№190 (29171) 4 ҚАЗАН, С�РСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

Көңіл айту жеделхатын жолдады

–––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Аме рика Құрама Штат-тары ның Президенті Дональд Трампқа к ңіл айту жеделхатын жол-дады, деп хабарлады Президенттің баспас з қызметі.––––––––––––––––––

М е м л е к е т б а с ш ы с ы Нұрсұлтан Назарбаев Лас-Вегас қаласында болған атыс салдарынан көптеген адамның қазаға ұшырағаны жəне зардап шеккені тура-лы хабарды зор күйзеліспен қабылдады.

«Біз осынау сын са ғат-тарда АҚШ халқымен бірге екенімізді жеткізгім келеді. Жеке өзімнің жəне барша Қазақстан халқының атынан қаза болғандардың туыстары мен жақындарына, сондай-ақ достас Америка Құрама Штат тарының халқына көңіл айтып, зар дап шеккендердің тезірек сауы ғып кетуіне ті лек тестік біл ді ремін», – делін ген жеделхатта.

ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

ЗЕРДЕ

6-бет

ИСЛАМ – БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМ ЖОЛЫ

9-бет

«ӨЗІ ІЛЕНІҢ АРҒЫ ЖАҒЫНА ӨТКЕНДЕ БЕЛБЕУІНІҢ БІР ҰШЫ ӨЗЕННІҢ БЕРГІ ЖАҒЫНДА ЖАТАДЫ-МЫС»

ДИДАР

12-бет

ШАРТАС

КӨРШІМЕН ЖАҚСЫ БОЛҒАННЫҢ КӨҢІЛІ ЖАЙ

6-бет

Жақсыбай САМРАТ

ТӘУЕЛСІЗДІКПЕН КЕЛГЕН НАР ТӘУЕКЕЛ

4-бет

Сайраш �БІШҚЫЗЫ

Жиында қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы жаһандық факторлар-ды қамтитын өзекті мəселелер, сондай-ақ табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға қарсы тұру ба-рысында қолданылатын күштер мен құралдардың қазіргі ахуалы талқыланды.

– Біз бүгін еліміздің барлық күштерін түрлі төтенше жағдайларға қарсы тұруға жəне жұмылдыруға дайындығын талқылайтын боламыз. Сонымен қатар Қазақстанның Қауіпсіздік Кеңесінің рөлі мен мəртебесін одан əрі арттыру жөніндегі мəселелер қарастырылады, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Кеңесте Елбасы ЭКСПО-2017 халық-аралық көрмесін өткізу барысында қауіп -сіздікті ойдағыдай қамтамасыз еткені үшін құқық қорғау жəне арнаулы ор ган-дардың қызметкерлеріне алғыс айтты.

Жиын қорытындысы бойынша Қазақстан Президенті бірқатар нақты тапсырма берді.

Сурет Президенттің баспас�з қызметінен алынды

––––––––––––––––––––––––––К е ш е М е м л е к е т б а с ш ы с ы Нұрсұлтан Назарбаевтың т ра -ға лығымен Қауіпсіздік Кеңесі-нің отырысы  тті, деп хабарлады Президенттің баспас з қызметі.––––––––––––––––––––––––––

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:1. «Қазақстан Респуб ли ка сының дипломатиялық

жəне қызметтік паспорттарын ресімдеу, беру, ауыс-тыру, тапсыру, алып қою, есепке алу, сақтау жəне жою қағидаларын жəне Қазақстан Республикасының дипломатиялық жəне қызметтік паспорттары берілетін Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарының тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 13 қаңтардағы № 722 Жарлығына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2014 ж., № 1, 2-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасының дипломатиялық жəне қызметтік пас-порттары берілетін Қазақстан Республикасы лауазым-ды адамдарының тізбесінде:

Қазақстан Республикасының дипломатиялық пас-порты берілетін адамдардың тізбесінде:

19-тармақ алып тасталсын;23-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

«23. Қазақстан Республикасы Президентінің Про-токол Бастығы, Қазақстан Республикасы Президентінің Бас пасөз хатшысы, Қазақстан Республикасы Прези ден-ті Əкімшілігінің Сыртқы саясат орталығының меңге-рушісі.»;

24-тармақ алып тасталсын;мынадай мазмұндағы 31, 32, 33-тармақтармен

толықтырылсын:«31. Біріккен Ұлттар Ұйымының əскери

байқаушылары жəне штаб офицерлері ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымының бітімгершілік операцияларына қатысушылар;

32. «Самұрық-Қазына» ұлттық əл-ауқат қоры» акционерлік қоғамының, «Астана» халықаралық қаржы орталығының бірінші басшылары;

33. Қазақстан Республикасының Ұлттық олимпиада комитетінің президенті.»;

Қазақстан Республикасының қызметтік паспорты берілетін адамдардың тізбесінде:

2 жəне 3-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:

«2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 150 Жарлығымен бекі-тілген Мемлекеттік саяси жəне əкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізіліміне сəйкес дипломатиялық паспорт алуға құқығы жоқ мемлекеттік саяси қыз-метшілер.

3. Дипломатиялық паспорт алуға құқығы бар адам-дарды қоспағанда, Қазақстан Республикасы Пре зи-дентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 150 Жар-лығымен бекітілген Мемлекеттік саяси жəне əкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізіліміне сəйкес «А» корпусының лауазымындағы мемлекеттік əкімшілік қызметшілер.»;

4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«4. Дипломатиялық паспорт алуға құқығы бар

адамдарды қоспағанда, Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 150 Жарлығымен бекітілген Мемлекеттік саяси жəне əкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізілімінің А жəне В санаттарының, «Б» корпусының С-1, С-2, С-3

санаттарының лауазымындағы мемлекеттік əкімшілік қызметшілер.»;

мынадай мазмұндағы 7-1 жəне 7-2-тармақтарымен толықтырылсын:

«7-1. Қазақстан Республикасы «Атамекен» ұлттық кəсіпкерлер палатасының бірінші басшысы, «Атамекен» өңірлік кəсіпкерлер палаталарының бі рін-ші басшылары жəне «KAZAKH INVEST» ұлттық ком-паниясы» акционерлік қоғамының өңірлік директор-лары.

7-2. Қазақстан Республикасының Ұлттық олимпиа-да комитетіне кіретін спорт федерацияларының бірінші басшылары.».

2. Осы Жарлық алғашқы ресми жарияланған кү ні-нен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 3 қазан №555

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАРЛЫҒЫ «Қазақстан Республикасының дипломатиялық және қызметтік паспорттарын ресімдеу, беру, ауыстыру, тапсыру, алып қою, есепке алу, сақтау және жою қағидаларын және

Қазақстан Республикасының дипломатиялық және қызметтік паспорттары берілетін Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарының тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 13 қаңтардағы № 722 Жарлығына  згерістер мен толықтырулар енгізу туралы

EUR/KZT 400.27 USD/KZT 341.24 RUB/KZT 5.9 CNY/KZT 51.29ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Қауіпсіздік Кеңесі нің отырысы өтті

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Кантри музыкасының концертіне

жиналған халыққа Мандалай-Бэй қо-нақ үйінің 32-қабатынан қала төңірегінің тұрғыны, 64 жастағы Стивен Паддок автоматты винтовкамен оқ атып, 59 адамды жер жастандырып, 527 адамды жаралады. Бұл қантөгіс АҚШ-тағы ең қанқұйлы қылмыс деп тіркелді.

Көңіл көтеріп, əн-музыка тыңдаймыз деп жиналған бейбіт халық қанды ойранға тап болды. Егер басқа бір елде осындай қантөгіс болса тұрмыста мұқтаждық

көріп, ашынған адамның қылығы шығар деп болжар едік. Бірақ əлемдегі ең бай елдің есі дұрыс, зейнетақы алатын ада-мын мұқтаждықтан, өмірден түңіліп, осындай қылмысқа барды деп айта алмайсың. Бүгінге дейін белгілі болған жағдайға қарағанда, Стивен Паддок бухгалтер болып қызмет істеген адам көрінеді. Шешесімен екеуінің жалға беріп, ақша табатын пəтерлері де болған. Одан басқа Паддоктың жеңіл моторлы ұшақты қолдануға лицензиясы бар екені жəне ұшатын екі аппараты барлығы да анықталған. Əзірге полиция əкесінің қауіпті қылмыскер болып, 1969 жылы

іздеуде болғаны туралы дерек тауып, Паддоктың қылығы осы іспен байланыс-ты емес пе екен деген сұрақты өздеріне қойып отыр. Бұл күмəнді күдік, өйткені əкесінің кегін 40 жылдан кейін зейнетке шыққан соң есі дұрыс адам қайтарамын деп ойламайтын шығар...

Қонақүйдің өзі қонған нөміріне Паддоктың 23 автоматты винтовка-ны қалай алып кіргені де жұрттың бəрін таңғалдыруда. Осынша қаруды енгізгеніне қарағанда, қанішер халықты қыруға əбден дайындалған сияқты. Кейбір куəгерлердің айтуынша, ол винтовканың 30-40 магазинін босатып, 1 мыңға жуық оқ атқан. Естері шығып, қайда қашарларын білмей ұйлыққан 20 мың көрерменді аямай қырған.

Қаланың барлық полициясы қані-шерді құрықтауға тартылып, осы жер-дегі казиноның жанынан жедел штаб құ рылған. Əуежайдың жұмысына дейін уақытша тежеліп, ұшулар тоқтатылған... Барлық 1,5 миллиондық қала бойын-ша төтенше жағдай жарияланған. Қо-нақүйдің жанына дабылымен безілдетіп, полиция машиналары келгенде Паддок оларға да оқ жаудырған. Қонақүй нөмірінің есігін бұзып кірген полиция қызметкерлері қанішердің өзін-өзі атып өлтіргенін көрген.

Қанішердің тұратын үйін тексеру барысында 20-ға жуық ататын қарулар, бірнеше мың патрон жəне жарылғыш заттар табылған. Паддок əскерге де бармаған адам екен, қару-жарақ жинау-мен де бұрын айналысып көрмегенін жа-қындары мен көршілері айтып берген.

АҚШ-тағы қанқұйлы қырғын

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Американың Невада штатындағы бүкіл әлемге к ңіл к теру ойын-сауықтарымен атағы шыққан Лас-Вегас қаласындағы «қанды жексенбі» бүгінгі күнде дүние жүзінің аузынан түспей отыр. Қазір бүкіл әлем осы оқиғаға алаңдаушылық білдіріп, Американың халқы мен үкіметіне к ңіл айту білдіруде. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

(Соңы 2-бетте)

2 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Кеңес отырысында әлеу­мет тік жарнамаларды орналас­тыру, бұқаралық ақпарат құрал­дарындағы қазақ тілінің жағ­дайы, «Ашық үкімет» порталын дамыту сияқты бірқатар мә­селелер талқыланды.

Ақпарат және коммуника­циялар министрлігінің БАҚ саласындағы мемлекеттік сая­сат департаментінің директоры Елдос Нәшірәлінің ақпаратына сүйенсек, отандық телеарналар эфир уақытының 1 пайызын әлеуметтік роликтерге бөлуді

жоспарлап отыр. Яғни, күніне 2 мезгіл 45 секундтық бейне­көрсетілім кешкі уақытта кө рер­мен назарына ұсынылмақ. Е.Нә­шірәлінің пікірінше, мұндай әлеуметтік роликтер отбасы құн дылықтарын, адамгершілікті және патриотизмді насихат­тайды.

«Qazaqstan» РТРК» басшы­сы Ерлан Қарин теледидар көру рейтингін анықтаудың кем­шіліктеріне тоқталды. Оның айтуынша, қазіргі жүйе нақты жағдайды көрсетпейді.

«БАҚ саласындағы мем­ле кеттік тілдің дамуына ық­пал ететін фактор – зерттеу

компанияларының нәтижесінің сапасы. Алайда олар келтірген рей тинг шындықтан алшақ жа­тыр. Мысалы, «TNS Central Asia» компаниясы зерттеуді ірі қа лаларда тұратын 2200 тір кел­ген абоненттер арасында жүр­гізген. Респонденттердің 58 пайызы қазақтілді. Қазақтілді аудиторияның басым бөлігі қалаларда емес, шет жақта, ауылдарда тұрады. Сондықтан, олардың талғамдары ескерілмей қалады», – деді Е.Қарин.

«Qazaqstan» телеарнасы бас шысының пайымдауынша, нақты рейтингке қол жеткізу үшін зерттеуді түрлендіру қа­жет. Ол сауалнама, блиц­интер­вью, әлеуметтік зерттеулер жүр­гізіп, фокус топтармен жұмыс істеу керектігін айтты.

Отырыс барысында ұлттық доменді ауыстыру мәселесі де сөз болды. Қоғамдық кеңестің

мүшесі Нұрлан Исин «kz» доменін «qz»­ге өзгер ту ді ұсынды. Ол ертерек қимыл да­ма са, «qz» доменін басқалар ием деніп кетуі ықтимал екенін ай тады.

«Ұлттық доменді жаңа әліп­биге сәйкес латынша «qz»­ге ауыс тыру қажет. Бұл мәселені тез шешкеніміз жөн. Сондықтан, осы ған жауапты мекеме ICANN­ға сұраныс жіберілуі тиіс», – деді Н.Исин.

Жиында «Ашық үкімет» порталының жұмысы да тал­қыланды. Бұл жөнінде Ақ­парат және коммуникация­лар министрлігінің БАҚ сала­сын дағы мемлекеттік саясат департаменті директорының орынбасары Бекзат Рахимов баяндама жасады. Оның айту­ынша, портал қазіргі таңда екі тілде қажетті ақпараттарды та­ратып отыр.

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Брифинг барысында З.Балиева Қазақ­станда Бала құқықтары жөніндегі Уәкіл институты құрылғаннан бері балалар мен жастардың құқықтарын қорғау сала сын да көптеген игі істер атқарылып, бірқатар әлеу­меттік маңызды жобалар іске асырыл ғанын атап өтті.

«Соның бірі – Бала құқықтары жөніндегі уәкіл жанынан ашылған Қазақстан ба­лалары мен жастарына арналған ұлттық сенім телефоны болатын. Бүгінгі жиында мұндай сенім телефоны тек балалар мен жастарға ғана емес, қазіргі қоғам өкілдерінің

барлығына қажет екенін жеткізгіміз келеді. Біз бұл пікірімізді келіп түскен қоңыраулар көрсеткішінің нәтижесіне сәйкес айтып отыр­мыз», – деді З.Балиева.

Қазақстанда Сенім телефоны өткен жылдың қараша айынан бері қызмет атқара бастаған болатын. Бүгінгі күнге дейін жедел желіге 2 миллионға жуық қоңырау шалынған. Соның ішінде биылғы 8 айда 1 млн 376 мың қоңырау қабылданған болса, оның аясында 5 мың бала мен жастар өкілдеріне же­дел көмек көрсетілген. Атап айтқанда, 1 737 өтініш бо йынша психологиялық және заңгерлік көмек көрсетіліпті.

Тұтастай алғанда, сенім телефоны арқылы өтініш білдіргендердің басым бөлігі кәмелет

жасқа толмаған жасөспірімдер. Мамандар ұсынған деректерге сүйенсек, жедел желі іске қосылғалы 103 суицид жағдайының жолы кесіліп, балаларға қатыгездік жасаудың 42 оқиғасына тоқтау салынған. Сонымен бірге, ересектер тарапынан сексуалдық зорлық­зомбылыққа ұшыраған 7 балаға психологиялық қолдау көрсетілген.

Жалпы, тәулік бойы қызмет көрсететін «111» телефоны арқылы ақпараттық кеңес, психологиялық және заңгерлік көмек алумен қатар, бала құқықтарының бұзылу фактілері туралы да шұғыл хабарлауға болады.

Тағы бір айта кетерлік жайт, «111» шұғыл қыз метінің жетекшісі әрі ұйымдастыру­шысы Ысқақ Құлатайдың мәлімдеуінше, бас тапқыда балаларды қандай да бір қауіп­қатерден қорғай отырып, оларға телефон арқылы қол ұшын созып, көмектесуге бағытталған бұл желіге хабарласушылардың басым бөлігі ересектер қауымы болғандықтан, консультациялық қызмет ауқымын мейлінше кеңейтуге тура келген. Сол себепті, желі де жауап беретін мамандардың саны көбей­тіліп, сапасын барынша жақсарту мәселесі қарастырылып жатыр.

Динара БІТІК, «Егемен Қазақстан»

Ұлттық экономика министрі Ти мур Сүлейменовтің мәлім де­уінше, жыл басынан бері респуб­ликада инфляциялық үдерістер баяулаған. Ақпаратқа сүйенсек, биылғы қыркүйекте инфляция 3 пайыз, ал жалпы жылдың басы­нан бері 4,2 пайызды құраған. Баяулаудың негізгі факторлары валюта нарығындағы жағдайдың тұрақтануы, нарықтың бірқа­лып ты инфляциялық болжамда­ры, сондай­ақ азық­түлік тауар­ларының негізгі түрлері бойын­ша өнімдер шығарудың өсуі, дей ді министр. Айтуынша, азық­түлік тауарларының баға ла ры соңғы үш ай қатарынан төмен­деген. Ал бағалар мен ақылы қызмет көрсетулерге тарифтер бір қалыпты қарқынмен өсуде.

Азық­түлік тауарлары ба­ға ларының маусымдық төмен­деуіне қарамастан биылғы жыл­дың басынан бастап пияз, сәбіз, қызылша, қой еті және сиыр еті бағаларының өсуі байқалған. Сонымен қатар, жұмыртқа, қарақұмық, қырыққабат, қант және күнбағыс майы бағасының арзандауы тіркелген. Азық­түлік емес тауарлар бойынша бағалардың ең көп өсуі дизель отынына, бензинге, сұйылтылған газға, маталарға, кеңсе тауар­ларына, аяқ киім мен қатты отынға қатысты болып отыр, деді министр. Осыған байланыс ты Үкімет әлеуметтік маңызы бар азық­түлік тауарларына және қызмет көрсетулерге бағалар мен тарифтердің негізсіз өсуіне жол бермеу шараларын қолданғанын да атап өтті.

Бұл ретте өңірлердің әкім­деріне Ауыл шаруашылығы ми нистрлігімен бірге өңірлік тұрақтандыру қорларында не­гізгі азық­түлік тауарларының жеткілікті қорын қамтамасыз ету қажет, сондай­ақ күн сай­ын бағаларға мониторинг жасау және нарықта қажетті әлеуметтік м а ң ы з ы б а р а з ы қ ­ т ү л і к тауарларының жетіспеушілігі мен ысырап болуына жол бермеу үшін тұрақтандыру қорларының ресурстарын тиімді пайдалану керек. Оған қоса Энергетика министрліг іне өңірлердің әкімдерімен бірге жылу беру маусымында жанар­жағармай материалдарына бағалардың

негізсіз өсуіне жол бермеу үшін тиісті жұмыс жүргізу қажет. Осы аталған алдын алу шарала­рын ескерген жағдайда биылғы жылдың қорытындысы бойын­ша инфляция деңгейі 6,9­7,5 пайыз ауқымында болады деп күтілуде, бұл жоспарланған деңгейге сәйкес келеді.

Отырыста басқа да мемле­кеттік органдардың басшыла­ры ба ғалардың негізсіз өсуіне жол бермеу шаралары туралы баян дады. Мәселен, Энергетика министрі Қанат Бозымбаев мұнай өнімдерінің ішкі нарығы үшін 111,1 млн тонна мұнай өңдел генін, бұл өткен жылдың осы ке зеңімен салыстырғанда 3,6 пайызға жоғары екенін мәлім­деді. Автобензин өндірісі 2 млн 270 мың тоннаны құрады, бұл да 2016 жылдың сәйкес кезеңіндегі көрсеткіштен жоғары. АИ­92 маркалы бензиннің орташа бағасы қаңтар айында литріне 135 теңге болса, қыркүйекте баға орта есеппен 150 теңгеге дейін өсті, өсім 11 пайызды құрады. АИ­92 бензині бойынша импорт үлесі шілде­тамыз айларындағы 15 пайыздан қыркүйекте 30 пайызға дейін ұлғайды. Бұл мұнай өңдеу зауыттарында жаңғырту жұмыстарының аяқталуына орай жөндеу жұмыстарын жүргізуге байланысты болды, деді ми­нистр. Сәйкесінше, осыған орай ішкі нарыққа жеткізудің азаюы мен импортқа шығарудың артуы байқалады, бұл бағаның өсуіне ықпал еткен.

Қ.Бозымбаевтың мәлім деу­інше, Энергетика министрлігі

нарықтағы баға жағдайын мұ­қият қадағалап отыр, мәселен, бір неше жанар­жағармай станса­ларына қатысты әкімшілік іс қозғалды. Сонымен қатар ағым­дағы жағдайды ретке келтіру бойынша қадамдар жасалып жатыр.

Шымкент МӨЗ­де қазан ай­ында өңдеу жоспары 110 мың тоннаға ұлғайтылды, бұл ішкі нарықты бензин және дизель отынымен қосымша қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Барлық жанар­жағармай стансаларының жұмысы есебінен, қараша ай­ында АИ­92 бензині бойын­

ша импорт үлесін 30 пайызға және желтоқсанда 20 пайызға дейін төмендету көзделіп отыр, осылайша қазіргі жағдай тұрақтандырылады.

Өз кезегінде, Ауыл шаруа­шы лығы бірінші вице­министрі Қайрат Айтуғанов тұрақтандыру қорларының жұмысы өткен жыл­мен салыстырғанда барынша жүйелі болғанын әрі бұл әлеу­меттік маңызды тауарлар баға­сының өсімін шектейтінін айтты. 11 шілдеде өткен Үкімет отыры­сында әкімдіктерге тұрақтандыру қорлары үшін өнімдер сатып алу тапсырылған болатын. Қазіргі таңда әкімдіктерге аталған жұмысты жандандырып, осы жылдың 15 қарашасына дейін аяқтау қажет, деді вице­министр.

Сондай­ақ жиында Атырау облысы әкімінің орынбасары Әлібек Наутиев, Солтүстік Қа­зақстан облысының әкімі Құ­мар Ақсақалов, Павлодар облы­сының әкімі Болат Бақауов, Оң түстік Қазақстан облысы әкі­мінің орынбасары Төлеген Сәр­сембаев және Астана әкімі Әсет Исекешев сөз сөйледі.

Қорытындысында Бақытжан Сағынтаев барлық салалық мем­лекеттік және жергілікті атқа­рушы органдарға тауарлар мен

қызметтерге, әсіресе әлеуметтік маңызды азық­түлік тауарлары­на баға өсімі мәселесін ерекше бақылауда ұстауды тапсырды.

Үкімет отырысында қа рал­ған екінші мәселе – «Қазақ­стан Республикасының кей бір заңнамалық актілеріне кәсіп кер­лік қызметті реттеуді жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу ту­ралы» заң жобасы. Заң жобасы барлығы 13 кодекс пен 103 заң­ға 1000­ға жуық түзетулер енгі­зеді. Заң таныстырылған соң Үкі мет басшысы Ұлттық эконо­мика министрлігіне Премьер­Министр Кеңсесімен бірлесіп, Пре зидент Әкімшілігімен заң жобасын бекітіп, осы жылдың қазан айының соңына дейін оны Парламент Мәжілісіне өткізуді тапсырды.

Сондай­ақ Бақытжан Сағын­таев «Цифрлы Қазақстан» бағ­дар ламасы аясында шағын және орта бизнесті қолдауға бағыт­талған бірқатар шаралар бар екенін атап өтті. Осыған орай, Премьер­Министрдің орынбаса­ры Асқар Жұмағалиевке, Ұлттық экономика министрлігіне және ҰКП­ға «Бәйтерек» холдингімен бірлесіп, қараша айының соңына дейін «бір терезе» режімінде шағын және орта бизнеске арналған цифрлы платформа жұмысын бастауды тапсырды.

Үкімет отырысында қа рал­ған тағы бір мәселе – элек­тронды білім беруді дамыту жайы. Бұл ретте Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев бүгінгі таңда тұжырымдамалық түрде білім беру жүйесі негізгі үш бағыт бойынша жүргізіліп жатқанын айтты. Олар: білім беру үдерісін цифрландыру, цифр лы білім беру контенті, білім беруді басқаруды цифрлан­дыру бағыттары. Ал электронды білім беруді енгізу бойынша ақпараттық­коммуникациялық саладағы министрліктің мін дет­терін Ақпарат және коммуника­циялар министрі Дәурен Абаев баяндады. Талқылау қоры тын­дысында Премьер­Министр Бақытжан Сағынтаев Білім жә­не ғылым министрлігіне Ақ па­рат және коммуникациялар ми­нистрлігімен, әкімдермен бірге өңірлер тұрғысынан мектептерді жылдамдықты интернетке қосу жоспарын әзірлеуді тапсырды. Бұдан өзге, ведомствоішілік білім берудің мәліметтер база­ларын ықпалдастыруды жос­парланған мерзімдерге сәйкес аяқтау тапсырылды. Атал­ған тапсырмалардың орында­луын бақылау Премьер­Ми­нистрдің орынбасары Асқар Жұмағалиевке жүктелді.

Ел қауіпсіздігінің маңызы зор

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенаты Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Дариға Назарбаева бастаған жоғарғы Палата комитеті Ақтауда көшпелі отырыс өткізіп, Қазақстан Қарулы Күштері Әскери-Теңіз күштерінің қызметі мәселелерін талқылады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Комитеттің көшпелі отыры­сын ашқан Д.Назарбаева Ел­басы еліміздің қорғаныс қабі­лет тілігі мен әскери қауіпсіз­дігін қамтамасыз етуге, әскер­лер дің дайындық деңгейін арт­тыруға, әскери техниканың жаң­ғыртылуына ерекше назар ауда­ратынын атап өтті.

Жиында еліміздің Әскери­Теңіз күштерінің қолбасшысы Жандарбек Жанұзақов, ҰҚК Төр­ағасының орынбасары­Шекара қызметінің директоры Дархан Ділманов, «Ақтау халықаралық теңіз сауда порты» Ұлттық ком­паниясы» АҚ президенті А.Тү­рікпенбаев сөз сөйледі.

Өз кезегінде Д.Назарбаева Батыс аймақтың қауіпсіздігін қам тамасыз етудің стратегиялық маңызын атап өтті. Сенатор елі­міздің шекара қызметі мен әуе қорғанысын нығайтудың үш жыл дық бағдарламасын әзірлеу қажеттігін еске салды.

Д.Назарбаеваның пікірінше, браконьерлікпен күрес, отан дық кеме жасау, әскери қызмет кер­лерді тұрғын үймен қамтамасыз ету, шекара қызметіне әскери бөлімше орналасқан жерлерден жер телімдерін беру мәселелері тезірек шешуді талап етеді. Сондай­ақ Халықаралық қа ты­настар, қорғаныс және қауіп­сіздік комитетінің төрағасы

Д.Назарбаева Ауыл шаруа шы­лығы министрлігі басшы лығының қатысуымен Сенатта дөңгелек үстел өткізуді тапсырды.

Ақтауда болған кезінде сена­торлар әскери­теңіз базасында, теңіз жаяу әскері бригадасында, әуе қорғанысы нысандарында, Ақтау халықаралық теңіз сауда порты мен теңіздегі солтүстік тер ми налда, Түрікменстанмен шека радағы техникалық байқау беке тінде және «Құрық» портын­да болды. Депутаттарға Шека ра қызметінің және Әскери­Теңіз күштерінің «Сарбаз», «Қара­ғанды», «Алатау», «Орал» кеме­лері, сондай­ақ теңіз бөлігіндегі мем лекеттік шекараны қорғау және күзетуде шекарашы бөлім­ше лерімен өзара іс­қимыл тәртібі көрсетілді.

Сенаторлар Ақтауда «Дарын» бейімдеу мектебінің жұмысымен және материалдық­техникалық базасымен де танысты.

«Самұрық­Қазына» қоры іске асырған «Менің елім» бағ­дар ламасы аясында Маңғыстау облысындағы зағип балаларға арналған 4 бейімдеу мектебі ар­найы жабдықтармен және әдіс­темелік материалдармен қамта­масыз етілді. Айта кетейік, ай соңына дейін Ақтөбе, Атырау, Ба тыс Қазақстан және Шығыс Қа зақс тан облыстарындағы 25 мектепті тиісті құралдармен жабдықтау жоспарланып отыр.

Маңғыстау облысы

Бағаның негізсіз өсуіне жол берілмейді–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кешегі Үкімет отырысында үш мәселе қаралды. Олар: биылғы жылдың 9 айындағы инфляция деңгейі және оны ағымдағы жылдың соңына дейін ұстап тұру шаралары, сондай-ақ электронды білім беруді дамыту, сонымен қатар кәсіпкерлік қызметті реттеуді жетілдіру мәселелері. Жиынға Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев төрағалық етті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Медицина саласына инвестиция көбейеді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Денсаулық сақтау саласын жаңғырту бастамалары бойын-ша биыл осы салаға тартылатын инвестиция көлемін кемі 3,6 пайызға немесе 63 млрд теңгеге жеткізу мақсаты қойылған. Осы жоспарға сәйкес биылғы 8 айдың ішінде медицинаға 38 млрд теңге жеке және мемлекеттік инвестиция құйылған. Бұл туралы Орталық коммуникациялар қызметі алаңында өткен брифингте Денсаулық сақтау министрлігі Инвестициялық сая сат департаментінің директоры Аслан Қинаятов мәлімдеді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

– Мемлекет басшысы әлеу­мет тік саланың инфрақұрылымын мемлекет­жекеменшік әріптестігі арқылы дамытуды үнемі айтып келеді. Биылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауында Елбасы бизнес­ортаны түбегейлі жақсарту және кеңейту, елдің ішкі жалпы өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі 2050 жылға қарай кем дегенде 50% болуын қамтамасыз ету жөнінде тапсырма берді. Осыған орай денсаулық сақтау саласына да ин­вестицияны көптеп тарту шара­лары қарастырылып жатыр, деді А.Қинаятов.

Оның айтуынша, осы салада мемлекет­жекеменшік әріптестігін дамыту арқылы елге көрсетілетін медициналық қызмет сапасын арттыруға болады. Медициналық құрал­жабдықтарды жаңартып, емдеудің заманауи тәсілдеріне қол жеткізу мүмкіндігі бар. Сондай­ақ инвестиция көбірек тартылса, нысандарды пайдалануға беру шығындары да азайтылмақ. Ал мемлекетпен келісімге отырған жеке кәсіпкерлерге тұрақты әрі ұзақ мерзімді бизнесті құруға жол ашылады.

Бүгінде мемлекет­жекеменшік әріптестігі арқылы жалпы со­масы 16 млрд теңгені құрайтын 14 жоба бойынша келісімшарт жасалыпты. Солардың ішінде

жедел медициналық жәрдем стан­сасы, Ақтөбеде офтальмол огия ауруханасы мен балалар сто­ма тологиялық емханасы құры­лыстарын салу, Екібастұзда емха­на ғимаратын тұрғызу, Шымкентте жедел медициналық жәрдем стан­сасын салу, Алматы облысында медициналық зертхана жасақтау секілді жобалар бар. Бұған қоса, Екібастұз бен Павлодар аурухана­ларына екі компьютерлі томогра­фия орнату жөніндегі жобаларды да атап өтуге болады.

Жылдың аяғына дейін медици­налық салаға қажетті тағы 30 келі сімге қол қою жоспарланып отыр. Мемлекет­жекеменшік әріп­тестігі жобаларын мемлекеттік қол дауды қамтамасыз ету үшін келісімшарттар 3 жылдан 5 жылға дейін жасалады. Мұндай жобалар мердігерді таңдау үшін жыл сайын конкурсқа қатысып жатпайды. Бұл да мемлекеттік қолдаудың бір түрі.

Денсаулық сақтау саласын жеке инвесторлар үшін тартым­ды ету мақсатында министрлік жергілікті әкімдіктермен бірлесе инфрақұрылымды 2025 жылға дейін дамытудың перспективалық жоспарын әзірлепті. Оның ішінде басты 16 өңірлік жоба бар.

Брифингке Денсаулық сақтау министрінің кеңесшісі Анар Мүсірепова, Денсаулық сақтауды дамытудың республикалық орта­лығы бас директорының орынба­сары Нұрбол Күзембаев қатысып, журналистердің сауалына жауап берді.

Тып­тыныш, бейбіт кәсіптің иесі осындай қанқұмарлыққа қа­лай барғандығының жұмбағын әзір ге ешкім таба алмай, дүдәмал болып отыр. Бірақ үйінен бір элек­трон ды құрылғылар табылған, оның сыры әлі ашылған жоқ.

Барлық жамандықты, қантө­гісті мойнына алғысы келіп тұра тын «Ислам мемлекетінің» (Қазақстанда тыйым салынған) жи һадшылар тобы бұл терак ты­ның жауапкершілігін мойнына алғанымен, оған сену қиын. ФІБ (ФБР) Паддоктың ешқандай халық­аралық террористік ұйымдармен байланысы анықталған жоқ, деп мәлімдеді.

Ал Стивен Паддок ақыл­есі дұрыс емес адам секілді деген бол жамға сүйенушілер көп. Әзірге осы болжам басым болып тұр. Әрине бәрі де анықталып, қыл­мыс кер дің осынша адамды қы­руына не себеп болғаны ашы­лар. Бірақ қыр шынынан қиылған қан ша ма жас тың өмірін қалпына келті ре алмайсың.

Қазақ мұндай жамандықты «Мал құлағы саңырау» деп ауызға алмайтын. Бірақ қазір ешкімнен ештеңені жасыруға болмайды, тек сақтық шаралары тереңдетіліп, қару­жарақ ұстайтындарды шек­теу ғана адамдарымыздың ты­ныш өмірін сақтауға мүмкіндік беретінін ешқашан естен шығар­мағанымыз абзал.

АҚШ-тағы қанқұйлы қырғын

Коммуникация мәселелері талқыланды–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанада Ақпарат және коммуникациялар министрлігі жанындағы Қоғамдық кеңес отырысы өтті. Жиын мемлекеттік қызмет көрсету, ақпарат жинауды және ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту мәселесіне арналды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– (Соңы. Басы 1-бетте)

Сенім телефонына 2 миллион қоңырау соғылған––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары жөніндегі уәкіл жанындағы Ұлттық сенім телефонының (жедел қызмет-111) қызметі мәселелеріне арналған баспасөз мәслихаты өтті. Оған Пар ла-мент Мәжілісінің депутаты, Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Зағипа Балиева мен БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) Қазақстандағы өкілі Юрий Оксамитный, PRI Халық-аралық түрме реформасының Орталық Азиядағы өңірлік директоры Азамат Шәмілов пен еліміздегі бала құқығы мәселесіне байланысты салалардың жетекшілері қатысты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ 3ЭКОНОМИКА

Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Конференция барысында белгілі болғандай, биыл 85 млн тонна мұнай, 48 млрд текше метр газ, 29 млрд текше метр газ өндіріп, 14 млн тоннадан астам мұнай өңдеу жоспарланған. Ал биылғы жылдың 8 айы бойынша бұл са-лада 2016 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда өсім байқалады. Мысалы, мұнай өндіру көлемі 56,9 млн тоннаны (112,2 пайыз), газ 35,1 млрд текше метрді (118 пайыз), сұйытылған газ 1,9 млн тоннаны (114,4 пайыз) құрап, 10,02 млн тон-на мұнай қайта өңделген.

«Қазақстан бекітілген қор лар бойынша әлемде 22-ші, ТМД ел-дері арасында Ресей мен Түрік-менс таннан кейін 3-орында тұр. Елі мізде газдың өндірілетін қор-лары 3,9 трлн текше метр дең-гейінде бе кі тілген», – деген Энер-ге тика вице-министрі жалпы қор-лар дың үштен бірі Қашағанға тиесілі екенін айтты.

Жалпы, газдың экологиялық сипаттамалары негізінде әлемде оны өндірудің өсімі байқалады. Ал Қазақстанда тәуелсіздік жылдары газ алу көлемі 5 есе артып, 2016 жылы республика бойынша 46,4 млрд текше метрді құрады. Оның 50 пайызы мемлекеттің ішкі және сыртқы қажеттіліктеріне жұм са-лып, қалған газ кері айдалған. Енді мемлекет 2016 жылдан 2040 жылға дейін газ алу көлемін 4 пайызға өсіруді жоспарлап отыр. Сондай-ақ Қашағанды дамыту шеңберінде газды кері айдау көлемін ұлғайту жобасы да министрлік тарапынан қолдау тапқан.

«Газ өндіру көлемінің 49 пай-ызы «Қарашығанақ», 31 пайызы «Теңіз», 14 пайызы «Қашаған» кен орны есебінен қамтамасыз етіледі. Газ алу орындары алыс орналасқандықтан, тасымалдау жағы қиындық тудыратыны сөзсіз. Осы ретте экологиялық қауіптің алдын алу үшін Энергетика ми-нистрлігі заңдық базаны жақ-сарту жұмыстарын жасады. Жер қойнауын пайдаланушылардың жауапкершілігін арттыру үшін қанша газ алынып, өңделіп, пайда-ланылатыны жазылған бағдарлама жасау міндеттелді», деді вице-ми-нистр. Оның айтуынша, Қожасай кен орнында газды кешенді қайта өңдеу қондырғысы салынуда. Енді аталған кен орнында тағы бір газ өңдеу зауытын салу жос-парланып отыр. Сондай-ақ соңғы бірнеше жылда Жаңажол газ өңдеу зауытының үшінші кезегі және Прорва кен орындары тобында газ-ды кешенді даярлау қондырғысы салынып бітіп, пайдалануға берілген. Соңғы жылдары Ақтөбе облысында – 3, Атырау облысын-да – 2, Қызылорда облысында – 2, Батыс Қазақстан облысында 1 газ өңдеу зауыты іске қосылған.

Еліміздің экономикалық өсімін қамтамасыз ету мақсатында газ са-ласында да үдемелі технологиялық жаңғыру бойынша жұмыстар жүр-гізіліп жатыр. Мұнай газ сала-сының стратегиялық маңызын сақ тап қалу Елбасы Жолдауының ең басты міндеттерінің бірі болып табылады. Энергетика вице-ми -нистрі Елбасы Жолдауына сәй кес оңтүстік өңірлерді газбен қамту үшін «Бейнеу-Бозой-Шым кент» газ құбыры құрылысы жоспар-ланғанын айтты. «Үш жыл бұрын «Бейнеу-Бозой-Шымкент» газ құ бырының желілік бөлігі пайда-лануға енгізілді. 2013 жылдың қыр-күйек айында «Бозой-Шымкент» аумағында магистральды газ құ-бы ры отынмен толтырыл ды. 2015 жылы қарашада «Бей неу-Бозой» бөлігі бітті. Бұл жо ба Оңтүстік Қазақ стандағы 577 елді мекенді газ бен қамтуға көмек теседі. Жо-ба ға 3,5 млрд доллар инвестиция тартылған», деді ол.

«ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ бас директоры М.Тасыбаевтың айтуынша, тұрғындардың газға қарызы жыл сайын жылу маусы-мында кедергі келтіреді. «Біз жыл сайын осы проблемамен бетпе-бет ке ле міз. Мысалы, өткен жылы жы лыту маусымының соңында газ ға қарыздың мөлшері 21 млрд тең гені құрады. Қазіргі таңда біз ол қарыздың мөлшерін 12 млрд теңгеге азайттық. Дегенмен бұл жағ дай жылыту маусымы ба ры -сын да біздің компанияға кедер-гі кел тіреді. Жергілікті атқару-шы ор ган дар тарапынан атал ған мәсе леге қатысты тиісті жұмыс-тар жүргізілуде», деді ол. М.Та-сыбаев тың айтуынша, қарызы көп меке мелер қатарына отын-энерге-тикалық кешендер жатады.

Бір айта кетерлігі, Елбасы тап-сырмасына сәйкес елді мекендерді газдандыру жұмыстары тоқтаусыз жүргізілуде. Бүгінгі таңда тұр ғын-дардың 46 пайызына, яғни 8 млн-нан астам адамға, сонымен қатар 35 мыңнан астам кәсіпорынға газ беріліп жатыр.

Біз күнделікті тұтынып жүрген ыдыс-аяқ, тұрмыстық техника, пластик терезе, ойыншықтар осы мұнай-газ химиясы өнімдеріне мы-сал бола алады. Дамыған елдерде мұнай-газ химиясы саласындағы бір доллар табыс экономикаға 2-3 доллар пайда әкеледі. Ал әр жаңа жұмыс орны экономикада 7 жаңа жұмыс орнын ашуға әсер етеді. Әлем сарапшылары 2030 жылы мұнай-газ химиясы өнімін тұтыну 2 трлн долларға жетеді деп бол-жап отыр. Сол себепті Энергетика министрлігі Қазақстанда да бұл саланы дамыту үшін бірқатар ша-раларды қолға алған.

«Самұрық Қазына» АҚ-ның еншілес компаниясы саналатын «Берлескен химия компаниясы» ЖШС газ химиясы жобасы бой-ынша Атырау облысын да екі ірі жобаларды қолға алды. Бі рін шісі – газ пропиленін өндіру. Бұл жобаға 2,6 млрд доллар жұм салмақ», – дейді Энергетика минис тр-лігі Мұнай өнеркәсібін дамыту департаментінің директоры Қ.Құ-дай бергенов.

2016 жылы әлеуметтік-эконо-микалық жағынан маңызды бо-лып табылатын Болашақ кеңею жобасы бойынша жұмыстар бас-талған. Жобаны іске асыру арқа-сында теңізде өндірілетін мұнай көлемі жылына 38-39 млн тоннаға жетіп, 12 млн тоннаға өсетін бо-лады. Алдағы 3-5 жылда жалпы құны 38 млрд долларды құрайтын жо баның кем дегенде 32 пайызы қазақстандық тауарларға көр се-тілетін қызметтерге жұмсалатын болады.

Қазіргі таңда Қазақстанда 3 мұнай өңдеу зауыты бар. Олар – 1945 жылы іске қосылған Атырау МӨЗ, 1978 жылы ашылған Пав-лодар МӨЗ, 1985 жылдан бері жұ-мыс істеп тұрған Шымкент МӨЗ. 2015-2019 жылдарға арналған ин-дустрияландыру картасы аясын да аталған мұнай өңдеу зауыт тарын жаңғырту жұмыстары жүр гізілмек. «Жаңғырту жұмыстары сәтті жү зе ге асырылса К4, К5 санатты мотор лы жанармай өндірісі артады. АИ-92 маркалы бензин өн дірісі 2,2 есе, АИ-95, 98 9,6 есе, дизель оты ны 30 есеге өседі деп болжануда. Сонымен қатар АИ-80 өндірісі тоқтатылады», – деді Қ.Құдайбергенов.

Департамент директорының айтуынша, Шымкент мұнай өңдеу зауытын жаңғырту жұмыс-тарының бірінші сатысы биыл ғы жылдың мау сым айында аяқтал-ған. Жоғары сапалы бензин өнді-рісі 1,7 есе өскен. Ал екінші са ты-сы 2018 жылдың қыркүйек айын-да бітеді деп жоспарланып отыр. Жоспар бойынша жылдық мұнай өңдеу көлемі 6 млн тоннаға жетіп, жоғары сапалы бензин өн дірісі 2 есеге, дизель отыны 1,3 есе ге, авиа отын 1,6 есеге артпақ.

Мұнай-газ саласы: мүмкіндіктер мен міндеттер

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде «Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауын іске асыру: газ сала-сы және Қазақстанда мұнайды кеңінен өңдеу» тақырыбында баспасөз конференциясы өткен болатын. Оған Энергетика вице-министрі Мағзұм Мырзағалиев, Энергетика министрлігі Мұнай өнеркәсібін дамыту департаментінің директоры Қуаныш Құдайбергенов және «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ бас директо-ры Манас Тасыбаев қатысты. Конференцияда Президенттің Жолдауын іске асыру барысындағы газ саласы және мұнайды кеңінен өңдеу тақырыбы қозғалып, биылғы жылдың алғашқы 8 айына қорытынды жасалды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мен қазақ баспасөзінің көш-басшысы – «Егемен Қазақстан» газетінің ұзақ жылдардан бергі тұрақты оқырманымын. Газеттің әрбір санын асыға күтіп, үзбей оқып тұрамын. Бірақ пікір біл-діріп, өз атымнан мақала жазу-ға талпынып көрген адам емес-пін. Алайда газет тілшісі Жыл-қы бай Жағыпарұлының үс ті-міздегі жылдың 24 тамызында жарық көрген «Жеңіл өнеркәсіп: ізде ністер мен іркілістер» атты мақаласы қолыма еріксіз қалам алдырды. Бұл соңғы 15-20 жыл көлемінде еліміздің жеңіл өнеркәсібі саласында қалып тас-қан ащы шындықты алғаш рет терең талдап, шынайы жазған мақала деп санаймын.

Қазақстан жеңіл өнеркәсібі саласының тынысы мен тірші-лігін бір кісідей білемін. Мен бұл салаға өзімнің 30 жылдан астам саналы ғұмырымды арна-дым. Ұзақ жылдар бойы Жам-был облыстық халыққа тұрмыс-тық қызмет көрсету басқар-масының бастығы болып, зей-неткерлікке шықтым. «Еңбек Қы зыл Ту», «Құрмет белгісі» орден дерімен марапатталып, «Қазақ КСР тұрмыстық қызмет көрсету саласының үздігі» құр-метті атағына ие болдым. Сон-дықтан Қазақстан жеңіл өнер-кәсібі саласының күрделі про-блемалары тілге тиек етілген бұл мақалаға үнқосуды өзімнің парызым деп санаймын.

М а қ а л а д а х а л ы қ т ы ң

әлеу меттік әлеуетін көтеруде жеңіл өнеркәсіптің игі ықпалы өлшеусіз екені орынды атап көрсетілген. Бір ғана мысал келтірейін, сонау бір жылдары тек Жамбыл облысы бойынша 28 халыққа тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорны жұмыс істеді. Міне, осы кәсіпорындарда 9 мыңнан астам адам еңбекпен қамтылып, тұрақты түрде жалақы алып тұрды. Атақты Жамбыл тері комбинаты жы-лына миллиондаған пар сапалы тері аяқ киімдерін шығарып, ел тұрғындарының аяқ киімге де-ген сұранысының басым бөлігін қанағаттандырды. Отан дық кәсіпорындар шығарған өнім нің сапасы қандай десеңізші! Бүгінде сол нағыз теріден тігілген отандық өнімдер көзден бұл-бұл ұшты. Оның орнына Қытайдың жасанды теріден тігілген не са-пасы, не жылуы жоқ өнімдері қаптады.

Бүгінде елімізде тері өңдейтін, жүн жуатын кәсіпорындар құрып кетті. Миллиондаған мал терісі мен тонналаған жүн арзан бағамен шетке шығарылады не-месе шіріп кетеді. «Қолда барда алтынның қадірі жоқ» деген сөз осындайдан шықса керек.

Отандық жеңіл өнеркәсіп саласын қалпына келтірудің мүмкіндігі баршылық. Ол үшін ең алдымен осы салаға ие болатын мемлекеттік ор-ган құрылу керек. Мәселен, кешегі кеңес дәуірінде біздің

республикамызда Қазақ КСР Жеңіл өнеркәсібі министрлігі, Қазақ КСР Халыққа тұрмыстық қызмет көрсету министрлігі, Қазақ КСР Жергілікті өнеркәсіп министрлігі сияқты бірнеше министрлік жұмыс істеп, жеңіл өнеркәсіп саласының өндірісін дамытты. Екінші бір мәселе, жеңіл өнеркәсіп өндірісі саласының нағыз ма-ман жұмысшыларын даярлай-тын орталықтар ашылуы керек. Іс тетігін қашанда маман кад-рлар шешеді. Сонау Ұлы Отан соғысы жылдарында ауылдарда ең құрметті де қажетті адам кол-хоз басқармасының бастығы да емес, ауыл кеңесінің төрағасы да емес, қарапайым етікші бола-тын. Өкінішке қарай, нарықтық қатынастар кезеңінде бұл сала мамандарының қажеттілігі орын-сыз төмендетілді.

Еліміздің жеңіл өнеркәсібін дамытудың мүмкіндіктері баршылық. Ол үшін бүгінгідей нарық заманында бұл саланың кәсі п орындары аяқтарынан тұрып кеткенше, жеңілдіктер жа-сау керек. Мәселен, өткен ға сыр-дың 80-ші жылдары мен арнайы жұмыс бабымен Фран цияда болып, осы елдің ха лық қа тұр-мыс тық қызмет көрсету саласы кәсіпорындарының жұмысымен таныстым. Бұл елде жергілікті тұр мыстық қызмет көр сету кәсіп орындарының ғима рат тары муни ца палитеттер дің қаржысына салы нып, кәсіп кер лерге жалға

беріледі екен. Жеңіл өнер кәсіп және тұрмыстық қызмет көр-сету кәсіпорындары салықтан боса тылған. Сонымен бірге жаңағы ғимараттардың жа рық және жылуға төленетін ком-му нал дық ақысы да муница-палитет есе бінен жабылады екен. Біз елге келгеннен кейін осы тәжіри бені Жамбыл облы-сының жеңіл өнер кәсібі мен тұр мыстық қызмет көрсету саласының кәсіпорын дарында пайдаландық. Бұл тәжіри бенің нәтижесі де өте жоғары бол-ды. Өкінішке қарай, 90-шы жыл дардағы жаппай жекеше-лен діру науқанына тап келіп, облысымыздағы кәсіпорын дар-дың барлығы дерлік жеке ше-лендіріліп кетті. Бірақ сол кездегі жекешелендіру жөніндегі шарт-тарда жеңіл және тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары жекешелендіргеннен кейін де өздерінің негізгі қызмет түрін сақтауы қажет екендігі атап жа зыл ған. Ендеше мемлекет сол шарт қа байланысты бұл кәсіпорын дардың қызметін қай-тадан жан дандыруға толық құқы-сы бар. Жеңіл өнеркәсіп саласын дамыту арқылы біз еліміздің эко-номикасын әртараптандыруға барынша үлес қосамыз.

Жұматай ЛАЙЫҚОВ,Жамбыл облыстық

тұрмыстық қызмет көрсету басқармасының бұрынғы

бастығы, зейнеткер

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

Жеңіл өнеркәсіпті жандандыруға мүмкіндік бар

Біздің елімізде қарама-қайшы топы-рақтық, климаттық жағ дайларында отандық сорттармен белгілі бір аймақты жеткілікті өніммен айтарлықтай ауқымда қамтамасыз ететініне күмән жоқ. Өйткені ерекше бейімді генотиптерді сорт өсірілетін немесе соларға барынша ұқсас жағдайларда іріктеуге бола-ды. Осынау ұсынысты ортаға салып отырған ғалым А. Жученконың кеңесімен де келісуге болады. Осыған орай нақты цифрға жү гінейік. Тек қана 2005-2016 жылдары Қазақстанның селекционер ғалымдары ауылшаруашылық, жеміс-жидек, техникалық, көкөніс-бақша, тағы да басқа дақылдардың 664 сорты мен буданын шығарып, мемлекеттік сортты анықтау мен сынау сараптамасына жіберді. Ауылшаруашылық дақылдарының сортта-рын шығарып қана қоймай, сонымен бірге оларды өндіріске енгізу де өте маңызды. Сол себепті барлық шығарылған сорттар мемлекеттік сынау жүйесінде үш жыл бойы сынақтан өтеді және үздік, бәсекеге қабілетті, жарамды сорттар ғана өндіріске пайдалануға жіберіледі. Әрбір шығарылған жаңа сорт – ғалымдардың көптеген жылдар бойы маңдай терімен атқарылған үлкен еңбегінің жемісі болып табылады. Сорт жасап шығару үшін біріншіден, селекцияның дұрыс бағытын таңдап алу керек. Мінсіз сорт моделін анықтау қажет. Яғни селекциялық процесс дегеніміз – жан-жақты баға лау не гізінде сорт-тарды шығару мен жақ сарту бойынша үнемі әре кет ететін селекциялық конвейер.

Қазіргі уақытта селекциялық жетіс тік-тердің мемлекеттік тіз бесіне Қазақстанда пайдалануға жіберілген 1700-ден астам сорт енгізілген. Осы бағытта отандық селекция сорттарының үлесі күздік бидайдан 72 пайыз-ды, жаздық арпадан 64 пайызды, жаздық би-дайдан 53 пайызды құрайды. Жеке дақылдар бойынша отандық сорттардың үлесі 90 пай-ыздан астам болып отыр. Мәселен, құмай-су дан буданының, мақтаның, сүрлемдік құ майдың, жоңышқаның және т.б. барлық дерлік сорттары отан дық болып табылады. Жеке дақылдар бойынша (күздік би дай, жаздық арпа, сұлы, сүр лемдік құмай, құ-май-судан бу даны) ҚазЕжӨШҒЗИ сорттары мен будандарының шы ғарылуы бұрынғы жыл дар мен салыстырғанда барған сайын басым жағдайда болып келе жатқандығы бізді қуан тып әрі өз кәсібімізге деген

ын та-ықыласымызды арттыра түсті. Ауыл-ша руашылық дақыл дарының сорттары мен будан дарына рұқсат беру әрбір аймақ үшін нақты топырақтық-кли мат тық жағдайларына бейімделген. Сыннан өткен жоғары өнімді және жоғары сапалы сорттардың себу мате-риалы мен тұқымын әкелуге, көбейтуге және сатуға құқық береді.

Статистикалық мәліметтер бойынша айтар болсақ, 2004-2014 жылдары дәнді дақылдардың жалпы егістігі ауылша руа-шылық дақылдарының егістік көлемінің 80 пайызынан астамын ал ған. Бірақ соңғы жылдары да қыл дарды әртараптандыру бағ-дарламасына сәйкес, дәнді да қыл дар егіс-тіктерінің көлемі 65-70 пайызға қысқартылған. Елі мізде жылына 13,5-20,1 миллион тонна астық өндіріледі. Бұл көрсеткіш Ресей мен Украинадан аз ғана төмен. 2010-2016 жылда-ры дәнді дақылдардың отан дық сорттарының жалпы егіс тік алқабы 43 пайызға артқан. Ал 1990-1994 жылдары дән ді дақылдардың жал-пы егіс тік көлемінен отандық сорт тар дың үлесі 9 пайызды ғана құра ған. Осыған қарай айта кете тін бір жайт, дәнді дақылдар алқап-тарының астық өндірісін әртараптандыруға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру нәтижесінде дәнді дақылдар егістіктерінің көлемі 1990-1994 жылдары 22333,0 мың гектарға, ал 2010-2016 жылдары 16052,9 мың гектарға азайтылған. Картоп бойын-ша 1990-1994 жылдары отандық сорттар алқаптарының көлемі 7,8 мың гектарды немесе 3,1 пайызды алып жатты, ал 2010-2015 жылдары 87,8 мың гектарға, яғни 47 пайызға жеткен. 2010-2011 жылдары картоптың жалпы өнімі 2,8 миллион тон-наны құраған. Майлы дақылдар бойын-ша соңғы 10 жылда отандық сорттардың көлемі 2000 жылмен салыстырғанда 15,1 есе артқан. Демек 2001-2004 жылдары 44,9 мың гектарға, ал 2010-2016 жыл дары 678,9 мың гектарға көбейген. 2010-2011 жылдары май лы дақылдардың орташа жалпы түсімі 959 тоннаны құрады. Сол сияқты мақтаның отандық сорт тары 2008 жылдан бастап, 2000 жылы егістіктердің 90 пайызын алып жатқан өзбекстандық сорттарды ығыстырды. Бүгінгі таңда мақтаның отандық сорт тарын енгізу деңгейі, басқа ауылшаруашылық дақыл-дары мен салыстырғанда едәуір жоға ры – 82 пайызды құрап отыр.

Алайда барлық ауылша руа шылық дақылдарының орта ша өнімділігі соңғы кездері республика бойынша әлемд ік көрсеткіштермен салыс тыр ғанда өте төмен деңгейде екенін айтпасқа болмайды. Мұ ның себептері еліміздің құрғақ климатымен, соны-мен қатар ауылшаруашылық дақыл дарының егістік алқаптарының 90 пайызы тәуекелді егіншілік аймағына орналасқандығына байланысты. Тағам өндіруге пайдаланы-латын ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуші негізгі буын болып қала береді.

Түрлі ауылшаруашылық дақылдарының шетелдік сорттары алғаш өсірген жылдары мол өнім береді. Одан кейін олардың бейімсіздігі мен абиотикалық және биотикалық күйзеліс факторларына тұрақсыздығы салдарынан өсу процессі әлсіреп, жиі өліп қалады. Әсіресе, олар басқа табиғи-климаттық қолайсыз жағдайларда шығарылған болса, осындай ахуалға ұшырайды. Сонымен қатар бұл сорт-тар фотокезеңдік сезімталдығы бойынша да ерекшеленеді. Ол өнімділіктің құрылымдық элементтерімен өзара қатынас орнатады. Егер шетелдік сорттар өз отанында ерте пісетін бо-лып саналса, ал біздің жағдайларда кеш піседі. Одан басқа, өсірудің екінші және үшінші жылында олар әйгілі фитопатогендермен қатты зақымдалады және генотип бастапқы түріне мүлде ұқсамай қалады. Сондықтан да олар тұқым шаруашылығымен айналысудан шеттетіліп, қажетсіздік жағдайда қалады.

Қазір ғалымдар «сорт жасау кезінде гендік инженерия, биотехнология және молекулярлық биологияның заманауи әдістерін қолданбайды» деген әңгімелер көп айтылуда. Бүгінгі таңда бірнеше ірі корпора-циялар – биотехнологиялық гиганттар, яғни ГМО-сорттарын (DuPont, Pioneer, Байер, Monsanto, Syngenta және т.б.) шығарушылар бар. Олар өздерінің сорттары мен буданда-ры әлемдік аштық мәселесін шешіп, үлкен азық-түлік қауіпсіздігіне алып келеді деп тұжырымдайды. Өндіріске ұсынылған шетелдік сорттар мен будандардың көбі генетикалық моди фикацияланған өнім дер-ге жатады. Әлемдік на рық та экологиялық өнімдер гене ти калық модифика ция лан-ғандарға қарағанда жоғары баға ланады. Сондықтан да Қазақ стан сапалы экологиялық таза өнім ұсынушы имиджін сақтағаны жөн.

Отандық селекциялық ғы лым ның ұсы-нып отырған жаңа сорттары мен будан дары әлемдік деңгейге барынша жақын да тылған, бі рақ аграрлық өндіріс те тиісті қолда нылмай жүр. Оған себеп, инновациялық меха низм-дердің балансының бол мауы, ин но вацияға де ген тауар өндірушілердің консер ватизмі, материалдық-техни ка лық базаның және тұ-қым шаруа шылығы жүйесінің әлсіздігі. Жаңа сорттар мен будандарды коммерция ландыру саласында да инновациялық инфрақұрылым дамымаған. Бұл отандық селек циялық жетіс-тіктер мен тұ қымның бәсекелестік артықшы-лықтарын төмендетеді. Сон дық тан да тұқым өндірісін арттырып қана қоймай, олардың дайын дығын заманауи технологиялық деңгейге көшіру керек. Тағы бір өзекті мәселе – кәсіби селек ционерлерді дайындау.

Қазақстанда селекциялық ғылым сала-сында бірегей әзірле мелер бар. Шығарылған отан дық сорттар мен будандардың әлеуеті өте жо ғары. Тек соларды өндірісте алға жыл-жыту қажет.

Серік КЕНЕНБАЕВ,Қазақ егіншілік және өсімдік

шаруашылығы ҒЗИ бас директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы,

профессор

Селекция мәселесінемесе шетелдік сұрып отандық тұқымнан озық па?

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ТАҒЫЛЫМ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Академик Н.Вавилов «Эко жү йелердің өзгеруіне байланыс ты және өндіріс ауқымының өсуі не қарай ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру мен дән сапасы факторы ретінде маңызы арта түседі», деп түйінді тұжырым жасайды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ

Тәуелсіздікпен келген нар тәуекел

Латын əліпбиіне – тəуелсіздіктің же тістігі. Сананың еркіндігіне жа са-ла тын шешуші қадам, түркі əле мі -мен ынтымақтастыққа, əлемдік өр -кениетке бастайтын дара жол. Қазақ-с тандықтардың ғана емес, əлем-нің əр пұшпағында тұрып жатқан қазақ атаулының санасында рухани сілкініс туғызатын, атажұрт үшін ерен мақтаныш сезімін шыңдай түсетін ай-тулы кезең.

Бүкіл қазақтың ұлт болып ұйысып, біртұтас халық болып жұдырықтай жұмылып, дамудың жаңа биігіне апа-ратын тағдырлы тəуекелдің алдын-да тұрмыз. Түрлі тəлкекке ұшыраған асылымыздың – ана тіліміздің табиғи таза тұнығына жеткізетін латын əрпіне кө шуде бір кісідей жұмылатын кез кел-ді. Тəлкек емей немене, күштеп ен-гізілген бір ғана жіңішкелік белгісі (ь) қосылып, қала көшелерінде жиі кө рінетін «гульдер» сөзі мазақ етіп тұр ған дай болады. Жаров, Житомир сияқты қазақ тілінде ж дыбысынан бас-талатын атау сөздерді орысша Джамбул Джа баев, Джезказган деп жазғанға да көн дік. Алматы қаласының қақ орта сын-дағы Қазақ ұлттық университеті қала шы-ғындағы студенттер ғимаратына Джол-дасбеков сарайы деп айғайлатқан атау-ды оқыдық. Мұндай мысалдан сүрініп жығылатындай, айтылуы да, жазылуы да бұзылып, екпіні шатаса бастаған ана тіліміз туған топырағында шеттетіле бастағанына шыдадық. Ұлт төлқұжаты іспетті асыл тіліміздің төрден есікке сырғи бермей, Мəңгілік елдің мəң гілік тілінің мемлекеттік мəртебесіне кө те рі-летін кезеңін күттік. Міне, сол сəт ту-ды. Əуезі де, əрі де ерекше, қайнары гауһардай таза, сөздік қоры аса бай қа з-ақ тілін ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу үшін Елбасы латын əліпбиіне көшіруге тап-сырма берді. Енді өткен кеңестік ке зең-нің сананы улаған ескі салтымен жар ға жығатын, «мен, мен» дегізетін дау-да-майы көп айтыс-тартыстан аулақ болып, ұлттық мүдде мұратына жетейік. Ұлт тық үлкен сынақтан сүрінбей өтейік. Хал-қымыз «жұмыла көтерген жүк же ңіл» дейді. Қазақ тілінің латынша əліп би ін құрастырушыларға қарапайым тіл жа-нашырларынан бір тілек – жаңа əліп би қазақ фонетикасын сақтап, екі сим волдық (үш емес) диграфтар екі-үш тен аспаса екен. Өйткені латын əр пі не көшудегі бас-ты меже – қазақ тілі ды быс жүйесінің заңдылықтарының бұ зыл мауына қол жеткізу екені түсінікті.

Қазақ тілінің латын əрпіне көшуі – мем лекеттік жəне жалпыхалықтық дең гейде атқарылатын аса жауапты əрі игілікті сан түрлі іс-шаралардың ба сы бол мақ. Елбасы бас басылымда жария-ла ғ ан «Ұлы Дала ұлағаттары» еңбегінің «Туған тілдің тұғыры» бөлімінде «бізде əлі де бойымыздан арылмай келе жат-қан бір жаман əдет бар. Ол əуелі бас-т а ма ға бірден үн қосып, дүркіретіп əке-теміз, сосын уақыт өте келе істің ая ғын сұйылтып,... іс аяғын ақсатып кете тініміз бар. Осы кемшіліктен арылу керек...», «Мемлекетіміздің діңгегі – қазақ халқы. Ел де, жер де – қазақтікі. Ел болудың ұяты да біздің жұрттың мой нында», дейді. Жүректен шыққан сөз жүрекке жетеді. Елбасы толғанысы дайындығы 2012 жылдан басталып шешуші сəтіне жеткен осынау тарихи кезеңде бүкіл елді, ғалымдарды, депутаттарды, мемлекеттік қызметшілерді ана тілімізді əлемдік дамудың даңғы лы на бастайтын латын əліпбиіне көшірудің бүге-шігесін бүгіннен ойласт ы рып, жоғары білімділік, біліктілік, жау ап кер шілік биігінен көрінуге шақырып тұр ғандай. Мектепте бірінші сыныптан са бақ кестесіне енгізілетін 2022 жылға қа зірден-ақ жан-жақты дайындықтың жос-пары түзіліп, жалпы жұрттың қаты суы-мен жүзеге асырылуы алдын ала ойлас-тырылса құба-құп. Бұл орайда атқарылар іс ұлан-ғайыр.

Латын қарпіндегі əліпби қабыл дан-ғаннан кейін мəн-маңызы ерекше үл-кен қадам – асқан жауапкершілікпен оқу лықтар, оқу-əдістемелік құралдар ке ше нін жасау. Бұл ана тіліміздің саф қал пында ғасырдан-ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа жетуінің мəңгілік желкенінің үзілмейтін желбауы болуы тиіс. Білім жəне ғылым министрлігі жи ырмасын-шы ғасырдың басында ашы ла бас-таған жаңа мектептермен бі р ге өмірге келген білім көзінің бас тауы іспетті «Əліппе» атауын «Сауат ашу» деп алмастырғаны белгілі. Жаңа əліп би-мен бірге «Əліппе» оқулығы да, бүл дір-шіндердің «Əліппемен» қоштасу мей рамы да қайтарылса дейміз. Қазақ тілі нің жаңа əліпбиінің оқу-əдістемелік құ рал дары қазақ жəне орыс тілді мектептер ге қатар шығуы тиіс. Орыс тіліндегі мектептердің сабақ кестесінде қазақ тілі пəні барын бəріміз білеміз. Сондай-ақ бұл мектеп-тер оқушыларының 70-80 пайызы қазақ балалары екенін əсте естен шығаруға бол-майды. Олардың ана тілінің жаңа əліпбиін қазақ мек теп те ріндегі құрдастарымен қатар мең ге руіне мүмкіндік жасаған аб-зал. Ағыл шын, түрік тілді мектептердегі қазақ ба лаларын да бөліп тастай алмай-мыз. Өз бек, тəжік, ұйғыр, тағы басқа тілдерде оқи тын күндізгі жəне кешкі мек-тептер шə кірттері де мемлекеттік тілдің жаңа əліпбиімен шыққан оқу құралдарын асы ға күтетіні күмəнсіз. Ата-аналар бала-ларына көмектесуге даяр болуы үшін жал-пы көпшілікке, ересектерге арналған жаңа əліпби кітаптары мектеп оқулықтарынан бұрын шығарылуы қажет. Мұнымен бірге мұғалімдерді даярлау мəселесі де жедел қолға алынғаны абзал болар еді.

Сайраш �БІШҚЫЗЫ,Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Дүкен М�СІМХАНҰЛЫ,ақын

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей бастамасымен қозғау салынып, қоғамда жаппай талқыланып жатқан қазақ əліпбиін латын қарпіне көшіру мəсе лесі – əрісі еліміздің тағдыры мен бо лашағына қа тысты, берісі жалпы ұлт тық өркениетке қатысты өзекті стра те гиялық шара. Сон-дай-ақ əліпбиді латын қарпіне көшіру бел гілі мағынадан ал ғанда, бүгінгі уақыт өзі талап етіп отырған қоғамдық прогресс екені де қа перде болу керек. Сондықтан қазақ əліп биін латын қарпіне көшірудің қа жет тігі туралы əңгіменің басы ашық. Оны жалпы халық толықтай қол дай-ды һəм қолдап да отыр. Ендігі əңгі ме,

латын қарпіне қалай көшеміз, ұлттық төл дыбыстарымызға нұқ сан кел тірмейтіндей латынша əліп биді қа лай жасаймыз деген мəсе лелер тө ңірегінде өрістеп отыр. Бұл ретте не гізгі жоба ретінде Ш.Шаяхметов атын дағы Тілдерді дамытудың рес пуб-ли калық үйлестіру-əдістемелік орта лығы ұсын ған нұс қаның Парламентте та ныс ты-рылғанын білеміз. Дəл қазір қо ғам да да жаппай талқыланып жатқан осы нұс қа. Əрине, аталған нұсқада ұлт тық төл ды-быстарымызды негізінен қос əріппен (ди-граф) беруге тырысқаны бел гілі. Ондағы мақсат – компьютер тақ та сындағы латын таңбасынан шықпау. Алай да «ң» (ng), «ч» (ch) секілді əлемде жаппай қалыптасқан бірді-ек ілі диграф қолданылса, оның еш қи ындығы болмас еді. Ал тілдегі сегіз

бірдей дыбысты диграфпен беру уақыт өте келе тілді бұзуы мүмкін һəм жазуды тым шұбалаңқы жағдайға түсіреді.

Жа қында бір ІТ маманы қазақ тіліндегі (кирилл жазуындағы) көлемді мəтінді ла-тынша бір дыбыс бір таңбамен таң ба-ланатын нұсқаға қотарғанда 1100 бет-тен 1000 бет шыққан. Осы латынша 1000 беті қайтадан «орталық» ұсын ған жобаға қотарғанда 1200 бет бол ған. Сонда Қазақ елінде бір жылда қанша бет кітап шығарылады? Мер зім ді баспасөзге қанша бет жазба к е те ді? Оның үстіне біз латын қарпін бір-екі қолданып тастай салмай-мыз ғой... Сонда өмір бойы Қазақ елінің бюд жеті жəне ел азаматтары жаңағы қос əріптен (диграф) туған «200 беттің» қа-ғазы үшін, оның бояулары үшін, те ру

ақысы үшін, корректор, редактор ақысы, басу ақысы үшін басы артық шығын тар-татын болады. Сондықтан ұлттық төл дыбыстарымызды латын қаріптерінің асты-үстіне дəйекшелер қойып əліпби жасаудан қашпауымыз керек. Дүние жүзінде, тіпті мы нау өркениетті Еуропа елдерінің өзін де ұлттық төл дыбыста-рын латынша қаріптердің асты-үстіне дəйекшелер қой ып жазып жүрген елдер аз емес. Бұл– бір. Екіншіден, ең басты-сы, диграфтарды ұзақ уақыт қолдану – ұлттық төл дыбыс тарымызды белгілі деңгейде өз ге ріске ұшыратады. Тіпті кей дыбыс тарымыз жойылып кетуі де мүмкін. Сон дықтан əліпбиімізді латын қарпіне кө шірейік, бірақ мың өлшеп бір кесейік.

Еркебұлан ДАЙЫРОВ,актер, Қазақстан Жастар одағы «Серпер» жастар сыйлығының лауреаты

Тəуелсіз Қазақстанның күн сай-ын қарыштап дамуы жолындағы бас-ты қағидаларының беріктігі негізінде Отанымыз түбегейлі жаңғыру мен жаңа мүм кіндіктерге жол ашуға қабілетті бо лып отыр. Барша қазақстандық жас-тар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың құн дылығы зор бағдарламалық мақа-ла сынан үлкен жігер, болашаққа де-ген сенім алды! Президентіміз «сы-наптай сырғыған уақыт ешкімді күтіп тұрмайды, жаңғыру да тарихтың өзі сияқты жалғаса беретін процесс» деп жастарды заман талабына сай жан-жақ ты болуға үндеді. «Болашаққа бағ дар: рухани жаңғыру» мақаласы

арқылы Н.Ə.Назарбаев дамыған 30 ел дің қатарына қосылу жолында жас тардың қосар үлесі орасан зор маңызға ие екендігін баса көрсетті. Ұлт тық құндылықтарды дəріптеу əр-қа шан ана тілді қастерлеуден бастау ала ды. Əлемдегі инновациялық жаңа-шыл дықтардың барлығы ең алдымен латын графикасында шығады. Яғни бұл ақпаратты технологияларды жетік меңгерген жастарға ыңғайлы тəсіл екені анық.

Латын əліпбиіне көшу – біздің тəуелсіз еліміздің ерікті таңдауы. Қазақ халқының иірімі мол, құнарлы тілі өзгеріске де өте икемді. Бүгінгідей қай та жаңғыру талабы қойылып отыр-ған да, ғылым мен техниканың көз ілес-пес жылдамдықпен дамып бара жат қ ан кезеңінде пайда болып отыр ған жаңа терминдер мен атаулар дəл осы латын

таңбасына қолайлы екенін аңдатып отыр. Қазіргі заманауи ғылымның тілі де латын қарпімен тікелей байла ныс-ты. Ағылшын тілінің үстемдігі дəу-ірлеп отырған заманда ақпарат пен əдебиеттің тілі де осы латын болып отыр, жер-жаһанның хал қы техни-ка мен руханияттың жаңа лы ғын осы таңба арқылы түсінеді. Ен деше бу-ырқанысқа толы бүгінгідей жаһан да-ну үдерісінен қазақ қоғамы да сырт қала алмайды. 24 сағат өмірі ком-пьютермен байланысты жастардың латын əрпін ауырсынбай қабылдап, қол дайтынына еш күмəнім жоқ. Жаңа биік ке секіріс жасағалы тұрған бұл қа-да мның қазыналы тілімізді одан əрі бай ытып, қолданыс аясын кеңейте тү-сетіні сөзсіз.

АЛМАТЫ

�міре �РІН,Алматы облыстық «Жетісу» газетінің бас редакторы

Оттан да ыстық Отанымыздың өшпес шырағын жар-қы ра та жаға біл дік. Мың өліп, мың тірілген атамұ рамызды əс петтеп, келер ұрпақ мирас тұтар ұлттық құндылық тары-мыз ды айшықтадық. Енді міне, «Рухани жаң ғыру» бағ дар-ламасы арқылы адам заттық алып көш-керуеннің алды нан көрінуге ден қойдық.

Алла қаласа, ана тілімізді латын қар піне көшіреміз. Қорқақтайтын ешнəрсе жоқ, өткен ғасырдың сонау оты-зыншы жылдары латын қарпімен сауатын ашқан менің апам ке ңестік əскер қатарында жүргенімде латын қарпімен хат жазатын. Мектепте неміс тілін оқығандықтан мазмұнын көп қиналмай-ақ түсінетінмін. Бара-бара өзім де апама латын қар пімен сəлем хат жолдауға көштім.

Апам айтып отырушы еді, жаз маусымында ауылға

Үштөбеден Қызыл отаудың екі мұғалімі келіп, бүкіл тұр-ғындарға киіз үйдің ішінде тіл сындыртып кетті деп. Анам осылайша ғұмыр бойы латын қарпімен жазып, сызып жүрді. Қазіргі кезең мен ол заманның арасы жер мен көк тей емес пе? Интернет арқылы жер-жаһанмен жарасып отыр ған біздер өткен ғасырдағы ата-аналарымыздан қалыс қала қоймаспыз. Шығармаларымыз оқылмай қалады деген бе-кер сөз. Ағылшын, я орыс тіліндегі мұрты бұзылмай жат-қан кітаптар қаншама?! Құнды дүние қай тілде жазылмасын елен бей қалмайды.

Біз үшін жəне бір тиімділігі, мем лекеттік тілімізді үйрене алмай жүрген қайсыбір отандастарымыз көзтаныс латын тіліне негізделген қазақ тілін жеңіл меңгереді. Ең бас тысы, латын қарпіне көшу арқылы тек түркітілдестерге ғана емес, əлемнің сексен пайызға жуық елдеріне интернет же лісі арқылы жақындай түсеміз. Сон дықтан да Жетісу өлкесінің жұрт шы лығы бұл дəуірлік бастаманы куана то-лайым кұптап отыр. Біз келешегі кемел халықпыз!

––––––––––––––––––––––––––––Латын әліпбиіне к�шу туралы мәселе тәуелсіздік алған жылдардан бермен қарай к�теріліп келеді. 2006 жылы Ел басы Н.Назарбаев Қазақстан хал-қы Ассамблеясының ХІІ сессия сын-да: «Қазақ әліпбиін латынға к� ші ру ж�ніндегі мәселеге қайта оралу ке-рек. Бір кездері біз оны кейінге қал-дырған едік. �йтсе де латын қар пі коммуникациялық кеңістікте ба сым-дық қа ие және к�птеген елдер, со ның ішін де посткеңестік елдердің ла тын қар піне к�шуі кездейсоқтық емес. Ма мандар жарты жылдың ішін де мә селені зерттеп, нақты ұсы ныс-тар мен шығуы тиіс. �лбетте, біз бұл жер де асығыстыққа бой алдырмай, оның артықшылықтары мен кем ші-лік терін зерделеп алуымыз керек», де г ен еді. «Қазақстан-2050» Страте-гия сында латын тіліне 2025 жылы то лық к�шетініміз туралы кесімді с�з айтылды.––––––––––––––––––––––––––––

Мен өз тарапымнан, əрі ел қауіпсіздігі жолында жүрген əскери азамат ретінде баса айтарым, бұл болашаққа батыл қадам жасап, елімізді төрткүл дүниеге та-нытып келе жатқан Елбасының кезекті маңызды бастамаларының бірі жəне дер кезінде қозғалған тіліміздің болашағы үшін жасалған ғылыми маңызды қадам деп білемін. Тəуелсіз елдің негізгі белгілерінің бірі ретінде жазудың маңызы өте зор.

Қазіргі заман – жазу заманы. Адам жазу арқылы білім алады, жазу арқылы бір-бірімен байланыс жасап, жүрген-тұрғанын, жасаған жұмыстарын да жазып оты рады, яғни хаттама, түрлі қатынас-іс қа ғаздары, компьютер, интернет, агент арқылы хабар-ласулар – бəрі де жазу арқылы жүзеге асады.

Жер бетінде латын əліпбиі барлық са-лада қолданылатыны байқалады. Барлық дəрі-дəрмек атаулары, математика, физика, химия формулалары, көптеген терминдер, мамандықтарға, оның ішінде əскери салаға қатысты ғылыми əдебиеттер – барлығы да латын əліпбиімен байланысты екенін байқауға болады.

Латын əліпбиіндегі британдық ағыл-шын дар өз тілдерінің Америка, Еуропа құр лықтарында əр жерде əртүрлі айтылып кетпеуіне, немістер мен еврейлер жер-жер ден келген өз қандастарының тілді бұз бай дұрыс меңгеруіне, француздар өз тіліне ағылшын кірме сөздерінің көп еніп кетпеуіне алаңдаушылық біл діріп, үнемі назарда ұстап, тілін дамы ту шараларын жүргізіп, тіпті «тіл по лициясын» да осы іске қосып отыр. Сон дықтан біз де тілімізге бұрынғыдан да жауапкершілікпен қарауға тиіспіз. Еге мен діктің арқасында ғасырларға жүк болар жұмыстар əр салада атқарылып жатыр. Мен өзім басқа салаға ауыспай-ақ, еліміздің ішкі тыныштығын қамтамасыз етуші Ұлттық ұлан – күштік құрылымы жайлы айтар болсам, осынау жылдар ішінде ұландықтар еліміздің қорғанысын бекем қорғар құрылымға айналды. Қазіргі таңда техникалық базасы, кадрлық сапасы ТМД елдерінде ең алдынғы орында. Мұның барлығы да Елбасы саясатының арқасында жүзеге асқан істердің бір парасы ғана.

Ал енді əскеріміз қазіргі таңда мемлекет-тік тілде сөйлеп келеді. Бұл қарқын жылдан-жылға артып отыр. Латын əліпбиіне көш сек, ол өз əскеріміздің бойындағы ұлттық рух ты жани түсетіні сөзсіз.

Қайрат АҚТАНОВ, Қазақстан Республикасы

Ұлттық ұланы «Оңтүстік» �ңірлік қолбасшылығының қолбасшысы,

генерал-майор

АЛМАТЫ

Әліпбиді ауыстыру қажеттігі – басы ашық мәселе

Латын графикасы – заман талабы

Еркін елдің ерікті таңдауыҰландар бойындағы ұлттық рухты жани түспек

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бәлкім, ол соңғы да болуы мүмкін. �йткені «Қазақстан» баспа үйі» ЖШС-нің осынау рухани �міріміздің бір құндылығына айналған басы-лымды одан әрі шығаруға қаржылық мүмкіндігі шектеліп отыр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мамадияр ЖАҚЫП, Қазақстанның құрметті журналисі

Елімізде күнтізбе шығару кешегі кеңестік дəуірде пайда болып, ол саяси бағдар ұстан ды. Оны республиканың саяси-əдебиеттер баспасы – «Қа-зақстан» шығарды. Онда КСРО мен рес п убликамыздың өмі ріндегі саяси-қо ғамдық оқи ғалардың, партиялық-сая си қайраткерлердің, атақты ға лым-дар, өнер, шаруашылық адам дар ының мүшелді күндеріне орай мағ лұматтар берілді. Қазақ тілінде ал ғаш пай-да болған сол жыртпа па рақ шалы күнтізбе де еліміздің өмі ріндегі айту-лы оқиғаларды насихат тау ға өзінше үлес қосты.

Экономикалық қиындықтар кезін-де шығуын тоқтатқан «Қа зақ күнтіз-бе сі» араға біраз жыл салып, 2000-шы жыл дар дың ортасында қайта жарық көрді. Оған белгілі баспасөз қайраткері, «Қазақстан» баспасының директоры Нұр махан Оразбек тікелей бастамашы болды. Қаржылық қиындыққа қара май, əріптес жур-на листердің қол дауы мен жыртпа парақшалы «Қа зақ күнтізбесін» шы ға-руды жүзе ге асырды. Ең қиыны – оны басып шы ғару ол кезде тек Ресейде ға на атқарылатын. Бұл қосымша қи-ын дықтан құтылу үшін Нұр махан аға-мыз оны кітапша форматында шыға-ру ды қолға алды. Бұл күнтізбенің маз мұнын байыта түсті. «Бабалардан жет кен сөз», «Қазақтың мақал-мə тел-де рі», «Қазақтың салт-дəс түр лері»,

«Балаларға ба зар лық» айдарлары ұлт тық құн дылықтарымыздың жар-шы сына айналды. Ең бастысы өзінің бе делімен де, тіл табысушылық қа-білетімен де Нұрмахан аға мыз күн -тізбені шығаруды мем лекеттік қар жы-ландыруға да қол жеткізген еді.

Сол қазақ баспасөзінің үлкен қай-рат кері, белгілі публицист өмірден өт кеніне де екі жыл болды. Оның ісін жалғастырған жанашыр қауым, баспа үйі «Қазақ күнтізбесінің» екі кітап шасын (2017-2018 жылдар) шы-ғарып үлгерді. Одан əріге бас па үйінің мұршасы жоқ. Үкімет та ра пынан қаржылай қолдау бол ма ған дықтан

о с ы н а у қ а ж е т т і - а қ б а с ы л ы м шығарылымы тоқ татылмақ.

Енді келесі жылға арналған күнтіз-бенің өзіне тоқталсақ, мұнда еліміздің тарихына, халқымыздың рухани өмі-ріне арналған біршама мағ лұ маттар берілген. Осы жыл да халқымыздың талай қай раткерлерінің, өнер адам-да рының, ғалымдардың ме рейлі күн дері атап өтіледі. Кі тап шадан оқыр мандар соған орай айтарлықтай мағ лұ мат тар табады. Сонау Əнет ба-ба, Ақтайлақ би сияқты дала дана-ла ры ның, Шəкəрім, Мағ жандай ақын дардың, Те мір бек Жүргеновтей мемле кет қайраткерлерінің, Қа ли бек Қуанышбаевтай өнер тар ландарының, академик Александр Бараевтай ғалым да ры ның мерейтойлары жұрт-шылық назарын аударары сөзсіз. Оның ішінде, Ха лық қаһарманы Қасым Қай се нов тің, ғалым Түймебай Əшім баев тың, композитор Құд дыс Қо жамияровтың, жазушы Тəкен Əлімқұловтың, тағы басқ а ларының жүзжылдықтары ерекше аталатыны анық.

Жоғарыда айтқандай, хал қымыз-дың ұлттық салт-дəс түрлері, руха ни мұралары, əлем дік өнегелі жаңа лық-тар, адам дардың күнделікті өмірдегі қа жетіне септігін тигізетін ақыл-кеңестер жайындағы мате риал дарға да айтарлықтай орын берілген.

Бүгінде күнтізбедей мерзімді ба-сы лымдардың таралуы да мəселе ге айналған. Арнаулы дү кендер бол-мағандықтан, көп шіліктің көзіне түс-пей, қалта рыста жатып та қалуы мүм-кін. Қажет ететін адамдар оны пошта мекемелерінен өздері барып сұрағаны да жөн. Сондай-ақ «Қазақстан баспа үйінен» (Алматы, Прокофьеф көшесі, 226/1) барып та алуларына болады.

«Қазақ күнтізбесі – 2018» жарыққа шықты

4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ 5

...пікірін жолдайды

Қадамдарыңыз құптарлық Мен баспасөздің көптеген саласында еңбек еткен қарт

журналиспін. Бір кездері өткір сын жазатын қарымыма қарай сіздердің газеттеріңізге шақырылып, шама-шарқымша көп жыл еңбек еткен жанмын.

Көпті көрген аға ретінде бірер пікірімді білдірейін. Соңғы кездері «Егеменде» қызықты, айтары бар хабарлар көбейді. Құптарлық, танымдық мақалалар жиі шығып жатыр. Бір ғана мысал, осы жылғы 14 шілдедегі «Мәңгілік өмір жоқшысы» атты мақаланы оқып шығып, риза болғаным соншалық, облыстық газет басшыларына көшіріп басуларын айтып құлағдар еттім. Осы тектес мақалалардың жиірек шығуына тілектеспін. Өзім сатираның жоқшысы болғандықтан, бір кездері жетісіне шығып тұрған «Сөз сойыл» әзіл-оспақ от-ауын өткірлеу етіп жиірек беріп тұрсаңыздар екен деген тілегімді білдіремін. Бұл қалың оқырман ойы. Ал танымдық материалдарды жиірек беріп тұрсаңыздар өте игілікті іс болар еді. Қадамдарыңыз құптарлық, әлі де ел күтер мазмұнды да мағыналы материалдар берілетініне сенімдімін.

Өтеген ЖАППАРХАН

ҚЫЗЫЛОРДА

...көмек күтеді

Қорғалатын ескерткіштер тізіміне енсе

Қазақ жерінде небір айтулы ескерткіштер бар. Оны тәуелсіздіктен кейін танып-біліп отырмыз. Ұлтымыздың ұйытқысына айналған Ұлытау өңіріндегі тарихи-архитектуралық ескерткіштер қазір зерт-телуде. Оның үстіне Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2014 жылдың тамыз айындағы «Ұлытау төріндегі толғаныс» атты сұхбаты жұрттың санасына ой тастап, серпіліс туғызды. Ата-бабаларымыздан қалған тарихи жәдігерлерді қайта жаңғырту ісіне де жұмылдырды.

Осы арада мына бір пікірімізді білдірсек дейміз, ол – Ұлытау өңірінің Терісаққан ауылындағы Жәнібек қажы Егізекұлы мазары туралы еді. Бұл мазар өткен ғасырдың басында тұрғызылған. Қазіргі жай-күйі жаман емес. Дегенмен қорғауды қажет етіп тұр. Бұл мазар-ды мемлекет қамқорлығына алу жөнінде «Ұлытау» ұлттық тарихи-мәдени және табиғи қорық мұражайы» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының басшысы осы жылдың басында «Тарихи-мәдени мұраны сақтау орталығы» КМҚК мекемесіне арнайы хат да жолдаған еді. Біз осы тарихи құндылықты сақтай отырып кейінгі ұрпаққа шырайын бұзбай жеткізу бойынша пікірімізді білдіргенді жөн көрдік.

Жәнібек діни білімімен қатар, елге ұйытқы болған абыз, сөзге ше-шен алғыр адам болған екен. Ендеше осындай ел адамының мазарын ескерусіз қалдырмай қорғауға алсақ жөн болар еді.

Шоқан ОСПАНБЕКОВ, еңбек ардагері, Ұлытау ауданының құрметті азаматы

Қарағанды облысы

...үлгі тұтады

Қаралы үйге қарайласқан қазақпыз «Біреудің кісісі өлсе қаралы – ол, қаза көрген жүрегі жаралы – ол»

дейді Абай атамыз. «Тас түскен жеріне ауыр» дейді халық даналығы. Жақында ғана Алматы облысы, Алакөл ауданы, Ынталы ауылының 38 жасар тұрғыны Рысбек Бұғыселұлы жүрек талмасынан қайтыс болған.

Қолында кәрі анасы бар, табан ет, маңдай терімен еңбек етіп, үлкен бір шаңырақты асырап отырған арыстай азаматқа аяқ асты-нан келген қаза, әрине ауылымызға, әсіресе марқұмның отбасы, туыс-туғандарына оңай тиген жоқ. Топырақты өлім шыққан отба-сына тайлы-тұяғы қалмай жиналып шаруасына көмектесіп, көңіл жәрдем, қол жәрдемін аямайтын ауыл адамдары бұл жолы да жолы-нан жаңылған жоқ. Егін егу, жер жырту жұмысы кезінде Мәденбек, Бұлғынбек, Мұқият бастаған ауыл тұрғындары бас болып темір тех-никаны ең алдымен Рысбек марқұмның жеріне салып, 30-дан аса адам мен 20 шақты техниканың күші жұмылдырылып, тұқымын сеуіп берді. «Тірліктің диірменін бірлік тартады» деген осы. Жылағанды жұбатып, жығылғанды сүйейтін ата дәстүр, ардақты салтымыз. Қашанда үлкенге құрмет, кішіге ізет жасап жүретін ақ көңіл, ашық жарқын азаматтың ағайын туысының басына түскен қара таудай қайғысын бөлісіп, тірлігіне септескен бұл қайырымдылық шара, са-уапты істері көпке үлгі болса керек.

Қадырсұлтан НҮСІПҚАН

Алматы облысы

...арманын айтады

Қаламгер болғым келеді Мектеп мені болашағына нық қадам жасайтын азамат етіп әзірледі.

Сенімдерін ақтап, білім кеңістігіне қанат қақсам деген асқақ арма-ным бар. Кемеңгерлігі кемел халқымның дара мінезін танытатын қаламгер болғым келеді. Жастарды рухани тазалыққа, адамгершілікке үндейтін дүниелер жазып, заман жүгін көтеріскім келеді. Сөзімізге, өзімізге, ісімізге мұқият қарайтын уақыт келді. Аспаннан нәпақа түспейді, кімде білім-білік – сол елде басымдық, сол ел күшті, қуатты. Мәдениетімізге мұқият қарап, ұмытқанды іздеп, көнергенді түзеп, қолда барды жарқырататын ғасырда өмір сүрудеміз.

Үлкендердің әңгімесіне құлақ қойып, ұлт зиялыларының мұрасына құрметпен қарап, сылбыр ізіме жан бітіргім келіп тұратын өжеттік бар менде. Ғаламтор заманы басымдыққа ие болып тұрған кезеңде мен секілді жастарды қауіп-қатерден сақтандырып қалам тербейтін журналистика мені белгісіз күшімен қызықтырып алып бара жатады. Мен де қазаққа тән биязылықты, өткенге салауат, бергенге қанағат, қысылғанда қол ұшын берер қасиетті ерекшелігімізді, жалпы қанат жайған Қазақ елі жайлы тұғырлы толғаныстарымды жазатын бо-ламын. Теңдесіз бейнелі, қуатты Абай тілін меңгерген ұлтжанды қаламыммен төлтума мәдениетімді насихаттаймын.

Жанерке ХАЛИУЛЛИНА, Д.Байбосынов атындағы №13 мектеп-

гимназиясының 11-сынып оқушысы

АТЫРАУ

...жаңалығын жеткізеді

Заманауи қасапхана ашылды Ақмола облысы, Атбасар ауданындағы Сочинск ауылында

ашылған қасапхана қазіргі заманға сай болып отыр. Ол кәсіпорын ірі қара мен қой союға арналған. Қасапхана ресейдің «ТД «МИЛАМ» ашық акционерлік қоғамының заманауи қондырғыларымен жабдықталған. «Сочинск» ЖШС тапсырысы бойынша салынған ке-шен малды соятын алаң, шұжық шығаратын цех және тоңазытқыш тәрізді жеті бөліктен тұрады.

«Ресейлік компанияның көмегімен заман талабына сай, жоғары сапалы ет және шұжық өнімдерін терең өңдейтін қасапхана ашып отырмыз. Енді өз малымызды (шаруашылықта 300 бас ірі қара бар) өзімізде сойып, етін өңдей аламыз. Оған қоса, өңірдегі мал өсірумен айналысатын шаруашылықтарға да қызмет көрсететін боламыз», дейді «Сочинское» ЖШС бас инженері Олег Бовдуев.

Аслан ОСПАНОВ

Ақмола облысы

ҚОҒАМ

ОҚЫРМАН«ХАТ ҚОРЖЫН»

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Еліміздің үшінші мегаполисі атану мақ-сатында соңғы жылдары өрісін кеңейтіп, көр кейе түс кен Шымкент қаласының та ри-хын тереңірек білгісі келе тін дер көп. Әсі ре-се бүгінгі жас буынды қала атауына қа тыс-ты де ректер қызықтырады. Өңір та рих шы-ларының айтуынша, Самарқан бір кездері Афрасиаб, Се мізкенд ретінде бел гілі болса, Шымкент те қазіргі атауына ие болғанға дей ін Нуджикент не месе тіп ті Сайрам өлке-сін де ор наласқандықтан сол қаланың та-рихи атауларының біріне ие болып жүруі де мүмкін. Оны анық тау үшін кешенді ғылыми зерт теулер, Қытай де ректері мен шығыстық жазбалар ды ақ та ратын өлкетанушы маман дар ке рек. Де генмен жазба деректер де қаланың аты тұңғыш рет 1425 жылы аталыпты. Шараф ад-Дин Али-Йаздидің «Зафар-на ме» атты кітабында Ақсақ Темір 1366 жы лы Ташкенттен Сайрамға барар жолда өзі нің жүк тие лген ар-баларын Шымкент ел ді мекенінен тапқаны жөнінде жазылады. Мамандар бұл де рек тің де қосымша зерт теуді қажет ететінін айтуда. Өйткені орыс деректерінде Шымкент қа-ласының аты Чимин түрінде кез десетінін ай-тып келе жат қан өл ке танушылар да жоқ емес.

Біз әңгіме етіп отырған Шым кенттің атына байланыс ты ғалымдар екі түрлі пікір біл ді реді. Соның бірі – «шым» деген сөз бен тығыз бай-ланысты. Шым нан тұр ғы зылған қала, су лы, нулы, көк көп өс кен де ген деректер бар. Оған қоса ес кі қала ның маңынан Қошқар ата өзені ағып жатыр. «Бау-бақ шалы қала», «Жасыл қала», «Шым мен қоршалған қала» деп айтуға бұл да бір дәлел. Шым кент түркінің «Шым» жә не иранның «кент» – қала, мекен деген сөздерінен құралған. Ал басқа түсіндірмеде қала атау ы Соғдының (Иранның) «чиминь-че мень» яғни, көгалды, гүл денген алқап, ал «кент» сөзі нің жалғануымен, «жасыл қа ла» деген мағынаны беретіні ай ты лады. Қала ескі заманнан-ақ адам дардың өмір сү руіне қо лай-лы мекен болған. Ал қа ла атау ының өзгеруіне келсек, 1914 жы лы Қа зақстанның Ре сей им-периясына қо сы луы ның 50 жылдығына орай қалаға орыс генералы Черняевтің есімі бе ріл-ген, бірақ 1921 жылы қала Шым кент атауына

қайта ие бол ды. Дегенмен тәуелсіздік жылда-рына дей ін облыс орталығы Чим кент аталып та кел ген болатын. Осы соңғы өзгеріске кеңі-рек тоқталсақ.

Ұлт тілдері мен ұлттық салт-дәстүрлерге, мә дениетке тиіс ті көңіл бөлінбей келген ке ңес -тік заманда қазақ тілінің мүш кіл жағ да йы жұрт назарынан бүр кеме ле ніп, айтылмай кел ді. Тіл-дік, елдік мәселе лер ді ту еткен «Қазақ тілі» қоғамы 1989 жылы құрылды. «Қазақ ті лінің жан- ашы ры» құрмет бел гісінің ие гері Қабыл Дүйсен бидің айтуынша, Оң түс тік Қазақстан облысында, одан кейін іле-шала аудандар мен қалаларда да «Қазақ тілі» қоғамдары құрылып, жұмыс істей бас тапты. Әйтсе де, қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесін алғанымен, іс-қағаздарын мем лекеттік тілде жүргізу мәселесі да был қа ғар лық жағ дайда бол ған. Мысалы, 100 пайыз қа зақ қоныс-тан ған ауылдың өзін де де іс-қағаздары тек орыс ті лін де жүргізілген. Бел сенді жұ мыс-тардың нәтижесінде 1990 жы лы жергілікті «Қазақ тілі» қоғамдарының ұсы ныстарымен көптеген ұлттық мәселелер ше шімін таба ба-стап, жер-су, елді мекен, мек теп, көше аттары қазақшалана бастады. Сол жылы Шымкенттің зиялы қау ымы мен «Қазақ тілі» қоғамы Чим кентті – Шымкент деп, қа ла ға қарасты Дзержинский ау данын – Әл-Фараби ауда-ны, Рубинштейн көшесін – А.Байтұрсынұлы көшесі, 30 лет ВЛКСМ көшесін – Бекет ба тыр көшесі, 50 лет Октября кө шесін – Қабанбай батыр кө шесі, Манкент шоссесін – Жібек жо лы тас жолы, Орджоникидзе даң ғ ылын – Абай даң ғылы, Ком мунистік даңғылын – Тәуке хан даңғылы, Куйбышев алаңын – Ордабасы ала ңы деп өзгерту туралы және одан үш жаққа тарайтын Комсомол, Совет, Базар көшелеріне – Төле бидің, Қазыбек бидің, Әй теке бидің есімдерін беру жөнінде мәселе кө терген екен. Сол кездегі Шым-кент қалалық ха лық де путат тары кеңесінің төрағасы Қ.Төлеметов бұл ұсыныстарды қолдап қана қой май, оның барлығын тиісті органдардың ш е шімімен тезірек заңдастыруға зор кө ме гін ти гізеді. «1990 жылы Шымкенттегі депу тат тардың 80 пайызын өзге ұлт өкілдері құ рай тындықтан, мұндай ұсыныстардың оңай лықпен қабылданбайтынына өзім талай рет куә болған едім. Мен «Электро аппа рат»

зауы тын дағы «Қазақ тілі» қо ға мы ның төрағасы және қала лық «Қазақ тілі» қоғамының бю ро мүшесі ре тінде қалалық сес сияның жиындары-на қа ты сып тұ ратынмын. Мысалы, Шымкент қа ла лық халық депутаттары кеңесінің 1991 жыл ғы 22 қарашадағы сессиясында Чим-кентті Шымкент деп өзгерту туралы ұсы нысты талқылау 2-3 сағатқа со зы лып, Қ.Төлеметовтің абы рой-беделі мен ақыл-па ра сат ты лығы көтерілген көкей кес ті мә селеге қатысты оң ше шім қа был дануына көп көмектесті. Шымкент атауының екі әр пін өзгерту үшін екі жыл арпалыстық. Оң түстіктің зиялы қауымы тарапынан жүр гізілген үлкен үгіт-насихат жұмыстардың нә ти же сінде және жоғары жақ-тың қолдауымен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Ке ңесі Пр е зидиумының «Қазақстан Рес пуб ли ка сындағы әкімшілік-ау мақтық бірл іктерін қайта атау және орыс тіліндегі транс крипциясын ретке келті ру ту ралы» 1992 жылғы 8 қыр күй ек тегі қаулысымен Чим-ке нт атау ының транскрипциясы Шым кент бо лып және Қазақ с тан Республикасы Жоға-р ғ ы Ке ңесі Президиумының 1992 жыл ғы 4 мамырдағы қау лы сымен Шымкент қала сын да-ғы Дзержинский ауданы – Әл-Фараби ауда ны болып өз гертілді», дейді тіл жа нашы ры Қабыл Дүйсенби қала тарихы үшін маңызды сол бір күндер ту ралы.

Осылайша атауы мемлекеттік тілге сәйкестендірілген облыс орта лығындағы көптеген көше лер дің де атауы өзгертілді. Бұл жұмыс бүгінгі күнге дей ін жүргізілуде. Мысалы, қала әкім дігі көшелердің атау-ын то лықтай қазақыландыру ба ғы тын да республикалық оно мас ти калық комиссияға Мер ген, Жетіотау, Тәңірқұт, Ару ана, Ай-балта, Құнарлы, Мұз бел, Көркемай, Құт-тыбілік, Ай дар көл, Жезқанат, Сұлукөл, Торғауыт, Қоңыраулы, Сарбаз, Жаңадария сынды атауларды ұсынып, оң қорытынды алған. Енді Шымкенттегі 300-ден астам көшеге тарихи атау лар берілмек. Яғни, қа ладағы Абай, Әл-Фараби, Еңбекші жә не Қаратау аудандарындағы жа ңа кө шелерге атау беру жө нін дегі ұсынысты ел Үкіметі жа нын дағы ономастикалық комиссия қол д аған. Қала әкімдігі тиісті та лаптарға сәйкес, тү сін діру жұ мыстарын жүргізіп, көше тұр ғын дарының келісімін алған.

«Чимкент» қалай «Шымкент» болып өзгерді?

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Ал «Үздік маман» сайыс-ы ның аталмыш компа ния ға қарасты барлық еншілес кә-сіп орындардың басын бірік-ті ріп, кең кө лемде өткізіле бас тағанына биыл екі жыл. Был тыр мамандықтарына сай Ақтау жә не Атырау қала ла-рындағы өндіріс орын да рын да сайыс көрігін қыздырған мұ-най шы лар биыл Ақтау және Шымкент өңір ле рінде, яғни «ҚазМұнайГаз» ұлттық ко м- па ниясы» акционерлік қоғамы-ның жұ мысшылары Шымкент қа ласындағы «Пет ро Казахстан-ОйлПродактс» ЖШС жә не Маң-ғыстау облысындағы «Қара-жан бас мұнай» АҚ пен Ақтау қа ласындағы «ҚазТрансОйл» АҚ оқу-курстық комбинаты ау-ма ғында сынға түсті. Жұмыс шы-лардың ын тасын арттыру және біліктілігін көтеру, сон дай-ақ мұ най саласы қызметкерлерінің өза ра тәжірибе алмасуы мақ са-тын дағы сай ыстың бірінші кезе-ңін де мұнай-газ ке шенінің 30 ма мандығы бойынша еншілес кә сіп орындардың 3000-ға жуық жұ мысшысы бақ сынасып, қо-рытынды бөлімде мұнай жә не газ өндіру жөніндегі оператор, ұңғы ма ларды зерттеу жөніндегі

оператор, қа бат қысымын қолдау жөніндегі оператор, мұнай кәсібі жаб дығын жөндеу және қыз мет көрсету жөніндегі слесарь, то-карь, хи мия лық талдау зертха-нашысы, электр-газбен дә не-кер леуші, электр жабдықтарды жөн деу жә не қызмет көрсету жө ніндегі электромонтер, ұң-ғы маларды жерасты жөндеу бри гадасы, ұңғымаларды күр-де лі жөндеу бри гадасы, 320 – це менттеу агрегатының ма-ши нист-моторисі, автомобиль жөн деу сле сарі, автомобиль жүр гізушісі, техн о л огиялық қон-дырғылар операторы, компрес-сор қондырғыларының ма ши ни-сі, технологиялық сорғы лар ма-ши нисі, мұнай өңдеу меке м е ле -рі нің химиялық талдау зертхана-шы сы мамандықтары бойынша 126 қатысушы шеберлік сына-сты.

Жарыс барысында теориялық және прак тикалық тапсырма-ларды орындау үшін өндірістік ны сандарда арнайы жаб дық тал-ған жұмыс алаңдары, қа жет ті бөл ме лер мен құрал-сай ман дар дайындалып, жа рыс қа қа ты су-шыларға өз мүм кін дік те рін то -лық көрсетуге жағдай жа сал ды. Биылғы сай ыстың басты ерек-шелігі – «Қаз МұнайГаз» ұлт-тық компаниясы» акционерлік қоғамы ар найы веб-сайтынан сайыс тың өту бары сы туралы

жаңа лықтар жүйе лі түрде бе ріліп отырды және байқау алаңдарында фо тог рафтар мен тілшілер сайыс барысы на тікелей куәгер бо ла алды, сондай-ақ ай мақ тағы кор-поративтік порталдың қолда -ну шылары байқауды онлайн ре жімде көру мүм кіндігіне ие бол ды.

Қыркүйек айының 25-29-ы аралығында өткен сайыста жұ-мысшылардың шеберлігін ком -панияға қарасты кәсіп орын дар-дың сарапшыларынан құ рал-ған қазылар анықтап, же ңім -паздарды тануда кәсіби ма шы ғы, тапсырмаларды орындау жыл -дамдығы мен қауіпсіздік тех ни-касын сақтау шеберлігін басты назарға алды.

Ақтау қаласында салтанатты жағдайда қорытындыланған жи-ында байқауға қатысу шы лар ға «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ бас қар-ма төра ғасы С.Мың ба евтың құт-тықтау хаты оқылды.

Әлемдік дағдарысқа байла-нысты мұнай бағасының тұ-рақ сыздығына қарамастан, жұ -мыс керлерге әлеуметтік қол-дау дың қазіргі дең гейі сақ тал-ған дығын айтқан хатта «Бұл «Қаз МұнайГаз» ұлттық компа-ния сы» акционерлік қоғамы ком-па ниялар тобының биз нес-ба-ғыт тардың көпшілігі бойынша оң нәтижелерге қол жеткізуінің ар қа сында мүм кін болып отыр. Атал ғ ан заңды нәти же – әкім-ші ліктің, жұмыскерлер мен кә-сіп одақ тардың жұмыла жұмыс іс тегенінің ай қын көрсеткіші», делінген.

90 мыңға жуық маман қызмет ететін алып мекемеден суыры-лып 146 азаматтың шы ғуы оңай емес. Конкурс жеңімпаздары «Үз дік ма ман» медалімен және

ар на йы сер тифи каттармен марапат талды.

– Мен Қарағанды мемлекеттік техни ка лық университетін мұнай саласы мамандығы бой ынша бітіріп шықтым. Серіктестікте жұ мыс жасағаныма үш жыл бол-ды. Осы үш жылдың ішінде тәжі-ри бе жағынан же ті ліп, алдыңғы буын аға-апалардан үй реніп келеміз. Басшылық тарапынан жұмыс шы лар дың, әсіресе жас мамандардың аяқтан тұ рып ке-туіне, өз ісін жетік меңгеруіне жа-салып жатқан мүмкіндіктер өте мол. Бү гін гі сайысты да жұмыс-шы ларды алға ұм тыл ды ратын, қанаттандыратын шара лар дың бірі деп санаймын. Биыл сай-ыс қа алғаш рет қатыстым, қиын сайыста жүл дегер атанғаныма қуаныштымын. Сай ыс мені тек жеңімпаз болуыммен қуан дыр-майды, алдағы уақытта жұмысты жан-жақ т ы жүргізуге тәжірибе алу ыма сеп тігі ти гендігімен де қуа нтады. Мысалы, ж ұ мы сы мыз бір болғанмен, әр компания да жаб дық тар әртүрлі, демек, жұ-мыс жасау тәс ілі, тәжірибесі де бө лек. Мен сайыс барысында өзге ком паниядағы әріптестерімнен осы басқа жабдықтарда жұмыс жасау ды үйрендім. Көп білгеннің ар тықтығы жоқ, – дейді сай-ыс же ңім пазы, «Қазгермұнай» ЖШС мұ най және газ өндіру опе-раторы Ғазиз Мерекеев.

Жас мұнайшының айтуын-ша, сайыс тек же ңу үшін емес, тә жірибе алмасу үшін де ма ңыз-ды. Олай болса, «Қаз Мұ най Газ» ҰК» АҚ ұйым дас тыр ған «Үздік ма ман» сайысы өз мақ сатына же тіп, негізгі нәти же сін беруде деген сөз.

Маңғыстау облысы

«ҚазМұнайГаз»: шеберлер сайыста шыңдалады

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Білікті маман – озық өндірістің тетігі. Ал мамандардың біліктілігін жетілдіріп, оларға жеткілікті назар аударып оты-ру – жұмыс беруші тараптың міндеті. Әр мамандық бойын-ша қызмет ететін мамандардың арасында өзара бақ пен бап, білім мен білік салыстыратын байқау «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ құрамындағы өндіріс ошақтарының өз аумағында жыл сайын өткізіліп келеді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

6 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Al Jazeera-ның хабарлауынша, да-уыс беру нəтижесі бойынша қа ты-сушылардың 92,73 пайызы егемен дікті қолдаған. Ирактағы күрдтер территория-сына тарайтын Rudaw TV арнасы да-уыс беруге халықтың 78 пайызы, яғни 5 миллионға жуық электорат қатысқанын мəлімдеді.

Дауыс беру бюллетенінде «Күрдістан аймағын жəне оның сыртындағы күрдіс-тан дық жерлердің тəуелсіз мемлекет бо-луын қалайсыз ба?» деген сұрақ күрд, араб, түрік жəне ассирия тілдерінде жазылған.

Al Jazeera агенттігі күрдтердің ре-ферендумда тəуелсіз ел болуды қолдап отырғанын айта келіп: «Дегенмен, бұл бірден Ирактан бөлініп шығуды білдірмейді. Күрдістан жергілікті билігі (КЖБ) партиясының АҚШ-тағы өкілі Баян Сами Абдул Рахман нəтиже Ирак үкіметіне қажетсіз болғанымен, халықтың қалауына көнген күрд бас-шылары үшін тиімді екенін айтады», – деп жазады.

Баян Сами күрд халқының референ-дум ға ерекше маңыз бергенін айта-ды. Сонымен қатар, жергілікті халық келіссөздерге əзір. «Біз Ирактағы, не Күр дістандағы жағдайды тұрақ-сыздандыруды қаламаймыз... Алай да, біз дің мақсатымыз Ирактағы Күрді-станның тəуелсіздігін жариялау», – деді Баян Сами Al Jazeera-ға берген сұх-батында.

Алайда Ирак премьер-министрі

Хайдер əл-Абади референдумды конс-титуцияға сай емес деп мəлімдеп, нəти-жесі қандай болғанына қарамастан, келіс сөздер жүргізбейтінін хабарлады.

Ирак күрдтерінің бұл əрекетін көрші Түркия мен Иран да мақұлдамайды. АҚШ-та əлем картасында Күрдістан мемлекетінің пайда болуына қарсы. Euronews америкалықтардың бұл қадамын аймақтағы ең сенімді əріптесі Ирак ты əлсіретіп алмауымен түсіндіреді. Таяу Шы ғыста күрдтерді қолдап отырған Израиль ғана. Елдің премьер-министрі Бинья мин Нетаньяху олардың əрекетін «жеке мемлекет құру жолындағы заңды əрекет» деп есептейтінін тілге тиек еткен-ді. Euronews арнасы Израильдің қолдауын күрд тер мен еврейлер ара-сында тығыз қарым-қатынас орнауымен байланыстырады.

БҰҰ да аймақтағы жағдайға алаңдау-шы лық білдіріп, референдумның соңы аймақтың тұрақтылығына қауіп төндіру мүм кіндігін жоққа шығармайды. Al Jazeera-ның хабарлауынша, БҰҰ Бас хатшысы Антонио Гутерриш Ирак пен Күр дістанның жергілікті билігін мəселені келіс сөздер мен диалог арқылы шешуге шақырған.

Қазіргі таңда солтүстік Ирактағы күрд тердің автономиялық құқығы бар. Со ны мен қатар олар өздерінің парламентін сайлап, заң шығаратын жəне білім саласына қатысты шешім қабыл дайтын мүмкіндікке ие. Ай-мақ тың қазіргі президенті Масуд Б а р з а н и д і ң ө к і л е т т і г і е к і ж ы л бұрын аяқ талған болатын. Алайда Таяу Шығыстағы тұрақ сыздықтың

кесірінен оның басшы лық мерзімі ұ зартылған-ды. LSE универ си -тетінің зерттеушісі, ғылым докто-ры Зейнеп Кая Euronews арнасына берген сұхбатында аймақтың сая-си шиеленіске тап келгенін айта-ды. «Күрдістандағы экономикалық дағдарыстан кейін Масуд Барзаниге деген сенім азайды. Дегенмен, еге-мендікке ұмтылу қадамы халық ал -дындағы оның мəртебесін өсі реді. Өйткені Ирак əскері оларды қор ғай алған жоқ жəне күрдтердің қиын-шылыққа душар болуын Бағдад билі-гінен көреді», – дейді Зейнеп Кая.

The Guardian газетінің пікірінше, күрд тердің азаттыққа талпынысы тү-сінікті. «Дауыс беру – Барзани мыр-заның өз халқы алдындағы абырой-ын өсіреді, алайда, мақсатына қалай жететіні белгісіз. Аң саған арманынан бас тартудың құны арзанға түспейді. Əлі де болса шиеле ніс тен шығатын жол да, уақыт та бар. Ендеше оны аса ұқыптылықпен қолдану керек», – дейді The Guardian басылымы.

Күрдтердің егемендік жөніндегі референдумы қаншалықты заңды?

The Independent газетінің пайымдау-ынша, мұндай əрекеттің соңы заңдық тұрғыдан қарама-қайшылыққа əкеліп соғады. Аймақтың мемлекетке айна-луы өзі орналасқан елдің егемендігі мен тұтастығына нұқсан келтіреді. Сон-дықтан ешқандай халықаралық ұйымдар аймақтың негізгі иесінің рұқсатынсыз жарияланған мемлекеттің егемендігін мойындай алмайды.

Мəселен, Шығыс Тимор Индо-незиядан, Оңтүстік Судан мемлекеті Суданнан, Эритрея Эфиопиядан тəуел-сіздігін алғанда өзара келіссөздер жүр-гізіліп, егемендік жариялауға негіз-гі мемлекет рұқсат берген болатын. Шотландия Ұлыбританиядан бөлі-ну жөнінде референдум өткізгенде «Тұ манды Альбион» дауыс беруге қар сылық көрсеткен жоқ. Сонымен қатар территорияның мемлекет ата-нуы үшін БҰҰ-ның оны тануы керек. Күрдістандағы ахуалға келсек, Ирак тарапы референдумды мойындаған емес. Ендеше дауыс беру нəтижесіне қарамастан, күрдтердің егемендігінің халықаралық талаптарға сай танылуы неғайбыл.

Көршімен жақсы болғанның көңілі жай

«Түсі игіден түңілме» деген сөзді да на бабаларымыз тегін айтпаған. Ақ-жар қын, мейірбан жүзді адамның ішкі дүниесі де жарқын, жасампаздыққа құш тар бо латынын психолог ғалым-дар да дə лелдеген. Керісінше, қабағы қа ту, түк сиген адамдар тұйық, соған сəй кес мі незі де ауыр келеді. Мұндай адам нан мейірімнен гөрі қатігездік көп шы ғатынын да ғылым баяғыда-ақ айт қан.

Əрине, атамыз қазақ «мал аласы сыр тында, адам аласы ішінде» дегенді де айтқан, бұл – ішкі дүниесінің қандай еке ніне көз жеткізбей адамның сыртқы түріне алданба дегенге саятын нақыл.

Туысқан өзбек халқының жаңа пре-зи денті Шавхат Мирзиёевтің түсіндегі ада ми жылылық, жақындық ісінде де көрініс беріп, екі елдің арасындағы қа рым-қатынасты жандандыруға бе-йілділік бар екені көрініп тұр. Қа зақ-қа өзбектен жақын туыс жоқ, алай-да аймақтық қауіпсіздік, терро ризм мен есірткі трафигіне қарсы күрес сияқ ты істерде стратегиялық əріп тес-тік жалғасып жатқанымен бұрын Қа-зақстанның экономикалық интеграция туралы идеяларына Өзбекстан жа-ғынан қызу қолдау бола қоймады. Сон-дықтан да екі елдің арасындағы белсенді қарым-қатынас біршама тосаңсып, тіпті Қазақстанда болған түрлі мəдени шараларға да Өзбекстан жағының қатысуы саябырсып қалған еді. Енді қазақ-өзбек қарым-қатынасы жаңа сападағы озық белеске шығатын сыңай танытып тұр.

Жуырда Өзбекстанға барған са -па рында Президент Нұрсұлтан Назарбаев өткізілген келіссөздер екі ел ара сындағы дəстүрлі тату көршілік пен дос тықты одан əрі тереңдетіп, ны ғайта түсетініне сенім білдірді. Сау да-эко номикалық жəне мəдени-гуманитарлық ынтымақтастықтардың дамуын қамтыған 10 екіжақты құ жат тар-ға қол қойылды. Екі елдің ара сындағы ынтымақтастық бел сенділігінің осы-лай тығыз болуы «Өз бек – өз ағам» дейтін қазақ үшін таби ғи жағдай. Ал Шавхат Мирзиёевтің «Мен Сізді мақтан тұтамын» дегені де ағайынды екі халықтың арасында ай тылуға тиісті лайықты баға.

Алтын, күміс, вольфрам, фосфорит, уран, молибден, табиғи газ жəне т.б қаз ба байлықтарының қоры жөнінен əлемде алдыңғы орындардың бірін ала тын Өзбекстанның экономикалық даму əлеуеті жоғары. Қазақстанмен ын-тымақтастықты тығыз орната отырып, əлеуетін озық əдіспен пайдалана біліп, халқының əл-қуатын арттыра түссе, оған қазақстандықтар риза болғаннан басқа не айтсын.

Бұл ғаламда өзгермейтін дүние жоқ, - бүгінгі таңда Өзбекстан елінің пе-йіл қақпасы ашылып, күпті көңілдер жа дырап, жарқын істерге жол түсіп, туысқан екі халық бір-біріне қайтадан құшағын жая бастағандай болып отыр. Жаңа президент орынтаққа отырған бір жыл ға жетпейтін уақытта Қазақстан бас шысымен алты рет кездесті. Бұл бұ-рын болып көрмеген, аса үлкен на зар аударарлық жайт. Сауда-эко номикалық қатынастар 35 пайызға арт қан. Бұрын жылдап көріспейтін мем лекеттер басшы-лары енді жиі ұшы расып, екі ел халқының өмір сүру сапасын арттыруға лайықты шешімдер қабылданып жатыр. Соның бір мысалы деп жуырда ғана, 2009 жылы қол қойылған халық аралық автомобиль қатынасы бойынша келісімге енгізілген хаттаманың ра ти фикациялануын айтуға болады. Осының арқасында бұрынғы алты өткізу бекетіне тағы да екі бекет қосылып, екі елдің ірі қалалары арасында автобус маршруттары ашылып, халықтың барыс-келісі артатын болды. «Бармасаң, кел месең жат боларсың» деп дана қазақ айт пақшы ұзақ жылдар бойы шекараның ар жағындағы туыстарына, достарына бару қиын шылық туғызып жүргендерге енді жеңілдік болды.

Ташкентке барған сапарында Нұр-сұлтан Назарбаевтың «Ел-жұрт құрметі» орденімен марапатталғандығы да жақсы нышан. Əрине біздің Президент 1998 жылы Өзбекстанның «Айрықша еңбегі үшін» орденін алған. Бірақ ол кезде Қазақстан да өзінің «Ал тын қыран» орденін И.Каримовтің кеу десіне қадаған еді. Одан бері жиырма жылға жуық уақыт өтіп, көп нəрсе өзгеріп, көп сулар ақты...

Соңғы орден Қазақстан Прези ден-тінің ортаазиялық ынтымақтастықты жандандыруға сіңіріп келе жатқан ерек-ше еңбегін бағалағандық екені көрініп тұр. Орден берілген жарлықта «Бауырлас екі ел арасындағы дəс түр лі достық пен стратегиялық серік тес тік ті тереңдету, кеңейту, сонымен қа тар бейбітшілік үшін əлемдік қо ғамдастықты нығайтудағы ұлы еңбегі үшін» делінгені де тегін емес. Əзірге бұл орденмен 26 адам марапаттал-са, соның ішінде шет мемлекеттер басшы-лары арасынан алған жалғыз Н.Назарбаев қана. Мəселе орденде емес, жылы ілтипат пен ыстық ықыласта. Туысқан халықтар бір-бірімен жақын болып, тату көрші бол ғанға не жетсін? Қазақстан сыртқы саясатының жылдар бойы аңсағаны да сол ғой.

Жақсыбай САМРАТ,

«Егемен Қазақстан»

– Ершат Ағыбайұлы, Ислам Ынты-мақ тастығы Ұйы мының кезекті оты -рысы қазақ елінде өтіп, Астана декла-рациясы қабылданды. Бұл басқо судың басты ерекшелігі ғылым мен тех-нологияға арна луында деуге бо ла ды. Жалпы, ұйым мен оған мүше ел дер дің осы тұрғыдағы əлеуе ті қандай?

– Ислам Ынтымақтастығы Ұйы-мының Астанада өткен кезекті отырысы əлемдік аренада қазақ елінің беделін арт-тыра түсті. Бұл Тұңғыш Президентіміз Нұр сұлтан Назарбаевтың салиқалы саяса тының жемісі деп айта аламын. Ислам əлемі барлық саланы қамтитын ора сан зор экономикалық қуатқа ие. Соны мен қатар айрықша жағырапиялық орны бар, табиғи қазбалары, кен бай-лық тары мен еңбек ресурстары мол əлем. Экономикалық тəжірибесі, еңбек күшінің үйлесімділігі де биік деңгейде. Атап айтсақ, Атлант мұхиты мен Үнді мұхитын жалғайтын Суэц каналы бар Мысырдың əлеуеті жоғары. Ал Парсы шы ғанағындағы мұсылман елдері мұнай қорына бай. Мұнай өнімдерін шы ға-нақ арқылы Үнді мұхитына шығару Араб түбегіндегі елдердің геосаяси ма-ңыздылығын арттырады. Десек те, мұ-сылман елдері өз мүмкіндігін толық пайдаланып отырған жоқ деп ойлай мын. Елбасы айтқандай, ғылым мен тех но-логия, ғылымды өндіріске енгізу тұр ғы-сынан артта қалып келеді. Осы орайда Астана декларациясының маңызы ерекше.

– Сіз исламтанушы ретінде Қазақ-стан ИЫҰ-ға мүше мемлекеттердің дамуынан не ала алады, не бере алады деп ойлайсыз?

– Алары да, берері де аз емес. Ең ма-ңызды бағыттың бірі ретінде ғылым мен технология саласындағы интеграцияны айтар едім. Бұл тараптағы байланысқа Қазақстан осыдан 10 жыл бұрын үш са-тылы халықаралық білім беру жүйесін енгізген кезде-ақ нақты қадам басқан болатын. Бүгін осы салада оң нəтижеге қол жеткізіп отырмыз. Ендігі кезекте оны дамыту керек. Ғылым жолын таңдаған қаншама жастар мұсылман елдерінде тəжірибеден өтіп, ғылыми дəрежелерін қорғауда. Ал араб мемлекеттері мен Пəкіс таннан келген мамандар еліміздегі жетекші оқу орындарында атомдық физи-ка, ядролық физика, нанотехнология

сияқты салаларда PhD дəрежесін қорғауда.Қазақстан 2013 жылы құрамына 56

ел кіретін Ислам əлеміндегі ең беделді ұйымдардың бірі Халықаралық ис-лам фиқһ академиясына (International Islamic Fiqh Academy) тұңғыш рет мүше болды. Мен сол күннен бастап Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының Қазақстан Республикасының Жидда қаласындағы тұрақты өкілдігі мен Қазақстан мұсыл-ман дары діни басқармасының төраға-сы, Бас мүфти Ержан қажы Малға жы-ұлының ұсынысы бойынша, Қазақстан Республикасының атынан академияның тұрақты мүшесі болып тағайындалдым.

Бұл академияның негізгі мақсаты – мұсылман елдеріндегі көп көтерілетін ғылым, заң, мəдениет, ислам каноны, медицина, экономика, индустрия, тех-нология, ауыл шаруашылығы, биология жəне химия салаларындағы түйткілді мəселелерді зерттеп, оған қатысты бірегей шешімге пəтуаласу. Мысалы, 2013 Сауд Арабиясы корольдігінің аста-насы Риядта өткен академияның XXI съезінде генетика, гендік инженерия, адам геномы, Сукук (ислам банктерінің өнімі), қаржылық операциялардағы хедж (сақтандыру), жануарды тоқпен ұрып, кейін өңеші мен күре тамырларын кесу арқылы бауыздау, ислам мектептері (мəзһабтары) арасындағы диалог сияқты мəселелер көтеріліп, оң шешімдер қабылданды. Осы орайда, Қазақстанның мұсылман елдері арасындағы ғылыми айналым көшіне ілесуі ИЫҰ-ға мүше ел-дер арасындағы ықпалдастықты дамы-туға дайындығы мен əлеуетінің жоғары екендігін айқындайды.

Ислам ғылымына келсек, барлық мұсылман елдеріндегі білім ордала-ры біз үшін жарай бермейді. Өйткені, Қазақстанда исламияттың өзіндік моделі қалыптасқан. Қазақ халқы ғасырлар бойы Ханафи мəзһабы мен Матуриди сенім мектебін ұстанып келеді . Сондықтан мүфтият ИЫҰ елдері ішінен Ханафи мəзһабы бойынша оқытатын Мысырдағы «əл-Азxар» университеті мен Түркиядағы «Хасекей» академия-сында жастардың білімін жетілдіруді, тəжірибе алмасуды қолға алған. Діни кад-рлар негізінен ҚМДБ-ға қарасты «Нұр-Мүбəрак» Египет ислам университетінде д а й ы н д а л а д ы . У н и в е р с и т е т т і ң

профессорлық-оқытушылық құрамында Мысыр елінен келген 18 ғылым докто-ры дəріс береді. Бұл Орталық Азиядағы теңдесі жоқ оқу орны. Осы универси-тетте ИЫҰ құрамындағы Орталық Азия елдерінің студенттерін оқыту арқылы еліміз халық аралық білім интеграциясы-на үлес қосу мүм кіндігіне ие бола алады.

– Астана декларациясы Ислам əлемі нің рухани сілкінісі мен жаңғы-руы на қаншалықты негіз бола алады?

– Əлем өркениетіне мұсылман ренес-сансының қосқан үлесі зор. Сол кездегі мұсылмандардан шыққан əл-Фараби, Ибн Сина, əл-Беруни мен əл-Хорезми сияқты ғалымдар қазіргі кездегі көп ғылымның атасы екені анық. Алайда бүгінгі мұсылмандардан неге сондай атағы əлем жарған ғалымдар шықпайды? Оған мүмкіндік көп қой?! Бүгінге дейін Нобель сыйлығын ұйымға мүше ел-дерден екі-ақ адам алған екен. Олар – мысырлық жəне пəкістандық ғалымдар.

Қасиетті Құранның алғашқы аят-тары «оқы, оқы жəне оқы» деп түсіп, ғылым қууға үндейтіні мəлім. «Сəбə» сүресінің 3-аятындағы: «Ғарыштағы жəне жердегі тозаңдай заттың өзі, оның одан да ұсағы немесе үлкенірегі болсын (атом мен оның электрондары: нейтрон, протон) – барлығы да Аллаға мəлім күйде айқын кітапта (Лəухул-махфузда сақталған)» деген атом туралы мəлімет ғалымдарды ізденіске, зерттеуге жетелейді. «Əл-Бақара» сүресінің 261-аяты: «Алла жолында дүние жұмсаған жандардың іс-əрекеті (жерге егілген) бір тал тұқымының мысалындай. Сол тұқымнан шығатын жеті масақтың əрқайсысы жүз-жүзден дəн береді. Өзі қалаған құлының сауабын, Құдай осы-лай еселеп арттырады. Алла – шексіз Жомарт, əрі бəрін де Білуші» деп, би-дайдың бір дəнінен 7 масақ, əр масақ 100 дəн беретіндей жағдайға жеткі-зіп өсіруге болатынын ишара етуде. Бүгінгі күнге дейін агромəдениет мұн-дай деңгейге əлі қол жеткізген жоқ. Осы мəселе ғалымдарға ой салуы тиіс. Сондай-ақ кванттық, термоядролық элементтерді өндіріске енгізу мұсылман елдері ғалымдарының еншісіне бұйырса екен деген үмітім бар.

Мемлекет басшысы бүгінгі ислам-ды қаралауға, ақпараттық шабуылдарға қарсы төтеп беруге, мұсылмандардың құқығын таптатпауға қатысты өткір пікір білдірді. Сондай-ақ көп конфес-сиялы еліміздің моделі мен тəжірибесін ИЫҰ елдерімен бөлісуге дайын екенін айтты.

– Елбасы ИЫҰ-ның алдыңғы қатарлы 15 мемлекеті бірігіп, Батыс əлемімен байланыс орнату қажет-тілі гі туралы да айтты. Бұл ұйым қаншалықты нəтижелі болмақ?

– Иə, Елбасы G20 секілді алдыңғы қатарлы 15 мемлекеттің бірігуін ұсынды. Қазақстан 2011 жылы Ислам конферен-циясы ұйымына төрағалық еткен тұста Президентіміз оны ИЫҰ деп атауға себеп ші болған еді. Сол кездегі айтқан тың идеялары бүгінде ИЫҰ əлеуетін жаңа деңгейге көтергеніне куə болып отырмыз. Елбасы ұсынған G15 идея-сы ИЫҰ үшін үлкен нəтиже береді деп сенемін.

Ислам үмметіне ғылым мен техно-логия саласын дамыту қажет. Бұл үшін Елбасы айтқандай, алдыңғы қатарлы Батыс елдерімен тұрақты əрі жемісті

байланыс орнатылса ИЫҰ елдерінің ілгерілеуіне, əлеуетінің арта түсуіне зор пайдасын тигізеді деп санаймын. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сəлемі бол-сын): «Білім Қытайда болса да іздеп барыңдар», деген хадисі, мұсылман еме-стерден немесе жердің түбінен болса да білім алуды, ғылым үйренуді, тəжірибе алмасуды меңзеген. Жалпы, бұл ұсыныс ИЫҰ-ға мүше елдеріне, мұсылмандарға ой салуы тиіс. Исламдағы қаржы жүйесі, халал индустриясы көптеген əлем елдерінің қызығушылығын тудыру-да. ИЫҰ елдері ислам экономикалық ұйымдарын құрып, халықаралық əрі жергілікті қаржы орталықтарын шариғатқа сай дамыта білсе, оң нəтиже болады деп санаймын. Еліміз ЭКСПО-ны абыроймен өткізді. Əлемнің энер-гия саласындағы озық технология-лары Астанадағы көрмеде тоғысты. Ондағы жаңалықтар ИЫҰ елдерін ғылымға, жаңа жетістіктерге жетелері хақ. Енді ЭКСПО-ны алдағы жылда-ры БАƏ өткізбек. Мұнайдың таусы-лу ықтималдығы артқан кезеңде оған баламалы энергия көздерін табу, оны өндіріске енгізу ИЫҰ-ға мүше елдердің мүддесі болуы керек деп ойлаймын.

– Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған осы жиында сөйлеген сөзінде мұсылман əлемінің 55 пайызы сауатсыз деді. Бұл қаншалықты рас?

– Өкінішке қарай, бұл рас сөз. Ердоған білім саласына қаржы аз бөлінетінін айта келе, кейбір елдердегі жазу-сызу білмейтін халықты меңзеген сияқты. ЮНЕСКО-ның ресми мəліметіне сүйенсек, Ислам əлемінің көп елдерінде сауатсыздық деңгейі жоғары. Оның көрсеткішін арттырып отырған Африка жəне Оңтүстік Азия елдері деп ойлаймын. Себебі, Африка құрлығындағы мұсылман елдерінде сауатсыздық көрсеткіші 23 пайыздан 74 пайызға дейін жетеді. Мəселен, мұсылмандар көп шоғырланған Пəкістандағы халық саны 208 млн бол-са, оның 55,8 пайызы сауатсыз. Ал Бангладеште бұл көрсеткіш 56,5 пайыз-ды құрайды.

ТМД елдерінде сауатсыздық жоқ-тың қасы, небары 0,3-4 пайыз ғана. Қазақстан халқының сауаттылығы 97,6 пайыз екен. Алайда бұл елдердегі діни сауттылық төмен екенін айта кету керек. Исламды ғылым жолымен емес, сыртқы формаға қарап түсіну үрдіске айналып барады. Жастар таза исламды бетперде етіп түбінде жеке мүддені көксейтіндердің жетегінде кет-пеу үшін діни сауаттылықты көтеру қажет. Осы мақсатта ҚМДБ 500 имамның басын қосқан Республикалық имам-дар форумын өткізіп, онда «Қазақстан мұсылмандарының тұғырнамасы» жəне «Ханафи мəзһабы мен Матуриди сенім мектебі – Қазақстандағы исламның дəстүр лі жолы» атты тұжырымды құжат-тар қабылдады. Бұл құжаттарға Орта-лық Азия елдері қызығушылық танытып отыр. Өйткені, Ханафи мəзһабы оларға да ортақ. Демек, бұл қадамдар Қазақ-стан мен көршілес ИЫҰ-ға мүше елдер арасындағы ынтымақтастыққа, діни сауаттылықты көтеруге септігін тигізеді деп сенемін.

�ңгімелескен Думан АНАШ,

«Егемен Қазақстан»

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Ислам – білім мен ғылым жолы

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жақында Астанада �ткен Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының алқалы басқосуынан кейін белгілі исламтанушы, ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің хат-шысы Ершат ОҢҒАРОВПЕН әңгі мелескен едік.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Күрд мәселесі күрделі–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Таяуда Ирактағы күрдтер тәуелсіздік ж�нінде референдум �ткізді. Бұл оқиғаның азаттыққа ұмтылған халықтың тағдыршешті әрекеті тәрізді к�рінетіні белгілі. Алайда к�рші елдердің референдумды мойындамауы Күрдістандағы шиеленісті одан әрі күрделендіріп жібергендей.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ 7ӘЛЕУМЕТ

Рзабек АРТЫҒАЛИЕВ,«Теңізшевройл» ЖШС-нің Үкімет және жұртшылықпен байланыс жөніндегі бас менеджері

Келер жылдың сәуір айында құрылғанына жиырма бес жыл толатын біздің кәсіпорын үшін корпоративтік жауапкершілік Атырау облысы мен Жылыой ау-данында өз қызметін жүргізудің негізі болып табылады. Біз үшін корпоративтік жауапкершілік тек қоғам мен қызметкерлерге қосқан үлес қана мен емес, ол – этика, қоршаған ортаны қор­ғау бойынша міндеттеме, біз­дің қызметкерлермен, мемле­кеттік органдармен, жергілікті жұрт шылықпен қарым­қаты­нас жасау ережелері. Біз өз қызметіміздің нәтижесі адамдар өмірінің жақсаруынан көрінуі үшін күш саламыз. Осы ретте ТШО бизнестің корпоративтік жауапкершілік принциптерін негізге ала отырып, бірқатар мақ сатты бағдарламаларды жү­зеге асыру арқылы қаржыны Аты рау облысындағы әлеумет­тік саланы дамытуға бағыттап келеді.

Кәсіпорын өз қызметінің алғашқы кезеңінде 50 милли-он АҚШ доллары көлеміндегі қаржыны құрайтын бесжылдық «Атырау Бонус Қоры» бағдар­ламасын жүзеге асырды. Келісім бойынша, қор қаржысын қандай нысандар салуға жұмсау қажет­тігі Атырау облыстық әкім­дігімен ақылдаса отырып ше шіл­ді. Осы тәртіп әлі де жалға сын табуда. Бағдарламаны жүзеге асыру үшін кәсіпорын жер­гілікті әкімдікпен бірлесе оты-рып, облыс тұрғындары үшін бірін ші кезекте не керектігін анық тау негізінде нақты шешім қабыл дады. Тәуелсіздіктің ал­ғашқы жылдарында аталмыш бағдарлама халық қажетін өтеуге көп септігін тигізді. Облыста нау байхана, дене шынықтыру­сауықтыру кешені, су тазарту қондырғысы, аурухана, емхана сияқты бірінші кезектегі ны-сандар салынып, тұрғындар игілігіне берілді.

Облыс жұртшылығына ойда­ғыдай қызмет еткен бағдар лама аяқталысымен, орнына «Игілік» атты ерікті бағдарлама келді. Бұл – 1999 жыл болатын. Алғашқыда жылдық қоры 4 миллион АҚШ долларын құраған бағдарлама ТШО­ның негізгі өндірісі та-рапынан қаржыландырылатын әлеуметтік инфрақұрылымдық бағдарлама болды. Содан бергі арада өткен он сегіз жылда кәсіп­орын осы бағдарлама арқылы өзі орналасқан Жылыой ауданының, жалпы Атырау облысының әлеу меттік инфрақұрылымына оңды өзгеріс әкелді. Шетел ин-весторын тартудың тиімділігін дәле деуге септігін тигізді. «Игі­ліктің» бастапқы бюджеті 2003 жылға дейін 4 млн АҚШ дол-лары көлемінде болса, келесі үшжылдықта 8 млн, одан кейінгі үш жылдықта 12 млн АҚШ дол-ларына жетті. Ал, 2009­2012 жылдар аралығында жылдық бюджет 20 млн АҚШ долларын, 2013 жылдан бастап осы күнге дейін бұл көрсеткіш 25 млн АҚШ долларына өсті.

Иә ТШО «Игілік» бағдар­ламасы арқылы бүкіл Атырау облысы халқына пайда беретін және ол жобалар тапсырысқа берілгеннен кейін кәсіпорынның үздіксіз техникалық және қа­ра жаттық қолдауын қажет етпейтін ең маңызды жобалар-ды қаржыландыруымен ерек­шеленеді. Өткен жылдар ішінде бағ дарлама Қазақстанның мұ­найлы өңірі – Атырау облы­сындағы әлеуметтік инфра­құрылымның дамуына қуатты серпіліс берді. Атына заты сай бағдарлама деп танылды. Облыс орталығының көркін кіргізетін бірқатар заманауи ғимараттар, көп функциялы медициналық клиникалар мен орталықтар,

соңғы үлгімен жабдықталған мектептер мен басқа да білім беру мекемелері және мәдениет үйлері бой көтерді. «Игілік» бағдар ламасы су жеткізу және қуат тасымалдау жүйелерін жаң­ғыртуға, қала шағын аудандары мен ауылдардың көптен күткен газбен қамтамасыз етілуіне мүмкіндік берді. Бүгінде атал-мыш бағдарламаның игілігін атыраулықтар көптеп көрді де-сек, жаңылыспаймыз. Ең бас­тысы, Атырау облысы тұрғын­дарының қажеттіліктері мен әлеуметтік мәселелерін ше шуге қажет жобалар кең ауқым ды таңдау мен бағалаудан өтеді. Таңдалған жобаларды баға­лауға сырттан сарапшылар тар-тылады. Мұндай зерттеу әр үш жыл сайын жүргізіледі. Осын­дай бірлескен жұмыс қорытын­дысымен ТШО «Игілік» арқылы қаржыландырылуы ықтимал жобалар тізімін жасайды. Кейін кәсіпорын демеушілік ететін, халық үшін ең пайдалы деп табылған жобалар ТШО бас директоры мен Атырау облы-сы әкімі тарапынан расталып, бекі тіледі.

Бағдарлама арқылы қаржы­ландырылып, ел игіліне беріл­ген жобалардың қай­қайсы­сы да маңыздылығымен құн­ды. Мәселен, Теңіз кен ала­ңы на жақын орналасқан әрі кә сіпорынның көптеген қыз­мет кері тұратын Құлсары қала­сында денсаулыққа және қор­ша ған ортаға келетін әсерді баға лау мақсатында арнайы зерттеу жүргізіліп, мұндағы су са пасының төмендігі әрі су же лісінің жұмысы сын көтер­мейтіндігі анықталды. Жан­ жақты жүргізілген зерттеу негі­зінде жиналған ақпарат нәти­жесінде қаланың су жүйесін ауыс тыру ұйғарылды. Түп негізі тұрғындар денсаулығын сақ­тауды жақсартуды көздеген жоба 4 жылға созылып, бүгінде ел игілігіне айналды.

Әріге бармай­ақ, 2016­2017 жылдар дерегіне сүйенсек, «Игі ліктің» қаржысына облыс­та 7 балабақша, 3 мектеп, 3 мәдениет үйі, 3 спорт және дене шынықтыру кешені пайдалануға берілді. Ал биылғы оқу жылын-да Атырау қаласында жаңадан бой көтерген Нұрсая шағын ауда нынан 624 орындық ағыл­шын тілін тереңдетіп оқытатын техникалық гимназия алғашқы қоңырауын соқты. Гимназия заманауи талаптарға сай келе­тін спорт алаңдарымен, кітап­хана, асханасымен, тиісті жаб­дықтарымен бірге тапсырылды. Алда атыраулықтардың демалыс орнына айналатын, Жайықтың бойынан орын тепкен Ретро­саябақтың құрылысын аяқтау міндеті тұр.

Иә нақты дерекке сүйенсек, «Игілік» бағдарламасы қолға алынған 1999 жылдан бері ша-мамен 250 млн АҚШ доллары-на ел қажетіне жарайтын 130 жоба іске қосылды, мыңнан аса жа ңа жұмыс орны ашылды. Ал кәсіпорын құрылған 1993 жыл дан бері Атырау облы­сының әлеуметтік және инфра­құрылымдық дамуына, тұрғын­дардың өмір сапасының артуына қосқан үлес 1,3 млрд АҚШ дол-ларынан асты.

Ел иг іл і г іне айналған «Игілік тің» қатарын 2010 жылы жылдық қоры 1 млн АҚШ дол-ларын құрай тын әлеуметтік инвестициялар бағдарламасы толықтырды. ТШО бұл жоба-ларды үкіметтік емес ұйым­дармен бірлесе отырып немесе мердігерлерді тарта отырып жүзеге асырады. Ең бастысы, кәсіпорын аталған жобалар-ды тек қаржыландырып қана қоймай, оларды орындау ба-рысында басынан аяғына дейін тікелей өз бақылауында ұстайды. Бағдарлама шеңберіндегі жоба­лардың қай­қайсысы да Атырау облысының денсаулық сақтау және білім беру салаларына қолдау көрсетуді көздейді. ТШО

серіктестерімен бірге атал-мыш бағдарламаны жетілдірді жә не бүгінде ол жұртшылық пен өндірістің қажеттіліктері мен мақсаттарына сай келе­ді. Мәселен ТШО 6 жыл қата­рынан Қазақстан отбасылық дәрі герлері ассоциациясымен бірігіп, Атырау облысының жұрт шылығы мен медициналық қызметкерлерінің артериялық гипер тензия мен жүрек­қан та-мырлары ауруларын бастап қы кезеңде анықтау туралы хабар­дарлығын арттыруға бағыт­талған жобаны іске асырып келеді. 2016 жылдан бері Ор­талық Азияның Еуразия Қоры (ОАЕҚ) «Жарқыра» атты әлеу­меттік кәсіпкерлікті дамы-ту жобасын жүзеге асыруда. Бағдарлама әлеуметтік кә сіп­керлікті қолдаудың то лық циклін қамтиды. Ал, ха лықаралық «PYXERA GLOBAL» үкіметтік емес ұйы мы 2012 жылдың нау­рыз айынан бері «Ынтымақ» атты қауымдастықты дамыту бағ дар ламасын жүзеге асы­ру да бізбен серіктес болып келеді. Жоба аясында жастар, орал ман­әйелдер мен ерек­ше қажеттіліктері бар адам­дардың кәсіпкерлік дағды­ларын күшейтуге баса назар аударылады. Ұйым ағылшын тілі клубының кеңеюіне, аз қам тылған отбасылар мен кө­мекке зәру адамдарды қол дау­ға ерекше мән береді. Одан бөлек «Ынтымақ» жобасы ТШО қызметкерлері мен олар ­дың отбасы мүшелерін тар-та отырып, ерікті іс­шара лар мен қаражат жинау шарала­рын ұйымдастыруда. Ақпа­раттық технологиялар дәуірінің қоғамы (АТДҚ) жобасы Атырау қаласы мен Жылыой ауданы хал қының ақпараттық­ком­муникациялық технология-лар (АКТ) саласындағы білім сапа сын көтеруді көздеді. Жобаға 2016 жылдан бастап 39 ұйым нан 843 адам қатысты. Оларға ақпараттық технология жөнінен 345 рет тақырыптық оқулар ұйымдастырылды. Мұн дай жұртшылықтың қызы­ғушылығын туғызып, пайдасын тигізген жобалар алда да жал­ғасын табары сөзсіз.

Кәсіпорын ұлттық құнды­лықтарды насихаттап, төл мәде­ниетіміздің айшықты тұстарын дамытуға да ден қойып келеді. Тоғыз жыл қатарынан облыс­та ақындар айтысын өткізіп, небір таланттардың қанат қа­ғуына ықпал еттік. Кәсіпорын демеушілігімен өткен жыраулар сайысы да көп көңіліне жол тап-ты. Жергілікті журналистердің шығармашылық деңгейін арт-тыруды көздейтін журналис­тер конкурсы да жұртшылық қолдауына ие болуда.

Осындай көп қажетін өтейтін әлеуметтік бағдарламаларды жү зеге асырудағы жетістіктері үшін ТШО республикалық «Парыз» сайлығының күміс, алтын және бас жүлделерімен марапатталды. Бұл Теңіздей алып кеніштің байлығын ел игілігіне жұмсауды көздеген кәсіпорын қызметіне деген құрмет!

Атырау облысының әлеумет­тік тұрғыда жаңғыруына атса­лысу – «Теңізшевройлдың» бас­ты мақсаты. Біз бұл мақсаттың осындай нақты, ел қажетін өтейтін маңызды жобаларды жүзеге асыру арқылы орында-лып келе жатқандығын мақтан тұтамыз. Қазақстанның ертеңін бүгінгіден де кемел етуді көз­дейтін кәсіпорын 1993 жыл-дан бастап, 2017 жылдың 1­ші жар тысына дейінгі аралықта Қазақстан қазынасына тікелей төлемдер түрінде 121 миллиард АҚШ долларынан астам қаржы құйды. Тек осы жылдың бірінші жартысында бұл көрсеткіш 4,3 миллиард АҚШ долларынан асты.

Өткен жиырма төрт жылда өз қызметкерлері мен жергілікті тұр ғындардың игілігіне арналған түрлі әлеуметтік жобаларға 1,3 миллиард АҚШ долларынан астам қаржы жұмсады. Мұндай жетістік өндірістік деңгейдің артуы мен тікелей байланысты екендігі сөзсіз. Мәселен, үсті­міздегі жылдың бірінші жарты­сында мұнай өндіру көлемі 14,59 миллион тоннаға (116 миллион баррель) жетті. Ал мау­сым айында кәсіпорын үлкен жетістікке, яғни өзі құрылған 1993 жылдан бері 3 миллиард баррель мұнайға қол жеткізді. Алда да кәсіпорын өзінің өнді­рістік әлеуетін арттыру арқылы ел экономикасына, оның әлеу­мет тік инфрақұрылымына тиісті үле сін қоса беретініне сенім мол.

Теңіз мұнайы – елдің игілігі

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгін Алматыда «KIOGE -2017» қазақстандық халықаралық «Мұнай және газ» көрмесі мен конференциясы өз жұмысын бастайды. Осымен жиырма бесінші рет өткелі отырған көрме-конференция мұнай-газ нарығындағы небір жағдайды тал-дап, талқылайтын келісті пікірсайыс алаңы ғана емес, жаңа жабдықтар мен озық технологиялар жетістіктерін көрсететін интерактивті алаң ретінде халықаралық мұнай бизнесінде өз тиімділігін дәлелдеп келеді. Айтулы басқосуға әлемнің түкпір-түкпірінен келетін кәсіби мамандар тек өндірісті дамытудың жолдарын ғана емес, экономиканың күретамырына айналған мұнайдың әлеуметтік салаға ықпалын, оны жақсартудың жол-дарын, сондай-ақ осы бағыттағы оңды тәжірибелерді ортаға салады. Ұзақ жылдардан бері «KIOGE»-ге сенімді серіктес болып келе жатқан «Теңізшевройл» (ТШО) кәсіпорны да өзі орналасқан Атырау облысы мен республиканың әлеуметтік саласын жақсартуға небір жобаларды жүзеге асыру арқылы үлес қосып келеді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Жарма ауданында қазыналы қарияларға айрықша құрмет көрсетілді. Халықаралық қарт­тар күні мерекесі және респуб­ликалық ардагерлер ұйымының құрылғанына 30 жыл толуына орай аудан орталығы – Қалбатау ауылында ардагерлер үйі пайда­лануға берілді. Бұған дейін әр­түрлі мекемелерді сағалап келген жармалық ардагерлер өздеріне кең әрі қолайлы, жеке ғимараттың тигеніне дән риза. Бұрын кеңсе ретінде пайдаланылған нысанда аға буын өкілдеріне қажеттінің бәрі бар. Жиһаздармен қатар компью-тер, өзге де құралдармен толықтай қамтамасыз етілген. «Өз алдына жеке ғимаратымыздың жоқтығы көп іске қол байлау болып келген еді. Енді өзімізге ыңғайлы уақытта басқосулар ұйымдастырып, түрлі шаралар өткізетін боламыз», дейді Жарма аудандық ардагер-лер кеңесі төрағасының орынба-сары Сейітбек Ақаев.

Ардагерлердің игілігіне беріл­ген ғимараттың ашылу салта-натына қатысқан аудан әкімі

Нұрлан Сыдықов бұл нысанның Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында іске қосы­лып отырғанын айтып, құттықтау лебізін жеткізді. «Аға буын өкіл­дерінің ақыл­кеңесі мен бағыт­бағ дары қай кезде де біз үшін құнды. Қоғамның белсенді мүшесі ретінде Сіздердің ой­пікірлеріңіз бен тәжірибелеріңіздің тәрбиелік мәні зор», дей келе Жарма өңі­рінің дамуына үлес қосқан Кабыкен Айсағожинов, Пайзолла Мусинов, Қызырхан Ағымбаев

сынды ақсақалдарға аудан әкімінің Құрмет грамоталарын тапсырды.

Жармалық қарттардың қуаны­шына ортақтаса келген облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Айтқазы Шерубаев Ардагерлер үйін ашуға қолдау танытқан ау-дан әкімдігіне алғысын айтып, жаңа ғимарат ардагерлер кеңе­сінің жұмысына жаңаша серпін беретініне сенім білдірді.

Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ауданы

Қазыналы қарияларға құрмет

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Аягөз қаласында «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы аясында жас отбасыларға арнап салынған 50 пәтерлі жатақхана пайдалануға берілді. Олардың көптен күткен қуаныштарына облыс әкімі Даниал Ахметовтің өзі ортақтасып, баспана кілтін салтанатты түрде табыс етті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Жастар үшін салынған бұл жатақхананың Аягөз қаласында 1993 жылдан бері алғаш рет бой көтерген тұрғын үй еке­нін айта кетейік. Баспаналы бол ған жас жұбайлар бес жыл бойы осында тұрып, тек ком му­налдық төлемдерді ғана өтей­ді. Осы аралықта «Тұрғын­

үйқұрылысжинақбанкіне» салым жинап, ипотека ресімдеуі тиіс.

«Бұл пәтерде қарындасым екеуіміз тұрамыз. Өзім балалар үйінен түлеп ұшқаныммен, жұ­мысты да сол жерден тап қанмын. Ата­ананың қамқор лығынан айырылған жандарға мемлекеттің осындай қолдау көрсетіп жатқанына ризамыз», дейді «өз үйі – өлең төсегіне» қол жеткізген жастардың бірі Жандос Сейітқазин.

Аягөз ауданында жасаған жұмыс сапары барысында ай­мақ басшысы өңірдің білім са-ласы үшін маңызы зор жағым­ды жаңалықты жеткізді. Келесі жылдан бастап Шығыс Қазақ­станда «Туған мектеп» атты бағдарлама қолға алынып, облыстағы 297 білім орда­сының материалдық базасы Назарбаев зияткерлік мек­тебінің деңгейімен теңес­тірілмек. Соны мен қатар осы бағдарлама аясында 190 робот тех никасы сыныбы ашылатын болады.

Шығыс Қазақстан облысы,Аягөз ауданы

Жас отбасыларға жатақхана берілді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дүниежүзілік қариялар күніне орай С.Көшекбаев атындағы мәдениет үйінің жанынан «Ардагерлер үйі» ашылды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Іші кең, терезелерінен жа­рық төгілген ғимаратта қа рия лар үшін барлық жағдай жа салған. Демалатын жұмсақ жиһаздар, те-ледидар, шахмат, дойбы ойнайтын, газет­жур налдар оқитын үстелдер қойылған. Қабырғаларына үш бидің суреті, ардагерлер ұйы­мының жұмысынан фотосуреттер ілінген. Бір жақ шетінде аудан дық ардагерлер кеңесі төрағасының бөлмесі де бар.

Салтанатты шарада аудан

әкімі Бибоз Шаяхметов сөйлеп: «Бұл жер – ағаларымыздың өзара араласып отыруына қолайлы орта. Бұған дейін де ардагер-лер бөлмесін аудандық мешітте ашқанбыз. Алдағы уақытта осы ардагерлер үйінде бас қос­қан жи ындарыңыз еліміздің болашағына, жас ұрпақтың тәр­биесіне үлкен септігін ти гі зеді деген сенімдемін», деп жұмы­сына сәттілік тіледі.

Аудандық ардагерлер кеңе сінің

төрағасы Орынғали Құмар ғалиев: «Мұндай кең ардагерлер үйі об-лысымызда бірінші рет біздің ауданда ашылып отыр», деп жиналғандарға ақ тілегін арнады. Аудан басшысы бастаған арда-герлер ғимарат алдына жас тал-дар отырғызды. Қатысушылар ардагерлердің ЭКСПО­2017 ха­лықаралық мамандандырылған көрмесін аралағаны түсірілген бей-небаянды тамашалады.

Қанат ҒҰМАРОВ

Атырау облысы,Құрманғазы ауданы

Ардагерлер үйі ашылды

Оңтүстік Қазақстан облы­сындағы Түлкібас ауданының атын Түрікбасы деп өзгерту тура-лы мәселе көптен бері көтеріліп жүр. Кейінгі жылдары аудан хал­қының арасында талқыланып, түрлі пікірлер айтылып, сай-ып келгенде, Түрікбасы атауы-на басымдық беріліп жатқаны рас. Облыстағы, тіпті респуб­ лика көлеміндегі зиялылар, әсіресе ақын­жазушылар мен ғалымдар, білім саласының өкілдері орта-ларында да жиі­жиі сөз болады. «Тәуелсіздігімізге ширек ға сырдан асты, енді алаңдайтын не бар? Тәңіртаудың таңғажайып жері, Қаратау мен Алатаудың түйіскен төрі Түл кібас күйінде қал мауы қажет, Тү рік басы атын қай тару керек», десе тін дер өте көп.

Қазіргі Түлкібас атауы туралы әр түр лі аңыздар бар. Біреуі бы-лай. Есте жоқ ескі заманда түлкі басты әулие осы төбені мекен ет-кен екен, содан Түл кібасы әулие атаныпты деседі. Та ғы бірінде түркінің дінбасы осында жер ­ленгендіктен, Түрікбасы атанып, бір те­бірте Түлкібасы, Түлкібас болып кет кен дейді.

Жазба тарихта, архивтерде жазыл ған дай, бұл өңірді отар-шылдар жеті рет жайпап өткен. Жер мен су, елді ме кен дер атта-ры да сан рет өзгерген, құ был ған. Түркеш қағанаты жайлы дерек тер көзі қытай архивтерінен табылды. Қа ғанат туралы тұңғыш рет дис-сертация қорғап, «Түркештер» деп аталатын ғылыми моногра-фия жариялаған көр некті тарих-шы ғалым Әлімғазы Дәу летхан болатын. Ол Қытайда ту ып­өскен. Кейін Қазақстанға келген, қы тай тілін жетік білгендіктен, аса қи ын тақырыпты игеріп, ғылыми ол жа салды. Осы «Түркештер» еңбегі Түл кібасы жаңылыс ат, Түрікбасы та ри хи ат екеніне айқын негіз бо-лып та былады.

Түркеш қағанатының негізін 629 жы лы салған Өжелі қаған кейіннен Сақал атанған. Ол 706

жылы бақилық бо лып, билік Сулуқ қағанның қолына өткен. Сулуқ қаған Түркеш елін 32 жыл билеген. Тұран жеріне жорық жасаған араб басқыншыларына талай рет күйрете соққы беріп, Сүзеген қаған атан ған. Сол Сүзе­ген қаған (Сулуқ) ор дасы Түрік­басы төбесіне тігілген. Тү рік­басы төбесі қос өркешті. Екі өр ­ке шінде де бұлақ бар. Сондықтан жау лар қаншама қоршаса да қорғанды, ор даны ала алмаған. Түрік­Түркеш қа ғандары Арыс пен Құлан өзендері қо сылған тұстағы осы төбеге орда тік­кендіктен, Түрікбасы атанған.

Ресей отаршылдығы тұсында Түрікбасы төбесіндегі тас қор­ғандар то на лып, қиратылып, құры­лысқа жұм салып кеткен. Тарих ғылымының ко рифейі атанған атақты академик Бартольд «Отчет от коммандировки в Среднюю Азию» (Мәскеу, «Наука» баспа-сы, 1986) деген еңбегінде Түл кі бас жеріне іссапармен келіп, қос өр­кешті төбені аралап көріп: «Түл ­кі бас – мүлде қате атау, дұрысы – Тү рік басы. Бұған р­ға тілі кел­мейтін қы тайлар да әсер еткен» деп жазған.

Тағы да бір дәлел бар. О баста күл лі түркілерге ортақ болған тілі­міз де гі «баш» пен «мұрұн» сөздері жер бе дер леріне байланысты төбе, шо қы, тау ларға да қолданылған. Осы тұр ғы дан қарағанда да Түрк башы, Тү рік басы – Түрік биігі де-ген ұғымды біл діреді.

Қазақ көркемсөзінің көшбас­шысы, қа зақ көсемсөзінің қол­басшысы атан ған Халық жазу-шысы, ұлтының сүй ік ті суреткері Шерхан Мұртаза осы Түл кі бас атауын Түрікбасы деп өзгерту тура лы тәуелсіздікке қол жет-пей тұ рып­ақ талай рет жазған. Айтқан. Со лардың бірінде бүй дейді: «Түлкібас дес е, мен түл­кінің басын көз алдыма елес­те те алмаймын. Түрікбасы де­се, кө ненің көне замандары көз алдыма келіп, көлбеңдей бе реді... Дәуірлі шақта қазір Түл кібас деп жүрген ауданда Тү рік ханының ордасы тұрды...».

Сонымен Түлкібас атауын Түрік ба сыға өзгерту бүгінгі ұрпақ­тың тари хи парызына айналып отыр. Рухани жаң ғыруға орай-ластыра аудан атын жаң ғыртып, Түрікбасы төбесіне ме, Арыс пен Құлан өзенінің қосылған тұ сына ма, Сүзеген (Сулуқ) қағанға ерек­ше ескерткіш қойылса дер едік. Ел­басымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Бо лашаққа бағдар: рухани жаңғыру» ат ты бағдарламалық мақаласында халық тың тарихи жады хақында, бай та ғымыздың қасиетті, киелі жерлері жө нінде жан­жақты айтылған, өлке та­нуға өзгеше мән­мәніс беру ту-расында тебіреністі толғаныстар тұнып тұр. Түрікбасы атын қайта қалпына келтіру Мемлекет бас-шысы мақаласындағы мақсат­міндеттер талаптарына һәм сай келеді деп санаймыз.

Түрікбасы атын қайтарайық

Мекемтас МЫРЗАХМЕТҰЛЫ,абайтанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы,

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік және халықаралық «Түркі әлеміне қызметі үшін» сыйлықтарының лауреаты

Мархабат БАЙҒҰТ,жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, халықаралық

«Алаш» және «Түркі әлеміне қызметі үшін» сыйлықтарының лауреаты

Сәрсенбек САХАБАТ,ақын, халықаралық Нәзір Төреқұлов атындағы

сыйлықтың лауреаты

8 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛТӘЛІМ

ОЙЛАСУ

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»

Еліміздің заманауи білім кеңіс­ті гіне бет бұруы ұлттық педагоги­када, оның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда уақыт та ла бына сай өзгерістер енгізуді қажет етеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: ру­хани жаңғыру» атты мақаласында «Халқымның тағылымы мол тари­хы мен ықылым заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт­дәстүрлерін алдағы өркендеудің берік діңі ете отырып, әрбір қадамын нық ба­с уын, болашаққа сеніммен бет ал уын қалаймын», деп жазған болатын. Яғни, мектепке дейінгі кезеңнен бастап ұлттық тәрбиені қалыптастыру, баланың физикалық және ой­өрісінің дамуын қамтама­сыз ететін жаңа технологияларды іздес тіру өте өзекті. Осы орайда Ал маты қаласындағы №51 ба ла ­бақша ұжымы ұлттық кодты қа лып­тастырудың педагогикалық құра лы ретінде қарапайым асықтың мүм­кіндіктерін тиімді пайдаланып отыр. Жуырда республикалық та­мыз мәслихаты аясындағы көрмеде атал ған асық технологиясына қы­зы ғушылық танытушылар да көп болды.

Педагогика және психология ғы лымында мектеп жасына дейінгі балалардың жетекші әрекеті ойын екендігі мойындалып, білім берудің нәтижелілігі ойынның алуан түрлі­лігіне, оқу­тәрбие мақсатында үйле сімді қолдануға тікелей бай­ланыс та екендігі дәлелденді. Соған сәй кес бүлдіршіндерді дамыту мақсатында қолданылатын тех но­логиялар да жеткілікті. Десе де, ұлттық кодты білдіретін педаго­гикалық әдістемелер мен ойындар­ды көре бермейміз. Бұл ретте №51 балабақшаның асық технология­сы бүгінгі бүлдіршінді дамытуға қажетті бірегей методикалық құрал екенін айтуға болады. Мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес, за­манауи тұрғыдан жаңғыртылған

асық методикасына биыл 16 маусымда Әділет министрлігі автор лық құқық туралы куәлік те берген екен. Асықты бар ынта­жігерімен ойнаған балалар жан­жақты дамитындығын дәлелдеген балабақша басшылығы бүгінде республикалық, қалалық және аудандық деңгейде семинарлар мен конференциялар өткізіп, төл тәжі рибелерін бөлісуде.

Әлбетте, арғы заманда асық қазақ балаларының күнделікті ойыны болатын. Халқымыз қыз бала туса еліктің асығын, ұл бала туса арқардың асығын сыйға тартуды жақсылыққа балағаны белгілі. Қазір балалар балпаң ба са бастағаннан­ақ ата­анасы жүйкесі тыныш болуы үшін қо­лына планшет беріп қоятынын кө ріп жүрміз. Педагогтардың пайымына сүйенсек, бұдан ба­ланың зейіні тұйықталады, кө­зінің көру қабілеті төмендейді, жүйкесі жұқарады, төмен қарап отырғандықтан омыртқалары қи­саяды және кәдуілгі адами қа­рым­қатынасты ұмытады. Вир­туалды әлемге бой ұрған бала қор шаған ортамен сөйлеспейді. Ал бұл балабақшадағы асық ой­най бастаған баланың бойындағы өзгерістерді ата­аналар күн са­йын байқай бастағанын айту ке­рек. Яғни, бала еңкейеді, тұрады, үздіксіз қозғалыс дене сымбаты­на көмектеседі. Сонымен қатар, кәсіпкерлік қабілеті дамиды, ұтып алған асығы көбейген сайын қуа­нады. Жанындағы өзі қатарлы ба­лалармен бірге ұйымшылдығы мен тіл байлығын дамытады.

Осылайша, асықтың пайдасын іс жүзінде дәлелдеген балабақша ұжымы ата­аналармен бірге асық жинау акциясын жүргізген екен. Бүгінге дейін олар 3500 асық жинап үлгерген. Балабақша мең­герушісі Фарида Омарбекова асық тың барлығы химиялық жолмен залалсыздандырылып, бала ден саулығына зардабы жоқ бояу мен боялған соң зертханада

арнайы сараптамадан өткенін айтады.

– Біз асықты ойыннан бөлек оқу үдерісіне қостық. Бала боял­ған асықтың түрін бояу арқылы түстерді ажырата білуді үйренеді. Яғни, бүлдіршін ақ парақтағы шең бер ішіне асықты бояуға малу арқылы нүктелер түсіреді. Сөй тіп әр баланың қағазға түсірген боя­уы түрлі кескінге айналып, бүл­діршіндерді қуанышқа бөлейді. Ал асықты ұяшықтарға салу баланың саусақ буындарына өте пайдалы. Балалар боялып, тесілген асықты бір түстен кейін екінші түсті жіпке өткізіп, тізбектейді. Тізу арқылы бала түстерді бір­бірінен ажырата алады, қолының ұсақ моторикасы дамиды. Саусақтарымен жұмыс жасау арқылы, саусақтары иіл­гіш болып жаттығады. Мұның бә рі баланың қиялы мен ойын, ұш қырлығын, зейінін жан­жақты дамытады. Асық терапиясы ба­ла лардың қимыл­қозғалысын реттеу ге, кеңістікті бағдарлай білуге, сөз дік­логикалық ойлау­ды сатылай қалып тастыруға, шығармашылық және сын тұр­ғысынан ойлауға, сабырға, бір лесе әрекет етуге тәр биелейді. Сон­дықтан жаңа маз мұнды ойындар, жаттығулар құ рас тырып, оқыту барысында қолданамыз, дейді балабақша меңгерушісі Фарида Омарбекова.

Мәселен, балабақша тәрбие­шілері асық арқылы санау, құ рас­тыру, асық үстінен жүру, мате­матикалық логикалық тапсырма­ларды шешу, түрлі оқиғаларды ой лап тауып, бала танымына қор шаған әлем заңдылықтары мен оқиғаларын қызықты түрде жет кізуге тырысады. Олардың айтуын ша, асық ату ойыны арқылы мергендігін дамытуға, асықтан құрастырылған инновациялық дәс түрлі тақтайшалар мен мас­сажды қолғаптар арқылы бала денсаулығын шыңдауға болады. Яғни, асық терапиясы көп нұсқалы болуымен де ерекшеленеді.

Сондай­ақ балалар құмның үстіне асықпен түрлі мазмұнды сурет тер сала отырып, нені бей­нелегендерін айтып береді. Ай­талық, жеке­жеке отырғызылған бүл діршіндерге белгілі бір пішін беріледі. Пішінді дәл сондай қа­лыпта боялған асықтармен құрас­тырып шығулары тиіс. Бұл тап­сырма балалардан ұқыптылық пен мұқияттылықты талап етеді. Тапсырманы орындау барысында балалар пішіннің көлемімен қатар

оның ішінде берілген түстерден жаңылмауы тиіс. Ересек топтар үшін тапсырма қызықты әрі пайдалы. Баланың логикалық ойлауы, көзбен көру арқылы есте сақтау қабі леті артады, эстетикалық тал ғамы да­миды және бір­бірімен бәсекелесіп орындау барысын да шапшаңдыққа үйренеді. Асық тан құралған тақтайшалармен жү ру арқылы балалардың аяқ, қол еті қатаяды, қабілеті артады. Табандағы жүйке нүктелері арқы лы ойлау қабілетінің

дамуына, жалпақтабанның алдын алуға болады.

– Бұл – асық терапиясының бас тапқы нұсқасы. Біз алдымызға мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқы ту стандарты мен үлгілік бағ­дарламасына сай барлық білім сала сында қолдану мүмкіндігін ашу, түрлендірудің теориясы мен әдістемесін дайындау, тұжы­рымдамасын негіздеу мақсатын қойып отырмыз, – дейді Фарида Омарбекова.

Асық: тәрбие һәм технология

«Тәрбиелі адам тағаланған атпен тең»Халық мәтелі

№4 Күршім орта мектебі аудандағы ең іргелі білім ошағы саналады. Мұнда өткен оқу жылын 489 оқушы аяқтап, олардың ішінде 96 үздік, 160 оқушы екпінді атанған болатын. Ал 11­сыныпты бітірген 35 түлектің 23­і ҰБТ­ға қатысып, 16 бала жоғары оқу орнына түсті, 15 түлек колледж сту­денттерінің қатарын толықтырды. Осы айтулы күні бұл мектепте тағы бір ғибратты шара өтіп, мұның өзі мек теп ұстаздары мен оқушыларының шы найы ризашылығына себепкер болған еді.

Қазақ КСР халық ағарту ісінің үз дігі, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қызметкері, «Құрмет белгісі» орденінің иегері, Күршім ауданының құрметті азаматы, белгілі педагог Қуанышбай Сембаевтың есімі көпке әйгілі. Саналы ғұмырының 45 жылын ұстаздыққа арнаған ардагер тәлімгер осы өмір жолының 42 жы­лын білім саласының басшылығында өткізген­ді. Аудандағы бірнеше мек­тепке директор болып, кейіннен аудандық халық ағарту бөлімінің меңгерушілігіне тағайындалған Қ.Сембаев жауапты қызметті 17 жыл бойы мінсіз атқарды.

Парасатты педагогтардың отба­сында тәрбиеленген ұрпағы матема­тика пәнінің даусыз білгірі атанған әкелеріне арнап кабинет жабдықтап беруді мақсат тұтқан екен. Сол ниеттің орындалуы бүгінгі сәтті күнге дөп келіп, қарт ұстаздың өзі 15 жыл бойы жас буынға дәріс берген №14 мате­матика кабинеті барынша ұқыпты жабдықталып, жаңарып­жаңғырып, есігін айқара ашты. Бұл бөлме бұдан былай «Ардагер ұстаз Қуанышбай Сембаев атындағы кабинет» деп ата­лады.

– Осы бір ой бізді көптен бері маза­лап жүрген болатын, дейді қарияның үл кен ұлы, ҰҚК Шекара қызметінің ардагері, запастағы полковник Қайрат Сембаев. – Ақырында ағайынды бесеуіміз бір келісімге келдік. Бірлесе қаржы жинап, әкеміздің атына бір кабинет жабдықтап беруге шешім қабылдадық. Бәрі заңды да рес­ми болуы үшін алдымен осы №4 Күршім орта мектебі директорының атына өтініш жаздық. Бұл хатымыз мектептің педагогикалық кеңесінде талқыланып, бірауыздан қолдауға ие болды. Сонымен бірге әр оқу жылы аяқталған сайын осы мектептің ма­тематика пәнін үздік бітірген бір түлегіне 100 мың теңге көлемінде

сыйақы беріп отырмақ болған едік. Бұл ұсыныс та қабылданды. Біз қажетті материалдарды жеткізіп беріп тұрдық, жөндеу­жаңғырту жұмыстарына да атсалыстық. Мектеп ұжымы барынша көмектесіп, кабинеттің көңілдегідей шығуы үшін аянбай күш жұмсады. Осындағы барша шаруаға тиянақты да табанды басшылық жасаған мек­теп директоры Оралбек Сейітқазинге айтар алғысымыз зор.

Кабинеттің ашылу салтанатына ардагер ұстаздың өзі де зайыбымен бірге қатысып, осы шараға мұрын­дық болған ұлдарына, кезінде өзі бас шылық жасап, тәрбиелеген мек­теп ұжымына шын көңілден шыққан әкелік алғысын арнады. Осынау білім ордасының қашанда биіктен көрініп, табыстарға жете беруіне тебірене тұрып тілектестік білдірді.

Қарттың ұлдары, бұрынғы әскери қызметкерлер Қайрат пен Жанболат өз тілектерін ортаға сала келе, әкелері са­лып кеткен сара жолды жас ұрпақтың лайықты деңгейде жалғастырып, мек­теп беделін биіктете берулеріне ті­лек білдірді. Еңбек ардагерлері М.Қасымбаева, С.Тәкенова, мектеп ұс таздары Т.Майқынова, Н.Пельц құт­тықтау тілектерін арнап, қарт тә лімгерге ұзақ ғұмыр, баянды бақыт тіледі.

– Президентіміздің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру», сондай­ақ өңірімізде жолға қойылған «Туған жерге – тағзым» бағдарламалары ая­сындағы көптеген акциялардың қа­тарына бүгінгі шара да қосылып отыр, – деді осы кездесуді тұжырымдаған мектеп директоры О.Сейітқазин. – Жас буынға өнеге боларлықтай мағыналы шара екендігі даусыз. Ағайынды Сем баевтардың бұл істерін қуана құптадық және осындай игі шаралар одан әрі жалғасын таба берсін деп тілейміз. Кабинет жабдықтау дәстүрі бұрыннан бар, ал үздік оқушыға сыйақы тағайындап отырғандарыңыз – бұл өңірдегі жаңа бастама, оның келешекте шәкірттерді жақсы оқуға ынталандыра түсері сөзсіз. Сондықтан да бәрімізге үлгі болған ардагер аға­мызға, ол кісіге лайықты ұрпақ болып отырған сіздерге көп рахмет!

Сембаевтар әулеті кабинетті жыл сайын жөндеп, жаңартып отыруға уәде берді.

Хасен ЗӘКӘРИЯ,журналист

Шығыс Қазақстан облысы,Күршім ауданы

Әлбетте, Қазақстан мен Жа­пония арасындағы ынтымақ­тас тықтың жаңа сатыға көтері­лу іне Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қосқан үлесі үл кен. Бүгінде екі елдің сау­да­экономикалық қа ты нас­тары еселеп арта түсті. Қа ­зақ стан Жапония нарығына ферроқорытпа, болат, титан, си­рек металдар экспорттаса, бұл ел бізге автокөліктер мен оның бөл­шектерін, электр жабдықтары мен тұрмыстық техникаларды импорттап келеді. Жапонияның халықаралық ынтымақтастық банкі Қазақстанда несие беру арқылы бірқатар жобаларды жү­зеге асыра бастады. Оның ішін­де темір жол көлігінің тасымал қуатын арттыруға, Ертіс өзе­нінде көпір салуға, Астанадағы ха лықаралық әуежайды қайта жөндеуге, Батыс Қазақстанда кө­лік жолдары жүйесін дамытуға, Аты раудағы мұнай өңдеу зауы­тын күрделі жөндеуден өткізуге арналған жобалар бар. Бұл жұ­мыстың бірқатары жүзеге асы­рылды.

Біз 9 адамнан тұратын қазақ­стандық оқытушылар құрамы Оң түстік Корея арқылы ұшып, діт теген жерімізге түнделетіп жет тік. Цукуба – Ибараки пре­фек турасының оңтүстігінде ор на ласқан академиялық қала екен. Әлемге көз тартар көне ғиба датханалары, ғарыштық технологиялары мен роботтық техникалары шоғырланған туристік орталық ретінде таны­мал. Шаһарда 220 мыңнан астам адам тұрса, соның 20 мыңы ғылым докторы болып шықты.

Яғни, әр 10 адамның бірі Ph.D докторы атанған. Цукуба уни ­верситетінің өзі Токио педа­гогикалық университетінің ба­засында 1973 жылы құрылған. Уни верситеттің 300­ден астам ғылыми­зерттеу институты бар. Мұнда Нобель сыйлығының 3 лауреаты (1 химик, 2 физик) еңбек еткен. Университет кам­пусы Жапонияда 2­орын алады.

Алғашқы күні педагогикалық шеберлікті жетілдіру инсти ту­ты ның директоры Такео Еси да тағылымдаманың бағыт­бағ­дарын айқындады. Сондай­ақ Теруюки Фудзита, Ходака Фудзи, Та каси Хисоре сынды профессор лар дәріс оқып, жа­пон елінің бі лім беру жүйесі туралы жан­жақ ты мәлімет беріп, жоғары бі лім берудің мазмұны мен ұйым дастыру ерекшеліктеріне тоқ талды. Біз­ге университет профессоры, Ph.D докторы Қуа ныш Тас­тан бекова ілеспе аударма ар­қы лы дәрістердің мазмұнын жан­жақты талдауға мүмкіндік сыйлады. Ол Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тіл­дері университетінің тү легі екен. Он жыл бұрын Цу ку­ба университетіне педа гоги ка мамандығы бойынша докто­рантураға түсіп, үз дік бі тірген соң кафедраға оқы тушылық қызметке қал дырылыпты. Қуа­ныш «Қазақ станда мұғалім ма мандығын даярлаудың та­рихы мен тәжірибесі» та­қырыбын зерттеген. Үш тіл­ді (қазақ, орыс, жапон) жетік м е ң г е р г е н қ а н д а с ы м ы з

бү гінде университеттің белді профессорларының бірі. Жапо­ниядағы қазақстандық сту­дент терге үнемі қамқорлық көр сетіп жүреді. Оның ғылы­ми жетекшілігімен бірнеше магистр лық жұмыстар қорғал­ған екен.

Дәрістерден кейінгі симпо­зи ум да профессорлар мен тың ­даушылар өз ойларын ортаға салды. Жоғары білім бе ру жүйесінің жетістіктері мен жетілдіруді қа жет ететін мә ­селелерге назар аударды. Тео­риялық бөлімнен кейін уни­верситет кітапханасын ара­лап, к ітап қорымен және элек тронды қызмет көрсету жүйе сімен таныстық. Өте жо­ғары деңгейдегі элек тронды қыз мет көрсету мен әлемдік әдебиеттер жинақталған және білім беру сапасын арттыру ұстанымын жүзеге асыруға ден қойған жапон кітапханасынан М.Әуезовтің «Абай жолын», Р.Сыздықованың «Қазақ тілі» оқулығын және Л.Н.Гумилевтің ғылыми жинақтарын көрдік.

Сонымен қатар бастауыш және орта білім беру жүйесімен танысу мақсатында профес сор Наохиро Хигучи Янагибаси атын дағы бастауыш мектебінде және Ятабе атындағы орта мектебінде бірнеше сынып­тардағы сабақтарға қатысып, мұғалімдердің педаго гикалық әдістемелеріне куә бол дық, мектеп директорлары мен дөң­гелек үстел басын да пі кір ал­мастық. Әр сынып та 30­40 оқу шыға арнайы тәжі рибелі мұ ғалім және жас ассисент мұғалім сабақ беретіні, ер мұға­лімдердің басымдығы 50­60 пайызға жететіндігі ерекше әсер қалдырды.

Қала келбеті мен тұрғында­рының қарапайымдығы, еңбек­қорлығы һәм кішіпейілдігі, бі лім беру жүйесінің тұрақты дамуы мен ғылыми жұмыстарға басым­дық беретіні, жоғары мектепте маман даярлауда сапаға көңіл бөлетіндіктері үлгі боларлықтай екен. Мұнда оқушылар мен сту­денттерді тең қарайды, әсіре мақтау, марапаттау немесе жа­залау сияқты үрдістер жоқ. Мектеп директоры 3 жылда бір ауысып тұрады және әр мұғалім мектеп директоры қызметін атқаруға міндетті. Мұғалімдердің бір­біріне дау­ыс көтеруіне жол берілмейді. Оқушылар құрамы жаңа оқу жылы басталғанда жаңадан құрылып, сынып же текшісі де өзгеріп отырады. Мек теп ішінде

денсаулығында ақа уы бар оқушыларға арналған арнайы сыныптар бар. Олардың барлық баламен бірге оқитын сабақтары да қарастырылған, яғни оқушы­ларды бөлмеу, кемсітпеу жағы да ойластырылған. Та ғам мек­теп асханасында даяр лан ға­нымен әр оқушы өзі отыр ған партада тамақтанады. Оқу­шылар тамақтанған орындарын өздері тазалайды. Сыныпты да тап­тұйнақтай етіп жинап қояды. Сыныптың алдындағы кептіргіште әр оқушының еден жуатын шүберектері жаюлы тұр. 1­6 сынып оқушыларының білімі үшбұрыш, дөңгелек фи­гуралармен бағаланады. Оқу­лықтарында мәтіннен сурет ба­сым болып келеді. Оқушылар осы оқулықтарға қарап отырып жазба жұмыстары мен басқа тапсырмаларды да орындайды.

Мектепке кіргенде Қазақ­станның көк байрағы мен «Қош келдіңіздер!» деген қазақ тілін­дегі жазуды көріп, ілтипат­ізет­теріне риза болдық. Тәуелсіз елі­мізге деген құрмет сезілді. Сабақ өтіп жатқан сыныптарға бас сұққанымызда оқушылардың еш қайсысы елеңдеген жоқ. Са­бақтарын әрі қарай оқып отыра беруі жапон халқының өзіне тән мінезі мен жасандылықтан ада екенін байқатты. Жалпы, жапон балалары ашық, бау­ырмал, ешкімді жатсынбай­ды. Дәлізде алыс елден келген қонақтарды жүгіріп келіп құ­шақтаулары, жамырай аманда­сулары жүрегімізді жылытты.

Сапар аясында Токиода бо­лып, Асакуса будда ғибадат­ханасы мен Акихабара элек­тронды қаласын, Одайба жа­санды аралын және Усикудағы Үлкен будда мен Цукуба та­уындағы синтоистік ғиба­даттарды көріп, жапон жұрты­ның болмысын тағы бір тани түскендей болдық. Озық эконо­микасымен де, дәстүрге берік­тігімен де таңғалдырып отыр ған елде отанды сүю, әлем аза матын тәрбиелеу, өзін өзі да мыту және адамгершілік қа сиеттер қалыптастыру, баланы бақытты өмір сүруге үйрету, саламат­ты өмір салтын сақтау және өмір бойы білім алуға көмек көрсету мәселесі жақсы жолға қойылғанын аңдадық.

Сәуле ТАПАНОВА,Л.Н.Гумилев атындағы

Еуразия ұлттық университетінің

профессоры, филология ғылымдарының докторы

20 мың ғылым докторы тұратын шаһар –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бұл асыға күткен сапар еді. Былтыр «Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы» атанған соң жылдық ғылыми жоспарға сәйкес, Жапонияның ірі қалаларының бірі Цукуба қаласындағы университетте тағылымдамадан өтуіміз жос-парланды. Осы сапарда жапон елінің білімі мен ғылымы туралы көптеген тағылымды ой түйдік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҰСТАЗДЫҚ – ҰЛЫ ҰҒЫМ

Сыныпты жабдықтап, стипендия тағайындады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Алтын күздің алғашқы күндері әдеттегідей қуанышпен басталды. Жаз бойы алаңсыз демалған оқушылар мектептерімен сағыныса қауышқан болса, мыңдаған бүлдіршіндер тұңғыш рет партаға отырып, білім мұхитына құлаш ұрды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ДҮНИЕТАНЫМ

Тақырыпқа орайАсық – төрт түлік пен аңдардың тілерсегіндегі қызметі күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Қой, ешкі,

сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан бір пішіндес келеді. Ал жылқы асы ғы басқа пішінде болады. Халқымызда «Ханталапай», «Үш табан», «Шеңбер» сияқты түрлі асық ойындары бар. Ойын кезінде асықтың сыртқы пішіндері үлкен рөл атқарады. Алшы – асықтың иірілгенде тегіс табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Ойын кезінде оған бірінші дәрежелі мән беріледі. Тәйке (тауа) – асықтың иірілгенде шұңқырлау табаны жерге тиіп, тұрық түсуі. Бұл екінші дәрежелі мәнге ие. Бүге (бүк) – асықтың иірілгенде дөңес жоны үстіне қарап, етпетінен жатық түсуі. Бұл үшінші дәрежелі мәнге ие. Шіге (шік) – асықтың иірілгенде шұңқыр құрсақ жағы үстіне қарап, шалқасынан жатық түсуі. Бұл төртінші дәрежелі мәнге ие. Тұрық – асықтың алшы не тәйке түсуі. Омпы – асықтың тұмсығымен жер тіреп, тік шаншылып түсуі. Сомпы – асық тұмсығының көкке қарап, тік шаншылып шоңқая түсуі. Табан – асықтың тәйке жа ғы. Оңқай – асықтың бүгесі ала қанға қарап, тәйкесі оң қол бас бар мағына басылып ыңғайлы ұс талуы. Оңқай асық малдың сол жақ аяғының тілерсегінде болады. Солақай – асықтың шігесі сыр тқа қарап, алшысы оң қолдың бас бармағына басылып ыңғайлы ұсталуы. Солақай асық малдың оң жақ аяғының тілерсегінде болады. Сақа – қолдағы бар асықтың үлкенінен, ірісінен, межемдісінен, салмақтысынан, оңқайынан бел гіленеді. Солақайлар сақаны сола қай асықтан ұстайды. Асық пен ойын балаларды ертеректе шеберлікке, мергендікке, батыл дыққа, шешім қабылдауға, ырымға, ырысқа тәрбиелеу құралы болды.

4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ 9ЗЕРДЕ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттері бар», деген еді. Сондай аты аңызға айналған, Қазақ елінің біртуар перзенті – ком-позитор, ақын Дәурен сал Құдабайұлының туғанына 200 жыл толып отыр.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Балнұр ҚЫДЫРБЕК,композитор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

...Консерваторияның 4-ші курсында, Еуропа, орыс музы-касын түгендеп, қазақ музыкасына да әйтеуір жеттік-ау. Дәріс оқитын – өнертану бойынша республикадағы жалғыз ғылым док торы, Академияның корреспондент-мүшесі, атақты Борис Ер закович. «Қазақ музыкасы екі дәстүрмен дамыды: Батыс Қазақ станда күй өнері, Сарыарқа жері әнмен әйгілі...». Лек ция біткеннен соң профессордан Жетісу музыкасы туралы сұра дым. Жетісуда музыка жоқ деп ашық айтпағанмен, соған келті ріп «Бұл аймаққа ақындық өнері дарыған ғой» деп сипалап қана өтті.

Кешкі шай үстінде «Жетісуда музыка жоқ екен» демесім бар ма! Селк ете түскен әкем кеседегі шайын төгіп ала жаздап, маған әбден ашуланды «Мынадай ақымақ сөз айтқан сені де композитор болар деп үміттенеміз, а?! Пышан, Шүкітай, Иса былай тұрсын, ең болмаса Дәурен салды қалай ғана білмейсің? Кеше ғана дүниеден өткен Кенен атаң қайда қалды?» Шынында да, құлпырған, жер жаннаты атанған Жетісуда музыка болған жоқ деу барып тұрған әбестік екенін кейін ұқтым. Бұл – қырық жыл бұрынғы әңгіме, бірақ Жетісу музыкасы әлі де өнертану ғылымы үшін бейтаныс, белгісіз дүние болып келеді.

ТАРИХИ АНЫҚТАМА. Қазақ жеріндегі ХVI-XVIII ғасыр дағы саяси-қоғамдық хал-ахуал ән салуға мүмкіндік бер ме ді. 300 жылға созылған қазақ-қалмақ соғысы бүкіл қазақ дала сын сал-серіден ажыратып, толайым қатын-балаға дейін атқа мін гізіп, жауынгер-шерікке айналдырды. Ән – көңіл күйі жай дары кезде туып, көбінесе жақсылықта өрбитін үрдіс. Жеті-сегіз буын ұрпақ көзін ашқаннан бастап жұмғанға дейінгі бар өмі рін соғыспен өткізген кезде, «неге ән шығармадың» деген сауал тас тау да ретсіз-ау. Музыканы ақын сарыны, жыр мақамы ре тін де ғана пайдаланған. ХVI ғасырдағы Шалкиіз жыраудан ба с тап, ХVIІ ғасырдағы Жиембет жырау, Қожаберген Толы бай ұлы, ХVIІІ ғасырда ғұмыр кешкен Ақтамберді, Бұқар жы рау, бәрі де өлеңдерін жеке сарынмен айтқаны белгілі. Бұл дәс түр ке йін Сүйінбай, Майкөт, Жамбыл шығармашылығында жалғасқан.

Сол ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама заманынан мұң мен зар ға толы бірнеше ән бүгінге жеткен. Олардың ішін дегі ең әй гілісі «Елім-ай» әні. Бұл әнді ХІХ ғасырда дами бас таған Жеті су әншілік өнерінің негізі деуге болады. Әуеннің тетра хор лық желісі, гексатоника мақамы және т.б. Жетісу әніне тән музы ка эле менттерін осы әннен толық көреміз. Сол кездерде, бәлкім, «Қарағым-ай», «Әй-әй, бөпем» әндері де шыққан болуы керек.

Қазақ-қалмақ соғысы тарихқа біржола еніп, орыс отарлауы жетпеген Жетісу өңірі үшін ХІХ ғасырдың бірінші жартысы ең бейқұт заман болды. Қой саудасы Орталық Азия көпестері арқылы Қытай, Иранға жетіп жатты. Ірі қара малдан ет, сүт, май өндіріп базарларға шығарып сата бастады. ХІХ ғасырда Жетісу қазақтары егіншілікпен де шұғылданды. Осындай саяси-әлеуметтік жағдайда Жетісуға ән қайтадан оралып, композиторлық мектебі қалыптасады. Бұл мектептің бастауы, негізін қалаушы Дәурен сал Құдабайұлы.

Дәурен Құдабайұлы шапырашты тайпасының асыл руынан. Үлкен-Кіші Алматы өзендері арасындағы ауылда туған. Әйгілі Қазыбек бек Тауасарұлының немересі, ортаншы баласы Құдабайдың жалғызы. 1817 жылы «қой қоздаған кезде» Тұрпанның ұлы Тайбағар туады, ал «ағаш жапырағы сарғайған кезде» Құдабайдың ұлы Дәурен дүниеге келеді.

Дәурен көзі танадай, қыр мұрынды сұлу, бойы биік сымбатты жігіт болып өскен. Оның үстіне Тәңірім берген асып-тасып жатқан көл-көсір дарын бар. Құрбысы, досы Сүйінбай Аронұлы сияқты, аты елге ерте тарап, 25 жасқа толғанда сал атағына ие болған. Күнделікті тұрмысқа мән бермей, отызға келмей жатып Дәурен сал атын Алатаудан Балқашқа дейін, Шымбастан Күнгеске дейін аңызға айналдырған. «Өзі Іленің арғы жағына өткенде белбеуінің бір ұшы өзеннің бергі жағында жатады-мыс» деген сөз Дәурен сал туралы айтылған.

Дәурен сал әнін қобыз сүйемелдеуімен айтатын болған. ХІХ ға сыр соңына қарай әншілік домбыра сүйемелдеуіне көш кен, ал қобыз жеке орындаушылыққа шыққан. Себебі қо быз ас пабын жасау қиын, меңгеру де қиын. Жетісу музыка-сына тән элементтер Дәурен салдың қобызшылық дәстүрін жал ғас тырған Түктібай, Ауғанбай, Досмайыл, Қалдыбек шығар машы лығының да негізі болып келеді. Сондықтан да Дәурен салды Жетісу музыка мектебінің бастауы деп санаймыз.

Дәурен салдың жүзден астам әнінен бүгінге отыз екісі жетті. Композитор әндері бірнеше топқа бөлінеді. Жастық шаққа тән лирикадан басталған шығармашылығы кейін терең философиялық өрнекке ұласады.

Бұл топтаманы ғашықтық лирикасы деп атаймыз.Алғашқы үлгілерінің бірі «Екі-ай, бек» әні. Ойнақы,

жеңіл ән, әуез үнінен жастық шақ демі, қуаныш сезімі шашырап тұр. Бозбала жігіт апалы-сіңлілі Қатипа, Жамал атты көрші қыздарға қырындағанын жеткізеді:

Қатипа, Жамал қызы едің Әудем шалдың,Сендерге арнап жасымнан әуен салдым,Айтып-айтпай немене бұл өлеңді,Күні өтіп барады Дәурен салдың.Екі-ай, бек,Қатипа, Жамал – қаракөк,Сағындым сәулем келер деп.Осы әнге ұқсас «Күләйша-ау, ләйлім» әні. Дәурен мен

ботбай елі бидас руының қызы Күләйша бір-бірін ұнатады. Той-думанда кездесіп, бірге ән салған, көңіл-күйі хош жастарды жеңгелері, құрбы-достары құптап, жағдайларын жасап жүреді. Бірақ қыздың әкесі, асып-тасыған бай, біліп қалып, құрық орнына қобыз арқалаған, шаруаға қырсыз жігітке қызын бергісі келмейді. 30 жылдай өте Дәурен сал Күләйшамен кездесіп қалады. Даңқы шарықтап тұрған, сұлу келіншектер ғашық болып жүрген Дәурен сал ескі махаббатын көріп, біраз абыржып қалған: үлбіреген үкідей нәзік, талшыбықтай Күләйшаның орнында егделенген толық әйел тұр. Тек қана күлімсіреген көзі өзгермеген. Осы тұста «Замандас» әні шығарылған. Алғашқы әндегі шапшыған ғашықтық от та, көтеріңкі көңіл де жоқ, байсалды, баяу әуен.

Шоқысынан Талғардың күн шалғаным,Ұшқан құстан қайрылып ілік алғаным,Замандас, талдай шашыңыз, қаламқас.Ауылыңның сыртынан өткенімде,Осы ән болсын, Күләйша-ау, кіл салғаның,Замандас, талдай шашыңыз, қаламқас.Дәурен Қапал жақтағы туысқандарын аралап жүріп Ақбө-

пе мен танысады. Жиырма бес жастағы Ақбөпе күйеуінен үш мүшел дей кіші екен. Дәуренге бір көргеннен ғашық болып қал ған. Жан-жақтан Ақбөпе туралы қызық ақпарат жиып алған Дәу рен сал жеңіл әзілге толы «Көз салма, Бөпем, әркімге» әнін шығарады.

Бөпе жан, аманбысың, көде мүсін,

Сөзіме менің айтқан төземісің,Қолымды біражола берсем саған,Көзіңді маған ғана сүземісің?Көз салма, Бөпем, әркімге!Ғашықтық әннің көпшілігі композитордың өмірлік

махаббаты Нұрқаға (Нұрлығайша) арналған. Жалайыр елі, күшік руының қызы Нұрқа бейнесі өле-өлгенше әншінің жа-дынан шықпаған. Нағыз өрлеп тұрған шақта Нұрқа қызбен көңілі ұласып, бір-бірін сүйеді. «Итжоннан соққан самал жел айдай» салдың сүйіктісімен қауышып жүргенде шығарылған әні. Таза лирика, пәк сезім, созылған-сызылған әсем әуен.

Тұман шалған көңілім қоңыр қырқа, Көтерілсін сор қабақ әнге шырқа,Мені ойлап жүрсің бе, жолға қарап,Қасы-көзі қиылған қайран Нұрқа.Итжоннан соққан самал жел айдай,Сағындым, сәулем, өзіңді ойлай. Бірақ қыз басқа біреумен атастырылып қойған, қалың

малы төленіп, жаз шыға ұзату тойы да болуы тиісті. «Аппақ екен-ау, тамағың», «Сені ойласам, құриды әл-дірмәнім» әндерінде ақын тығырықтан шығу жолдарын іздейді. Ғашықтар қашуға бел буған. Наурыз айы, сең жүріп, Іле тасып жатқан кез. Суға қыз да, екі ат та кетеді. Жағаға шыққан Дәуренді күшіктер ұстап алып қамап, өлтіруге ұйғарады. Қамауда жатқан сал сол шамада «Сары бидай» әнімен жұртына, туыстарына сәлем айтқан. Бұл туынды Дәурен салдың лирикадан терең философияға бет алғанының басы болды.

Сағындым, сарғайдым да қаудай болып, Елімде жүруші едім таудай болып. Күшіктің бір қызына ғашық болып, Маталып жатқан жайым жаудай болып.

Сары бидай, сағындым-ай,Туған ел, сағынбастай не қылдым-ай! Жанитын бойда

қа ру-қуа тым ды, Сағындым Шапырашты-Дулатымды, Кү шік т ер қа ді рімді қайдан білсін, Мендей жан жүз жылда бір туатын-ды.

Күшіктер Дәуренді өлтірмек болып, қыздарының үзілген өміріне бұрын-соңды естімеген төлем сұрайды. Суыт хабар естіген Жетісу төбе биі Тайбағар Тұрпанұлы жалайыр ақсақалдарынан кешірім сұрап, 300 байтал айдап беріп, немере бауырының өмірін сақтап қалған. Бірақ бұл оқиға салдың бүкіл кейінгі өміріне ұмытылмас дақ салды. Өмірден бойдақ өтуіне де себеп болды. Дәурен сал қартайған шақта да «Шемен шал айдай-ау», «Мәжігөл» сияқты әндерінде өткен ғұмырын талдап отырып, ең жарық бейне ретінде Нұрқаны еске алған.

Дәурен салдың бірқатар әні жігіттерге арналған. Осы қатардағы ең әйгілі туындыларын алайық. «Сыпыра бойдақ» құрбы-құрдастарға айтылған әзіл.

Күрті бойы қыстауым, аулым тауда,Жаман жігіт жүреді өнбес дауда.Қара басым есенде қам жемеймін,Күнде жиын, күнде той денім сауда.Сыпыра бойдақ сылқылдақ,Әнге салдым былқылдап,Жүре алмадым елді ойлап.«Ахаужар». Достарымен бірге ойын-күлкіге батып,

дүние жарық, көкжиек көгілдір болып жүрген шақ.Шын достар ауысқанын санамайды,Жігітке жеңілтектік жарамайды.Әредік сән салмасам, ән салмасам,Бойыма ішкен асым тарамайды.«Абзал-ай» кербез, керім, сері жігітті суреттейді,

үзеңгілес інілеріне айтылған нақыл сөз. «Ахау қарақ» және «Жігіттің нар жолдасы» батырлық, шабандоз әні. «Керімсал-ай» Ажар деген айтыскер ақын қызға арналған. Бұл шығармада Дәурен сөзін сұлу қызға емес, досына, дарынды әріптесі ретінде айтады. Бұл әндердің кейіпкері бір – ол Дәурен салдың өзі.

«Сары Жазық, біздің жайлау-ай» туған жерге деген ыстық сезімге толы, жазғы күн, көк жайлауды аңсаған ой-толғау. «Әгәй» әнін тыңдаған кезде көз алдыңа өз-өзінен кең дала, теңіздей толқыған көде, иісі мұрныңды жарып бара жатқан жусан келе қалады. «Алматы, туған жерім» шығармасында Іле Алатауының Талғар, Алматы, Найзағара шыңдары суреттелген. Бүгінгі күнгі ономастикамен айналысатындарға ежелгі жер атаулары туралы тікелей нұсқау деуге тұрарлық.

Басында Алматының Найзақара,Көңілім сол сияқты биік дара.Көңілге аспандаған қарағайсың, Қалқатай, жүрегіме салмай жара Алматы, туған жерім аспан сайбақ!Ерекше айтуға тұратын ән «Серуен дүние». Қазыбек

ауылы басқаларға қарағанда қыздарын еркіндеу ұстаған, ән салып, күй шерткендеріне тосқауыл қоймаған. Қарындастарын қолпаштап, қолдап, еркелететіннің бірі Дәурен екен. Бір сапарында, Қаратау өңірін аралап жүріп, шымыр еліне ұзатылған, өзі ерекше жақсы көретін қарындасы Тұңғиықтың үйіне түседі. Тіпті қарындасын танымай да қалады: ән салып, түрлі ертекті мәнерлеп айтып беретін, күлкісі жиылмайтын, жайдары мінезден ештеңе қалмаған. Салдың «Серуен дүние» шығармасы өз басында ешқандай билігі жоқ әйел тағдыры туралы ойға шомып, Тұңғиық сияқты басқа да қыз-келіншектердің өміріне деген ренішті білдіреді.

Тентекті ұрғаннан да сөккен жақсы,Киюге шыт шапаннан шекпен жақсы.Жейтіғұн бүрсікүні май құйқадан,Тістеген, уақтысымен өкпең жақсы.Ақ шыны аяқ, Кәрден аяқ,Жел сөзді не қылайын сізден аяп!

«Сұрмерген» әні композитордың даңқы шарықтап тұрған шағында шыққан. Дәурен сал қазақ-қырғыз бірге жайлайтын Көкайрақ жайлауына бір тойға барады. Ол кезде 62 жаста еді, сәнінен де, көркінен де айрылмаған. Сол тойға әкесі әйгілі Исақ-Дулан батыр, нағашысы Төре-гел ді батыр, 17 жастағы Қырмызы ақын келеді. Ақын дар жинал ған жерде той айтыссыз өтуші ме еді? Жиналған жұрт қазақ-қырғыз айтысы деп қызыға тың дауға отырады. Бұрыннан Дәуренге сыртынан ғашық болып жүрген жас қыз айтыс кезінде сезімін көпшілікке айқын етеді. Бір жағынан таң қалған, екінші жағынан риза болған Дәурен сал Қырмызыға арналған «Сұрмерген» әнін осы тұрғыда шығарған. Екі-үш күн той тойлап, көңілі, әні жарасқан қос ақын үйленбек болады. Қырғыздар мұндай өрескелдікке қорланып, қызын бермек тұрмақ, атақты қазақ са-лын соққыға жыққан. Бұл оқиға жүз жыл өте Шыңғыс Айтматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн» романында ақындар Раймалы аға мен Бегімай туралы аңыз болып берілген.

Үш Алматы бойында қызыл қайың, Тағат таппай жүргенім сенің жайың, Сұрмерген.Бір күн көрмей қалғаным жыл тәулігі,Дидарласып тұрсаңшы сағат сайын, Сұрмерген.Қызыл қайың сай сайын,Су ағады сай сайын.Сен сағынсаң ай сайын,Сағындым, сәулем, күн сайын.Соққыға жығылғанына намыстанып, мысы құрып,

денесіндегі жара жазыла қоймай Дәурен сал екі ай бойы ауылынан шықпай жатып алады. «Жығылғанға – жұдырық» деп, тірегі, ақылшы бауыры Тайбағар мырза кенеттен қайтыс болады. Сүйінбай, Дәурен сал, Тайбағар үшеуі құрбы-құрдас, дос болатын. Сүйінбайдың қатаң мінезінен сескенген жұрт суық хабарды қалай жеткізерін білмей, Дәурен салға айтқызады. Дәурен Тайбағардан бес-алты ай кіші, Тайбағарды «көке» дейді екен. Сүйінбай ауылына барып сол заматта шығарған «Көкем» деген әнін салады:

Тайбағар дүние салды көргендей боп,Жүруші ек қыз тоқыған жөргемдей боп,Егіздің сыңарындай ессіз қалдымЖартасқа жалғыз біткен бүргендей боп,Оу, Көкем, Көкем-ау...Қалмады-ау елде жарам жігіт-жаран,Көк түсті көкем өліп, күнім қараң.Кеттің бе жалғыз тастап, көп ұзамайЖер қойнына мен де барам.Оу, Көкем, Көкем-ау...Қырғыздан көрген қорлық, Тайбағардың өлімі Дәуренді

төбеден басқандай болып бір сәтте жігіттен шалға айнал-дырды. Ел аралап, сәнденіп, серуендеу жөніне қалды. Өмірден түңі ліп кеткен Дәурен салдың шығармашы лығы-ның мазмұны да толайым өзгерді, лирика мен жігіт тік әнінен ажырап, бір жола терең философияға көшті. Дәурен сал Тайбағар қаза сына байланысты шығарған «Көкем», «Жалғыз қалдым» шығар маларынан бастап, ақырына дейін осы бағыттан таймады. «Заман-ай» – қоғам өмірі мен жеке тұлға өміріндегі арпалыс, екеуінің де түбінде өтпелі кезең болары туралы ойға толы. Елу-алпыс жыл өткенде, 37-ші жыл сүреңінде, кеңес герман соғысы кезінде жоқтау орнына айтылған қаралы, қайғылы ән.

Замана алтын қайық күйме өтеді,Бұл дүниеде зарланып күй не етеді?Жүргенде өлместей боп арпалысып,Басыңыздан бір күні дүние өтеді,Қарақ-ай! Өтіп заман-ау барады-ай. Осы қатардағы деп өткен заман, өткен өмір қайталан-

бай тыны туралы баяндайтын «Дүние-ай», естелік, ой-толғауға толы «Дүние – кер бұландай» әндерін айтамыз. «Угәй-ай» артқа қалдырған мұра және Дәуреннің өзінің жеке басының тұлға ретінде қалдыратын мұрасы туралы. Бүгінде көпшілік бұл әнді жақсы біледі, білгенде вальс екпінімен, эстрадаланған жеңіл түрде біледі, Жамбыл атамның әні деп ойлайды. Шынында, олай емес.

Нұрғиса Тілендиев әкейдің соңғы жылдары көздеген бір-ақ мақсаты болды: қатты науқастанып жүрген ол, қайтқаннан соң «Жамбыл Музейі» ауылына жерленуді тіледі. 1996 жыл дың көктемінде «Отырар сазы» оркестрі Жамбылдың 150 жыл дығына арналған концерт берді. Сонда «Угәй-ай» алғаш рет орын далды. Ертесіне әкейге: «Жамбыл атамның бұл әнсіз де өзіне жетер даңқы бар емес пе?, әлде бұл Дәурен сал дың әні еке нін білмеуші ме едіңіз?» дедім. «Әрине, білемін. Мен Жә кең нің жанына барып жатып алайын, содан соң қалай айта рын өзің білесің ғой» деп бір көзін қысып қойды... «Угәй-ай» – вальс та емес, жүгіріп-секіріп жүріп айтатын эстрада әні де емес. Ком позитордың өткен өміріне көз жүгірте отырып, сара -лап-сара птап, күйзеліп, қиналып шығарған дүниесі. Жан айқайы:

Алатаудың басында қар қалады,Жал-құйрығы артында бар қалады.Жалғыз болсаң артыңда нең қалады?Екеу болсаң артыңда жар қалады.Угәй-угәй, ай-угәй.«Өтеді-ау, дүние» Дәурен сал шығармашылығының биік

шоқтығы. Лирика мен философияға толы әуеннің иірілімі, ырғағы ерекше.

Алатауды Жібек жол кесіп өтер,Арсыз кісі дүниеден есіп өтер. Қайғылының көңілі қара тұман,Мұңлық дүние, шіркін-ай, десіп өтер.Ей, жалған,Ақау жалған,Өтеді-ау дүние,Өтеді-ау дүние!Жетісу композиторлық мектебі бүгінгі күні өнертану

ғылымының назарынан мүлдем тыс қалған. Дәурен сал Құдабайұлы дәстүрін жалғастырған әнші-композиторлар Бейсебай Қаратаев, Пышан Жәлмендеұлы, Шүкітай Әбдікерімов, Иса Тергеусізұлы, Тәбия Қаражанова, Омарқұл Итаяқов, Сәдіқожа Мошанұлы, Қапез Байғабылұлы сияқты өнер иелері бергенінен берері көп шамада, қайғы-қасіретке ұшыраған, трагедиялық жағдайда өмірі үзілген. Олардың шығармалары «халық әні» делініп, басқа авторлар атынан айтылып, бұзылып, бүлініп, бізге үзім-үзім жеткен. Соңғы жылдары, қандастарымыз ата-баба жеріне қайта оралғанда сол әндердің бір шамасын ала келді. Бірақ олардың айтуында түстікте жатқан халықтар мәдениетінің лебі естіледі. Соның бәрін жіктеп, талдап, өз орнына қою – алда шешетін мәселе. Жетісу музыка мектебінің көрнекті өкілі Кенен Әзірбайұлы. Кенен атаның ұзақ ғұмыр кешкенінің арқасында оның өз әндері де, Кенен ата айтып жүрген бауырлары-әріптестерінің әндері де бүгінге бұзылмай, сол қалпында жетті. Қалқа Жапсарбайұлы туындылары да осы қатарда.

1889 жылдың көктемінде Дәурен сал о дүниелік болды. Қапаланған, қайғырған Жамбылдың төрт шумақ өлеңіне бүкіл Дәурен сал әлемі кіргендей:

О дүние, жаны тынды шемен шалдың,Пұшпағын иемденбей тірі малдың.Артында өлмейтұғын ат қалдырғанАрманы бар ма екен Дәурен салдың.Күнкөріс еткен мәңгі сәмбі талды,О дүние, Дәурен салдың сәні қалды.Белбеуі шұбатылған қайран серіАртында мыңға бермес әні қалды.Дүниеден талай Дәурен өтер әлі,Серінің дауысы да жетер әлі,Артында шикі ішек қалмаса даОн әні он мың жылға жетер әлі...

ҚАЗАҚ ҚАЗЫНАСЫ ИМАНДЫЛЫҚ ИШАРАТТАРЫ

«Өзі Іленің арғы жағына өткенде белбеуінің бір ұшы өзеннің бергі жағында жатады-мыс»

Суретші ауылына мешіт салып берді

–––––––––––––––––––––––––––––Бүгінде кәсіпкерлер, табысты шенеу ніктер мешіт салып жатса таң дан байтын болдық, шүкіршілік. Ал Мемлекеттік сыйлықтың лау-реаты, әйгілі суретші Ерболат Төлеп бай дың туған ауылына жаңа мешіт салып беруі елді елең еткізді. –––––––––––––––––––––––––––––

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Қазақ бейнелеу өнері саласын дағы шоқ тығы биік дара тұлға КСРО Су-рет шілер одағына мүше 17 қыл қа лам шебері шыққан Оңтүстік Қазақ стан об-лысы Төле би ауданына қарасты Қасқасу өңірін де туып-өскен. Сол 17 саңлақтың көшін бастап, бабы келісуіне, бағы жа-нуына барынша атсалысқан даңқты суретші Тоқболат Тоғысбаев пен Ерболат Тоғысбайұлы бір отбасында өскен ағалы-інілі екенін көзі қарақты қауым жақсы біледі. Ауылдағы жаңа мешіттің ашылу салтанатына жи налған қауым Алла үйінің ішкі-сыртқы келбеті ерекше екенін айтып, туған жеріне қамқорлық жа сап жүрген қылқалам шеберіне риза шылықтарын білдіруде.

Тасарық ауылында бой көтерген мешіт ке Ерболат Тоғысбайұлының анасы Ұл дар есімі берілді. Ұлдар апа жұрт шы-лық қа сыйлы емші адам болған. Суретші баспа сөзге берген сұхбаттарының бірінде анасының алдына емде лу үшін адамдар ағылып келіп жата тынын айтқан бола-тын. «Бейтаныс жандардың тағдыры да әр түрлі еді. Олардың әңгімесін бала кез-ден естіп өскендіктен болар, өмір туралы көз қарасым ерте қалыптасты. Бұл кейін шығармашылығыма да әсер етті», – дейді суретші. Сондай-ақ анасының: «Мына өмір шы нымен бескүндік екен. Алғашқы күнім – іңгәлап жарық дүниеге келгенім, екінші күнім – бойжетіп, етек-жеңімді жинағаным, үшінші күнім – тұрмысқа шық қаным, төртінші күнім – перзент сүйгенім, бесінші күнім – міне, осы, өлер шағым екен. Сондықтан өмір сүрген әрбір күніңнің қадірін біл, балам! Уақы тыңды бағала!» деген өсиеті санасында жатталып қалғанын айтқан болатын. Мешітке есімін беру қылқалам шеберінің анаға көрсеткен құрметін, тағзымын білдірсе керек. Алла үйінің ашылу салтанаты да өзгешелеу өтті. Мақ тау, мадақтауды қаламаған Ерболат Тоғысбайұлы мешіттің ашылу салтана-тында ауылдастары алғыс ретінде дай-ындап қойған сәнді шапанды киюден де, ауыздығымен алысқан ақбоз атқа мінуден де бас тартты. Өнегелі істі мақтау естіп, ат міну үшін жасамағанын осылайша аңғартты. Үлгі көрсетті. Мешіттің ашылу-ында сөз алған Қазақстан Мұсылмандары Діни басқарамасының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша өкіл имамы Ахметжан Керімбеков ислам тарихында мешіт салу – барша пайғамбарлар шұғылданған қадірлі іс болғанын атап өтті. «Мешіт салу үлкен сауап, үлкен жауапкершілік. Ендігі үлкен жауапкершілік – елді имандылыққа, ауызбіршілікке баулитын әр-алуан іс-шаралар өткізу, жамағаттың мешітке көптеп келуі», – деді Ахметжан қажы. Ал Оңтүстік Қазақстан облысының құр-метті азаматы Нұрмағанбет Әжіметов бата берді. Сөйтіп, ашылу рәсімі тез аяқ-талды. Әйтпесе, сөз берілетініне күмән-данбай, суретшіге мадақ сөзін дайындап тұрғандар көп еді.

Белгілі ғалым Мырзатай Жолдас беков «қазақ халқының паспортына айналған аза-мат» деген баға берген Ерболат Төлепбай осы бір игі ісімен де Елбасы бастамасына қолдау білдірді. Стратегиялық маңызға ие «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында Мемлекет басшысы: «Туған жерге, оның мәдениеті мен салт-дәс-түрлеріне айрықша іңкәрлікпен атсалы-су – шынайы патриотизмнің маңызды көріністерінің бірі» екенін айтқан бо-латын. Туған жерлерін ұмытпай, оған қамқорлық жасағы сы келгендерді қолдау керектігі де бағдарламалық мақалада ай-тыл ды. Жасампаз халқымыздың жар қын болашағын айқындаған мақалада таяу жылдардағы міндеттер ретінде айқын-далған бастамалар бүгінде жүзеге асыры-ла бастады. Бұл орайда, ауылдың ажарын аша түскен жаңа мешіт ел игілігіне қызмет етіп, ұрпақ тәрбиесіне пайдасын тигізетіні, қоғамдағы ізгілік пен жақсылықтың өркен жаюына үлес қосатындығы анық.

Алыс-жақын шет мемлекеттер, Еуро па елдеріне дейін талантының мық ты лығын мойындайтын Ерболат Төлеп бай ауы-лындағы мектептің жөндеуден өтуі не де қол ұшын созып, үздік оқитын шәкірт терге арнайы стипендия тағайын дағаны тағы бар.

10 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛРУХАНИЯТ

«Әлденеден құр қалдым деп есептемеймін»

– Нұржамал Пернебекқызы, таяуда ғана сіз ерекше жетістік үшін Еура зия шы ғар машылық одағы беретін «Еура­зия сый лығының» алтын лауреаты атан­ды ңыз. Өнер жолын ұстанған отыз бес жыл дан бері түрлі атақ пен марапат тарға қол жеткізіп келе жатырсыз ғой. Сон да да сізді кезекті жетістігіңізбен құттық­тағымыз келеді.

– Көп рахмет! Мен бұл атақ тапсырыл­ғанда Мумбайда ағылшын композиторы және дирижері Карл Дженкинстің концертінде жүр генмін. Ол концертке қатысудың өзі мен үшін үлкен жауапкершілік, жетіс тік, шығармашылық бақыт еді. Ресей елшілігі 21 қыркүйек күні бел гі ленген лауреаттарға «Еура зия сый лығын» табыстады. Елден жы рақта жүрген мен үшін сол құттықтал­ғандардың арасында өзімнің де болғаным үлкен қуаныш сыйлады.

– Сіз сегіз жасыңыздан музы ка мен айналыстыңыз. Саналы өмі рі ңізді бекзат өнерге арнап ке ле сіз. Өзіңізді, өміріңізді музы ка ға арнадыңыз. Ал музыка сізге не берді?

– Музыка – менің тағдырым, тағдыр ұсын ған сыйым. Бұл менің жұмысым және ол маған үнемі қуа ныш, тек қана бақыт сый­лап келе ді. Мамандық мәселесіне кел генде мен жалпы бақытты адам мын. Өйт кені өзім ді толықтай өне рге, музыкаға арна ған бол сам, ол да маған дәл солай жауап беріп келе жатыр. Музыка мені өзінің биік шы­ңы на бастады. Менің оған бергеніме қара ­ған да, оның ма ған беріп жатқаны көп деп ой лай мын. Сондықтан мен оны жақ сы көре­мін, үнемі Жаратушыға осы өнер жолы на салғаны үшін шүкір ші лік айтып келе мін. Музыка маған қиын сәттерде көмек тесе ді. Ауыр сам емдейді, барлық нәрсеге фило со ­фиялық көзбен, байсалды қарау ға үн дей ді. Музыка жалпы адам ды тазартады, шынайы­лыққа шақыра ды, биіктетеді, жақсы лыққа жетелейді.

– Сіздің ұстазыңыз көзі тірісін де талай опера қыранын баптап ұшыр ған Қазақ­станның халық әр тісі Бекен Жылыс ­баевпен әң гіме лес кенімде, «Нұр жа мал маған үнемі «Мен өзімнің азған тай ға­на мүмкіндігіммен үлкен жетіс тік терге ұмтылып жүрмін ғой» деп айта ды. Өзінің талантын, қа бі летін төмен бағалайды. Ал Нұр жа малдың бойын да өзіне тән ерекше тартымдылық, дауы сын да нәзік бір сыр бар», деген еді. Қазір гі сөзіңізге қарап сол есіме түсіп отыр.

– Расында, мен жеңіске талант емес, еңбек жетелейді дегенге сенемін. Адам­ның барлық жеткен жетістігінің 5 пайызы ғана таланттан, қалғаны еңбекпен келеді деп жатады ғой. Сол дұрыс деп ойлай мын. Егер сенің бойыңда қабілет, талант болып, оны орнымен жарата алмасаң, онда сен та­сада қалмайсың ба? Елге қалай пайдаңды тигі зесің, қалай танылып, қалай құрметке ие боласың? Сондықтан мен де қандай да бір жетістікке қол жеткізіп, биікке көтеріліп жатсам, ол 100 пайыз талантымнан емес, қажырлы еңбектен деп ойлаймын.

– Кез келген өнердің шыңына шығу үшін, расында, сол өнерге толық бері лу керек. Фанатизм қа жет. Ал сіз музы­каға өзіңізді ар на ған соң өмірдің басқа қызық тарынан құр қалдым деп ойла ­майсыз ба? Мәселен, сіз дүкендегі нан мен сүттің баға сын білмеуіңіз мүмкін. Мәсе лен, құрбыларыңызбен бас қо сып, әңгіме лесіп отырудың немесе ештеңе істемей, ештеңе ойламай бос жүрудің рахатын сезінбеуіңіз мүмкін. Болмаса, жай ғана тамақ дайындап, үй таза лап, киім үтіктеп, ерінің жұмыс тан қайтқан уақытын күтіп отыратын қарапайым әйел өмірі нің де өз бақыты барын білмей өтуіңіз мүмкін ғой.

– Иә, мен музыкаға берілген, бар қуаны­шы мен шаттығын, барлық несібесі мен бақы тын музыкадан тапқан адаммын. Осы мамандығым арқылы әлемді көріп, та нып жатыр мын. Осы мамандығымның арқа ­сында қызықты, ерекше адамдармен таны­сып, араласып жүрмін. Соларды таныған сайын, олармен араласқан сайын менің де көз қа расым толысып, жан­дүнием байып, кемел деніп, көкжиегім кеңеюде. Мен ешқашан зерігіп көрген емеспін. Өйткені, менің өмірім қозғалысқа толы. Мен белсенді адаммын, алға қойған көптеген мақсат­мін­деттерім, қол жеткізгім келетін көп арманым бар. Жалпы, маған өзімнің өмірім қызық. Сондықтан әлденеден құр қалдым екен деп ойламаймын.

– Өзенді бір бағытқа бұрсаң, арна ға толып ағады. Кенері кемел келеді. Ал бірнеше арнаға бөлін генде оның суы да, ағысы да бәсең дей беретіні анық. Адам­ның көңілі, махаббаты да сол сияқ ты... Ендеше сіз өзіңізді музы каға ар нап, махаб батыңызды, ықы лас­зейі ні ңіз ді көбіне өнерге жұмса ғанда жақын туған­дары ңыздың, дос­жараны ңыздың «бізге көңіл бөлмей кеттің?» деп ренжіген кездері болған жоқ па?

– Өнер жолым басталғалы көбі не се ту­ған­туыстарымның, отба сым ның жа нын да бола алмай қала тыным рас. Бірақ менің жа­қын адамдарым, құдайға шүкір, менің жұ­мысыма түсіністікпен қарай ды. Мен қан­дай мын, мені осы қал пын да қабылдайды, осы кү йімде жақсы көреді. Мен де олар дың бәрін қалай бар, солай жақ сы көре мін және ешқайсысын өзгер туге, өзіме ыңғайлы ба­ғыт қа бұруға тырыс паймын. Қай қиырда жүр сем де ең жақын адамдарыммен үне мі жа ным бірге. Біз бір­бірімізді сезініп, бір­бірі міз үшін алаңдап отырамыз.

Қазір, рас, біздің дем алып, өз рақаты­мыз бен өмір сүретін уақы тымыз таяды. Бірақ сонда да мен бұрын, осыдан он бес­жиыр ма жыл бұрын қалай белсенді жұмыс істе сем, қазір де сол арынымнан қайтқан жоқ пын. Жалпы, мүмкіндігім барда жұмыс істеу ді тоқтатпаймын, жұмыс істеймін және сол істеген жұ мы сымнан ылғи рақат тауып келе мін. Менің осы өнерге деген махаб ­батым мен талпынысымды түсі ніп, үне мі қол дау көрсетіп отыр ған отбасыма, жақын­дарыма дән ризамын.

– Сіз жайында тағы бір ұстазы ңыз Базарғали Жаман баев «Нұржамал ұяң, ұял шақ қыз еді. Әсіресе дайындық кезін де өзгелердің кіріп, тамашалап отыр ғанын білсе, ұялып қалатын», деген еді... Көптің алдына шығып қысыл май өнер көрсету, ән салып, ария­лар орындау, спектакльдерде ойнау кезінде сол ұялшақ тықты қалай жеңді­ңіз? Алғаш сахнаға шық қанда аяғыңыз дірілдемеді ме? Мәсел ен, ең алғаш рет «Қыз Жібекте» Жібек образын орындағанда.

– Бізді ата­анамыз бала күні мізден еңбек сүй гіштікке, салмақ ты лыққа, жауап­кер шілікке, үлге рімді болуға үйретті. Үлкен дерді құр меттеп, кішіге қамқор болу керек тігін күн сайын емеурін мен болса да ұқтыратын. Отбасын дағы тәр­бие қатал болса да, ата­анамыз ешқашан біздің мек теп тегі кештерге қатысып, өнер

көр се туі мізге, спорттық сайыс тарға түсіп, бел сен ді болуымызға ке дергі жасаған емес. Сол қолдау, ата­анамыз арт қан үміт маған әрқ ашан күш­жігер беріп, бойы­мызға сенім ділік дарытты. Ал кейіні рек менің учили щедегі, консер ваториядағы оқыту шыларым, театр дағы өзімнен үлкен әріптес терім үнемі тілектестік таны тып отырды. Опералық спектакль – ұжымдық өнер ғой. Әр спек такл ьдің сәтті қойылуы – қойы лым ға қатысты ондаған, жүздеген адам ның жетістігі. Сондықтан мұн дай өнер дің жауапкершілігі де, қор қы нышы да, рақаты да бөлек. Сұра ғыңызға келсем, рас, менің алғашқы дебютім «Қыз Жібек» опера лық спектаклі болды. Мен де өзгелер сияқ ты алғаш рет сахнаға шығарда қатты толқы дым. Бірақ менімен бірге қойылымда Әлі бек Дінішев, Шора Үмбеталиев, Шабал Бейсекова, тағы басқа әртістер болған еді. Олардың бәрі де маған жылы сөйлеп, мейі­ріммен, ниет тестік пен қарап, үлкен қолдау көр сет ті. Ол үлкен сенім берді, мен оны ешқашан ұмытпаймын.

«Тән сұлулығын арттырудан жан сұлу лығын

арттыру қиын»– Cіз бақытты адамсыз. Өйт кені өнер

биігінен түскен емес сіз. Көп алдында пендешілік таны тып, төмендемедіңіз... Бұл Алланың бұйырған жолы ма, саналы­лық тан, сақтықтан ба?

– Айтқаныңыздың бәрі шығар... Мен өмірімде өнерді бірінші орын ға қойған адаммын. Маған өз салам да жұмыс істеген ұнайды. Өз жұмы сым мен шаршаған ұнай­ды. Бір жағы мұның бәріне алған тәр бием, көрген ортам себеп болғаны да анық. Әкем марқұм маған үнемі «жұ мы сыңды қуанып жүріп атқар. Еш қашан ешкімге ренжіме. Өзің нің күшіңе сен және үнемі еңбек тен. Сосын атақ­абыройыңды құр­метте» деп айтып отыратын. Дәл осыл ай өсиет етіп жазған бір жапы рақ қағазы мен­де әлі сақтаулы тұр... Мен бұл жайын да алғаш рет өзім нің өнерім мен өмірім тура­лы жазыл ған «Нұржамал» атты кітап та әңгімелеп берген болатынмын.

– Сіз әртіске қойылар талап дең гейін көтеріп жібергендей көрі не сіз. Сұлулық пен сымбат, өнер мен еңбек, ізет пен инабат – бәрі бір бо йыңыздан табылады. Сіз ді көр генде «талантты адамның пен ­де ші лігіне, кемшіліктеріне кеші рім мен қа рау керек» деген қа ғи да мен мүлдем

келіс пей кету ге бо ла тындай. Ал сіздің өнер жо лын дағы басты ұстанымыңыз қандай?

– Мен өзімді асқан сұлумын деп сана­маймын. Бірақ жан сұлулығы, адамның рух ани байлығы, ішкі мәдениеті оның сыр мен сымбатын арттыра түседі деп ойлай­мын. Мен үшін жан сұлулығы тән сұлу лы­ғынан қымбат. Сыртқы көрікті арт тыр ғанға қарағанда, ішкі дүниені көркейту анағұрлым қиын келе тіні де содан. Адамның қадірін арт тыра тын нәрсе – құндылық. Сон дықтан сіз айтқан қасиеттің бәрі барлығымыздың бойымыздан табылуы керек. Ал өнердегі ұста ным ыма келсем, мен үнемі еңбек теніп, дамуға талпыну, іздену қажет деп санаймын. Қандай да бір дәре жеге жетіп, қандай да бір атақ қа қол жеткізіп алып, өзіңе қанағат қылып тоқтап қалмауың ке рек. Өйткені өнер мен білім, еңбек жолы шек сіз. Алда әлі біз көрмеген талай қызық белес тер, тың асулар бар. Жалпы, менің кре дом адамдарға музыканың сұлулығын жет кізу, Нұржамал деген өз атыма лайық болу.

– Есіміңізді жақсы көресіз бе?– Иә, мен үлкен ағам Берік қойған өз

есімімді жақсы көремін. Ол кезде ағам жеті жаста ғана екен. Арыстың орталық киноклубында тура сол күндері «Дала қызы» деген фильм көрсетіліп жатқан ғой. Киноға барып келгенінде менің туғанымды естіп, ағам сол фильмдегі Нұржамал деген басты кейіпкердің есімін маған қою ды сұрапты. Бала да болса санасының түбін­де қарындасым сондай дала қызы бо лып, еліне, халқына қызмет етсе деген ар ман жатқан болар, бәлкім. Ол арман қанша­лықты орындалып жатыр, оны енді мен айта алмаймын, менің тыңдармандарым, өнерсүйер елім ғана айта алады.

«Театрдан кеттім, бірақ сахнадан кеткен жоқпын»

– Аудармашы, әлем әдебиетінің жау һары Маркестің «Жүз жылдық жал ғыз дығын» қазақ тіліне аударған қалам гер Кеңес Юсуповтан «әр елдің шығар маларын аударып, әр елдің жазу шы сының жан әлеміне бойлап жүрсіз, бұл сіздің болмысыңызға, сана­сезіміңізге ықпал етпеді ме?» деп сұра­ғанымда, өзіне бір ұстазы «сен неше түр лі әдебиетті оқып, неше тілде жазған жазу шылар ды аударып жүрсің ғой. Сенен болашақта үлкен интеллигент шы ғады» дегенін айтқан еді... Өзіңіз орын даған Сара, Жібек, Ажар, тағы басқа қазақ ару ларының образы, сол секілді Вио летта, Джильда, Розина, Микаэла сынды еуропалық тұл ға лар пар тиясы сізге ық палын тигіз ді ме? Жал пы, сізде кейіп керге еліктеу, кейіп­керден үйрену деген бола ма?

– Қандай да бір образ жасаған да, әрине, сол образға барынша ене мін. Сахнада өзіме тапсырылған кейіп кердің өмірін сүріп, соның ішкі әлеміне бойлаймын, өз кейіп керімнің мұңын өз мұңымдай қабыл­дап, қуанышын өз қуанышымдай көремін. Образды ком по зитор қала ған дай шынайы, түсінікті жет кізу үшін барымды салаты­ным анық. Ондайда, әрине, кейіпкеріңді өзге лердің есінде қаларлықтай сом дауға тыры сасың. Сөйтіп жүріп ке йіп керіңнің барлық жақсы жа ғын, ерекше қасиеттерін өз бойы ңа қабылдап аласың. Көркем әде­биет секілді, поэзия, сұңғат, соны мен қатар опера да бізге әсер ете ді. Бізді тәрбиелейді. Біздің жақ сы кейіп керлерге ұқсағымыз келіп тұра ды, еліктейміз. Бұл тыңдар ман дарға ғана қ атысты емес, опера орын даушылары да шы ғарма кейіп кер лерінен эмоциялық әсер алады. Бірақ мен барлық кезде сахна мен өмірдің шекарасын білемін. Шы найы өмірді сахнаға, сахнаны шы найы өмірге араластырмаймын. Әр нәрсенің өз орны бар. Сахнада биік патшайым болсаң да, үйде қара пайым әйел екеніңді ұмытпауың керек. Бұл қағида алғаш рет сахнаға шыққан күннен бастап менің санама ұмытылмастай болып жазылған.

– Қазақтың көрнекті компо зиторы Төлеген Мұхамед жанов сіз ге өмірлік жар ретінде де, өнер де тірек ретінде де көп демеу бо лып келе жатқанын айтып жүр сіз. Төлеген аға сізді ылғи даму ға, ізденуге үгіттеді. Ал сіз ше? Ол кісі нің муза сы болып шығар ма шы лығына дем бере алдыңыз ба?

– Біз Төлеген екеуміз де шығар ма шы­лық адамдарымыз. Бір­бірі мізд і жақсы түсінеміз, жан­жүре гіміз бен сезінеміз. Жаныңда өзіңді түсі нетін, сенің мықты маман, үлкен тұлға болып қалыптасуыңды

қолдап, тілеуің ді тілеп отыратын адамның болғаны өте ма ңыз ды нәрсе. Бұл тұрғыда менің өмі рім дегі Төлегеннің рөлі мен ықпалы қандай болса, Төлегеннің өміріндегі менің рөлім және ықпалым дәл сондай деп айта аламын. Мен өз күйеуімнің қызметін, оның ұстанған жо лы мен мойнына алған міндеттерінің қыр­сы рын жақсы біле мін және үнемі қолдап, оның әр жетістігіне қуанып, мақтанып отырамын.

– Айтпақшы, Төкең «Ақжел кен» атты әнін «отбасымыздың гимні» деп атаған еді.

– «Ақжелкен» – біз шаңырақ құ рып, отбасы болғаннан кейін, мен алғаш рет ұзақ уақытқа гастрольге кеткенде Төлегеннің терең сағы ныш үстінде жазған әні. Ол бүгін­де біздің отбасымыздың және достары мыз­дың ортақ символына, гимні не айналғаны да рас. Бұл ән біздің бірлігімізді арттырып, бәрі мізге ортақ қуаныш, шабыт, іңкәрлік сый лайды. Біз осы әнді орындағанда сөзбен айтып жеткізгісіз ләззат аламыз, қуаттанып, қуанышқа кенелеміз.

– «Ақжелкен» әнін ойласам, маған сіздер музыканы ортақ балаларыңыздай немесе аналары ңыздай аялап, музыка тағдыры туралы толғанып, әңгімелесіп отырған бейнеде елестейсіздер... Жалпы әңгімелеріңіздің шамамен қанша пайызы музыка жөнінде болады?

– Біз шығармашылық адамдары болған­нан кейін көбіне әңгімеміз музыка, шығар­ма шылық жоспарлар, идеялар туралы бола­т ыны рас. Біз үшін бұл кәдімгі өмірлік тақы­ры бымыз және рухани қажеттілігіміз секілді.

– Таяуда «Мама» атты халық аралық қайырымдылық қоры ның жетекшілігін қолға алғаны ңыз туралы естіген едім.

– Иә, маған «Мама» атты ха лық аралық қайы рымдылық қо ры ның Қазақстан фи лиа­лына же тек шілік ету ұсынылғаны рас және мен оны қабылдадым. Өйт кені қайы рым ­дылық мен үшін тың нәрсе емес еді. Бар лық кезде қа йы рымдылық мақ сат тағы кон церт­терге, акцияларға қаты сып келе жатыр мын ғой. Әзірге ол ұйым өз жұ мысын бас таған жоқ, құжат тары дайын далу үстінде.

– Театрды қалай қиып тастап кеттіңіз?– Иә, мен театрдан кеттім, бірақ бұл

сахнадан кетті деген сөз емес. Бұрынғыдай гастрольге шы ғып, спектакльдерге қаты­сып тұра мын, ән салып концерттерге шы­ға тын боламын. Мәселен, алда 28 қазан күні Астанадағы «Астана» кон церт залын­да жеке концертім ді бер мекшімін. Ол кеш ті ұзақ ой ла нып, «Сіздерге мөлдір сез ім мен» деп атадым. Өйткені сол кеште тың дар ­мандарыма өзімнің барлық жылы лебі ­зімді, көңілімді, сезімімді жет кізгім кел ді. Концертіме Өнер уни верситетінің студент­тері, әртүрлі байқауларда лауреат болған жас әншілер қатыспақшы. Олар жай ғана әншілер емес, нағыз талант тар, дауысы жақсы, болашағы зор ән ші лер. Бұйыртса біз бірге кон церт көрер мендеріне тамаша кеш сый лай мыз деп ойлаймын.

– Нұржамал Пернебекқызы, сіз ра­сында ерте танылып, елдегі ең үлкен мара паттарға ерте қол жеткіздіңіз ғой. Сіз дің ше, өнерді мойындатып, атаққа қол жеткізу қиын ба, әлде сол жиған абы рой­ды сақтап қалу қиын ба?

– Мен Ғабит Мүсірепов, Нұрғиса Тілен диев секілді біртуар тұ лға лар дан бата алған бақытты адам мын. Иә, мен өнер жо­лын баста май тұрып, әу баста­ақ бақ құсы ме нің басыма кеп қонды. Сәтті лік мен жақта болды, олай дейтінім, ең ал ғаш рет бақ сынағанымда­ақ жүздеген үміт кердің ара сынан ұс тазд арымның үміті мені алға озды рып, Қыз Жібек рөліне мен таң дап алындым. Ол – өрге бастаған өнер жолым­ның басы еді. Бірақ со дан бері күнде еңбек­теніп, күнде өзім ді жетілдіруге жұмыс істе ме ген бол сам, мен бүгінгі дәрежеге жетпес едім. Демек екеуі де оңай емес. Екеуі де ең бек ке және Алланың бұ йыр ған бағы на бай ланыс ты. Мен қа зір де ізденісті, жұмыс ты тоқтат қан емеспін. Сахнада жүргеніме отыз жыл дан асса да мен ең үлкен қуа ныш­бағым ды осы жолдан тауып келе жатырмын. Адам ның ізде ніп, даму, жетілу қабілеті сар қыл май тын болса, ол – ғажап нәрсе! Өмір мен үшін осынысымен құнды, осыны сымен қызық.

ӘңгімелескенНәзира БАЙЫРБЕК,

журналист, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты

Суретті түсірген Ерлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Иоганн Штраустың «Жар қанат» атты опе рет тасы Қазақ станның еңбек сіңір ген қайраткері Нұрлан Жұ ма ниязовтың ре жис­серлігімен сах налан ды. Астанадан ар найы кел ген режис сер табандылық таны тып, бір жарым ай әртістермен қауырт жұмыс жаса­ды. Сал мағы да ауыр, деңгейі де жоғары клас си калық шығарманы сахнаға шығ ару оңай болған жоқ. Десе де Атам театрының әр ті с терінің ше бер лік қуаты классикалық туын дыны алып шықты. Екі нің бірі бара бер­мейтін туынды сәтті қойылды.

Шығарма негізі Генрих Айзен ш тейннің соттан жеңіліс табуы нан басталады. Түрме дирек торы, Франк Альфредты, Айзен штейн­нің орнына қамап, оқиға желісін шиеленістіре түседі. Кезекті оқиға барысы Орловский князь­дің үйінде болатын балмаскарадта жал ғасады.

Жарқанат киімінде Ро залинда екенін білмеген Ай зенш тейн оған ғашықтық сезі мін білдіреді. Өз әйеліне өзі ғашық болған Айзенштейннің әлегі мен оқиға шарықтай түседі. Қызық ты әрі тартысты қойылым соңын да бір­бірінің қате­лігін түсініп, махаб бат тары қайта жаңғы рады. Махаб бат деген ұлы сезім нің мәңгі болуы, бір­бірі не деген адалдық, шынайы лық тың нәти­же сінде екендігін автор өз шығарма сын да сөз етеді. Көрерменді күлдіре отырып ой салады.

Махаббат – адам жанының асыл қасиеті, ын тық, риясыз, нәзік сезімі. Сол көркем құбы лыс ты әлем ге танымал «Жарқанат» атты сұра ныс қа ие туынды барысынан бай қай ала мыз. Ре жис сер автор дың айтпақ негізгі идеясын алға тар тып, көрерменге көтеріңкі көңіл күй сыйлайды.

Әлемге әйгілі оперетта қазақ тілінде

кө рер мен мен қауы шып, ерекше ықыласқа ие болды.

Спектакльге театрдың то лық актерлік құра­мы қатысты. Музы калық спектакль болған­дықтан, театрдың камералық оркестрінің еңбегі ерекше екенін айта кеткен жөн. Дирижер Данияр Сейілхадировтің табан ды лы ғы, еңбегі ұшан­теңіз екенін спек такль барысында­ақ ай қын көрінді. Басты рөлдерді сом д аған: Генрих Айзенштейн – Бек зат Омашев, Роза­линда – Әсел Асыл бекова, Фальк – Аза мат Нұр ғамыс, Альфред – Жәні бек Авленов, Адель – Ақер ке Риза бекова, Блид – Думан Баким баев, Орловский – Мыр захан Сы дықов­тың шеберліктері, тамыл жы та салған әндері мен әртістік талант тары спектакльдің жанын кіргізіп, шығарманың шырайын ашты.

Осылайша Абай атындағы мемле кеттік қазақ музыкалы драма театры ның репертуары опе рет тамен толықты.

Мерей ҚАРТОВСЕМЕЙ

ӨНЕР

Бақыт құсы басыма ерте қонды

ТЕАТР

Семейде «Жарқанат» сахналанды –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Абай атындағы мемлекеттік қазақ музыкалы драма театрында музыка классигі Иоганн Штраустың «Жарқанат» спектаклі сахналанды. Бұл – Семей театрының сахнасында оперетта жанрында қойылған тұңғыш туынды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

– дейді Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Нұржамал ҮСЕНБАЕВА

4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kzАлматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

ХОККЕЙ «Интернационал-Астана» ЖШС (бұдан әрі – Серіктестік) өзінің қатысушыларына Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі №220-1 «Шектеулі және қосымша жауапкершіліктегі серіктестік туралы» Заңының (бұдан әрі – Заң) 47-бабында көрсетілген тәртіпке сәйкес, 06.11.2017 жылы сағат 10.00-де мына мекенжайда: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Жарқайың ауданы, Бірсуат ауылында, серіктестік қатысушыларының кезектен тыс жалпы жиналысы өткізілетіндігін хабарлайды.

Күн тәртібі бойынша мына мәселелер қаралады:1. «Цеснабанк» АҚ-тың ұсынған шарттарына сәйкес қаржыландыру жағдайының

өзгеруіне байланысты серіктестіктің Жылжитын/жылжымайтын мүлкінің кепілдік шартына, Бас несиелік келісіміне, Қарыз шартына қосымша келісімдер жасау;

2. Серіктестік өзінің міндеттемелерін және Банк алдындағы үшінші тұлғаның өз міндетін орындамаған және/немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда «Цеснабанк» АҚ-қа Серіктестіктің Қазақстан аумағындағы және одан тысқары жерлердегі барлық банктердегі (жекелеген банк операцияларын орындайтын ұйымдардағы) банктік есеп-шотындағы барлық ақшасын қайтарып алуға құқық беру туралы.

3. Серіктестіктің атқарушы органына «Цеснабанк» АҚ-тың ұсынған шартына сәйкес мүлікті кепілдікке қою жөніндегі барлық мәмілені жасауға өкілеттік беру.

Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысы Заңның 45-бабының 1-тармағының талаптарына сәйкес өткізіледі.

«Интернационал-Астана» ЖШС өз қатысушыларына 23.10.2017 жылы сағат 10.00-де мына мекенжайда: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Жарқайың ауданы, Бірсуат ауылында мынандай күн тәртібімен жиналыс өтетіндігін хабар-лайды:

«Алиби-Павловка» ЖШС (бұдан әрі – Серіктестік) өзінің қатысушыларына Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі №220-1 «Шектеулі және қосымша жауапкершіліктегі серіктестік туралы» Заңының (бұдан әрі – Заң) 47-бабында көрсетілген тәртіпке сәйкес, 06.11.2017 жылы сағат 10.00-де мына мекенжай-да: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Ерейментау ауданы, Павловка ауылы, Южная к-сі, 22-үйде, серіктестік қатысушыларының кезектен тыс жалпы жиналысы өткізілетіндігін хабарлайды.

Күн тәртібі бойынша мына мәселелер қаралады:1. «Цеснабанк» АҚ-тың ұсынған шарттарына сәйкес

қаржыландыру жағдайының өзгеруіне байланысты серіктестіктің Жылжитын/жылжымайтын мүлкінің кепілдік шартына, Бас несиелік келісіміне, Қарыз шартына қосымша келісімдер жасау;

2. Серіктестік өзінің міндеттемелерін және Банк алдындағы үшінші тұлғаның өз міндетін орындамаған және/немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда «Цеснабанк» АҚ-қа Серіктестіктің Қазақстан аумағындағы және одан тысқары жерлердегі барлық банктердегі (жекелеген банк операцияларын орындайтын ұйымдардағы) банктік есеп-шотындағы барлық ақшасын қайтарып алуға құқық беру туралы.

3. Серіктестіктің атқарушы органына «Цеснабанк» АҚ-тың ұсынған шартына сәйкес мүлікті кепілдікке қою жөніндегі барлық мәмілені жасауға өкілеттік беру.

Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысы Заңның 45-бабының 1-тармағының талаптарына сәйкес өткізіледі.

«Товарищество с ограниченной ответственностью «Разрез Молодежный» (далее – Товарищество) (местонахождение

Исполнительного органа: Карагандинская обл., г. Караганда, улица Московская, 4) уведомляет своих участников, что

в соответствии с решением Исполнительного органа Товарищества 04 ноября 2017 года в 11.00 часов по адресу:

г. Караганда, ул. Московская, д. 4, 3 этаж, актовый зал, состоится внеочередное общее собрание участников

Товарищества в очной форме (далее – Собрание).

Регистрация участников будет осуществлена 04 ноября 2017 года по месту проведения Собрания с 09 часов 30 минут до 10 часов 45 минут.

Список участников, имеющих право на участие в голосовании, со-ставляется по состоянию на 00 часов 00 минут 31 октября 2017 года.

Повестка дня Собрания:О деятельности Исполнительного органа.О деятельности Наблюдательного совета. С материалами по вопросам повестки дня Собрания можно

ознакомиться по месту нахождения Исполнительного органа Товарищества.

Собрание проводится в порядке, определенном Законом Республики Казахстан «О товариществах с ограниченной и до-полнительной ответственностью» (далее – Закон) и Уставом Товарищества. Перед открытием Собрания будет проведена реги-страция прибывших участников Товарищества (их представителей). Представители участников должны предъявить документы, под-тверждающие их полномочия на участие и голосование на Собрании. Незарегистрировавшийся участник (представитель участника) не учитывается при определении кворума и не вправе принимать участие в голосовании. При наличии кворума Собрание будет от-крыто в объявленное время первым руководителем Товарищества. На Собрании будут проведены выборы председателя и секретаря Собрания. До обсуждения вопросов, включенных в повестку дня, Собрание будет констатировать кворум. Предполагается открытая форма голосования по вопросам повестки дня. Каждый участник Товарищества при голосовании на Собрании имеет число голосов, соответствующее его доле в уставном капитале Товарищества. Протокол Собрания будет оформлен в десятидневный срок после проведения Собрания. Протокол Собрания подписывается предсе-дателем и секретарем Собрания.

Если Собрание не состоится в указанную дату, повторное общее собрание участников Товарищества состоится 06 ноября 2017 года в 11.00 ч. по адресу: г. Караганда, ул. Московская, д. 4, 3 этаж, актовый зал.

Собрание проводится в соответствии со статьями 42-49 Закона.»

«Товарищество с ограниченной ответственностью «Разрез Куу-Чекинский» (далее – Товарищество) (местонахождение

Исполнительного органа: Карагандинская обл., Бухар Жырауский район, п. Кушокы, учетный квартал

120, участок 13) уведомляет своих участников, что в соответствии с решением Исполнительного органа

Товарищества 04 ноября 2017 года в 11.00 часов по адресу: Карагандинская обл., Бухар Жырауский район, п. Кушокы,

учетный квартал 120, участок 13, 2 этаж, актовый зал, состоится внеочередное общее собрание участников

Товарищества в очной форме (далее – Собрание).

Регистрация участников будет осуществлена 04 ноября 2017 года по месту проведения Собрания с 09 часов 30 минут до 10 часов 45 минут.

Список участников, имеющих право на участие в голосовании, со-ставляется по состоянию на 00 часов 00 минут 31 октября 2017 года.

Повестка дня Собрания:О деятельности Исполнительного органа.О деятельности Наблюдательного совета. С материалами по вопросам повестки дня Собрания можно ознако-

миться по месту нахождения Исполнительного органа Товарищества.Собрание проводится в порядке, определенном Законом

Республики Казахстан «О товариществах с ограниченной и дополни-тельной ответственностью» (далее – Закон) и Уставом Товарищества. Перед открытием Собрания будет проведена регистрация прибывших участников Товарищества (их представителей). Представители участ-ников должны предъявить документы, подтверждающие их полномо-чия на участие и голосование на Собрании. Незарегистрировавшийся участник (представитель участника) не учитывается при определении кворума и не вправе принимать участие в голосовании. При нали-чии кворума Собрание будет открыто в объявленное время первым руководителем Товарищества. На Собрании будут проведены вы-боры председателя и секретаря Собрания. До обсуждения вопросов, включенных в повестку дня, Собрание будет констатировать кворум. Предполагается открытая форма голосования по вопросам повестки дня. Каждый участник Товарищества при голосовании на Собрании имеет число голосов, соответствующее его доле в уставном капитале Товарищества. Протокол Собрания будет оформлен в десятидневный срок после проведения Собрания. Протокол Собрания подписыва-ется председателем и секретарем Собрания.

Если Собрание не состоится в указанную дату, повторное общее собрание участников Товарищества состоится 06 ноября 2017 года в 11.00 ч. по адресу: Карагандинская обл., Бухар Жырауский район, п. Кушокы, учетный квартал 120, участок 13, 2 этаж, актовый зал.

Собрание проводится в соответствии со статьями 42-49 Закона.»

«Разрез Молодежный» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – Серіктестік) (Атқарушы органының орналасқан жері: Қарағанды обл., Қарағанды қ., Московская көшесі, 4)

Серіктестіктің Атқарушы органының шешіміне сәйкес, 2017 жылғы 4 қарашада сағат 11.00-де Қарағанды қ., Московская көшесі, 4-үй, 3-қабат, акті залы мекенжайында Серіктестік қатысушыларының кезектен тыс көзбе-көз түрдегі жалпы жиналысы (бұдан әрі – Жиналыс) болатындығы туралы өз

қатысушыларына хабарлайды.

Қатысушыларды тіркеу 2017 жылғы 4 қарашада Жиналыс өткізетін орында сағат 9.30-дан бастап сағат 10.45-ке дейін жүзеге асырылады.

Жиналысқа қатысуға құқылы қатысушылардың тізімі 2017 жылғы 31 қазанда 00 сағат 00 минуттағы жағдай бойынша жасалады.

Жиналыстың күн тәртібі:Атқарушы органның қызметі туралы.Байқаушы кеңестің қызметі туралы.Жиналыстың күн тәртібіндегі мәселелер бойынша материалдар-

мен Серіктестіктің Атқарушы органы орналасқан жерде танысуға болады.

Жиналыс «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен (бұдан әрі – Заң) және Серіктестіктің Жарғысымен айқындалған тәртіпте өткізіледі. Жиналыстың ашылуы алдында Серіктестіктің келген қатысушыларын (олардың өкілдерін) тіркеуден өткізу жүргізіледі. Қатысушылардың өкілдері Жиналысқа қатысуға және дауыс беруге өздерінің өкілеттігін растайтын құжаттарды ұсынулары қажет. Тіркелмеген қатысушы (қатысушының өкілі) жиналымды анықтау кезінде есепке алынбайды және дауыс беру-ге қатысуға құқығы жоқ. Жиналым болуы жағдайында Жиналыс Серіктестіктің бірінші басшысы жариялаған уақытта ашыла-ды. Жиналыста Жиналыстың төрағасын және хатшысын сайлау жүргізіледі. Жиналыстың күн тәртібіне енгізілген мәселелерді талқылауға дейін жиналым белгілейтін болады. Күн тәртібіндегі мәселелер бойынша дауыс берудің ашық нысаны ұйғарылады. Серіктестіктің әрбір қатысушысы Жиналыста дауыс беру кезінде Серіктестіктің жарғылық капиталындағы өзінің үлесіне сәйкес да-уыстар санына ие болады. Жиналыстың Хаттамасы Жиналысты өткізуден кейінгі он күн мерзімде ресімделетін болады. Жиналыстың Хаттамасына Жиналыстың төрағасы және хатшысы қол қояды.

Егер де Жиналыс көрсетілген күні болмаса, Серіктестік қатысу-шыларының қайталама жалпы жиналысы 2017 жылғы 6 қарашада сағат 11.00-де мына мекенжайда өткізіледі: Қарағанды қ., Мос-ковская көшесі, 4-үй, 3-қабат, акт залы.

Жиналыс Заңның 42-49-баптарына сәйкес өткізіледі.

«Разрез Куу-Чекинский» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – Серіктестік) (Атқарушы органының

орналасқан жері: Қарағанды обл., Бұқар Жырау ауданы, Қушоқы кенті, 120 есептік орамы, 13-учаске)

Серіктестіктің Атқарушы органының шешіміне сәйкес, 2017 жылғы 4 қарашада сағат 11.00-де Қарағанды обл.,

Бұқар Жырау ауданы, Қушоқы кенті, 120 есептік орамы, 13-учаске, 2-қабат, акті залы мекенжайында Серіктестік

қатысушыларының кезектен тыс көзбе-көз түрдегі жалпы жиналысы (бұдан әрі – Жиналыс) болатындығы туралы өз

қатысушыларына хабарлайды.

Қатысушыларды тіркеу 2017 жылғы 4 қарашада Жиналыс өткізетін орында сағат 9.30-дан бастап сағат 10.45-ке дейін жүзеге асырылады.

Жиналысқа қатысуға құқылы қатысушылардың тізімі 2017 жылғы 31 қазанда 00 сағат 00 минуттағы жағдай бойынша жасалады.

Жиналыстың күн тәртібі:Атқарушы органның қызметі туралы. Байқаушы кеңестің қызметі туралы.Жиналыстың күн тәртібіндегі мәселелер бойынша материалдар-

мен Серіктестіктің Атқарушы органы орналасқан жерде танысуға болады.

Жиналыс «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен (бұдан әрі – Заң) және Серіктестіктің Жарғысымен айқындалған тәртіпте өткізіледі. Жиналыстың ашылуы алдында Серіктестіктің кел-ген қатысушыларын (олардың өкілдерін) тіркеуден өткізу жүргізіледі. Қатысушылардың өкілдері Жиналысқа қатысуға және дауыс беру-ге өздерінің өкілеттігін растайтын құжаттарды ұсынулары қажет. Тіркелмеген қатысушы (қатысушының өкілі) жиналымды анықтау кезінде есепке алынбайды және дауыс беруге қатысуға құқығы жоқ. Жиналым болуы жағдайында Жиналыс Серіктестіктің бірінші басшы-сы жариялаған уақытта ашылады. Жиналыста Жиналыстың төрағасын және хатшысын сайлау жүргізіледі. Жиналыстың күн тәртібіне енгізілген мәселелерді талқылауға дейін жиналым белгілейтін бола-ды. Күн тәртібіндегі мәселелер бойынша дауыс берудің ашық нысаны ұйғарылады. Серіктестіктің әрбір қатысушысы Жиналыста дауыс беру кезінде Серіктестіктің жарғылық капиталындағы өзінің үлесіне сәйкес дауыстар санына ие болады. Жиналыстың Хаттамасы Жиналысты өткізуден кейінгі он күн мерзімде ресімделетін болады. Жиналыстың Хаттамасына Жиналыстың төрағасы және хатшысы қол қояды.

Егер де Жиналыс көрсетілген күні болмаса, Серіктестік қатысу-шыларының қайталама жалпы жиналысы 2017 жылғы 6 қарашада сағат 11.00-де мына мекенжайда өткізіледі: Қарағанды обл., Бұқар Жырау ауданы, Қушоқы кенті, 120 есептік орамы, 13-учаске, 2-қабат, акті залы.

Жиналыс Заңның 42-49-баптарына сәйкес өткізіледі.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Барыс» хоккей клубы Құрлықтық хоккей лигасының кезекті турында Нижнекамск қаласына барып, жергілікті «Нефтехимик» командасымен имек таяқ түйістірді. Бұл ойынның елордалық хоккейшілер үшін белгілі бір деңгейде маңызды болғаны рас еді. Неге десеңіз, қазіргі уақытта ресейлік клубты «Барыстың» бұрынғы бас бапкері Андрей Назаров жаттықтырып жүр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Екі команда арасындағы текетірестің тағдырын «Барыс-тың» капитаны Найджел Доус-тың мергендігі шешті. Ол әуелі матчтың 9-минутында, одан кейін үшінші кезеңнің соңына та-ман (58-минут) қатарынан екі гол соғып, елорда клубының же ңісін қамтамасыз етті. Ал ойынның бітуіне санаулы секунд тар қал-ғанда астаналық тағы бір легио-нер Линден Вей үшінші және соңғы шайбаны соқты.

Бұл кездесудегі есте қалған бір оқиға – «Барыс» қақпашысы

Хенрик Карлссонның айдын-нан аластатылуы болды. Екінші кезең нің басында ол өзін ереже бұзғандығы үшін жазалаған төре-шілермен дауласамын деп ойын-нан мүлде қуылды. Карлссонды алмастырған жас қақпашы Сер-гей Кудрявцев сенімді ойынымен көзге түсіп, команданың жеңісіне өз үлесін қоса білді.

Осы жеңістен кейін «Барыс» ұпай санын 28-ге жеткізіп, Шығыс конференциясы бойын-ша бесінші орынға көтерілді. Елорда клубы ҚХЛ-дағы кезек-ті ойынын бүгін Минскіде жергілікті «Динамо» команда-сымен өткізеді.

Бұрынғы бапкерінің командасынан басым түсті

«АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ УНИВЕРСИТЕТІ» КЕАҚ бос тұрған қызмет орнына конкурс жариялайды:

Кафедралар меңгерушілігіне: «Химиялық технология және қоршаған ортаны қорғау» – 1 бірл., «Технологиялық машиналар және көлік» – 1 бірл., «Электроэнергетика» – 1 бірл., «Құрылыс және стан-дарттау» – 1 бірл., «Жалпы техникалық пәндер» – 1 бірл., «Мұнай-газ ісі» – 1 бірл., «Геология және геофизика» – 1 бірл., «Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар» – 1 бірл., «Экономика, менеджмент және бухгалтерлік есеп» – 1 бірл., «Қазақстан тарихы және әлеуметтік гуманитарлық пәндер» – 1 бірл., «Қазақ, орыс және шетел тілдері» – 1 бірл., «Дене тәрбиесі және спорт» – 1 бірл.

Біліктілікке қойылатын талаптар: жоғары (жоғары білімнен кейінгі) білім, ғылыми дәрежесінің және педагогикалық, басшылық қызметте 5 жылдан кем емес еңбек өтілінің болуы.

Конкурсқа қатысушылар жоғары оқу орны басшысының атына өтініш білдіреді, кейін еңбек келісімшартын жасасады.

Өтінішке қоса төмендегі құжаттар талап етіледі:1) кадр есебінің жеке парағы;2) өмірбаяны;3) жоғары (жоғары білімнен кейінгі) білім, академиялық және

ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы туралы нотариалды бекітілген дипломдарының көшірмесі;

4) біліктілікті арттыру және қайта даярлау туралы сертифи-каттарының (бар болған жағдайда) көшірмесі;

5) ғылыми еңбектерінің және өнертабыстарының (бар болған жағдайда) тізімі;

6) №086 үлгідегі медициналық анықтама;7) сотталмағандығы туралы анықтама.Конкурсқа қатысушы өз біліміне, тәжірибесіне, кәсіби деңгейіне

қатысты қосымша ақпараттар (ғылыми жарияланымдарының тізімі, бұрынғы жұмыс орнынан кепілдеме және т.б.) ұсына алады.

Конкурсқа құжат тапсыру осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 1 ай мерзім ішінде.

Мекенжай: 060027 Атырау қ., Баймұханов көш., 45 «а»Байланыс телефоны: 8(712)2 31-64-18

«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ Қор мүлкінің же-келеген түрлерін сату барысы туралы хабарлайды:

1. Астана қ., Сары-Арқа ауданы, №39 жол айырығы маңайында орналасқан, көлік-логистикалық орталық салуға және қызмет көрсетуге арналған жер телімдері;

2. Алматы облысы, Қапшағай қ., Индустриальная көшесі 16 мекенжайы бойынша орналасқан мүліктік кешен (өнеркәсіптік база);

3. Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Теміржол және Ұзынағаш ауылдық округтерінде орналасқан а/ш мақсатындағы жер телімдері.

Сауда-саттық «Мемлекеттік мүлікті есепке алу саласындағы бірыңғай операторды айқындау туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 15.07.2011 жылғы №802 қаулысына сәйкес «Ақпараттық-есептеу орталығы» АҚ веб-порталында (gosreestr.kz) өтеді.

Сауда-саттықтың өтетін күні (бағаны көтеру тәсілімен) – 2017 жылғы 13 қазан.

Бүкіл қажетті ақпарат gosreestr.kz сайтында орналастырылған.Байланыстар: Астана қ., Қонаев көшесі, 8, «Изумрудный квартал»

БО, Б блогы, 31-қабат. Тел. 87172-559596 ішкі 329, 331, ұялы 8-771-127-7373, 8-778-605-0125, cағат 9:30-дан 19:00-ге дейін. E-mail: Fazylova@ifk.kz,Nurgaziyev@ifk.kz.

ӨТІНІШ«Запорожье» ЖШС өз қатысушыларына 06.11.2017 жылы сағат 10.00-де

мына мекенжайда: Ақмола облысы, Жақсы ауданы, Запорожье ауылы, Мир к-сі, 124-үйде төмендегідей күн тәртібімен жиналыс өтетіндігін хабарлайды.

Күн тәртібі:«Запорожье» ЖШС қатысушыларының 2017 жылғы 21 маусымда сағат

10.00-де мына мекенжайда: Ақмола облысы, Жақсы ауданы, Запорожье ауылы «Запорожье» ЖШС-нің офисінде өткен кезектен тыс жалпы жина-лысында қабылданған бұрынғы шешімді мақұлдау жөнінде.

ӨТІНІШ«Бауманское-07» ЖШС өз қатысушыларына 06.11.2017 жылы сағат

10.00-де мына мекенжайда: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Егіндікөл ауданы, Бауман ауылы, Бауман к-сі, 8-үйде төмендегідей күн тәртібімен жиналыс өтетіндігін хабарлайды.

Күн тәртібі:«Бауманское-07» ЖШС қатысушыларының 2016 жылғы 11 тамызда

сағат 10.00-де мына мекенжайда: Қазақстан Республикасы, Ақмола об-лысы, Егіндікөл ауданы, Бауман ауылында өткен кезектен тыс жалпы жиналысында қабылданған бұрынғы шешімді мақұлдау жөнінде.

АО «АК Алтыналмас», г. Тараз, Казыбек би, 111, офис 212, БИН 95064000810, Кбе17, ИИК KZ8594806KZT22031329 в Филиале №6 АО «Евразийский банк» г.Алматы, БИК EURIKZKA, извеща-ет держателей привилегированных акций о выплате дивидендов с 10.10.2017г. по привилегированным акциям за третий квартал 2017г. Размер дивиденда 125 тенге в расчете на одну акцию. Дивиденды выплачиваются в безналичной форме – перечислени-ем на банковские счета акционеров.

ӨТІНІШ«Интернационал-Астана» ЖШС өз қатысушыларына 06.11.2017 жылы

сағат 10.00-де мына мекенжайда: Ақмола облысы, Жарқайың ауданы, Бірсуат ауылында төмендегідей күн тәртібімен жиналыс өтетіндігін ха-барлайды.

Күн тәртібі:«Интернационал-Астана» ЖШС қатысушыларының 2017 жылғы 19

қаңтарда сағат 10.00-де мына мекенжайда: Ақмола облысы, Жарқайың ауданы, Бірсуат ауылында өткен кезектен тыс жалпы жиналысында қабылданған бұрынғы шешімді мақұлдау жөнінде.

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Аппараты Сенат Аппаратының қызметкері Мұсахан Айтбайұлы Басшыбаевқа қарындасы

Әлима Айтбайқызы БАСШЫБАЕВАНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Автомобиль жолдары комитеті және «Қазақавтожол» ЖШС ұжымы Қостанай облыстық филиалының директоры Нұрлан Жаппасұлы Молдатаевқа анасы

Бақыт АҢСАБАЙҚЫЗЫНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Қазақ ветеринария ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-нің ұжымы Шығыс Қазақстан ветеринария ғылыми-зерттеу стансасының меңгерушісі Уазиға Нұрмұхамбетқызы Бейсенбаеваға жұбайы

Ержан Қабидолдаұлы БАҚЫТЖАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

12 4 ҚАЗАН 2017 ЖЫЛДИДАР

БӘРЕКЕЛДІ!

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдар­ламалық мақаласы игілікті істердің алтын қазығына айнал­ды. Осы бағдарлама аясында Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Атамекенім» атты акция бастады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мың жасаған шаһардың сән­салтанаты күннен­күнге арта түскендей сезінесіз. Алматыда Мемлекеттік орталық мұражай «Бақыт» сәндік­қолданбалы орталығымен бірлесіп «Алтын алма» Орталық Азия дәстүрлі қолөнер көрме­жәрмеңкесін өткізді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Әулие түнеп, нар шөккен атақты Маңғыстау. Аңыздар өлкесі атанған онда Торыш атты аңғар бар. Бұл Үстірт Қаратауының батысындағы Алтынқазған елді мекенінің маңайы. 1992 жылы қыркүйекте біз міне, осы жерге жазушы Әбіш аға Кекілбаевтың бастауымен жолымыз түскен еді. Сонда құрамында әдебиет, мәдениет және ғылым өкілдері бар 40 шақты адамнан тұратын топ керемет бір көрініске таңғалғанбыз. Ол атшаптырым алқаптағы сансыз домалақ тастардың алдымызда үлкенді­кішілі болып шашырап жатқандығы­тын. «Бұл не ғажайып? Өмірде осындай да ерекше көріністер кездеседі екен­ау!..», дегенбіз іштей. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:

Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыБекен ҚАЙРАТҰЛЫ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

Жанболат АУПБАЕВ,«Егемен Қазақстан»

Іссапардан жоғарыдағыдай таңданыспен қайтқан біз содан бастап Торыш аңғарын ауық-ауық еске салып қоятынбыз. Сөйтіп жүріп ондағы шар кейіптес домалақ тастар туралы ғылыми еңбектерде айтылған болжамдарға ден қоюды әдетке айналдырғанбыз. Арада 20 жыл-дан астам уақыт өткенде бір кезде өзіміз көрген, фототілші әріптесіміз Берсінбек Сәрсенов ерекше құштарлықпен сурет-ке түсіріп, объективке ілінген сәтті кадрларды «Халық кеңесі» газетінде жариялаған сол жер телеарналар мен интернет сайт-тарындағы сенсациялық та-қы рыпқа айналады деп кім ойлаған?! Мұны мәселен Торыш аңғары туралы осы соңғы бір-екі жылдағы «Россия 24» ақпараттық телеарнасының бағдар ламасы бойын ша беріліп келе жатқан жарнама мен «Экспресс К» газе-тіндегі танымдық хабарлардан, сондай-ақ «Kazakh TV»-дағы телеэкспедиция материалдары-нан анық байқауға болады.

Сонда бұлардың бәрінің ай-татыны, көз жеткізгісі келетіні бір-ақ нәрсе. Ол мұндағы шар секілді, диаметрлері 1-ден 3 метрге дейін жететін, биіктігі 1,5-2 метр аралығындағы до-малақ тастардың қалай, не-ден пайда болғандығын білу. Ғалымдардың айтуынша таби-ғаттың мұндай жұмбақ туынды-сы жалғыз Маңғыстауда емес, Коста Рика мен Кола түбегі және Франц Иосиф аралда-рында да бар екен. Олар тура-лы интернеттегі шаш-етектен келетін деректерді қайталап айтып, ұзынсонар әңгімеге бар-май, өзіміздің Торышқа келсек, қазір бұған қатысты мынадай болжамдар бой көрсетуде.

Алғашқысы ғарыш әлемі-мен шұғылданатын ғылым өкіл-дерінің пайымы. Олар есте жоқ ескі заманда біздің осы өзіміз сөз етіп отырған аймақ аспанын-да метеорит жарылғанын айта-ды. Содан ондағы қатты дүмпу арқылы жерге әртүрлі жағдайда келіп түскен оның қалдықтары осында уақытша қалыптасқан өзгеше температура, өтпелі климат арқылы мұнда шар

тектес құрылым түзген дейді. Екінші ұғым геологтарға тиесілі. Бұлардың көзқарасы бойынша бір кездері Маңғыстаудағы жер қыртысының тектоникалық өзгерістерінен Торыш алабын-да күшті электр зарядтары пай-да болған. Осы құбылыстың құйын секілді айналмалы ағыны төңіректегі құм, топырақты суы-рып, өңірді ғаламат өзгеріске түсірген. Соның нәтижесінде мұндағы жер қыртысының үс тіңгі қабаты шар формалы үлкенді-кішілі сансыз домалақ тастарға айналған. Енді үшінші болжамға келейік. Оны айту-шылар – биологтар мен гео-графтар. Олар осыдан миллион жыл шамасы бұрын өзіміз сөз етіп отырған аймақта мұхит болып, Каспий мен Арал теңізі бір-бірімен тұтасып жатқан дейді. Кейін бұл акваториядағы жойқын сулар тартыла бастай-ды. Олардағы балық, ұлу, бақа-шаян секілді жәндіктер мен қамыс, жалбыз, балдыр сияқты шөптердің шірінділері жиектегі құм, топырақпен араласқан күйі теңіз табанына шөгеді. Сөйтіп бұл қоспалар тартылып бара жатқан су айдынының жерасты сифоны бар иіріміне түскенде шыркөбелек айналып, домалақ-домалақ саз балшықтар кейпіне енген. Кейін уақыт өтіп, жер құрғағанда осы шөгінділердегі ылғал бу боп ұшып, алаптағы кесектер күн, жел күшімен шар формалы тасқа айналған.

Осының бәрі конкреция де-ген ұғымға келіп саяды екен. Ол – ғылым тіліне айналған латын сөзі. Мағынасы «өзара

араласып қосылған құрылым», «қоюланып, ұйыған түзілім» дегенді білдіретін бұдан оның өзегі неше түрі минералдық заттардан құралып, ал сыртқы қабаттары құм мен топырақ қоспалары бар шөгінділерден тұратын нәрсе деген жалпы ұғым ды білдіретінін аңғару онша қиын емес. Мұны айтып отырған себебіміз іссапар ба-рысында Торыш аңғарындағы ғажайыптардың сынған, бө-лініп түскен кесектері мен сыртқы қабаттарындағы жарық-шақтардан ұлу мен моллюс-ка қабыршақтарының, балық сүйек терінің қалдықтарын көріп қалғанымыз еді. Демек, бұл таза табиғат туындысы деген сөз. Және ол кейбір баспасөз бет-терінде айтылып жүрген «басқа ғаламшардан келген бөгде жан-дардың ісі» немесе «қадым ғасырдағы атланттардың қол-таңбасы» да емес. Бұл уақыт, заман құбылыстары әсерінен пайда болған дүние. Бұ ған дәлел – ағылшын ғалымы Алтидор Монтгомеридің пікірі . Ол осындай тастардың күні ке-шеге дейін ешқандай тіршілік белгісі сезілмеген, сондықтан өркениет атаулыдан мүлдем тыс қалған Франц Иосиф арал-дарынан табылғанын айта-ды. Сөйтеді де осы мысалы арқылы мұндай шар тектес ғажайыптардың адам баласы атаулының қатысуынсыз, тек табиғи ортада түрлі жағдаймен өздері жасалып, өмірге келген дүние дейді.

Маңғыстау облысы

ЕЛІМ МЕНІҢ ЕРТЕГІ

Шартас

Сапарбай ПАРМАНҚҰЛ,«Егемен Қазақстан»

Бұл көрмеге жыл сайынғы әдетімен Ресей, Қырғызстан, Тә-жік стан, Түрікменстан және елі-міздің 150-ден астам қолөнер ше-берлері қатысты. Алматы – алма жәр меңкесіне айналып жүре берген-ді. Апорттың әдемі иісі айналасына бұрқырап, тәбет ша қыра түскендей болды. Жеңсік жемістің сәндік қолданбалы өнер шеберлерінің төл туындыларында, зергерлік зат-тарында, шағын гобелендерінде, киіз бен тері бұйым дарында өзгеше өрнегін тауып жүре бергені көзіңізге қуаныш ұялатады. Бұл жәрмеңкеде

береке мен сәттілікті әкелетіндей елестейді екен. Айшықты қол-таңбалармен ұсынылатын кә-десыйлар тартым дылығымен өзіне ынтықтыра түсетінін қайтерсіз. Дәстүрге ай налған жәрмеңке сал-танаты сәндік сөмкелер, ұлттық нақыш тағы зергерлік бұйымдар, түрлі ойыншықтар, текеметтер, қызыл ды-жасылды көрпелер, қолдан жасалған ою-өрнекке толы әс петті шығарылымдар тартым-дылығымен көз арбайды. Жәрмең-кені ұйымдастырушылар осы арқылы ел ықыласын өзіне аударып алғандай көрінді.

АЛМАТЫ

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Биылғы қыркүйектің қазанға ұласар шағы республиканың батыс тұрғындары үшін түсініксіздеу бо-лып тұрғандай. Бұлай болатын себебі өткен айдың ішінде күннің қызуы 30 градусқа дейін көтеріліп, бейнебір суға шомылу науқаны қайта оралғандай сәт туды. Адамдар қала көшелерінде қысқа жең көйлекпен терлеп-тепшіп жүрді. Міне, бұл мейзамшуақ десті халық күнтізбесінен түсінігі бар көнекөз тұр-ғындар. Алайда арада бір күн өт кенде ауа-райы күрт өзгеріп, күн сал қындап сала берді.

Кешегі бір күндері Ақтөбе аума-ғында ауаның температурасы минус-ты көрсетіп, алғашқыда қыламықтап түскен қар көп ұзамай жапалақтап жауа бастады. Сол түнде Орал – Астана пойы зында отырып, жол сапарға шыққан кезімізде мезгілінен ерте түскен қардың Ақтөбенің Батыс Қазақстан об лысындағы Шыңғырлау жеріне дейін гі аралығына жауғандығына куә

болдық. Ақтөбе қаласында ақ ұлпа қар-жапырақтары әлі жап-жасыл тал-теректердің сабақтарына қонақтап кал-ды. Қар жауған сәтте үп еткен жел жоқ, тымық болғаны да осындай әдемі де, тосын көріністің орын алуына себепші болған секілді.

Жалпы қыркүйектің аяғында қар түсуі табиғаттың тосын құбылысы. Сондай-ақ осы кезде ауа-райының нөлден төмен салқындықты көрсетуі де сирек кездесетін жағдай. Осыған орай Ақтөбе және Батыс Қазақстан об-лыстарында биылғы жылыту маусымы әдеттегі мерзімнен екі апта ілгері жыл-жытылды. Бұл әлде интернет көздерін шарлап кеткендей 100 жылдың ішінде болып көрмеген алда келе жатқан қатал қыстың хабаршысы ма екен? Әйтсе де осымен қыс ерте түседі деп жора-мал жасаудың да қисыны жоқ секілді. Өйткені синоптик мамандар алдағы күндері Ақтөбе аумағында ауа-райы күндіз қайтадан 16-18 градусқа дейін күрт жоғарылайтынын мәлімдеп отыр.

АҚТӨБЕ

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Бизнес иелерін бұқара ха-лыққа жақсылық жасауға шақы-ратын науқан атыраулық Динара Ертілеуоваға күтпеген қуаныш сый-лады. Бір баласы бар жалғызбасты ана бүгінге дейін пәтер жалдап келген еді. Дәрігерлер жүрегі мен өкпесіне трансплантация жасау керектігін айтқан. 2011 жылы мү гедектігі бойын ша тұрғын үй кезегіне тұрғанмен, басыбайлы бас-па налы болудың ауылы әлі алыс. Динараның ауыр жағдайынан ха-бардар болған Атырау облыстық кәсіпкерлер палатасы аймақтық кеңесі пәтер алып беруге шешім шығарды. Аймақтық кеңес төрайымы Әлия Бекқожиеваның қолынан жаңа пәтердің кілтін алған Динара Ертілеуова: «Бұл менің өмірімдегі ең бақытты күн» деп алғысын айтты.

– Мемлекет басшысы, Үкімет бизнестің дамуы на қажет жағ-дайдың бәрін жа сап отыр. Алыс-тағы ауыл халқының кәсіп ашу-ына да қолдау көрсететін бағ -дарламалар бар. Кәсіпкер ре-тінде әлеуметтік жауап кер ші-лік ті сезініп, қиналғандарға қол ұшын беруіміз керек. Ұлттық кәсіпкерлер палатасының «Ата-ме кенім» акциясына қа тысуды парызымыз деп білемін. Барлық биз нес иелерін жақсылық жа-сауға шақырамын, – дейді Әлия Бекқожиева.

«Атамекен» ұлттық кәсіп-керлер палатасы ресми сайттарын-да әлеуметтік мәселелер тізі мін жа-сауды қолға алған. Қан дай да бол-масын қолдау мен көмекті қажет еткендер енді интернет арқылы сұраныс қалдыра алады.

АТЫРАУ

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Ұлттың тарихында Ха-лық қаһарманы Нұрғиса Ті-лендиевтің есімі ерекше ата-лады. «Саржайлау», «Құстар әні», «Өз елім!» сияқты өміршең әндерімен және «Әлқисса», «Ата толғау» сынды көркем күй лерімен қазақтың музыка та-рихында қалған көрнекті күйші, композитордың шығармалары әлі талай ұрпақтың рухани ол-жасына айналары хақ. Қазақтың сайын сахарасын әнмен әл-дилеп, күймен тербеткен ұлы дарынның атында елімізде жыл сайын түрлі фестивальдер мен конкурстар ұйымдастырылуда.

Жуырда ұлы композитор-дың шығармалары Әулие ата аспанында әуелеп, тыңдар-мандардың құлақ құрышын қандырды. Байзақ ауданындағы әл-Фараби атындағы мәде-ниет үйінде облыстық мә де -ниет, архив және құ жат тама

басқармасының ұйым дас ты-руымен бесінші рет «Кел, ер-кем, Алатауыңа!» ат ты Нұр-ғиса Тілендиевтің шы ғар-машылығына арналған ән-шілер мен күйшілердің рес-публикалық байқауы өтті.

Аталған байқауға еліміздің әр түкпірінен 23 үміт кер қа-тысып, өз өнерлерін көр сет-ті. Бәйгеге қатысушылар сах-на мәдениеті мен орындау

шеберліг ін ұштастырып, көпшілікке көтеріңкі көңіл-күй сыйлады. Ал байқауға еліміздің Еңбек сіңірген мәдениет қай-раткерлері Саят Медеуов, Мұхтарбай Рахманқұлов және белгілі күйші-сазгер Аман Мал дыбаев қазылық жасап, үміт керлердің лайықты баға-сын берді.

Нәтижесінде байқаудың бас жүлдесін жамбылдық Әсел

Уашева жеңіп алса, бірінші орынды астаналық Батырхан Әбенов пен қызылордалық Аружан Қойшығара иеленді. Со нымен қатар, екінші орын астаналық Нұриддин Құ-дайбергенов пен шымкенттік Бек Нұриддинге бұйырса, алма тылық Ұлжан Ағлақова, жамбылдық Дулат Жасұзақов және Оңтүстік Қазақстан об-лысынан келген Еркебұлан Құрасбек үшінші орыннан көрінді. Ал байқаудың ын-таландыру сыйлығына жам-былдық Рауан Жексенбі, алма-тылық Нұриддин Қыр ғызбаев, керекулік Жібек Айтбаева жә не Батыс Қазақстан облы-сынан келген Таңат Жек-сен баев лайық деп танылды. Рес публикалық байқаудың бар лық жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне қомақты қар-жылай сыйлықтар мен диплом-дар тапсырылды.

Жамбыл облысы

«Атамекенім» акциясы ізгілікке үндейді

КӨРМЕ

Алматыны аялаған «Алтын алма»

ТОСЫН ТАБИҒАТБАЙҚАУ

Ерте түскен қарӘулиеатада әуелеген ән