-
Du
iven
, Gr
oessen
, Loo
en W
esterv
oo
rt
In vogelvlucht door de tijd
Judith van Iersel Carien Franken
-
De dorpen lagen vier eeuwen lang in twee verschillende landen.
Maar ze vormden ook een periode
samen n gemeente. Tegenwoordig werken veel organisaties over
de
grenzen van de dorpen heen.
Du
iven
, Gr
oessen
, Loo
en W
esterv
oo
rt
In vogelvlucht door de tijdDuiven, Groessen, Loo
en Westervoort in vogelvlucht door de tijd. Deze vier dorpen
waren door de eeuwen heen op verschillende manieren met
elkaar verbonden.
-
8 12
.... voor c
hr. | 100 voor chr
100 voor c
hr. | 500 na chr.
500 na chr. | 1000 na c
hr.
10 16 18
De tijd van m
onniken en ridders
1500 na chr. | 1600 na chr. D
e tijd van ontdekkers en hervormers
inh
ou
Dso
pGa
ve
4
De tijd van jagers en boeren
De tijd van grieken en rom
einen
stripverhaal Wer
enfr
iDu
s
stripverhaal De sa
Ge v
an
Ma
Ger
ho
rst
verhaal D
e teMpeLier
s
1000 na chr. | 1500 na chr. D
e tijd van steden en staten
-
aLG
eMeen
inh
ou
Dso
pGa
ve
24 26 4032 46 5452
1700 na chr | 1800 na chr. D
e tijd van de pruiken en revoluties
1900 na chr. | 1950 na chr. D
e tijd van de wereldoorlogen
1800 na chr. | 1900 na chr. D
e tijd van burgers en stoomm
achines
2000 na chr. | .... na chr. D
e tijd van nu
5
stripverhaal opsta
nD
in h
et zuiD
en en
bijna
oo
k in
Du
iven
verhaal
Loo
aLs beD
eva
ar
tsoo
rt
verhaal D
e pok
ken
epiDeM
ie
verhaal o
pbLazen
va
n D
e bru
G bij W
esterv
oo
rt
verhaal D
e WiLD
e vr
ou
Wen
verhaal h
et for
t GeLD
erso
or
t verhaal
De v
erD
Wijn
inG
va
n Leu
ven
1600 na chr. | 1700 na chr. D
e tijd vande regenten en vorsten
1950 na chr. | 2000 na chr. D
e tijd van televisie en computers
-
100 voor chr. | 500 na chr.
Cha
Ma
ven
Chamavenland
Romeinse Rijk
L
W
D
G
castellum Loowaard
6
De tijd van grieken en rom
einen Het gebied waarin nu de Liemers ligt, is vernoemd naar de
Ger-maanse volksstam de Hamaven. Omdat de Romeinen de H aan het
begin van een woord niet uit kunnen spreken, wordt het volk door
hen Chamaven genoemd.
Vanaf ongeveer 3000 voor Christus ontstaan de eerste beschaafde
volkeren. Dit zijn de Egyptenaren, de Grieken en de Romeinen. Deze
volkeren denken na over belangrijke zaken en bouwen mooie huizen en
gebouwen. Ze gebruiken het schrift om verhalen en ideen te
onthouden. Met de komst van het schrift eindigt de prehistorie.
In deze periode stroomt de Rijn ten noorden van de Loowaard.
Hierdoor ligt Loo aan de Romeinse kant van de Rijn. Loo valt zo
binnen de grenzen van het Romeinse Rijk.
Duiven, Groessen en Westervoort liggen in het Chamavenland. De
Germaanse stam de Hamaven woont in dit gebied.
Romeinen
Chamaven
W
D
G
-
500 na chr.
100 v. chr.
Romeinen trekken zich terug
Romeins fort
Romeinen in de Liemers
ro
Mein
en
ro
Mein
s for
t
7
Omstreeks 19 voor Christus dringen de Romeinen via
Zuid-Nederland ook de Liemers binnen. De grens van het Romeinse
Rijk komt bij de Rijn te liggen. Zo wordt Nederland in tween
gedeeld. De grens wordt de limes (uitgesproken als lie-mes)
genoemd. In de taal van
de Romeinen, het Latijn, betekent dit woord grens en pad. Langs
de limes worden veel forten gebouwd om zo het Romeinse Rijk te
beschermen tegen de Germanen. Rond 400 na Christus worden de
Germanen steeds sterker. De Romeinen trekken zich dan terug.
In de Romeinse tijd ligt de Loowaard aan de andere kant van de
Rijn. Een kilometer ten zuiden van Loo bouwen de Romeinen
waarschijnlijk rond 40 na Christus een fort. In zon fort leeft een
deel van het leger dat bestaat uit 500 tot 1000 man en hun paarden.
Andere forten liggen bij Herwen en Arnhem (Meinerswijk)
In de taal van de Romeinen, het Latijn,
betekent limes grens en pad.
De Rijn liep in
die tijd heel anders dan
nu. Wat staat er tegen-
woordig op de grens van het
Romeinse Rijk en gebied
van Chamaven?
castellum Loowaard
L
L
-
500 na chr. | 1000 na chr.
W
L
D
G
St.Remigiuskerk W
D
G
L
8
De tijd van m
onniken en ridders
Deze tijd heet de vroege middeleeuwen. In de vroege middeleeuwen
valt het gebied uiteen in graafschappen. In deze graafschappen
hebben de graven de macht. De graaf is vaak de sterkste en
dapperste man uit het gebied en wordt door zijn kameraden
aangewezen als leider. De graven zijn vaak in oorlog met elkaar. De
ridders verdedigen dan samen met de graaf het gebied. Monniken
reizen rond om het christelijke geloof te verspreiden.
Door het land
trekkende
monniken
verspreiden het
christendom
onder de mensen.
De vier dorpen horen bij het graafschap Hamaland. Vanaf 763
maakt het deel uit van het rijk van Karel de Grote. Onder Karel de
Grote blijft het graafschap Hama-land bestaan.
Groessen
Een graaf
moet dapper, slim
en een goede leider zijn.
Ken jij iemand die een
goede graaf zou
kunnen zijn?
Monnik Willibrord
Loo
Westervoort St.Werenfriedkerk
St.Andreaskerk
Graafschap hamaland
Duiven
H. Antonius Abt
-
1000 na chr.
Werenfridus in Westerfoort
500 na chr.
Karel de Grote verovert Hamaland
Karel de Grotesterft
Als je zelf
door het land zou
trekken, wat zou je
dan meenemen
op reis?
rijk
va
n k
ar
eL De G
ro
te
ha
Ma
Lan
D
L
W
D
G
L
W
D
G
W
9
De kerk wordt steeds belangrijker. Monniken die door het land
trekken, verspreiden het christendom onder de mensen. Een van de
belangrijkste monniken is Willibrord. In 726 vraagt Willibrord aan
zijn vriend Werenfridus of hij ervoor wil zorgen dat de mensen in
Elst en Westervoort goede christenen worden.
Werenfridus werkt vanaf dat moment in Westervoort en Elst. Door
het werk van monniken als Willibrord en Werenfridus worden steeds
meer mensen christen. Voor deze gelovigen worden kerken gebouwd. De
eerste kerk in Groessen is waarschijnlijk gesticht door Willibrord,
die in Westervoort door Werenfridus.
Mo
nn
iken
Het graafschap wordt in het jaar 763 veroverd door het rijk van
Karel de Grote. Karel de Grote heeft weinig te zeggen. De graven
doen toch wat ze zelf willen. Na de dood van Karel de Grote in 814
valt het rijk uiteen. Het rijk splitst zich weer op in
verschillende graafschappen.
Het gebied van de vier dorpen behoort tot het graafschap
Hamaland. Het graafschap wordt vernoemd naar de oor-spronkelijke
bewoners, de Germaanse volksstam de Hamaven.
Karel de Grote
-
Er moeten
ook mannen
uit Duiven
naar het
front.
10
opsta
nD
in h
et zuiD
en en
bijna
oo
k in
Du
iven
De schutters weigeren buiten de gemeenten dienst te doen.
De burgemeester weet niet wat hij moet doen en vraagt om raad in
een brief aan de Gouverneur der Provincie Gelderland. Tegenwoordig
is dat de Commissaris van de Koningin.
Op 20 oktober moeten alle 59 schutters van de gemeente Duiven
bijeenkomen. Aan deze mannen wordt gevraagd wie zich vrijwillig wil
melden om te gaan vechten in het Zuiden. Niemand voelt zich
geroepen dus niemand meldt zich aan.
er moeten mannen ook uit Duiven naar het front gestuurd worden,
dus er wordt door de burgemeester geloot. Maar ook bij de loting
komt niemand opdagen.
-
De schutters
zijn zo boos
dat de
burgemeester
vreest dat
er rellen zullen
uitbreken.
11
opsta
nD
in h
et zuiD
en en
bijna
oo
k in
Du
iven
De schutters zijn zo boos dat de burgemeester vreest dat als de
mannen echt voor dienst opgeroepen zouden worden er rellen zouden
uitbreken.
De brief wordt ondertekend met Mr. S. baron van Heemstra -
Gouverneur der Provincie Gelderland.
op 30 oktober, de dag van de loting, zijn alle mannen gewoon
aanwezig en doet iedereen mee met de loting.
De Gouverneur schrijft dat de loting met alle schutters daarbij
aanwezig opnieuw moet gebeuren en dat de mannen die zich niet
fatsoenlijk gedragen opgepakt zullen worden. Als er toch nog
ongeregeldheden zouden plaatsvinden dan zou hij persoonlijk
langs-komen met een regiment schutters.
-
opbLa
zen v
an
De br
uG
Wester
vo
or
t
op 10 mei 1940 om 4:45 wordt in Westervoort de ijsselbrug
opgeblazen. Dit is de eerste gevechts-handeling en daarmee het
begin van de tweede Wereldoorlog op neder-lands grond gebied.
12
Al wekenlang zijn er soldaten gelegerd in Westervoort. Ze
verblijven in Zaal Hugen en in het parochiehuis tegenover de
katholieke kerk. Ze moeten de Westervoortse brug verdedigen tijdens
een aanval van Duitsland. De gewone soldaat gelooft niet echt in
een Duitse aanval. Maar kapitein Heijnen en adjudant Van Vierssen
weten wel beter. De oorlogsdreiging neemt met de dag toe.
De brug van Westervoort is belangrijk, want hier moeten de
Duitsers worden tegengehouden. als ze Westervoort eenmaal voorbij
zijn, kunnen de vijandelijke troepen in een keer doorrijden tot het
hart van het land.
Vanaf de vorige dag zijn ze al in staat van paraatheid gebracht
en ondergebracht in het fort bij de brug. Als kapitein Heijnen die
negende mei een telex krijgt, weet hij dat het echt menens is. De
boodschap luidt: Van de grens komen zeer verontrustende berichten
binnen. Weest derhalve hedennacht bijzonder op uw hoede.
Onmiddellijk geeft de kapitein het bevel om versperringen op te
stellen. Ook geeft hij de opdracht de grote planken van de
spoorbrug voor een deel te verwijderen. Eigenlijk mag dat niet; hij
hoort daarvoor een bevel te krijgen van hogerhand. Maar kapitein
Heijnen wil geen risico nemen.
Vanaf drie uur verkeren de mannen van het fort in verhoogde
staat van paraatheid. Iedereen neemt zijn plaats in. Kapitein
Heijnen in het fort, en adjudant Van Vierssen bij de
ontstekingskast van de brug. Ze zijn er allemaal klaar voor; alles
is bemand, de versperringen zijn neergezet en de munitie is
uitgedeeld. Als ze om half vier de honderden vliegtuigen over horen
vliegen, weten ze dat het vannacht echt gaat gebeuren. Een uur
later ziet adjudant
-
opbLa
zen v
an
De br
uG
bij Wester
vo
or
t
13
Van Vierssen twee treinen aankomen: een pantsertrein en een
trein met Duitse soldaten en goederen. De Duitsers stappen uit de
trein en beschieten de Nederlandse soldaten die zich terugtrekken
richting de ontstekingskast. ongeveer 15 Duitse soldaten betreden
de brug en proberen de bommen onklaar te maken. op dat moment laat
van vierssen de brug ontploffen. een daverende knal en een
steekvlam splijten om 04.45 uur de ijsselbrug in tween. De Duitse
soldaten vallen in het water en worden meegesleurd door de rivier.
Dan komt er opeens een bevel van de commandopost: Bruggen
vernielen. De mannen van het fort lachen schamper. Als ze daar op
hadden gewacht, was de pantsertrein Arnhem al voorbij geweest, op
weg naar Utrecht. het was de eerste gevechtshandeling en daarmee
het begin van de tweede Wereldoorlog op nederlands grondgebied. Van
Vierssen en Heijnen weten niet wat ze moeten voelen. Opluchting,
omdat ze de trein wisten te stoppen, of verdriet omdat de oorlog nu
echt is begonnen?
Westervoortse brug
-
Wat zijn er allemaal voor belangrijke gebeurtenissen in
nederland geweest?
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
2000 na chr. | .... na chr.
Wat vind jij een heel mooi gebouw of kunstwerk bij jou in de
buurt, dat gebouwd is na het jaar 2000? Waarom?
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................W
L
D
G
W
D
G
L
14
De tijd van nu
De vier dorpen zijn onderdeel van Gelderland, een van de
provincies van het Koninkrijk der Nederlanden.
Maak eens een
tekening van een
gebouw of kunstwerk
dat na het jaar 2000
is gemaakt. Koninkrijk der Nederlanden: Gelderland
-
.....
2000 na chr.
Welke gebeurtenis in jouw dorp is zo belangrijk geweest dat deze
niet mag ontbreken in een geschiedenisboek.
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
Wat zou jij willen dat er in de toekomst in jouw dorp
gebeurt?
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
15
Voer een
toneelstuk op
over een belangrijke
gebeurtenis van de
laatste jaren.
Maak eens
een (strip)verhaal over
iets dat je graag een keer
zou willen meemaken
in jouw dorp.
-
Du
iven
16
1800: +/- 750 inwoners1950: +/- 3000 inwoners2010: +/- 26.000
inwoners
De naam Duiven komt van Thuvine. Thuvine betekent hoogte of
heuvel. In het dialect wordt Duiven dan ook uitge-sproken als
Duuven.
Welke ken-
merken van jouw
dorp vind jij belangrijk?
Bedenk daarmee eens een
nieuwe naam voor
jouw dorp.
Veel straten
zijn vernoemd naar
belangrijke gebeurtenissen uit
de plaatselijke geschiedenis. Hoe
heet jouw straat? Zit daar een
verwijzing in? Welke andere
straten met verwijzingen
ken je nog meer?
D
-
aLG
eMeen
Gr
oessen
Loo
Wester
vo
or
t
17
1800: +/- 1100 inwoners1950: +/- 800 inwoners2010: +/- 2000
inwoners
De naam Groessen komt van Gruten. Buurtschap de Husselarij
hoorde bij Groessen. Tegenwoordig hoort de Husselarij bij Loo.
Leuven hoorde ook bij Groessen. Maar deze buurtschap is door de
dijkdoorbraakbraak in 1799 compleet verdwenen.
1800: +/- 150 inwoners1950: +/- 400 inwoners2010: +/- 1000
inwoners
Loo ligt tot de 12e eeuw aan de andere kant van de Rijn. Doordat
de Rijn anders is gaan stromen, is Loo na de 12e eeuw aan de kant
van Groessen en Duiven komen te liggen. De naam Loo komt van de
oorspronkelijke naam Angeroyen. Daaraan is de band met het dorp
Angeren te zien en Ooy is een ander woord voor waard.Tegenwoordig
hoort de Husselarij bij Loo.
1800: +/- 600 inwoners1950: +/- 2800 inwoners2010: +/- 15.000
inwoners
In 726 wordt deze neder-zetting voor het eerst vermeld. De naam
Wester-voort zou kunnen betekenen: een voorde die toegang geeft tot
het westen. Een voorde is een plek waar je een rivier te voet kunt
oversteken.
G L W
-
18
.... | 100
Chamavenland
Romeinse Rijk
100 | 500 W
D
G
L
Graafschap hamaland
500 | 1000
W
D
G
L
Graafschap Gelre
Graafschap Kleef
1000 | 1500
W
D
G
L
hertogdom Gelre
Hertogdom Kleef
1500 | 1600
Een overzicht van de topografisch kaarten van alle
tijdvakken.
-
aLG
eMeen
19
W
D
G
L
De Republiek: Gewest Gelre
Hertogdom Kleef
1600 | 1700
W
D
G
L
W
D
G
L
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden: Gelderland
Pruisen
1700 | 1800
W
D
G
L
Koninkrijk der Nederlanden: Gelderland
1800 | 1900
W
D
G
L
Koninkrijk der Nederlanden: Gelderland
1900 | 1950
W
D
G
L
Koninkrijk der Nederlanden: Gelderland
1950 | 2000
-
tekst Judith van Iersel
eindredactie Petra van Gennip
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van Judith van Iersel en/of Carien Franken.
[email protected]
met dank aan
Al die mensen die het boek gelezen en
bekeken hebben en inhoudelijke suggesties
hebben gedaan. In het bijzonder: Petra van
Gennip, de heer Jonker, Ellen de Leeuw,
Barbara Kerkhof en Esmay Kersten.
De Historische kring Duiven, Groessen en Loo
en de Historische kring Westervoort voor
het beschikbaar stellen van
hun materiaal.
illustratie Judith van Iersel
grafisch ontwerp Carien Franken
concept
Judith Van IerselCarien Franken
uitgave november 2010,
eerste druk
drukwerk flyeralarm
-
Duiven, Groessen, Loo en Westervoort in vogelvlucht door de
tijd.
