2 E drejta e fmijve me aftsi t kufizuara pr arsim gjithprfshirs
mirnjohjeKy raport u shkrua nga Rachele Tardi pr World Vision Shqipri dhe Kosov, me mbshtetjen e ekipit arsimor t World Vision n Shqipri dhe Kosov, si dhe t kolegve t shumt nga organizata t ndryshme q shum bujarisht ndan informacion mbi praktikat n rajonin EQL/KSHP.
T gjitha t drejtat e ktij publikimi jan t rezervuara. Asnje pjes e ktij publikimi nuk mund t kopjohet n asnj form pa lejen paraprake t World Vision.
Copyright World Vision
3E drejta e fmijve me aftsi t kufizuara pr arsim gjithprfshirs
pasqyra e lnds
fjalorth .......................................................................................................................................................................................... 4
akronimet ................................................................................................................................................................................... 5
i. hyrje dhe metodologjia ..................................................................................................................................................... 7
ii. konventat ndrkombtare, instrumentet dhe politikat e zgjerimit t BE-s rreth arsimit gjithprfshirs ......................................................................................................................................................................... 9
III. Pasqyr e sfidave ndaj t drejts pr arsimim gjithprfshirs pr fmijt me aftsi t kufizuara n rajonin EQL/KSHP .................................................................................................................................... 14
iv. kriteret e praktiks s mir n qasjet ndaj arsimit gjithprfshirs pr fmijt me aftsi t kufizuara .................................................................................................................................................................................... 19
v. raste studimore t praktikave t mira n arsimin gjithprfshirs pr fmijt me aftsi t kufizuara n rajonin EQL/KSHP .................................................................................................................................... 22
1. Armenia: Veprimtarit e avokimit pr arsimin gjithprfshirs t fmijve me aftsi t kufizuara ................. 22
2. Bjellorusia: Qendrat ndrdisiplinore t ndrhyrjes n fmijrin e hershme ..................................................... 25
3. BOSNJA DHE HERCEGOVINA: Fuqizimi i komunitetit pr prfshirjen e fmijve me aftsi t kufizuara n shkollat e prgjithshme ................................................................................................................................ 29
4. BOSNJA DHE HERCEGOVINA, KROACIA, RUMANIA, SERBIA: Trajnimi i msuesve para shrbimit dhe n shrbim ...................................................................................................................................................................... 33
5. BOSNJA DHE HERCEGOVINA, KOSOVA, MALI I ZI DHE SERBIA: Mobilizimi i Shoqris Civile pr t uar prpara arsimin gjithprfshirs n Evropn jugore dhe lindore ...................................................................... 35
6. BOSNJA DHE HERCEGOVINA: Arsimi gjithprfshirs: Vnia n jet e strategjive dhe politikave kombtare, n nivel vendor ................................................................................................................................................ 37
7. KIRGISTAN: Negocimi i reformave n arsimin gjithprfshirs pr fmijt me aftsi t kufizuara ............... 39
8. LETONI: Rolet e prindrve n arsimimin e fmijve me nevoja t veanta ......................................................... 42
9. MOLDAVI: Nj shembull i de-institucionalizimit dhe promovimit t arsimit gjithprfshirs ......................... 44
10. MALI I ZI: Bhet Fjal pr Aftsit, Nj shpjegim i Konvents pr t Drejtat e Personave me Aftsi t Kufizuara ................................................................................................................................................................................. 48
11. RUSI: Projekti i arsimit gjithprfshirs ..................................................................................................................... 52
12. SERBIA: Arsimi gjithprfshirs - Nga praktika tek linja e veprimit .................................................................... 55
13. SERBIA: RBK dhe Bibliotekat lodr, Qendrat e kujdesit ditor dhe arsimi gjithprfshirs ............................ 58
vi. strategjit e avokimit t OjQ-ve kombtare dhe ndrkombtare ........................................................ 61
vii. roli i rrethit t kujdesit: prindrit / kujdestart e tjer, komuniteti dhe moshatart ............... 64
VIII. Mundsi financimi ........................................................................................................................................................ 68
rekomandimet ....................................................................................................................................................................... 74
Referencat ................................................................................................................................................................................. 83
4 E drejta e fmijve me aftsi t kufizuara pr arsim gjithprfshirs
fjaLOrthFmijt me aftsi t kufizuara: n kt dokument, aty ku ky term sht prdorur, i referohet fmijve me paaftsi fizike, shqisore apo intelektuale, apo me paaftsi t shumfishta, t cilve u mohohen t drejtat pr shkak t ndrveprimit t barrierave dhe qndrimeve shoqrore me gjendjen fizike dhe/ose intelektuale t tyre. sht qartsisht e pranuar dhe e kuptueshme se kta fmij nuk jan nj grup homogjen dhe se ata kan t msuar individual, mbshtetje dhe nevoja personale t cilat duhet t kihen parasysh gjithmon n planifikimin arsimor.1
Fmijt me nevoja t veanta: do fmi, i cili sht duke prjetuar vshtirsi n t msuar, mund t ket nevoja t veanta. Megjithat, disa vende kan prirjen pr ti identifikuar fmijt me nevoja t veanta si fmijt me aftsi t kufizuara.
Arsimi gjithprfshirs: Arsimi, ku e gjith shkolla shqyrton se far masash duhet t marr me qllim q t jet e aksesueshme pr t gjith fmijt, prfshi ktu fmijt me aftsi t kufizuara. Edhe pse ky raport fokusohet n mnyr eksplicite n arsimin gjithprfshirs t fmijve me aftsi t kufizuara, sht e rndsishme t theksohet se prej arsimit gjithprfshirs, prfitojn t tr fmijt, jo thjesht fmijt me aftsi t kufizuara.
Arsimi i veant: Arsimi i marr nga fmijt me aftsi t kufizuara n nj mjedis msimor t ndar nga fmijt e tjer, n t tilla vende si nj shkoll apo qendr e veant. Disa shkolla gjithashtu siguroj akomodim pr fmijt.
Projektimi Universal: projektimi i produkteve, programeve, ambienteve dhe shrbimeve n at mnyr q t jen t prdorshme nga t gjith njerzit, n masn m t madhe t mundshme, pa pasur nevoj pr prshtatje apo projektim t specializuar. Projektimit Universal nuk prjashton pajisjet ndihmse pr grupe t veanta t personave me aftsi t kufizuara kur kto jan t nevojshme.2
1. Prkufizimet lidhur me arsimimin gjithprfshirs, jan marr nga Hannah Corps, Dokument mbi Politikn Gjithprfshirse Arsimore (Inclusive Education Policy Paper), Handicap International, Qershor 2008, fq. 2-4.2. Marianne Schulze, T kuptojm Konventn e KB mbi t drejta e personave me paaftsi: Nj Doracak mbi t drejtat e njeriut t personave me paaftsi (Understanding the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: A Handbook on the Human Rights of Persons with Disabilities, Handicap International, Korrik 2010, f. 40.
4 E drejta e fmijve me aftsi t kufizuara pr arsim gjithprfshirs
fjaLOrthFmijt me aftsi t kufizuara: n kt dokument, aty ku ky term sht prdorur, i referohet fmijve me paaftsi fizike, shqisore apo intelektuale, apo me paaftsi t shumfishta, t cilve u mohohen t drejtat pr shkak t ndrveprimit t barrierave dhe qndrimeve shoqrore me gjendjen fizike dhe/ose intelektuale t tyre. sht qartsisht e pranuar dhe e kuptueshme se kta fmij nuk jan nj grup homogjen dhe se ata kan t msuar individual, mbshtetje dhe nevoja personale t cilat duhet t kihen parasysh gjithmon n planifikimin arsimor.1
Fmijt me nevoja t veanta: do fmi, i cili sht duke prjetuar vshtirsi n t msuar, mund t ket nevoja t veanta. Megjithat, disa vende kan prirjen pr ti identifikuar fmijt me nevoja t veanta si fmijt me aftsi t kufizuara.
Arsimi gjithprfshirs: Arsimi, ku e gjith shkolla shqyrton se far masash duhet t marr me qllim q t jet e aksesueshme pr t gjith fmijt, prfshi ktu fmijt me aftsi t kufizuara. Edhe pse ky raport fokusohet n mnyr eksplicite n arsimin gjithprfshirs t fmijve me aftsi t kufizuara, sht e rndsishme t theksohet se prej arsimit gjithprfshirs, prfitojn t tr fmijt, jo th
