ECDL Modul 2 - Koristenje Racunara

Lanaco ECDL prirunik - Modul 2: Koritenje raunarima i upravljanje dokumentima

1

Lanaco ECDL prirunik

Modul 2: Koritenje raunara i

upravljanje datotekama

Lanaco Edukacija

Banja Luka, 2010.

Copyright2010

Umnoavanje, reprodukcija ili na drugi nain koritenje i objavljivanje tekstova iz ovog prirunika,bez

naknade i bez dozvole autora ili izdavaa, kanjivi su po lanu 120. Zakona o autorskom pravu i srodnim

pravima (Slubeni glasnik BiH, broj 7/02).

Lanaco ECDL prirunik - Modul 2: Koritenje raunara i upravljanje dokumentima

1

Sadraj

2 Koritenje raunara i upravljanje dokumentima .............................................................................. 4

2.1 Operativni sistem ..................................................................................................................... 4

2.1.1 Prvi koraci ......................................................................................................................... 4

2.1.1.1 Ukljuivanje raunara i logovanje ............................................................................... 4

2.1.1.2 Restart raunara ......................................................................................................... 7

2.1.1.3 Gaenje aplikacije u sluaju prestanka odgovora ........................................................ 7

2.1.1.4 Pravilno gaenje raunara........................................................................................... 8

2.1.1.5 Koritenje Help funkcije .............................................................................................. 9

2.1.2 Podeavanje .................................................................................................................... 11

2.1.2.1 Osnovne informacije o sistemu ................................................................................. 11

2.1.2.2 Prilagoavanje operativnog sistema ......................................................................... 13

2.1.2.3 Podeavanje jezika tastature .................................................................................... 14

2.1.2.4 Instaliranje i deinstaliranje softverskih aplikacija (programa) .................................... 16

2.1.2.5 Print screen funkcija ................................................................................................. 18

2.1.3 Rad sa ikonama ............................................................................................................... 19

2.1.3.1 Standardne ikone ..................................................................................................... 19

2.1.3.2 Selektovanje i pomjeranje ikona ............................................................................... 20

2.1.3.3 Kreiranje i uklanjanje preica .................................................................................... 20

2.1.3.4 Otvaranje dokumenata i foldera ............................................................................... 22

2.1.4 Rad sa prozorima (Windows) ........................................................................................... 25

2.1.4.1 Elementi prozora ...................................................................................................... 25

2.1.4.2 Upravljanje prozorima .............................................................................................. 25

2.1.4.3 Prebacivanje izmeu otvorenih prozora ................................................................... 26

2.2 Upravljanje datotekama ......................................................................................................... 28

2.2.1 Osnovni koncepti ............................................................................................................ 28

2.2.1.1 Organizacija foldera i dokumenata ........................................................................... 28

2.2.1.2 Ureaji za uvanje podataka ..................................................................................... 31

2.2.1.3 Mjerne jedinice ........................................................................................................ 32

2.2.1.4 Redovno pravljenje backup-a ................................................................................... 32

2.2.1.5 Online skladitenje datoteka .................................................................................... 32


2

2.2.2 Dokumenti i folderi ......................................................................................................... 34

2.2.2.1 Informacije o dokumentima i folderima .................................................................... 34

2.2.2.2 Pregled drajvova i foldera ......................................................................................... 36

2.2.2.3 Kako dodi do nekog dokumenta ................................................................................ 40

2.2.2.4 Kreiranje foldera i podfoldera ................................................................................... 40

2.2.3 Rad sa fajlovima (dokumentima) ..................................................................................... 44

2.2.3.1 Identifikovanje tipova dokumenata .......................................................................... 44

2.2.3.2 Programi za editovanje teksta .................................................................................. 45

2.2.3.3 Mijenjanje statusa dokumenta ................................................................................. 49

2.2.3.4 Sortiranje dokumenata ............................................................................................. 51

2.2.3.5 Imenovanje dokumenata .......................................................................................... 53

2.2.3.6 Promjena imena dokumenata i foldera ..................................................................... 53

2.2.4 Kopiranje i premjetanje ................................................................................................. 55

2.2.4.1 Oznaavanje dokumenata i foldera ........................................................................... 55

2.2.4.2 Kopiranje dokumenata i foldera ............................................................................... 55

2.2.4.3 Premjetanje dokumenata i foldera .......................................................................... 57

2.2.5 Brisanje i vradanje podataka ............................................................................................ 60

2.2.5.1 Brisanje podataka ..................................................................................................... 60

2.2.5.2 Vradanje podataka iz Recycle Bin-a ........................................................................... 61

2.2.5.3 Pranjenje Recycle Bin-a ........................................................................................... 63

2.2.6 Pretraivanje ................................................................................................................... 64

2.2.6.1 Koritenje alatke Find ............................................................................................... 64

2.2.6.2 Pretraga po imenu ili sadraju dokumenta ................................................................ 65

2.2.6.3 Pretraga po datumu kreiranja, izmjene ili veliine dokumenta .................................. 66

2.2.6.4 Pretraga pomodu tipa dokumenta ili prvog slova ...................................................... 67

2.2.6.5 Lista nedavno koritenih dokumenata ...................................................................... 68

2.3 Usluni programi (Utilities) ..................................................................................................... 70

2.3.1 Kompresovanje dokumenata ........................................................................................... 70

2.3.1.1 ta znai kompresovanje dokumenata ...................................................................... 70

2.3.1.2 Kompresovanje dokumenata .................................................................................... 70

2.3.1.3 Dekompresovanje dokumenata ................................................................................ 72

2.3.2 Anti-virusni programi ...................................................................................................... 77

2.3.2.1 ta su to virusi i kako se prenose?............................................................................. 77

2.3.2.2 Koritenje antivirusnog softvera i skeniranje dijelova raunara ................................. 77


3

2.3.2.3 Svrha redovnog auriranja anti-virusnog programa................................................... 81

2.4 Upravljanje tampom ............................................................................................................. 83

2.4.1 Opcije tampanja ............................................................................................................ 83

2.4.1.2 Instalacija novog tampaa ....................................................................................... 85

2.4.2 tampanje ....................................................................................................................... 89

2.4.2.1 tampanje dokumenata iz programa za obradu teksta.............................................. 89

2.4.2.2. Pregled dokumenata poslatih na tampu ................................................................. 90

2.4.2.3 Koritenje opcija u Print manager alatu .................................................................... 91


4

2 Koritenje raunara i upravljanje dokumentima

2.1 Operativni sistem

2.1.1 Prvi koraci

2.1.1.1 Ukljuivanje raunara i logovanje

Pokretanje raunara sastoji se od slededih koraka:

a) provjerite da li je raunar ukljuen u struju

b) provjerite da li je monitor ukljuen

c) pritisnite dugme za paljenje raunara na kuditu

Odmah po ukljuivanju raunara, na ekranu de se pojaviti neke informacije. To je postupak koji se

zove POST (Power On Self Test ili Power On System Test). U sutini, raunar provjerava sve

komponente raunara, ispisujudi njihove specifikacije poput vrste i jaine procesora, koliine

memorije, broja hard diskova i optikih ureaja u raunaru i njihove specifikacije itd.

Ovu proceduru odrauje ip koji se zove ROM-BIOS (Read Only Memory Basic Input Output

System) i ova procedura se vri svaki put kada palite raunar, kako bi se potvrdila ispravnost svih

ureaja, te da se provjere izmjene ukoliko ste uradili neku nadogradnju (npr. ako ste dodali novi ili

zamijenili hard disk, povedali radnu memoriju itd.). Tek nakon ove procedure koja traje 5-10 sekundi,

raunar podie operativni sistem.

Nakon podizanja sistema, na ekranu dete dobiti ekran za prijavu na sistem (tzv. Log in ekran).


5

Slika 2-1 Primjer Log In ekrana na operativnom sistemu Microsoft Windows XP

Slika 2-2 Primjer Log In ekrana na operativnom sistemu Microsoft Windows Vista

Kada dobijete Log In ekran potrebno je da izaberete svoj korisniki nalog i ukucate ifru (ukoliko postoji), kako bi pristupili radnoj povrini (Desktop).

U nekim sluajevima, ukoliko postoji samo jedan korisniki nalog, operativni sistem de prilikom podizanja, automatski da pristupi vaem nalogu i odmah pokazati desktop. Izgled desktop-a zavisi od linih podeavanja, a izgled klasinog desktop-a je prikazan na slededim slikama:


6

Slikla 2-3 Primjer radne povrine (Desktop) na operativnom sistemu

Microsoft Windows XP

Slika 2-4 Primjer radne povrine (Desktop) na operativnom sistemu

Microsoft Windows Vista


7

2.1.1.2 Restart raunara

Restart raunara ima svoje prednosti. Ukoliko ste vrili neke zahtijevne operacije na raunaru te je radna memorija popunjena, restart raunara bi osvjeio rad operativnog sistema i time ponovo obezbjedio brzi rad.

To je u sutini opcija koji vri ponovno podizanje operativnog sistema. Ona je ujedno potrebna kada instalirate neki novi ureaj ili softver, te operativni sistem zahtijeva restart kako bi pravilno prijavio nove ureaje ili softver u raunaru.

Raunar se restartuje tako to kilknete na Start meni na desktopu na Taskbar-u, izaberete opciju Turn Off Computer, te izaberete Restart u ponuenom prozoru.

Slika 2-5 Opcije pri gaenju raunara

2.1.1.3 Gaenje aplikacije u sluaju prestanka odgovora

Softverske aplikacije ili programi koji se koriste, znaju ponekad da se jednostavno zalede i ne odgovoraju na zadate komande. Ovakav problem se moe desiti zbog nekompatibilnosti sa hardverom, nekim drugim programom ili da jednostavno taj program nije dobro podeen ili ima neki kvar.

U ovakvim situacijama nije uvijek potreban restart raunara. Dovoljno je da u procesima koji se vre na raunaru prekinemo rad tog programa. To radimo pokretanjem Windows Task Menager-a tako to u isto vrijeme pritisnemo kombinaciju tri dugmeta na tastaturi, Ctrl + Alt + Delete.

Nakon pritiska ova tri dugmeta pojavljuje se prozor Windows Task Menager gdje vidimo listu aplikacija koje trenutno rade.


8

Slika 2-6 Izgled Windows Task Menager-a

U kartici Applications moemo vidjeti aplikacije koje trenutno rade kao i njihov status. Aplikacije koje

regularno rade imade status Running, a aplikacije koje su se blokirale imade status Not responding.

Takvu aplikaciju oznaimo klikom mia te klikom na dugme End Task potvrdimo naredbu za gaenje.

Operativni sistem de na kraju ugasiti taj program ime de odblokirati rad raunara. Klikom na dugme

X u gornjem desnom uglu zatvaramo Windows Task Menager i vradamo se u normalni rad na

raunaru.

2.1.1.4 Pravilno gaenje raunara

S obzirom da operativni sistem na raunaru zahtijeva pravilno gaenje raunara, potrebno je

pridravati se procedura za gaenje. Da biste pravilno ugasili raunar, potrebno je:

Kliknuti dugme Start na desktopu (radnoj povrini)

Kliknuti na opciju Turn Off Computer

Klikom na dugme Turn off potvrditi gaenje raunara


9

Sika. 2-7 Opcija Turn Off Computer (iskljuivanje raunara)

2.1.1.5 Koritenje Help funkcije

Help funkcija, u bilo kojem operativnom sistemu, slui za pomod korisniku, ukoliko ima nekih pitanja,

vezano za rad na raunaru ili sa pojedinim programima. Help opciju, moete pokrenuti klikom na

dugme Start i klikom na opciju Help and Support.

Slika 2-8 Opcija za pomod (Help and Support)

Nakon klika na opciju Help and Support, otvoride vam se prozor za pretragu, gdje moete u koloni

Search, ukucati odreenu informaciju koja vas interesuje i pokrenuti pretragu za eljenim

odgovorom.


10

Slika 2-9 Pretraga po temama za pomod i dodatna objanjenja


11

2.1.2 Podeavanje

2.1.2.1 Osnovne informacije o sistemu

Informacije o sistemu nam mogu redi koji operativni sistem imamo instaliran na raunaru tj. njegovo

ime i verziju, ime i serijski broj licence na koga je operativni sistem prijavljen, koliina ugraene

radne memorije (RAM), jainu i brzinu procesora.

Do ovih informacija moemo dodi na dva naina. Prvi je da desnim klikom mia kliknemo na My

Computer ikonu, na desktopu (ili u Start meniju ako se tamo nalazi) i onda lijevim klikom izaberemo

opciju Properties.

Slika 2-10 Pristupanje osnovnim informacijama o sistemu

Drugi nain, da pristupimo informacijama o sistemu je kroz Control Panel. Control Panel je opcija

gdje se vre sva podeavanja raunara i operativnog sistema. Do njega dolazimo tako to klikom na

Start meni izaberemo i otvorimo Control Panel, te naemo ikonu System i otvorimo je dvoklikom

mia.

Napomena: Ako vam je ukljuen klasini Start meni onda idite na Settings Control Panel.


12

Slika 2-11 Podeavanja u Control Panel-u

Kada jednim od ova dva naina pristupimo informacijama o sistemu, pokazade nam se prozor sa

priloenim informacijama:

Slika 2-12 Izgled System Properties prozora

U kartici General moemo vidjeti ved spomenute informacije o sistemu (verzija operativnog sistema),

ime korisnika na koga je registrovana licenca, kao informacije o koliini ugraene radne memorije

(RAM), brzine i jaine procesora.


13

2.1.2.2 Prilagoavanje operativnog sistema

Razna prilagoavanja i podeavanja operativnog sistema, bez obzira da li je to datum ili vrijeme,

izbor jezika, rezolucija slike ili jaina zvuka, se vre na jednom mjestu, a to je Control Panel. Ved smo

rekli da do Control Panel-a pristupamo preko Start menija.

Kada je otvoren Control Panel moemo da vidimo veliki broj ikona od kojih svaka ima svoje znaenje

tj. opcije kojima pristupamo i podeavamo.

Slika 2-13 Podeavanja u Control Panel-u

Ukratko demo objasniti znaenje svake ikone:

Accessibility Options posebna podeavanja poput zvunih komandi i povedala na desktopu

Add Hardware ugraivanje i prijavljivanje novog hardvera u raunar

Add or Remove programs dodavanje ili brisanje softverskih aplikacija (programa)

Administrative Tools podeavanja pristupa i kontrole korisnika

Date and Time podeavanje datuma i vremena

Display podeavanje rezolucije, pozadine desktopa, screen saver-a i sl.

Folder Options podeavanje opcija za pregled dokumenata u raunaru

Fonts dodavanje, brisanje i pregled instaliranih fontova

Game Controllers podeavanje ureaja za zabavu (joystick, gamepad i sl)

Internet Options podeavanje opcija za pretraivanje na internetu

Keyboard podeavanje rada tastature

Mouse podeavanje rada mia


14

Network Connections podeavanja opcija za konektovanje na internet ili raunarsku mreu

Phone and Modem Options podeavanje modema

Power Options podeavanje opcija za utedu el. energije

Printers and Faxes podeavanje, instalacija i brisanje tampaa i fax ureaja

Regional and Language Options - podeavanje jezika i vremenske zone

Scanners and Cameras podeavanje dodatnih ureaja (skenera, web kamera i sl.)

Scheduled Tasks podeavanje podsjetnika, za razne napomene (npr. update programa i sl.)

Sounds and Audio Devices podeavanje zvuka i drugih audio ureaja

Speech podeavanje opcija text to voice (tekst u zvuk)

System pregled i dodatna podeavanja informacija o sistemu

Taskbar and Start Menu podeavanja opcija Start menija

User Accounts podeavanja i pregled naloga svih korisnika raunara

2.1.2.3 Podeavanje jezika tastature

Ukoliko vam je potreban dodatni jezik koji dete izabrati prilikom kucanja raznih dokumenata

potrebno je da u Control Panel-u instalirate (dodate) eljeni jezik. Znai otvorite Control Panel i

dvoklikom otvorite Regional and Language Options.

Od tri ponuene kartice Regional Options, Languages i Advanced izaberite karticu Languages gdje se

podeava izbor jezika.

Slika 2-14 Podeavanje izbora jezika


15

Na ovoj kartici trebamo samo da jednim klikom otvorimo Details te se otvara novi prozor, Text

Services and Input Languages, gdje vrimo instalaciju eljenih jezika.

Slika 2-15 Opcija instalacije ili brisanja dodatnih jezika

Kada se otvori gore prikazani prozor, kliknite na dugme Add (otvara se mali Add Input Language

prozor sl. 2-16) gdje birate jezik koji elite i potvrujete njegovu instalaciju.

Slika 2-16 Opcija dodavanja jezika

Ako elite instalirati vie jezika samo ponovite predzadnja dva koraka (klik na dugme Add, izbor

jezika i potvrda klikom na OK ), a ako ste zavrili sa unosom eljenih jezika kliknite dugme Apply (slika

2-17).


16

Slika 2-17 Opcija instalacije ili brisanja dodatnih jezika

Ovdje takoe moete podesiti koji jezik de biti primarni (tj. automatski izabran pri paljenju raunara).

Nakon zavrene instalacije i podeavanja, klikom na dugme OK se vradate nazad u prvobitni meni, te

ponovnim klikom na OK izlazite iz opcije za instalaciju dodatnih jezika.

Kada prilikom rada elite da promjenite jezik (npr. elite neki dokument u Word-u otkucati latinicom)

onda jednostavno kliknete na izbor jezika u desnom uglu Taskbar-a i izaberete jezik koji elite.

Slika 2-18 Izbor jezika prilikom kreiranja dokumenta

2.1.2.4 Instaliranje i deinstaliranje softverskih aplikacija (programa)

Programe moemo instalirati i deinstalirati (brisati) sa raunara, bez rizika da demo na neki nain

ugroziti rad operativnog sistema. Svaki program je namjenski napravljen te takve na raunar

instaliramo po potrebi (npr. ako radite sa ureivanjem slika onda dete morati instalirati programe


17

poput Adobe Photoshop i Corel Draw, ili ako se bavite projektovanjem, instaliradete programe poput

AutoCad i ArchiCad-a itd).

Za ovu vrstu rada koristimo opciju Add or Remove Programs koji se nalazi u Control Panel-u.

Dvoklikom na Add or Remove Programs dobijemo slededi prozor

Sika 2-19 Izgled Add or Remove Programs

Pored liste instaliranih programa koje vidimo, sa lijeve strane prozora imamo etiri opcije:

Change or Remove Programs Ako elimo izmjeniti ili izbrisati program

Add New Programs ako elimo dodati (instalirati) novi program

Add/Remove Windows Components ako elimo dodati ili ukloniti programe koji dolaze u

sklopu operativnog sistema

Set Program Access and Defaults podeavamo programe koji de biti primarni izbor za

obavljanje nekih funkcija (pretraivanje po internetu, slanje e-mail poruka i sl.)

Ipak vedina programa koja se nalazi na nekom optikom mediju (CD ili DVD) automatski pokrede

instalaciju im stavite medij u raunar, a programi koji nemaju automatsko pokretanje instalacije

(autolaunch) obino se mogu pokrenuti tako to kroz My Computer dvoklikom izaberete optiki

ureaj ili otvorite sadraj tog medija i sa dva klika izaberete Setup.exe

Kada se radi o uklanjanu odreenog programa sa raunara treba se obavezno drati instrukcija

uklanjanja pomodu Add or Remove Programs, kako bi se mogli uredno ukloniti sve dokumente

vezane za taj program.


18

2.1.2.5 Print screen funkcija

Veoma interesantna i esto korisna funkcija je slikanje trenutno aktivne slike na monitoru. Pomodu

tipke Print Screen na tastaturi (na nekim tastaturama skradeno napisano Prt Scr), moemo da u bilo

kom trenutku uslikamo ono to vidimo na ekranu i prebacimo tu sliku u dokument.

Npr. Sa Print Screen smo uslikali trenutne informacije koje vidimo na ekranu (raunar uslikanu

informaciju stavlja u clipboard) i sada elimo da to sauvamo kao sliku. Najlaki nain da to uradimo

je pomodu Paint programa. Odemo na Start meni, izaberemo Programs, pa Accessories i kliknemo na

Paint kako bi otvorili program. Nakon toga izaberemo opciju Edit Paste kako bi prenijeli sliku

nakon ega je sauvamo pod eljenim imenom.

Slika 2-20 Koritenje Print Screen funkcije


19

2.1.3 Rad sa ikonama

2.1.3.1 Standardne ikone

Izgled desktopa se razlikuje od korisnika do korisnika tj. od korisnikog naloga. Da bi shvatili svrhu

desktopa, najlake je uraditi poreenje sa vaim radnim stolom. Povrinu radnog stola, podeavate

kako vama odgovara, radi efektivnog rada i upravo to radite i na desktopu raunara, postavljate

ikone radi lakeg i breg pristupa odreenim programima, pravite foldere (fascikle) u koje smjetate

bitne podatke itd.

Glavne ikone koje dete nadi na desktopu kod bilo kojeg korisnika su:

a) My Computer

b) My Documents

c) My Network Places

d) Recycle Bin

e) Internet Explorer

f) Folderi (fascikle)

g) Fajlovi (dokumenti)

My computer (moj kompjuter) je ikona koja vam prilikom otvaranja, omogudava

pregled ureaja koji se nalaze u raunaru, poput hard diska ili diskova i optikih

ureaja.

My Documents (moji dokumenti) je ikona koja de vam otvoriti sadraj i pregled vaih

linih dokumenata, bili to razni dokumenti napravljeni u Word-u ili Excelu, slike,

muzika ili neto drugo. Svaki korisnik ima lini My Documents folder, gdje moe

sauvati podatke, kojima drugi korisnici ne mogu pristupiti. Svrhu My Documents

foldera moete najlake razumjeti poreenjem sa sadrajem ladica, na vaem

radnom stolu.

My Network Places (moja mrena mjesta) je ikona koju dete najvjerovatnije koristiti

samo na poslu, jer pomodu ove ikone pristupate raunarima vaih radnih kolega i to

samo onim podacima, koji su prethodno odobreni za pregledeod strane vaih

kolega.

Recycle Bin (korpa za smede) je ikona pomodu koje pristupate dokumentima, koje

ste izbrisali sa vaeg raunara. Kada briete dokumente koji vam ne trebaju, raunar

ih smjeta u Recycle Bin. A da bi trajno obrisali dokumente, potrebno je da uete u

Recycle Bin i potvrdite raunaru da izbrie prethodno izabrane dokumente.


20

Za razliku od gore pomenutih ikona, ikone foldera (nebitno na njihov sadraj ili ime) su uvijek iste.

Naravno Windows XP nudi i razliite ikone za foldere, ali korisnik mora runo da izvri podeavanja,

tj. promjeni standardnu ikonu u jednu od ponuenih.

Ikone dokumenata tj. fajlovi se razlikuju u zavisnosti u kojem je programu dokument kreiran. Svaki

program ima svoju vrstu ikone za dokumente koje su u njemu kreirani, kako bi korisnik lake

raspoznavao koji je dokument u pitanju. Npr. excel-ov dokument, word-ov dokument, access-ov

dokument itd.

2.1.3.2 Selektovanje i pomjeranje ikona

Selektovanje i pomjeranje ikona se radi na vrlo jednostavan nain. Selektovanje ikona vrimo

pomodu lijevog klika mia, na ikonu ili pomodu tastature koristedi tipku TAB i tipke kursora. Slededi

korak je pomijeranje ikona na eljeni dio desktopa. Ova funkcija se zove drag and drop. Lijevim

klikom mia oznaimo ikonu (ne putate klik mia. tj drite taster kliknutim) i polako prevlaite ikonu

do eljenog dijela desktopa.

2.1.3.3 Kreiranje i uklanjanje preica

Preice se obino stavljaju na desktop, a omoguduju korisniku da direktno i na najbri mogudi nain

pristupi nekom dokumentu ili folderu. Preica je vezana za orginalni dokument, gdje god da se on

nalazi. Ikona preice se razlikuje od standardne ikone po jednom detalju u donjem lijevom uglu.


21

Kreiranje preica moemo da uradimo na dva naina. Prvi je da direktno sa desktopa desnim klikom

mia zaponemo ovu proceduru. U meniju izaberemo New, pa u podmeniju lijevim klikom izaberemo

Shortcut.

Slika 2-21 Kreiranje preice

Nakon ovog koraka, u prozoru koji nam se otvori potrebno je da unesemo putanju gdje se dokument

nalazi ili da pomodu Browse dugmeta odemo do mjesta gdje se dokument nalazi.

Slika 2-22 Kreiranje preice


22

Drugi i vjerovatno laki nain kreiranja preice jeste, da pomodu Windows Explorera direktno odemo

do mjesta gdje se dokument nalazi, te desnim klikom na taj dokument izaberemo opciju Send to i u

podmeniju izaberemo Desktop (create shortcut).

Na kraju, ako elite da izbriete preicu sa desktopa jednostavno desnim klikom na preicu izaberete

opciju Delete ili moete samo da oznaite preicu (jedan klik lijevog tastera mia) i pritisnete dugme

Delete na tastaturi.

2.1.3.4 Otvaranje dokumenata i foldera

Otvaranje dokumenata i foldera se vri veoma lako. Ako otvarate foldere, jednostavnim dovklikom

na eljeni folder, pristupate njegovom sadraju. Ako elite da pregledate koje sve foldere imate na

odreenom dijelu hard diska, moete da koristite My Computer ili Windows Explorer i vrite pregled

foldera. U ovom sluaju koritenje Windows Explorer-a bi bila bolja opcija, jer sa njim moete

detaljnije da vrite pregled.

Slika 2-23 My Computer

Pokretanje My Computer-a moete vriti dvoklikom na njegovu ikonu, na desktopu ili klikom na

ikonu My Computer u sklopu Start meniju (ako se ne nalazi na desktopu).

Windows Explorer s druge strane nudi bolju preglednost sadraja foldera kao i laki pregled ostalih

foldera ili hard diska.


23

Slika 2-24 Windows Explorer

Windows Explorer se sastoji iz dva manja prozora. U lijevom prozoru vidimo sadraj hard diska

(particije), CD-DVD ureaje, flopije, USB flash diskove i itd., a u desnom prozoru vidimo sadraj

izabranog foldera ili pomenutih ureaja. Dvoklikom na eljeni folder (u lijevom prozoru), automatski

dobijemo njegov sadraj u desnom prozoru.

Windows Explorer pokredemo dvoklikom na njegovu ikonu na desktopu (ako se tamo nalazi) ili

odlaskom na Start Programs Accessories i onda izaberemo Windows Explorer. Jo jedan nain

pokretanja Windows Explorer-a (moda i najlaki) je koritenje hotkeys na tastaturi, tj. kombinacija

tipki Win+E.

Da ne bi dolazilo do zabune, My Computer i Windows Explorer su veoma sline aplikacije. Jedina

razlika je ta to je opcija Folders iskljuena u My Computer-u, dok je u Windows Explorer-u ukljuena.

Iz priloenih slika moete vidjeti da My Computer nudi sistemske opcije u lijevom dijelu prozora, a

im ukljuimo opciju Folders, automatski dobijamo Windows Explorer.

Otvaranje dokumenata je neto drugaije od otvaranja foldera. Dok za foldere moemo koristiti My

Computer ili Windows Explorer kako bi vidjeli njihov sadraj, za dokumente koristimo aplikacije u

kojima su napravljeni. Spomenuli smo da ikona svakog dokumenta predstavlja i aplikativni program u

kojem je napravljena, tako da donekle moemo da prepoznamo o kojem programu se radi.

Dvoklikom na odreeni dokument, kompjuteru dajemo naredbu za otvaranje tog dokumenta (kako

bi mogli vidjeti njegov sadraj), a kompjuter de znati koji program treba da pokrene kako bi se

dokument otvorio, tako to de oitati ekstenziju dokumenta.


24

Ekstenzija je, takom odvojen, dodatak na ime dokumenta i slui kako bi ukazala na tip dokumenta.

Npr. dokumenti koji se prave u Microsoft Word-u imaju ekstenziju .doc, dokumenti koji se prave u

Microsoft Excel-u imaju ekstenziju .xls itd. Esktenzija je uglavnom namijenjena kako bi raunar lake

prepoznao program koji treba da pokrene kako bi uredno prikazao traeni dokument.

Ukoliko dokument nema ekstenziju, njegova ikona de biti bijela, i pri otvaranju dokumenta, raunar

de korisniku ponuditi listu programa kako bi izabrao odgovarajudi za prikaz dokumenta.


25

2.1.4 Rad sa prozorima (Windows)

2.1.4.1 Elementi prozora

Svaki prozor (Windows) se sastoji od nekoliko elemenata. Ovi elementi su vedini sluajeva

univerzalni tj. u svakom programu dete nadi iste elemente.

Slika 2-25 Elementi prozora

1 Title bar Glavna traka gdje moemo da vidimo ime dokumenta kao i ime programa u kojem

radimo.

2 Menu bar Traka sa menijima (izbornicima) gdje moemo da biramo razliite komande kojima

pravimo, korigujemo i stvaramo neki dokument (File, Edit, View, Insert, Format, Tools, Windows,

Help).

3 Tool bar Alatna traka, koja u sutini predstavlja pojedine skradenice za komande iz meni bar-a,

poput new document, save, print, cut, copy i dr.

4 Scroll bar traka pomodu koje se pomjeramo gore-dole, kako bi vrili pregled sadraja

5 Status bar Statusna traka gdje vidimo ukupan broj stranica, kao i stranicu na kojoj se trenutno

nalazimo, broj kolone, reda i sl.

2.1.4.2 Upravljanje prozorima

1

2 3

4

5


26

U gornjem desnom uglu svih prozora, (nebitno na kojem operativnom sistemu da radite) nalaze se 3

dugmeta pomodu kojih minimizirate, maksimizirate i zatvarate trenutno otvoreni i aktivni prozor.

Slika 2-26 Dugmad za minimiziranje, maksimiziranje i zatvaranje prozora

a) Prvo dugme slui da minimizirate prozor, ukoliko trenutno ne radite na njemu, a ne elite da

ga zatvorite. Minimizirani prozor, biva potpuno sputen i moete ga ponovo vratiti, klikom

njegovog dugmeta na taskbar-u.

b) Drugo dugme, koje se razlikuje na lijevoj i desnoj slici, slui za maksimiziranje prozora. Slika

lijevo, prikazuje primjer prozora, koji nije potpuno rairen preko ekrana, pa srednje dugme

omogudava da se prozor maksimalno rairi, dok slika desno, prikazuje prozor koji je

maksimalno proiren preko ekrana. Srednje dugme vam, u ovom sluaju, nudi mogudnost da

smanjite prozor, a da ne bude potpuno minimiziran, tj. sputen na taskbar.

c) Trede dugme je uvijek isto, oznaeno crvenom bojom i sa X, i slui samo za zatvaranje

prozora.

Pored ovih mogudnosti, ujedno moete i da pomjerate prozor po ekranu (ukoliko nije maksimalno

rairen) tako to mi pozicionirate na Title bar traku (obino pozicionirate mi na sredinu te trake),

pritisnete lijevi klik mia, drite ga i lagano povlaite prozor u eljenom pravcu. Nakon toga

jednostavno pustite dugme mia i prozor de ostati na mjestu gdje ste ga prevukli.

2.1.4.3 Prebacivanje izmeu otvorenih prozora

Ukoliko imate vie otvorenih prozora u toku rada na raunaru, nije potrebno da ih gasite kako bi

privremeno preli na prvi ili na drugi prozor. Svi prozori koju su otvoreni bide vidljivi u taskbar-u.

Slika 2-27


27

Slika 2-27 Otvoreni prozori u taskbar-u

Trenutno aktivni prozor (prvi u redu) izgleda kao pritisnut dok su druga dva prozora otvorena, ali ne i

trenutno aktivna. Dovoljno je da jednim klikom mia na neki od neaktivnih prozora preete sa

trenutno aktivnog na neki drugi eljeni prozor. Na taj nain moete da se prebacujete sa jednog

prozora na drugi, a da ih ne zatvarate. Hotkey (skradenica) na tastaturi, koju moete koristiti za ovu

funkciju je Alt+Tab. Ovde treba napomenuti da samo jedan prozor moe biti trenutno aktivan, dok

drugi mogu biti otvoreni, ali u pozadini kao neaktivni prozori.


28

2.2 Upravljanje datotekama

2.2.1 Osnovni koncepti

2.2.1.1 Organizacija foldera i dokumenata

Svaki raunar, u sebi ima hard disk, na kojem se nalazi operativni sistem, programi, kao i korisnikovi

kreirani dokumenti i folderi. Hard disk (bilo koje veliine tj. kapaciteta) moe biti podijeljen na

particije. Particije su dijelovi prostora na disku, gdje je jedna particija uvijek primarna, a ostale tzv.

logike particije. Da bi lake shvatili ovaj princip, zamislite da je hard disk ormar, a ladice ormara su

particije.

Svaka particija je oznaena odreenim slovom, kako bi ih raunar lake raspoznavao. Tako je

primarna particija, na kojoj se nalazi operativni sistem i razni programi, uvijek oznaena slovom C:

Prilikom instalacije operativnog sistema, Windows automatski dodjeljuje primarnoj particiji ime Local

Disk (C:). Ovo je potrebno kako bi raunar, kada ga upalite, znao gdje se nalazi operativni sistem.

Ostale logike particije dobijaju svoja slova, kao i CD-DVD ureaji koje imate instalirane u raunaru.

Primjer dodjeljivanja slova, najlake dete uoiti prilikom kopanja USB flash diska, gdje raunar prijavi

da je naao novi ureaj, prepozna ga kao USB flash disk, i automatski mu dodijeli prvo slobodno

slovo.

Slika 2-28 Oznake particija

Unutar particija nalaze se razni folderi, podfolderi, dokumenti i ostali podaci, koje raunar sortira po

hijerarhijskoj strukturi, radi lakeg pregleda, nebitno o kojoj vrsti dokumenta je rije. Naravno ako je

korisniku lake da vri pregled po datumu kreiranja ili izmjene, ili po veliini dokumenta ili foldera, ta

opcija moe da se podesi, bez straha da dete neto poremetiti u radu operativnog sistema.

Klikom lijevog tastera mia na opciju Views, u alatnoj traci, dobijemo izbor i naine sortiranja

dokumenata, a to su Thumbnails, Tiles, Icons, List, Details.


29

Slika 2-29 Opcija Views

Ako izaberemo opciju Details, koja je moda i najinteresantnija, raunaru dajemo naredbu da nam

pregled sortira zajedno sa detaljima kao to su datum kreiranja ili izmjene, veliine i vrste ureaja ili

dokumenta. Tako dobijemo listu koja se moe sortirati onako kako korisnik eli.

Slika 2-30 Pregled sadraja pri izabranoj opciji Details

Na ovaj nain moemo da vidimo ime particije, foldera ili dokumenta, o kojoj vrsti se radi (da li je to

particija, CD ureaj, folder dokument ili moa aplikacija), kao i njihove veliine i komentari

postavljene od strane korisnika.

Ako otvorimo sadraj particije C:, raunar de izlistati sav njegov sadraj te izbaciti sve podatke o

njima.


30

Slika 2-31 Pregled sadraja Local Disk C:

Poto je ovakva vrsta pregleda, odvojena po kolonama (Name, Size, Type, Date Modified), moemo

narediti raunaru da sortira sadraj po datumu izmjene ili po vrsti dokumenta, jednostavnim klikom

na jednu od kolona. Na slici je sadraj trenutno sortiran po imenima datoteka (abecednim redom), a

kolona po kojoj je sadraj sortiran je uvijek tamnija u odnosu na druge.

Nain sortiranja dokumenata u bilo kom trenutku moete da izmjenite pomodu pomenutog Views

menija, a da bi jedan od naina (onaj koji vam je najlaki za pregled) postavili kao primarni pregled za

ubudude, potrebno je da ga prvo izaberete, pa onda da odete na Tools Folder Options, kao to je

prikazano na slici.

Slika 2-32 Podeavanje vrste pregleda

Kada vam se otvori Folder Options meni, izaberete karticu View i kliknete na dugme Apply to all

folders i kliknete OK.


31

Slika 2-33 Folder Options meni

2.2.1.2 Ureaji za uvanje podataka

Kada kreiramo neki dokument, potrebno je da ga sauvamo na raunaru, kako bi ga kasnije mogli

koristiti. Postoji nekoliko ureaja na kojima se mogu uvati podaci. Prvi i primarni, koji svaki raunar

ima, je hard disk. Na hard disku se nalazi i operativni sistem kao i razni dokumenti koje korisnik

kreira. Hard disk moe biti razliitih veliina kapaciteta, a danas se koriste hard diskovi kapaciteta

160GB, 250GB, 320GB itd. Za hard disk moemo redi da je unutranji ureaj (dio raunara) za

arhiviranje podataka.

Za razliku od hard diska koji se nalazi u raunaru, postoje tzv. mreni hard diskovi. To su u sutini

hard diskovi servera, a mi im pristupamo preko lokalne mree i arhiviramo na njemu podatke, kako

bi i ostali korisnici mogli da se slue sa njima. Ova vrsta arhiviranja podataka se obino koristi u

firmama, zbog lake razmjene podataka i informacija, a u server se obino stavljaju hard diskovi

mnogo vedih kapaciteta nego u obine korisnike raunare.

Treda vrsta ureaja za uvanje podataka su prenosni ureaji. U ovu vrstu ureaja moemo svrstati

floppy diskete, ZIP drive diskete, CD i DVD medije, USB flash diskove i prenosne hard diskove. Floppy

i ZIP drive diskete su bili prvi prenosni ureaji dostupni iroj masi, ali zbog njihovog ogranienog

kapaciteta ubrzo su zamijenjeni CD i DVD medijima. Iako se CD i DVD mediji uveliko koriste, vedina

korisnika se odluuje za prenosne ureaje poput USB flash diska i prenosnih hard diskova. Za USB bi

mogli redi da je primarna vrsta prenosnog ureaja, zbog dimenzija, veliine kapaciteta kao i lakode

koritenja. Standardni USB flash diskovi dolaze u kapacitetima od 1GB, 2GB, 4GB, 8GB, 16GB, 32GB i

64GB. Za razliku od USB flash diska, prenosni hard disk je neto vedih dimenzija, ali zbog toga je

mnogo vedeg kapaciteta od 120GB pa do 1TB.


32

2.2.1.3 Mjerne jedinice

Svi dokumenti i folderi imaju mjerne jedinice po kojima se mjeri njihova veliina. U svijetu raunara

najmanja mjerna jedinica za veliinu ja bit. Potrebno je da spomenemo ostale vede jedinice, s kojima

de se korisnik najvie susresti prilikom rada na raunaru.

1 bit

8 bit = 1 B (bajt)

1 KB (1 kilobajt) = 210 B = 1024B

1 MB (1 megabajt) = 210 KB = 1024 KB

1 GB (1 gigabajt) = 210 MB = 1024 MB

1 TB (1 terabajt) = 210 GB = 1024 GB

2.2.1.4 Redovno pravljenje backup-a

Postoje mnogi faktori koji mogu da dovedu do kvara raunara, nebitno da li je softverski ili

hardverski. Od strujnih udara gdje moe stradati hardverska oprema, pa do softverskih problema,

gdje virusi ili instalacije nestabilnih aplikacija mogu dovesti do kvara operativnog sistema. Zbog

ovakvih kvarova, preporuuje se redovno pravljenje backup-a. Korisnici se obino zbune kod ove

procedure, ali to nije nita drugo do pravljenja kopija korisnikovih dokumenta i foldera, na neki

prenosni ureaj za uvanje podataka.

Ova vrsta dupliranja podataka je poprilino zahvalna jer vedina korisnika sve svoje dokumente i

foldere obino smjeta na primarnu particiju hard diska (gdje se nalazi operativni sistem) i ako se

desi neki kvar, korisnik vrlo lako moe da izgubi sve svoje podatke. Upravo zbog toga jedna od vrsta

zatita je redovno pravljenje backup-a. Naravno postoji i opcija da korisnik sve svoje podatke uva na

sekundarnoj (logikoj) particiji, ali ako doe do hardverskog kvara, backup podataka na neki eksterni

ureaj je uveliko bolje rjeenje.

2.2.1.5 Online skladitenje datoteka

Skladitenje i arhiviranje podataka nije mogude samo na korisnikovom raunaru, prenosnim

ureajima za uvanje podataka ili na server lokalne mree. Postoji i online skladitenje podataka, tj.

kopiranje podataka na neki server putem interneta. Postoje mnogi serveri koji besplatno nude

usluge skladitenja raznih podataka, i upravo pomodu takvih servera korisnici irom svijeta

razmjenjuju podatke velikih kapaciteta, koji normalno ne bi mogli biti poslani putem e-mail-a (obino

iz razloga to postoji ogranienje koliine podataka po mail-u).


33

Primjeri online skladitenja podataka su serveri poput www.rapidshare.com, www.megaupload.com,

www.depositfiles.com i mnogi drugi. Svi ovi serveri nemaju neku opciju pretraivaa koja omogudava

pretragu podataka, ali korisnik koji arhivira podatke na takve servere moe da proslijedi tzv. linkove

(internet adresa sa direktnim pristupom ka podacima) kome god eli. Naravno jo jedna sigurnosna

opcija je stavljanje lozinke na podatke kako bi se to vie ograniio i osigurao pristup.


34

2.2.2 Dokumenti i folderi

2.2.2.1 Informacije o dokumentima i folderima

Da bi vidjeli koliko prostora na hard disku ili nekom prenosnom ureaju zauzima neki dokument ili

folder, potrebno je da pristupimo dijelu sa njegovim informacijama ili tzv. Properties. Ovo moemo

uraditi na dva naina.

Prvi nain je da pomodu Windows Explorer-a doemo do eljenog dokumenta ili foldera, oznaimo

ga jednim klikom lijevog tastera mia, te izaberemo meni File u meni bar-u i izaberemo predzadnju

opciju Properties iz padajudeg menija.

Slika 2-34 Pregled informacija odreenog foldera

Kada smo izabrali opciju Properties, dobijemo prozor sa svim informacija o oznaenom dokumentu ili

folderu.


35

Slika 2-35 Informacije o izabranom folderu

U ovom prozoru moemo da vidimo informacije vezano za tip i lokaciju foldera, stvarnu veliinu i

kapacitet koji zauzima na hard disku, koliko dokumenata i podfoldera sadri u sebi kao i datum i

vrijeme kreiranja.

Prozor Properties je po sadraju razliit za foldere i dokumente, tako da informacije o odreenom

dokumentu izgledaju kao na slici 2-36.

Slika 2-36 Informacije o izabranom dokumentu


36

Ovdje moemo vidjeti o kojoj vrsti dokumenta se radi (u ovom sluaju to je Microsoft Office Word

dokument), njegovu lokaciju gdje se nalazi, stvarna veliina i veliina koju zauzima na hard disku,

datum kreiranja, izmjene i kada je zadnji put dokument otvaran.

Drugi nain otvaranja prozora Properties radi pregleda informacija od odreenom dokumentu ili

folderu jeste, da jednim klikom desnog tastera mia automatski oznaimo i otvorimo meni, te jednim

klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju Properties, nako ega dobijemo gore prikazani prozor.

Slika 2-37 Pristup prozoru Properties pomodu desnog klika mia

2.2.2.2 Pregled drajvova i foldera

U prethodnim naslovima spominjalimo smo Windows Explorer kao alat pomodu kojeg pretraujemo

dokumente i foldere koji se nalaze na raznim particijama. Da ne bi dolazilo do zabune, za particije

kao drugi naziv, korisnici esto koriste izraz drajv (eng. rije drive u prevodu ureaj).

Ved smo spomenuli da se Windows Explorer sastoji iz dva prozora, prvi sa lijeve strane koji prikazuje

granu ureaja i njihovih sadraja, dok u drugom desnom prozoru gledamo sadraj oznaenog drajva

ili foldera.


37

Slike 2-38 Windows Explorer

U lijevom dijelu prozora moete primjetiti znak + pored pojedinih foldera. To je znak da folder sadri

daljne podfoldere. Za primjer moemo da vidimo ikonu Local Disk (C:) koji pored ima znak -, poto je

njegov sadraj foldera otvoren za pregled. Kada bi lijevim tasterom mia jednom kliknuli na znak +

pored foldera KAV, dobijemo slededu sliku.


38

Slika 2-39 Pregled podfoldera u Windows Explorer-u

Na ovaj nain smo otvorili folder KAV kako bi vidjeli njegove podfoldere, dok u desnom prozoru jo

uvijek gledamo sadraj Local Disk (C:).

Ako elimo da otvorimo granu podfoldera, foldera KAV i ujedno u desnom prozoru vidimo sadraj

foldera KAV, dovoljno je da dvoklikom lijevog tastera mia na folder KAV izvrimo ovu naredbu i time

dobijemo izgled kao na slici. 2-40.


39

Slika 2-40 Pregled foldera KAV u Windows Explorer-u

Razlika izmeu pregleda podfoldera, klikom na znak + i dvoklikom na odreeni folder je ta, to

pomodu prve opcije moemo da vidimo samo podfoldere, ali ne i dokumente koji se nalaze unutar

nekog foldera.

Znai klikom na znak + otvaramo samo pregled podfoldera radi daljeg pretraivanja, dok dvoklikom

na neki folder (npr. KAV) odmah nam se otvara znak +, te u desnom prozoru dobijemo pregled

njegovog kompletnog sadraja, podfoldera i drugih dokumenata.

Na isti ovaj nain pretraujemo sadraj ostalih particija, kao i optikih ureaja, ili moda nekih

privremeno prikljuenih prenosnih ureaja (USB flash diska ili prenosnog hard diska).


40

2.2.2.3 Kako dodi do nekog dokumenta

Da bi doli do nekog dokumenta, koristedi aplikaciju Windows Explorer, potrebno je da znamo kako

da itamo putanje lokacija gdje se dokumenti nalaze, kako bi lake i bre doli do njih. Uzmimo za

primjer da smo instalirali Microsoft Office paket i trebamo dodi do aplikacije Winword.exe (pomodu

koje pokredemo Microsoft Word), te elimo da napravimo shortcut na desktopu. Imamo informaciju

da se Winword aplikacija nalazi na slededoj lokaciji:

C:\Program Files\Microsoft Office\Office12\Winword.exe

Iz ovoga moemo proitati da se aplikacija nalazi na particiji C:, u folderu Program Files, pa u

podfolderu Microsoft Office, te u podfolderu Office12.

Rekli smo da se particije oznaavaju sa slovom i dvotakom (u ovom sluaju u pitanju je primarna

particija C:), dok znak \ oznaava da se putanja nastavlja u nekom daljnjem folderu ili podfolderu.

itajudi putanje na ovaj nain vrlo lako moemo dodi do aplikacije koristedi Windows Explorer.

Ukoliko nismo sigurni za putanju gdje se neki dokument ili aplikacija nalaze, ali znamo ime

dokumenta koji nam je potreban, moemo koristiti opciju Search, koju demo kasnije objasniti.

2.2.2.4 Kreiranje foldera i podfoldera

Kreiranje foldera i podfoldera na hard disku, nebitno koja je particija u pitanju, moemo raditi

pomodu aplikacija My Computer ili Windows Explorer. Potrebno je spomenuti da nema odvojene

procedure pravljenja foldera i podfoldera. Podfolderom se smatraju svi folderi koje se nalaze unutar

nekog foldera. Radi lakeg shvatanja, zamislite da je ladica vaeg radnog stola folder, a registratori

koji se nalaze u ladici, podfolderi.

Da bi mogli kreirati folder ili podfolder, potrebno je da sa jednom od gore pomenutih aplikacija

doemo do mjesta gdje ih elimo kreirati. Kada otvorimo folder (u kojem elimo napraviti

podfolder), izaberemo meni File iz meni bar-a, postavimo kursor mia na prvu opciju iz padajudeg

menija, New, ime demo otvoriti side bar sa opcijom kreiranja novog foldera. Prevuemo mi na

novo otvoreni meni i jednim klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju Folder (slika 2-41).

im smo izabrali ovu opciju, raunar nam kreira novi folder, pod imenom New Folder, te nam u istom

momentu daje mogudnost da preimenujemo naziv foldera u naziv po naem izboru. Poto je ime

New Folder ved oznaeno (plava pozadina iza slova, slika 2-42), korisnik moe odmah nakon izabrane

opcije New Folder , u meni bar-u, da pone kucati naziv tog foldera, nakon ega potvrdom na dugme

Enter na tastaturi zavravamo kreiranje novog foldera (slika 2-43).


41

Slika 2-41 Kreiranje novog foldera

Slika 2-42 Davanje imena novom folderu


42

Slika 2-43 Zavreno kreiranje novog foldera

Druga opcija kreiranja foldera je da kada doemo do mjesta gdje elimo napraviti novi folder,

kliknemo na praznu, istu pozadinu jednim klikom desnog tastera mia (da ne zahvatimo neke

dokumente koji se moda ved nalaze u tom folderu), izaberemo opciju New iz otvorenog menija na

isti nain kao gore opisano (postavimo kursor mia na opciju New i kada se otvori sidebar opcija,

prevuemo mi i jednim klikom lijevog tastera mia izaberemo opciju New Folder) kao na slici 2-44.

Oba naina su ispravna, s tim da se prvi nain gleda kao kreirannje foldera normalnim putem, dok je

druga opcija kratka i bra verzija kreiranja novog foldera.


43

Slika 2-44 Kreiranje foldera pomodu klika desnog taster mia

Ako smo napravili folder Test, kao gore prikazano i elimo da unutar tog foldera napravimo novi

folder (npr. Test br.1), dovoljno je da dvoklikom mia otvorimo folder Test, i ponovimo proceduru

pravljenja foldera na jedan ili drugi nain.


44

2.2.3 Rad sa fajlovima (dokumentima)

2.2.3.1 Identifikovanje tipova dokumenata

Ved smo spominjali ta su to ekstenzije kada je rije o dokumentima. Ekstenzija je nastavak na ime

dokumenta (odvojena takom), radi prepoznavanja tipa dokumenta, tj. o kakvom se dokumentu

radi, da li je neki word dokument, excel dokument, audio ili video dokument itd. Gledajudi

ekstenziju, korisnik lako moe prepoznati o kakvoj vrsti dokumenta je rije, iako de raunar sam

izabrati program za pregled dokumenta, kada hodemo da ga otvorimo. Poto ekstenzija ima veoma

mnogo, spomenudemo neke najede sa kojima se korisnici susredu.

.doc Dokumenti kreirani u Microsoft Word-u, npr. Spisak.doc (skr. document)

.xls Dokumenti kreirani u Microsoft Excel-u, npr. Spisak.xls (skr. excel sheet)

.mdb Dokumenti kreirani u Microsoft Access-u, npr. Spisak.mdb (skr. microsoft data base)

.ppt Dokumenti kreirani u Microsoft Power Point-u, npr. Spisak.ppt (skr. power point templates)

.pdf Dokumenti kreirani u raznim programima, npr. Spisak.pdf (skr. portable document format). PDF format je nain memorisanja dokumenata osmiljen od strane Adobe Systems korporacije. Koristi se za zapis dvodimenzionalnih dokumenata. Svaki PDF dokument sadri kompletan opis dokumenta, ukljuujudi slike, tekst, vektorsku grafiku, rasterske slike, te moe sadravati i fontove potrebne za prikaz teksta. Za prikaz PDF-dokumenata potrebno je imati odgovarajude programe kao to je Adobe Reader.

.jpeg Ekstenzija koji ukazuje da se radi slikovnom dokumentu, npr. Kuda.jpeg (skr. joint

photographic experts group). Ova ekstenzija se takoe moe vidjeti kao jpg, a jo jedna vrsta

ekstenzije koja ukazuje da je rije o slikovnom formatu je .bmp (skr. bitamp).

.wav Dokumenti ija ekstenzija ukazuje da se radi o audio dokumentu (skr. waveform). Poto ima

mnogo vrsta audio ekstenzija, spomenudemo neke najede, a to su:

Ekstenzija Naziv

.aac Advanced Audio Coding

.aif Audio Interchange Format

.iff Interchange File Format

.m3u Media Playlist

.mid MIDI

.mp3 MP3 Audio

.mpa MPEG-2 Audio

.ra Real Audio

.wav Waveform

.wma Windows Media Audio


45

.mpg Dokumenti ija ekstenzija ukazuje da se radi o video dokumentu. I ovde imamo dosta vrsta

video ekstenzija, pa demo spomenuti neke od njih:

Ekstenzija Naziv

.3g2 3GPP2 Multimedia

.3gp 3GPP Multimedia

.asf Advanced Systems Format

.asx Microsoft ASF Redirector

.avi Audio Video Interleave

.flv Flash Video

.mov Apple QuickTime Movie

.mp4 MPEG-4 Video

.mpg MPEG Video

.rm Real Media

.swf Flash Movie

.vob DVD Video Object

.wmv Windows Media Video

.zip Dokumenti sa ovakvom ekstenzijom su kompresovani dokumenti, tj. veliina im je smanjena

zahvaljujudi mogudnosti sabijanja podataka, kako bi dokumenti zauzimali manje prostora. Jo

jedna poznata ekstenzija za ovakve dokumente je .rar. Windows XP ima svoju aplikaciju za

kompresovanje dokumenata, mada se korisnici dosta esto slue popularnim programima

WinZip i WinRar, za ovu vrstu rada.

.tmp Privremeni dokumenti koji su zbog nekih, trenutno aktivnih operacija, kopirani na raunar

radi breg iitavanja podataka. Postoje dvije vrste .tmp dokumenata (skr. temporary files),

gdje su prvi fajlovi koji se smjetaju u C:\Windows\Temp prilikom instalacija nekih aplikacija,

te ih operativni sistem privremeno kopira na raunar radi bre instalacije. Druga vrsta .tmp

dokumenata su vezani za Internet Explorer, program pomodu kojeg pretraujemo

informacije na internetu, kako bi ih bre uitao slededi put kada korisnik ponovo posjeti

odreenu internet adresu.

.exe Dokumenti sa ovom vrstom ekstenzije nazivaju se izvrnim dokumentima. To su obino

dokumenti preko kojih pokredemo aplikacije ili instalacije programa. Npr. shortcut ikona

Microsoft Word-a na vaem desktopu je vezana za Winword.exe dokument (aplikacija sa

kojom pokredemo Microsoft Word).

2.2.3.2 Programi za editovanje teksta

Windows XP posjeduje mnoge korisne aplikacije koje uveliko olakavaju korisniku koritenje

raunara za razne namjene. Neke od tih aplikacija su programi za obradu (editovanje) teksta. U

pitanju su programi Notepad i Wordpad. Do njih moemo dodi koristedi Start meni pa na Programs

te na Accessories.


46

Prije nego to preemo na rad sa ova dva programa, trebali bi spomenuti najpopularniji program za

obradu teksta, a to je Microsoft Word. Microsoft Word je nasljednik gore pomenutih programa, ali

dolazi u Microsoft Office paketu, tj. odvojeno od Windows XP-a, ali zbog svojih mogudnosti je mnogo

bolji u odnosu na Notepad i Wordpad.

Kada otvorimo Notepad dobijemo dosta jednostavan program, koji ne nudi mnogo mogudnosti.

Koristi se za kreiranje ili editovanje neformatiranog teksta, (neformatiranog u smislu vrste fonta,

veliine slova itd), a ekstenzija kojom kreira svoje dokumente je .txt.

Iako je dosta ogranien, Notepad zna biti veoma koristan za brzo kopiranje nekog teksta, ili

pravljenje dokumenata sa nekim kratkim uputstvima, napomenama i slino.

Slika 2-45 Izgled Notepad-a

Drugi program koji smo spomenuli je Wordpad. Ima vie mogudnosti od Notepad-a, ali opet manje

od poznatog Microsoft Word-a. U Wordpad-u moemo da formatiramo tekst, tj. mijenjanje fonta i

njegove veliine, podebljana ili nakoena slova, boja i sl., a ujedno imamo i opcije kao to su cut,

copy i paste (isjeci, kopiraj, prebaci) i jednu dosta zanimljivu opciju pod nazivom undo, koja nam

omogudava da se vratimo korak unazad, ako smo napravili greku, u toku kreiranja dokumenta.


47

Slika 2-46 Izgled Wordpad-a

Ako smo napravili neki dokument u Wordpad-u, unijeli neki tekstualni sadraj, formatirali po svom

izboru i zavrili sa unosom i obradom, moemo ga sauvati za budude potrebe, izmjene ili slino. Da

bi sauvali dokument potrebno je da iz padajudeg menija File (u meni bar-u) izaberemo opciju Save

As (sauvaj kao).

Prilikom rada dete primjetiti dvije opcije u meniju File, a to su Save i Save As. Razlika izmeu ove

dvije opcije je slededa:

Opcija Save se koristi ako smo neki, ved prije kreiran i sauvan dokument, otvorili kako bi napravili

dodatne izmjene i sauvali ih.

Opcija Save As se koristi kada prvi put kreiramo dokument i elimo da ga sauvamo pod nekim

eljenim imenom.


48

Slika 2-47 Kreiranje dokumenta u Wordpad-u

Kada smo kliknuli na opciju Save As, dobijamo prozor gdje demo unijeti ime pod kojim elimo

sauvati dokument.

Slika 2-48 Kreiranje dokumenta u Wordpad-u


49

Kada smo unijeli ime po naem izboru, moemo da odredimo i mjesto gdje demo sauvati dokument,

jer Wordpad na osnovu svojih podeavanja automatski nudi da se dokument sauva u folderu My

Documents. Nakon izabranje putanje, kliknemo na dugme Save, i dokument je sauvan. Inae,

dokumenti kreirani u Wordpad-u imaju .rtf ekstenziju (skr. Rich Text Format).

2.2.3.3 Mijenjanje statusa dokumenta

Mijenjanje statusa dokumenta se odnosi na njegovo mijenjanje iz read-write u read-only status. Kada

se bilo koji dokument kreira i sauva, on je automatski u read-write (itaj-pii) statusu tj. moemo da

otvorimo dokument radi itanja i pregleda ili eventualne izmjene i dorade podataka. A ako je

dokument u read-only (samo itaj) statusu onda takav dokument moemo samo itati, ali ne i vriti

promjene u njemu.

Ako elimo da vidimo u kakvom je statusu neki dokument, potrebno je da otvorimo njegov prozor

Properties (informacije), koji smo spominjali u prethodnim lekcijama. Znai odemo do mjesta gdje se

taj dokument nalazi, i kliknemo desnim klikom mia na njegovu ikonu i izaberemo Properties.

Slika 2-49 Otvaranje prozora Properties, nekog dokumenta

Kada dobijemo prozor Properties, dobijemo informacije o dokumentu, koje smo ved spominjali tj.

kada je dokument kreiran, gdje se nalazi, veliina itd., a ujedno upravo tu moemo vidjeti u kakvom

je statusu dokument.


50

Slika 2-50 Prozor Properties, nekog dokumenta

Moete primjetiti da u donjem dijelu prozora imamo dio pod nazivom Attributes te opcije Read-only i

Hidden. Upravo ovde odreujemo u kojem statusu de dokument biti. Ako kliknemo na kvadratid

pored opcije Read-only, te kliknemo na Apply i OK, prebacidemo dokument iz trenutnog Read-write

statusa u Read-only kao to je prikazano na slici 2-51.

Slika 2-51 Ukljuena Read-only opcija

Znai ako u prozoru Properties, opcija Read-only nije ukljuena, to znai da dokument moemo

otvoriti, vriti izmjene i te izmjene sauvati, tj. dokument je u Read-write statusu. Ali ako je u prozoru


51

Properties Read-only opcija ukljuena, onda dokument moemo samo otvoriti i itati, ali ne i vriti

promjene u njemu.

Primjer, ta se desi ako je dokument u Read-only satusu, a korisnik je otvorio dokument, napravio

izmjene i eli da ih sauva, moete vidjeti na slici 2-52.

Slika 2-52 Memorisanje izmjena u Read-only dokumentu

U ovom sluaju Word ne dozvoljava memorisanje izmjena na postojedem dokumentu, ali de vam

dozvoliti da sauvate dokument pod nekim drugim imenom.

2.2.3.4 Sortiranje dokumenata

Radi lakeg pregleda sadraja vaih foldera, particija ili nekih DVD medija, u mogudnosti ste da

sortirate dokumente i foldere po abacednom redu, po datumu, veliini i tipu u rastudem ili

opadajudem nizu.

Kada otvorite Windows Explorer u desnom dijelu prozora moete da vidite sadraj foldera ili neke

particije, naravno pod uslovom da je u Views meniju izabrana opcija Details.


52

Slika 2-53 Pregled dokumenata u Windows Explorer-u, u rastudem nizu

Na vrhu slike moete primjetiti imena kolona po kojima su dokumenti i folderi poredani. Imamo

kolone Name, Size, Type i Date Modified.

Lista koju vidite na slici 2-53 je trenutno poredana po koloni Name, u rastuden nizu tj. A-Z. To znamo

zahvaljujudi oznaci desno od naziva Name.

Ako jedanput kliknemo na kolonu Name, Windows Explorer de automatski sortirati dokumente u

opadajudem nizu tj. Z-A. Moete primjetiti da se oznaka promijenila prema dole.

Slika 2-54 Pregled dokumenata u Windows Explorer-u, u opadajudem nizu

Imena kolona


53

Isti princip vai ako dokumente elite sortirati po veliini dokumenata, tipu ili datumu kreiranja.

Jednostavno kliknete na kolonu i Windows Explorer automatski sortira dokumente po rastudem

nizu. Ako opet kliknete na istu kolonu, dokumenti se sortiraju po opadajudem nizu.

2.2.3.5 Imenovanje dokumenata

Arhiviranje i imenovanje dokumenata moe biti veoma vano za budude operacije, radi lakeg

pregleda, prepoznavanja i traenja odreenih dokumenata. S vremenom korisnik moe da kreira ili

nakupi ogromnu koliinu dokumenata, koji mogu napraviti haos u redoslijedu ako nisu prethodno

imenovani, organizovani i arhivirani po nekom principu koji de vam olakati rad sa njima.

2.2.3.6 Promjena imena dokumenata i foldera

Dokumentima i folderima moemo mijenjati imena neogranien broj puta. Ova procedura je veoma

jednostavna. Kliknemo desnim dugmetom mia na eljeni dokument ili folder i iz padajudeg menija i

izaberemo opciju Rename (preimenuj).

Slika 2-55 Promjena imena nekog dokumenta

Nakon izabrane opcije Rename, Windows automatski oznai ved dato ime, tako da korisnik moe

odmah da ukuca neko drugo eljeno ime, i pritiskom na dugme Enter, potvrdi izmjenu.

Bitno je spomenuti da nije pametno mijenjati imena folderima iji je sadraj vezan nekim shortcut-

ima za desktop. Npr. imate neki folder Dokumenti na C particiji, i u tom folderu imate dokument


54

Izvjetaj.doc, a napravili ste shortcut za taj dokument na desktopu. Znai putanja to dokumenta je

C:\Dokumenti\Izvjetaj.doc. Ako promjenite ime foldera Dokumenti u neto drugo, shortcut nede biti

u funkciji jer nede modi nadi folder Dokumenti.


55

2.2.4 Kopiranje i premjetanje

2.2.4.1 Oznaavanje dokumenata i foldera

Dokumente i foldere moemo oznaiti na vie naina. Prvi je pomodu samog mia. Postavimo mi u

gornji lijevi ugao prvog dokumenta koji elimo oznaiti, kliknemo i drimo lijevi taster mia, i lagano

povlaimo preko dokumenata koje elimo oznaiti. Kada smo zavrili, pustimo taster mia.

Drugi nain je koritenje mia sa SHIFT tipkom. Na ovaj nain moemo da oznaimo jedan dio

dokumenata i foldera koji se nalaze u listi, npr. od 10 do 15-og dokumenta. Pritisnemo i drimo

dugme SHIFT , jednim klikom lijevog tastera mia oznaimo samo 10-i i 15-i dokument i pustimo

dugme SHIFT. Na taj nain smo oznaili sve dokumente, od 10-og do 15-og.

Tredi nain je koritenje mia sa CTRL tipkom. Na ovaj nain oznaavamo dokumente koji nisu blizu

jedan drugoga, npr. 1, 3, 7, 9, 17-i itd. Kliknemo i drimo tipku CTRL i klikdemo eljene dokumente.

Procedura oznaavanja je ista za dokumente i foldere.

2.2.4.2 Kopiranje dokumenata i foldera

Kopiranje dokumenata i foldera je u stvari pravljenje duplikata. Kopiranje moemo uraditi na dva

naina. Oznaimo dokument ili folder, iz meni bara izaberemo Edit Copy (skr. Ctrl+C). Odemo do

mjesta gdje elimo staviti duplikat tog dokumenta i iz meni bara izaberemo opciju Edit Paste (skr.

Ctrl+V).

Slika 2-56 Kopiranje oznaenog dokumenta


56

Slika 2-57 Prebacivanje oznaenog dokumenta

Drugi nain je koristedi meni desnog klika na dokument ili folder. Znai kliknemo na dokument,

desnim dugmetom i iz padajudeg menija izaberemo opciju Copy.

Slika 2-58 Kopiranje oznaenog dokumenta, desnim klikom

Odemo do eljenog foldera ili particije i na prazan prostor (u desnom dijelu Windows Explorer-a),

kliknemo desnim tasterom mia i izaberemo opciju Paste.


57

Slika 2-59 Prebacivanje oznaenog dokumenta, desnim klikom

Isti princip vai i za foldere, s tim da, ako oznaite folder i izaberete opciju Copy i Paste, onda

kopirate i prebacujete kompletan sadraj tog foldera, nebitno koliko se dokumenata ili podfoldera u

njemu nalazi.

2.2.4.3 Premjetanje dokumenata i foldera

Sa premjetanjem dokumenata i foldera, ne pravite duplikate istih, ved im u potpunosti mijenjate

njihovu lokaciju na vaem raunaru. Premjetanje, kao i kopiranje, moemo raditi na dva naina.

Oznaimo dokument pa iz meni bara izaberemo opciju Edit Cut (skr. Ctrl + X).

Slika 2-60 Premjetanje oznaenog dokumenta

Odemo do mjesta gdje elimo staviti duplikat tog dokumenta i iz meni bara izaberemo opciju Edit

Paste (skr. Ctrl+V).


58

Slika 2-61 Prebacivanje oznaenog dokumenta

Drugi nain je kao i kod kopiranja, tj. desnim klikom mia na dokument, otvorimo padajudi meni i

izaberemo opciju Cut.

Slika 2-62 Premjetanje oznaenog dokumenta, desnim klikom

Odemo do eljenog foldera ili particije i na prazan prostor (u desnom dijelu Windows Explorer-a),

kliknemo desnim tasterom mia i izaberemo opciju Paste.


59

Slika 2-63 Premjetanje oznaenog dokumenta, desnim klikom


60

2.2.5 Brisanje i vraanje podataka

Brisanje podataka se radi iz raznih razloga. Zbog oslobaanja prostora na hard disku ili korisniku vie

ne trebaju razni dokumenti itd. Brisanje se vri u dva koraka. Prvi, eljene podatke (dokumente i

foldere) oznaimo i obriemo, i drugi korak, pranjenje korpe za smede (Recycle Bin).

2.2.5.1 Brisanje podataka

Brisanje dokumenata vrimo na slededi nain, izaberemo dokument ili folder koji elimo obrisati i iz

meni bara izaberemo opciju File Delete. Windows de izbaciti prozor gdje de vas upitati da li ste

sigurni da elite obrisati oznaeni dokument ili folder (ili vie dokumenata i foldera) i kada potvrdite

sa klikom na dugme Yes, Windows de ih poslati u Recycle Bin.

Slika 2-64 Brisanje dokumenta pomodu Menu bar-a

Isto moemo da oznaimo dokument ili folder, pritisnemo dugme Delete na tastaturi, nakon ega de

nas Windows opet pitati da li smo sigurni da elimo brisati izabrane dokumente te nakon potvrde sa

klikom na dugme Yes, Windows ih alje u Recycle Bin.


61

Treda opcija je da oznaimo dokumente ili dokument (fodler ili foldere), kliknemo na njega ili jednog

od njih desnim dugmetom mia, te iz padajudeg menija izaberemo opciju Delete i potvrdom na

dugme Yes, poaljemo ih u Recycle Bin.

Slika 2-65 Brisanje dokumenata pomodu mia

2.2.5.2 Vradanje podataka iz Recycle Bin-a

Kada oznaite i obriete neke podatke, morate znati da oni jo uvijek nisu u potpunosti obrisani.

Windows te podatke smjeta u Recycle Bin odakle korisnik daje krajnju potvrdu za brisanje podataka.

Ako ste sluajno oznaili neki dokument i obrisali ga, bez birge, jer taj dokument moete da vratite.

Recimo da smo izbrisali dokument Test.doc, grekom i trebamo ga vratiti nazad. Dvoklikom na ikonu

Recycle Bin na desktopu, otvorimo Recycle Bin kako bi vidjeli njegov sadraj.


62

Slika 2-66 Recycle Bin

Na slici 2-66 moemo vidjeti da u Recycle Bin-u imamo dokument Test.doc, koji smo grekom

obrisali. Da bi vratili dokument na mjesto odakle smo ga i obrisali, dovoljno je da oznaimo

dokument i kliknemo na opciju sa lijeve strane prozora, Restore this Item (Povrati ovaj objekat)

nakon ega Windows vrada dokument na mjesto sa kojeg smo ga grekom obrisali, slika 2-67.

Slika 2-67 Povrat podataka iz Recycle Bin-a


63

2.2.5.3 Pranjenje Recycle Bin-a

Rekli smo da kada obriemo dokumente iz nekog foldera, ili kompletne foldere, ti podaci jo nisu

obrisani, ved su samo premjeteni u Recycle Bin. Da bi ih poptuno obrisali, potrebno je da uemo u

Recycle Bin i potvrdimo brisanje, tj pranjenje, izborom komande Empty the Recycle Bin (Isprazni

korpu za smede).

Slika 2-68 Trajno brisanje podataka iz Recycle Bin-a

Dobro je spomenuti da pored brisanja tj. pranjenja Recycle Bin-a, podatke koje smo obrisali, mogu

da se povrate, ali samo uz strunu pomod tehniara, pomodu posebnih aplikacija i programa. Ako se

takva situacija sluajno desi, da trajno obriete neke bitne podatke, to prije se obratite tehniaru za

strunu pomod.

Klikom na Empty the

Recycle Bin trajno

briemo sve podatke

koji se nalaze u

njemu i oslobaamo

prostor na hard disku


64

2.2.6 Pretraivanje

2.2.6.1 Koritenje alatke Find

Koristedi raunar, s vremenom, doe do nagomilavanja podataka. Ukoliko nema neke organizacije

foldera i dokumenata, korisnik se moe sluiti alatkom Find, kako bi pretraio odreeni folder ili dio

diska u potrazi za dokumentom koji mu je potreban.

Aktiviranje alatke Find moemo uraditi pomodu Start menija. Start Search (ako je aktiviran

Windows XP Start meni, slika 2-69) ili Start Search For Files or Folders (ako je aktiviran klasini

Start meni, slika 2-70).

Slika 2-69 Windows XP Start meni i Slika 2-70 Windows XP klasini start meni

Kada pokrenemo ovu alatku dobijamo prozor sa slededim izgledom.


65

Slika 2-71 Alatka Find

2.2.6.2 Pretraga po imenu ili sadraju dokumenta

Ako znamo ime dokumenta ili jedan dio sadraja, za pretragu moemo koristiti opciju All files and

folders (iz prethodne slike) slededi prozor gdje demo upisivati poznate podatke, slika .

Opcija gdje moemo izabrati ta

traimo, slike, audio/video fajlove,

word/excel dokumente itd


66

Slika 2-72 Opcija All files and folders

U ovom prozoru moemo birati da li demo pretragu vriti po imenu dokumenta ili moda po dijelu

teksta za koji znamo da se nalazi u dokumentu. I naravno biramo u kojem demo dijelu hard diska

vriti pretragu. Default opcija stavlja sve particije kao mjesto za pretragu, a korisnik naravno moe da

bira neku odreenu ako to eli.

2.2.6.3 Pretraga po datumu kreiranja, izmjene ili veliine dokumenta

Ako nismo sigurni za ime dokumenta ili njegov sadraj, pretragu moemo vriti i po drugim

kriterijumima, kao to su zadnji datum izmjene ili moda po veliini dokumenta.

To postiemo otvaranjem opcija When was it modified (Kada je izmijenjen) i What size is it? (Koje je

veliine?). Ove dve opcije se vide na slici 2-72, odmah ispod polja Look In.

Na slici 2-73 detaljnije vidimo opcije za pretragu po datumu izmjene ili veliini dokumenta.

Polje gdje kucamo ime dokumenta

ako tako elimo vriti pretragu

Polje gdje kucamo sadraj

dokumenta ako tako elimo

vriti pretragu

Look In - Polje gdje biramo u kojem

dijelu hard diska ili particija vrimo

pretragu

Klikom na dugme Search zapoinjemo

pretragu sa gore prethodno ukucanim i

izabranim parametrima


67

Slika 2-73 Opcije za pretragu po drugim kriterijumima

2.2.6.4 Pretraga pomodu tipa dokumenta ili prvog slova

Alatka Search nudi jo jednu mogudnost pretrage po neto drugaijim parametrima od dosad

opisanog. U pitanju je pretraga na osnovu tipa dokumenta ili prvog slova naziva dokumenta. Ovu

opciju moemo otvoriti u prozoru Search, pod More Advanced options sekcijom.

Pretraga po imenu ili

sadraju dokumenta

Look In - Polje

When was it modified?

Opcija za pretragu dokumenata po datumu izmjene, gdje imamo za izbor sledede mogudnosti:

Dont remember - (Ne sjedam se)

Within the last week - (U toku zadnje sedmice)

Past month - (Proli mjesec)

Within the past year - (U toku prole godine)

Specify dates - (Odredi datume)

Ako oznaimo zadnju opciju, dobijamo mogudnost

unoenja datuma (od - do).

What size is it?

Opcija za pretragu dokumenata po veliini, gdje imamo za izbor sledede mogudnosti:

Dont remember - (Ne sjedam se)

Small (Less than 100KB) - (Malen (Manji od 100KB))

Medium (Less than 1MB) - (Srednji (Manji od 1MB))

Large (More than 1MB) - (Veliki (Vedi od 1MB))

Specify size (in KB) (Odredi veliinu (u KB))

Ako oznaimo zadnju opciju, dobijamo mogudnost unoenja veliine

u KB.


68

Slika 2-74 Opcije za naprednu pretragu

Ovdje imamo mogudnost da izaberemo o kojem tipu dokumenta se radi, u polju Type of file, gdje

odreujemo da li je to neki audio ili video dokument, pdf dokument, slika ili neki drugi tip.

Takoer moemo oznaiti opcije da se u pretragu uvrste i sistemski i sakriveni folderi ipodfolderi.

Kada postavimo sve parametre, na dugme Search zapoinjemo pretragu.

Pored svih gore opisanih naina pretrage, moete da kombinujete opcije, ime bi odredili to tanije

parametre. Npr. stavite puno ime ili dio imena dokumenta, dio njegovog sadraja, kada je zadnji put

izmijenjen (recimo neki vremenski period od - do), njegovu priblinu veliinu i tip doumenta itd.

Koristedi sve te opcije u pretragama, omoguduje vam vede anse u brzom pronalasku eljenog

dokumenta ili dokumenata.

2.2.6.5 Lista nedavno koritenih dokumenata

Windows XP ima mogudnost pamdenja nedavno otvorenih dokumenata, kako bi olakao korisniku

bri pristup tim dokumentima, ako ih ede koristi (da ne bi morali svaki put pomodu Windows

Explorer-a traiti dokument koji se nalazi na nekoj particiji ili folderu).

Ova opcija se nalazi u Start meniju, nebitno koji Start meni je ukljuen, Windows XP ili Windows

classic. Treba spomenuti da Windows XP pamti do 15 nedavno koritenih/otvorenih dokumenata.

to vie dokumenata koristite, Windows XP ih mijenja, tj. izbacuje iz liste prvi (najstariji otvoreni

dokument) i zamjenjuje ga sa zadnjim (najsvjeijim otvorenim dokumentom).

More Advanced options (Opcije za

naprednu pretragu)


69

Slika 2-75 Nedavno koriteni dokumenti u Windows XP Start meniju (lijevo) i u Windows classic Start meniju (desno)

Nedavno koriteni

dokumenti u Start

meniju


70

2.3 Usluni programi (Utilities)

2.3.1 Kompresovanje dokumenata

2.3.1.1 ta znai kompresovanje dokumenata

Ved smo spominjali kompresovanje dokumenata, ali u ovom dijelu demo neto vie priati o tome.

Kompresovanje dokumenata uveliko pomae u raznim situacijama. Primarna osobina ove opcije je

ta, to je u stanju da veliine dokumenata smanji 20, 30, 50 ili 60% od njihove stvarne veliine, ime

dobijamo manje zauzede prostora na hard disku ili recimo mnogo manji dokument koji trebamo

poslati elektronskom potom ili moa upload-ovati negdje na server.

Ovaj princip se vri tako to raunar promijeni sadraj dokumenta tj. kodira ga posebnim znakovima

ili nekim kodnim jezikom. Da bi lake shvatili, uzmimo za primjer dokument u kojem imamo rije

Danas idem na ECDL predavanje. Umjesto normalnog prikaza ove reenice, raunar mijenja sadraj

sa specijalnim karakterima pa tako dobijemo D$ I&$$c $y$ $ $s ime se smanjuje veliina

dokumenta. Naravno, sadraj dokumenta se ne gubi, ved je samo kodiran nekim drugim jezikom. Za

kompresovanje dokumenata moemo redi da je klasini primjer enkripcije podataka.

Postotak sabijanja tj. kompresovanja dokumenta zavisi od njegovog tipa. Npr. dokumente raene u

Microsft Word-u i Excel-u moemo poprilino dobro kompresovati, dok recimo slike u .jpeg formatu

ne moemo toliko kompresovati, jer je taj tip dokumenta ved kompresovan u samom poetku.

2.3.1.2 Kompresovanje dokumenata

Za primjer demo uzeti kompresovanje slike koju smo dobili pomodu funkcije Print Screen. Recimo da

smo odradili Print Screen, prebacili sliku u program Paint i sauvali je pod .bmp ekstenzijom.

Slika 2-76 Kreirani dokument


71

Na slici 2-76 moemo vidjeti da je dokument (u ovom sluaju slika) pod nazivom Kompresovanje

dokumenta, veliine 4.219KB (neto vie od 4MB), a tip dokument (ekstenzija) je BMP.

Da bi kompresovali ovaj dokument, potrebno je da kliknemo desnim dugmetom na njega, te

izaberemo opciju Send to Compressed (Zipped) Folder (slika 2-77). Istu proceduru moemo

odraditi selektovanjem dokumenta ili vie dokumenata i izborom opcije File Send to

Compressed (Zipped) Folder iz meni bara.

Slika 2-77 Kompresovanje dokumenta

im smo izabrali ovu opciju, Windows de kompresovati izabrani dokument (ili dokumente ako smo ih

vie oznaili), te de odmah u istom folderu kreirati kompresovanu verziju ovog dokumenta.

Slika 2-78 Detalji kompresovanog i nekompresovanog dokumenta

Na slici 2-78 moete vidjeti detalje orginalnog dokumenta i dokumenta nakon kompresovanja.

Najbitniji dio (to je i glavna funkcija kompresovanja) je uveliko smanjena veliina dokumenta, sa

4.219KB na 330KB. Ovdje moemo redi da je dokumentu preko 90% smanjena veliina.


72

Kompresovane dokumente dete prepoznati po njhovoj jedinstvenoj ikoni.

Spomenuli smo da pojedine tipove dokumenata ne moemo puno kompresovati, pa smo za jedan od

takvih dokumenata spomenuli slike u .jpeg formatu.

Poto su slike ovog tipa ved kompresovane u poetku kreiranja, dodatno kompresovanje istih, nede

imati nekog velikog efekta. Primjer toga i detalje moemo vidjeti na slici 2-79.

Slika 2-79 Usporeivanje kompresovanih dokumenata razliitog tipa

Na slici 2-79 moemo vidjeti detalje, tj. orginalnu veliinu dokumenata i njihovu veliinu nakon

kompresovanja.

Dokument sa BMP ekstenzijom (4.219KB kompresovano na 330KB) preko 90%

Dokument sa JPEG ekstenzijom (97KB kompresovano na 61KB) izmeu 20 i 30%

2.3.1.3 Dekompresovanje dokumenata

Dokument u BMP formatu i

njegova kompresovana verzija

Dokument u JPEG formatu i

njegova kompresovana verzija


73

Dekompresovanje dokumenta ili dokumenata se moe raditi na tri naina. Selektujemo ili oznaimo

kompresovani dokument i pomodu meni bara izaberemo opciju File Extract All.. (prikazano na slici

2-80).

Slika 2-80 Dekompresovanje dokumenta pomodu meni bar-a

Ili moemo selektovati dokument desnim klikom mia, ime odmah dobijamo padajudi meni, i

izaberemo opciju Extract All (prikazano na slici 2-81).

Slika 2-81 Dekompresovanje dokumenta desnim klikom mia

A moemo i dvoklikom da otvorimo preglednik kompresovanog dokumenta i vidimo njegov sadraj,

te selektujemo eljene dokumente i kliknemo na opciju Extract all files sa lijeve strane prozora.


74

Slika 2-82 Dekompresovanje dokumenta kroz preglednik

Nebitno kojom procedurom zaponemo dekompresovanje dokumenta, klikom na Extract All

opciju, pokredemo Extraction Wizard (arobnjak za dekompresovanje), prozor kroz koji demo

odabrati destinaciju gdje elimo dekompresovati dokumente.

Slika 2-83 Dekompresovanje dokumenta (Extraction Wizard)

Klikom na dugme Next, dobijamo prozor sa mogudnodu upisivanja destinacije za dokumente koje

dekompresujemo. Po standardnim podeavanjima sam arobnjak automatski stavi istu lokaciju gdje

se kompresovani dokument nalazi.

Npr. ako je kompresovani dokument u My Documents folderu, arobnjak de vam automatski staviti

putanju da dekompresujete dokument u istom folderu.


75

Slika 2-84 Opcije arobnjaka za dekompresovanje

Ako smo ostavili ved upisanu destinaciju ili je korisnik unio neku svoju, te upisao lozinku (ukoliko je

kompresovani dokument zakljuan), klikom na dugme Next arobnjak poinje dekompresovati

dokument ili dokumente.

Na kraju dobijemo izvjetaj o uspjenom dekompresovanju dokumenta ili dokumenata.

Putanja gdje de se

dokumenti

dekompresovati

Dugme Browse

ako elimo

izabrati drugu

putanju

Ako

kompresovani

dokument ima

lozinku, sa ovim

dugmetom

dobijamo polje

za unos lozinke


76

Slika 2-85 Zavreno dekompresovanje dokumenta

U zadnjem prozoru arobnjaka (slika 2-85) zelenom kvaicom je oznaena opcija Show extracted files

(Prikai dekompresovane dokumente). Ako kliknemo na dugme Finish, Windows de nam otvoriti novi

Widows Explorer