evenBIJBOMEN

WINTER 2015 JAARGANG 22

SlenterpaadjesSleepsporen en snorharen

Sfeerlicht in de kunstLichtende voorbeelden

Boom in beeldNeemboom

Loslaten...Afscheid van een beukenblad

colofonEven bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage: 200. Een losse editie kunt u bestellen door € 2 + €1,38 te storten op NL55 INGB 0004 0324 84 o.v.v. 'Even bijbomen'. U ontvangt dan het laatste nummer.

BIJBOMEN 2EVEN

Druppelsberichtjes van buiten

SlenterpaadjesSleepsporen en snorharen

>>

4

6

10

CONTACT: Lisztrode 19, 2717 EW Zoetermeer. Mail: info@bomenover-leven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23.

REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl tel. 010-5924378).

EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (tiny@bomenoverleven.nl)

VORMGEVING: Hans Steinfort

(info@bomenoverleven.nl)

DRUKWERK: Editoo Arnhem

AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Ingrid van Dullink, Aly van Eijk, Joke Meijer, Tiny van der Meer, Hans Steinfort en Rob Wiewel.

FOTO OMSLAG: Tiny van der Meer

4

Een nieuw (park)bosonze jaarlijkse (groen) donaties 9

9

Sfeerlicht in de kunstlichtende voorbeelden

6

Blauwroodlaan 38, 2718 SJ Zoetermeer079-3620055

www.jossyvanderzwan.nl

Jossy van der ZwanInstituut voor huid- & lichaamsverzorging

Zorgt voor je huid!

Strand 1, 2725 KA Zoetermeere-mail: info@aazicht.nl

www.aazicht.nl

Restaurant Aa-zicht

dagelijks geopend

10

onze bedrijfsdonateurs

BIJBOMEN 3EVEN >>

GROEN! natuurlijkStichting Bomen Over Leven stopt (2)

van de redactie

18

Reacties van vrijwilligersBol stopt 16

2003: Oproep in het tijdschrift 'Grasduinen' voor deelna-me aan een bomenfotowedstrijd, uitgeschreven door de Stichting Bomen Over Leven. Ik geef gehoor aan die op-roep, stuur een paar foto's in en win de wedstrijd: een onvergetelijke safari met boswachter Henk Ruseler over de Hoge Veluwe. Mijn eerste kennismaking met de Stich-ting. En daarna? Donateur worden? Waarom niet... Ik ken de Stichting niet, maar ben wel gek op bomen. Het blijft niet bij het donateurschap. Al meer dan tien jaar ben ik met huid en haar verbonden aan de Stichting.

Vanaf de oprichting draait Bomen Over Leven volledig op vrijwilligers die (met wisselend succes) bezwaarschrif-ten indienen tegen onterechte kapplannen, donateurs werven, de website maken en beheren, nieuwsbrieven samenstellen, zich inzetten als ambassadeur, gids, coör-dinator, voorzitter, secretaris, penningmeester, bestuurs-lid, bezorger of tekstschrijver en illustrator voor Even bijbomen. Chapeau voor iedereen die als vrijwilliger bij de Stichting was betrokken! Dank ook aan de donateurs, waarvan een aantal de Stichting steunde van het begin tot het eind.

Ook in deze allerlaatste Even bijbomen mogen we genie- ten van de voor ons inmiddels zo vertrouwde 'Slenter- paadjes', de boeiende beschrijving van een bijzondere boom en lichtende voorbeelden door het samenspel van kunst en natuur in de rubriek 'Natuurlijke kunst'.

Zowel makers als lezers gaan Even bijbomen vast wel missen, maar op de uitgebreide website van ons nieuwe platform: www.groen-natuurlijk.nl ontdekt u, behalve de slenterpaadjes, natuurfoto's en- gedichten, ook heel veel nieuwe info over bomen, flora, fauna en actueel nieuws. En natuurlijk kunt u zich altijd inschrijven voor een gratis abonnement op de digitale nieuwsbrie-ven! Echt missen hoeft u ons dus niet!

Voor 2016 en de toekomst:beleef de seizoenen, ontdek hun kleuren, zing in de regen, dans in de zon, keer gewoontes binnenstebuiten en ontkurk regelmatig de vriendschap!

Tiny van der Meer// eindredacteur

Neemboomboom in beeld 12

Afscheid van een beukenbladloslaten... 15

16

15

12

Op hun zoektocht naar voedsel en nestgelegenheid, komen muizen onze huizen binnen. Met hun zachte skelet, passen ze door gaatjes van 5-7 mm groot. Dat betekent dat ze meestal wel een mogelijkheid vinden om binnen te komen. Muizen kunnen heel goed klimmen en komen ook via het dak naar binnen.

BIJBOMEN 4EVEN >>

druppels

Veel mensen denken dat ze na een strenge of lange winter geen last zullen hebben van aller-lei insecten zoals muggen of wespen. Het tegendeel is waar. Door de kou verbruiken ze maar heel weinig energie. Na de winter komen ze energiek als nooit eerder tevoorschijn. De eikenprocessierups, die in een eitje overwintert, kan zelfs overleven bij temperaturen van min 23 graden. Nachtvorst wordt hun alleen fataal als zij al uit het ei zijn gekropen.

Eikenprocessie-

Wilde gagel komt van nature voor in Nederland en staat op de rode lijst van planten als algemeen voorkomend, maar sterk afgenomen. De botanische naam Myrica gale heeft de struik te danken aan de aromatische geur. De sterke reuk verjaagt luizen, vlooien, muggen en motten, vandaar de (oude) volksnamen mottenkruid en vlooienhout. Nog steeds worden de takken van de wilde gagel gebruikt om er bezems van te maken.

Gagel

Muizen

De kans dat een winterkoninkje de voe-dertafel bezoekt is klein, dit diertje is erg schuw. Strooi wat meelwormen of gerasp-te kaas (niet te veel vanwege het zout) onder struiken op de grond. Het diertje heeft het vooral in de winter hard nodig, want hij doet zijn naam absoluut geen eer aan en heeft het in de winter juist erg moeilijk.

Winterkoning

BergtheeDe felrode bessen van de Gaultheria procumbens of bergthee geven de tuin of het balkon in de winter een vrolijk tintje. Het plantje doet het in de tuin uitstekend als bodembedekker onder bladverliezende struiken. Zo kan hij in de wintermaanden toch nog zon opvangen.

rups

BIJBOMEN 5EVEN >>

Korteberichten

DE SEIZOENEN BELEVEN

Houden van de seizoenen is heerlijk. De groene lente, de zwoele zomer, de bruine herfst en de koude winter. We kennen ze, alle vier. Maar of we ze ook alle vier echt beleven? Regen doet ons ren-nen en van koude gaan we kleumen. Gauw de auto in en naar huis. Zo gaat het vaak. Maar: hoe is het in het bos, als het regent?Hoe ziet het er dan uit, hoe ruikt het er en wat hoor je? Hoe is het om in de natuur te zijn in al die vier seizoenen? Hoe is het op het wandelpad en in de boerenpolder?Wat is er op de hei te zien en middenin de dui-nen? Zullen we de seizoenen weer wat meer gaan beleven? Trek erop uit. Hoe vaker, hoe beter. Want de seizoenen zijn er om te ontdekken en van te genieten. Voluit!

BEDANKT

Wel jammer hoor, de laatste EB, want het 'boekje' had zo'n eigen bijzondere en boeiende uitstraling!Ik heb ’Boom in beeld’ altijd met veel plezier sa- mengesteld, ook al benijdde ik wel diegenen die hun 'eigen' teksten er op los konden laten zoals er in veel bomenboeken te lezen is. Ik had er in ieder geval veel lol in om zo veel mogelijk 'weetjes' te verzamelen en te structureren tot een overzichte-lijk en interessant geheel en voor zover mogelijk 'voor elk wat wils'. Ik bedank jullie als Stichting ook graag, omdat ik heb mogen bijdragen, zeker wat het mijzelf be-treft, maar hopelijk ook alle lezers, aan een gro-tere waardering, bewondering, maar bovenal noodzaak tot bescherming van onze bomen. Dat blijft altijd belangrijk en geven we maar wat graag door aan onze (klein-)kinderen.

Ingrid van Dullink

WinterslaapDoor een winterslaap te houden verbruiken dieren nauwelijks energie. De lichaamstemperatuur daalt, de darmen werken nauwelijks meer, het hart klopt heel langzaam en de ademhaling is traag. Vooral egels, vleermuizen, muizen, lieveheersbeestjes en kikkers overbruggen zo de winter.

Een volwassen egel heeft zo'n 7000 a 8000 stekels van 2 centimeter lang. Na een jaar valt een stekel uit en komt er een nieuwe. Als een egel zichzelf oprolt is hij beschermd tegen bijna alle vijan-den. Zelfs opvallende albino egels zijn door hun stekels veilig.

Egel

Slakken worden geboren met een huisje. Dit groeit stapsgewijs met het slakje mee en wordt dus steeds groter. Kleine beschadigin-gen aan het huisje herstellen vanzelf, maar als het huisje echt kapot is, gaat de slak dood. Hij droogt uit of wordt opgegeten door een vogel.

Huisjesslak

Voederplank

Vogels voelen zich niet overal op hun gemak, daarom is het belangrijk om een zo goed mogelijke voederplek te creëren. Kies een rustige plek, zorg voor beschutting zoals een boom of struik om in te kunnen vluchten bij gevaar en geef ze goed uitzicht op de omgeving om tijdig gevaar te kunnen ontdekken zoals van katten en/of roofvogels.

BIJBOMEN 6EVEN >>

slenterpaadjes

ALY VAN EIJK

De winter, die je als kind associeerde met sneeuw en ijs. Koude handen, natte voeten,

omdat ruim 60 jaar geleden het schoeisel niet jé dat was. Toch ging je schaatsen. Die

houten schaatsen gingen met leren riemen onder je schoenen en glibberen maar.

Maar ik herinner me ook dik besneeuwde bomen; bomen waar de takken van afbraken door het gewicht. Wanneer het zwaar geijzeld had, braken sommige bomen af als lucifer-houtjes. En alle sporen van de dieren die ik al jong kende: van de hazen, konijnen en reeën. De vos, die je herkende aan het sleepspoor van zijn dikke staart, die meestal de sneeuw raakte. Ook sporen van de vele vogels waaronder de fazanten.

Fazant

Jachthoen

Vaak een haan met een stel da-mes onder zijn hoede. Als sier- en jachtvogel heeft de fazant een indrukwekkende geschie-denis achter de rug. Er wordt aangenomen dat de Romeinen de fazant als jachtvogel heb-ben geïntroduceerd. Maar voor onze gewesten is het niet be-wezen. Tekstvermeldingen door Romeinse auteurs slaan meest-al op Zuid-Europa. Ze zullen ook wel in Azië hebben geze-ten maar ondanks naspeurin-gen zijn er geen archeologische botresten gevonden.

In de oude vogelboeken wordt summier verhaald dat

Sleepsporen en snorharen

ze hier voorkwamen in de 17e en 18e eeuw. In de Bour-gondische tijd wer-den overal afgeslo-ten jachtgebiedenaangelegd.In deze warandes werden exotischedieren uitgezet, zo-als het konijn en la-ter ook het damhert.

Mogelijk zat de fazant daar ook bij. In de Vlaamse en Brabantse teksten werden er steeds konij-nen en patrijzen vermeld in de warandes, maar geen fazanten. Wel is er ooit door één van de Bourgondische hertogen een "eed" op de fazant gepleegd. Het was in het jaar 1454 dat Karel de Stoute en zijn vader Philips plechtig beloofden Con-stantinopel te bevrijden van de Sarazenen.

Een eed werd vaak uitgespro-ken op het pronkstuk, de hoofd-schotel van een banket; in dit geval een fazant. Toch is de fa-zant het meest algemeen ver-spreide wild ter wereld. Het "jachthoen", zoals hij ook wordt genoemd, vliegt slechts op als hij daartoe wordt gedwongen. Hij verblijft het grootste gedeel-te van de dag op de grond en past zich aan alle soorten bioto-pen aan, waar hij vroeger groot-scheeps werd uitgezet voor een weinig selectieve jacht. Er gaan verhalen dat ze voor een jacht-partij werden vervoerd, uit de kooien gehaald en dat er dan maïs werd gestrooid zodat de "jagers" ze makkelijk konden raken.

Het zijn alleseters: zaden en wil-de grassen, maar ook dierlijke

BIJBOMEN 7EVEN >>

Vossen zie je regelmatig, al zijn ze in de buitengebieden niet echt populair, vanwege hun grote liefde voor pluimvee. Bij het Ketelwegje heb ik al ver-schillende malen een vos ge-zien, erg schichtig leek hij niet want hij stak onverstoorbaar een sloot over om in "De Hel"te verdwijnen in de dichte bosjes. Een vos kan zeven tot tien jaar worden, overdag slaapt hij meestal in zijn hol en 's nachts gaat hij op jacht. Vooral zijn reuk, gehoor en zicht zijn goed ontwikkeld. De achterkant van de ogen is bedekt met een re-

Alleseters

bestanddelen, kleine knaagdie-ren, eieren en ook kleine jonge vogels die op de grond broe-den. Hagedissen, hazelwormen, kikkers en insecten. Hun nest is een ondiepe kuil, gevoerd met kleine twijgjes, dode bladeren en veertjes. Broeden doen ze van half april tot september op acht tot twaalf eieren. Eén en-kel legsel per jaar, maar bij ver-storing mogelijk een tweede broedsel. Het broeden duurt 23 tot 25 dagen. Alleen de hen broedt en brengt ook de jongen groot. Na twaalf dagen kunnen de kuikens al fladderen. Na een maand zijn ze al onafhankelijk.

’Toch is de fazant

het meest

algemeen

verspreide wild

ter wereld’

Onverstoorbaar flecterende laag. Vossen kunnen bij weinig licht heel goed zien. De pupillen van een vos zijn elliptisch rechtopstaand, zoals kattenogen om de gevoelige ogen beter te kunnen bescher-men. Ervaring leert dat de vos alleen scherp ziet op korte af-stand, ruiken doet hij uitstekend en het gehoor is zeer goed ont-wikkeld, het gepiep van een muis hoort hij al op honderd meter afstand. De snorharen van een vos zijn even breed als zijn lichaam, zodat hij daarmee nauwe doorgangen kan voelen. Het hol dat de mannetjes en vrouwtjes zo af en toe geza-menlijk bewonen, dient vooral als nestplaats. Het bestaat uit verschillende ruimtes op diverse niveaus.

koude met universeel voer, daar zitten insecten in. Trouwens de rest van de vogels eet het ook graag. In mijn tuin blijft altijd het blad liggen, zodat er nog heel lang allerlei insectjes, spinnetjes en torretjes te vin-den zijn. Appels voor de me-rels: die gaan in een schaal, dan rollen ze niet weg, dat eet wat makkelijker!

Ik wens U allen een goed na-tuurjaar in 2016.

Blijf kijken en geniet.

BIJBOMEN 8EVEN >>

Die zijn weer door gangen met elkaar verbonden en meerdere uitgangen leiden naar de op-pervlakte. Voor de geboorte van haar jongen graaft de moervos een kraamkamer in het hol, wat ze bekleedt met haar zachte buikharen. Ze krijgt meestal vier tot zes jongen, die blind worden geboren, na tien dagen gaan de oogjes open en na een maand gaan ze voor het eerst naar buiten. Ze worden acht weken gezoogd, in die tijd ver-zorgt de mannetjesvos, de rekel, het vrouwtje en later ook de jongen. Na twee maanden ver-laten ze hun ouders.

Mijn eigen tuin is, terwijl ik dit schrijf nu al een vogelparadijs, ik woon bij het centrum en de-ze week was er een grote bonte specht, of zijn tom-tom niet goed werkte weet ik niet, maar ik heb hem maar één keertje gezien. De fraai gespikkelde spreeuwen met hun vlijmscher-pe snavels hakken de netjes van de mezenbollen moeiteloos kapot. Wat er op de grond valt wordt weer hergebruikt door het roodborstje, die samen met het winterkoninkje altijd weer een graantje meepikt. De heg-genmussen voer ik met extreme

Vogelparadijs

De natuurbelevenissen van Aly kuntu blijven volgen op onze nieuwe website, die per 1 januari online isIeder seizoen kunt u dan weer genie-ten van haar verhalen en mooie pentekeningen. www.groen-natuurlijk.nl/natuurbeleving.html

BIJBOMEN 9EVEN >>

CHARLES F SSÜ

onze jaarlijkse (groen)donaties

Een nieuw (park)bos

Parkbos de Haar wordt een gevarieerd bos met

verschillende soorten bomen en struiken, cen-

trale vijver met rododendroneiland, speelplek-

ken en ligweides. Door het bos slingeren wan-

delpaden, struinpaden en een fietspad. Kortom,

een heerlijk bos om in rond te dwalen en te

ontspannen. De eerste bezoekers zijn vanaf het

voorjaar 2016 welkom!

Nieuw bos op landgoed Haarzuilens

Bomen voor koeien (25 bomen) Gedenkbos Neede (3 eiken met naambordje)Bomen voor koeien (25 bomen) Klimaatbos Natuurmonumenten (15 bomen)Plant je Voort (20 bomen)Elspeter Schaapskudde voor het behoud van de kudde na blikseminslagEducatief centrum ElemenTree voor kinderen in de natuurNationaal Bomenfonds 30 bomenNationaal Bomenfonds 30 bomenGift BomenstichtingParkbos de Haar (6 eiken en 6 lindes).

20052006 2007200820092010

2011

2012201320142015

Waar besteedden wij onze giften aan in de afgelo-pen jaren?

Jaarlijks hebben we een deel van de opbrengst uit de donateursgelden besteed aan de aankoop/aan-plant van nieuwe bomen en andere belangrijke natuurprojecten.

Onze ambassadeurs Adrie Beyen (l) en Regina Jansen bij een geplante eik voorhet Gedenkbos te Neede (2006).

BIJBOMEN 10EVEN >>

sfeerlicht in de kunst

JOKE MEIJER

Lichtende voorbeeldenBij een kunstwerk neemt, naast de vorm, compositie en kleur, het licht een

belangrijke plaats in. Elk schilderij, elke tekening of foto van hedendaagse

of vroegere kunstenaars getuigt daarvan.

Licht is een vorm van elektromagnetische straling, het is eigenlijk heel bijzonder want je kunt het niet horen, voelen of ruiken. De lichtsterkte is de helderheid van een licht-bron. Schaduw ontstaat als het licht van

een lichtbron helemaal of voor de helft wordt tegengehouden door een voorwerp. Je hebt veel verschillende soorten licht en schaduw. Een paar voorbeelden hiervan zijn: meelicht (het licht schijnt met je mee), tegenlicht, strijklicht, zijlicht, eigenscha-

duw en slagschaduw (schaduw die het be-lichte voorwerp veroorzaakt). Als je van zijlicht spreekt, komt het licht van opzij, de schaduw van het voorwerp be-vindt zich dus aan de zijkant van het voor-werp.

Licht

’Bad Weather' Roos Schuring

In veel realistische landschapskunst wordt gebruik gemaakt van de verstrooiing van licht. Wanneer de zon opkomt of onder-gaat, legt zijn licht een langere weg af door de atmosfeer. Een groot deel van de kleuren aan het rode einde van het spectrum wordt dan verstrooid en de hemel verandert van geel naar oranje en rood. De oranje en rode kleuren van een zonsondergang kunnen worden versterkt door luchtvervuiling, roet en rook van bosbranden en vulkanische uitbarstingen maar kan ook andere gevol-gen hebben.

Fascinatie voor het licht is er sinds men-senheugenis. Als iets in de lagere atmos-feer, zoals een heuvel of wolk, een deel van het zonlicht tegenhoudt, kan de rest van het licht zich als stralen manifesteren. Ook dat is vaak terug te vinden in de beeldende kunst. Deze zogeheten schemeringsstralen worden versterkt door de verstrooiing van het licht tussen het object en de waarne-mer. De stralen lijken uiteen te wijken, maar dat is hetzelfde soort optisch bedrog waardoor spoorrails bij het naderen van de horizon in één punt lijken samen te komen.

De sfeer in bepaalde kunstvoorstellingen wordt dan ook bepaald door licht. Het schilderen mèt licht in bijvoorbeeld glas-in-lood, is daar een voorbeeld van. Carel Bruens (1925) is een veelzijdig kunstenaar als schilder, tekenaar, glas-in-lood ontwer-per. (Afbeelding glas-in-loodraam Katwijk aan den Rijn).

Daarnaast zijn er voldoende lichtvoorbeel-den in de schilderkunst zoals clair-obscur (afbeelding 'Treasures X-detail' Debora Makkus), tegenlicht (afbeelding 'Najaar' Joke Meijer) en de verstrooiing van licht (afbeelding 'Bad Weather' Roos Schuring).

Ook binnen de fotografie wordt vaak geëx-perimenteerd met deze vormen van licht.

Dit betekent een glanzende lichte vlek. Deze ontstaat als er veel licht wordt terugge-kaatst. In schilderijen past de kunstenaar dit als laatste witte vlek toe. Bijvoorbeeld bij reflecties op waterpartijen, in landschappen of op de voorwerpen bij stillevens.

Eigenlijk betekent dit gewoon licht-donker. Het is een techniek die gebruikt wordt bij fotografie en schilderkunst. Bij deze tech-niek worden lichtdonkercontrasten vaak sterker uitgebeeld dat dat ze in het echt zijn. Het geeft een dramatischer effect.

De lichtkleur bepaalt het verschil tussen koud en warm licht. De lichtkleur beschrijft de eigen kleur van het uitstralende licht van een lamp. De kleuren rood en blauw zijn es-sentieel. Hoe meer rood er is, hoe warmer het licht en hoe meer blauw er is, hoe kou-der het licht.

Wolken zijn wit doordat alle kleuren van het spectrum worden verstrooid door de waterdruppeltjes waaruit de wolken be-staan. Alle kleuren worden weer samenge-voegd tot wit. Als het licht niet tot bij de waarnemer komt, of als door een andere wolk een schaduw ontstaat, kan een wolk grijs of zelf zwart lijken.

BIJBOMEN 11EVEN >>

Glimlicht, hooglicht

Lichtkleur

Verstrooiing van licht

Clair-obscur

Filteren van licht en lichtbreking in

Fascinerend

'Treasures X-detail' Debora MakkusSfeer

Bronnenwww.ru.nl/kunstgeschiedeniswww.encyclo.nl/ www.photofacts.nl/Clair-obscurFilteren van licht en lichtbreking in de natuur

’Najaar' Joke Meijer

’glas-in-lood' Carel Bruens

de natuur

BIJBOMEN 12EVEN >>

Antelaea azadirachta indica (bot.) Neem tree (Eng.) Niembaum (Duits) Nimba Nim (Hindi) Indische Lelie Margosa Tree (Ayurvedische geneeskunde)

Azadirachta indica, ook bekend als neem (uitspraak: niem), is een boom (of struik) uit de familie Meliaceae. De heilzame werking van de Neem werd al 3500 jaar geleden in Indische religieuze en medische geschriften vermeld. In de eerste Ayurvedische tekst, de Charaka Samhita, wordt de Neem beschreven als het middel, sarva roga nivarini', dat alle ziekten op afstand houdt. Het woord 'neem' komt uit het Sanskriet (oorsprong van alle Indo-Europese talen) en betekent 'heilbrenger en genezer van ziekte', vandaar de naam 'won-derboom' in de volksmond.

boom in beeld

INGRID VAN DULLINKNeemboom-

>

>

>>

Naamgeving en oorsprong

i n I n d i a a l e e u w e n d e ' d o r p s a p o t h e e k '

>

>

De botanische naam azadirachta is afgeleid uit het oud-Perzische Farsi, waar de Neem-boom 'Azad-Darakth i Hindi' werd ge-noemd, wat woordelijk de 'vrijgevige Indi-sche boom' betekent. Als eerste Afrikaanse land werd in Ghana de Neemboom door Sir Frederick Gordon Guggisberg (1869-1930) ingevoerd. Men noemt hem daar ook King, naar de toenmalige gouverneur. In Mali spreekt men over de Goo-Gay, een verbastering van de naam Guggisberg.

Neem is een grote, tropische boom, inheems in India, Zuidoost-Azië en West-Afrika. Het is een snelgroeiende en meestal groenblij-vende boom, die gemiddeld vijftien tot twintig meter hoog wordt en in uitzonder-lijke gevallen veertig meter hoogte kan be-reiken. De kroon is rond of ovaal met dichte blad-groei. In een droog en heet klimaat groeien neembomen extreem snel. De stam is re-latief kort en meestal niet langer dan drie meter. De buitenste lagen van het hout zijn licht gekleurd en de kern is roodachtig. De takken zijn wijd gespreid. Hij lijkt enigs-zins op een es. Het wortelsysteem bestaat uit een hoofdwortel die soms twee keer zo diep de grond in gaat als de hoogte van de boom en een wijder vertakt wortelstelsel. Het samengestelde blad van twintig tot veertig centimeter lengte bestaat uit eenen-dertig oneven geplaatste (getande) bladspit-sen van zo'n zeven centimeter lengte. Bij grote droogte kan de boom zijn blad verlie-zen. Neem is eenhuizig en vormt dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen aan de-zelfde plant. Na 3 tot 5 jaar verschijnen de eerste bloemen die een beetje op die van onze seringen lijken, maar sierlijker zijn. De bloeivorm bestaat uit samengestelde plui-men tot vijfentwintig centimeter lengte waaraan honderdvijftig tot tweehonderd-vijftig kleine welriekende bloemetjes han-gen. Ze hebben een omvang van ongeveer een centimeter. Hun aromatische geur lokt verschillende insecten aan zoals bijen. De honing die zij produceren, is tot nog toe al-leen in India verkrijgbaar en van een bij-zondere, geurige en voedzame kwaliteit.

Plantkenmerken

Meliaceae – mahoniefamilie

bloemen die een beetje op die van onze seringen lijken

BIJBOMEN 13EVEN >>

De vruchten, die net als de bladeren aan korte stelen hangen, zijn net langwerpige olijven. Zij hebben een dunne schil en zijn in het begin groen en hard, maar in rijpe toestand geelachtig en zacht met een bitter-zoete smaak. De vruchten bevatten maar één pit die zeer rijk is aan olie (40-50%) wat de boom in India tot een belangrijke olieleve-rancier maakt. Na tien jaar kan de boom zo'n vijftig kilo vruchten leveren. De boom kan 200 jaar oud worden.

Neembomen groeiden al in de 19e eeuw op de Caribische eilanden en delen van Zuid-Amerika. Indiase contractarbeiders hadden zaden uit hun thuisland meegenomen. Door deze menselijke verspreiding is de Neem te-genwoordig op vrijwel alle continenten met tropisch en subtropisch klimaat te vinden. Hij wordt ook gecultiveerd en als schaduw-gevende straatboom geplant. Op dit mo-ment groeien in India, Zuidoost-Azië en West-Afrika ca.18 miljoen neembomen. In Niger, Nigeria, Ghana en Soedan vindt men de schaduwgevende neembomen ook in ste-den en parken. In Niger werden met behulp van een Amerikaanse CARE-organisatie neembomen als windkering geplant. In 1987 bestonden er al 560 dubbele rijen neembo-men die meer dan 3000 ha akkerland tegen erosie beschermd hebben.

Senegal heeft intussen de meeste neembo-men. Zij groeien in steden en dorpen. Hij geeft niet alleen schaduw maar ook stook-hout. In Mali worden veel bomen tot op 2 meter teruggesnoeid om voedsel te bieden aan

Verspreiding

runderen en geiten. In USA heeft men neem-bomen in Florida en Arizona geplant en op Haïti worden op grote schaal in het kader van herbebossing neembomen geplant.

Naar oeroude tradities passen de mensen bij allerlei klachten delen van de Neemboom toe: wortels, schors, gom, bladeren, bloe-men, vruchten, eigenlijk alle delen van de plant worden nog steeds therapeutisch toe-gepast, zowel in- als uitwendig, maar voor-al de olie die uit de vruchten geperst wordt. Uit wetenschappelijke laboratoriumtests is gebleken dat dit volksmedicijn inderdaad tegen virussen, schimmels en bacteriën werkt, maar vooral ook als bestrijdingsmid-del tegen schadelijke insecten op planten. In tropische gebieden met sprinkhanenplagen wordt alles behalve de Neemboom kaal ge-vreten. De Duitse onderzoeker Heinrich Schmutterer heeft dit fenomeen als eerste wetenschapper geconstateerd en beschre-ven, toen hij tijdens zijn verblijf in Soedan een sprinkhanenzwerm observeerde.Overal waar neembomen groeien, worden de zaden verzameld om er olie van te winnen. Buiten India wordt de neemolie veel ge-bruikt voor het bereiden van een biologisch insecticide. Deze olie wordt, vanwege de

Gebruik

werkzame stof azadirachtine, ingezet bij tal van gewassen (tarwe, gerst, tomaten, rijst, appelbomen, rododendron, katoen en chrysanten). Opvallend is dat deze werkza-me stof slechts zuigende en bijtende insec-ten waar gewassen last van hebben, af-weert, maar dat dit voor nuttige insecten zoals sommige wespensoorten, bijen, hom-mels, vlinders en ook voor vogels en zoog-dieren ongevaarlijk is. Men heeft ontdekt dat wanneer men de bodem van rijst- en rietsuikervelden met neembladeren bemest, daarmee het aantal schadelijke insecten, schimmels en bacteriën vermindert. De soort trekt wereldwijd aandacht vanwege alle medicinale en antibiotische eigenschap-pen en is het onderwerp van wetenschappe-lijk onderzoek en publicaties. Zij is in het westen mede bekend vanwege de patent-strijd die er over neemprodukten gevoerd werd. Neem wordt daarom regelmatig ge-noemd als voorbeeld in verband met biopi-raterij. Overal in de wereld heeft men dit geconstateerd. Niet voor niets spreekt men over de Neem als de wonderboom. Intussen hebben in verschillende delen van de aarde Neemconferenties plaats gevonden.

In Zwitserland heeft men de laatste jaren met succes geëxperimenteerd met het be-strijden van de mineermot (cameraria ohri-della) op kastanjebomen. Hierbij werd een neemproduct ingezet. Het is merkwaardig dat dit in Nederland en België nauwelijks bekend is, want ook hier hebben onze kas-tanjebomen veel last van dit insect die met zijn larven de bomen al in juli en augustus de bruine herfstkleur bezorgt.

’Hij geef t niet

alleen schaduw

maar ook

stookhout.’

De vruchten zijn net langwerpige olijven

De bladeren hangen aan korte stelen

Mineermot

mineermot (cameraria ohridella)

BIJBOMEN 14EVEN >>

adviseerde zijn leerlingen dit ook regelma-tig te doen. Extracten van neemzaden en- bladeren worden ook in de cosmetica-in-dustrie gebruikt: voor haarverzorgingspro-ducten (vol en glanzend haar, tegen kaal-heid en grijs worden) en huid- en nagelver-zorgingsmiddelen. Neemolie werkt goed bij nagelbedontstekingen. Ook in tandpasta's worden neemstoffen verwerkt. Andere toe-passingen zijn de fabricage van kaarsen en zeep.

Wanneer de olie uit de zaden geperst is, blijft er een substantie over die Neem 'cake'

Toch wordt langzamerhand erkend (zie hieronder) dat de neemproducten serieuze alternatieven ten opzichte van synthetische bestrijdingsmiddelen zijn. Deze laatste be-vatten immers vaak giftige chloorverbin-dingen, terwijl neemproducten uit kool-, water- en zuurstof bestaan, die in de natuur gemakkelijk afgebroken kunnen worden.

Op de bijeenkomst in Wageningen presente-ren Duitse onderzoekers de resultaten van de bestrijding van muggenlarven met pro-ducten van de Neemboom. De Neemboom is in Azië bekend als leverancier van een na-tuurlijk pesticide die kan worden toegepast in de bestrijding van diverse plaaginsecten in de landbouw. Uit een meerjarig onder- zoek in Mali blijkt nu dat poeder van de Neemzaden met groot succes kan worden gebruikt in het behandelen van broedgebie-den van de meest gevaarlijke malariamug (Anopheles gambiae). In de meeste gevallen werd een reductie van de muggenpopulatie met meer dan 50% bereikt. Vrijwel elk dorp in Afrika heeft daarom nu neembomen aan-geplant, waarmee ze toegang krijgen tot een goedkoop, veilig en effectief natuurlijk be-strijdingsmiddel tegen malariamuggen.

In de Ayurvedische geneeskunde spelen neemproducten een belangrijke rol. Zij ad-viseert om aan het einde van de winter 15 dagen lang neemboombladeren te eten om een heel jaar lang geen last van ziektes te hebben. Mahatma Ghandi sterkte zijn im-muunsysteem door Neem in te nemen en

Toepassingen

Bronnen: Internet (http://www.stemderbomen.nl/pages/artikelen/art_neemboom.htm ; http://www.discoverneem.com/neem-plant.html ; http://www.neem-holland.nl/ ; https://www.youtube.com/watch?v=XAct5oRjs5c - het maken van natuurlijke neemzeep).

Een persbericht van de Landbouw-

u i t g e v e r i j A 3 b o e k e n , G e e s t e r e n , T 0 5 4 5 4 8 11 4 0 , w w w. A 3 b o e k e n . n l

wordt genoemd. Het blijkt een uitstekende meststof te zijn, omdat er meer voedings-stoffen voor planten in te zitten dan in on-ze bekende stalmest. Het stimuleert de ver-meerdering van pieren, doodt schadelijke bacteriën en houdt stikstof in de bodem vast, allemaal ideale voorwaarden voor het goede gedijen van gewassen. Verder redu-ceert het de vorming van nitraat. Uit onder-zoekingen blijkt dat de menging van stal-mest en neem 'cake' de ideale meststof is, omdat daar waar deze combinatie toegepast werd, de oogst verdubbelde.

Behalve de talloze praktische toepassingen, worden de neembladeren in vele streken van India toegepast bij religieuze ceremo-niën. Tijdens het feest Nandarvo wordt het sap van de Neemboom eerst aan de goden en daarna aan dieren en mensen geofferd. Op nieuwjaarsdag wordt snoepgoed gegeten waar neembladeren aan toegevoegd zijn. Hiermee wordt gesymboliseerd dat zowel het zoete als ook het bittere in het leven verdragen moet worden. Vele Hindoes ba-den op nieuwjaarsdag in een aftreksel van neembladeren om lichaam en ziel te reini-gen en kauwen op de bladeren om ze later uit te spugen, ten teken dat men alle zorgen van zich af gooit.

universiteit Wageningen uit 1999

BIJBOMEN 15EVEN >>

’t Werd licht. Ik zag het bos. En ook al mijn zusjes die zich los gewenteld hadden die nacht. Stil en verbaasd voelden wij het zon-licht. Eén voor één streken we de plooien glad van ons tere blad: heel lichtgroen, zacht en vol fijne haartjes. De zon werd warmer en wij voelden ons sterker worden. Stemmen zeiden: “Kijk, de beuk is uitgelo-pen!” Trots spreidde ik me nog meer uit!Heerlijk waren die lentedagen ! Groener, steeds groener kleurde de zon mij. Sterker werd ik. Vogels praatten met elkaar in de takken en ik leerde veel. Overdag was het werken. Het zonlicht en het water werkten in ons en ik ademde maar. Niet altijd was de lucht lekker! Soms vies en vuil! Dan deed ik mijn mond dicht en liet me slap hangen. Maar dan drong moeders stem tot me door! “Kinderen! Niet opgeven! Wij zijn er om het vuil uit de lucht te halen! We houden het bos fris en schoon! Voor onze vrienden de dieren! En ook voor de men-sen!”

Oh, wat waren die zomernachten met het grote en vriendelijke gezicht van de opko-mende maan, mooi. Een fluisteren ging door het bos. Dan zagen we nevelsluiers en daarin elfjes die in het maanlicht dansten. Stil keken we toe tot de maan verdween en achter het bos, in roodgouden gloed, de zon verscheen, vergezeld van vogelgezang. Dan trilden wij mee in een roes van vreugde!

Afscheid van een beukenbladloslaten...

Ik weet nog hoe het begon in een lentenacht. Ik lag samengerold van de koude in een puntige knop.

Het werd geleidelijk wat warmer om me heen. Ik voelde behoefte me te rekken en knap! Een knop

schoot los. Ik rolde open. Mijn muts viel af. Ik rook een zachte geur van lenteregen. Ik draaide me

verder uit de plooi. Het was of ik wakker schrok. Mijn schubben vielen één voor één van mij af en los

was ik. Ik ademde waarlijk. Zo bleef ik luisteren naar het ruisen van de regen, heel de nacht.

Nu is dat voorbij. De vogels zijn stil geworden. Velen zijn weg ge-gaan. Langzaam wordt het nu 's morgens licht in een kille mist. Ik voel dat ik verander. De beuken-noten heb ik zien rijpen. Nu sprin-gen hun huisjes open en bezaaien de de bosgrond. De eekhoorntjes zijn nu heel bedrijvig. Moeder is klaar met haar werk voor dit jaar. Ik voel me nu zwak en geel. Waar bleef mijn groene kleur? De flauwe zon brengt geen hulp. Maar ze be-tovert mijn kleed: het wordt droog en verkleurt van gelig naar goud, zo goud als de zomerzon! Als ik haar zie aan de blauwe herfst-lucht, dank ik haar dat ik zo goud als de zon mag heengaan.

Nu voel ik dat mijn uur gekomen is. Ik ritsel van droogte als de wind langs mij strijkt. Mijn steeltje laat bijna los. Dag moederboom. Ik ga heen. Ik zal vallen op het mos en langzaam veranderen in aarde. De wind zal me opdwarrelen en weer neervlijen. De nevel komt op. Als nu de nachtwind mij wiegelt, zal mijn steeltje loslaten.

Auteur: Mellie Uyldert (1908 - 2009)

’Ik ritsel

van

droogte’

SBOL stopt

Reacties van enkele vrijwilligers

BIJBOMEN 16EVEN >>

Naar aanleiding van de verstuurde brief met de mededeling dat we

met de Stichting Bomen Over Leven stoppen, heeft een aantal van

onze vrijwilligers gereageerd.

Heel lang heb ik de distributie van de verzending en bezorging van de boekjes 'Even bijbomen' mogen doen. Samen met andere bezorgers die elk een deel van de boekjes in hun eigen wijk voor hun rekening namen. De boekjes buiten Zoetermeer werden voorzien van een adressticker en postzegel en door de post bezorgd. Ik heb het altijd met veel plezier gedaan. Elke wisseling van het seizoen kwam er een boekje uit, boordevol natuurnieuws en leuke weetjes. En nu is er dan toch een einde gekomen aan de driemaandelijkse wandelingen. We zullen ze missen. Elke drie maanden was het een plezier om van de wisseling van het seizoen te genieten. Met een stapeltje “Even bijbomen” onder de arm, knisperend door de sneeuw of zonder jas in de zon de boekjes bezorgen bij de donateurs. Ook de gezellige praatjes onderweg gaan we missen. Net als de jaar-lijkse vrijwilligersuitjes, die altijd in de natuur plaatsvonden en waar we steeds weer veel leerden van onze gidsen. Gelukkig kunnen we blijven meedoen met de excursies die via IVN nog altijd doorgaan. En natuurlijk kunnen we de natuurweetjes blijven volgen via het digitale platform www.groen-natuurlijk.nl

Hartelijke groet,Lenie Marienus (distributie Even bijbomen)

Hoe jammer wij dat ook vinden, het is zeer begrijpelijk na het lezen van de goed gedocumen-teerde brief! Dank voor deze brief! Ik was er best altijd een beetje trots op, ambassadeur van de mooie Stichting Bomen Over Leven te mogen zijn, met haar prachtig streven zoveel mogelijk bomen voor de kap te redden! Gefeliciteerd met dit behaalde succes! Want het is jullie immers gelukt, honderden bomen te sparen. Er is door de jaren heen, met de inzet van al jullie mensen, veel en intensief en knap werk geleverd! Een pluim op de hoed waard! Tiny, ook met de nieuwe doorstart als werkgroep, wil ik jou en alle medewerkers heel veel geluk en succes toewensen! En je daarbij dezelfde inspiratie en gedrevenheid toewensen, waarmee je je ook al die jaren voor SBOL hebt ingezet!Nogmaals; BEDANKT! Ook voor het fijne contact dat we onderhielden!

Hoop van je te blijven horen!Liefs uit Elspeet,Christien Mouw (ambassadeur)

BIJBOMEN 17EVEN >>

Dit is slecht nieuws. Zo jammer. Jullie hebben erg veel energie, tijd en aandacht gegeven aan de stichting. Vast nog wel meer dan ik denk. Ik wil jullie graag bedanken daarvoor. De liefde voor de natuur en de beleving kwamen goed tot uiting in jullie werk. Dat sprak mij erg aan. Ook daar-voor dank. Het is niet voor niets geweest. Jullie enthousiasme werkt aanstekelijk (helaas niet ge-noeg om als stichting te kunnen blijven bestaan). Het heeft mijn leven verrijkt, de verhalen, de wetenswaardigheden. Bij andere mensen, groot en klein, vast ook wel. Hartelijk dank voor alles, en veel succes en plezier met de doorstart als platform.

Groet,Marcel Koggel (ambassadeur)

Door vakantie weliswaar een verlate reactie, hier is hij dan toch. de brief is heel begrijpelijk en ik snap ook, al heel lang, dat het werk voor de stichting jullie ontzettend veel tijd kost. Dat het aan-tal leden steeds minder werd heb ik natuurlijk ook gemerkt, vanwege minder boekjes rondbren-gen. Jullie hebben in ieder geval een knap staaltje werk verzet en geleverd, al die jaren, met be-trekking tot het bomenbehoud en alles wat daar om heen gebeurde. Dat jullie toch doorgaan met ’GROEN! natuurlijk’ vind ik zeker te prijzen en hoop dat het jullie meer rust brengt en ook weer voldoening. Mijn kleine bijdrage heb ik in ieder geval met plezier gedaan en van de jaarlijkse uitjes heb ik altijd genoten.

Tot horens en vele groetjesCor Wubben- de Zwijger (bezorgster Even bijbomen)

Heel jammer, heel begrijpelijk. Dank voor het sturen van dit (trieste) nieuws. Dank voor al jullie inzet voor SBOL! Fijn dat er een doorstart plaatsvindt als platform/werkgroep! Heel veel succes!

Lieve groetjes,Freya (ambassadrice)

Allereerst mijn verontschuldiging over deze late reactie op uw bericht. IVN Zoetermeer vindt het (natuurlijk) heel jammer dat de Stichting Bomen Over Leven per 31 december 2015 zal worden opgeheven. De stichting heeft veel goed werk verricht ten bate van groen en natuur ook in Zoe-termeer. IVN Zoetermeer bedankt de stichting voor al dat werk en voor de prettige en goede sa-menwerking, bijvoorbeeld in het overleg met de gemeente over groene aangelegenheden. Gelukkig stopt het werk vanuit de optiek van de stichting niet, maar wordt (deels) voortgezet door de Stichting Platform Groen Natuurlijk. IVN wenst het platform daarmee veel succes want aan-dacht voor de natuur (en zeker voor de bomen) blijft broodnodig.

Met hartelijke groet namens IVN ZoetermeerHenk Bessembinders, secretaris (donateur SBOL)

Een droevig stemmend bericht, temeer omdat jullie niet langer als rechtspersoon kunnen optreden en in die hoedanigheid burgers bij hun strijd tegen het kappen van bomen kunnen ondersteunen.

Zwamgroet,Gerrit Jan (ambassadeur/gids)

BIJBOMEN 18EVEN >>

Stichting Bomen Over Leven stopt (2)

Bestuurslid / eindredacteur Tiny van der Meer heeft in het herfstnummer van dit blad uiteengezet dat

de Stichting met haar werk stopt, en waarom. Als medeoprichter van de club, wil ik die beslissing graag

toelichten. De volgende factoren waren bepalend:

GROEN! natuurlijk

ROB WIEWEL

- te weinig mensen om het werk te doen wat wij wilden doen; oproepen om versterking werden zelden of nooit beantwoord.- steeds minder donateurs en daardoor minder financiën.- zelden een reactie van de achterban op onze acties, excursies, website, natuurnetnieuwsbrieven en Even bijbomen.- de lokale en landelijke mateloze bomenkap, die ook na al die jaren maar doorgaat. Om moedeloos van te worden.- de regelmatige teleurstelling/irritatie in de communicatie met de gemeente Zoetermeer, waar de Stichting haar wortels heeft. Geen reactie op mailtjes, vele maanden wachten op toegezegde vervolggesprekken en het eigen bomenbeleid niet consequent uitvoeren.- deelnemen aan allerlei overleggen waar veel tijd en energie in werd gestoken en verhoudingsgewijs bar weinig uitkwam.

Na zo veel jaren en zo veel inzet kun je je dan als bestuur de vraag stellen: “Willen wij op deze manier doorgaan”? Die vraag heeft het bestuur zich gesteld. Het antwoord was nee. “Dat willen wij niet. Niet op deze ma-nier”.

Om alle natuurkennis en digitale vaardighe-den niet verloren te laten gaan, hebben we besloten om door te gaan en ons bezig te houden met onderwerpen die we leuk vin-den en die ons weinig of geen frustratie be-zorgen. Wij weten wat we aan elkaar heb-ben en vinden het prettig om met elkaar verder te gaan. Daarnaast blijven we –zoals Tiny van der Meer al schreef- gewoon be-reikbaar voor adviezen wat te doen bij drei-gende bomenkap en het beantwoorden van vragen over de natuur, in de ruimste zin van het woord. Zoals secretaris/penningmeester Hans Steinfort het goed samenvatte: “We hebben besloten om van een actievoerende voor een adviserende rol te kiezen'. Die rol wordt in platform GROEN! natuurlijk voortgezet.

Met de koers die we gaan varen is het niet meer nodig om de Stichting als rechtsvorm te laten voortbestaan. Per 31 december worden we uitgeschreven uit het Stichting-register van de Kamer van Koophandel.

Omdat platform GROEN! natuurlijk geen vereniging en ook geen stichting is, maar meer een 'werkverband', zijn er geen leden of donateurs. Onze achterban bestaat sim-pelweg uit sympathisanten, waarvan wij hopen dat de meeste zich willen abonneren op onze gratis digitale nieuwsbrieven. Natuur Net Nieuws promoten we graag als de mooiste digitale natuurnieuwsbrief van Nederland.

Ik neem met gemengde gevoelens afscheid van de club, die ik in 1991 met enkele sym-pathisanten begon als werkgroep. In navol-ging van het bestuur bedank ik allen die zich -vaak jaren achtereen- op de meest uiteenlopende manieren hebben ingezet. Geen enkele inzet is voor niets geweest. Wij zijn als Stichting een aantal illusies armer, maar ook een heleboel ervaringen rijker. Bovenstaande uitleg waarom we er in de huidige opzet mee stoppen, kan een triest beeld achterlaten. Toch hebben we ook klei-ne en grotere successen geboekt, met name voor wat betreft geplande bomenkap die mede door ons, niet doorging. Bovendien hebben we namens u met onze jaarlijkse donaties menig groenproject kun-nen steunen en zijn er vele bomen op di-verse plekken in het land aangeplant.We hebben in de voorbije jaren geleerd dat een zorgvuldiger omgang met bomen en natuur, heel vaak een kwestie is van lange adem. Menige oefening in geduld passeerde de revue. We hebben gedaan wat we kon-den. Het is zoals het is. Graag tot ziens bij platform GROEN! natuurlijk.

Vraag

Geen frustratie

Achterban Lange adem

’Onze achterban

bestaat simpelweg

uit sympathisanten’

BIJBOMEN 19EVEN >>

Welkom bij het platform voor natuurliefhebbers

op www.groen-natuurlijk.nl

vanaf 1 januari 2016

stichting Bomen Over Leven

DE OISTERWIJKSE VENNEN

De Oisterwijkse vennen (NB) zijn oud en bevinden zich hier al sinds mensenheugenis. Ze zijn circa 750 ha groot en vormen een keten van natuurgebieden. Het Klein Aderven is ontstaan door winderosie. Het is adembene-mend mooi en bij nevel of mist zelfs mysterieus! Door de kleine eilandjes en de beboste, grillige oever, waarlangs in het voorjaar onder meer de gele lis, bitterzoet en pitrus bloeien, ziet het ven er schilderachtig uit. In het zomer-seizoen is het ven de verblijfplaats voor kuifeenden en wilde eenden. De kans is groot dat je er vogels waarneemt als grote bonte specht, groene specht, boomklever, boom-kruiper, roodborstje, fitis of de tjiftjaf.

foto: Klein Aderven, januari 2014

Stichting Bomen Over levenLisztrode 192717 EW Zoetermeer