Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
e-healthAu te ur Jarno Visser D at um 21 januari 2018
Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in
d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat
ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -
h eal t hwe e k 2 0 1 8 . In di t ee rste ar t i ke l ge ve n
we an t w oord op d e v ra ag: w at is e - heal t h?
Wikipedia zegt: “het toepassen van informatie-
en communicatietechnologie ten dienste van de
gezondheidszorg”. Een breed begrip waarin de
verbinding tussen ict en gezondheidszorg
centraal staat. Vaak wordt e-health in één adem
genoemd met ict-innovatie of innovatieve
technologie. Ook innovatie speelt dus een
belangrijke rol bij e-health.
In de dagelijkse praktijk staat e-health voor
digitale ondersteuning in de zorg waarbij gebruik
wordt gemaakt van technologie. In dit artikel
worden zes veelgebruikte innovatieve
technologieën beschreven die ook in de
gehandicaptenzorg mogelijkheden bieden. De
volgende artikelen in deze serie gaan dieper in
op een aantal van deze technologieën.
Ap p s
Een app is een soft ware-applicatie die niet alleen
via de computer maar ook via smartphone en
tablet te gebruiken is. Het moderne
elektronische cliëntendossier (ecd) is een
voorbeeld van een app die in de
gehandicaptenzorg wordt gebruikt. Daarnaast
zijn er steeds meer apps beschikbaar voor
specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld om
cliënten met een licht verstandelijke beperking
te ondersteunen in hun dagelijks leven.
D omot i c a
Domotica is het gebruik van sensoren in
woningen en huishoudelijke apparatuur die met
het internet verbonden is. Er wordt ook wel
gesproken van smart homes: woningen die op
een slimme manier automatisch taken uitvoeren.
Een simpel voorbeeld van domotica is verlichting
die automatisch aangaat als iemand een ruimte
binnenkomt. Een ander voorbeeld is nachtzorg
met videobewaking en sensoren die geluid en
beweging doorgeven.
Ro bot i ca
Robotica is het inzetten van robots om zorgtaken
te ondersteunen of over te nemen. Deze robots
worden zorgrobots genoemd en kunnen
bijvoorbeeld worden ingezet voor vermaak, als
snoezelrobot of als sociale robot. Bekende
zorgrobots die al in de ouderenzorg worden
ingezet zijn Paro (een robotzeehond om mee te
snoezelen), Zora (een sociale robot voor de
activering van cliënten) en Pepper (een sociale
service robot).
Se r i o us gami n g
Een serious game is een computerspel (vaak een
app) met een ander doel dan alleen vermaak. Bij
een serious game worden spelelementen bewust
e-healthweek 2018 21-1: e-health 1
ingezet om bepaald gedrag uit te lokken. Zo zijn
er serious games om pesten tegen te gaan, om
sociale relaties te bevorderen en om
onderprikkeling te voorkomen. Een bekende
serious game in de gehandicaptenzorg is de
Tovertafel die cliënten met een verstandelijke
beperking verleidt om in beweging te komen.
V i r t ual real i t y
Virtual reality (VR) is het digitaal simuleren van
een omgeving met behulp van een VR-bril. Naast
volledige controle over de omgeving maakt VR
omgevingen waar cliënten anders niet kunnen
komen (virtueel) toegankelijk. In de ggz wordt VR
al ingezet bij het behandelen van
angststoornissen, psychoses en schizofrenie. Een
voorbeeld van VR in de gehandicaptenzorg is het
virtueel zwemmen met dolfijnen van The Dolphin
Swim Club.
Naast virtual reality kan er ook sprake zijn van
augmented reality (AR). Hierbij worden virtuele
elementen toegevoegd aan de werkelijke
omgeving. De apps Pokémon GO en Snapchat zijn
hier simpele voorbeelden van.
W ea ra bl e s
Wearables zijn draagbare technologische
apparaatjes zoals smartwatches en fitness
trackers. Een wearable bestaat vaak uit sensoren
en een kleine computer die ergens op het
lichaam wordt gedragen (op het hoofd, om de
pols, in kleding of als pleister op de huid).
Wearables maken het mogelijk om fysiologische
informatie te monitoren (bijv. hartslag of
huidgeleiding) of om extra ondersteuning te
bieden (bijv. picto’s op een smartwatch).
Con c l usi e
E-health is een breed begrip voor digitale
ondersteuning in de zorg met behulp van
innovatieve technologie. In dit artikel hebben we
zes innovatieve technologieën beschreven die
ook in de gehandicaptenzorg mogelijkheden
bieden. De volgende artikelen in deze serie gaan
hier dieper op in, met in het tweede artikel
antwoord op de vraag: wat voor apps zijn er voor
cliënten in de gehandicaptenzorg?
Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.
Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .
e-healthweek 2018 21-1: e-health 2
appsAu te ur Jarno Visser D at um 22 januari 2018
Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in
d e ge h an d ic apte n zorg? D ie v ra ag staat
ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -
h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it t we ed e ar t i ke l ge ve n
we an t w oord op d e v ra ag: wat vo or ap p s z i jn
e r vo or c l i ë n te n i n de ge h an d i capte n zorg?
Met ongeveer drie miljoen om uit te kiezen zijn
apps niet meer weg te denken uit ons dagelijks
leven. Ook voor de gehandicaptenzorg bieden
apps mogelijkheden. In dit artikel worden zes
recent verschenen apps beschreven voor cliënten
met een verstandelijke beperking.
G et G ri p 1
GetGrip is een app voor cliënten met een licht
verstandelijke beperking en emotieregulatie
problemen die grip willen krijgen op hun emoties
en gedrag. De app is interactief en kan worden
gebruikt om samen met een professional emoties
te leren herkennen, uiten en reguleren. De app
heeft in 2017 de Jan van der Kruis innovatieprijs
gewonnen.
G oe d G el d 2
Goed Geld is een app voor jongeren en
jongvolwassenen met een licht verstandelijke
beperking die het lastig vinden om goed met hun
geld uit te komen. De app ondersteunt bij het
omgaan met geld en het budgetteren van
inkomsten en uitgaven.
e-healthweek 2018 22-1: apps 1
G o OV 3
GoOV is een app voor cliënten met een
verstandelijke beperking die moeite hebben met
zelfstandig reizen. De app begeleidt cliënten bij
het reizen met het openbaar vervoer en biedt een
hulplijn wanneer cliënten tijdens een reis niet
meer weten wat ze moeten doen.
Ko ok ap p 4
De Kook app is een app voor cliënten met een
licht verstandelijke beperking die het lastig
vinden om zelfstandig gezond en lekker te koken.
De app neemt cliënten in zes stappen mee in het
hele proces van koken: van boodschappen doen
tot het bereiden en serveren van de maaltijd.
s i gn aL E REN 5
signaLEREN is een app voor jeugdigen met een
verstandelijke beperking die problemen hebben
met het reguleren van hun spanning. De app is
een digitaal signaleringsplan die cliënten in staat
stelt oplopende spanning te herkennen en
activiteiten aanbiedt om escalatie te voorkomen.
Vra ag Ap p 6
e-healthweek 2018 22-1: apps 2
De VraagApp is een app voor cliënten met een
licht verstandelijke beperking die af en toe
vragen hebben over alledaagse situaties. In de
app kunnen cliënten over verschillende
onderwerpen een vraag stellen die door een
vrijwilliger wordt beantwoord.
Con c l usi e
Het aantal apps is zo groot geworden dat het niet
meer bij te houden is: ongeveer drie miljoen en
elke dag komen er nieuwe bij. Ook voor de
gehandicaptenzorg wordt het aanbod apps
steeds groter. In dit artikel hebben we zes recent
verschenen apps beschreven voor cliënten met
een verstandelijke beperking. Vooral voor
cliënten met een licht verstandelijke beperking
bieden apps mogelijkheden om hun
zelfredzaamheid te vergroten.
Naast apps die specifiek gericht zijn op cliënten
met een verstandelijke beperking kunnen ook
andere populaire apps voor hen iets betekenen.
Denk bijvoorbeeld aan FaceTime of WhatsApp om
te communiceren, Facebook, Instagram of
Snapchat voor sociale contacten, of de vele
games die beschikbaar zijn voor vermaak. Over
het algemeen weten cliënten met een licht
verstandelijke beperking deze apps ook goed te
vinden en zijn ze snel in staat er mee om te gaan.
Het gebruik van apps levert een aantal
problemen en knelpunten op voor de
gehandicaptenzorg. In een later artikel gaan we
hier dieper op in. In het volgende artikel in deze
serie eerst antwoord op de vraag: wat kunnen
robots betekenen voor cliënten in degehandicaptenzorg?
B ron n e n1 https://play.google.com/store/apps/details?
id=nl.emoelens.getgrip 2 https://play.google.com/store/apps/details?
id=hu.erise.goodmoney&hl=nl 3 http://www.go-ov.nl/goov-app/ 4 https://play.google.com/store/apps/details?
id=ilionx.humanitas.kookapp 5 https://play.google.com/store/apps/details?
id=com.ivengi.signaleren 6 https://play.google.com/store/apps/details?
id=com.threetimesimpact.vraagapp
Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.
Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .
e-healthweek 2018 22-1: apps 3
robotsAu te ur Jarno Visser D at um 23 januari 2018
Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in
d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat
ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -
h eal t hwe e k 2 0 1 8 . In di t de rde ar t i kel ge ve n
we an t w oord op d e v ra ag: w at kun n e n rob ots
be te ke n e n voor c l i ë n te n in dege h an d icapte n zorg?
Wikipedia zegt over het begrip robot: “een
programmeerbare machine die verschillende
taken kan uitvoeren. […] In de praktijk betekent
het dat een robot voor verschillende
toepassingen kan worden ingezet.” Bij e-health
gaat het om het inzetten van robots om
zorgtaken te ondersteunen of over te nemen.
Deze robots worden zorgrobots genoemd,
waarbij er verschil is tussen zorgrobots in de
cure sector en zorgrobots in de care sector.
Cure ve rs us care
In Nederland maken we binnen de
gezondheidszorg onderscheid tussen de cure
sector (o.a. ziekenhuizen) en de care sector (o.a.
ouderenzorg en gehandicaptenzorg). Hoe beide
sectoren zorgrobots inzetten is verschillend.
In de cure sector worden robots vooral ingezet
als exoskelet en voor robotchirurgie.
Hierbij worden artsen bij het uitvoeren van
operaties ondersteund door operatierobots.
Precisie is daarom een belangrijke eigenschap
voor zorgrobots in de cure.
In de care sector worden robots vooral ingezet
voor sociale taken zoals vermaak, gezelschap en
het activeren van cliënten. Kunstmatige
intelligentie (AI: artificial intelligence) en
empathie zijn daarom belangrijke eigenschappen
voor zorgrobots in de care.
In dit artikel beschrijven we zes zorgrobots uit de
cure sector die ook in de gehandicaptenzorg
mogelijkheden bieden. Hierbij maken we
onderscheid tussen speelgoedrobots, snoezel-
robots en sociale robots.
Sp e e l goe dro bots
Speelgoedrobots zijn vooral bedoeld voor
vermaak of als gadget. Ze hebben vaak de vorm
van een dier en zijn over het algemeen gemaakt
van harde materialen. Ze worden bestuurd via
een app of door tegen ze te praten. De AI van
speelgoedrobots is beperkt.
Zoomer
e-healthweek 2018 23-1: robots 1
Zoomer is een voorbeeld van een
speelgoedrobot. Het is een interactieve
robothond met sensoren die er voor zorgen dat
hij zich gedraagt als een echte hond. Hij blaft ,
volgt zijn baasje met zijn ogen, reageert op
stemcommando’s en kan trucjes leren.
Sn oeze l rob ots
Snoezelrobots zijn bedoeld om mee te kuff elen
en te snoezelen. Net als speelgoedrobots hebben
ze vaak de vorm van een dier maar zijn ze
gemaakt van zachte materialen. Ze reageren op
aanraking en beweging. Ook de AI van
snoezelrobots is meestal nog beperkt.
Orange Tabby
De Orange Tabby Companion Cat is een robotkat
die miauwt, voelt, beweegt en reageert als een
echte kat. Hij duwt zijn kopje tegen de hand die
over zijn wang aait, spint wanneer hij in zijn nek
of over zijn rug wordt geaait en rolt op zijn rug
zodat zijn buik kan worden geaait.
Paro
Paro is een robotzeehond die reageert op
aanraking door zijn staart te bewegen en zijn
ogen te openen. Hij kan stemmen herkennen en
emoties als blijheid of boosheid tonen. Paro
wordt in de ouderenzorg al met succes ingezet
als gezelschapsrobot.
S oc i al e rob ots
Sociale robots zijn bedoeld voor sociale
interactie. De meeste hebben de vorm van een
mens (humanoïde robots) maar zijn gemaakt van
harde materialen. Ze hebben een geavanceerde
AI en kunnen vaak emoties bij mensen herkennen
en daar empathisch op reageren.
Pleo
Pleo is een autonome robotdinosaurus met
sensoren die er voor zorgen dat hij realistisch
reageert op zijn omgeving. Hij moet worden
opgevoed en door sociale interactie leert hij
verschillende soorten gedrag en toont hij
emoties als blijheid of boosheid.
Zora
e-healthweek 2018 23-1: robots 2
Zora is een humanoïde robot die kan praten,
dansen, spelletjes speelt en kan voorlezen. Hij
kan cliënten animeren en probeert hen met zijn
autonome interactie uit te lokken tot activeren
en bewegen. Net als Paro wordt ook Zora in de
ouderenzorg al met succes ingezet.
Pepper
Pepper is een humanoïde service robot die
gesprekjes voert, spelletjes doet, helpt om
afspraken te herinneren en dingen opzoekt op
het internet. Door het analyseren van
stempatronen en gezichtsuitdrukkingen kan
Pepper emoties herkennen en hier op reageren.
M e n s ve rs us m ac hi n e
Van alle innovatieve e-health technologiën
maken zorgrobots waarschijnlijk de meeste
reacties los. Vaak zijn dat reacties die gaan over
de onmenselijke eigenschappen van robots.
“Zorg is mensenwerk! Gaat zo’n machine straks
mijn werk doen? We laten de zorg voor cliënten
met een verstandelijke beperking toch zeker niet
over aan robots!?”
Interessant is dat bij mensen die gebruik maken
van zorgrobots onbewust een tegenovergestelde
reactie plaatsvindt. Zij zien een zorgrobot al snel
als een maatje waar ze een emotionele band mee
hebben. Dit staat bekend als antropomorfisme:
de neiging om menselijke eigenschappen toe te
kennen aan niet-menselijke dingen.
Meerdere onderzoeken hebben dit verschijnsel
aangetoond. In één van deze onderzoeken waren
proefpersonen al na een uur spelen met Pleo niet
meer in staat hem te onthoofden door de sterke
emotionele band die ze met de robot hadden
opgebouwd. Het is juist deze onbewuste neiging
om een machine te gaan zien als maatje die
verklaart waarom bijvoorbeeld Paro en Zora met
succes worden ingezet in de ouderenzorg,
ondanks het feit dat het robots zijn.
Con c l usi e
In dit artikel hebben we zes zorgrobots uit de
cure sector beschreven die ook mogelijkheden
bieden voor cliënten met een verstandelijke
beperking. Niet om het mensenwerk in de
gehandicaptenzorgzorg van mensen af te nemen
maar als aanvulling daarop. Speelgoedrobots als
alternatief voor een huisdier, snoezelrobots om
gezelschap en troost te bieden en sociale robots
om cliënten te activeren en te stimuleren in hun
sociale ontwikkeling. Dit zijn een paar
mogelijkheden van deze innovatieve e-health
technologie die nog volop in ontwikkeling is.
Net als apps levert ook het gebruik van
zorgrobots echter een aantal problemen en
knelpunten op voor de gehandicaptenzorg. In
een later artikel gaan we hier dieper op in. In het
volgende artikel in deze serie eerst antwoord op
de vraag: wat kan virtual reality betekenen voorcliënten in de gehandicaptenzorg?
Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?
Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .
e-healthweek 2018 23-1: robots 3
virtual realityAu te ur Jarno Visser D at um 24 januari 2018
Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in
d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat
ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -
h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it vi e rd e ar t i ke l ge ve n
we an t w oord op d e v ra ag: w at kan vi r t u al
real i t y bete ke n e n vo or cl i ë n te n i n dege h an d icapte n zorg?
Wikipedia zegt over virtual reality (VR): “VR
simuleert een omgeving via een computer om
een gebruiker via diverse zintuigen onder te
dompelen in een ervaring. De meeste VR-
omgevingen zijn visueel en auditief.” Voor het
visueel simuleren van een omgeving wordt vaak
gebruik gemaakt van VR-brillen, zoals de Google
Cardboard of de Samsung Gear VR.
Twee belangrijke begrippen bij VR zijn immersion
en presence. Deze verwijzen naar de beleving en
het gevoel fysiek aanwezig te zijn in een virtuele
omgeving. Het gebruik van VR-brillen wordt
daarom ook wel immersive VR genoemd, waarbij
een goede virtuele omgeving dezelfde gedachtes,
emoties en fysiologische reacties kan oproepen
als een echte omgeving.
In dit artikel wordt beschreven hoe VR al wordt
ingezet in de gezondheidszorg – met name in de
cure sector (in ziekenhuizen en in de ggz) – en
welke mogelijkheden dit biedt voor cliënten in
de gehandicaptenzorg.
V R i n z i e ke n hui ze n
In ziekenhuizen wordt VR zowel ingezet voor
medisch personeel als voor patiënten. Chirurgen
gebruiken VR om bijvoorbeeld virtueel operaties
te oefenen en verpleegkundigen kunnen met
behulp van VR hun sociale en medische
vaardigheden trainen. Bij patiënten wordt VR
gebruikt om ze voor te bereiden op operaties, als
afleiding en ontspanning bij pijnlijke ingrepen of
om de gevolgen van het Post Intensive Care
Syndrome (PICS) na een traumatische opname op
de IC te verwerken. VRiendje, een combinatie van
een mobiele 360 o camera en een VR-bril, maakt
het voor patiënten zelfs mogelijk om via een
livestream virtueel thuis te zijn tijdens een
ziekenhuisopname.
V R i n de ggz
In de ggz wordt VR vooral ingezet bij de
behandeling van angststoornissen, post-
traumatische stress stoornissen (PTSS),
psychoses en schizofrenie. Het grootste voordeel
van VR is dat de behandelaar volledig controle
heeft over de virtuele omgeving. Bij virtual
reality exposure therapie (VRET) kan een cliënt
daardoor gecontroleerd worden blootgesteld aan
e-healthweek 2018 24-1: virtual reality 1
bepaalde situaties of prikkels. Bijkomend
voordeel is dat behandeling met VR vanuit de
veiligheid van een spreekkamer mogelijk is. Ook
voor het trainen van vaardigheden wordt VR
ingezet in de ggz, bijvoorbeeld voor sociale
vaardigheidstraining, emotieregulatie training en
agressie preventie training.
V R i n de ge h an d i capte n zorg
Ook in de gehandicaptenzorg wordt VR ingezet
voor cliënten, al is dat nog beperkt. In een 5D
belevingscabine kunnen cliënten bijvoorbeeld
hun wereld vergroten. Met behulp van een VR-
bril, wind, geluid, reuk en warmte worden alle
zintuigen bij deze virtuele ervaring betrokken.
Een ander voorbeeld is een waterdichte VR-bril
die het mogelijk maakt voor cliënten om in een
zwembad virtueel te zwemmen met dolfijnen.
Een laatste voorbeeld is de Efteling, die ook VR
gaat inzetten voor gehandicapten. Binnenkort is
het daar voor mensen in een rolstoel mogelijk
om met een VR-bril, koptelefoon en microfoon de
Droomvlucht te beleven, tegelijkertijd met hun
gezelschap die in de echte attractie zit.
Aug me n te d real i t y
Naast VR is ook augmented reality (AR) een
technologie die volop in ontwikkeling is. Hierbij
worden virtuele elementen toegevoegd aan de
werkelijke omgeving. Dit kan met een AR-bril,
zoals de recent verschenen Aryzon, of met
behulp van bijvoorbeeld de camera van een
smartphone. De apps Pokémon GO en Snapchat
zijn hier simpele voorbeelden van.
Con c l usi e
Hoewel het nog maar beperkt wordt ingezet
biedt VR naast vermaak ook andere mogelijkhede
voor cliënten in de gehandicaptenzorg. Hoe VR al
wordt ingezet in ziekenhuizen en in de ggz kan
hierbij als voorbeeld dienen.
Zo kan VR bijvoorbeeld de wereld van cliënten
vergroten. Ze kunnen virtueel omgevingen
bezoeken die anders niet toegankelijk zijn en zo
als het ware op wereldreis. Voor cliënten die niet
meer thuis kunnen wonen maakt VR het mogelijk
om toch af en toe virtueel thuis te zijn, zowel in
een vooraf opgenomen 360 o video als via de
livestream van een mobiele 360 o camera.
Daarnaast kan VR net als in de ggz bijvoorbeeld
ook worden ingezet voor training en behandeling
van cliënten in de gehandicaptenzorg. Sociale
vaardigheidstrainingen, trainingen op het gebied
van emotieregulatie en virtuele dolfijntherapie
zijn hier mogelijke voorbeelden van.
In dit artikel hebben we beschreven hoe VR al
wordt ingezet in de gezondheidszorg (in
ziekenhuizen en in de ggz) en welke
mogelijkheden dit biedt voor cliënten in de
gehandicaptenzorg. In het vijfde en laatste
artikel van deze serie geven we antwoord op de
vraag: welke knelpunten zijn er bij het toepassen
van e-health in de gehandicaptenzorg?
Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?
Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 78 of via j a r n o @ j a r va . n l .
e-healthweek 2018 24-1: virtual reality 2
knelpuntenAu te ur Jarno Visser D at um 26 januari 2018
Wat kan e - heal t h bete ke n en voor cl i ën te n in
d e ge han d i capte nzor g? D ie v raa g staat
ce n t raal i n de ze se r ie ar t i kel e n voor d e e -
h eal t hwe e k 2 01 8 . In d it vi j fd e e n l aatste
ar t i ke l ge ve n we an t w oord op d e v ra ag :
we l ke k ne l p un te n z i jn er bi j het toe passe nvan e - heal t h in d e ge han d i capte nzor g?
In de vorige artikelen hebben we beschreven wat
e-health in het algemeen en apps, robots en
virtual reality in het bijzonder kunnen betekenen
voor cliënten in de gehandicaptenzorg. In dit
laatste artikel van deze serie worden zes
knelpunten beschreven bij het toepassen van e-
health en innovatieve technologie in de
gehandicaptenzorg.
Et hi ek
Ethische knelpunten zijn dilemma’s die gaan
over goed en fout. Wat is goede e-health in de
gehandicaptenzorg? Is e-health goed voor alle
cliënten met een verstandelijke beperking? Hoe
kunnen we goed omgaan met e-health in de
gehandicaptenzorg? Is zorg zonder bewezen e-
health nog wel goede zorg? Moeilijke vragen waar
niet direct een antwoord op is.
Wat voor ethische vragen en dilemma’s worden
opgeroepen verschilt per technologie. In een
eerder artikel beschreven we al dat met name
het inzetten van zorgrobots veel reacties
losmaakt. “Zorg is mensenwerk! Gaat zo’n
machine straks mijn werk doen? We laten de zorg
voor cliënten met een verstandelijke beperking
toch niet over aan robots!?”
G e ld
E-health toepassingen kosten vaak veel geld. Eén
van de redenen hiervoor is dat slechts 1 op de
3000 innovatieve ideeën ook daadwerkelijk een
succesvolle toepassing of product wordt. Alle
tijd, energie en geld die in de andere 2999 ideeën
is gestoken levert niks op. Innovatie – wat een
belangrijke rol speelt bij e-health – is dus per
definitie een duur proces.
Een andere reden is dat ook een succesvolle e-
health toepassing vaak veel tijd, energie en geld
heeft gekost. Het ontwikkelen van bijvoorbeeld
sociale zorgrobot Zora vraagt om grote
investeringen door de complexe elektronica en
kunstmatige intelligentie die in de robot wordt
gebruikt. Hierdoor zijn de aanschafkosten van
dergelijke e-health toepassingen vaak hoog.
P r ivac y
Veel e-health toepassingen maken gebruik van
data die digitaal wordt opgeslagen. Wanneer dit
cliëntgegevens zijn geldt er strenge wetgeving
om hun privacy te beschermen. Lang niet altijd is
duidelijk hoe er met privacy wordt omgegaan bij
e-health toepassingen. Waar staat de data? Hoe
is het beveiligd? Wie kan er bij? Wat wordt er mee
gedaan?
e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 1
Vooral wanneer een techologie al is ingeburgerd
buiten de zorg ontstaat het gevaar dat er niet
meer wordt nagedacht over privacy. Zo gebruikt
bijna iedereen WhatsApp om foto’s en
persoonlijke informatie met elkaar te delen.
Wanneer dit ook wordt gedaan over of met
cliënten is het maar de vraag of er nog wordt
voldaan aan de privacywetgeving.
Te c hn ol o gi e
Technologische knelpunten gaan zowel over
kennis van wat de technologische mogelijkheden
zijn als over de grenzen van technologie. Veel
medewerkers in de gehandicaptenzorg weten
simpelweg niet wat voor e-health toepassingen
er allemaal zijn en wat dit voor cliënten zou
kunnen betekenen, laat staan dat ze er al mee
willen of kunnen werken.
Naast kennis van wat de technologische
mogelijkheden zijn zitten er ook grenzen aan de
technologie zelf. Een smartphone moet
bijvoorbeeld nog steeds elke dag aan de lader
omdat accu’s maar beperkt energie kunnen
opslaan. Vaak moet er bij e-health toepassingen
een balans worden gezocht tussen de behoeftes
van cliënten en de technische mogelijkheden.
W ete n sc hap p e li j k on d e rzoe k
Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek
gedaan naar de inzet van e-health toepassingen
in de gehandicaptenzorg. Oorzaak en gevolg
lijken hierbij uitwisselbaar te zijn: omdat er nog
weinig onderzoek is gedaan worden e-health
toepassingen beperkt ingezet en omdat e-health
toepassingen beperkt worden ingezet kan er
weinig onderzoek naar worden gedaan.
Dit is anders in bijvoorbeeld de ouderenzorg en
de ggz, waar wel wetenschappelijk onderzoek
wordt gedaan. Uit onderzoek naar de inzet van
snoezelrobot Paro in de ouderenzorg zijn
positieve resultaten naar voren gekomen. Ook
naar de inzet van virtual reality exposure therapy
(VRET) in de ggz is onderzoek gedaan. Ook daar
zijn positieve resultaten gevonden.
Zor gor ga n i sat i e s
Zorgorganisaties in de gehandicaptenzorg lijken
vooral bezig te zijn met het hier en nu. Er is veel
aandacht voor wat de cliënt van nu wil en vrijwel
geen aandacht voor wat de cliënt over vijf of tien
jaar wil. Innovatie en het inzetten van e-health
toepassingen is door gebrek aan noodzaak,
draagvlak en financiële middelen daarom vaak
geen onderdeel van de strategie.
Gevolg is dat e-health projecten binnen
zorgorganisaties in de gehandicaptenzorg vaak
beperkt blijven tot proeft uinen en pilots. Wat het
doel is van een project en hoe dit aansluit op de
visie en strategie van een organisatie is meestal
onduidelijk. Vaak blijkt achteraf ook dat er toch
niet vanuit de cliënt is gestart maar vooral vanuit
de technologische mogelijkheden.
Con c l usi e
In de eHealth-monitor 2017 wordt in ruim 100
pagina’s het gebruik van e-health in Nederland
beschreven1. Voor de bevindingen in de
gehandicaptenzorg wordt verwezen naar een
aparte publicatie van slechts vijf pagina’s 2. De
gehandicaptenzorg heeft duidelijk nog een
inhaalslag te maken. De mogelijkheden om e-
health op een betekenisvolle manier in te zetten
voor cliënten in de gehandicaptenzorg zijn er. De
knelpunten bij het toepassen hiervan helaas ook.
Om gebruik te maken van de mogelijkheden die
e-health en innovatieve technologie biedt voor
cliënten in de gehandicaptenzorg is
samenwerking nodig: het combineren van
praktijk, zorgvraag, technologie, onderwijs,
wetenschap, investeringen, etc. Co-creatie met
cliënten is daarbij een voorwaarde om ook
daadwerkelijk te starten vanuit de cliënt.
e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 2
De grootste uitdaging is om al die verschillende
werelden met elkaar te verbinden. Dit vraagt om
verbinders die kennis en expertise hebben in
meerdere werelden. De auteurs van een artikel
over eff ectief innoveren in de care sector hebben
dit treff end omschreven3:
“De zorg heeft aan veel zaken een tekort: eentekort aan bedden, aan handen aan het bed en
aan budget. […] Waar de zorg geen tekort aanheeft , zijn mensen met het hart op de juiste
plaats en dankbare cliënten. Mensen die zichwillen inzetten om de zorg te optimaliseren en er
het beste uit te halen. Wat de zorg nodig heeft ,zijn mensen met kennis van zorg en ict-
innovaties om deze werelden te verbinden. ”
In vier artikelen hebben we beschreven wat e-
health in het algemeen en apps, robots en virtual
reality in het bijzonder kunnen betekenen voor
cliënten in de gehandicaptenzorg. In dit vijfde
artikel hebben we zes knelpunten beschreven bij
het toepassen van e-health en innovatieve
technologie in de gehandicaptenzorg. Dit was het
laatste artikel in deze serie, die we afsluiten met
antwoord op nog één vraag: waarom deze serieartikelen?
B ron n e n1 https://www.nictiz.nl/SiteCollectionDocuments/Rap
porten/eHealth-monitor%202017.pdf2 https://www.nictiz.nl/SiteCollectionDocuments/Ove
rig /Factsheet_het_gebruik_van_eHealth_in_de_zorg_
voor_mensen_met_een_verstandelijke_beperking.pdf3 https://mxi.nl/uploads/files/publication/eff ectief-
innoveren-in-de-care.pdf
Waar om d e ze se r i e ar t i kel e n?
“Na mijn studie technische informatica(universiteit) kwam ik erachter dat ik een ict-er
met een zorghart ben. Ik heb de overstap naar degehandicaptenzorg gemaakt, ben toegepaste
psychologie (hbo) gaan studeren en ben eenzorgprofessional geworden met ict in zijn dna.
Bijna tien jaar werk ik ondertussen in de
gehandicaptenzorg, voornamelijk met kinderenmet een verstandelijke beperking,
ontwikkelingsstoornissen (o.a. autisme, ADHD enhechtingsproblematiek) en probleemgedrag. In
mijn werk heb ik ervaren hoe technologie eenpositieve bijdrage kan leveren aan de kwaliteit
van leven van cliënten. Agressieve cliënten diehun frustratie kwijt konden door te bewegen met
de Xbox Kinect. Hyperactieve cliënten die rustigwerden van het spelen met robotdieren. Cliënten
die door Google Street View de wereld voorbijhun instellingsterrein konden ontdekken. Sociaal
geïsoleerde cliënten die buiten kwamen doorPokémon GO. En dit zijn nog maar een paar
voorbeelden…
Ik ben er van overtuigd dat e-health eninnovatieve technologie een betekenisvolle
bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van levenvan cliënten in de gehandicaptenzorg. Om de
mogelijkheden te laten zien heb ik deze serieartikelen geschreven voor de e-healthweek 2018.
Zodat ook in de gehandicaptenzorg de kennis ophet gebied van digitale ondersteuning groter
wordt. Ik hoop dat je ze met veel plezier gelezenhebt en hoor graag je reactie!”
– Jarno Visser
Dit artikel is geschreven voor de e-healthweek 2018.
Meer weten over de mogelijkheden die e-health kan bieden in de gehandicaptenzorg?Neem dan contact op met J a r n o V is s e r op 0 6 8 3 5 7 7 2 7 8 of via j a r n o @ j a r va . n l .
e-healthweek 2018 26-1: knelpunten 3