr&ra t drejta dhe jo t drejtate veprat penale t pr&ra t drejta , vepri#et t !ilat e pr&jn -i$rn e ktill t veprspenale , #$nd t para%esin se!ila prej tyre ve! e ve! vepr penale t posa!#e6vepr penale epr&r e drejt sht psh ra&itja, -i$ra e s !ils pr&het prej dy veprave penale prdori#i idh$ns apo kanosjes dhe t vjedhjes.4epra penale e pr&r jo e drejt ek"iston n raste k$r -i$ra e veprs penale sht e pr&rprej dy a # sh$# vepri#eve , #irpo vet# njra para%et vepr penale, si vepr e ktillsht dh$ni#i0 +> )PPP)1.Ek"istojn edhe vepra tjera penale t pr&ra t !ilat sipas tekstit t prshkri#it ljor, vepri#i ikryerjes pr&het prej sh$# vepri#eve, prej t !ilave asnj vepri# vetveti$ n$k para%et ndonj

vepr penale dhe kto jan t asht%$jt$rat , veprat penale dyvepri#she, dyaktshe osesh$#aktshe psh. vepra penale #arrja e penjeve e parashik$ar na neni +/. t )PP), k$th$het7K )$shdo % ",arreston dhe e kr!non se do ta vras , do ta plaos ose se do t va"hdojta #&aj n arrest personin e till #e %lli# % ta detyroj personin -i"ik ose nj r$p personashpr t kryer a pr t #os kryer vepr si k$sht ekspli!it o i#&li!it pr liri#in e personit tjetrdnohet #e &$ri# s pak$ tre vjetsh.

.4epra penale -or#ale dhe #ateriale

a6.4eprat penale -or#ale konsiderohen ato vepra t !ilat sipas lijit konsiderohen se jan kryervet# #e -aktin e #drr#arjes s vepri#it t kryerjes 6!eni#i i papreksh#ris s &aness neni+33, #oslaj#ri#i i veprs penale apo kryesit6neni 9/6, -yerja 6neni +?@6 etj. T tilla jan vepratpenale t asht%$jt$ra rre"iki#i apstrakt , pastaj veprat penale t parashik$ara na neni B?.t

)PP) etj.

&6.4eprat penale #aterilae, jan ato vepra penale pr ek"isti#in e t !ilave liji parashe-shkati#in e pasojs s !akt$ar6 psh.vrasja, plaosja , ndrprerja e palej$ar e shtat"nis,d#ti#i i pendave etj.

/.4eprat penale % d#tojn dhe rre"ikojn

a6.4eprat penale % d#tojn , jan ato vepra penale t !ilat konsiderohen se jan kryer nseasjsohet apo d#tohet e #ira j$rdike % #&rohet #e t drejtn penale6 vrasja, plaosja,d#ti#i i sendit t h$aj etj 6.&6.4eprat penale % rre"ikojn, konsiderohen se kryhen k$r shkatohet rre"ik$ ndaj o&jektit t#&rojt$r, edhe pse n$k sht shkakt$ar pasoja.Psh. vepra penale e &raktisjes s personit t

paa-t 6 neni B+B t )PP)6 0 shkelja e detyri#eve -a#iljare1 sht vepr % rre"ikon, #irpo nsekryesi i ksaj vepre penale #e an t &raktisjes synonte vdekjen e personit t paa-t, athere dot konsiderohet se ek"iston vepra penale e vrasjes n tentativ e jo vepra penale e rre"iki#it .Rre"ik$ te kto vepra penale #$nd t jet konkret dhe apstrakt

rre"ik$ konkret psh. pr arsye se n$k jan ndr#arr #asa #&rojtse t do#osdosh#e ka ardh$rjer ke she#&ja e dhe$t dhe n$ji#i 2ehtarve % jan rre"ik$ar0 neni +?3 par.+B1 , ose njsho-er i a$to&$sit, #e ana"hi#in e tij #aksi#al, n #o#entin e -$ndit arrin ta shptoj narre"ik$ i ndeshjes s drejtprsdrejt #e ndonj a$to#jet tjetr % po e niste a$to#jetin e tij n

21


22/125

#nyr jo t rre$llt . rre"ik$ konkret #$nd t vrehet edhe na inkri#ini#et t parashik$ara #enenin B> B>/, B>> t )PP)6.Rre"ik$ apstrakt , si lloj i veprs penale % rre"ikon, ek"istojn n rastet k$r n kodin penalsht pr!akt$ar si #$ndsi apo jendje e !ila #$nd t shkaktoj rre"ik$n konkret shkakti#i irre"ik$t t prjithsh#0 neni B>B1. Etj.

H.4eprat penal #o#entale, per#anente dhe t jendjes

A1.4eprta penale #o#entale jan ato vepra te t !ilat pasoja shkaktohet #enjiher paspr-$ndi#it t vepri#it t kryerje0 vraja , vjedhja ra&itja etj1

81.4eprat penale pr#anente jan ato vepra penale t !ilat shkaktojn pasojn % #$nd t"jasin koh t shk$rtr apo t jat, #e!rast koh"jatja e pasojs konsiderohet ele#ent i-i$rs s veprs penale.)oh"jatja e pasojs apo e jendjes s k$ndrlijsh#e sht rrethan% e karakteri"on natyrn e ktyre veprave penale6 t tilla jan psh. !ni#i i papreksh#ris s&aness neni +33.t )PPP), pastaj vepra penale &ashkjetesa #e personin nn #oshn+3.vje!are n nj &ashksi jasht#artesore neni B9? t )PP), privi#i i k$ndrlijsh# na lirianeni +3B etj6.0lari#i ar&itrar dhe ikja na -or!at e ar#atos$ra neni B+@ .par.+. dhe /. t LPJ1

N dispo"itat e )P, #e t !ilat parashihen veprat penale pr#anente, n$k sht !ek$rshprehi#isht se koh"jatja e jendjes s rre"iksh#e para%et ele#ent t -i$rs s veprspenale .)oh"jatja e jendjes s ktill t k$ndrlijsh#e #$nd t ket ndiki# #e rastin e #atjes sdni#it.C1.4eprat penale t jendjes, si dhe veprat penale per#anente , krijon jendje t k$ndrlijsh#e,#irpo koh"jatja e jendjes n$k para%et , n$k sht ele#ent i -i$rs s ktyre vepravepenale.4eprat penale t jendjes konsiderohen se jan kryer edhe n k$pti#in #aterial edhe -or#al #ekriji#in e jendjes s till, pa #arr parasysh se pasoja, ako#a va"hdon,psh.vepra penale e8ia#is neni B9H t )PP), pastaj ndryshi#i stat$sit -a#iljar t -#ijs, neni B9>,t )PP).

Dalli#i i ktyre dy r$peve t veprave penale sht i do#osdosh# % n #nyr t ndrysh#et vendosen !shtjet e prjithsh#e.Psh. vendi i kryerjes te kto vepra penale #$nd t jet !do vend k$ ka "jat$r jendja ek$ndrlijsh#e ,parashkri#i i ndjekjes penale pr veprat penale per#anente -illon t rrjedh prej#o#entit t p$sh$arjes s jendjes s k$ndrlijsh#e, #&rojtja e nevojsh#e sht e #$dn$rjat jith kohs s "jatjes s jendjes s k$ndrlijsh#e, he%ja dor v$llnetare sht e #$nd$rvet# jersa vepri#i n$k ka pr-$nd$ar, e jo jersa "jat jendja e till , koha e kryerjes sveprs penale sht #o#enti i p$shi#it jendjes s k$ndrlijsh#e.

3.Ndarja e veprave penale n kri#e , delikte dhe k$ndravajtje

Ndarja e veprave penale n kri#e, delikte dhe k$ndravajtje, pr her t par sht prvets$ar n)odin penal t Fran!s t vitit +@>+ dhe +?+9, nn ndiki#in e )odit penal Fran!e", ndarjen e

ktill e prvets$an edhe disa lejisla!ione t shtetve tjera t Evrops perendi#ore si.p.sh. ai i=jer#anis, >H #e ndryshi#et e #vonsh#e veprat penale indan n kri#e dhe k$ndrvajtje penale0neni +, par.B.1.)odi yn penale n$k e njeh ndarjen e veprave penale n kto tri lloje sepse pr kt ndarje n$kek"istojn shka%e praktike e as teorike dhe pari#ore.(irpo prk$ndr ksaj , n )odin penal ndeshi# ter#in kri#, psh.kri#et k$ndr njer"i#it0neni++@1 kri#et e l$-ts n k$ndrshti# t rnd #e )onventn e =jenevs0 neni ++?1 etj.

22


23/125

Edhe pse n )odin e Prkohsh# Penal t )osovs, n$k sht prvets$ar kjo ndarje e vepravepenale, #ejithate n site#in ton j$ridik njihen tri lloje t veprave % ndshkohen.)to janveprat penale, deliktet ekono#ike dhe k$ndravajtjet.

@.Deliktet ekono#ike

N s$&jektet j$ridike t shteteve &ashkohore jan t kon!ektr$ara #jete t #dha -inan!iare #e%lli# t $shtri#it t vepri#tarive t ndrysh#e prodh$ese dhe shr&yese .4epri#taria e tyre $sjell do&i t sh$#-ishta %ytetarve dhe sho%ris n prjithsi.(irpo po %e se kto s$&jekt n$kp$nojn kon-or# rre$klave t !akt$ara a-ariste dhe -inan!iare shkaktojn pasoja sh$#n td#sh#e pr %ytetart dhe sho%rin.N -$shn e vepri#taris ekono#ike dhe sho%rore #$nd t kryhen tri 01 lloj vepra te ndal$aradhe t ndshk$ara.

A6.4eprat penale ekoo#ikejan t parapara n kapit$llin e posa!# t )PP), kapit$lli **.

86.Deliktet ekono#ike jan vepra t ndal$ara dhe # t rndsish#e % kryhen jat $shtri#it tvepri#tarive t ndrysh#e ekono#ike dhe si t tilla "n vendin do#inant n k$adrin e ktyre triveprave t d#sh#e % #$nd t kryhen n ekono#i.

C6.)$ndravajtjet jan lloje # t lehta t veprave t ndal$ara % #$nd t kryhen n kt l#i.

(e lijin #&i deliktet ekono#ike , delikte ekono#ike konsiderohet !ni#i rre$llave t a-ari"#itekono#ik dhe -inan!iar, t !iln e ka kryer personi j$ridike dhe personi prjejs n s$&jektinj$ridik, i !ili ka shkakt$ar apo ka #$nd$r t shkaktoj pasoja t rnda dhe i !ili #e dispo"itn eoranit ko#petent sht pr!akt$ar si delikt ekono#ik0 neni B.par.+.t Lijit #&i deliktetekono#ike1.Si delikte ekono#ike #$nd t konsiderohen !ni#i i rre$llave apo i dispo"itave #et !ilat pr!aktoheet #nyra e !eversijes #e #jetet shteore pr prodhi#, dispo"itat % kan t&jn #e #nyrn e ndarjes s t hyrave t trsish#e t orani"ats ekono#ike, kontr&$tet %d$het pa$ar, a-ari"#i -inan!iar, %ark$lli#i i #allit dhe i shr&i#eve n vend dhe n &otn ejasht#e.S$&jekt t delikteve ekono#ike jan personat j$ridik dhe si s$&jekt j$ridik # s shpeshtipara%iten orani"tat ekono#ike.Sipas lijit t jith personat j$$ridik n$k #$nd t jen s$&jekt t

delikteve ekono#ike sipas nenit 3.par.B. LDE, &ashksit ko#$nat dhe oranet e tyre dheoranet tjera shtetrore n$k #$nd t jen s$&jekt t delikteve ekono#ike.)rahas personave j$ridik , s$&jekt i delikteve ekono#ike #$nd t jen edhe kateotrit e!aktt$ara t personave -i"ik % jan t p$ns$ar n personin j$ridik, psh.drejtori , $dhhe%si indonj shr&i#i etj.Prjejsia e personit j$ridike sht o&jektive , nas eprjejsia sajohet edhe n rastet k$rpersoni prjejs n$k sht -ajtor pr deliktin ekono#ik, ndrsa prjejsia e personit -i"ikprjejs sht s$&jektive.N rast k$r personi -i"ikprjejs #e aktjyki#in e plot-$%ish# sht dn$ar pr vepr penalee !ila i ka tiparet edhe t deliktit ekono#ik, n$k #$dn t dnohet edhe pr delikt ekono#ik, sepsevepra penale kons$#on deliktin ekono#ik0 neni +/ LDE1Liji #&i deliktet ekono#ike parashe- tri lloje t sanksioneve % #$nd t$ sh%iptohen kryersve tdelikteve ekono#ike. Dni#et, dni#i #e k$sht dhe #asat #&rojtse.N k$adr t dni#eve

dni#i #e jo& sht i vet#i dni# % #$nd t'i sh%iptohet personit j$ridik dhe personitprjejs, k$rse #asat #&rojtse n esen! jan #asa si$r$ese dhe #$nd t sh%iptohenkrahas dni#it.LPE nje- H.lloje t #asave #&rojtse +.shpallja p$&like e aktjyki#it, B.#arrja e sendit 1 #arrja edo&is pas$rore /1 ndali#i i personit t !akt$ar % t #erret #e vepri#tarin e !akt$ar dheH.Ndali#i i personit prjejs % t $shtroj detyrn e !akt$ar.

***.):NDRA4AJTJET D


24/125

Sipas prk$-i"i#it lijor , k$ndravajtjet jan !ni#e t rendit p$&lik t pr!akt$ar #e lij dhedispo"ita tjera , pr t !ilat jan t parapara dni#et k$ndravajtse dhe #asat #&rojjtse,prderisa veprat penal jan vepra t rre"iksh#e, k$ndravajtjet , jan !ni#e t rendit p$&lik dhesi t tilla para%esin !ni#in e disiplins sho%rore.(e an t veprave penale !nohen apo d#tohen vlerat the#elor t individit apo t sho%ris ,k$rse #e k$ndravajtje !nohen vlerat # t vola t individit dhe sho%ris.L#njt %#&rohen na k$ndravajtjet jan t sh$#ta dhe t natyrs s #drysh#e.(e lijin pr k$ndravjtjet#e dispo"ita dhe #e vendi#et e k$vendeve ko#$nale , k$ndravajtjet parashi-en n 7na l#i i p$nve t &randsh#e,na l#i i tra-ik$t p$&likna l#i i -inan!ave na l#i i ekono#isna l#i i p$nve ko#$nalena l#i i p$ns dhe #arrdhnies s p$nsna l#i i shken!s arsi#it dhe dhe k$lt$rsna l#i i #&rojtje shndetsore dhe ;na l#i i #&rojtjes so!iale dhe na l#enjt tjer.Prk$ndr dalli#it n #es t veprave penale dhe k$ndravajtjeve lidh$r #e shkalln erre"iksh#ris sho%rore,o&jektin #&rojts dhe sanksionet % parashihen dhe sh%iptohen pr to,prap se prap kto vepra t ndal$ara kan pari#e t njjta edhe posedojn instit$!ione

identike.Edhe pr k$ndravajtje vlen pari#i !akt$esh#ris s veprs dhe dni#it n lij, ndali#ivepri#it retroaktiv,pavarsia e oranit % jykon, dashja pak$jdesia, #&rojtja e nevojsh#e,nevoja ekstre#e, #atja e dni#it , #$ndsia e "&$tjes s dni#it &ashki#i i veprave penaleetj.Prjejsia penale prjashton prjejsin edhe pr k$ndravajtje,nse nj person shtjyk$ar pr k$ndravajtje, ndrsa ndrkoh ini!ohet edhe pro!ed$ra penale pr t njetn !shtjedhe i sh%iptohet dni# pr vepr penale n dni# i lloaritet edhe dni#i i sh%ipt$ar npro!ed$rn pr k$ndravajtje.

4 E P R * ( *

(e ter#in vepri# , n t drejtn penale nnk$ptoj# t jitha sjelljet apo vepri#et e njeri$t %#ani-estohet n &otn e jsasht#e dhe t !ilat jan t pr!akt$ara #e lij si vepra penale.

4epri#et % njajn n psikn dhe v$llnetin e &randsh# t njeri$t, si! jan #endi#i, dshiravendi#i dhe vepri#i pr t kryer vepr penale n$k #$nd t konsiderohen vepri#e n k$pti#inpenaloj$ridik dhe n$k #$nd t ndshkohet po %e se ato n$k #ani-estohen n &otn e jasht#e.

4epri#i i kryerjes sht ai vepri# #e t !ilin kryhet vepra penale , d.#.th.ai vepri# i !ili sht ipr!akt$ar n prshkri#in e veprs penale si vepri# i kryerjes.Te vepra penale e vrasjes vepri#ii kryerjes sht shtnja na p$shka, dhnja e hel#it etj, te vepra penale e vjedhjes #arrja esendit t h$aj t l$jtsh#, te vepra penale e spi$na"hit #&ledhja prkatsisht dhnja e t dhnavet &es$esh#e.

D$ke e pr!akt$ar vepri#in e kryerjes liji penal vepron n #nyra t ndrysh#e, vepri#i osesht !akt$ar ndaras na pasoja ose vepri#i dhe pasoja jan pr-shir &ashk.4epri#i kryerjes# s shpeshti !aktohet #e nj shprehje0 psh. te vjedhja #err, pr-itoj ke -shehja, detyron teshtrni#i, lshon te ikja na $shtria etj.

Pr t$ konsider$ar nj vepri# relevant n t drejtn penale, ai d$het t jet i v$llnetsh#.*v$llnetsh# konsiderohet ai vepri# i !ili sht ndr#ar dhe sht dirij$ar na ana e personit tvetdijsh# dhe n &a" t v$llntit t lir.

24


25/125

Sipas t drejts penale n$k do t konsiderohen si vepri#e dhe n$k do t ndshkohen sjelljet apovepri#et % ndr#erren apo shkaktohen pa vetdije, rastsisht , nn ndiki#in e dh$ns apokanosjes.

4epri#et pa vetdije jan vepri# n j$#, #e!rast nna ia " -ry#n -oshnjs s vet sporsalind$r dhe e #&yt apo personi d$ke e!$r n trot$ar rrsh!et pr shkak t nri!s dhetjetrit i shkakton lndi#e tr$pore.

4epri#et #e vetdije0por pa v$llnet 1 jan k$r personi nn ndiki#in e dh$ns apo kanosjesdetyrohet t ndr#arr vepri#et e !akt$ara.Psh personeli i &anks i kr!n$ar #e revole nara&itsi detyrohet t'i dor"oj t jitha t hollat atyre, d.#.th.n sit$atn e ktill kryesi sht #jet

nd$art e tjetr k$jt.

4epri#i n k$pti#in penalo j$ridik n$k ek"iston edhe athere k$r npyetje sht -$%ia#adhore .Psh.nj anije e pr-shir na $raani e odet anijen tjetr dhe shkakton vikti#a nnjer".etj.

4epri#i kryerjes s veprs penale #$nd t shprehet si nj lvi"je -i"ike, si nj akt i v$llnetsh#,psh.personi A. (e nj t shtn e privon na jeta personin 8. 4epri#i i kryerjes #$nd t jet

ko#plekse dhe si i till i pr&r na sh$# vepri#e t njpasnjsh#e psh.personi A.#e sh$#t shtna privon na jeta personin 8.N t drejtn penale jan t rndsish#e vet# ato vepri#e t njeri$t t !ilat i prjijen ndonjvepri#i t pr!akt$ar t -i$rs s veprs penale prkatse.

4epri#i i kryerjes s veprs penale n lij sht pr!akt$ar n #nyra t ndrysh#e.N disa rastevepri#i i kryerjes sht pr!akt$ar n #nyr t sakt, p.sh.n nenin BH> t )PP), p$shti#i ipalijsh# i prons s personit tjetr apo pjes t saj.N disa raste vepri#i kryerjes sht!akt$ar n #nyr indirekte d$ke !ek$r vet# pasojn % shkaktohet , privi#i na jeta neni +/3t )PP).

N raste # t shpeshta , n lij vepri#i sht pr!akt$ar #e ndonj ter# t pr&ashkt apo tprjiths$ar, i !ili pr-shin n vehte nj var vepri#esh t njash#e psh.n nenin

++>.par.+.shkelja e rnd e lijeve dhe "akoneve % "&atohen n kon-liktin e ar#atos$r.

N disa raste vepri#i i kryerjes #e lij sht pr!akt$ar # prs a-r#i, d$ke pr!akt$ar #jetinapo #nyrn e kryerjes s veprs penale, vendin dhe kohn e kryerjes s veprs penale, #otivina t !lat #$nd t kryhet vepra penale etj.psh vrasja n #nyr #i"ore apo dinake, vrasja printeres, peshki#i i k$ndrlijsh# #e eksplo"iv, rry# elektrike apo hel#, ndih#a e aresoritjat kohs s l$-ts etj.4epri#i n k$pti#in penalo j$ridik0 vepri# apo #osvepri#1, vshtr$ar n raport #e veprnpenale #$nd t jet7 4epri# i kryerjs,vepri# i shtytjes, vepri# i ndih#s, dhe vepri#i iorani"i#it t sho%ats kri#inale , e nse veprn penale e kryejn dy e # tepr personaathere ek"iston edhe vepri#i i &ashkryerjes.

N li-j jan pr!akt$ar se disa vepra penale #$nd t kryhen #e disa vepri#e, dhe te veprat ektill vepri#i i kryerjes #e lij #$nd t jet i pr!akt$ar n #nyr alternative, k$rse # rrall n#nyr k$#$lative dhe n kto sit$ata konsiderohet se sht kryer vepra penale vet# nsesht ndr#arr vet# njrii na kto vepri#e t !akt$ar #e lij. Psh. sipas nenit B+> t )PPP),vepra penale e trajti#it t pandrjejsh# #jeksor , kryhet k$r #jek$ #e rastin e dhnjes sndih#s #jeksore prdor #jetin e paprshtatsh#, #nyrn e paprshtatsh#e ose n$k i"&aton #asat prkatse hijenike, apo n prjithsi vepron n #nyr t pandrjejsh#e dhen kt #nyr shkakton ke%si#in e jendjes shndetsore t ndonji personi.N #nyr k$#$lative sht !akt$ar vepri#i i kryerjes , n rastet k$r konsiderohet se veprasht kryer vepra penale , po %e se jan ndrr#ar dy apo # sh$# vepri#e % e pr&jn-i$rn e veprs penale prkatse , psh. vepra penale e #osdhnjes s ndih#s personit t

25


26/125

lnd$ar n -atke%si t ko#$nika!ionit neni 9+ t )PP), kryhet k$r sho-eri i a$to#jetitt ose i#jetit tjetr transport$es e l pa ndih# personin % #e at #jet transport$es sht lnd$ar oselndi#in e t !ilit #e at #jet e ka shkakt$ar.

Sipas nenit +. par.+ t )PP), vepra penale #$nd t kryhet #e vepri# apo #osvepri#.

+.4epra penale t kryer #e vepri#

Sh$#i!a e vepri#eve penale t parapara n lejisla!ion penal kryhet #e vepri#.N k$pti# penalo j$ridik, vepri# sht lvi"je tr$pore e v$llnetsh#e e njeri$t #e t !iln kryhetvepra penale 6 te vrasja shkrepja #e ar#, te vepra penale e vjedhjes #arrja e sendit t h$aj etj1.(e rastin e kryerjes s veprs penale #e vepri# personi vepron n k$ndrshti# #e nor#n % endalon vepri#in e !akt$ar0 nor#a prohi&itive1 psh. te vepra penale e in!estit !enohet nor#a e !ilandalon #arrdhniet seks$ale n -a#ilje, apo te vrasja !enohet nor#a e !ila ndalon % ndonjperson t privohet na jeta.

B.4epra penale t kryera #e #osvepri#

4eprat penale #e #osvepri# , apo si! %$hen ndryshe deliktet o#nisive, kryhen #e#sondr#arrjen apo apsteni#in na vepri#et % ka %en i detyr$ar ta ndr#arr dhe kjo shtpr!akt$ar #e nenin +.par.B.t )PP) i !ili thot7K 4epra penale kryhet #e #osvepri#i vet# k$rkryesi n$k i ndr#err vepri#in t !ilin ka %en i o&li$ar ta kryejK.P.sh. #osdhnia e ndih#s naneni BB9 t )PP).(e veprat penale #e #osvepri# !enohen nor#at t !ilat $rdhrojn apo o&liojn % tndr#erret vepri#i i !akt$ar. )to nor#a %$hen nor#a i#perative apo pr!eptive, kto nor#ajenden jo vet# n lejisla!ion penal por eshe jasht s-ers s tij, psh n t drejt $shtarake, tdrejts s p$ns, t drejts -inan!iare , t drejtn -a#iljare etj.4epra penale t kryera #e #osvepri# #$nd t ndahen n dy r$pe7 +. N veprat penale tdrejta #e #os vepri# dhe B. 4eprat penale jo t drejta t kryera #e #sovepri#.

A6.4eprat penale t drejta t kryera #e #osvepri#, jan ato lloje te veprave penale t !ilat dhen kodin jan pr!akt$ar se #$nd t kryhen vet# #e #osvepri#, psh.#osdhnia e ndih#spersonit, jeta e t !ilit jendet n rre"ik t drejtprsdrejt6neni +H3 t )PP)6.

86.4eprat penale jo t drejta t kryera #e #osvepri# jan veprat t !ilat "akonisht kryhen #evepri#, #irpo n disa raste #$nd t kryhen #e #osvperi#.4epra penale e vrasjes "akonishtkryhet #e vepri#, #irpo #$nd t kryhet edhe #e #osvepri#, n rastin k$r e #a #e %lli# %ta privoj na jeta -#i$n e vet n$k e $sh%i# dhe -#i$ vdes.

) A : I A L * T E T *

N shken!n e s drejts penale ka$"alitetit prk$-i"ohet si lidhje n #es t vepri#it apo #osvepri#it dhe pasojs s shkakt$ar.

Lidhja ka$"ale sht parapar edhe n dispo"itat e nenit +/. t )PP), k$ th$het 7personi n$ksht penalisht prjejs k$r #idisi vepri#it ose #osvepri#it t tij dhe pasojave #$non lidhjashkaksore, ose k$r n$k ka #$ndsi t shaktohet pasojaKG t #$nd t pr!aktohet ka$"aliteti n t drejtn penale, d$het t konstatohet se #idis vepri#itdhe pasojs ek"iston lidhja e do#osdosh#e ka$"ale.4epri#i sht ka$"al athere k$rkonsttaohet se po t #os ishte vepri#i n$k do t ishte shkakt$ar pasoja e ndal$ar.Pr kt arsyeka$"aliteti konsiderohet si pjes pr&rse e -i$rs s veprs penale.

Lidh$r #e ka$"alitetin ek"istojn dy kon!ep!ione7 ai -ilo"o-ik dhe penalo j$ridik.

26


27/125

Sipas kon!ep!ionit -ilo"o-ik si shkak i ndonj pasoje konsiderohen t jitha rrethanat dhe -aktort% n "injirin e njarjes kan kontri&$ar % t shkaktohet ajo.

Sipas kon!ep!ionit penalo j$ridik, relevante jan vet# ato rrethana apo shka%e % jan tlidh$ar n$sht #e vepri#in e njeri$t, n k$adr t ktij kon!ep!ioni ek"istojn disa toeri

A6.Teorie ek$ivalente, sipas ksaj teorie si shkak i pasojs konsiderohet !do vepri# apo#osvepri# i !ili n ndonj #nyr ka kontri&$ar % t shkaktohet pasoja e ndal$ar.

86.Teoria e dalli#it apo di-eren!i#it k$alitativt shkak$t Dhe k$shtit.

Sipas ksaj teorie ek"iston dalli#i k$alitativ apo esen!ial #idis shka%eve dhe k$shteve % kankontri&$ar n shkakt$arjen e pasojs.)y dalli# konsiston n -aktin se vet# shka%et #$nd tshkaktojn pasojn, k$rse k$shtet vet# ndikojn % pasoja t shkaktohet.C6.Teoria e ka$"alitetit adek$at.Sipas ksaj teorie , shkak i pasojs sht ai vperi# i !ili sipas prvojs s prjithsh#e , pra n#nyr jenerale , pavarsisht na rasti konkret n "injirin e njarjes, sht i prshtatsh# % tashkaktoj pasojn e ndal$ar.

Psh. nse personi A, e %llon personin 8.n kok #e nj send t -ort dhe t rnd, ky vepri#sht i prshtatsh# , adek$at % ta shkaktoj vdekjen e personit, andaj sipas teoris ska$"alitetit adek$at personi A.konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.N t k$ndrtn nse vepri#i n$k sht i prshtatsh# % n rrethanat nor#ale t shkaktojpasojn e ndal$ar, athere sipas teoris. S ka$".adek$at ai vepri# n$k sht tipik dhe si i tilln$k #$nd t konsiderohet si shkak i vdekjes.

Psh.personi A. =odet leht n kok personin 8. * !ili ka%en i lnd$ar edhe # heret dhe kishteko#%a, % ka k$sht"$ar prke%si#in e jendjes shndetsore k$a ai vdes, sipas ksaj teorie nkto rrethana n$k #$nd t konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.Prej ktyre tri torive , n praktikn jy%sore # s shpeshti aplikohet teoria ek$ivalente.Nshken!n e s drejts penale #&is$ndon #endi#i se sht # oport$ne % t sajhohen disarre$lla t prjithsh#e t !ilat do t ndih#onin dalli#in e k$shteve % #$nd t konsiderohen si

shka%e t pasojs s vepr spenale disa rre$lla t prjithsh#e jan7a6.)$shtet e drejtprdrejta, t !ilat shkaktojn pasojn e veprs penale jithher konsiderohenshkak i saj

&6. )$shtet indirekte #$nd t konsiderohen shkak i pasojs vet# n rast k$r shkaktojn k$shtetapo rrethana t drejtprdrejta t !ilat shkakt$an pasojn e veprs penale. Dhe sipas tyre nsepersoni A. =odet personin 8. Dhe i shkakton lndi#e tr$pore, ky lndi# ia ke%son jednjen prshkak t s#$ndjes ek"ist$ese t tij dhe ai vdes, athere lndi#i tr$por si ks$ht indirekt #$nd tkonsiderohet si shkak i vdekjes s personit 8.

!6.)$sht apo shkak i pasojs s veprs penale konsiderohet edhe rasti k$r vet# shpejtohetshkakti#i i pasojs , e !ila edhe asht$ do t shkaktohej.6psh. nse in-er#ierja a&i#isht i jepinek!ionit pa!ientit i !ili v$an na nj s#$ndje e pashr$esh#e dhe personi #enjiher vdes , edhe

n kto raste vepri#i i ktill konsiderohet shkak i vdekjes .Lidhjen ka$"ale e ndrpren ndonj vepri# apo rrethan tjetr e !ila ndrkoh para%itet n"injirin e njarjes dhe ksht$ shkakton pasoj krejtsisht tjetr na ajo % "akonisht shkaktohet.Psh.personi A.i shkakton lndi# t leht tr$por personit 8. Dhe po!se personi 8.vdes n spitalpr shkak t in-eksionitsi pasoj e lidhjes s plas #e -ash t papastr , n kt rast personiA.n$k do t konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.nase in-eksioni e ka ndrprer lidhjenka$"ale #idis vepri#it t personit A dhe pasojs s vdkjes s personit 8.Apo rasti tjtr #eklatant7 nse personi A. * shkakton lndi# personit 8. Dhe po %e se d$ke e dr$ar #e ndih#t shpejt n spital shkaktohet aksident dhe ai vdes , apo pasi % vendoset n spital ai vdes na"jarri % e kaplon spitalin.

27


28/125

B.)a$"aliteti te vepra penale #e #osvepri#

) A : I A L * T E T *

N shken!n e s drejts penale ka$"alitetit prk$-i"ohet si lidhje n #es t vepri#it apo #osvepri#it dhe pasojs s shkakt$ar.Lidhja ka$"ale sht parapar edhe n dispo"itat e nenit +/. t )PP), k$ th$het 7personi n$ksht penalisht prjejs k$r #idisi vepri#it ose #osvepri#it t tij dhe pasojave #$non lidhjashkaksore, ose k$r n$k ka #$ndsi t shaktohet pasojaKG t #$nd t pr!aktohet ka$"aliteti n t drejtn penale, d$het t konstatohet se #idis vepri#itdhe pasojs ek"iston lidhja e do#osdosh#e ka$"ale.4epri#i sht ka$"al athere k$rkonsttaohet se po t #os ishte vepri#i n$k do t ishte shkakt$ar pasoja e ndal$ar.Pr kt arsyeka$"aliteti konsiderohet si pjes pr&rse e -i$rs s veprs penale.

Lidh$r #e ka$"alitetin ek"istojn dy kon!ep!ione7 ai -ilo"o-ik dhe penalo j$ridik.Sipas kon!ep!ionit -ilo"o-ik si shkak i ndonj pasoje konsiderohen t jitha rrethanat dhe -aktort% n "injirin e njarjes kan kontri&$ar % t shkaktohet ajo.

Sipas kon!ep!ionit penalo j$ridik, relevante jan vet# ato rrethana apo shka%e % jan t

lidh$ar n$sht #e vepri#in e njeri$t, n k$adr t ktij kon!ep!ioni ek"istojn disa toeri

A6.Teorie ek$ivalente, sipas ksaj teorie si shkak i pasojs konsiderohet !do vepri# apo#osvepri# i !ili n ndonj #nyr ka kontri&$ar % t shkaktohet pasoja e ndal$ar.

86.Teoria e dalli#it apo di-eren!i#it k$alitativt shkak$t Dhe k$shtit.

Sipas ksaj teorie ek"iston dalli#i k$alitativ apo esen!ial #idis shka%eve dhe k$shteve % kankontri&$ar n shkakt$arjen e pasojs.)y dalli# konsiston n -aktin se vet# shka%et #$nd tshkaktojn pasojn, k$rse k$shtet vet# ndikojn % pasoja t shkaktohet.C6.Teoria e ka$"alitetit adek$at.Sipas ksaj teorie , shkak i pasojs sht ai vperi# i !ili sipas prvojs s prjithsh#e , pra n

#nyr jenerale , pavarsisht na rasti konkret n "injirin e njarjes, sht i prshtatsh# % tashkaktoj pasojn e ndal$ar.

Psh. nse personi A, e %llon personin 8.n kok #e nj send t -ort dhe t rnd, ky vepri#sht i prshtatsh# , adek$at % ta shkaktoj vdekjen e personit, andaj sipas teoris ska$"alitetit adek$at personi A.konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.N t k$ndrtn nse vepri#i n$k sht i prshtatsh# % n rrethanat nor#ale t shkaktojpasojn e ndal$ar, athere sipas teoris. S ka$".adek$at ai vepri# n$k sht tipik dhe si i tilln$k #$nd t konsiderohet si shkak i vdekjes.

Psh.personi A. =odet leht n kok personin 8. * !ili ka%en i lnd$ar edhe # heret dhe kishteko#%a, % ka k$sht"$ar prke%si#in e jendjes shndetsore k$a ai vdes, sipas ksaj teorie nkto rrethana n$k #$nd t konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.

Prej ktyre tri torive , n praktikn jy%sore # s shpeshti aplikohet teoria ek$ivalente.Nshken!n e s drejts penale #&is$ndon #endi#i se sht # oport$ne % t sajhohen disarre$lla t prjithsh#e t !ilat do t ndih#onin dalli#in e k$shteve % #$nd t konsiderohen sishka%e t pasojs s vepr spenale disa rre$lla t prjithsh#e jan7a6.)$shtet e drejtprdrejta, t !ilat shkaktojn pasojn e veprs penale jithher konsiderohenshkak i saj

&6. )$shtet indirekte #$nd t konsiderohen shkak i pasojs vet# n rast k$r shkaktojn k$shtetapo rrethana t drejtprdrejta t !ilat shkakt$an pasojn e veprs penale. Dhe sipas tyre nsepersoni A. =odet personin 8. Dhe i shkakton lndi#e tr$pore, ky lndi# ia ke%son jednjen pr

28


29/125

shkak t s#$ndjes ek"ist$ese t tij dhe ai vdes, athere lndi#i tr$por si ks$ht indirekt #$nd tkonsiderohet si shkak i vdekjes s personit 8.

!6.)$sht apo shkak i pasojs s veprs penale konsiderohet edhe rasti k$r vet# shpejtohetshkakti#i i pasojs , e !ila edhe asht$ do t shkaktohej.6psh. nse in-er#ierja a&i#isht i jepinek!ionit pa!ientit i !ili v$an na nj s#$ndje e pashr$esh#e dhe personi #enjiher vdes , edhen kto raste vepri#i i ktill konsiderohet shkak i vdekjes .Lidhjen ka$"ale e ndrpren ndonj vepri# apo rrethan tjetr e !ila ndrkoh para%itet n"injirin e njarjes dhe ksht$ shkakton pasoj krejtsisht tjetr na ajo % "akonisht shkaktohet.Psh.personi A.i shkakton lndi# t leht tr$por personit 8. Dhe po!se personi 8.vdes n spitalpr shkak t in-eksionitsi pasoj e lidhjes s plas #e -ash t papastr , n kt rast personiA.n$k do t konsiderohet shkak i vdekjes s personit 8.nase in-eksioni e ka ndrprer lidhjenka$"ale #idis vepri#it t personit A dhe pasojs s vdkjes s personit 8.Apo rasti tjtr #eklatant7 nse personi A. * shkakton lndi# personit 8. Dhe po %e se d$ke e dr$ar #e ndih#t shpejt n spital shkaktohet aksident dhe ai vdes , apo pasi % vendoset n spital ai vdes na"jarri % e kaplon spitalin.

B.)a$"aliteti te vepra penale #e #osvepri#

(osvepri#i apo #os ndrr#arja e vepri#it t !akt$ar #$nd t jet shkak i pasojs nse jan

pr#&$sh$r kto k$shte 7+1. Nse ka ek"ist$ar o&lii#i % t veprohet n #nyrn e !akt$ar pr t$ parandal$ar pasojaB.1.nse personi ka pas$r #$ndsi , ka %en n jendje t parandaloj shkakt$atrjen e pasojsdhe1nse konstatohet se #e si$ri pasoja n$k do t shkaktohej, ose do t shkaktohej pasoja sh$## e vos , po t ndr#errej vepri#i % sht dash$r t ndr#errej.P.sh.nse konstatohet sepr shkak t #osdhnies s ndih#s #jeksore sht shkakt$ar ke%si#i i jendjesshndetsore apo vdekja e personit , shkaktoar i ksaj pasoje konsiderohet #jek$ i !ili ka pas$rpr detyr % t'i jap ndih# #jeksore personit jeta e t !ilit ka %en n rr"ik.

4END* D


30/125

rre$ll % vendi i kryerjes t lidhej #e pasojn, na se shpesh sht rastsi shkakti#i ipasojs.Psh.nse personi sht plaos$r n nj vend , ndrsa sht dr$ar n spital n njvend tjetr k$ edhe vdes , andaj ky vend n$k sht n k$r-ar lidhje ka$"ale #e vepri#in kryrs,nase n kt rast pasoja ka #$nd$r t shkaktohet n !do vend tjetrB.Sipas teoris s s$ksesit, si vendi i kryerjes s veprs penale konsiderohet vendi k$ shtshkakt$ar pasoja, pa #arr parasysh se k$ sht ndr#arr vepri#i i kryerjes.

.Sipas teoris s $&ikvitetit , si vend i kryerjes konsiderohet si vendi i ndr#arrjes s vepri#itasht$ edhe vendi i shkakti#it t pasojs.Sipas ksaj teorie t jitha ele#entet e e veprs penale %ndrojn n lidhh#ri re!iprooke dhekan rndsi t njjt dhe n$k ka nevoj % vendi k$ sht ndrr#ar vepri#i t ket prioritet nraport #e vendin e shkakti#it t pasojs ose e k$ndrta.)jo teori ka jet$r apliki# n n$#rin #t #adh t lejisla!ioneve si # e prshatsh#e % t #&roj interesat e shteteve t !akt$ara #erastin e apliki#it t s derjts penale ndrko#&tare, na se kjo !doher #$ndson apliki#in e sdrejts s &rendsh#e.Edhe )PP) e ka ak!ept$ar kte teori , ksht$ % sipas dispo"itave t nenit .par.+.vepra penalekonsiderohet se sht kryer si n vendin k$ kryesi ka vepr$ar, apo ka %en i det$r$ar t veproj,asht$ edhe n vendin k$ sht shkakt$ar pasoja.Te veprat penale t va"hd$ar , kolektive apo per#anente, vend i kryerjes s veprs penalekonsiderohet se!ili vend k$ sht ndr#arr ndonj vepri# % &n pjes n -i$rn e ksaj

veprave t ktilla. 4endi i kryerjes te veprat penale t kryera n &ashkp$ni#

Te veprat penale t kryera n &ashkp$ni#, si vend i kryerjes konsiderohet si vendi k$ ka vepr$ar&ashkp$ntori asht$ edhe vendi k$ vepr$ar kryesi, prkatsisht k$ sht shkakt$ar pasoja.

4endi i kryrjes te veprat penale t nel$ra n tentativ

Sipas nenit . par.B.t )PP), n rast k$r tentativa e veprs penale ndshkohet, vendi i kryerjeskonsiderohet si vendi k$ sht ndr#arr vepri#i kryerjes, asht$ edhe vendi k$ sipasparashiki#eve apo dashjes s kryesit pasoja sht dash$r t shkaktohet ose ka #$nd$r tshkaktohet.

)5


31/125

Pr veprat penale t va"hd$ara dhe kolektive ,si koh e kryerjes konsiderohet e tr koha jats !ils jan ndr##ar vepri#et e psoa!#e % e pr&jn -i$rn e ktyre llojeve t veparvepenaleTe veprat penale pr#anente , si koh kryerjes konsiderohet koha sa ka "jat$r jendja ek$ndrlijsh#e.

):NDRL*=JS


32/125

tr trsin e vet , si! sht intensitetit i re"iki#it apo d#ti#it t #irs j$ridike , #jetet #e t!ilat sht kryer, vendi dhe koha e kryerjes, #otivet apo %lli#et e kryersit etj.

Rndsia e pr!akti#it t rre"iksh#ris s posa!#e

Pr!akti#i i rre"iksh#ris ka rndsi nase #e an t saj &het dalli#i #idis veprave penale tnjjta.Nse personi A. (e shprdori# prvetson H9.999 M, k$rse personi 8.+H9.999 M.)t$ edhepse &het -jal pr vepr t njejt penale rre"ksh#ria sho%rore e veprs penale t personit8.sht # e #adhe se ajo e personit A.Rre"iksh#ria e posa!#e ka rndsi edhe pr #atjen edni#it .

RAP5RTET (*D*S ):NDRL*=JS


33/125

k$ndrlijsh#e0 sipas drejts -a#iljare, perkatsisht t drejts k$shtet$ese1 por kto njheritkonsiderohen edhe vepra penale.

):NDRL*=JS


34/125

(8R5JTJA E NE45JS


35/125

etj.(irpo n jetn e prditsh#e # s shpeshti s$l#ohet jeta e njeri$t interiteti tr$por dhepas$ria.

.S$l#i d$het t jet i k$ndrlijsh#.

S$l#i sht i k$ndrlijsh# k$r s$l#$esi n$k ka k$r-ar a$tori"i#esh j$ridike pr vepri#tarin evet, k$r vepri#taria e vet !enon site#in j$ridik.Na k$shti % s$l#i d$het t jet i k$ndrlijsh# del se s$l#i i !ili e ndr#err n &a" t ndonja$tori"i#i lijor , n$k sht i k$ndrlijsh# dhe k$ndr tij n$k sht e lej$ar #&rojtja enevojsh#e.Psh.n$k sht e lej$ar #&rojtaj e nevojsh#e ndaj poli!it , i !ili n &a" t $rdhrit t lijsh# eprivon na liria personin e !akt$ar , apo personi i has$r d$ke kryer vepr penale n$k ka t drejtn #&rojtje t nevojsh#e, nse !ilido %ytetar don ta privoj na liria, %ytetari n$k #$nd t$k$ndrshtoj oraneve t ndjekjes penale, t !ilt n &a" t lijit &jn &astisjen e &aness s tij,#irpo nse personi "yrtar i tejkalon a$tori"i#et e tia ather ky lloj tejakli#i konsioderohet s$l# ik$ndrlijsh# dhe k$ndr tij sht e lej$ar #&rojtja e nevojsh#e.

/.S$l#i d$het t jet i at!assh#

S$l#i sht i at!assh# k$r n !do #o#ent pritet t -illoj, k$r ka -ill$ar t veproj dhe jersa

"jat, prkatsisht jersa t pr-$ndoj.S$l#i konsiderohet se #$nd t pritet n !do #o#ent n rastet k$r #$nd t -illoj aty pr aty,#enjiher.Psh n rindje e sipr #idis dy personave, njri prej tyre #&$sh revolnapo n"jerrthikn na kll-i.5se sit$ata tjetr personi A. E ndjek #e thik personin 8. Dhe ky posa i o-rohetn2jerr revolen dhe e privon ate na jeta, n kto sit$ata konsiderohej se #&rojtja sht eat!assh#e #e s$l#in, edhe pse ai ako#a n$k ka -ill$ar, #irpo n !do !ast pritej t -illoj.Sit$ata sht # e %art n rastet k$r s$l#i ka -ill$ar t veproj.N rastet t ktilla , #&rojtja #$ndt ndr#erret #enjiher dhe #$nd t "jas jersa "jat edhe s$l#i.N #o#entin k$r p$shon svepr$ar s$l#i , apo k$r s$l#i re-$"ohet apo "otrohet , d$het t p$shoj edhe #&rojtja.

H.S$l#i d$het t jet i vrtetPr t$ konsider$ar se ek"iston #&rojtja e nevojsh#e , s$l#i d$het t jet i vrtet, % t ek"istojrealisht.Nse ndok$sh a&i#isht #endon se sht s$l#$ar dhe d$ke %en n lajdhitje e lndon

apo e privon na jeta s$l#$esinK , athere n kso raste -jala sht pr #&rojtje t nevojsh#e-iktive , t k$jt$ar, apo si! %$het ndrys

Documents

Drejta Penale