Embed Size (px)
Citation preview
FRIES LEVEND ERFGOEDWerken aan verscheidenheid
DE FRIESE RASSEN EN GEWASSENEN STREEKPRODUCTEN
Platformreeksnummer4,december2017
Samenstellingentekst:JohannesSpyksmaGrafischeverzorging:STIP,Leeuwarden,www.stipwerk.nl
Prijslosseverkoop:€2,50.Bank:NL16TRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.
Dezebrochureiseenuitgavevanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'waarindeorganisatiesdiezichrichtenophetbehoudvandeFrieselandbouwgewassen,dierenrassen,fruitrassenenoorspronkelijkehoutigegewassensamenwerken.
DezebrochuregaatoverderelatietussendeFrieserassenengewassenenhetontwikkelenvanstreekproducten.WehebbenhetdanoverFriesestreekrassenen-gewassen.ZebiedeneenverwijzingnaareenstreekinFryslânofdeprovinciealsgeheel.Zezijnduidelijkteonderscheidenvaniederanderrasofgewaswaarvanhetbestaanalgemeenbekendis.Zewordenmetbehulpvaneendoorhet'WerkverbandFrieseRassen',deStamboekenofdefruitorganisatiesopgestelderasstandaardinstandgehouden.DerassenengewassendrageneenFrieseeneenNederlandsenaam.Zewordenòfbiologischòfgangbaargeteeld.Zestaanineendoordebetrokkenorganisatiesaangelegdregister.Debijhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'behorendedierenrassen,fruitrassenenlandbouwgewassenkunnenalsstreekrasen-gewasveelmeerwordentoegepast.Argumentenvoorstreekproductenzijn:bekendeherkomstdoordirecterelatietussenconsumentenproducent;duurzaamheidwatbetreftproductiewijzeenverminderingvantransportkilometers;voedselveiligheidenvoedselkwaliteit;behoudvanagrobiodiversiteit;eenfaireprijsvoorproducentenenconsumentenenbehoudcultuurhistorischewaarden.Bijdatallesgaatheteromdetypiciteitervanteversterken,doorverbandenteleggentussengebiedskenmerken,productiewijzeendezintuiglijkekwaliteitseigenschappenvanheteindproduct.
DezepublicatiekwamtotstanddooreenfinanciëlebijdragevandeProvincieFryslân.
�2
PlatformFrieseRassenenGewassen
MethetoogophetinstandhoudenvandeFrieseenmetFryslânverwanterassenengewassenhebbendeorganisatiesdiehierzorgvoordragenzichverenigdinhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'.Daartoebehoren:
StichtingRoodbontFriesVeeFries-HollandsRundveestamboekNederlandsZwartblesschapenstamboekZwartbles-FokkersgroepFryskMelkskieppestamboekLandelijkeFokkersgroepNederlandseLandgeiten-afd.FryslânNederlandseVerenigingStabij-enWetterhounenOnzeStabijhounWetterhounverenigingNederlandFrieseHoenderclub/FryskeHinneklubWerkverbandFrieseRassenStichtingFruitynFryslânVriendenvanhetoudefruitWatdeoorspronkelijkehoutigegewassenbetreftiscontactgelegdmet'HerbariumFrisicum'inWolvega.
Collecties
DedoordierenorganisatiesbeheerdecollectiesvanFrieseofmetFryslânverwantedierenrassenomvat:HetFriesepaardEentweetalkoeienrassenEentweetalschapenrassenEentweetalhondenrassenDeFriesehoendersDeNederlandselandgeit
DedoorhetWerkverbandFrieseRassenbeheerdecollectievanFrieseofmetFryslânverwantelandbouwgewassenbestaatuit:EenenveertigknolgewassenTwintigoliegewassenVeertienmeelvruchten
�3
DertigpeulvruchtenVijfwortelgewassenEenuienrasEenbloemgewasEensteelgewasEenbladgewasenEenklavergewas
DedoorFruitynFryslân(FYF)beheerdefruitcollectiebestaatwatdeindeprovincieontstanesoortenbetreftuit:EenperenrasEentientalappelrassenEenpruimensoortenDriebessenrassen.
DeVriendenvanhetoudefruitbeherenbeherenvierdoorhenerkendeFrieseappelrassen.
LandschapsbeheerFriesland,StaatsbosbeheerenItFryskeGeahebbeninFryslânvoorkomendehoutigegewassenlateninventariseren.Ditheeftgeleidtot:zeventigbomensoortenvierendertigstruikenvijfklimplantenzesendertigbramensoorten
HetHerbariumFrisicumverzorgtmiddelsherbariaeendrogecollectievandeFrieselandbouwgewassen.Eendeelervanwordtinalcoholopgeslagen.
Zievooreenglobalebeschrijvingvandedierenrassen,landbouwgewassen,fruitrassenenhoutigegewassendelijstvanpublicatiesachterindezebrochure.
HetstreekmerkWâldpyk
In2007start'StichtingWrâldfrucht'teBuitenposteenprojectwaardooreendrietaltraditionelebijdeFrieseWoudenbehorendegewassenonderhetstreekmerk'Wâldpyk'geproduceerd,verwerktenafgezetworden.
�4
MetdeaardappelWâldgieltsjewerdvoortgebouwdopdereedsdoorJaapWilmaninEngwierumondernomenpogingditgewastevermarkten.HettweedegewasdeFrieseGeleWoudboon/FryskeGieleWâldbeanwasmoeilijkerteproduceren.Hobbytuindersdiehetgewastelenhebbentotdantoehuneigenafzetkanalen.Het
derdegewasdeWichter,eenindeFrieseWoudenvoorkomendkleinpruimpje,groeitalleenopparticuliereerven.Bijdedoor'Flearstins'geproduceerdewichterwijnkonveelmeermateriaalgebruiktwordendanvoorradigwas.HetaanbodvraagstukdoetzichopnieuwvooralsgewassenalsdeReadeKrobbeendeFrieseKapucijner/FryskeKapusijnerinproductiewordengenomen.BovengenoemdegewassenwordendoorgroothandelGreydanusenBrouweruitHeerenveenonderhetmotto'Vangrondtotmond'alsstreekproductopdemarktgebracht.Anderebedrijvenofinstellingendiestreekproductenverhandelen:'Priuw'-Leeuwarden;FriesLandbouwmuseum-Goutum;Welkoopvestigingen;DeStreekboer-Gorredijk;CruydthoekOldeberkoop;Craens-Veenhuizen;Snakkerbuorrren-Leeuwarden;Jansma-Haule;Machandel-Wolvega;TonVreeken-Dordrecht;Lautenbach-Menaldum;Streekmarkt-FlinkeboskjeHemelum;Perquin-Hilaard.Leeuwerik-Wilman;Voedselketen(Welcometotthevillage)-StephanieKemper;Poerbêst-JansmaHauleenKrikkeGrou);Boerengilde-Idzega.Zieookwebsite:www.streekgewijs.nl.
HetstreekmerkWaddengoud
De'Waddengroep'presenteertonderhetstreekmerkWaddengoudproductenuithetWaddengebied.Degrondstoffenmoetenuithetgebiedkomen,hetdientinhetgebiedtezijngeproduceerdenecologischduurzaamzijnontstaan.DeZoeteGrauweErwt/SwieteGrauweEartisonderditstreekmerkgecertificeerd.DezeerwtwordtdoorgroothandelGreydanusenBrouweruitHeerenveenopdemarktgebracht.
�5
Swiet,SâltenSân
Het'NordwinCollege','StichtingWaddengroep','StichtingVenduTivoli'en'StichtingWrâldfrucht'presenteerdenhetproject'Swiet,SâltenSân.HetheeftbetrekkingophetvervaardigenvanstreekproductenindeFrieseWadden,deFrieseMerenendeFrieseWouden.Dezekrijgenbetekenisinenbuitendeeigenstreek.InhetWaddengebiedheeftderelatietussendeFrieserassenengewassenendebinnenditprojecttotstandgekomenproductenendienstenbetrekkingopdeonderdelen:'nogmeerstreekeigenvoedseluitDeWadden','culinaireeducatie'en'restaurants,eetlokalenenbedenbreakfasts'.BijhetonderdeelFrieseMerenkomenondermeerhetKoudumerBoontje/KoudumerBeantsjeendeKoudumerBloemkool/KoudumerBlomkoalenhetFriesRoodbontvlees(o.m.Stadsburger)inbeeld.Inhetgebiedwordenooknageltsiis,hetzachteskieppetsiiskeenveelsmakenijsgemaakt.Evenalsindeandereonderdelenvanhettotaalproject,gaatheteromproducteninenbuitendestreekbetekenistegeven.BijdeFrieseWoudenwordteenverbindinggelegdmethetonderdeel'meerstreekeigenvoedseluitDeWâlden'.Hiertoeworden:contactenmetondernemersgelegd,demarktverkend,smaaktestenuitgevoerdenproefbatchesuitgetest.
EetbaarFryslân
LandschapsbeheerFriesland,hetNordwinCollege,deFrieseMilieufederatieenDoarpswurkintroduceerdenonderhetmotto'Frieseproductenbinnenhandbereik'hetproject'EetbaarFryslân'.Verkooppuntenvanaardappelen,groentenenfruitwerdenopgespoordenbijhetpubliekbekendgemaakt.DebedoelingisdatbinneneenperiodevanvijfjaaralleinwonersvanFryslânbijhundagelijksevoedselconsumptiekunnenkiezenvoorlokaalgeteeldeseizoenproducten.OpInternetstaateenkaartwaarmenkanzienwaarindenabijeomgevingzulkeproductenaangebodenworden.
�6
DeStreekboer
Indezomervan2015starttehetproject'DeStreekboer'.Begin2016werdhettotNoord-Nederlanduitgebreid.DoorboerenenanderevoedselproducentenontwikkeldeproductenwordenopeeneenvoudigemanierviaInternetenverzamelpuntenbijdeconsumentgebracht.Eendeelvandedoorhet'WerkverbandFrieseRassen'aangebodenzadenwordtviaDeStreekboerinklein-engrootverpakkingvermarkt.DezeorganisatiezouookmogelijkhedenkunnenbiedenvooreenaanbodvanmetdeFriesedieren-enfruitrassengemaakteproducten.
Cultuurtoerismeenrecreatie
Optoeristischeenrecreatieveplekken,zoalsde'Sûkerei'inDamwoudeof'AldfaersErf'inAllingawier,zoueventueeloverdeFrieserassenengewassenvoorlichtingkunnenwordengeboden.MetFriesestreekrassenen-gewassenvervaardigdestreekproductenkunnenopzulkeplekkenalshapjeofalsmaaltijdaangebodenworden.InGaasterlandwerdentijdensluistertochtenkoptelefoonsgeleverdomeenpubliekvaneenenanderopdehoogtetebrengen.Appszijnooktegebruiken.Eenanderemanierombijtoerismeenrecreatiederassenengewassentebetrekken,iseenarrangement.Zowerdvoor6-8personenindeFrieseWoudeneen'Wâldpiken&Smulpapenarrangement'georganiseerd.Inhet'Lauwersmeergebied'ende'NoordelijkeFrieseWouden'werdeendoor'Staatsbosbeheer'en'VinotecaIlCasale'inRijperkerkingerichtarrangementvoorminimaalachtpersonengeorganiseerdmetproductenuitde'NoordelijkeFrieseWouden'enhet'NationaalParkLauwersmeer'.Metalsandereonderdelen:overnachtenineenmonumentaleboerderijeneenrondleidingdoorhetLauwersmeergebied.Opeencultuurhistorischeplekkeneninmuseakanookeen(reizende)expositiewordeningericht.
Zakjesenzakken
Het'WerkverbandFrieseRassenenGewassen'vermarktondermeervia'Welkoop'en'DeStreekboer'zaadvaneendertigtalFrieseofmetFryslân
�7
verwantelandbouwgewassen.Vanaf2017wordenookzadeningrootverpakkingenenkeleFrieseconsumptieaardappeleningrootverpakkinginbeperktehoeveelhedenopdemarktgebracht.ConsumptietelerstelenmethetWerkverbandverkregenzaadproductendieeveneensdoor'DeStreekboer'wordenvermarkt.
Toepassingen
TenslotteenkeletoepassingenvandeFrieserassenengewassenalsstreekproducten.
Dieren
DebeideFrieserunderrassenzijndubbeldoelkoeienendusgeschiktvoorhetproducerenvanmelkenvlees.Bijhetmakenvankaashangtuiteraardveelvanhetmeesterschapvandemaker/maaksteraf.
HetFriesemelkschaapis,zoalsdenaamzegt,vooralgeschiktvoorhetproducerenvanmelk.Erwordthardeenzachteschapenkaasvangemaakt.DeZwartblesstaatbekendalsleveranciervanlamsbout.
DeFriesekippenleggenjaarlijks150à200eieren.Dezekunnengebruiktwordenvoorhetmakenvanadvocaat.Hetvlees(kip1.2.kg;haan1.6kg)kanbenutworden.
Hetvleesvandejongebokkenvanlandgeitenisvolgenssommigengeschiktvoorconsumptie.
�8
Landbouwgewassen
Deindecollectievoorkomendegranenbiedenmeerderetoepassingen.Roggeisvooralgeschiktomerroggebroodvantemaken.Hetdientookalsgrondstofvoorontbijtkoek.Tarweleentzichvoorhetbakkenvanbrood.DetarwesoortRodeSpeltbevatgeenofzeerweiniggluten.Gerstisondermeergeschiktvoorhetbereidenvanbier.Haverheefteenzeerhogevoedingswaarde.Vanhavermoutwordenhavervlokken,haverpapofhaver(pannen)koekengemaakt.Gepletishavergeschiktalsmuesli.Haverisvrijvangluten.DeaandeUniversiteitinWageningenverbonden'DeNederlandseHaverketen'heefteenuitgebreidprogrammavoordetoepassingvanhaveruitgebracht.NadatdevliezenverwijderdzijnwordthetzaadvanBoekweittotmeelvermalen.Geplettezaden,gruttengenoemd,wordengebruiktomermetmelkofkarnemelkpapvantemaken.Zekunnenookgebakkenworden.Boekweitisvrijvangluten.
Granenkunnengemalenwordenenzodeconsumentwordenaangeboden.
Totdeindecollectieopgenomenpeulvruchtenbehorenallereerstdedrogebonen:FrieseGeleWoudboon,FrieseBruineWoudboon,ReadeKrobbe,LeverkleurigeBoon(Kûgelbeantsje),GritneyenCitroentje.AandestokgroeitdeRoodbonteFrieseStokboon.Dezebonenkunnendegehelewinterdooralsvoedselwordengebruikt.Sla-ofsperziebonenzijn:hetKoudumerBoontjestamenstok,deRinox(stok)enGraddus'Reuzen(stam).Zewordengroengepluktgegeten.DeKoudumerStamsnijboonwordtookalsgroentegegeten.Gemengdmetwittebonen,aardappeleneneenvleesproductkanerstamppotvanwordengemaakt.DeKollumerendeJanumerPronkboonwordengesnipperdofalsdrogebonengegeten.DeWaalseTuin-ofAkkerboon,dedaaruitvoortgekomenAdrieendeVerbeterdeHeerenveenseWitkiemkunnenversofgedroogdgegetenworden.
�9
DeDoperwtFryslân,deFrieseKapucijnerenPeulopreisbiedeneveneenseenaanknopingspuntvoorstreekproducten.HetFrieseWitbloeivlasbehoorttotdeolievruchtenenisvolgenssommigeberichtenzoweleenvezel-alseenolievlas.Degeschiktheidvandebeidekoolzaadrassenvoordeproductievankoolzaadoliewordtonderzocht.Totdeui-enwortelgewassenbehorendeBerlikumerUi,deBerlikumerWortelBiermaenWestra'sLangeDunneHerfstwortel.Zezijngeschiktalsstreekproduct.
Bijdeknolgewassenhorenallereerstongeveerdertigindecollectieopgenomenaardappelrassen.VanenkeleervanwordtonderzochtofzedoorhetWerkverbandkunnenwordenaangebodenalsconsumptieaardappel.`DeMenaldumerRondeWitteRoodkopisgeschiktvoormenselijkeconsumptie,evenalsdedriekoolraapvariëteitenvandeFrieseGeleBronskop.
KoudumerBloemkoolwordtalsgroentedoorgaansgekooktenmetkaassaus,melksausoftomatensausopgediend.
Fruit
TotdeFriesefruitrassendiealsstreekraskunnenwordenbenut,horendeappels:SchonevanIephof,DokkumerNije,DoekeMartens,AmbroenPresentvanFriesland.Appelskunnenwordengebruiktomermoes,compôte,sap,ciderenstroopmeetemaken.Zekunnenookwordengedroogdengebruiktvoorgebak.VandebessenSilvergieter'sZwarteenderodebessenStanzaenSintAnnaKorfkekanjam,sapenwijngemaaktworden.HetpruimpjeWichterbiedtalsstreekproductdezelfdemogelijkheden.DeproductievandeFriesefruitrassenkansterkuitgebreidworden.
Likeurenwhiskey
PatZijlstrauitEastermarproduceertWichterlikeur.MetJacobWilmanwerkthijaaneenprojectwaarinmetSintJansroggewhiskeywordtgebotteld.HijmaaktookWichterijs.
�10
�11
UITDEPLATFORMREEKSTEBESTELLENPUBLICATIES
1.Werkenaanverscheidenheid:werkzaamhedenvanhetPlapormFrieseRassenenGewassen.Prijs:€3.50
2.DeFrieserassenengewassenengrondeigenaarsPrijs:€2.503.DeFrieserassenengewassenenreceptuur,kookkunstengastronomiePrijs:€2.504.DeFrieserassenengewassenenstreekproductenPrijs:€2.505.DeFrieserassenengewassenenruimtelijkekwaliteitPrijs:€2.506.DeFrieserassenengewassenendenatuurinclusievelandbouwPrijs:€2.507.DeFrieserassenengewassenendestads-endorpslandbouwPrijs:€2.508.DeFrieserassenengewasseneneducadePrijs:€2.509-11Ineendrietalbrochureswordtverduidelijktomwelkerassenengewassenhetgaaten
voorbeeldengegevenvanwaternualmeegedaanwordt.Prijs:€7.50perstuk12.IneennaslagwerkwordendeFrieserassenengewassenuitgebreidbeschreven.
Prijs:€1013.In2019verschijnteenuitgebreidedocumentademettekstenenfoto'svanderassen.Prijs:
€1514.Indepublicare'Tidenhawwedden'wordtdeFrieseagrarischegeschiedenisvanafhet
eerstebegintotdehuidigerjdbeschreven.PerrjdvakwordtvermeldwelkeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassen,dierenrassenenfruitrassenzichvoordeden.Prijs:€10
15.EenglobalebeschrijvingvandelandbouwgewassencollecdevanhetWerkverbandFrieseRassenenGewassen.Prijs:€5
16.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassenPrijs:€517.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantefruitrassen.Prijs:€518.EenglobalebeschrijvingvandeinFryslângesignaleerdehoudgegewassenPrijs€519.HetfokkenvandeFrieseofmetFryslânverwantedierenrassen.Prijs:€520.HetwinnenvanzadenenknollenvandeFrieseenmetFryslânverwante
landbouwgewassen.Prijs:€521.HetinstandhoudenenvermeerderenvanhetFriesefruitPrijs:€522.Eenintroducrevanhetzaadvoordetetelenconsumpdegewassen.Prijs:€2.23.Eenintroducrevanhetaantebiedenzaadinzakjesenzakken.Prijs:€2.24.FANFRYSLANSGRUN:Raamplanvooreengebundeldeaanpakvandeprakrscheen
economischetoepassingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassen,landbouwgewassen,fruitrassenenhourgegewassen.Prijs:€10
BovengenoemdepublicaWeskunnenmetvermeldingvandenummerswordenbestelddoorovermakenvandegenoemdebedragenopbanknummerTRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.Afgezienvanhetin2019verschijnendnummer13kanhetgehelepakketdoorovermakingvan€60viahetvermeldebanknummerbesteldworden.Portokosten:€7.50.
www.onzestabyhoun.nl
www.dwvn.nl
www.friesehoenderclub.nl
www.nzs.nl
www.fruitynfryslan.nl
www.roodbontfriesvee.nl
www.nvsw.nl
www.werkverband-frieserassen.nl
www.landgeit.nl
www.melkschapen.nl
www.frieshollands.nl
www.szh.nl
www.zeldzamerassen.nl/zwartbles-fokkersgroep
Platform Friese Rassen en Gewassen
www.herbariumfrisicum.nl www.vriendenvanhetoudefruit.nl
Voor €12,50 abonnementsgeld in het jaar blijft u door het tijdschrift OER op de hoogte van wat er zich afspeelt bij het Platform Friese Rassen en Gewassen. Banknummer: NL 16 TRIO 0197 646 174 t.n.v. Werkverband Friese Rassen.
Deze brochure is bestemd voor akkerbouwers, mensen werkzaam in de tuinbouw, hobbytuinders, eigenaren van cultuurtoeristische voorzieningen, landgoederen en historische boerderijen om hen aan de hand van de getoonde voorbeelden voor te stellen de Friese en met Fryslân verwante landbouwgewassen in praktijk te brengen. Om dezelfde reden wordt deze brochure verspreid onder beheerders van kinder- en zorgboerderijen, onderwijsinstellingen, gemeenten, dorps- en stadslandbouw-projecten, campinghouders, musea en beheerders van natuurterreinen.
