EBIBIINA BYA PULAIMALE EBYA WANSI AMASOMO AGO … · Bala abasadha. Obale n’abakazi Webale inho Katuwumulemu Aye timwelabira ebyokubalisa. Omutendera 3 Dachika -8 Mwisukeyo mukuwumulaku

1

EBIBIINA BYA PULAIMALE EBYA WANSI

AMASOMO AGO KULADIYO

NCDC

NATIONAL CURRICULUM DEVELOPMENT CENTRE

Ebiseera ebigere bidha kutwala dachika 30. okukolera ghalala no

kwetegeka, kwekyamula, no kwegezamu.

EMIGASO EGYO KOZESA LADIYO MUKUSOMESA OBA ENKOLA EYA

MALOBOOZI MUBYEMPULUZIGANYA.

• Kusobozesa okuba Ne ngeri edho kusomeesamu abaana edhendhawulo.

• Kiwa omusomesa amaloboozi okuwula kubale abali kusoma nga babita

mubyuuma ebya kabwidhubwidhu/nkani computer.

• Era chayamba okutabagana kwa abaana munsoma.

• Kisobola okwinhonhola no kugonzamu ebyandhibayire ebizibu.

• Kisobozesa abasomi okufuna ebyokusoma webabyetagira wonawona.

• Kisobozesa abasomi okusomera mu musupiidi nga bwebe idhusamu eno

bwa achiraamu era nokufumintiliza chaba asomye.

• Chikendhenza ebibuuzo ebibuzibwa abaana.

• Chisobola okwiramu okozesebwa.

OBUBONDHO OBUTEBWAKU ENSIRA

1. ABEBIBINA EBISOKERWAKU EBYO WANSI

GENDERERA: Ebisomesebwa bino biba birungi okubibisa mungeri eye

mbozzi , aaye gendherera amaloboozi nga ekibuuzo ekibuzibwa kyetaga

okwanhukula.

Omulamwa ne chitundhu e cho’mulamwa

Sn Omulamwa Emilamwa

1. GHAKA GHAIFE

N’EBITWETOLOIRE

i) Abantu abali ghaka ghaife.

ii) Emirimu no buvunanizibwa obwa bantu abendhawulo mumaka gaife.

iii) ebintu byetwaagana ghaka ne’migaso gyabyo.

iv) abantu abali mukitundu chaife.

2. OMUBIRI GWAIFE i) Obuyondho obwomubiri

2

Sn Omulamwa Emilamwa

NE BYOBULAMU Nebitwetoloirwe. ii) Endwaire edhabulidho bulidho

ne’ngeri yokudiziyizamu.

iii) Endwaire edhomubyendha edisansanizika.

iv) Ebiwuuka nendwaire dhe bisansanhya.

3. EMEERE NE BYENDHIISA

i) Emisengeko egyebika byemeere ii) Endya enhungi

iii) Obukosefu obuli mundya embi. iv) Amaina ne nsibuko bwe’meere.

4. EBITWETOLOIRE NE’MBEERA

OYOBWIRE

i) Ebika byembeera yobwire no bubonero obubirimu.

ii) Ebikolebwa munimiro mu biseera ebyendhawulo.

iii) Obukosefu no kusobola okukuma embeera yobwire

iv) Ebisolo, ebinoni, ne’biwuka

ebyabulidhobulidho.

3

OBUBONERO OBWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE

Mukisera: Dachika 25

Luzungu

Okwandhula kwa Dachika 1

Nsangaire mu lusoma luno olwa ladiyo. Erina ninze _____________________________________ Nga tukali kutandika olusomo luno wetegeke okuwuliriza, ogeme kalaamu n’ekitabo, funa wo tyaama era wesegeku ghalaku ku mwiino.

Kansubire nti mwetegeike. KIRUNGI

Omutendera 1 Dachika 10

Olwa leero tuja kusoma, okughandika n’empandika. Ka tusoke twembe ekintotome. Ndha sooka nsome zenka, memale mwireemu ninze. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amaadhi totonha

Mpegaano tusome ebigambo bino akasana okugya ekire empewo amaadhi


Tusomere ghalala amaadhi ebire mpewo akasana endhuba … Twiremu

Abaana abalungi!


Abasomi abadhungu, mwatuze enhukuta dhe bigambo nga bwembyatuza. Empewo endhuba Ekire amaadhi a gagwa Gema ekitabo ne kalaamu oghandiike ebigambo bino nga bwembyatuza. amaadhi okugwa kwa kasana ebireri empewo

4

akasana empewo egwire amaadhi okutonha ekire kigemye Tubisomere ghalala KIRUNGI

Omutendera 4

Dachika 3

Abasomi mumpulirize ndha kusoma enhukuta, tusome ekigambo mubwidhuvu. e ba ndhu ekigambo kiri, endhuba tughandiike ebigambo bye nhukuta dhino mubutufu bwabyo. wo mpe, e ki e r, A ma dh i.

Obubaka obukulu, dachika 2

Mwebale okuba abawuliriza abalungi muterabira, okunaaba engala dhaimwe ni sabuuni. Mugenderere obutagema ku maiso, kuminhwa obha enhindho nengala edhi tali nnabe ni sabuuni. Mweghale enkuŋaana Weghale eikirwaire cha Korona MWERABA

5

OBUBONERO BWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE

Ekigero kye biseera: Dchika 25

Obusobozi bwo okusoma n’okughandiika

Okwandhula Dachika 2

Abawuliriza abalungi nsangaire ye bucheire? Erina ninze ________________________________ Nga tukali kutandika kusoma, mwikalire bulungi, era wesegeku ghala ku mwiino.

Ndowooza buti tutandiike, leero tuja kusoma kububonero obuli mu ndhaulo dhobwire, katusooke tusome. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amaadhi totonha Buti mwemerere, mulinge ghaigulu Mubona ki? Tubona endhuba ne bire Ye empeewo erikufugha? Linga kumiti giri kunhenhya? Gali kugwa?


Kale abaana, obubonero obwembeera edho bwire nibuno: akasana ebire akasana empewo amaadhi agatonha Twembe ekitontome Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha

Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amadhi totonha

Muli bakaabi!


Embeera eyobwire eraga bubonero ki? Kwa maadhi, musana? oba kwa mpewo? Ghano ghendi kuli ______________ Abasomi, ebika ebyembera edho’ bwire ni dhino kwa kasana, kwa mpewo kwa mutoigo, kwa kiireire

6


Abaana abadhingu, Katwogere kububonero obwembera edho Bwire nga bwetwabwogeireku Akasana, empewo, ebire na maadhi okutonha. Mwebale inho. Twenatwena ghalala twogere Kere kububonero buno kwa kasana, kwa mpewo, kwa maadhi kwa kiirelire

Obubaka obukulu Dachika 2

Mwebale okuwulirisa no kuba abawuliriza abalungi

7

ENDHWAIRE EDHA BULIDHO BULIDHO NE NGERI YO ‘KUDHEWALAMU

Ekiseera ekigere: Dachika 30

Okwandhula Dachika 2

Abawuliriza tusangaire kabiri kukusoma kwaife Ni nze _________________________ mba __________________ Nga nkali kutandiika Lusomo luno, nsaba ofune kalaamu no lupapula oghandiike bino, Funa wotyaama ,era wesegeku ghala ku mwiino.

Mwasuze mutya bana.

Omutendera 1 Dachika10

Twasomye ku buyondho obwo mubiri n’engeri gye tukuuma obuyondho mubitundu yetuba. Leero katusome kundhwaire era mwiiremu muti, ENDHWAIRE ENDHWAIRE. Tuli nebiwuuka ebisansanhya endhwaire.

Omutendera 2, Dachika 10

Fumintirizamu; Endwaire ni ki? Wali olwaireku? Ye biki ebisansanhya endhwaire? Edhimu kundhwaire edhabulidho bulidho dhisansanizibwa: ensiri, mpuube, ebiyendhe, ensowera, ebisukuma


Endhwaire edhisasanizibwa bino ebiwuka ni kudhiino

Ekisansanya Ekirwaire

Ensiri Omusudha gwe ensiri

Ekisiriri Ekiidhukano kyo musaayi

Empube Kawumpuli

Ekisukuma Mongoota

Ensowera Kolera

Omutendera 4, Dachika

Funa ekitabo ni kalaamu owulirize bulungi omale oghandiike bino:

Ensowera, ekisiriri, ensiri, empube, ebisukuma

• gha obulwaire obusansanibwa ebiwuuka ebyo.

• wulirisa okakase oba kitufu mwebale okuwuliriza

Obubaka obukulu, Dachika 2

Nga tuja okukomenkereza nhenha okukwidhukiza nti naaba engala ni sabuuni. kuuma omubiri gwo nga muyondho buli kiseera Sigala ghaka Osigale nga oli Mulamu

8

Mweraba

ENDHWAIRE EDHOMUBYENDA EDHIGEMAGEMA NE ENDHWAIRE

EDHENDOKA

Ekiseera ekigere: Dachika 30

Okwandhula, Dachika 5

Nsangaire kabiri, Ni nze _________________________ mba __________________, nsaba muwulilise nga olupapula ne kalamu olinabyo. Ikalira era wesegeku ghala kumwiino. Ndhowoza muli betegefu buti. Ye mwasuze mutya?


Olwa leero tuja kusoma kundhwaire edhomubyenda edhigema gema. Endhwaire edhigemagema ni dhiire edhisasana muntu ku muntu. Endhwaire edhisinga okusansanibwa nga dhamubyenda ne’kiidukano.


Buza akuliraine akukobere kundhwaire edhindi edhireeta ekiidukano nga ekimu kububonera bwadho. Ka nkuweku ku ndhwaire edhokuboneraku ekiidukano kyo musayi, kolera ni taifodi, ekidhukano ekyo musaayi taifodi KIRUNGI


Gema ekalaamu ne’ kitabo oiremu bino: (i) ekiidhukano ni ki? (ii) akawuuka akaleta ekiidhukano kabita mukitundu kii

ekyomubiri gwaife? (iii) Endhwaire eisatu ne dhiriigha? …

Tereka byoizemu era idhukiira okubigha Omusomesa tamu eiraku abikebere Mwebale okuwuliriza.


Nga mmaliriza mwekumme okutangira kuchira okwidhandhaba Naaba engalo ni sabuuni luberera. Musigale nga muli bayondho Sigala ghaka, Wekuume

9

Mweraba

EKITUNDHU CHE’GHAIFE NE MBEERA EYOBWIRE

OBUBONERO BWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE

Ekiseera; dachika 25

Okusoma no’kughandiika

Okwandhula,

Dachika 2

Nsangaire mu lusoma luno olwa ladiyo.

Ninze _________________________ Nga tukali kutandiika olusomo luno wetegeke okuwulirisa, ogeme kalaamu ne’kitabo, funa wotyaama era wesegeku ghala kumwiino. Kansubire nti mwetegeike. KIRUNGI.


Olwa leero tuja kusoma okughandiika, nempandika ka tusooke twembe ekintotome. Ndha sooka nsome zenka memale mwireemu ninze. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abano ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadi amaadhi totonha Mpegano tusome ebigambo bino: Akasana, okugya, ekire, empewo, amaadhi.


Tusomere ghalala; amaadhi agagwa, ebire mpewo, akasana

endhuba, … Mwebale okusoma, Twiremu Abaana abalungi!


Abasomi abadhingu, mwatuze enhukuta dhe bigambo nga bwebabyatuza: empewo, endhuba, ekire, amaadhi agagwa Gema ekitabo ne kalaamu Oghandiike ebigambo bino nga bwebabyatuza: Amaadhi okugwa, kwa kasana

10

Ebereri, empewo Akasana, empewo egwire Amaadhi okutoonha, ekire kigemye Tubisomere ghalala KIRUNGI


Abasomi mumpulirize, ndha kusoma enhukuta, tusome ekigambo mubwidhuvu e ba ndhu. Ekigambo kiri endhuba Tughandiike ebigambo bye nhukuta dhino mubutufu bwabyo; Wo mpe e, e ki e r, amaadhi


Mwebale okuba abawuliriza abalungi. Muterabira okunaaba engalo dhaimwe ni sabuuni. Mugenderere obutagema ku maiso, kuminhwa obha enhindo nengalo edhitali nnabe ni sabuuni. Mweghale enkuŋaana, Weghale ekirwaire cha Korona Mweraba

ABANTU ABALI GHAKA

(OKUBALA)

OBUBAKA

Abasomi baife abalungi, olyaidho twayogeire kukunaaba engalo ni sabuuni

na’maadhi obutikitiki 20 kubanga chida kukuyamba okwekuuma iwe

nabomumakago obutafuna ndwaire nga COVID 19.

Twala obudachika butono nga okozesa engalo dho okubala emirundi

gyonabye engalo olwaleero, wetegeike, aya tutandiike…… webale inho.

Ebiseera: Dachika 30

Okwandhula

Dachika 1

Wasuzotya omusomi omulungi! Tusangaire mulusoma

olwo’lwaleera olwo kubala.

Ninze…… Nga tukali kutandiika, mbasaba mwetegeke.

Mufune ebyokubalisa , ekalaamu oba bailo ne kitabo

okuwandiikamu. funa awokutyaama. Idhukira

okwesegaku ghala ku mwiino. nsubira mwetegeike.

Omutendera

1

Dachika 5

Tukasoma kubantu betwagana ghaka. Tulija kubabala

nokubata mu bubondho obwendhawulo.

Nga tukaali kutandiika, katwembeyo olwemba.

11

Mumpulirize ndala, ibiri, isattu, inha, itaanhu, mukaaga,

musanvu x 2 ndala ibiri, isattu , buuka ninze wetolooze

mukagwaawo katwembere walala – ndala,ibiri, isattu

katubale obuti bwaife 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

Omutendera

2

Dachika 8

Wuliriza: ghaka ghaife eliyo dhaadha, mwaninaze,

mugandawange ni nze; kambabale 1, 2, 3, 4.

Bantuki abaganibwa ghaka ghaimwe? babalemu…..

Ba nga eliyo omuntu alikukobera: nze mweene, dhaadha

omukazi, baaba, maama ,mwaninaze ni mugandawange.

Katubalemu tubone 1, 2, 3, 4, 5, 6

Katubawulemu abasadha na bakazi.

Abasadha nabaliwa? Katubone… baaba ni mwaninaze.

Bali bameka? Bala… 1, 2,

Abakazi nabaliwa? Maama, dhaadha omukazi,

mugandawange, ninze. Bala 1, 2, 3, 4.

Buti bona abantu abali ghaka waimwe

Bali bameka?

Bala abasadha. Obale n’abakazi

Webale inho

Katuwumulemu

Aye timwelabira ebyokubalisa.

Omutendera

3

Dachika -8

Mwisukeyo mukuwumulaku.

Tulija okuzuula enamba dhebabuseemu nga tuli

‘dhibala.tusooke twembemu akemba akokubala

- ndala, ibiri, isattu, inha, itaanhu, mukaaga, musanvu…

x 2

- ndala, ibiri, isattu, buuka ninze wetolooze mukagwawo.

Katubalire ghalala, katubale obuti oba amabaale gaife- 1,

2, 3, 4 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

20

Nambaki ezirawo? Wuliriza

a) 1, 2, 3, ____, 5, 6, 7

b) 3, 4, 5, ___, 8, 9, 10

c) 10, 11, 12, ___, 14, 15, 16

d) 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16, ___, 18, 19, 20

e) 11, 12, 13, 14, 15, ____, 17, 18, 19, 20

Katuwumuleku katono nga twetegekera omutendera

ogwiiraku.

Omutendera Tulija kubona amaka agendaghulo

12

Dachika 8

Era mwidha kwanhukula ebibuuzo ebiffa kumaka’go.

Mumaka gaba Kato mulimu dhaadha omukazi, maamawe,

mwanhinha, ni kato mweene.

Bantu bameka abali mumaka ago?

Abasadha nabaliwa? Abakazi nabaligha?

Isabirye ni Nabirye baba ghalala (balina abalongo nga

bawala.

a) Kwabo abakazi nabaligha?

b) Abakazi balibameka?

c) Kwabo abasadha nabaligha?

d) Abasadha balibameka?

e) Amaka ga Isabirye mulimu abantu bameka

ghonaghona?

Mubufunze, tubaze twakola no’bubondo abwa’bantu ababa

ghaka.

Omutendera 5

Dachika 1

Nga tukomenkereza okweega kumulamwa guno, idhukiza

abantu abe’ghaka ghaimwe nti mukuume emibiri gyaimwe

nga miyondho era mwekumire ghaka ghaimwe, okuba

abalamu.

Webale.

13

EMIRIMO NO’BUVUNANIZIBWA OBWA’BANTU BENDHAWULO MUMAKA

- OBUSOBOZI BWO’KUSOMA NO’KUWANDIKA

- OBUBAKA: Abasomi baife abadhingu, mulikusomera buti ku ladiyo

kubanga okusoma idhembe lyaimwe.

- Eidembe ne’kintu buli muntu chagwanire okubanakyo. Niwankubaile

oba oli muwala oba mulenzi, mukulu oba muto, musilamu oba

mukulisitayo, buli muntu agwanira ebintu nga emeere, amaadhi ne’kifo

ekyokubamu.

- Era olina obuvunanizibwa nemirimu nkani ebintu byosobola okukola

okugeza okulabirira ekifo chobaamu ghaka nga kiyondho.


Okwandhula

Dachika 2

Wasuzotya omusomi omudhingu.

Nkwaniriza mukwega okusoma nokughandiika.

Ninze……. Nga tukali kutandiika mbasaba twetegeke

tuwuliirize. Tufune ekalaamu oba ebailo ne’kitabo

mwetuja okughandiika. Funa awokutyaama, aye idhukira

okwesegaku ghala kumwiino.

Kasubire nti mwetegeike.

Omutendera 1

Dachika 8

Mukusoma no’kughandiika okwo’mukuzi ogwagha

twabona abantu bendhawulo mumaka gaife.

Mukabaidhukira? Nibaani?

WEFUULE NGA’ LIKWOGERA NO’MUNTU OWUNDHI.

Wumulamu, nibano- baaba, maama, mwaninaze,

mugandawange dhaadha omukazi, dhaadha omusadha

n’abandhi.

OLWALEERA TULIJA KUKUBAGANHYA EBILOWOOZO KU

MIRIMO NO’BUVUNANIZI BWA OBWA’ BANTU

BENDHAWULO MUKAMA GAIFE.

Okusokerairala emirimu no’buvunaizibwa neki?

Emirimu no’buvunanizibwa ne’bintu byetusaniire okukola

ghaka.

- Mirimoki abantu abali ghaka ghaimwe gyebakola?

14

i) Ani afumba emeere?

ii) Ani agya amaadhi?

iii)Ani awerera enku?

iv)Mulimoki gwokola ghaka ghaimwe?

- Buli muntu alina emirimo no’buvunanizibwa ghaka ate

nga byamugaso okuba nti tubaawo twenatwena nga

tuli basanhufu. Tulina ekwebaza abantu abali ghaka

kulwe’ byo byebatukolera.

Ba’nga alikwogeera no’muntu

Webale inho. Katuwumulemu katono nga twetegeka.

Omutendera 2

Dachika 07

- Isukayo omusomi wange omudhingu

Tulija buti kweega okusoma. Katusooke twembemu

akemba kaife ako’kusoma.

“Soma! Soma buli muntu.

Bati abaana abato bwebasoma buli kunkyo.

Mwebale inho.

- Muwulirize bulungi nga nsoma ebigambo bino.

Okwasaaga, okufumba, okuwaata, okwooza,

okusekula

Soma bwo’kuba engalo de ndatuza ye nhingo. Yamba

abaana okukuba enhingo dhino. Londamu ekyigambo

echa’ maloboozi goyendha

- Katulondemu ekigambo; Okwasaaga kyitandika

neiroboozi “o” ate kirina eiroboozi “s” Waliwo ebigambo

ebindhi ebirina eiroboozi “o” nga’te birina “s” katugeze,

okusimuula, okusitula.

Lowoozayo ebigambo bisattu ebindhi zeena

bwempandiika ebyange.

Wumuzaamu: Ebigambo nebiliwa?

Bisome tuwulire; okusiima, _________ kirungi

- Katukole olunhiriri nebigambo byaife bino kwasaaga,

kufumba, kuwaata, kwooza kusekula.

Agho olwaatuka, ghabaawo omwani wampiti, mukaziwe

no’mwana ghaibwe.

Amakagano gali gaba mukibira okumpi nenandha.

Omwami Wampiti yali agya okuvaba ebyenandha

bulirunaku. Ate mukaziwe nga asigala ghaka okufumba

emeere.

Lunaku lulala mwami wampiti yemulugunhya nti akola

15

inho emirimo ghaka atenga mukaziwe yali akola emirimo

mitono.

Yasalawo okukyusamu emirimo.

Enkeera mukyala wampiti yagya okuvuba ebyenandha.

Ate mwami wampiti yasigala ghaka no’mwaana ne’nte. Yali

musanhufu inho, yelekaana inho eno bwafumba

ekyenkyo.

“Ha! Ha! Ha! Olwaleero lwange,” yakobangatyo eno

bwawomerwa ekiwuulo kye.

Yali akalya, omwana we yasituka yatandikilawo okulira.

Omwana yali muchaafu ate nga endala elimuluma! Mwami

Wampiti yali ate nga takamwe maata mu nteye.

Ente yoona yatandhika okumoola bubi inho kuba yali

eyenda kulya isubi.

Yasalawa yawaaku omwana emeere, yamala yasiba ente

ghaigulu kunhumba elye eisubi elyamera kukasolya

Omwana yalira inho inho kubanga emeere yalimu

kamulali mungi. Ente yaghanukayo ghigulu kate effe.

Omukazi bweyaira ghaka nga ava mukuvuba yayagaana

ghaka nga wadhobaine inho.

Kiki kyetweegamu mulugeero luno?

Katutandiike nekigambo nga okwasaaga.

Baaba ayasaaga enku

Mweena mukole ennhingo dhaimwe

Ba’nga alikwogera no’muntu.

Nkobeera ennhingo yo.

Maama ayasaaga enku.

Kirungi webale inho.

Kola enhingo mubigambo bino ebisigairewo:

Kufumba, kuwaata, kwooza, kusekula.

Mwebale inho abasomi bange abadhingu!

Katuwumulemu nga twetegekera okuwulira olugeero

lwaife.

Omutendera 3,

Dachika 7

Buti ndija kubasomera olugero.

Bwe’maliriza olugero, ndha kubabuuzayoku ebibuuzo.

16

Mwetegeke. mutyaame muwuilirize.

Katwekebere oba okwiiramu kwaife kutuufu.

ILAMU OSOME EBIBUUZO ATE OBYANUKUKLE

BULUNGI.

Ekibuuzo ekyisose kibaire: Mwami Kato akolaki ghaka?

Okwanulibwa: Mwami Kato akama ente.

Ekibuuzo ekyokubiri kibaire: Abasomi bongere

ebyokukola ebindhi mubiseera byo ebyendembe oidha

kukunganhya ebifananhye ebyabantu abali kukola

emirimu gyendhaghulo.

Osobola okubitimba wakola ekyitabokyo ekye’bifananhye.

Katuwumulemuku nga twetegekera okuwandiika.

Tiwelabira ekalaamu ne’ kitabo.

Dachika 5 Mwisukeyo! Kino kiseera kyakuwandiika.

Nsubiira mwetegeike mulina ekalaamu ne’kitabo. twembe

akemba kokuwandiika

Yemba: “Kino kiseera kya kuwandiika!”

- Wandiika ennukuta s s buti wandiika t t

Wandiika ebigambo saati tambula

- Buti wandiika ebigambo

EKIGAMBO KIKOBE INHO EMIRUNDI EBIRI OMALE

OYATULE BULI KIGAMBO

kufumba, kuwaata, kwooza, kwasaaga

- Katuwandiike olunhiriri nga tukozesa ekigambo

ayasaaga

Baaba ayasaaga enku

SOMA OLUNHIRIRI BULUNGI EMIRUNDI EBIRI

Webale inho

Mubiseera byo ebyeidembe odha kukuba ebifananhye

17

by’abantu ab’eghaka ghaimwe nga bakola emirimo

gyendhaghulo.

ghandiika ekigambo oba olunhiriri buli kukifananhye.

Mu lusoma luno, twogeire ku mirimu no’buvunanizibwa

obwa’bantu bendhawulo abaganibwa ghaka. Mulusoma

olwiraku twidha kwogera ku bintu ebye’ghaka.

Tegeka ebifananhye oba ebintu byene nalina ebye’ghaka

tubisomeku.

Dachika 1 Nga bwetumaliriza olusoma idhukiza abantu abe’ghaka

ghaimwe; okunaaba engalo na’maadhi ni sabuuni buli

kiseera.

Kuma omubiri nga muyondho.

Mbasaba mwekumire waka. Mube balamu

Mwelaba.

EMIRIMO NO’BUVUNANIZIBWA OBWA’BANTU BENDHAWULO GHAKA

Okubala

Abasomi baife abadhingu, okutegeera okubala no’kuwandiika kituyamba

okumanha abantu abalina endwaire nga COVID-19 (Corona virus).

Nkani Iseseeba omukambwe. Tusobola nokubala ebintu bingi na’bantu

mubulamu bwaife katugezenga namba 1, paka kwi 10, enhumba, embuzi,

ente, embwa, Entebbe, piki-piki, ebitabo, ebaasi ne nonhi.


Okwandula,

Dachika 1

Wasuzotya omusomi wange omudhingu!

Nsangaire mulusoma olwo kubala.

Ninze ________________________________ nga tukali

kutandiika, nsaba twetegeke okwetaba mukubala.

Mufune obyokubalisa, ekalaamu oba bailo ne’kitabo

okuwandikamu.

Mufune awokutyama. Idhukira okwesega kumwiino.

Nsubiira mwetegeike

Omutendera 1

Dachika 5

Mulusoma lwaife , tulija kwegezaamu okubala

no’kughandiika enamba mubigambo.

Nga tukali kutandiika, katwembeyo akemba. YEMBA

18

ndala, ibiri, nasiba engaito yange,

isattu, inha, igaala olwiigi

itaanhu, mukaaga,yandhawo mubulamba

mwenda ikumi enkooko emba eyamasavu

Funa abwokubalisabyo tutandiike okubibala

BALA INHO TUWULIRE

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

Mwebale

Omutendera 2

Dachika

Tulija okughandiika namba mubigambo.

Bala obuti butaanu, 1, 2, 3, 4, 5.

Buti bala abantu abali ghaka.

Obaze abantu bameka? Balikolaki? Kulima?

Kwooza?, Kufumba?

Bantu bameka abali ___________? Kirungi

Funa akati kalala okobe inti ndala, ndala ndala.

Kutwatule ekigambo ndala

n-d-a-l-a Ekigambo kili ndala

ghandiika namba (1) nekigambo ndala.

Wumulamu.

Funa ebyokubalisa bibiri okobe nti; ibiri, ibiri, ibiri.

Katwatule ekigambo ibiri ….. i-b-i-r-i, ekigambo kiri ibiri.

ghandiika namba 2 ne’kigambo ibiri.

Wumulamu

Funa ebyokubalisa bisattu okobe nti isattu, isattu,

isattu.

Katwatule ekigambo isattu … i-s-a-t-t-u,Ekibambo kiri

isattu.

ghandiika namba 3 ne’kigambo isattu.

Wumulamu

Funa ebyokubalisa bitaanhu okobe nti itaanhu itaanhu,

itaanhu.

Katwatule ekigambo itaanhu … i-t-a-a-n-h-u, ekigambo

kili itaanhu.

19

ghandiika namba 5 ne’kigambo itaanhu

Wumulamu

Webale inho! Katuwumulemuku.

Idhukira ekalaamu yo.

Omutendera 3

Dachika 10

Mwisukeyo kino kiseera kyakukuba bifananhye naku

ghandiika bigambo. Funa ekalaamu ne’ktiabo kyo.

• Kuba omupiira mulala oghandiike ekigambo “ndala”.

• Kuba emipiira ebiri oghandiike ekigambo “ibiri”.

• Kuba emipiira esattu owandiike ekigambo “isattu”.

• Kuba emipiira enha oghandiike ekigambo “inha”.

• Kuba empiira etaanhu oghandiike ekigambo “itaanhu”.

Katuwumulemuku nga twetegeka okuwandiika ebigambo

ebindhi.

Omutendero 4

Dakika 8

Wandiika ebigambo ebya namba dhinho: 6, 7, 8, 9, 10

Yongera okolemu nidhinho: 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,

18, 19, 20.

Nga tumaliriza tuva kubala namba no’kudiwandiika

mubigambo.

Mulusoma lwaife olwiiraku twidha kwenyongera okubala.

Omutendero 5

Dakika 5

Nga bwetumaliriza olusomo lwaife luno, nkusaba

oidhukize abantu abe’ghaka ghaimwe; okunaaba engalo

na’maadhi ni sabuuni buli kiseera.

Okukuuma omubiri nga muyondho

Mbasana mwekumire ghakas, mube balamu.

Mwelaba.

EBINTU BYETWAAGANA GHAKA

20

Okusoma No’kuwandiika


OBUBAKA: Omusomi omudhingu, tubaire twogeera kuku naaba engalo nti

kituyamba mubiseera biino aye waliwo obuwuuka obutono obuba kumikono

gyaife. Obuntu buno butono inho titusobola kububona na’maiso gaife.

Oyendhayo ekyuuma ekikuyamba okububona. Obuwuuka busobola

okwingira mumubiri twalwala, nolwekyo, tunabe engalo buli kiseera.

Okwandula,

Dachika 2

Wasuzotya omusomi omudhingu!

Nsangaire okukubona mulusoma luno olwo’kusoma

no’kughandiika.

Ninze ________________________________ nga tukali

kutandiika, nsaba nti twetegeke era tuwulirize.

Funa ekalaamu oba ebailo ne’kitabo ekyokuwandiikamu.

Funa awokutyaama. Idhukira obwesega ghala

kumwiino .

Nsubira nti mwetegeike.

Omutendero 1,

Dakika

Olwaleero tulija kwogera kubintu byetwagaana ghaka.

Ekisooka: Bintu ki byetwagaana ghaka?

Bino ne’bintu bwetwagaana ghaka. Wuliriza bulungi

oidha kunkobera kyowulire. KOOBA AMALOBOOZI

AGABULIDHO BULIDHO EWAKA

1.embwa yabweigoka, 2.kappa- myawuula, 4.ente

yamoola, 5.enkooko yakolyooka, 6.okusekula, 7.ekidomolo

nga kigwiire, 8.embuzi okumeera, 9.amaadhi okuyiyika

okuva mutapu, 10.ekibadhe nga kirikuyuuga.

Malobooziki go’wulire?

Namba ndala ebaire mbwa. Namba 2, 3, 4, 5, 6

• Ebimu kubintu byetwagaana ghaka nibino: embwa,

kappa, ensuwa,echagyi, ejambiya

• Ebintu ebye’ghaka byamugaso byonabyona. Embwa

yamugasoki ewaka? Embwa ekuuma hgaka

• E pussi yamugasoki ghaka?

BUZA EKIBUUZO BULI KUKIGAMBO

21

Katuwumulemuku nga twetegekera okusoma

Omutendero 2,

Dakika 7

Isukayo omusomi wange omudhingu!

Tuligya buti kusoma katusooke twembemu olwemba

olwo’kusoma.

YEMBA.

Kino nekiseera echokusoma, Hey Hoh!

Katuje kino nekiseera echokusoma x2

Katwembere walala … Mwebale!

Buti muwulirise nga nsoma ebigambo.

Soma bwokuba endhatuza ye’nhukuta dhekigambo,

yamba abaana okubala enhingo. Londamu ekigambo ekya

maloboozi goyendha; embwa, kappa, ente, ejambiya,

ensuwa, echagyi.

Katulondemu ekigambo kilala nga, kappa. chitandiika

neiloboozi lya “k” ne “a”, twasoma nti /ka/. Waliwo

ebigambo ebitandika ni “ka” okugezanga, Yogera

ebigambo ebindhi bisattu nga zeena bwempandika

ebyange. Wumulamu:

Ebigambo byo biliwa? Bisome tubiwulire. Kirungi.

Enhukuta yaife “k” bwetugyigaitaku “e”

Tugyisoma nti “ke” okugeza

Katukole enhiriri nga tukozesa ebigambo byaife: embwa,

pussi, ente, ensuwa, ekyagyi, ejambia.

Tutandiika nekigambo ‘embwa’

Embwa ekuuma ghaka.

Gheena kolayo olunhiriri. Ba’nga alikwogera no’muntu

Nkobore olunhiriri lyo

Embwa ebweigholera abantu abobulabe.

Kola kyeene ekyo nebigambo bino: kappa, ente,

ensuwa,chyagyi, jambia.

Webale inho omusomi wange omudhingu!

Katuwumulemu nga twetegekera olugeero.

22

Omutendera 3,

Dachika 8

Buti kankusomere olugero

Bwena maliriza idhja kukubuuzayo ebibuuzo. Wetegeke.

Toghandiika, tyama bulungi owulirise.

Wumulamu

SOMA OLUGERO MPOLA MPOLA ATE BULUNGI

EMILUNDI EBIRI

Embago

Embago kintu kye’tukozesa ghaka. Embago etyamba

okulimisa munimiro. Kuuma embago nga’nhungi. Embago

gyitereke musitowa okweeghala obubendhe. Ate gyitereke

mukifo ekyikalu obutatalaiga.

Bwobanga embago ogyilabirire bulungi, eghangaala enho.

Buti yanhukula ebibuuzo bino:

1. Embago yamugasoki ghaka?

2. Embago tulina kugyitereka gha?

3. Bubendheki embago bweyinza okuleeta ghaka?

4. Ghaayo ekyintu ekyindi kyetukozesa ghaka

Katwekeberemu tubone oba tufunhye okwanhukulibwa

okutuufu

ILAMU OSOME BULI KIBUUZO ATE OKYANHUKULE

BULUNGI

Ekibuuzo ekyisoose kibaire:

1. Embago yamugasoki ghaka?

Okwanhukulwa:

Embago etuyamba okulimisa munimiro. Bongere

ebyookula ebindhi. Mubiseera byo ebye’idembe oidha

kukolayo ekitontome nga kigemagana ku bintu

ebyo’mugaso ghaka.

Katuwumulemu nga twetegekera okughandiika. era

tiwelabira ekalaamu ne’kitabo

2.

Dachika 5 Tusangaire! Ekiseera kino kya kwegezaamu

kughwandiika. Kansubiire olina ekalaamu ne’kitabo.

Ngo’kali kughandiika katwembemu akemba kaife

akokuwandiika.

23

YEMBA

ghandiika, ghandiika, bulimunti wandiika!

ghandiika enhukuta p, pp, ate ghandiika e, ee.

W

ghandiika ekigambo; …

SOMA BULI KIGAMBO BULUNGI NGA WEGENDEREZA

EMIRUNDI EBIRI, SIRIKAMU OSOME BULI NHUKUTA:

embwa, kappa, ejambiya, ensuwa.

Buti katuwandiike olunhiriri nga tukozesa ekigambo

“embwa”. Embwa ekuuma ewaka waife.

SOMA ENHIRIRI DHINO BULUNGI NO’BWEGENDEREZA

Webale

Mubiseera byo ebye’idembe oidha kukuba ebifananhye

ebye bintu bisattu ebiri ghaka. Osobola okubimyuula.

- Olibiraga omusomesa nga amasomero gaigwirewo.

- Mulusoma luno twogeire kubintu byetwagaana ghaka

ne’migaso gyabyo.

- Mulusoma lwaife olwiraku twidha kukubaganhya

ebilowoozo kukitundhu kyaife. era idha nekifananhye

ekyo’muntu ogho’buvunanizibwa mukitundukyo.

-

Dakika Nga bwetumaliriza idhukiza abantu abe’ghaka ghaimwe,

okunaaba engalo na’ maadhi ni sabuuni buli kiseera.

Kuuma omubiri nga muyondho.

Obubaka: Abasomi baife abadhingu! Kansubire nti mulikwekuma bulungi

nga munaaba mungalo ni sabuuni na’maadhi! Idhidhi imwe na’bazire

baimwe mwawulira Omukulu Owe’ghanga nga ayogera ku Iseseeba

omukambwe (Corona virus).

Obulwaire buno buli kusansana munsi yonayona. tumuwuliriza abantu

abakoba nti iseseeba omukambwe azilayo mbu ate ali mubibuga byonka.

Echo mbe, kyoova amasomero gaigairwawo twasigala ghaka.


24

Okwandula,

Dachika 1


Nsangaire okukubona mulusoma olwo’kubala.

Ninze ________________________________

Nga tukali kutandiika, nsaba twetegeke okubala.

Funa ebyokubalisa, ekalaamu oba ebailo ne’kitabo

eky’okuwandiikamu. Funa awo’kutyaama. Idhukira

okwesegaku ghala kwi mwiino.

Omutendera 1,

Dachika 5

Mulosoma lwaife olwo’ lwaleero, tulija kusoma bintu ku

byetwagaana ghaka ghaife. Tulija kubala bibiri biriri.

Nga tukaali kutandiika, katusooke twembe olwemba

olwo’kubala.

Oidhukira olwemba olwo? Katwembe; ndala, ibiri, isattu,

inha, itaanhu, mukaaga, musanvu x2.

Ndala, ibiri, isattu, tuuma wetolooze mukagwaawo x2.

Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

Katulingirire omubiri.

Olina amaiso ameka?

Amatu ameka?

Emigulu emeka?

Emikono emeka?

Ebigere bimeka?

Bintuki ebiri mububondho obiriri obiriri ghaka ghaimwe?.

Ba’nga eliyo alikukukobera: eigaito, sapatu, sitookisi.

Ebintu webibanga bili bibiri kino chetweeta kabondho ka

bibiri_____________.

Webale! Katuwumulemuku nga twetegekera ekyokukola

echindi. Idhukira ebyo’kubalisa byo ne’kalaamu oba bailo.

Omutendera 3,

Dachika 8

Mwisukeyo. Tulija kunonhya enamba eiririla nga

tugaitaku ibiri.

Katusooke twembemu olwemba olwo’kubala: ndala, ibiri,

isattu, inha, itaanhu, mukaaga, musanvu, … x2.

Tuuma ninze wetolooze mukagwawo.

Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12,

25

13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.

Funa enamba eiririra nga ogoitaku ibiri.

Wuliriza:

f, 2, 6, 8 _____. Nambaki eiririra?

(SOMA INHO TUWULIRE) okufuna 10.

h, 2, 6, 8, 10, 12, ____

h, 2, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, ____

i, 12, 14, 16, _____

j, 8, 10, 12, 14, _____

Katwekebere oba enamba edhirira ntuufu. (KEBERA

ENAMBA DHONA DHONA BURUNGI)

Katuwumulemuku nga twetegekera omutendera ogwiraku.

Omutendera 4,

Dachika 8

Tulija kubona amaka agendawulo. Olija kwanhukula

ebibuuzo ebigagemaku

Wuliriza

3.Ente ya Isabirye emuwa lita ibiri (2) edha’maata

bulirunaku. Lita imeeka Isabirye dhafuna okuva mu nte

okumala enhaku musanvu (7)?

4.Kaudha yafuna emeere okuva mu gavument: Sukaali –

kilo2, ebidhandhali - kilo 2, akawunga – kilo 2, kabando

amaata go’buwunga – kilo 2.

Kawudha yafuna kilo imeka ghonaghona?

Katwekebere tubone oba okwanhukula kwaife kutuufu.

EKIBUUZO EKISOOKA KIKOBA … KEBERA NUMBA

DHONADHONA

Mubufunze tubaze ebintu bibiri biriri obwo’mumaka gaife.

mulusoma lwaife olwailaku twiidha kwogera kubindhi.

Omutendero 5,

Dakika 1

Nga bwetumaliriza, idhukiza abantu abe’ghka ghaimwe.

Okunaba engalo namadhi ni sauuni kuma omubiri nga

muyondho.

Wekumire ghaka

26

ABANTU ABALI MUKITUNDHU KYAIFE.

Obubaka: Abasomi baife abadhingu!

Nendha okubakobera olwaleero nti bwobanga oli wuliramu omusudha,

olukololo, oba okukalubirizibwa mukuweera. Amangu nembiro gya obone

omusawo. Buno bwonabwona bubonero obwa iseseeba omukambwe.

Ekiseera: Dacnika 30

Okwandhula,

Dachika 2


Tusangaire okukubona mulusoma luno olwo’kusoma

no’kughandiika.

Elina lyange ninze ________________________________

Nga tukali kutandiika, mbasaba mwetegeke okuwuliriza.

Funa ekalaamu oba ebailo ne’kitabo echo’kughandiikamu.

Funa awo’kutyaama. Idhukira okwesega eghala kwi

mwiino. Kansubire nti mwetegeike.

Omutendera 1,

Dachika 7

Olwaleero tulija okwogera kubantu abali mukitundu

kyaife.

Tulija kukubaganhya ebilowoozo ku bantu abomugaso.

Abantu abomugaso naabo abantu abatuyamba

mubitundhu byaife.

Batukolera ebintu ebitugasa. Ebintu ebindhi tubisasulira

ate ebindi bbe. Abantu abomugaso mukitundhu kyaife

na’abaliwa? Omulala kubo ayogeilwaku mukitontome.

Wuluririz

Omusomesa, omusomesa, omusomesa!

Tulina ekitabo mulimu olugero idha oboneku

Twiiremu tusome ekitontome.

Omusomesa, omusomesa, omusomesa.

Buti tutegeire nti Omusomesa nomu kubantu abomugaso

mukitundu kyaife. Abantu abomugaso abandi nabaliwa?

BA NGA OLIKWOGERA NO’MUNTU.

Omusawo, omusirikale, omubulizi seeka, omubaadhi,

27

omulimi, dereeva kimwezi. Hoo! Mwebale inho.

Buti twiidhi abantu abomugaso nga omusawo,

omusomesa, omubulizi omulimi.

Nkobera

• Omusomesa akolaki? Omusomesa asomesa abaana.

• Ate knyozi akolaki? Kinyozi asala enviiri.

• Ani aidhandhaba abantu? Omusawo aidhandhaba

abantu.

• Ate omulimi? Omulimi alima emeere

• Omubaadhi akolaki? Omubaadhi akola Entebbe,

meeza, ekitandahi. Ebyo tubyeeta bibadhe.

Katuwumulemu nga twetegekera okusoma.

Omutendera 2,

Dachika 7

Isukayo omusomi wange omudhingu Tulija

kwegezamu okusoma.Katusooke twembe olwemba.’’Soma,

soma bulimuntu soma alwaleero. Abaana abato basoma

bati.’’’

Buti wuliriza nga nsoma ebigambo bino.

Soma buli kigambo

Yamba abaana okubala enhingo. Londamu ekigambo

ekya’maloboozi goyenda.

Omusomesa omusawo omulimi, kinyozi, omubaadhi.

Katulondemu ekigambo kinyozi kitandiike ne’loboozi “k”

ni “i” twasoma nti “ki”. Waliyo ebigambo ebindhi

ebitandiika ni “ki” okugeza nga kitanda, kiteteeyi, kibiriiti

kobayo ebigambo ebindhi bisattu nga zeena

bwempandiika ebyange. Wumulamu: Ebigambo byo

nebiliwa?

BISOME TUBIWULIRE … Kirungi

Katulooze kunhukuta eyiindi; g gg

Etandiika ebigambo nga __________________________

Katukole enhiriri nga tukozesa ebigambo byaife.

Omusomesa, omusawo, kinyozi,omulimi, omubaadhi.

Katutandiike ne’kigambo, kinyozi.

28

Kinyozi asala enviiri.

Kolayo olunhiriri lyo. BA NGA ALIKWOGERA NO’MUNTU.

Nkobera, olunhiriri lyo. Kinyozi muyondho.

Kola enhiriri edhindhi mubigambo bino: omusomesa,

omusawo, omulimi, omubadhi.

Mwebale inho abasomi bange abadhingu!

Katuwumulemu nga twetegekera okuwuliriza olugeero.

Omutendera 3,

Dachika 8

Mwisukeyo mukuwumulamuku.

Kambasomere olugeera. Ndhakumala mbabuzeeyo

ebibuuzo.

Toghandiika tyaama owulirise.

Wumulamuku

SOMA OLUGEERO MPOLA MPOLA ATE BULUNGI,

EMILUNDHI EBIRI.

Omubaadhi ku kyaalo

Ali mubaadhi kukyaalo ekye Kiti. Akola entebbe ne’meeza

enhungi. Akola obusituulu oburungi ne’bitandha. Buli

muntu aidha mwibadhiro lya Ali okugula ebibaadhe

ebyendhaghulo. Abantu bendha okugula ebibaadhe ku Ali

kubanga birungi. Era buti Ali muggaiga.

Buti yanhukula ebibuuzo bino:

i) Ghaayo ebintu bibiri Ali bya’kola.

Wumulamu

iii) Lwaaki abantu bendha okugula ebibaadhe ku Ali.

Womulamu.

iv) Ghandiika ofuule bwe’kigambo kino. Kirungi

Wumulamu

ILAMU OSOME BULI KIBUUZO BULUNGI ATE

OCHANHUKULE

Ekibuuzo ekisoose:

Ghaayo ebintu bibiri Ali bya’kola.

Ali akola entebbe, meeza, ekitandha. Bongere ebyo’kukola

29

ebindhi.

Mubiseera ebye’idembe oidha kukolayo ekitontome ekimpi

nga kigemagana kumuntu owomugaso mukitundhu

kyaife.

Katuwumulemuku nga twetegekera okughandiika.

Tiwelabira ekalaamu ne’kitabo.

Dachika 5 Tusangaire! Kino kiseera kya kwegezaamu kughandiika.

Nsubira olina ekalaamu ne’kitabo. Katwembeyo olwemba

olwokughandiika.

YEMBA.

“Kino kiseera kya kughandiika”.

Ghandiika enhukuta b, bb. Ate ghandiika g, gg

Ghandiika ekigambo; baafu, bantu.

Buti ghandiika ebigambo. SOMA BULI KIGAMBO

BULUNGI EMILUNDHI EBIRI. WUMULAMU YATULA BULI

NHUKUTA.

Omusawo, kinyozi, omusomesa, omulimi

Ghandiika olunhiriri nga okozesa ekigambo kinyozi.

SOMA OLUNHIRIRI BULUNGI. Kinyozi asala enviiri.

Webale.

Mubiseera byo ebye’idembe oidha kukuba ekifananhye

ekyo musomesa, omusawo, omulimi, omubaadhi.

Oghandiikeku olunhiriri buliku kifananhye.

Mulusoma luno, tubaire tulikwogera kubantu abomugaso

mukitundu kyaife. Era mulusoma lwaife olwiraku twidha

kwongera ku bintu bingi ebifa mukitundhu kyaife.

Dachika 1 Nga tumaliriza olusoma lwaife bambi idhukiza abantu

abe’ghaka;

v) okunaba engalo na’maadhi ni sabuuni buli kiseera.

vi) okukuma omubiri nga muyondho buli kiseera.

vii) wekumire ghaka obe bulungi.

Welaba.

30

EBINTU BYETWAGANA GHAKA GHAIFE

Ekiseera: Dachika 30

Okubala

Okwandula,

Dachika


Tusangaire okukubona mulusoma olwo’kubala.

Ninze ________________________________

Nga tukali kutandiika, nsaba twetegeke okwetaba

mukubala.

Funa ebwokubalisa, ekalaamu oba ebailo ne’kitabo

omwokughandika. Funa aghokutyaama. Idhukira

okwesegaku ghala kumwiino. Nsubira wetegeike.

Omutendera 1,

Dachika 5

Mulusoma lwaife olwo’ lwaleero, tulija kwegezamu kubala

ebintu mububondho obwo butaanhu butaanhu.

Kino echintu kinhuma inho okukola. katwembeyo

olwemba olwo’kubala.

Oidhukira olwemba olwo? YEMBA. ndala, ibiri, isattu,

inha, itaanhu, mukaaga, musanvu, … x2

Ndala, ibiri, isattu, tuuma ninze, wetolooze mukagwawo.

Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5. Katubone omubiri

gwaife.

Wanika omukono gwo omulala. Olina engalo imekka?

Katudhibale. BALA INHO. 1, 2, 3, 4, 5. Kirungi!!!

Buti bona ekigere cho. kuliki obugere bumeka?

Katububale tubone. BALA INHO. 1, 2, 3, 4, 5. Tulina

obugere butaanhu.

Waliyo ne’bintu ebiba ewaka nga byo byatondebwa kuba

bitaanhu. Okidhi lwaaki? BA NGA ELIYO ALI

KUKUKOBERA

Kituufu!

Obugere obwe’nkoko, amakoola gamuwogo agandhi:

EKITUUFU!

Tulina okukinhonerezaku. Leta enkoko yange mangu.

Taaku eiloboozi lye’nkoko. Ba nga alikubala; 1, 2, 3, 4, 5.

31

Kituufu buli butaanhu.

Webale! Katuwumulemuku nga twetegekera ekiraku.

Bambi idhukira ebwo’kubalisabyo.

Omutendera 2,

Dchika 8

Mwisukeyo.

Buti tulija kuta obuti bwaife na’bubaale butaanhu buli

mukabondo.

Wetegeike?

Katusooke tubale obuti 20. TUBALE INHO: 1, 2, 3, 4, 5,

6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.

Katudhite mububondo obwo’butaanhu. BALA INHO.

Owulira keerere eye’byokubalisa.

1 12 3 4 5, 1 2 3 4 5, 1 2 3 4 5, 1 2 3 4 5

Londaku abakabondo kalala. Mulimu obuti bumeka?

Tubale 1, 2, 3, 4, 5. Buli 5.

viii) Londaku obubondo 2. Mulimu obuti bumeka?

Tubale: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. Buli 10

ix) Londaku obubondo 3. Mulimu obuti bumeka?

Tubale: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14,

15. Buli 15.

x) Londaku obubondo 4. Mulimu obuti bumeka?

BA NGA ELIYO OMUNTU ALI KUKUKOBERA,

KITUUFU! Katwekebere. BALA INHO.

Webale

Obaire olikubala mububondo obwo’butaanhu. Webale!

Katuwumulemuku nga twetegekera ekiraku. Bami

idhukira ebyo’kubalisabyo ne’kalaamu oba ebailo yo.

Omutendera 3,

Dachika 8

Mwisukeyo. Tulija kufuna enamba ezirawo nga tugaitaku

5 aye katusooke twembemuko olwemba olwo’kubala.

Ndala, ibiri, siba eigaito yange.

Katubale: katubale obuti bwaife oba amabaale neera: 1, 2,

3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

32

20.

Olija kufuna enamba ezirawo nga ogaitaku 5. Wuliriza.

(k) 5, 10, _____. Nambaki eiraku? BALA INHO OKUFUNA

15.

(l) 5, 10, 15, _____.

(m)5, 10, 15, 20, ______.

(n) 5, 10, 15, 20, 25, _____.

(o) 5, 10, 15, 20, 25, 30, _____.

Omutendera 5,

Dachika 1

Nga tumaliriza olusoma lwaife olwo’lwaleero nkusaba

oidhukiza abantu ebe’waka ghaimwe; okunaba engalo

na’maadhi amayondho ni sabuni bulikiseera.

Kuuma omubiri nga muyondho. Obe bulungi.

Welaba.

OMUBIRI GWO’MUNTU NE’BYOBULAMU

Obuyondho bwo’muntu ne’ bimwetolaire.

Ebiseera ebigere: Dachika 30

Okweyandula,

Dachika

Abasomi muliyo?

Tusangaire okukubona inho mulusoma lwaife luno.

Elina lyange ninze ___________________________. Nga tukali

kutandiika, nsaba twetegeke bulungi ompulirize.

Funa ekalaamu oba ebailo no’lupapula okuwandikaku

ensonga. Funa awokutyaamaku. Idhukira okwesega

kwimwiino.

Nsubira wetegeike.

Omutendera 1,

Dachika 3

Mwasuzemutya abasomi?

Tuligya kweega okukuuma omubiri gwaife nga muyondho.

YOGERA KYENDOGERA

Okuuma omubiri gwaife nga muyondho. Neera kyilemu

Webale inho.

Omutendera 2, Emizze emirungi egyo’kukumamu omubiri. Nigyino wano:

33

Dachika 10 • okunaaza no’kuyondha omubiri nga; amaiso, engala

na’maadhi amayondho.

• okusenhya amainho no’muswakyi.

• okukuta ebigere.

• okunaaba mumaiso

• okusunsula enviiri.

YOGERA KYENDOGERA

Okweyondha,okusunsula, okusenhya, okukuuta,

okwooza.

KIRUNGI

Kansubiire oidha olwembe luno.

“Eno nengeri yensunsulamu enviiri dhange buli kunkyo”

Eno nengeri yendhozamu, yensenhyamu.

TWEMBE TWENA TWENA

Mwebale. Kirungi

Omutendera 3,

Dachika 8

Tukozesaki okukuma omubiri gwaife nga muyondho?

• Amaadhi amayondho ago kunaaba, kwooza,

no’kusenhya.

• Sabuuni nga; Dettol, Lifeboy.

• Tawulo eyo’kwesiimula

• Ekisunsulo

• Omuswaakyi

Kale wandiika ebigambo bino bwe’ndikwogera: amaadhi,

sabuuni, tawulo, baafu, ekidhomolo, ekisunsulo.

KIRUNGI

Omutendera 4,

Dachika

Buti guno omusudha ogwa Iseseeba Omukambwe nkani

(COVID19)

• Tuwabulibwa obutagema mu maiso, kumunhwa ni

kunhindo kubanga akawuuka Korona mwekabita

okwingira mumubiri gwaife

• Neera tunabe engalo dhaife bulungi na’maadhi ni

sabuuni okumala obutikitiki 20.

• Tofudhafusha malusu buliwantu.

34

• Fuba inho okuwemba kumunhwa nakatambala nga oli

kukolola

• Kozesanga akatambala okuwemba knhindo nga oli

kwasimula

MUBUFUNZE

Olwaleero tweeze emizze emirungi egye mibiri gyaife.

Mulusoma olwiraku twiidha kusoma obuyondho

obwo’mukifo kyetubaamu.

Obubaka

obukulu,

Dachika 30

Nga tulikumaliriza olusoma lwaife idhukiza abantu

abe’ghaka ghaimwe, okunaaba engalo na’maadhi ni

sabuuni buli kiseera.

Kuuma omubiri nga muyondho. Wekumire ghakas, obe

bulungi.

Welaba.

OKUUMA EKIFO KYAIFE NGA KYIYONDHO

Ebiseera ebigere: Dakiika 30

Okwandula,

Dakika 3

Bana muliyo abali kuwuliriza?

Tusangaire neera mulusoma lwaife.

Elina lyange ninze ___________________________ mba eyo

________________________. Ngankali kutandiika lusoma,

nsaba mwetegeke ate muwulirize.

Funa ekalaamu no’lupapula olwo’kughandiikaku. Funa

awokutyaama. Tiwelabira okwesegaku eghala kwimwiino.

Mwetegeike.

Omutendera 1,

Dachika

Mwasuzemutya abasomi?

Tulija kusoma ku buyondho obwe’kifo. Eno nengeri

yokukuma ekifo ekitwetoloire nga kiyondho.

Yogera, obuyondho bwe’kifo. Kirungi inho.

Katukobe ekitontome kino.

“Ndijas kweeya obukyafu buvewo,

Woosh! woosh! woosh!”

Omutendera 2, Engeri yokukumamu ekifo nga kyiyondho katubone ebintu

35

Dachika bwetulina okukola okukuma obuyondho bwe’kifo:

• okusaawa oliya

• okweeya enhumba

• okwookya ebikaba

• okusimula oba okumaala wansi

• okutoolayo amaadhi agalagama ewaka.

• okulima okwetolola ewaka.

Yogera ebigambo bino: kusaawa, kweeya, kutolawo,

kulima.

Omutendera 2,

Dachika 9

Bintu ki ebyo’mugaso byetukozesa okulongosa ekifo

okuba echiyondho.

Funa ebailo no’lupapula oghandiike ebintu byetukozesa

okulongosa ekifo okuba echsiyondho.

Ndhikusoma ebigambo wekebere obone oba obilina byona

byona: embago, ekyeeyo, ekitiiyo, oluso, jambia, amaadhi,

baafu, ekiibo, akambe, sabuuni, tawulo, ekikandulo,

akasolo akokusindika, ekikuuta, webasuula ebikaba.

Funa ekitabo okube ebifananhye bye’bintu ebyo era obiwe

amainha.

TELEKA EBITABO BYO BULUNGI OLUSOMA

BWELUNATANDIKA OIDHA KUTWALIRA OMUSOMESA

AKUKEBERE.

Obubaka

obukulu

Nga’maliriza, mbaidhukiza okunaaba engalo buli kiseera

ni sabuuni na’maadhi amayondho.

Kuuma omubiri nga muyondho.

Wekumire eghaka obe brungi

WELABA

36

Documents

EBIBIINA BYA PULAIMALE EBYA WANSI AMASOMO AGO … · Bala abasadha. Obale n’abakazi Webale inho Katuwumulemu Aye timwelabira ebyokubalisa. Omutendera 3 Dachika -8 Mwisukeyo mukuwumulaku