ZLKARNEYN KMDR?. 3Ebu'l-Kelm zd. 3Rahman Ve Rahim Allah'n Adyla. 3Sunu. 3Giri. 4

ZLKARNEYN KISSASI 6Ebulkelam Azad 8Tefsir Bilginlerinin Grleri 9

Danyal'n Sifri ve Ryas 10Y ve Yeremy'nn Kehanetleri 11Ahd-i Atk'in (Tevrat) Modern Metodlarla Kritii 11

YAHUDLERN ULUSAL HAYALLER VE KURTARICI BEKLENTLER 12II. Y ve Kru'un Babil'in Fethine arlmas 13Yahdi Kehanetleri ve mparator Kru. 13Yahudilerle Zerdtiler Arasndaki likiler 14Kru'la lgili Yahdi nan 14Kru'un Ta Heykelinin Bulunuu. 15Yahdlerin Kutsal Sifrleri 16

AHEMEN HANEDANI VE KRU. 16ran Tarihinin Dnemi 16Kru'la lgili Kaynaklar 18Med ve Pers Krallklar 18Kru'un Ortaya k 18lk Askeri Sefer 19kinci Askeri Sefer 19Babil'in Fethi 19Yahdi Esaretinin Sonu, Mabed'in Yeniden nas ve Yahd Ulusal nan 20nc Askeri Sefer 20Kru'un lm (M. . 529) 21Kru'un Selef ve Halefleri 21II. Babil Seferi ve Babil Krallnn Sonu. 21

KUR'N VE TARHTE KRU. 22Yeryznde ktidar Sahibi Olmas 22Her Trden Vastayla Donatlmas 23Bat Seferi 23Kara amur Bir Gzede Batan Gnei Grmesi 23Dou Seferi 24Dou'nun Ger Kabileleri 24Kuzey Seferi ve Yecc Mec'c in Yaplan Sed. 24Kur'an'da Zlkarneyn'in Ahlk Sfatlar 25Kru'un Genel zellikleri 26Kru'un Kiilii 26Modern Dnem Tarihilerinin Grleri 27

KUR'N'DA GEEN NANLAR VE KRU. 27Zerdt Dini 28

ZERDT'N ORTAYA IKII 28ZERDT NCES MED VE PERS DN 29

Mazdeizm.. 29Zerdt ve Dualizm.. 30Mazdeizm'in Ahlk Anlay 31Dr Kitabeleri 31Srat- Mstakim'e Davet 31Mazdeizm'in Gerileme ve Bozulmas 31

SLM VE ZERDTLER.. 32

ZLKARNEYN KMDR?Ebu'l-Kelm zd(Mekke 1888-Yeni Delhi 1958) Hintli bilim ve siyaset adam. Ezher niversitesi'nde okudu. Hintli

mslmanlar uyandrmak iin byk aba gsterdi. 1912'de Urdu dilinde yaymlad el-Hill adlgazetenin smrge hintli mslmanlarn ngilizler'in safnda Trker'e kar arpmalarnengellemeye alt; islam kongrelerinde bu yolda kararlar alnmasn salad. Mtreke dnemindeTrkiye yararna almalar yaparak parasal yardm salad ve hintli mslmanlar da peindensrkledi. Hindistan'n Kurtulu Mcadeleleri (1955) ynetimince kapatlmas zerine, bu kez de el-Bel adl gazeteyi kararak mcadelesini srdrd. Birinci Dnya Sava'nda ve Fatiha Tefsiri(1986) isimli eserleri Trke'ye evrilmitir. Tercmn- Kur'n adl bir tefsiri ve siretle ilgilialmalar vardr.

Rahman Ve Rahim Allah'n AdylaSana Zlkarneyn hakknda sorarlar. De ki: Size, ondan da 't ve hatrlatma olarak' (baz

bilgiler) vereceim. Gerekten, Biz ona yeryznde sapasalam bir ktidar verdik ve ona her eydenbir yol (sebep) verdik. Bylelikle, bir yol tutmu oldu. Sonunda gnein batt yere kadar ulat veonu kara amur bir gzede batmakta buldu, yannda da bir kavim grd. Dedi ki: Ey Zlkarneyn,(istiyorsan onlar) ya azaba uratrsn veya ilerinde gzellii (geerli lke) edinirsin. De ki: Kimzulme saparsa biz onu azaplandracaz, sonra da Rabbine dndrlr, O da onu grlmemi birazapla azapIandrr. Kim de iman eder ve salih amellerde bulunursa, onun iin gzel bir karlkvardr. Ona buyruumuzdan da kolay olann syleyeceiz. Sonra (yine) bir yol tutmu oldu. Sonundagnein doduu yere kadar ulat ve onu kendileri iin ona kar bir siper klmadmz bir kavimzerine domakta iken buldu. te byle, onun yannda z kapsayan bilgi olduunu biz bsbtnkuatmtk. Sonra bir yol daha tuttu. ki seddin arasna kadar ulat, onlarn (sedlerin) nnde hemenhemen hi bir sz kavramayan bir kavim buldu. Dediler ki: Ey Zlkarneyn! Gerekten de Yecc veMecc yeryznde bozgunculuk karmaktalar, bizimle onlar arasnda bir sed ina etmen iin sanavergi verelim mi? Dedi ki: Rabbimin beni kendisinde salam bir iktidarla yerleik kld (g veimkanlar) daha hayrldr. Madem yle, siz bana gle yardm edin de, sizinle onlar arasndasapasalam bir engel klaym. Bana demir ktleleri getirin; iki dan aras eit dzeye gelince,'Krkleyin!' dedi. Onu kor haline getirinceye kadar (byle yapt). Dedi ki: 'Bana getirin, zerineeritilmi bakr dkeyim'. Bylelikle, ne onu aabildiler, ne de onu delmeye g yetirebildiler. Dedi ki:Bu, benim Rabbimden bir rahmettir. Rabbimin va'di geldii zaman O, bunu dmdz eder; Rabbiminva'di haktr. [1]

SunuAllah'a hamd, emin peygamberi Muhammed'e, O'nun aile ve ashabna salt ve selm olsun.Aratrmac bilim adamlar arasnda hl derin ilgi ve merak konusu olan aratrma konularndan

biri de, Zlkarneyn'in kimliidir. Kur'n, Zlkarneyn'i yeryznde egemenlik kuran, sava tarihindenemli baarlar, dou, bat ve gney cephelerinde savalar olmu nemli bir kiilik olarakkaydetmektedir.

Yine Kur'n, Yecc ve Mecc ad verilen bir topluluun szmalarna engel olmak zere yapt bireddi de zikretmektedir. Kur'n'a gre Zlkarneyn, Allah'a ve ahiret gnne inanan bir kiilikti. Ancakonun, kimlii, yaad yer ve zaman hakknda bilgi verilmemiti.

Bu yzdendir ki gemite ve yakn dnemde bir ok Kur'n mfessiri ve aratrmacs Zlkarneynolmas muhtemel olan tarihsel kiilikleri aratrmlardr. Ama hibiri, gerek bilimsel ve tarihselbakmdan, gerekse Kur'n'da anlatlan zellikleri bakmndan herkesin zerinde gr birliinevarabilecei bir kiilie ulamay baaramamlardr.

Bazlar Zlkarneyn'in Byk skender olduunu iddia etmilerdi. Ancak bu iddia, skender'in

putperest olmas, Allah'a ve lmden sonra dirilmeye inanmay nedeniyle geerliini yitirmitir.Tarih boyunca benzer bir ok kiilik iin bu tr tesbitler yaplmsa da hi biri tam anlamylatatminkr olamamtr.

Yaadmz dnemde de konuyla ilgili aratrmalar ayn heyecanla devam etmitir. amzda birok aratrmac ve ilm ahsiyet konuyla ilgili dikkate deer almalarda bulunmu ve bilimsel deeriolan sonulara ulamtr. Bunlar arasnda en ilginci de deerli ilim adam Ebulkelam Azad'nTercmn- Kur'n adl tefsirinde ortaya koyduu grtr.

Azad, bilimsel aratrma ve tarihsel kantlara dayandrd almasnda Zlkarneyn lakabnn,Med Pers kral Kru'a [2] uyduunu sylemitir.

Azad'n bu aratrmas ilm ve din evrelerde byk beeni ve takdirle karlanm ve bilimseldeeri bakmndan da ilim evrelerinde referans olarak kullanlmaya balamtr.

Yllar nce deerli bilim adammz merhum mtiyaz Ali Ar, Mevlana Azad'n konuyla ilgiliyazdklarn eletirel bir slupla ele alm, daha sonrasnda yaplan arkeolojik alma sonularn dadeerlendirmeye alarak Kru'la ilgili sylenenlerin tekrar gzden geirilmesini gerekli grmt.Bunlar arasnda belki de en nemlisi, Kru'un din kiiliiyle ilgili irk ve totemizm endielerininortaya km olmasyd.

O, Mevlana Azad'n yazdklarn bu erevede gzden geirerek Delhi'de Urduca yaymlananBurhan dergisinde bir makale halinde neretmiti. Bana da szkonusu makaleyi Arapa'ya evirerekHindistan Bilim Enstits Dergisi'ne verme grevini yklemiti.

Daha sonra her iki aratrmay da ilim evrelerine sunarak Arap diline kazandrmann yararlolacan dndm. Bu erevede mtiyaz Ali'nin yazdklarn, Mevlana Azad'n aratrmasylabirlikte neretme srecine girdim.

Mevlana Azad'n Zlkarneyn'le ilgili bu aratrmas daha nce de bir takm Arap dergilerindeyaynlanmt. Ancak kitap halinde sunulmasnn umulan yarara daha fazla hizmet edeceinidnyorum.

Aratrmalarn evirisinde Prof. Abdulmunim en-Nemr'in salad deerli katklar zikretmedengeemem.

Konuyla ilgili aratrmalarn daha da artmas dileiyle bu almay sizlere sunuyorum. Allahhayra vesile klsn.

Selmn A. en-Nedy Medine 1984.GiriKehf sresi, tarihsel adan Kur'n'n en nemli srelerinden biridir. Srenin nemi, drt byk

kssay iermesinden kaynaklanmaktadr. Bu kssalar unlardr:1. Kehf ashabnn kssas;2. Musa (as) ile salih kulun kssas;3. ki bahe sahibinin (z'1-cenneteyn) kssas;4. Z'1-karneyn kssas.Kehf sresinde yeralan btn reti, hkm ve hikmetler, ite bu drt kssa kapsamnda

ekillenmektedir.lim adamlar, srenin ini sebebi hakknda farkl grlere sahip olmulardr.Bazlarna gre, Mekke dneminde Kureyli mrikler Medine'de yaayan yahudilere bir heyet

gndererek Allah Resl'nn durumunu renmek istemilerdi. Yahudiler de kitab ehli idiler vepeygamberler tarihiyle ilgili bilgileri vard. Oysa Kurey mriklerinin bu trden hi bir bilgibirikimleri yoktu. Heyet, Muhammed (sav) hakknda bilgi alabilmek iin Medine'ye gittiinde yahuddinadamlaryla grt. Onlara son peygamberin zelliklerini ve sylediklerini ileterek yle dediler:

Zlkarneyn Kimdir?Sizler Tevrat ehlisiniz. Bizde ortaya kan bir adam hakknda bilgi vermeniz iin geldik.

Yahudi dinadamlar da yle dediler:Ona mesele sorun. Cevaplarn size syleyeceimiz bu meseleyi bilirse gnderilmi bir

peygamberdir. Eer bilemezse yalancnn biridir. Uygun grdnz ekilde davranrsnz.ncelikle gemi zamanlarda yurtlarndan ayrlp giden genlerin durumunu sorun. Onlarn

durumu ne olmutur? lgin szleri olmu mudur?kinci olarak yeryzn srekli dolaan, doulara ve batlara giden adamn durumunu sorun.nc olarak da Ruh'u sorun, Ruh nedir? deyin.Eer bu sorulara doru cevaplar verirse, kendisi hak peygamberdir ve ona uymanz gerekir. Eer

veremezse yalancdr, dilediiniz yapn. [3] Kurey heyeti bu bilgiyle Mekke'ye dnm ve ehrinileri gelenleriyle grtkten sonra szkonusu meseleleri Allah Resl'ne sormulard. Bunlara cevapniteliinde de Kehf sresi indirilmiti.

Bazlarna gre bu sorularn Allah Resl'ne sorulmas Medine'de olmutu. Medine yahudleriO'nu snamak iin bu sorular bizzat sormulard. Ancak bu gr fazla kabul grmemitir. nksrenin Mekke'de inii zerinde kesinlikle ihtilaf szkonusu deildir.

lk grle ilgili olarak Allame Hfzurrahmn [4] Kasasu'l-Kur'n adl eserinde unlar sylemitir:Bu gr, hadisilerden deiik kanallardan aktarlm ve bu nakiller Hasen derecesindegrlmtr. Ancak bunlarn hi biri belli bir kaynak belirtmemilerdir. Bu nedenledir ki rivayetinmesnediyle ilgili aratrma yapmak hayli gtr. Bunun tek istisnas, bizzat kssay aktaran bn-iAbbas'n rivayetidir ki o da bn-i Him tarafndan nakledilmitir. [5] Burada da sened ksmna yerverilmemitir. Ebu'l-Kasm es-Sheyl de er-Ravd adl eserinde bu yzden rivayete yer vermemitir.

Taber, [6] rivayeti u senedle zikretmitir:Ebu Kreyb bize nakletti ki: Yunus b. Bekr bize Muhammed b. shk'tan nakletti ki: Krk

ksur yl nce gelmi Msrl bir eyh bana krime vastasyla bn-i Abbas'dan nakletti ki...bn-i shk'm zikrettii bu "eyh" mehul bir ahsiyettir. bn-i shk'm bunu szkonusu "eyh"le

grmesinden krk yl sonra Yunus b. Bekir'den naklettiini de belirtmemiz gerekir.Bu da gstermektedir ki Yunus b. Bekr grt bu "eyh"i hatrlayamamtir. Hal byle olunca

bu tr bir rivayete nasl gvenebiliriz?Suyt, szkonusu rivayetin bn el-Mnzir, Ebu Nu'aym ve Beyhak tarafndan da nakledildiini

belirtmi, ama alkanl gerei sened zincirine yer vermemitir.[7]Rivayeti incelemek iin Ebu Nu'aym'n Delilu'n-nbvve adl eserine baktk. Ancak kitabn

matbu nshasnda byle bir rivayet gremedik. Asln aratrmakszn bu rivayetten szetmeyi uygungrmyoruz.

Suyt, ed-Drt'l-mensr adl eserinde, Ebu Nu'aym'n ed-Delil adl kitabndan -matbunshasnda mevcut olmayan bu rivayeti ksmen naklederek yle demitir:

Es-Sdd es-Sar kanalyla el-Kelb'den, o Ebu Salih'ten, o da bn-i Abbas'tan nakletti kiBu sened zincirinde yeralan es~Sdd ar ilerdendir. el-Kelb ise, hadisiler nezdinde rivayeti

terkedilmi (metruk) bir ahsiyettir. Bunu Ebu Hatim ifade etmitir. bn-i Hbbn ise onu Sebliklesulayarak yle demitir: El-Kelb Ali'nin hayatta olduuna, dnyaya tekrar gelerek adalet temelinedayal hilafeti tekrar kuracana inanrd. Ebu Salih kanalyla bn-i Abbas'tan nakil yapt halde EbuSalih'ten tek bir hadis dinlememi, bn-i Abbas'n olu Ebu Salih'i de hi grmemiti. [8]

Btn bunlar nmzde dururken szkonusu rivayete itimad etmemiz doru olmayacaktr.Dirayet yani akl bakmndan ise konuyu u balklar altnda deerlendirebiliriz;1. Bu ve benzer rivayetlerin hemen tamam, Allah Resl'ne soru sorulduunu gstermektedir.

Allah Resl'ne tek bir mecliste; Zlkarneyn, Ashab- Kehf ve Ruh hakknda soru sorulmutur.Bunun ardndan da Kehf sresi indirilmitir.

Belirtmemiz gerekir ki Ruh meselesi, bu srede deil sr sresinde [9] gemektedir. Eer olay,

rivayette anld ekilde cereyan etmi olsayd, Ruh meselesinin de ayn srede zikredilmesigerekirdi.

Bu sonu, szkonusu rivayetin zayflna dikkat ekerken, anlan sorularn tek bir andasorulmad ynndeki kanaati de desteklemektedir.

2. Kur'an'n bir ok yerinde Allah Resl'ne yneltilen sorulara yer verilmitir. Kur'an da busorulara uygun ekilde cevaplar vermitir. Bu tr ayetler, genelde Yes'elneke = Sana soruyorlar.ifadesiyle balamaktadr.

Yukardaki rivayet, Kehf sresindeki ilgili ayetlerin, mriklerin Ashab- Kehf'le ilgili sorularnaistinaden indiine iaret etmekteyse de Kur'an'n kendisi her hangi bir sorudan bahsetmeyerek ylebalamaktadr: Yoksa Kehf ve Rakm ashabnn. [10] Burada, Kur'an'n allm slubununterkedilmesini gerektirecek her hangi bir illet de grlmemektedir. Buna dayanarak, ortadamriklerden veya yahudlerden kaynaklanan bir soru sorma eyleminin bulunmadn, dolaysylabunun onlara isnad edilmesinin yersiz olacan syleyebiliriz.

3. Ashab- Kehf hakknda sorulan sorunun, yahdlerin ynlendirmesiyle olduunu varsaymamzdurumunda, szkonusu kssann aslnn onlarn kitaplarnda bulunmas gerekir. Halbuki btn tefsirbilginleri, Ashab- Kehf'in sa b. Meryem'in mmetinden olduklar ve dinlerini korumak iinmaaraya sndklar noktasnda gr birliine sahiptir.

Eer mrikler, Ashab- Kehf'le ilgili gerek bilgiye sahip olsalard, yahdlerden okhristiyanlara ynelmeleri gerekirdi. nk o donemde yahdler hristiyanlan kfrle sulamakta veaalamaktaydlar. Byle iken, hristiyan mmetine mensup insanlarn yaadklar bir kssaysordurmalar ne derece doru olacaktr?

te yandan yahdlere ait risale ve kitaplarn hi birinde Ashab- Kehf'e dair bir iaret mevcutdeildir. Kendi din kaynaklarnda olmayan bir eyi bakalarna bildirmeleri ne kadar aklc olur? [11]

4. Sonu itibaryla szkonusu sorularn yahdlerin telkiniyle sorulmad aktr. nk Tevrat,ne Zlkarneyn'd en, ne de onun dou, bat ve Gneydeki askeri baarlarndan s-zetmektedir.

Kendi mmetleriyle ilgisi olmayan ve kitaplarnda ad gemeyen bir adam hakknda bakalarnasoru telkin etmeleri gerekten de mmkn grnmemektedir.

5. bn-i shk'n da naklettii biimiyle yahd dinadamlar yle demilerdir:Eer o, bu sorulara doru cevap verirse gnderilmi bir peygamberdir. Eer veremezse,

yalancnn tekidir. Dilediinizi yapabilirsiniz. Bu ifade bile kendi bana insann aklnkartrmaktadr. nk yahdler, kendi milletleri dndan birinin peygamber olmasn aslahogrmeyen bir topluluktu. Semav bir risletin onlar nezdinde Hak olabilmesi iin ne srdkleribir takm artlar mevcuttu. Bu artlardan biri de, kendi kitaplarnda bu risletle ilgili bir takmalametlerin bulunmasyd. Kurey'in anlatt alametler, bekledikleri peygamberin alametlerine uygundmemekteydi.

Ayrca durum sylendii gibi olsayd yle demeleri de gerekirdi: Eer o, sorulara dorucevaplar verirse biz de hep birlikte kendisine iman ederiz.

6. el-Kelb'nin rivayeti hakknda da unlar sylenebilir: Szde Kureyler, yahdlere AllahResl'nn sfatlarn anlattklarnda yahdler yle demilerdi: Onun sfatlarn, tabiatn vegnderiliini Tevrat'ta da bize anlattnz gibi gryoruz! Evet o, gnderilmi bir peygamberdir.Durumu haktr. Ona uyun. Ancak kendisine mesele sorun. Eer gerekten peygamber ise, onlardanikisine cevap verecek, ncy cevaplamayacaktr. Bunlar Mseylemet'1-Kez-zb'a sorduumuzdahi birini bilememiti. [12] Bize gre akl bakmdan konuyla ilgili rivayetlerin belki en zayf budur.nk bu rivayette, Allah Resul hakknda anlatlan sfatlarn Tevrat'ta bulunduu bizzat yahdlertarafndan tasdik edilmekte ve ona peygamber olarak iman edilmesi telkin edilmektedir.

in garip taraf byle bir tavsiyede bulunan yahdler, kendileri ona inanmaktan imtina etmekte,sorulara ne cevaplar verdiini aratrmamaktadrlar. O'nu Tevrat'la ilgili bilgileriyle imtihan etmeye

girimemekte, kendisine iman etmeye ynelmemektedirler. Halbuki, byle davranp O'na imanetmeleri, ya da yalancln teyid etmeleri gerekirdi.

7. Bir baka rivayette ise Zlkarneyn Mehul biri eklinde anlarak yeryznn doularn vebatlarn dolam bir kiilik olarak takdim edilmektedir. Baka bir rivayette ise, yeryznde seyahateden biri olarak sunulmaktadr.

Soruyla ilgili bu tr genellemeler kabul edilebilir deildir. nk uyank bir soru sahibi, cevabnolumasn salayacak detaylar vermekten olabildiince uzak durur.

8. bn-i Eb Hatim es-Sdd'den naklederek yle demitir: Yahdler Allah Resl'ne yledediler: Ey Muhammedi Sadece brahim, Musa, sa ve dier peygamberlerden szediyorsun. Onlarnisimlerini bizden duymu olabilirsin. Bize Tevrat'ta ad gemeyen bir peygamber sylesene. Byle birpeygamber vardr. O kimdir? Allah Resul de yle buyurdu: Zlkaineyn'dir! Onun hakknda banada hi bir bilgi ulamad.

Bunun zerine yahdler nee iinde oradan ayrldlar. Kendilerini galip gryorlard. Mescid'inkapsna ulamamlard k Cebrail (as) szkonusu ayetleri getirdi. [13]

eyh Hfzurrahmn bu rivayete yle bir yorum getirmitir: Bu olay rivayette ksaltlarakaktarlmtr. Gerek udur ki sorular yahdler tarafndan seilmi, Kureyliler tarafndansorulmutur.

Ona gre rivayet sahiplerinden biri soruyla ilgili olarak Tevrat'n lafzna muttali olmu ve sorununbizzat yahdler tarafndan sorulduu vehmine kaplmtr.[14]

Bizce bu rivayet, daha dikkatli bir ekilde incelenmelidir. nk rivayette, Zlkarneyn'inpeygamber olduu bildirilmektedir. Oysa yahdler, kendilerinden baka milletlere mensuppeygamberler olabileceine inanmayan bir topluluktur.

Yine ayn rivayette onun Tevrat'ta zikredildii gemektedir. Oysa Zlkarneyn Tevrat'tazikredilmemitir.

Danyal'n ryasnda grd ahsn Keyhsrev olduu varsaylsa bu doru olabilir. nkKeyhsrev bir ok ayette gemektedir. Ancak onun, Zlkarneyn sfat ile anld tek bir ayet dahimevcut deildir. Bu husus ileride daha ayrntl olarak ele alnacaktr.

Tevrat'n ilgili ayetlerinde szedilen ki boynuzlu ko, Pers krallarndan biridir.Sonu itibaryla srenin ini nedeni hakknda yaplan rivayetlerin hemen tamam zayf nitelikte

olup kabul edilmeye deer deillerdir. Bunlara gvenerek kanaat oluturmak yerinde olmaz.Ayrca szkonusu sorular Allah Resl'ne ayn anda sorulmamtr ve anlan sorularn says da

deildir.Ruh hakkndaki soru baka bir zaman diliminde sorulmu ve bu yzden baka bir srede

yeralmtr.ZLKARNEYN KISSASI

Kur'an'da geen en nemli ve en karmak kssalardan biri de Zlkarneyn kssasdr. Kssannkarmakl, Zlkarneyn olarak anlan ahsiyetin kimliinin tesbitinde ortaya kmaktadr. nkKur'an, anlan ahsiyetin ne adn, ne de vatann zikretmitir. Tefsir bilginleri, hl onun kimliinibelirlemeye almaktadrlar.

Tarihin bu nemli kiilii hakknda yaygn olarak bilmen grler[15] unlardr:1. Zlkarneyn, Pers kral Keykubad ya da Feridun'dur.2. Zlkarneyn, Himyer kral Ebu Kerb ems'in lakabdr.3. Byk skender'dir.4. Bir melektir.5. Kendisine ilim, hikmet ve hkmranlk verilmi, slih bir kiidir.6. Merzibn- Msr'dir.7. Romal bir gentir.

Hind yarmadasnda bu konuya el atan tefsir bilginlerinin ilki, Mevlana Hakm Muhammed Hasanen-Nakv'dir. (. H. 1223) Kendisi Farsa olarak yazd Ma'lemtu'l-esrr adl tefsirinde [16] bukonuyu ele almtr. Mevlana Hakm, bu eserinde Zlkarneyn ile kasdedilen ahsn Persmparatorluu'nun kurucusu Keyhsrev olduunu sylemitir. Ona gre bu gr Danyal ve Ya'nnsahifelerinde yazlanlarla da teyid edilmektedir.

Mevlana Hakm Urduca yazd Gyetu'1-burhn adl tefsirinde de bu gr naklederek yledemitir: Keyhsrev'in bu isimle anlmas, Danyal peygamberin grd ryaya dayanr.

Daha sonra el-Hakm Nureddin el-Kdyn Tasdk-i Berhn-i Ahmediyye adl eserinde ayngr belirterek daha fazla ayrnt vermitir.

el-Hakm Nureddin, Danyal peygamberin ryasyla ilgili anlatlanlar naklederek Cebrail (as)'ndiliyle ryaya getirilen yoruma dikkat ekmi ve Zlkarneyn sfatnn Keyhsrev'e uyduunu teziniisbat etmeye almtr.

Onun ardndan. Sir Seyyid Ahmed Han zletul-gabn an kssati zi'l-qarneyn adl bir risaleyazmtr. Acura'da 1890 ylnda baslan bu risalede Zlkarneyn ile murad edilen kiinin M.. 21ylnda len ve in Seddi'ni ina etmi olan in imparatoru i Huangdi olduu ileri srlmtr.

Ahmed Han muhtemelen muttali olmad nceki grlere hi bir gndermede bulunmamtr.Daha sonra Mevlana Abdulhak ed-Dehlev zletu'rrayn an kssati zi'l-qarneyn adl bir risale[17]

yazmtr. O, bu risalesini Seyyid Ahmed Han'n risalesine reddiye olarak kaleme almt. Onungrlerini tenkid ettikten sonra nceki mfessirlerin grlerini de kabul etmemi ve Zlkarneyn ilekasdedilen ahsn Teba el-Himyer olduunu ileri srmtr. Ona gre Zlkarneyn'in ina ettii sed,Urallar'n arasna ina edilmi bir sed idi. O, bu grlerini dile getirdikten sonra Danyal peygamberinryas hakknda da unlar sylemitir:

Bu ryada grlen kii, Pers krallarndan biri olmal ve yahdler arasnda Zlkarneyn olaraktannm olmaldr.

Sonra unu ilave etmitir:Zlkarneyn'in eski krallardan biri olduu varsaylmaldr. Onun Kur'an'da anlatlan sfatlar daha

ok Keyhsrev'e uymaktadr. Bunun dayana da Danyal Sahifesi'nin sekizinci babndayeralmaktadr.

O, bu grnde Nureddin ve Nakv'nin tefsirlerinden yararlanm olabilir. Bunlar daha ncekaydetmitik.

Ardndan Allame Abdurrahman el-Imd bu konuda kapsaml bir kitaba imza atmtr. Kitabnnad, Trhu Arabin kadm'dir. [18] Aratrmas, u noktalar zerinde younlamaktayd.

1. Zlkarneyn, arap kkenliydi.2. Btn Araplar tarafndan bilinen bir kiilikti.3. Ezv hanedanna mensup krallar bu tr sfatlarla anlmaktaydlar.4. Gemi Araplar'n genel zellikleri arasnda sed ve duvar ina etmek zikredilmitir ki

Zlkarneyn de bunlarla anlmtr.5. Kur'an kssalar genelde Arap ve Yahd milletlerini konu almaktadr. Bu iki millet arasnda

gl balarn bulunduu da bilinen bir gerektir.Ardndan Mevlevi el-Mkerrem el-Abbas el-Ceryk-tf nin el-Hikmctu'l-blia adl eseri

gndeme geldi. Kitap, H. 1332 ylnda Haydarabad'da Nizamiye Marif Dairesi tarafndanyaynlanmt. el-Abbas bu kitabnda Zlkarneyn'in kiiliini aratrmaktayd.

Ona gre Zlkarneyn M. . 536 ylnda Babil'i fetheden Pers kral Kru idi. O, ynetimegeldikten yirmi iki yl sonra yetmi iki yanda iken Babil'i fethetmi ve yahdleri esarettenkurtararak Kuds' tekrar imar etmelerine izin vermiti.

Kitap dikkatle incelendiinde yazarn en-Nakv'den etkilendii grlmektedir.Sonra Muhammed Ali el-Lhor 1916 ylnda yayma hazrlad ngilizce Kur'an mealinde bu

konuyu ele alm ve Danyal peygamberin ryasnda grd ahsn I. Dr Dareios (M. . 549-485)olduunu sylemitir. Bilhare Urduca hazrlad Kur'an mealinde de ayn gr nakletmi ve I.Dr'nn Zerdt'n tbilerinden biri olduunu belirterek byk bir dnr olduunu kaydetmitir.

Mevlana Hfzurrahmn Kasasu'l-Kur'n adl eserinin nc cildinde Zlkarneyn'in Kru olmaihtimali zerinde durmu ve Azad'n beyan edecei gre aynen katldn belirtmitir. Ona gre bukonuda yaplm en ciddi ve kapsaml alma Azad'n almasyd.

Mevlana Gulam Ahmed Perviz 1945 ylnda neredilen Ma'rifu'l Kur'n adl kitabnda Azad'ngrn zetleyerek aktarm ve yle demitir: Zamanmzda dur durak bilmeyen almalarneticesinde ortaya kan bir takm eserler sayesinde konuyla ilgili kyaslar hemen hemen kesinderecesine ulamtr. Btn bunlar nda Kur'an'da Zlkarneyn'le ilgili olarak anlatlan sfatlarnPers Kral Kru'a uygulanabildiini syleyebiliriz.

Buna ramen bu kyas mutlak doru deildir. nk ilerleyen zamanda baka gereklerin gnna kmas mmkndr. Fakat bu zamana kadar yaplan aratrmalar stteki grn daha glolduunu ortaya koymaktadr. Mevlana Perviz Tevrat sahifelerinde yeralan mjdeleri de aktarm veKru'un M. . 520'de ldn sylemitir. Ardndan Keykubad'n olunun tahta getiini veKru'un Zerdt dinine mensup ve bu dinin mbellii olduunun da sylendiini kaydetmitir.

et-Tefsr el-Mcid'nin mellifi Abdulmcid Derybd, Zlkarneyn'in Kur'an'da anlatld gibibyk bir dindar olduunu sylemi, tam olarak kim olduunun ise kyas ve tahmine dayandnbelirtmitir. Ona gre Zlkarneyn'in kimliiyle ilgili en makul kyas Byk skender olduudur.Kru'la ilgili sylenenler ise tarihsel deliller tarafndan yeterince desteklenmemektedir.

Konuyla ilgili gr bildirenlerden biri de Ebu'1-A'la el-Mevdud'dir. Mevdud, bu meseleninhalen ihtilafl olduunu, ilk dnem mfessirlerinin genelde skender grn savunduklarn, amaKur'an'da anlatlan zelliklerin ona uygulanmasnn mmkn olmadn sylemitir. O, moderndnemde yaayan aratrmaclarn Kral Kru zerinde durduklarn kaydettikten sonra akl ve kyasnbuna daha yakn olduunu belirtmitir. Ancak yine de kesin bir gr belirtmenin mmkn olmadnifade etmitir. O, konuyla ilgili olarak son noktay yle koymutur: nancmz odur ki Kur'an'ninmesinden nceki dnemde dnyann ahit olduu fatihler arasnda Zlkarneyn'in tad sfatlara enyakn olan Kru'tur. Ama kesin karara varmak iin daha gl delillere ve ak kantlara ihtiyaduymaktayz. Ancak bu sfatlara Kru kadar uygun olan baka biri yoktur. [19]

Ebulkelam Azad [20]nceki tefsir bilginlerinin grlerini sraladktan sonra Ebulkelam Azad'n konuyla ilgili

aratrmalarn nakletmek istiyoruz. Onun bu aratrmalar sonunda ulat gr ilm ve dinevrelerde genel bir kabul grmtr. Hind yarmadas ve dnda yaayan bilginlerin byk blmde onun grn paylamaya devam etmektedirler. Bunun en nemli nedeni de Mevlana Azad'ngrnn ilm kalitesinin yansra, tarihsel ve coraf gereklere, akl ve nakl delillere olabildiincedayanmasdr.

Hi kukusuz bu deerli alma, ilgi ve takdirimizi fazlasyla haketmektedir. Bu alma, aynzamanda Mevlana Azad'n ilm derinliini ve farkl kaynaklara nfuzunu da gstermektedir. Ancakher eye ramen Mevlana Azad'n gryle ilgili ekincelerimizi belirtmekten de geri durmamamzgerekir.

Bu kitapta Azad'n grn zetleyerek de alabilirdik. Ancak ilm arln ve yeni bir keifolmasn da dikkate alarak aynen aktarmay daha yararl bulduk.

Azad yle der:Zlkarneyn'in ahs zellikleriyle ilgili olarak Kur'an'da bildirilen hususlar u noktalarda

toplanabilir:1. Allah Resl'ne sorulan ahs, Zlkarneyn sfatn tayan biriydi. Yani bu isim, ya da lakab,

bizzat Kur'an tarafndan konulmu deildi. Aksine soru sahipleri bu isim ya da lakab kullanmlard.te bu yzdendir ki Sana Zlkarneyn'i soruyorlar [21] buyrulmutur.

2. Allah ona egemenlik vermi, hkmranlk ve zafer vastalarn emrine tahsis etmiti.3. Askeri faaliyetleri byk seferde zetlenmitir:a. Bat'ya dnk seferi: Buna gre Zlkarneyn, ordusuyla birlikte kendi lkesinden Bat'ya doru

hareket etmi ve gnein sanki bir gzn iindeymi gibi batt son noktaya kadar ulamtr.b. Dou'ya dnk seferi: Bu seferinde de yerleimin olmad, sadece ilkel kabilelerin yaad

blgelere ulamtr.c. nc askeri grevi: Seferlerinden birinde dalk geit bulunan bir blgeye ulamt. Bu

geitten szan ve Yecc Mecc olarak adlandrlan baz barbar topluluklar orada yaayan insanlarasaldrmaktaydlar. Yecc ve Mecc olarak adlandrlan bu topluluklar, medeniyetten ve aklcdavrantan uzak srler halinde yaamaktaydlar.

4. Kral, szkonusu topluluklarn szmalarn nlemek iin bir sed ina etmitir.5. Bu sed, ta ve kireten deil, bakrla kartrlm demirden yaplmt. Bu yzden de, anlan

topluluklarn szmasn imkansz klacak dayanklla sahip bir sed olmutu.6. Kral Zlkarneyn, Allah'a ve ahiret gnne iman eden bir insand.7. Zlkarneyn, adil, tebaasna kar merhametli bir yneticiydi. Fethedilen topraklarda yaayanlar

ezip zulmetmezdi. Bat'da fethettii lkenin insanlar, dier fatihler gibi onun da kendilerini ezeceinisanmlard. Ama o byle yapmayarak kendilerine yle dedi: Aranzda susuz olanlar iinendielenmeye gerek yoktur. yilik yapan da bunun karln grr. Gsterdii merhamet ve anlaysayesinde onlarn gnllerinde de taht kurmutu.

8. Hrsl bir insan deildi. Nitekim fethedilen blgenin insanlar sed yapmak iin kendisine maddidestekte bulunmay teklif ettiklerinde kendilerine yle demiti: Allah verdikleriyle beni sizdenmstani klmtr. Siz bana i gcnzle yardm edin. [22]

Tefsir Bilginlerinin Grleri Yaptklar ve belirli sfatlar bilinen tarihsel bir kiilik olarak Zlkarneyn budur. Fakat bu ahskimdir ve nerede yaamtr? Bu balamda tefsir bilginlerini en ok megul eden nokta, bu ahsiyetinisim veya lakabdr. nk bir insann bir veya birden fazla boynuzunun olmas mmkn deildir.Ayrca bilinen tarihte de bu lakabla anlan bir kral mevcut deildir. te bu nedenledir ki klasik tefsirbilginleri Zlkarneyn hakknda byk aknlklar yaam ve olmayacak derecede farkl grlerbelirtmilerdir. Tefsir bilginlerinden bir grup, Karn=Boynuz kelimesinin, bilinen anlamdakullanlmayp Zaman,a anlamnda kullanldn sylemitir. Buna gre Kur'an'da anlan kral,hkmranlk dneminin uzunluu, fetih faaliyetlerinin iki asra yaylmas nedeniyle ki asr sahibilakabyla anlmtr. Bu grupta yeralan bilginler, bu gr belirttikten sonra Karn=Asr, dnemkelimesiyle kasdedilen zaman diliminin tesbiti noktasnda farkl grlere sahip olmulardr. Buzaman dilimiyle ilgili olarak 30, 25,10 yl gibi bir ok rakam telaffuz edilmitir. Bu tartmayaktarmann somut bir yarar da szkonusu deildir.

bn-i Cerr et-Taber bu konuda ilk dnemde dile getirilen grleri ieren rivayetleri toplamtr.Ancak bu rivayetler de belli bir ahsiyete k tutmamaktadr. Bu rivayetlerde asl sorgulanan,Zlkarneyn'in peygamber olup olmad, insan m yoksa melek mi olduu hususlardr. Fakat btnrivayetlerin birletii nokta, szkonusu kiiliin tarihin ok derinlerinde yaam biri olduudur. Bazrivayetlerde onun brahim peygamberle ayn dnemde yaad ve peygamber olduu bildirilmitir.Buhr onu ilk peygamberler arasnda zikretmitir. Zlkarneyn, peygamberler silsilesinde brahimpeygamberden nce zikredilmitir. Buhr, bu sralamas ile onun brahim peygamberden ksa bir srence veya hemen hemen ayn donemde yaadn ima etmitir.

Aratrma ve analiz alannda meydana gelen yeni gelimeler, baz tarihilerin Yemen'e

ynelmelerine yol amtr. Bunlar, Himyer krallarna verilen Z'1-menr, Z'1-zr gibi bir takmsfatlardan hareket ederek Zlkarneyn'in de bunlardan biri olduu dncesine ynelmilerdir.Zlkarneyn sfatn tayan bir Himyer kralnn bulunmas da muhtemeldir. Nitekim Ebu'r-Reyhn el-Brn bunu beyan etmi, [23] bni Haldun da kendisiyle ayn dnceyi paylamtr. Ancak budnce, tarihsel kantlara dayanmayan bir varsaymdan te gitmemektedir. Bir takm deliller de budnceye ters dmektedir.

Konunun bu boyutuyla ilgili olarak iki noktann altn izmek isteriz:1. Rivayetler, Allah Resl'ne Zlkarneyn hakknda soru soranlarn yahdler veya onlarn

telkiniyle Kureyliler olduu zerinde birlemektedir. Bu durumda yahdlerin Yemenli bir kralhakknda bilgi istemelerinin mant anlalmamaktadr. Yahudiler neden byle bir kralla ilgilensin veKureyliler'e onun hakknda sorular sormay telkin etsinler?

2. Kureyliler bu soruyu kendiliklerinden sormu olsalard, bu durumda Yemen krallar hakkndabir takm bilgilere sahip olduklar varsaylacakt. Byle bir varsaym da aslszdr. nk byleolsayd, Arap mitolojisinde ve yaztlarnda bu ahsiyetle ilgili bir takm verilerin bulunmas gerekirdi.Hatta hadislerde ve ilk devir mslmanlarndan gelen rivayetlerde bir takm iaretlerin bulunmasicap ederdi. Baktmzda bu anlamda hi bir bilginin bulunmadn grmekteyiz. te yandan bu trbir soruyu soranlar, muhataplar olan Peygamber'i aciz brakmak istemilerdi. Onlar, Mekke'deyaam bir insann Zlkarneyn hakknda hi bir bilgiye sahip olamayacan, dolaysyla cevapveremeyeceini ok iyi biliyorlard. Zlkarneyn eer Arap asll olsayd, Hicaz sakinlerinin ondanhabersiz olmalar, dolaysyla Peygamber'in onu bilme ihtimalinin bulunmamas dnlemezdi.Bilinmesi muhtemel bir eyin sorulmas, da abes olurdu.

Esas grmek istediimiz, Kur'an'da zikredilen asker faaliyetler ve ahs zelliklerin Himyerkrallarndan her hangi birine uyup uymaddr. Dou'da ve Bat'da fetih faaliyetlerinde bulunmu,Yecc ve Mecc' engelleyen bir sed ina etmi bir Himyer kral mevcut mudur?

Gnmze dek yaplan tarih ve arkeoloji aratrmalar, Dou'da ve Bat'da askeri faaliyetleri olanve Kur'an'da anlatlan trden bir sed ina etmi bir Himyer kralnn bulunduu fikrinidesteklememektedir. Yemen krallarndan bazlarnn Z=Sahibi ile balayan bir takm lakaplarasahip olmalar, pek de nemli deildir. te yandan Ma'rib eddi de ok aklc bir aklama deildir.nk bu sed, dman hcumlarn savmak iin yaplm bir sed deildir. Ayrca yapmnda demir vebakr da kullanlmamtr. Kur'an Yemen'deki bu eddi de zikretmitir. Ancak iki sed arasnda hi birortak nokta mevcut deildir.

Bunlarn ardndan akl ve dncenin stnlne inanan bir bilgin topluluu, Zlkarneyn'inRoma mparatoru Byk skender olduunu iddia ettiler. Onlara gre Makedonyal skender, bykbir corafyaya yaylan egemenlii, Dou ve Bat'da icra ettii askeri faaliyetlerle Zlkarneyn olmayaen yakn isimdi. Bilindii zere bu gr ortaya atan ilk bilgin, Ebu Ali bn-i Sina'dr. bn-i Sina, bugrne ilk kez e-if adl eserinde yer vermitir. Aristotales'in hayatn anlatt blmde,skender'in hocas olduunu belirtirken bu ahsn Kur'an'da anlatlan Zlkarneyn olduunusylemitir. Onun inanl ve salam karakterli bir insan olduunu da belirtmitir.

Byk dnr Fahreddin Rz, bn-i Sina'nn bu grn paylam, mehur tefsirinde detigerei bu gre kar olan btn grleri de serdetmitir. Ancak yine alkanlk gerei kar grsahiplerinden geleceini varsayd sorular cevaplayarak bn-i Sina'nn gryle ikna olduunubildirmitir.

Bize gre Makedonyal skender'in Kur'an'da bildirilen Zlkarneyn olmas mmkn deildir. Onunfetih faaliyetlerine Dou ve Bat'daki fetihler olarak baklamaz. Yine o, bilinen tarihte her hangi birsed ina etmemitir. Ayrca unu da kat' olarak syleyebiliriz ki skender Allah'a iman eden birideildi. Yenilmi milletlere kar da efkat ve adaletle davranmamt. Btn hayat yazya dklenbu Makedonyalnn halleri ile Zlkarneyn'in halleri arasnda en ufak benzerlik yoktur. Ayrca

Zlkarneyn olarak nitelenmesini gerektirecek bir zellii de olmamtr. Rz bile, o kadarzorlamasna ramen bu sfat isbat noktasnda baarl olamamtr.

zetle tefsir bilginleri Zlkarneyn'in kimliinin tesbiti hususunda ikna edici bir sonucaulaamamlardr. lk dnem tefsircileri aratrma yoluna gitmezken, sonrakiler de belli ve tatminkrbir sonuca ulaamamlardr. Buna da amamak gerekir. nk her iki dnem tefsir bilginlerinin dekullandklar metodlar hatal idi. Rivayetler bu sorunun kayna olarak yahdleri gsteriyorsa, budurumda aratrmaclar iin en dorusu yahd kaynaklarna ynelmek olmalyd. Yapmalar gereken,yahd yaztlarnda Zlkarneyn hakknda ne gibi veriler bulunduuna bakmakt. Bylelikle hakikateulamalar daha kolay olurdu. [24]

Danyal'n Sifri ve RyasAhd-i Atk'de Danyal peygambere isnad edilen bir Sifr bulunmaktadr. Bu Sifr'de yapt baz

ilerden ve Babil'deki esaret yllarnda grd bir ryadan bahsedilmektedir.Esaret dnemi, yahdler iin ar bir imtihan sreciydi. Topraklar igal edilmi, rklar ayaklar

altna alnm ve kutsal mabedleri yklmt. Yahd mmeti byk bir hzn ve karamsarlakaplmt. Bu esaretin ne zaman ve nasl biteceini, hrriyetlerini nasl kazanacaklarn bilmiyorlard.Hznleri, ne zaman sevince dnecek, rklar ne zaman yeniden hayat bulacakt?

Yukarda anlan Sifr'de Danyal peygamberin ite bu karanlk dnemde ortaya ktbildirilmektedir. Bu peygamber, ilgin kehanetleri ve esiz felsefesi sayesinde Babil krallarnayaknlamay baarm ve onlarn kabulne mazhar olmutu. Babil krallar kendisine deer verereksaraylarnda arlam ve byk sihirbaz ve kahinler arasnda kendisine yer vermilerdir. Danyalpeygamber, Kral Belazar'n tahta clsundan yl sonra bir rya grmt. Bu ryada kendisinegelecekte olacak baz olaylar bildirilmiti. Sifr'in sekizinci babnda bu konuda unlar yazldr:

Belazar'n clsunun nc ylnda Ablam vilayetinin ehirlerinden biri olan Ss ehrinde Ulanehrinin kysnda idim. Orada ryay ikinci kez grdm. Nehrin kysnda yksek iki boynuzu olanbir ko grdm. Boynuzlardan biri srta doru meyilli idi. Koun boynuzlarn douya, batya vegneye doru salladn grdm. Hi bir hayvan nnde duramyordu. Dilediini yapyordu. Sonundaok byd. Kou izlerken bat tarafndan btn arz kaplayan bir tekenin geldiini grdm. Tekeningzlerinin arasnda ok tuhaf bir boynuz vard. Teke, iki boynuzlu koa yaklat Ve ondan huyland.Sonra hrsla zerine yryerek boynuzlarn krd ve onu yenerek zerine kt. ift boynuzlu ko onakar koyamaz hale geldi. mdadna koacak her hangi bir yardmcdan mahrumdu. [25]

Ahd-i Atk, daha sonra Danyal peygamberin azndan bu ryann yorumunu Melek Cibril'dennakletmitir. Yazlana gre Melek Cibril gelmi ve Danyal'a ryasn yorumlayarak yle demiti:

ki boynuzlu ko, iki kralln Med ve Pers birlemesini temsil eder. Her ikisini ok gl ve hibir devletin kar koyamad bir kral ynetecektir. Tek boynuzlu tekeye gelince, ondan kast Yunankraldr. Tekenin gzleri arasndan kan tek boynuz, Yunanllar'dan kacak ilk kral temsil eder. [26]

Bu rya ya da ihbarda, Med ve Pers krallklar koun boynuzlarna benzetilmitir. Bu iki krallkbirleerek tek bir kralla dnecekti. Birlemeden doan kralln hkm-i ahssi de koun bedeninebenzetilmiti. Daha sonra ortaya kacak olan tek boynuzlu bir teke bu kou ldrecek ve yeryzneegemen olacakt. Bu teke de, Makedonyal skender'di. Nitekim skender, Ahemeni kral Dr'yyenerek Ahemeniler Akamanlar devletini sonsuza dek ortadan kaldrmtr.

Burada belirtmemiz gereken bir dier husus da Karn = boynuz kelimesinin Arapa vebranice'de ayn anlamda kullanlan ortak bir kelime olmasdr. Ko, Danyal Sifri'nin branicenshasnda Lokarnm yani Lehukarnn=iki boynuzu olan eklinde anlmtr. Bunun bugnkkarl da Zlkarneyn'd ir.

Danyal'n ryasnda yahdler iin bir mjde szkonusuydu. Bu mjde, Babil'deki esaretlerininsona ermesi ve yeni bir varoluun balangcyd. Ancak bu mjdenin dayana iki Boynuzlu'nun kralolmasyd. Med ve Pers krallklarn birletiren bir kral, Babil kralna saldracak ve onu yenerek,

yahdlerin esaretine son verecekti. Bu; Allah tarafndan yahdlere yardm etmesi ve onlargzetmesi iin seilmi bir krald. O, Kuds Mabedi'nin yeniden ina edilmesini emredecek vedalm bir halk yeniden birleecekti.

Bu kehnet, yllar sonra Yunanllarn Sairis, yahdlerin Khorus diye adlandrdklar Med-Pers kral Kru tarafndan gerekletirildi. Bu kral, Med ve Pers krallklarn birletirerek byk birkrallk tesis etti. Ardndan Babil'e hcum etti ve lkeyi fazla zorlanmadan ele geirdi. Danyalpeygamber ryasnda iki boynuzlu koun, Dou, Bat ve Gney istikametlerine doru boynuzsalladn grmt. Bunun aklamas, o kraln her ynde de byk zaferler kazanaca idi.Kru'un gerek hayatnda da byle olmu ve ilk byk zaferini Bat'da kazanmtr. kinci zaferiniDou tarafnda kazanrken, ncsn Gney'de yani Babil'de elde etmitir. Yahdlerin esarettenkurtulular ve topraklarna dnlerini ngren kehanet de bylece tasdik edilmi olmutu. Kru,Babil'i ele geirdikten sonra onlara zgrlk vermi ve Filistin'e dnerek Kutsal Mabed'lerini yenidenina etmelerine izin vermiti. Kru, yahdler hakknda atalarnn izledii yolu takip etmi ve ilgi vehimayesini onlardan esirgememitir. [27]

Y ve Yeremy'nn KehanetleriAhd-i Atk'de konumuzla ilgili baka kehanetler de vardr. Bunlar, Danyal peygamberin Sifri

dndaki iki Sifr'de grmekteyiz. Y ve Yeremy peygamberlere mahsus bu Sifrler'de de konuylailgili kehanetler mevcuttur. Bia'ba peygamberin Sifri'nde Kru ismini Kru biiminde aynengrmekteyiz. Yahdler Y Sifri'nin Krutan yz altm yl, Yeremy Sifri'nin ise altm yl nceyazldna inanmaktadrlar. Ezra'nn kitabnda konuyla ilgili btn ayrntlar grmekteyiz. Ezra,Danyal peygamberin kehanetlerinin Babil'i fetheden Kral Kru'un kulana gittiini kaydetmektedir.Kral bu kehanetlerden ok etkilenmi ve yahdleri himaye etme yolunu semi, onlar tamamenserbest brakarak Kutsal Mabed'in yeniden ina edilmesini emretmiti.

Y'nn kitab, nce Kuds'n Babilliler tarafndan yklmasn haber vermekte, sonra da ehrinyeniden imar edilecei mjdesini vererek, Kral Kru'un yle dediini zikretmektedir:

Kurtarc Mevla yle der. Kuds' yeniden imar edin, yklan Yahda ehirlerini yeniden kurun.Onlarn yklm evlerini yeniden bina edeceim. [28]

Kru hakknda derim ki, o benim iin bir obandr. O btn honutluklarm tamamlayacaktr.Rab, meshi Kru hakknda yle buyurur: Onun sa elini aldm ve mlk onun avucuna koydum.Krallarn ellerindeki gleri ekip aldm. Ona ardarda kaplar atm. Evet, Ben senin huzurunda yrr,yolundaki przleri giderir, bronz kaplar ykarm. Sana gml hazineleri verir, kayp evlerdegizlenen servetleri bahederim. Btn bunlar Rab olarak Beni bilmen iin yaparm. Ben ki israil'inlah'ym. Sana aka adnla hitap ettim. Seilmi halk srail iin. [29]

Kru, kitabn baka bir yerinde Dou'nun Kartal olarak anlmtr. Orada yle denilmektedir:te! Bakn! Ben Dou'dan bir Kartal aryorum. ok uzak bir diyardan gelerek rzam tamama

erdirecek adam aryorum. [30]Yeremy'nn kitabnda ise unlar grmekteyiz:Onlar milletlere seslendiler: Korkmayn! Babil alnd! deyin! Babil'in putlar Baal ve Baht

Marduk'u aln! Btn putlarna yakan utan iin! Totemleri parampara oldu! nk Gney'dengelen bir millet Babil'e yrmektedir. Oray ykacak ve zerinde tek bir insan dahi grnmeyecektir![31]

Bu Sifr de, ayn ekilde yahdlerin nce yenilerek esir edileceklerini haber vermekte, sonra daKuds'n yeniden imar edileceini mjdeleyerek yle demektedir:

Babil'deki esaret yllar yetmie ulanca Rab yle der: Size geleceim. Bana dua ettiinizde sizeicabet edeceim. Dilediinizde Beni bulacaksnz. Zincirlerinizi zeceim ve sizi vatannza geridndreceim. [32]

Yahdlerin bu Sifr'lerinden ortaya kan, Zlkarneyn tasavvurunun Kral Kru iin

olgunlatdr. nk o, Danyal peygamberin ryasnda ift boynuzlu koa benzetilmitir. Sonuitibaryla Kral Kru tarihsel bir kiilik olarak Yahd inanlarnda nemli bir yer igal etmektedir.[33]

Ahd-i Atk'in (Tevrat) Modern Metodlarla KritiiOndokuzuncu yzylda Ahd-i Atk'in Kaynak kritii ad verilen bir kritik metoduyla incelenmesi

gndeme gelmitir.Bu almalarda on byk pay da Alman bilimadamlarma aittir. Bu aratrmalarn sonular da

eitli kitaplarla bilim dnyasna sunulmutur. Bunlara yirminci yzylda yaayan bilimadamlarnnalmalar da eklenmitir. ncelediimiz kadaryla bu almalarda szkonusu kehanetin yazmtarihleriyle ilgili olarak u sonulara ulalmtr:

Y peygambere isnad edilen kitabn, konular, dili ve kapsamyla birlikte deerlendirildiinde farkl mellife ait olduu ortaya kmaktadr. Szkonusu mellif bunlar ayr zamandiliminde yazmlardr.

Kitabn, birinci babndan dokuzuncu baba kadar olan bablar ile otuzuncu bab bir mellife aittir.Krknc babdan ellibeinci babn onnc ayetine kadar ikinci bir mellife aittir.Bunun dnda kalanlar da baka bir mellife aittir. Bilginler, kitabn incelenmesini kolaylatrmak

iin I. Y, II. Y ve III. Y eklinde bir tasnifte bulunmulardr. Tercih edilen gre gre, I.Y yahdlerin rivayet ettikleri dnemde yaam olan kiiliktir.

Kru'un kn mjdeleyen II. Y, Babil'deki esaret dneminde yaam bir kiilikti. Yaadartlarn I. Y'nn artlarndan ok farkl olduu szlerinden de anlalmaktadr. III. Y'nnsylediklerine bakld zaman, ikinciden sonra yaad anlalmaktadr. Onun yaad ortam veartlar, kendinden nceki Y'nn yaadklarndan olduka farkldr. Buhtnnasr'n saldrs,yahdleri Babil'de esir etmesi ve Kru'un ortaya k gibi kehanetleri II. Y'nn szleri arasndagrmekteyiz. Gerekte de bu ahs ayn dnemde yaam biridir. Dolaysyla onun sylediklerini I.Y'ya isnad etmek yerinde olmayacaktr. II. Y, zamannda yaad olaylar ve kendinden nceyaanm olaylar kendi slubuyla yazya dkerek I. Y'ya nisbet etmitir. Bylece syledikleriniyzaltm yl ncesine aitmi gibi gstermeye almtr.

Aratrmaclara gre, szkonusu kitabn yazarlarnn farkl ahsiyetler oluunun en byk delili;kitapta grlen fikr elikiler ve dn biimlerinde grlen farkllktr. Yahudiler daha ilk gndenitibaren Allah hakknda kabilev bir ilah tasavvuruna sahip olmulardr. Varsaymlarna gre O'nunmabedi de kabilev bir mabed olmalyd. Yehova ise srail oullar iin hem halktan, hem dekabileden bir ilaht. Onlara gre bu ilahn, dier halklarla en ufak bir ilikisi yoktu. Oysa I. Yannkitabnda farkl bir ilh dncesiyle karlamaktayz. Orada aktarlan ilah dncesi, btn insanlkuatan bir ilah zerinde younlayordu. Buna gre Kuds'te bulunan srail Mabedi de btninsanln ortak mabed niteliindeydi. Oysa bu, zellikle III. Yann dncesidir. nk budnceyi douran artlar, I. Y zamannda mevcut olmayan artlard.

Yeremy'nn Sifr'inde de benzer kehanetler grmekteyiz. Bu kehanetler arasnda da Babil'dekiesaretin sona ermesi, Mabed'in yeniden ina edilmesi gibi hususlar yeralmaktayd. Ancakaratrmaclar bu kehanetlerin de altm yl ncesine ait olmad grndedirler. Onlara gre bukehanetler de, yahdlerin esaretlerinin son bulmasndan ve Mabed'in inaatna balanmasndan sonrayazlarak kitaba eklenmitir.

Danyal peygambere isnad edilen kitaba gelince, orada da baka bir ryadan szedilmektedir. Burya, Babil kral tarafndan grlm ve Danyal peygamber tarafndan tabir edilmitir. Danyal'ntabirinde Byk skender'in ortaya k ve Roma mparatorluu'nun yklyla ilgili ok ak birhaberle karlamaktayz.

Modern aratrmaclara gre Danyal peygambere isnad edilen bu kitap, tamamen uydurma olupyahdlerin esaretten kurtulularndan asrlar sonra Roma mparatorluu'nun zirveye ulat bir

dnemde yazlmtr. Sadece bu kadar da deildir. Daha da tesi aratrmaclar bizatihi Danyalpeygamberin varl hakknda da ciddi kukulara sahip olmulardr. Bazlarna gre byle birpeygamber hi varolmamtr. Bazlar ise, onun Babil'deki esaret yllarnda ortaya ktn ifadeetmilerdir. Ancak bu grtekiler de isnad edilen szlerin ona ait olmadn belirtmilerdir. Onlaragre bu iddialar, yahd emellerini desteklemek zere sonradan uydurulmu kehanetlerdir. Kitabmzyazdmz dnemde, aratrmaclarn ounluunun tercih ettii gre gre szkonusu kitabnyazm tarihi, milattan nce ilk asrdan te gitmemektedir. Prof. Mices Louire Danyal'n Kitab'n M.. 164 ylnda yazlan Ahd-i Kadm'in muhtevas arasnda kaydetmitir. [34]

YAHUDLERN ULUSAL HAYALLER VE KURTARICI BEKLENTLERY peygamberin kitabyla ilgili naklettiklerimiz arasnda, Kral Kru'un kurtarc bir kiilik

olarak ortaya konduunu grmtk. Kru, yahdleri Babil'deki esaretten kurtaracak ve Kuds'yeniden ina ettirecek vadedilmi bir kiilikti. Kitapta nakledildiine gre Allah yle buyurmutu:

Kru benim obanmdr. O, benim btn honutluklarm tamamlayacaktr. Yine O ylebuyurmutur: Onun sa elini aldm ve mlk onun avucuna koydum. Kitapta rivayet edildiine grebizzat Kru'a hitaben de yle buyurmutur:

Btn bunlar Rab olarak Beni bilmen iin yaparm. Ben ki srail'in lah'ym. Sana akaadnla hitap ettim. Seilmi halk srail iin.

Yukarda da aka grdmz gibi klasik yahd dn asla deimemektedir. Balarnagelen her felakette bir kurtarc beklentisine giren yahdler, bu olayda da kurtarc beklemeyebalamlardr. Bu, onlarda yle bir hal almtr ki, inan sistemlerinin ayrlmaz bir paras halinegelmitir.

Y'nn kitab da Kru'u bu tarz bir Mesh olarak takdim etmekte ve aynen yle demektedir:Kukusuz Allah, meshi Kru hakknda buyurur ki.

Yahudilerin ulusal hayatlar, Musa (as) ile gndeme gelmitir. O dnemde yahdler Msr'damitsiz bir zillet iinde yayorlard. Mreffeh ve izzet iinde bir hayat srme ynnde hi birmitleri mevcut deildi. Ama Musa (as) onlara yeni bir ruh kazandrd ve parlak bir gelecek zleminesahip olmalarn salad. Sonunda srail'in Rabbinin onu, yahdleri kurtarmak ve ykseltmek iingnderdiine inanmaya baladlar. Rabbin iradesi, seilmi halknn btn halklardan stnklnmasna hkmetmiti. Yahudilerin bu ulusal zihniyetleri, kaltsal saylacak derecede iki temeltasavvurun olumasna yol amtr: lki; kendilerinin, Allah'n seilmi ulusu olduuna dairinanlardr. kincisi de, zillet ve esarete dtkleri zaman Allah'n onlara kurtarc gndermesiynndeki inanlaryd. lk inanlar sebebiyle stn ulus teorisi gelimiti. kinci inanlarsebebiyle de btn felaket zamanlarnda bir kurtarcnn (Mehdi/Mesih) indirilmesi fikri olumutu.Balar her daraldnda Allah'n rahmetinin harekete geeceine ve kendilerine vadedilmi birkurtarc gnderileceine inanrlard. Bu kurtarc onlar tekrar rahata ve esenlie karrd.

Tlt ve Davud peygamberler bu tr durumlarda ortaya kmlard. Her ikisi de halklarnda yenimitlerin yeermesini salamlard. Her ne kadar ilk kez kullanlm olsa da, srf bu yzden Davud(as) yahd literatrnde Mesh olarak anlmtr. te bu inan ve kkl gelenekler sebebiyleBabil'deki karanlk esaret yllarnda da yahdler iin bir n domas szkonusuydu. Bylelikleyahd zihniyeti, yeni bir kurtarcnn beklentisine hazrlanacakt. te bu kurtulu ve kurtarcbeklentileri, II. Yann kehanetlerinde tezahr etmitir. [35]

II. Y ve Kru'un Babil'in Fethine arlmasGerek Ahd-i Atk'te yeralan rivayetler, gerekse Yunanl tarihilerin yazdklar, Babil halknn

krallarnn zulmnden bezdikleri noktasnda birlemektedir. Halk, Babil kral Belazarn baskcynetiminden bkmt. te bu nedenle Pers kral Kru'u lkeyi fethetmeye armlard. nkKral Kru'un malup ettii Lidya halkna nasl iyi davrandn biliyor ve kendilerine de ayn ekildedavranlmasn mit ediyorlard.

Yunanl tarihiler, Babil Krall'nn grevlilerinden Gaub Reyas'n Kru'un sarayna sndnve Babil seferinde ona refakat ettiini sylerler. Herodotos yle demitir: Babil'in fethi bu grevlininplanlar sayesinde olmutur. Nitekim aratrmaclar II. Yann kehanetlerini incelediklerinde olaylariin gayet mantkl sonulara ulamlardr.

II. Y'nn szlerinin Babil'in fethinin hemen ncesine, ya da sonrasna ait olmas kuvvetlemuhtemeldir. lkinin doruluunu varsaydmzda, II. Kru'un Babil'in fethini salayan tertibiniinde bulunduunu ifade etmemiz gerekir. En azndan yaad dnemin siyasal artlarna tamanlamyla muttali olduunu belirtmemiz gerekir. te bu ortam ve artlar; yahdlerin Sifr'lerini yazankimseleri, szkonusu olaylar kehanetler eklinde yazmaya ve bunlar I. Y'ya dayandrmayasevketmitir. II. Yann szlerinin fetihten sonrasna ait olduunu varsaydmzda, i daha dakolaylamaktadr. Bu durumda ulusal karlarn, kitabn yazarn yaanan olaylar kehanet biimindeI. Y'ya dayandrarak aktarmasna yol atn syleyebiliriz. [36]

Yahdi Kehanetleri ve mparator KruTevrat'n zeyr peygambere (=Ezra) isnad edilen bir baka Sifr'inde Babil'in fethinden sonra olup

bitenleri grmekteyiz. Bu Sifr bizlere yahd ileri gelenlerinin daha nce szettiimiz kehanetlerimparator Kru'a bildirdiklerini haber vermektedir. Kitapta bu olay yle aktarlmaktadr: Rab,Kelam'nda onun adn zikretmi ve seilmi halknn kurtarcs klmtr. mparator Kru, onlarnszlerinden etkilenerek Kuds'teki Mabed'in yeniden imr edilmesini emretmitir. Hi kukusuzKru ve onun halefleri yahdlere zel bir ilgi ve efkat gstermilerdir. Hatta bu dnemde bazyahdler ynetimde bile bulunmulardr.

Grld zere bu, yalanlanmas mmkn olmayan bir tarihsel olaydr. Ezra'nn kitabndayeralan baz hususlar shhatli olmayabilir. Ancak temel veriler gvenilir niteliktedir. YahudilerinBabil'deki esaret yllar mparator Kru'un Babil'i fethetmesiyle son bulmutur. Esir yahdlerden birou Filistin'e gerek oray yurt edinmilerdir. Onlarn Filistin'e yerlemelerine ve yklm ehirleriyeniden imr etmelerine izin veren de yine Kru'tur. Bununla ilgili kraliyet fermanlar tarihilertarafndan da aktarlmtr.

yi bilinen hususlardan biri de, Kuds'te bulunan Mabedin yeniden ina edilmi ve bunun iinardarda fermanlar karlm olmasdr. Bu konuda Kru, Dr ve Artaxerxes tarafndan verilenhkmler zeyr'in kitabnda yeralmaktadr. Yunan tarihilerinden gelen bilgiler de bunlar ksmendesteklemektedir.

Yahudilerin ulusal kaynakl rivayetleri, zeyr, Nehemya ve Haca'nn gnderilmipeygamberlerden olduklarn ve mparator Artaxerxes'in saraynda izzet ve ikram grdklerinibildirmektedir. mparator'u yahdlerle ilgili anlan emir ve fermanlar karmaya tevik eden de onlarolmutu. Bizce btn bunlar inkr etmeyi gerektirecek gl kantlar szkonusu deildir.

Eer bu olaylar doru ve shhatli ise, mparator Kru'u yahdlere efkatle yaklamaya sevkedenfaktrler nelerdir? Szkonusu kehanetlerin bunda bir pay olmu mudur?

Szkonusu kehanetler arasnda belki de en nemlisi, birleen Med ve Pers krallnn iki boynuzlubir koa benzetilmesi kehanettir. Danyal peygambere isnad edilen bir ryadan kaynaklanan bukehanette anlatlanlarn Makedonyal skender iin sylenmi olduunu kabul etsek bile, kehanetin ilkblm Kru'un kyla ilgiliydi. Bu da Kru'u halk arasnda mehur etmiti. Muhtemelen Krubu kehanetle hret bulmu ve bunu gzel karlamt. ran'da yaplan arkeolojik kazlarda ortayakan Kru heykeliyle ilgili verileri daha sonra ele alacaz. Bu veriler, sorunu byk ldezmektedir.

Modern aratrmaclarn Danyal peygamberin varl hakkndaki kukularna gelince, gerektarihsel veriler, gerekse bize ulaan nakiller bu kukular desteklememektedir. Danyal, bir efsaneolabilir. Ama syledii szlerin tarihsel gerekliinin bulunmas gerekmektedir. Danyal kssasnntamamna inanmasak bile, bu isimde bir ahsm yaadn teslim etmemiz gerekir. Anlan ahs, ilim

ve hikmet bilgisi sayesinde Babil saraynda yer edinmitir. [37]Yahudilerle Zerdtiler Arasndaki likilerBurada bir ara vererek aratrmamzn nemli bir boyutuna daha dikkat ekmek istiyoruz. Bu

boyut, aratrmamzn ana konusu olan Kru'un Zerdtle mensup olmasdr. Bu noktann,zellikle Persler'le yahdler arasndaki ilikileri tanmlama abalarnda byk nemi vardr.Bilindii zere o dnemde dnyada yaygn olan inan, putperest ve oktanrl bir nitelie sahipti. Ognn dnyasnda bu yaygn gereklikten istisna edilebilecek iki zmre vard ki onlar da, yahdler vezerdt dinine mensup olanlard. Bu iki dinin taraftarlar, putperestliin her trl tezahrndenuzaktlar. Bunlarn tarihlerinde de putperestliin izlerine rastlanmamaktadr.

Durum byle olunca aklc grnen Kru'un Babil'i fethettikten sonra yahd inanlarndan veahlk yapsndan haberdr olmasyd. O da gayet tabi olarak bu dinin mensuplarna sayg gstermive kendisiyle ilgili kehanetleri samimiyetle deerlendirmitir.

Bu balamda zerinde dnmeye deer bir nokta ortaya kmaktadr: Arap tarihiler, islamncesi tarihin yazmna baladklarnda srailiyt kaynaklarnda Zerdt ve onun taraftarlarnn srailoullarnn peygamberleriyle olan ilikileriyle karlamlard. rnein Taber bu tr rivayetlerizikretmi, ondan sonraki tarihiler de bu rivayetleri delil olarak grmlerdir.

Hi kukusuz bu rivayetler aslsz ve bo verilerden ibarettir. Ancak bunlarn mcerret varlklarbile Zerdtle yakn bir yahd dncesinin bulunduunu gstermeye yetmektedir. Bu dnce,geen zaman iinde uydurma rivayetlerin olumasna da zemin hazrlamtr. Bunlar o kadar revabulmu ve yaylmtr ki yahdler bunlara dayanarak zerdtln de kendi dinlerinden iktibasedildiini isbat etmeye almlardr. ddialarna gre Zerdt ve ona tbi olanlar, yahudipeygamberlerinin rencileriydi. [38]

Kru'la lgili Yahdi nanGetiimiz blmde Yahd esfr hakknda modern bilim adamlarnn kritiklerini ksaca

aktarmtk. Ama aratrmalarn o boyutu bizi ok da ilgilendirmemektedir. Szkonusu kehanetlerolaylar yaanmadan nce mi sylenmitir? Yoksa olaylardan sonra m uydurulmulardr? Konumuzlailgili olarak bunun ok nemi yoktur. Bizim asl meselemiz, konumuzla ilgili yahd ulusaldncesinin znn ne olduudur.

Bilindii zere Y, Yeremy ve Danyal peygamberlerin Sifr'leri yahdler iin insan zihnininrn olmayan vahye dayal kitaplardr. Onlar bu kitaplarda yeralan bilgilere ve kehanetlere olduugibi inanmaktadrlar. Onlara gre bu kehanetler, ok nceden bildirilmi ve daha sonra harfiyengereklemitir.

Yahudilerin kkl inanlarndan biri de, Kru'un knn ilh kaynakl oluudur. O, srailoullarn kurtarmak ve Kuds' yeniden imr etmek iin gnderilmi bir ahsiyettir. Nitekim Kru,Y peygamberin kitabnda Allah'n oban ve meshi gibi lakaplarla anlmtr. Hakkndasylenenler arasnda unlar zikredebiliriz: O, Allah'n iradesini uygulayandr. Allah ona ismiyle hitapetmitir. Onu srail oullarn korumak ve kalkndrmak iin gndermitir. Danyal'n ryasnda ikiboynuzlu bir koa benzetilmitir. Y ise onu Dou'nun kartal olarak grmtr. Konuyla ilgiliyahd inan gayet ak ve kesindir. Bu inan, onlarn kendi kutsal Sifr'lerine dayandklarngstermektedir. Yine onlar Kru'un Zlkarneyn olduunu dnmekte ve onun ortaya knkendi peygamberlerinin ilh mjdelerinin tasdiki olarak deerlendirmektedirler.

Durum anlatld gibi olduuna gre yahdlerin Zlkarneyn hakknda sorduklar sorudakasdedilen kiilik Kru'tan bakas olmamaktadr. Bu, Danyal peygamberin ryasnda ift boynuzlubir ko olarak grd ahsiyetten bakas deildir. Karn=Boynuz kelimesinin Arapa vebranice'de ortak olduunu daha nce belirtmitik. Kesin olan bir husus da, Arap yahdlerininZlkarneyn ile mparator Kru'u kasdettikleridir. Daha nce aktardmz es-Sdd'nin rivayeti de buyorumu teyid etmektedir. O rivayette, Zlkarneyn'in Tevrat'ta sadece bir kez anld belirtilmiti. Bu

husus, gereklere tpatp uymaktadr. ki boynuzlu ko Tevrat'ta sadece bir yerde gemektedir ki oda Danyal peygamberin Sifri'dir.

Bu aklama ile, bir ok kapallk ayn anda ortadan kalkmaktadr. Karn kelimesini, bilinenszlk anlamndan kartarak zorlamaya gerek yoktur. Dayanaksz tevil ve zorlamalara da lzumyoktur. Tarihsel bir kiilik olarak Zlkarneyn btn aklyla ortaya kmtr. Onunla ilgili olarakKur'an'da yeralan hal ve sfatlara gelince, bunlarn da Kru'a aynen uyduunu ilerleyen sayfalardagreceiz. Bunu yaparken aslsz delillere ve zorlamalara ihtiyacmz olmayacaktr. [39]

Kru'un Ta Heykelinin BulunuuKur'an'da zikredilen Zlkarneynle ilgili bu tefsir, aklma ilk kez Danyal Sifri'ni incelerken

gelmiti. Sonra konuyla ilgili olarak Yunanl tarihilerin yazdklarn inceledik. Bu bilgiler sahipolduumuz gr daha da glendirdi. Ancak Tevrat'ta bulunmayan ve Yunanl tarihilerinyaztlarnda da yeralmayan ok nemli bir delil daha vard. Bu delil u idi: Yllar sonra antik rankalntlarn grme ve arkeologlarn bunlarla ilgili yazdklarn inceleme frsat buldum. Yine budnemde gndeme gelen bir arkeolojik keif, phe ve kukularma tamamen son verdi veZlkarneyn ile kasdedilen kiinin Kru olduu inancm kesinleti. Artk baka ahsiyetleraratrmama gerek kalmamt.

Bu nemli arkeolojik keif, mparator Kru'a ait tatan yaplm bir heykelin bulunmasyd.Heykel, antik ran bakenti stahr'dan elli mil kadar uzakta, Morgb nehrinin kysnda bir yerde dikiliolarak bulunmutu. James Morier bu heykelin varlndan daha nce szetmiti. Ondan yllar sonraSir Robert K. Porter heykelin bulunduu alanda detayl etdler yapm ve heykele ait kara kalemizimiyle bir resmi de neretmiti. Bu resim, onun ran ve Grcistan'a yapt gezilerini anlattkitabnda bulunmaktadr.

Rahib Foster de 1851 ylnda On Primitive Languages adl kitabnn ikinci cildinde bu heykeldenszetmitir. Heykel hakknda Tevrat'tan karsamalarda bulunmu ve heykele ait daha ak bir resmeyer vermitir.

ivi yazsyla yazlm kaide, bulunduu zamana kadar henz tamamen silinmemiti. Herhalkrda heykelin Kru'a ait olduu kesindir. Daha ge dnemde yaplan aratrmalar da, hi birkukuya yer vermeyecek ekilde bunu desteklemektedir.

Daha sonra tannm Fransz yazar Deu Lafoy ran'n antik eserleriyle ilgili kitabn yaymlam vebu kitabnda heykelin boyutlu bir izimine yer vermitir. Bylece heykel daha net bir grnmkazanmtr.

Ondokuzuncu yzyl arkeoloji bilginleri, heykelin estetik deerinin yksek olduunubelirtmilerdir. rnein Deu Lafoy, heykelin antik ta oymaclnn en kymetli rneklerinden biriolduunu sylemitir. En gzel Yunan heykelleriyle boy lebilen bu heykel, Asya heykelciliininbelki de tek numunesidir. Heykel, antik ran eserleri arasnda ok nemli bir yere sahiptir. Bir okAlman bilimadam, srf bu gzel heykeli grmek iin ran ilerinde yaplan skntl yolculuklar gzealmlardr.

Heykel, insan biiminde yaplmtr. Kru, iki yannda kartal kanatlarn andran kanatlarla tasviredilmitir. Banda da ko boynuzlarn andran boynuzlar vardr. Sa eli ileri uzanmtr. zerindekigiysi, Babil ve ran krallarnda grmeye altmz trden bir giysidir. Bu heykel, Zlkarneyntasavvurunun Kru iin olutuu fikrini hi bir kukuya mahal vermeyecek ekilde kantlamaktadr.mparator Kru bu heykelde iki boynuzlu olarak grnmektedir. Danyal peygamberin ryasndagrd iki boynuzlu ko, normal kolar gibi deildi. Boynuzlarndan biri geriye doru kvrlmt.Kru heykelindeki boynuzlarn da ayn ekilde olduunu grmekteyiz. Heykelin yanlarnda bulunankanatlar da, Y Sifr'inde sylenenleri artrmaktadr: Dou'dan bir kartal arrm. Uzak birdiyardan yle bir adam arrm ki benim honutluklarm tamama erdirir. Bu kanatlar sebebiyle,heykel ku heykeli olarak hret bulmutur. Heykelin kysnda bulunduu nehir de Morgb yani

'ku nehri' adyla bilinmektedir.Heykel ne zaman yaplmtr? Kru hayatta iken mi, yoksa onun lmnden sonra halefleri

tarafndan m yaplmtr? Bu konuda kesin bir yargya varmak hayli gtr. Elamllar ve Persler'inbakenti gnmzde Ehvaz olarak bilinen Ss ehri idi. ehir ran'n Gney'inde yeralmaktadr. Med(=Mada, Meida) krallnn bakenti ise Hemedan ehriydi. Ayn isimle gnmzde de mevcut olanehrin sadece konumu biraz yer deitirmitir.

Kral Dr'dan sonra ynetime gelen ve Araplar tarafndan Erder olarak bilinen Artaxerxes ilk iolarak stahr ehrini bakent yapm, saraylar ve antlarla imr etmiti. Ahameniler hanedannnsonuna kadar da ehrin bakent stats devam etmitir. Bilindii zere bu hanedann son imparatoruIII. Dr'dr. Sonrasnda skender'in saldrs sonucu ehir tamamen yklp yaklmtr. Mslmanlarblgeyi fethettiklerinde stahr ehri artk harap bir ky kimliindeydi. Onlar da oraya altm milmesafede irz ehrini kurmulardr.

Grlen odur ki Kru heykeli Kral Artaxerxes zamannda yaplmtr. nk heykel, ta birkaidenin zerindeki heykelden baka hi bir kalntnn kalmad stahr ehrinin semtlerinden birindebulunmaktadr. stahr ehrinde yaplan btn binalar gibi heykelin de Artaxerxes dnemine ait olmasgerekir. Bu doru olunca, Kru'un Zlkarneyn ve Zlcenaheyn (=ki kanatl) olmas dncesi dahada glenmektedir. nk bu, Kru'un szkonusu sfatlarla daha o dnemde mehur olduunu vehaleflerinin de bunun bilincinde olduklarn gsterir, Artaxerxes dneminde Kru'un heykeliniyapmak istedikleri zaman da ite bu kanaattan etkilenmilerdir. [40]

Yahdlerin Kutsal SifrleriBu noktada karmza temel bir mesele kmaktadr. Heykel, Kru hakkndaki Zlkarneyn

tasavvurunun gayet yaygn olduunu kantlamaktadr. Ahameni hanedannda da bu inancn bulunduuaka grlmektedir. Peki bu tasavvurun kkeni nedir? Eer yahdlerin kutsal kitaplarnnnakillerini shhatli grrsek bu yndeki gerek tasavvurun kaynann Danyaln ryas ve Y'nnkehanetleri olduunu syleyebiliriz. Peki bu gr kabul edilebilir midir?

Elimizdeki bilgiler bu grten yararlanabileceimizi gstermektedir. En azndan u iki hususuteslim etmemiz gerekir:

1. Danyal peygamberin ryasyla ilgili sylenenler, Babil'in fethinden sonra yaygn olarak bilinirolmutur. Bu ryada skender'le ilgili olan blmler aslnda olmayp sonradan ilave edilmitir.

2. Bu rivayet ve II. Y'nn kehaneti, zeyr'in kitabnda da belirtildii zere Kru'un kulanagitmitir. Kru ve maiyeti, bu bilgilerden holanmakla kalmayp bunlara sarlmlardr. Hatta dahada ileri giderek iki boynuz ve kartal, Kralln resmi sembolleri haline getirmilerdir. Kral Kru butarihten sonra resmi olarak Zlkarneyn ve Zlcenaheyn olarak nitelenir olmutur. Bulunan heykelde, zeyr'in kitabnda yazlanlarn tasdik edilmesi mahiyetindedir. srail peygamberlerinin mjdeleriKru'a sunulmu, o da bunlar ahsnn seilmilii ve stnl esasna dayanan manevi metinlerolarak kabul etmitir.

Btn bunlarn aksinin caiz olduu da sylenebilir. Zlkarneyn ve Zlcenaheyntasavvurlarnn yahd kkenli olmadklar ifade edilebilir. Bunlar bizzat Kru veya Pers halknnmuhayyileleri de ortaya atm olabilir. Kru bu sfatla mehur olup tanndktan sonra da yahdmetinlerini yazanlar, oturup btn bu kehanetleri uydurmu olabilirler. Kru'u Danyal'n kitabndaKo, Y'nn kitabnda da Kartal olarak takdim etmeye alm olabilirler.

Bu tr varsaymlar iin kap ardna kadar aktr. Bu tr konularda kesin kararlara varabilmek debir hayli gtr. Ama her varsaym iin belli bir dayanan bulunmas da gereklidir. Yukardakiparagrafta sraladmz varsaymlarn hi bir dayana yoktur. Bir takm phelerin varln ilerisrerek yahd metinlerinin tamamn reddetmemiz mmkn deildir. Bunun dnda bu tr birtasavvur, Pers dnce yapsnn rn olarak grlmeye de pek uygun deildir. Bizce bu tasavvuruniyz, btn aklyla katksz bir yahd tasavvuru olduunu sylemektedir. Yahudiler daha ilk

gnden itibaren insan hayatnda grlen bir takm olay ve hakikatleri, koyuna, koa, olaagndermeler yaparak aklamlardr. shak peygamberin kurban, Mesih'in kefareti, Yaratl kitab,Yuhanna'nn keifleri ve dierlerinin hemen hepsinde bu tr benzetmelerle karlamaktayz. teyandan Pers ve Zerdt dncesinde bu tr benzetmelere asla rastlanmamaktadr. rnein Avesta butr tasavvurlardan tamamen uzaktr. [41]

AHEMEN HANEDANI VE KRUBu blmde Kru'la ilgili olarak tarihsel kaynaklarda bulunan bilgileri ve bunlarn Kur'an'a

uygunluunu ele alacaz. [42]ran Tarihinin DnemiModern tarihiler ran tarihini blme ayrmlardr.lk dnem Makedonyal skender'in saldrsndan nceki dnemi kapsar.kinci dnem Araplar'n Yerel Krallklar (Mulk-i Tavif) dedikleri Parthlar dnemidir.nc donem ise Sasanler dnemidir.ran, tarihinin ilk dneminde an ve kudretin doruuna ulamtr. zellikle Kru'un tahta

gemesiyle birlikte ran byk gelime gstermitir. Ancak bu dneme ait bilgiler olduka snrldr.Bu dnemi dorudan tanmamz salayacak veri kaynaklar mevcut deildir. Ulatmz bilgilerinounluu, onlarla ayn dnemde yaayan baka bir ulusun, yani Yunanllar'n aktardklarndanibarettir. Eer Yunanl tarihilerin kaytlar olmasayd, ran tarihinin bu grkemli dnemi tamamenunutulmu olacakt.

Konuyla ilgili verileri aktaran tarihilerin banda Herodotos, Ctesies ve Xenophon gelmektedir.Arap mtercimler de tarih adna byk bir ran kssas brakmlardr. Onlardan sonra yaayanFirdevs de, bunlar iirletirerek bir destan haline getirmi ve ebedletirmitir. Ancak bu destandaskender'in saldrsndan ncesine ait bilgiler tarihten ok efsane niteliindedir. Tarih bilimininbunlara bak, Hintlilerin dinsel efsaneleri olan Mahabharata, Ramayana ve lyada destanlarnabaklar gibidir. Mahabharata, Ramayana ve lyada destanlarnda konu edilen ahslar hakknda naslkesin bilgiye sahip deilsek, Firdevs'nin ehname'sinde ad geen ahslar hakknda da kesinyarglara sahip olmamz mmkn deildir. Bunlar, tarihte gerekten yaam kiilikler midir? Yoksazihinlerde retilmi hayali kahramanlar mdr? Bu noktada kesin gr belirtmek mmkn deildir.Antik ran kahramanlar arasnda yeralan Cemd, Dahhak, Rstem, sfendiyr, Sam ve Neriman gibiahsiyetlerin hayal dnyamzdaki yerleri bellidir. Ama bunlar gerekten yaam insanlar mdr?Yoksa antik iran mitolojisi tarafndan m retilmilerdir?

Hi kukusuz insanlk tarihinin tuhaf dramlarndan biri de ran gibi geni bir corafyada hkmsren grkemli devletlerin tarihlerinin efsanelere karm olmasdr. Bu karklk o kadar derinlereinmitir ki, szkonusu devletlerin izlerine tarih sayfalarnda rastlamamz imkansz klmtr. ranmitolojisinin temel unsurlarnn hangi dnemde olumaya baladn ve hangi zaman diliminde buekilde kapsaml ve detayl bir mitolojik veriye dntn saptamak da zordur. Ancak btnplaklyla ortada duran bir gerek vardr ki Zerdt dinine mensup olanlarn kutsal kitaplar Avestabu efsanelere kaynaklk etmitir. Kaynan Avesta'dan alan bu mitoloji kltr zamanla gelierekdrt drtlk bir efsane halini almtr. Avesta'nm bize kadar ulaan baz blmlerinde, mitolojininBedad krallar olarak takdim ettii baz ahsiyetlerin isimlerine rastlamaktayz. Muhtemeldir ki ilkkaynak, dillerde tedavl edilmek suretiyle aktarlm ve Sasanler dneminde efsane eklini alm,ulusal kahramanlk drtleri tarihsel unsurlar beslemitir. Pehlev dilinde yazlan ilk kaynaklarskender'in ran'a saldrsyla birlikte yokedildikten sonra efsane gerek tarihin yerini almtr.

Arap tarihiler antik ran tarihini yazmak istediklerinde, tarihsel malzeme olarak hi bir eybulamamlardr. Tek bulduklar Sasan dneminde yazlan mitoloji idi. Ebu Hamza el-Isfahan, bnen-Nedm, Mesd ve dierlerinin kaydettii, Hdnme, Ayinnme, Rstem-i sfendiyrnme, ya daPers Krallarnn Hayatlar tarzndan Pehlevce kitaplar yukarda anlattmz efsnelerin

muhtevasndan baka bir ey deildi. Bunlarn hemen hepsi tarih adna Arapa'ya evrilmitir. Bumalzemeyi ncelikle Ebu Ali el-Belh ele almt. Arkasndan Firdevs bunlar nazm haline sokarakehname adyla yazya dkmt. Onlardan sonra da kefedilen bir takm Pehlevce efsanelerolmutur. Ondokuzuncu yzyl tarihileri bu efsaneleri ehname ile karlatrdklarnda ilk devirefsanelerinin ne kadar titiz bir ekilde Arapa'ya evrildii ortaya kmtr. Firdevs'nin yapt,bunlar akc bir Farsa ile nazma dkmekten te gitmemitir.

Burada zikredilmesi gereken bir husus da Arap tarihilerin bu efsaneler hakkndaki kanaatlerininyerinde oluudur. Onlar bu efsaneleri olduu gibi Arapa'ya evirmi, ama tarihsel bir deerykleyerek bakmamlardr. Konuyla ilgili en eski Arap tarihisi Ebu Hamza el-sfahan, tarihle ilgilikaytlarn Sasan dnemiyle snrlam, ondan nceki dnemleri gzard ederken de yle demitir:Bu dnemlere vkf olmann imkan yoktur. nk hakik bilgiler ihtiva eden Pehlevce eserlerskender'in hcumundan sonra tamamen tahrip edilmitir. [43]

Ykb bu efsaneleri naklettikten sonra unu aklama gereini duymutur: Bu bilgilerin tarihle enufak ilikisi yoktur! el-Brn, bu efsaneyi tamamen reddederek yle demitir:

Bunlar akln kabul edemeyecei trden bilgilerdir! [44] bn-i Miskeveyh ise Tecribu'l-memadl eserinde bu efsanelerden ksaca szettikten sonra u yorumu yapmtr: Bunlar tamamen vehimrndr. Yazl tarih Sasan devriyle birlikte balar. [45]

Arap tarihiler, Yunanl meslektalarnn yazdklarndan habersiz deillerdi. Aksine gerek Yunantarihilerin yazdklarnn, gerekse yahd kutsal metinlerinde yeralan bilgilerin bu efsanelerden byklde ayrtn bilmekteydiler. te bu nedenle Pers tarihini iki ana blme ayrmlard: Yunanrivayetleri; Pers rivayetleri. Mesd, Tenbhu'l-erf adl eserinde bu iki rivayet arasndaki farka iaretettikten sonra yle demitir: Ben, Yunan rivayetine tamamen yz evirdim. nk Pers rivayetiyleelimekteydi. Doru olan bir ulusun tarihini, o ulusun dilindeki kaynaklardan almaktr. Ev sahibi,evini herkesten iyi bilir! [46]

Ama ne zcdr ki Mesd'nin mitleri tamamen suya dmtr. nk Persler kendi tarihlerinineredeyse tamamen kaybetmilerdi!

Ebu'r-Reyhn el-Brn, Pers rivayeti zerinde kafa yormaktan uzak durmutur. O, el-Asrul-bkiye adl eserinde bu iki rivayeti birletirmeye alm, her iki rivayette de yeralan krallarnsralamasn yapmtr. Yunan rivayetinde yeralan kral isimleri tamamen gerek ahslara dayanmaktave bata da Kru'un ismi bulunmaktadr. Pers rivayetinin kral listesinde yeralan isimler ise,Firdevsinin ehname'sinde geen isimlerden te gitmemektedir. [47]

Modern a tarihileri de bu iki rivayet arasnda bir uzlama arayna girmiler, ancak baaryaulaamamlardr. Alman arkiyat Spiegel'in konuyla ilgili yazdklar etd edilmeye ve incelenmeyedeerdir. Ancak o da bu iki rivayeti birletirmeye muvaffak olamamtr.

Aratrmaclarn kafasn en ok megul eden mesele, Kru'un kiiliidir. Biz de bu noktadatereddt ederek ehnme'de Kru isminin bulunup bulunmadn merak ettik. Baz aratrmaclarKeykvusnmede anlatlan ahsiyetle Yunan tarihlerinde yazl olan Kru'un ayn kii olduunusanmlardr. Oysa bu ikisinin hayatlar arasnda derin farkllklar mevcuttur. Dolaysyla byle birvarsaymda bulunmak yanl olacaktr.

Bazlar ise ehnme'de geen Keyhsrev'in gerekte Kru olduunu sylemilerdir. Zira,Keyhsrev'in doumuyla ilgili efsane ile, Kru'un doumuyla ilgili efsane arasnda byk benzerlikvardr. Bu benzerlik aratrmaya deerdir. Ancak sadece bu benzerlik, iki ahsiyetin ayn kimseolduu noktasnda kesin bir yargda bulunmak iin yeterli deildir. nk hayatlarnda da benzerlikbulunmas gerekmektedir ki byle bir ey szkonusu deildir. [48]

Kru'la lgili KaynaklarKru hakkndaki bilgilerde grlen bu farkllk sebebiyle Yunanl tarihilerin yazdklarn esas

alarak onlardan yararlanmaktan baka aremiz kalmamaktadr. Pers kaynaklar arasnda ise, antikbuluntulardan baka bir ey dikkate deer gzkmemektedir. Bu buluntularn en nemlisi, iviyazsyla yazlm Dr kitabeleridir. Ondokuzuncu yzyl bilginleri bu kitabelerdeki sembollerizmeyi baarmlardr. Bir dier bulgu ise Kru'un bizzat kendi heykelidir. Zaman ona zararvermeyi baaramad iin bundan da yararlanmamz mmkn olmutur. O, sessiz diliyleikibinbeyz yl ncesinden bize yle demektedir:

te eserlerimiz ki bizi gsterirler,Bizden sonra soracanz eserlere sorun!Yunan tarihilere baktmzda bunlardan nn Kru hakknda detayl bilgiler verdiklerini

gryoruz: Herodotos, Ctesies ve Xenophon.Herodotos gerekten de Tarihilerin babas sfatn haketmi bir kiiliktir. O, M.. 484 ylnda

domutur. Ctesies, tpla uram ve Pers mparatoru'nun saraynda tabip olarak almtr.Xenophon, Socrates'in rencisi olan bir filozoftu. ran sarayyla da uzun sreli bir ilikisi olmutu.

Szkonusu arkeolojik buluntular, Yunanl tarihilerin yazdklarn tamamen dorulamaktadr.rnein Herodotos ve Xenophon'un zikrettikleri Kru'un soyaac Dr'nn kitabesinde aynenbulunmaktadr. Babil kazlarnda ortaya karlan Kru'un mhr iin de ayn durum geerlidir. Bumhr de baz tarihlere ve yllara k tutmaktadr. [49]

Med ve Pers KrallklarM.. 560 ylnda ran topraklar iki krallk arasnda blnm bir haldeydi. Gney ran, Pers

krall olarak bilinmekteydi. Kuzey ran ise, Med (=Mada, Meida) krall olarak bilinmekteydi.Yunanllar'n Meida adn verdikleri bu kralla, Araplar Mht krall derlerdi.

Asur ve Babil ynetimleri ok gl bir iktidara sahip olduklar iin ran'n her iki blm debunlarn basks altndayd. ki blgeyi yerel prenslikler ynetmekteydi. M. . 612 ylnda Ninovaehri ykld ve Asur saltanatna son verildi. Bu olay sonucunda Kuzey ran halk zgrlklerinekavutular. Zaman ierisinde bu blgede gl Med krall olutu. Gney'deki Pers kabileleri debundan cesaret alarak balarn kaldrmaya baladlar. Sonuta orada da Ann krall ad verilen birynetim kuruldu. Ama her iki kralln da zikre deer baarlar olmad iin silik krallklar olarakyaamaya devam ettiler. Ninova'nn yklmasndan sonra Babil'in blgedeki etkinlii genilemi vegc iyice artmt. Nitekim Babil Kral Nabukadnazar (=Nabukodonosor) Bat Asya'y tamamen istilaetmiti. Dolaysyla eski ran'n iki krallnn bu blgede kayda deer bir arlklar kalmamt. [50]

Kru'un Ortaya kM.. 599 ylnda yeni bir ahsiyet gayet ilgin artlarda tarih sahnesine kt. Ksa zamanda o

gnn dnyasnn baklar bu insana yneldi. Bu, Ahemeni hanedanndan gelen bir genti. AdKru'tu. Yunanllar ona 'Sairis' diyorlard. Araplar ise 'Kor, Khayr ve Keyhsrev' diyorlard.Pers prensleri bu genci lider kabul ettiler. Kru, ok ksa bir srede Med topraklarn ele geirdi.Bylece iki ksma ayrlm bulunan ran topraklar tek bir krallk altnda birlemi oluyordu. Bu,tarihte ilk kez oluyordu. Bat Asya'da yeni bir imparatorluk kurulmutu.

Ardndan Kru'un fetih faaliyetleri balad. Bu fetihler, kan aktmak, iktidar geniletmek veganimet toplamak iin yaplm fetihler deildi. Aksine gvenlik, hak ve adaleti yaymak iin yaplmfaaliyetlerdi. Kru, zulme urayanlara adalet vadediyor, bask altndakilerin ellerinden tutuyordu.Tahta knn zerinden henz oniki yl gemiti ki Karadeniz'den Baktria Belli l blgesinekadar geni bir corafya onun kontrolne girdi.

Dnya tarihindeki dier byk ahsiyetler gibi, Kru hakknda da efsaneler retilmeyebalamt. nsanlar, onun ok ilgin artlarda ortaya ktn iddia ediyorlard. Herodotos veXenophon bu efsaneyi ok detayl olarak anlatmaktadrlar. Efsane zetle yledir: Kru'un annetarafndan dedesi Astyages idi. Doumundan nce onu ldrmeye karar vermi ve bu ynde emirvermiti. Ancak ilah hikmet gerei lkenin prenslerinden biri yeni doacak bu bebee acm ve onu

kurtarmt. Sonuta ocuk ormanlarda ve vadilerde yaayarak bymt.O, sarayda doan dier ocuklarn aksine eitim almamt. lah irade, onun tabiat okulunda

eitilmesini dilemi ve llerde, vadilerde eitmiti. Ancak stn yeteneklerinin ve ahlknn ortayakaca gn gelecekti. Nitekim o gn geldiinde lkede tannmaya ve nfuzu artmaya baladBtn ran onun gerek yzn rendi. Byle bir gce ulatktan sonra kendisine tuzak kurandmanlarndan intikam almas gerekirdi. Ama o, affetmeyi intikama tercih ederek hepsini hogrd.Hatta acmasz dedesi Astyages bile ondan hi bir ktlk grmedi. [51]

lk Askeri SeferKru tahta ktktan sonra Lidya kral Kroesus'un tahrikleriyle karlat. Yunanl tarihilerin

ortak gr, saldrganl Kroesus'un balattyd. Kru, silahlarn mecbur kald iin kuanmt.Savunma amacyla yapt sava, onun zaferiyle sonulanm ve Bat ynndeki ilk grevinitamamlamt.

Lidya, Kk Asya'nn Kuzey ksmnda bugn Anadolu olarak bilinen corafyada yeralyordu.Gnmzde Trkiye'nin bulunduu blgede o dnemde Yunan karakterli bir devlet bulunuyordu.Kru bu devleti malup etmiti. O zamanlar malup olan lkenin bana gelen, bask ve ykmdanbaka bir ey olamazd. Ancak btn Yunan tarihilerin de ifade ettikleri gibi Kru'un zaferinde butr olaylar yaanmamtr. Kru, fethettii lkenin halkna iyi ve cmert davranmt. yle ki halk,lkelerinde bir savan yaandn dahi hissetmemiti. Ancak Herodotos'un aktard bir olay okilgintir. Buna gre Kru, odundan bir yn yaptrm ve stne bir sandalye oturtmu, sonra daKroseus'u zerine oturtarak odunu atelemelerini emretmiti. Kru, bu emriyle Kroseus'un cesaretinisnamak, ya da onun lkesinde varolan totemist vehimleri geersiz klmak istemi olabilir. Yenikkraln odunlarn stnde sebat iinde oturduunu grnce, emrini iptal ederek kendisini affetmitir.Kroesus, mrnn sonuna kadar Kru'un himayesinde izzet ve ikram iinde yaamtr. Dneminhalklar, Kru'un bu savan duyduktan sonra onun bilinen trden bir fatih olmadn anlamlard.O, bir fatihten ok yeni bir ahlk retisinin sahibiydi. O, kendi topraklar zerinde yeni bir siyaset veahlk anlayna dayal bir imparatorluun temellerini atmaktayd. [52]

kinci Askeri SeferKru'un ikinci askeri etkinlii Dou'da olmutu. Mekrn Belucistan ve Baktria Belh l

blgesinde yaayan bir takm barbar kabileler ayaklanmlard. lkede huzur ve asayii devamettirmek iin blgeye dnk bir askeri sefere kmaktan baka are yoktu. Mekrn, Gney ran ileSind arasnda blgeye verilen isimdi. Baktria ise, bugnk Belh blgesidir. Yunanl tarihilerKru'un bu seferinden de szetmi, ama tarih belirtmemilerdir. Bu seferin M. . 540 ile 545 yllararasnda gereklemi olmas muhtemeldir.

Kru'un Belh'e ulamas Dou'nun en u noktasna ulamas anlamna gelmekteydi. nk o, buseferiyle Gney ran'dan karak Mekrn'a ulam oluyordu. Kendisi Belucistan'a urayarak Kabil'egitmi ve Kabil'den Belh'e ynelmitir. Persler Sind blgesini Hind olarak adlandrrlard. Dr'nnkitabesinde de Hind ismi, fethedilen yirmisekiz lke arasnda grlmektedir. [53]

Babil'in FethiM. . 545 ylnda Babil prensleri ve ileri gelenleri Kru'a giderek kendisini Babil'e

armlardr. Onlar byle bir davete sevkeden, Kral Belazarn uygulad bask ve zulmlerdi.Yeni Babil imparatorluu, ykk Ninova'nn enkaz zerine kurulmutu. Yeni imparatorluk, ksazamanda yaylp genilemiti. Araplar'n Buhtunnasr dedikleri Babil mparatoru Nabukadnazar,baskc ve ezici bir ynetim anlayna sahipti. Nfuz ve kudreti uzak yakn her yere ulamt. Filistinve am'a defalarca saldrmt. Son saldrsnda da Filistin'de kalan yahd ynetimlerini ortadankaldrmt. Hazkiyal, Yeremy ve'Y peygamberlerin Sifr'leri dnda bizzat Ahd-i Atk'in sayfalarbu dnemde yaanan trajedileri ok detayl olarak kaydetmektedir. Babilin dur durak bilmeyensaldrlar, yahdler iin yrek yakan aclara yol amtr. Yahd ehirleri birer birer yklm,

Kuds'teki Mabed yerle bir edilmiti. Bu saldrlar karsnda yahdilerin dinsel mekanlar hementamamen tahrip edilmi, en byk kayp da Tevrat'ta olmutur. Babil ordular, yahdilerin bykounluunu imha ederken kalanlar da ya esir edilmi, ya da dnyann drt bir tarafna yaylmlard.

Filistin'de yaayan yahdlerden esir edilenler, Babil ordusu tarafndan hayvanlar gibisrklenerek Babil'e gtrlmlerdi. Kuds'te harabelerden baka bir ey kalmamt. Eli silah tutanyahdlerden hayatta kalanlar, Babil'de zillet ve aalanmayla dolu bir hayata balamlard. Budurum, yetmi yl srmtr.

Zorba Nabukadnazar'm lmnden sonra Babil devletinin gc azalmaya balad. Ardllar onunkadar akll ve muktedir yneticiler olamamt. Babil lkesinin gerek yneticileri tapnakrahipleriydi. Rahipler, Nabukadnazar'n ardndan Nabonidus'u tahta oturtmulard. O da lkeninidaresini Belazar'a teslim etmiti. Belazar, zulm, gnahkrlk ve irretlikle n salm bir kiilikti.Babil halk ondan bask dnda bir ey grmemi ve hayatlar ekilmez olmutu. Kru'un adilynetimi dnemin dnyasnda herkes tarafndan bilinmeye balaynca, Babil halk da ilerigelenlerinden oluan bir heyeti Kru'a gndermi ve onu Babil'i almaya armlard. Halk bask vezulmden bunalmt.

Btn tarihiler, o dnemde Babil'in yeryzndeki en salam surlara sahip olduu hususundamttefiktirler. ehrin surlar lleri ve salaml bakmndan zamann esiz yaplarndand. Odevirde mevcut olan silahlarn bu salam kale karsnda etkili olmas szkonusu deildi. Bunaramen Kru Babil halknn davetine kaytsz kalmad. Ordusuyla beraber yola karak ehrievreleyen surlarn nne kadar geldi. Herodotos bu noktada u detay kaydetmektedir: Babil ehrinineski valisi Gobryas, Kru'un refakatinde bulunuyor ve orduya rehberlik ediyordu. Onun tavsiyesi ileDicle nehrinin kenarna kanallar kazlarak nehrin yata deitirildi. Bylece ehrin su kaynakurutulmu oldu. Kru'un askerleri bir gece eski nehir yatan kullanarak ehre szdlar ve Babil'iierden aldlar. [54]

Yahdi Esaretinin Sonu, Mabed'in Yeniden nas ve Yahd Ulusal nanYahdilerin kutsal metinleri, Kru'un kn ve Babil'in fethini Allah katndan bir mucize olarak

grmektedir. Bylelikle yahdilerin yetmi yllk esaretleri son bulmu, Kuds'n yeniden inaedilmesinin n almt. Yahudilere gre btn bunlar Y peygamberin yzaltm, Yeremypeygamberin altm yl nce haber verdii olaylard.

Yahd tarihi, onlarn dinsel inanlarnda mayalanarak olumutur. Ahd-i Atik, sadeceeriatlarnn deil ayn zamanda tarihlerinin de kaynadr. Yahdler, insanlk tarihi hakkndakendilerine zg bir tarih tasavvuru oluturmu ve bu tasavvuru vahiy ve risaletle desteklemilerdir.Bu yzdendir ki Ahd-i Atk'in her rivayeti, onlarn akidevi temelleri iin de bir dayanakoluturmaktadr. Onlar bu rivayetlerin hepsine tam bir imanla inanrlar. Konumuzla ilgili Sifrler yledemektedir: Btn kehanetler, Babil'in fethinden sonra mparator Kru'a sunuldu. O da onlar hokarlad ve etkilendi. Bunun sonucunda da kendilerinden gaspedilmi olan btn altn ve gmkaplarn yahdlere iade edilmesini emretti. Bu kaplar, Nabukadnazar tarafndan Mabed'den alnarakBabil'e getirilmiti. Kru, yahdilerin yurtlarna dnmelerine, yklan ehirleri onarmalarna ve ykkmabedleri yeniden ina etmelerine de izin vermiti. zeyr Sahifesi'nde bu konuda yle denmektedir:

Kral Kru Babil'i fethettikten sonra btn lkesinde unu ilan ettirdi: Gkyznn Rabbi banabtn dnya topraklarn balad. Kendisine ibadet edilmesi iin de Yahda topraklarndan Kuds'tebir mabed ina etmemi emretti. Rabbin halkndan olan herkes Kuds'e gitmeli ve orada Rabbin Evi'niina etmelidir. Krallmdaki btn insanlar da bu grevlerinde yahdlere yardm etmeli ve ihtiyaduyduklar altn ve gm onlara vermelidirler.

Kru'un fermanndan sonra ellibin yahd ailesi Babil'den Filistin'e getti. Ancak zeyr'inSahifesi'nde de beirtildii zere, mabedin inasnda bir takm przler kyordu. Kral'n am'dakivekili Dr ie karm ve mabedin inaatn durdurmutu. Yahudiler de ikayetlerini kraliyet

sarayna gtrmlerdi. Bu ikayetler kabul grm ve Dr yeni bir emir vererek Kru'un fermannteyid etmitir. zeyr peygamber Kral Artaxerxes zamannda kmt. zeyr, Babil'den Filistin'egiden ikinci br g kafilesinin banda bulunmu ve Tevrat' yeniden yazmt. O dnemde mabedininaatna yine ara verilmiti. Artaxerxes yeni bir emir kartarak Haca peygamberin gayretlerinekatkda bulunmu ve inaat bu sayede tamamlanmt.

Yahd ulusal kaynaklar Danyal, zeyr, Nehemy ve Haca peygamberlerin mparator Kru, Drve Artaxerxes'in yaknlna mazhar olduklarn bildirmektedir. Bu peygamberler onlarn saraylarndaizaz ve ihtiramla karlanrlard. Artaxerxes hakknda da yle bir rivayet vardr: Kral ArtaxerxesEsther adnda bir yahd kzyla evlenerek sarayna kralie yapmt. Sarayda bulunan baz prensleryahdler aleyhinde tertipte bulunmular, bu yahd kz da onlara engel olarak oyunlarn ortayakarmt. Apokrif Sahifesi adyla bilinen Ahd-i Atk sayfalarnda Esther Sahifesi de bulunmaktadr.Bu sahife, Yunanca'ya tercme edilen [55] Ahd-i Atik'te bulunurken Filistin nshasnda ve branicenshada bulunmamaktadr. [56]

nc Askeri SeferYunanl tarihiler Kru'un nc askeri hareketinin Kuzey'de olduunu ve Med snrlarn

takviye etmek iin yapldn bildirmilerdir. Bu seferin Med blgesinde yaplm olmasgerekmektedir. nk ran'n Kuzey blm Med blgesi olup Hazar denizi ile Karadeniz arasndakidalk kesimden olumaktadr. Bu blge daha sonra Kafkasya olarak isimlendirilmitir. GnmzKafkas lkeleri de bu dalk blgede yeralan vadilerde kurulmutur. Kru bu seferinde bir nehreulam ve bu nehir o zamandan beri Sairis Nehri olarak bilinegelmitir. Bu isim gnmzde dekullanlmaktadr. Kru, bu seferi srasnda da halklarndan bir toplulukla karlam ve bunlarYecc ve Mecc'n saldrlarndan yaknmlardr. Kru da szkonusu topluluu himaye etmek iindemirden bir sed yaplmasn emretmitir. Bunu ileride daha detayl olarak greceiz. zc olanhusus, Yunanl tarihilerin bu seferin ayrntlar zerinde fazla durmam olmalardr. [57]

Kru'un lm (M. . 529)Babilin fethinden sonra Kru'un hreti btn dnyaya yaylmt. nk yeryznde bu yeni

imparatorlua kar duracak hi bir g kalmamt. O dnemde Kru yeryznn en bykimparatoruydu. Bu, antik dnem iin yadrganacak bir durumdu. Ondrt yl nce mehul bir obanolan ve ormanlarda yaayan bir ahs o gnn en byk uluslarnn yegne hakimi haline gelmiti. O,Anadolu'nun bat sahillerinden Belh llerine kadar uzanan geni corafyada yaayan btn halklarnsnd bir ilticagh olmutu.

Kru Babil'i fethettikten sonra on yl daha yaad ve M. . 529 ylnda ld. Yaadmzyzylda kefedilen antik ran buluntular arasnda onun mezar da bulunmaktadr. Mermerden kareeklinde yaplm bir lahitten ibaret olan kabri, lleri defnetme alkanlnn Zerdtler arasndayaygn olan bir gelenei de gstermektedir. En azndan krallar ve eraf topraa verilmekteydi. KralDr'nn kabrinin bulunmas bu ihtimali daha da glendirmektedir. Avam onun kabrini Nak-Rstem olarak adlandrmtr. [58]

Kru'un Selef ve HalefleriBurada Kru'un selef ve haleflerini de zikretmemiz yerinde olur. nk Pehlev dili ile Yunan

dili arasndaki telaffuz farklar, baz isimlerin kartrlmasna yol amtr.Herodotos ve Xenophon tarafndan nakledilen Kru'un soyaac, Dr'nn kitabesini de tasdik

etmektedir. Kru'un dedesinin babas, Yunanllar'n Ahemenis diye adlandrdklar ahsiyetti.Tarihiler ve Dr'nn kitabesi, Med ve Pers Krallnn krallarnn bu ahsa mensup olduklarhususunda mttefiktir. Onlar, dedelerinin ismini hanedanlarnn ismi olarak benimsemilerdir.

Ahemenis'in Taisis adnda bir olu olmutu. Bu olunun da Cambyses adnda bir olu olmutu.Kru, Cambyses'in olu olarak dnyaya gelmiti.

Kru zorlama ile Cambyses'in adyla adlandrlm ve ismine kraliyet lakab olan Ehuuru ilave

edilmitir. Bu lakab kendinden sonraki krallar tarafndan da kullanlmtr. Yunanllar bu lakabAhasoros eklinde tahrif ederek kullanmlardr.

Cambyses'in tahta k babas Kru'tan sonra olmutur. O, M. . 525 ylnda Msr'a seferdzenlemi ve oray fethetmitir. Kendisi Msr'da iken Med halknn isyan ettikleri haberini almt.Gaumata adnda biri kendisinin Cambyses'in kardei olduunu ve adnn Bardisa olduunu iddiaederek halk ayaklandrmt. Cambyses, ayaklanmay bastrmak iin Msr'dan ayrlm ve am'dalmt. lmnn suikast sonucu olduu da sylenmitir.

Cambyses'in lmnden sonra Kru'un ocuklar arasnda tahta vris olacak baka bir oluolmad iin amcasnn olu Dr tahta kmtr. Dr, Med topraklarndaki ayaklanmay bastrarakGaumata'y idam etmi ve imparatorluun gcn dorua karmtr.

Dr ve Artaxerxes, onun halefi olmu dier imparatorlardr. Yahd kaynaklarnda ad geen drtimparator unlardr; Kru, Cambyses, Dr ve Artaxerxes. Yahudiler, Kuds'deki mabedin inasnaKru dneminde balam, Artaxerxes dneminde bitirmilerdir. [59]

II. Babil Seferi ve Babil Krallnn SonuDaha nce de grdmz gibi mparator Kru askeri fetihlerinde ok hogrl ve dildi. O,

fethettii lkelerin yerel ynetimlerini, din ve dsturlarn ortadan kaldrmazd. Bu gibi lkelere bellibir vergi ve bir takm st denetim aralar koymakla yetinirdi. Dier lkelerde yapt gibi Babil iinde aynn yapm ve vekilini orada brakarak ayrlmt. Babil, Kru'un imparatorluuna balolmasna karn iilerinde tamamen bamszd ve kendi kral vard.

Yunanl tarihiler Babil'deki bu statnn yirmi yl srdn sylemilerdir. Kru'un lmndensonra Dr'nn Med blgesindeki ayaklanmalarla megul olmasn frsat bilen Babil kral Persmparatorluu'na ballktan kurtulma yolunu semi ve tam bamszln ilan etmitir. mparatorDr, Kuzey'deki ayaklanmay bastrdktan sonra derhal Babil'e ynelmitir. Yunanl tarihilere greKru'un ehri almasna eski bir valinin yardmc olmas gibi Dr'ya da bir maceraperest yardmcolmutur. Bu adam ehre girerek kral aleyhine bir komplo hazrlam ve kral ldrldkten sonra kalekaplarn Pers ordusuna amtr.

Danyaln Sahifesi'nde bu olayla ilgili baka bir yaklamla karlamaktayz. Bu yaklam,tamamen farkl bir ierie sahiptir. Sahife'nin rivayetine gre olay yle gelimitir: Kralldrlmesinden bir gece nce sarayda bir elence dzenlemiti, iki sunan sakisine Kuds'dekiMabed'den gaspedilmi kadehte arap sunmasn emretmiti. Sk de kraln bu emrine uyarak bylebir kadehte arap sunmutu. Kral kadehi azna doru kaldrd zaman gaibden bir elin duvara Armidilinde yle bir yaz yazdn grd: Benden, benden kabul ettim ve Persler'den Kral bu yazygrnce dehete kaplmt. Kalbi korkuyla dolmutu. Derhal bycleri ve kahinleri artt. Onlarabu sz aklamalarn emretti. Ama hi biri gerek anlamn aklayamad. Kralie de ona Danyal'artmasn syledi. Kral, Danyal' artt. O bu ifadeyi yle aklad: Bu, Allah katndan sanayaplm bir uyardr. Ynetimin artk sonuna gelmitir. Benden, benden ifadesi, gnlerini saydm,anlamndadr. Kabul ettim ifadesi, lp tarttm anlamndadr. Yani o, senin arln bilmitir.Persler ifadesi ise, devletinin Persler'in eline geeceini gstermektedir. Bu konumann zerindenbir gn gemeden kral ldrld ve Dr'nn ordusu Babil'e girerek ehri tamamen ele geirdi.

Dr'nn bu zaferi sonucunda Babil, Med Pers imparatorluuna bal bir eyalet haline gelmitir.Danyal'a dayandrlan bu rivayetin asl var mdr? Bu meselede kesin bir karara varmak g

grnmektedir. Bunun sebebi de, szkonusu sahifenin Babil'in fethinden uzun sre sonra telif edilmiolmasdr. Bu szmzle, szkonusu rivayetin o ge dnemde uydurulmu olduunu sylemekistemiyoruz. nk rivayete konu olan olayn gemi bir dnemde yaanm olmas da muhtemeldir.Eer byle ise, rivayete konu olan olay nedir? Modern aratrmaclardan bazlar, en dorusunun burivayete konu olan olayn aratrlmas olduunu sylemilerdir. Bu durumda szkonusu komplonunaratrlmas gerekecektir. Babil kralna kar bu tr bir komplo dzenlenmi ise, onun en azl

dmanlarn tesbit etmek lazmdr. nk szkonusu komplonun bunlar tarafndan dzenlenmiolmas kuvvetle muhtemeldir. O dnemde ehir halk arasnda bu zellie en ok sahip olanlaryahdlerdir. Rivayette de bunu ima edecek ekilde Kral'n Kutsal Mabed'den gaspedilmi kadehtearap imek istedii belirtilmektedir. srail Mabedi'ni aalamaya dnk bu hareket en ok kimirahatsz edecekti? Elbette yahd cemaatinin ileri gelenlerini. Bu durumda szkonusu komplonun esasunsurlar ortaya kmaktadr. Belki sarayn duvarna szkonusu uyary gizli bir elle yazdranlar daonlard. Ama onlar bunu itiraf etmemekte, aksine kendilerini desteklemeye dnk bir mucize olaraktakdim etmektedirler. [60]

KUR'N VE TARHTE KRUZlkarneyn lakabyla ilgili meselenin tamamen zldn dnyoruz. Bu lakabn,

mparator Kru iin kullanlm olmas noktasnda hi bir kuku yoktur. Ahd-i Atk'in konuyla ilgilinakillerini tamamen gzard etsek bile, Kru'un kendi heykeli grmz destekleyen elle tutulupgzle grlen somut bir delildir. Bu noktaya ulatktan sonra incelememiz gereken husus, Kruhakknda bilinenlerin Kur'an'da anlatlan zelliklere uyup uymaddr. lerleyen sayfalarda szkonusubilgilerin Kur'an'da anlatlan zelliklere aynen uyduunu greceiz.

Zlkarneyn hakknda Kur'an'da verilen bilgileri daha nce zet olarak aktarmtk. Burada buzellikleri detaylandrarak anlatmak istiyoruz. [61]

Yeryznde ktidar Sahibi OlmasKur'an'n Zlkarneyn hakkndaki ilk nitelemesi, u ayette grlmektedir:Biz ona yeryznde salam bir iktidar verdik ve ona hereyden bir yol (sebep) verdik. [62]

Ayetin alm yle yaplabilir: Ona kudret ve saltanatta salamlk verdik. Ynetim ve egemenlikiin gerekli her tr ara gere ve artlar hazrladk. Kurann slup zelliklerinden biri de udur:Herhangi bi