Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DURANGOKOUDAl ARTXIBOATES UA JOSÉ ANGEl OROBIO-URRUTIA TXELU ANGOITIA
l' Artxlboaren eglnklzuna da Uda aren dokumentu-ondarea gordetzea eta zamtzea. DUAren
\Durangoko Udal Artxlboa) xedea da Udalak sortutako eta Udalera bl ahtako agmak blltzea. antolatzea.
alntzea Na zabaltzea Hon eglnez. bl zerbltzu eskalnlko Ilrateke: alde batetl , Udalaren Sallel zerbltzua
ematea, udeaketa admlnlstratlboan lagunduz. eta, beste alde batetl . herntar guztlet mformazloa
es alntzea, euren eskub,deen bern Izan dezaten eta hlstonaren Ikerketa sustatuz.
1554ko sutea
Durangon 1554an gertatutako sutearen
ondoren, ondare asko galtzeaz gatnera. ordura
arte gordetako funtsezko do umentazloa
hondatu zen. Aurreko erabakl' eta kontu
hburuak hondatu zlren Hala ere, zononez. Erdl
Aroko agm zaharragoen zatl bat gorde dugu.
Andra Manko ehzan zeudelako.
Sute hartan kutxa banaka bat balno ez zen
onlk atera Kutxa honetan prrbllegloak. errege
hormdurak. jabetza-agmak. oroltza-txostenak
eta auzlak gordetzen zltuzten Kutxetan akta·
eta kontu·hburuak sartzen hasl zlren. Honetan,
udalbatzetako akord,oak eta gastuak ez eZlk,
hernan agmtaldl bakOltzean Izandako gastuak
eta dlru-sarrera ¡asotzearr ekm zloten.
DURANGOKO UDAL ARTXIBOA
lehenengoinbentarioa
Gorde dugun lehenengo mbentanoa 1519ko
malatzaren 24koa da. Inbentano hark
"Durangoko hlnb"duko ontzeJu o kldeek
ondorengo arduradunel UtZI clko es ntura
eta matenal guztlen" bern ematen duo
Ondoren. 1568an: Joan Ibañez Elornagan
eman zloten beste mbentano bat eglteko
ardura. gero eta paper gehlago pilatzen
zutelako eta behar zena b¡latzea lan zalla
zelako Inbentano hartan "es nturak.
pnbllegloak. hornldurak eta salbuespen- zem
askatasun-aglflak Jaso zltuen.
.m:!astola
Erdi Aroko agiriak
Inbentano honetan alpatuta o agln gehlena
gure artxlboan daudela eta. la gehlena ,
egoera onean daudela IkuSI dugu XV.
eta XVI. mendeetako aglnen transknpzloa
ontsultatzeko aukera dago "Colew6n
Documental del Archivo MunICipal de
Durango" Izeneko lau tomoetan. Lan
hon Eus o Ikaskuntzak argltaratu zuen
1989an, Fuentes Documentales del Pai
Vasco bllduman. 400 agm halnbat galrl
buruzko arglbldeak ematen dlzklgute: hern o
blzlmodua. hernaren eta Menndadearen
arteko harremana. hernaren eta
KorreJldorearen artekoa, mugak. urraldea
-
I-'~ ..:DU=RAN:.:.:.::.O=KO UDAl ARTXIBOA
dN-eta IOguruko ellzat~kJn Izandako
Iskarrak. Ifllet"e'S Ic:omundlc: bdbe1,te¡t;o sortula o
atmak. eguneroK.O zereglnen ordenanllal,
eota abar Aipagama da . tomea. 1453an
hasltako aun bal¡ buruzloa ~ ako O5(rOSOfI
AuZl haren arrarota len -Bern.a"o et.xea hart\J.
erre eta Clmlldu pzaN.
1612ko inbentarioa
161 Zka Olsa \df'erl 24~o Udclba'zi'l drtxboaren
IlDentdno osoa tgIfPCI E'fabd 1zven. -ordura
arte<o deosordendl1 dUrA!' tqltekO" \..do hon
Oomnl90 ~Irl E"Illan roten Urte hdrtan
bertc1n • JustlZ'd1( etd hemk.o e're<]mentudl
e<J.ndako papel'. etJ1 cJgll1-lrlbentdllOa"
gotÓPtlen dugu Hdldlx>J. Gopegln ~k.dtu
ZlOle'l l:dteek efa 71~u:1ek uneen buruan
lfUlUrf<1 eg1nez ~rtulclk.o clglMk garbltzed
AruaoouHlan llan elllc:. gdlflefCl O pertsona
guzt·E'! g<llarazl t'9," zleten gordNa....o paperak
l"">lc:uralZea 1629ko IrallarPO leko udalbat1an
Udala berak ere dlllgentl1élk l"gln behar Izan
lltUt"11 art;loboan sartu eta helflarPn Itburu
ela prlhdeglO batluk aztPrtTE'ko GOpe<jlren
ondoten, Mlgeol ArtcagJK ('la Frantzl\ko Gesalakhartu 7uten halt;!.l lanpostlJd
lamdLllako papera k. 1634. uflean t;!.aman
zltuiten !ehen ald'l udaletxera Irallaren
JOeko udalbdlidn art.xIOOd eratzea erabak.
lule!"'. Andra M.m ehldko paperak bertiln
qOfeifotl('ko Hurrenqo urtE"an "udaletxek.o
clretok.o tlorma bOlcltlca {'rabelk. zllten.
Pclpt"fa... gOfdetzelo artlllboa berldn eg'teko".
Hdla eta qUlt•• 1640'a arte ellitunen dglflak
le,;u7 elldatu
Diego Lorentzo Urkizu,"Durangoko jainkozalea"
Ehun urterM ondofen. 1735f.an. Udala
bemro konturatu lffl cl9lnen egoera barraz
Izan l"I't". agln batzuk. Iruzurra l"<JlneZ 5.d1tzer'
lItUltefl. bí>st@ bal1'Uk !aportu €.'<J'" 1.luzten,
beltt>fl balruk honddtutaz~ Pla, C1UiI't'O
hal le'<JOE'f1'Nn, elln aullulutd ,btluen lIrHl
1736ko rnaLcltledn Ped"O BasSf"lar p.:tpef
batzuf... .tzultzelo ag odod eman ootl'fl.
a.eglc1. ar.'(lbodn egon bet)drrE'an. berciK
gordeld zeunan paperaf... .llU1ut'l.o HaIclbef.
- aurrerantlean itgJ(ldi( ordt'naluta ('{a Of'do
zclJOdutd egon lileZefll1C'Url'ldk- haruecl
traball ruten Hdoo'k une betNeJ. 0.4.."'90
asto6a~
DURANGOKO UDAL ARTXIBOA1-----------------------
Lorentzo Ur IZU Glsasa hartu zuten a Ibozaln.
Glzon har NDurangoko jaln ozalea" (El
devoto duranguéS) esaten zloten Unbarn o
mablfJlnaren bederatzlurrena gln zuen,
eus araz emanda o bertsoak ere sartu zltuen
lan hartan. Ondare do umentala handltzea
herma o garran!ZllSua zela onturatunk,
U Izuk hernarekln zen usaa zuten aglnak
batzean ekln zlon (Ahaldun Naguslen,
Korrejldorearen eta Jaurernko Slndl oen
aglnduak, pohtlkaren eta ekonomlaren
Ingurukoak). Agtrl honek zenbalt paper-sortatan
gorde dltugu gaur egun arte. 1744. urtera arte
eUlSl Zlon lanpostuan. Ordurako, bere esku
egonda o agtrlen Inbentano berna egln zuen.
Nahlz e a oso glzon erhjlosoa Izan, Istllu
gogorra Izan zuen garal hartako kleroare In.
1740 o olSallean, Udala Joan Bautista Vlllar
abokatuan eman Zlon herna abeste o ardura
Kontua da, Ehza-kablldoa hern o art Ibo o
ermlt - eta elrza-hburu guz!lak es uratu nahl
zltuela, ostantzean Diego Lorentzo Ur IZU
art Ibozalna es uml atuko zuen Artxlboan
gorde dltugun hburu honetan ( fabn akoak
esaten dlegu) Andra an o, Santa Ana o,
ermltetako eta hern o antzlna o kofradletako
kontuak agen drra Udalak, ehzen patronoa
den aldetlk, kleroaren soldatak eta ehzetako
lana ordalntzen Zl uen Ondoren, honen
bern ematen zuen fabnka-hburu honetan.
Ordaln etara o drrua herntarrek ematen
zuten, zergen eta erramen bldez. Llburu
horretan ondasuna ere Inbentarratzen
Zl uzten, horn es er Jakln zlte een ondarea
txarto erablh zltuzten eta saleros etan rruzurra
eg n zu en ala ez
artxoan, bermo ere Urkazuren alde egltea
eraba I zuten Ur IZU eskuml atuta zegoen
ordurako Handl gu Ira, Udala IrabaZI egJn
zuen Kablldoaren aur a o auzla Ondonoz,
eskumlkua ndarnk gabe Utzl uten eta
hburue le u ego lan Jarraltzen zuten
XIX. mendea
Frantzlarren aur a o gerran, anta Luzlako
basern batean gorde zltuzten liburuak eta
paper-sortak, hondatu ez zltezen Gauza bera
gertatu zen blgarren Karhstadan Leku aldaketa
honen era Inez, aglfl batzuk galdu eta hondatu
egln Zlren. Gauzak horrela, XIX mendean
.ehar Udalak behln balno gehlagotan esan zlon
pregollanan hona o del hau zabaltze o hernko
Ina auzkaten herntarre (eta horren bern
dakltene ) .. artxlboan ez daudela onturatunk,
Itzuh edo eman dlezaz letela agtrlak artxlboaren
glltza dauz atenel (hrrueta o edozelnl), dena
de ako eraba la hartu aurretl ..
DURANGOKO UDAl ARTXIBOA
José María larrakoetxea
Durangoko a lboaren hlstona han amotz
geratu o IItzate e José Maria Larrakoetxea
Bengoaren e arpena alpatuko ez bagenu.
Larrakoetxea berak dio Cuaderno de Hlstona
Duranguesa aldlzkanan, gerra zlbllaren ondoren
hartu zuela artxlooaren ardura. 1937an,
Mola ¡enerala Durangora etorn balno egun
batzu lehenago, hernko aglntanek artxlboko
paperak ateratzea eta Santanderrera amlOIZ
eramatea erabakl zuten. Gerra amaltu ondoren,
artxlboa hernra ekarn zuten bernro. Dena dela.
lite eena da paper-sarta batzuk bldean galtzea
larra oetxea (Udaleko fondoen Interbentorea
garal hartan) eta Pablo Ortuetak egoera honetan
aurkltu zltuzten "Udale e zaharre o ganbara
kutxaz beteta zegoen eta utxetako aglna
halzee eta halzetee astlntzeko moduan
zeuden" Larrakoe ea , fondoak garbltu,
antolatu eta katalogatu ez eZlk, Durangoko
hlstonan buruz Idaztean ere ekln zlon. Bera
Izan zen lehenengoetakoa artxlboko ¡atornz o
agmetan Olnarntula Idatzl zuena Lan haren
emaltza dlra aldlzkanetan eta ¡al-egllarauetan
argllaratuta o artlkuluak, eta, batez ere,
Kurutzlaga bllduman argltaraluta o "NotICias
hlstóncas de la lila de Durango" dentzen bost
tomoak. 1985. urtean Etxezarreta Jauregtra,
Arte eta Hlslona Museoaren egoltzara haln
zuzen ere, eraman zltuzten fondo "hlslon oak"
Bernro anlolatu ela katalogatu zltuzten,
Inbentano berna eglnez. Besleak beste, Erdl
Aro o dokumenla7loa ere (artean argllaragabea)
lransknbatu zulen XVI. mendelJk . mendera
arteko a ta-lIburuak ere hustu egln zltuzten. Une
honetan lan hon burutzen an gara.
astola
FONDOAK
8i artxiboak
Durangoko udal artxlboa bl atalelan berelztuta
dago gaur egun
Alde batetl , admlnlstrazlo-art Iboa dago,
Udaletxean bertan ko aluta; eta beste alde
batetl . hlstona-artxlboa dago, Arte eta Hlstona
Museoan okatuta 1985 urtea geroztlk.
2000. urtean, udaletxearen eraberntze-Ianak
Zlfela-ela, le u bakarrean gorde genttuen
admlnlstrazlo-agln guztlak. Dokumentazlo hura
halnbat salletan sakabanatuta egon zen ordura
arte Era horretan, do umentazlo-sarrera
eta -transferentzlak arranlZlaren arabera
-
ela ordenan b,deratzen dltugu; gordetzeko
e a entzeko arauak ez eZlk, eskuratzeko eta
ontsultatze o batdlntzak ere ezarriz.
Akta- eta kontu-liburuak
Durangoko hlstona-artxlboa Euskal
Hernko garrantzltsuenetako bat dela esan
dalteke. Fondo aberatsa Izateaz galnera,
ba arrenetakoa da XVI. mendetlk aurrera
a ta- eta kontu-hburuen sall osoak dltuena.
Lehenengo akta-hburua 1553ko Irallean
hasten da, nahlz eta ¡asotako azkenengo
saloa 1554ko ekatnekoa Izan Lrburu hon
esknbauaren etxean egongo zen segur askl
eta, ondonoz, ez zuen sutearen kaltenk
nOZltu Hurrengo hburua 1567ko urnan hasten
da. Antztnako osoko bilkura hartan hasl eta
1980ra arteko udal-erabakr guztl-guztlak
¡asota daude 60 hburu ano
Lehenengo kontu-hburua 1550. urtekoa da.
1824ra arte, Udalaren dlru-sarrerak eta gastuak
ez eZlk, kontsumo-produktuel ezarntako anelak
ere hamabost Ilburutan Jasota daude. Galnera,
DURANGOKO UDAL ARTXIBOA
1755. urtetlk aurrera hbramlentuak (gastu
guztlen ordalnketa-aglnak) ere gordetzen hasl
zlren. Joan zen mendearen 80ko hamarkadara
arteko !>all osoa daukagu Museoan (blgarren
Karhstadakoak eta gerra zrbltekoak Izan eZlk).
Fabrika-liburuak
Alpamen berezla merezl dUle aresllan
alpatutako hernko ehzelako, ermllelako eta
kofradletako fabnka-Ilburuek. Unbarnko
Andra Man ehzaren 9 kontu-hburu dauzkagu,
1577tlk 1851 ra artekoak dlra; Santa Anaren
bost hburu, 1560tlk 1793ra artekoak; Tablrako
San Pedrorena , bl hburu 1584t1k 1676ra
artekoak ela bat 173911k 1801 era artekoa.
Hernko laugarren ehzarena, Magdalenako
Andra Manaren hlru konlu-hburu dauzkagu;
1690tlk 1810era arleko kontuak ¡asotzer
dltuzte. Besle fabnka-hburu balzuk ere
badauzkagu: Sakramentu GUZIIZ Santuaren
Kofradlarenak (1670-1844), ermllenak
(Axpeko Sanla Luzla, San Roke eta San
Fausto) eta kofradlenak (Anmak, Vera Cruz,
San Martln Lonatsua, Arrosanoko Amabll]lna,
Mlkeldlko San Blzente eta Ospltare San ua).
astola.
Obra-txostenak
XIX mendearen azkenetan emandako aglndu
baten arabera, obra berna eglteko eta eralkln
bat zaharberntzeko balmena eskatu be ar da
Udalean, burutu nahl den lanaren marraz la,
rokrsa eta planoa aur1<eztuz Hon dela-eta,
admlnlstraZlo-artxlboan gorde dltugu 1877tlk
gaur egun arte eralkltako etxe gehlenen planoa .
Mila a txosten dlra Honetako batzue bailO
handkl dute hlstonaren aldetlk, desage uta o
eralklnen erreferentzla bakarra dlrelako.
Karpeta batzuen olumen I usm ,
garrantzltsuak dlra honako hauek: Gorte-,
udal- eta problntzla-h uteskundeel buruzkoak,
memonalak (era undeek eta glzabanakoek
Udalera bldaltzen dltuzten eskutltzak);
klntel eta soldaduskan dagozklen arpetak;
beneflzentzlan, osasunan, ¡alel, blztanleen
erroldel dagozklenak, eta beste halObat
Udalekoa ez den dokumentazioa
Udale oa ez den do umentazloaren artean,
batalo-, ezkontza- eta henotza-hburuak
dauzkagu mi rofllm formatuan. Inforrnazlo
hon Andra Manko, San Anako eta lurreta o
San Migeleko ehzel buruzkoa da. Halaber,
formatu berean, Indleta o A(1)uboko halnbat
dokumentazlo dago. fral Juan de umarragan
eta frantzls o de Ibarran buruzkoa gehlenbat.
Azkenl , Erdl Aroko dokumentazloaren
garrantzla azplmarratu behar da. Arestlan esan
dugunez, Informazlo hon Eus o Ikaskuntzaren
hburuetan aurkltu dalte e
DURANGOKO UDAl ARTXIBOA
Erronka bat: digitalizazioa
Jatornzko aglna zalOlze o eta
es uragarntasuna zelO kontsulta errazteko
asmoz, aglnak dlgltahzatzen haSI gara.
lehenengo fasean osoko bilkuren A ta-hburuak
dlgltahzatzean e 10 dlogu Oso sall adlerazgarna
eta Informazlo handlkoa da 1553tlk 1832ra
arte o Ilburuak dlgltahzatu dltugu dagoene o.
Udalaren web ornan ¡arnko dltugu, edozelOek
aukera Izan dezan 12000 Irudl Inguru
aztertzeko (Irudl bakOltzak hburuetako foho
bat Islatzen du). Galnera, ontsulta ez da
eglngo kronologlko I solhk, ontsufta errazte o,
datu-base bat Izango du, bllkura bakoltzean
landutakoa laburtuta es alnlko duena
Blgarren fasean, artxlbodn gordetako Erdl
Aroko dokumentazloa dlgltahzatzeko asmoa
dugu. Horre ere 18.000 Irudl IOguru Izango
dltu eta, besteak bezala, datu-basea Izango du
kontsulta errazteko.
Hurrengo faseetan salatu o gara erabiltzallean
artxlboko galOerako do umentazloa
dlgltahzatuta es alOtzen.
Jose Angel Orobio-Urrutia
asto,alill