KAPITULLI II

ZHVILLIMI EKONOMISE KRAHASUESE

Tipari më i spikatur i ekonomisë globale janë kontrastet e saj ekstreme. Produktiviteti për punëtor në Shtetet e Bashkuara është rreth 10 herë më i lartë se ajo në Indi dhe më shumë se 50 herë më e lartë se në Republikën Demokratike të Kongos (RDK). Të ardhurat reale për frymë janë 48.430 $ në Shtetet e Bashkuara, $ 2.930 në Indi, dhe 280 $ në RDK. Nëse bota do të ishte një vend i vetëm, të ardhurat e saj do të shpërndaheshin në mënyrë të pabarabartë më shumë se në çdo komb përveç Namibisë. Gjithashtu ka edhe boshllëqe të mëdha në masat e mirëqenies. Jetëgjatësia është 78 në Shtetet e Bashkuara, 65 në Indi, dhe vetëm 46 në RDK. Përhapja e jo-të-ushqyerit është më pak se 2.5% në Shtetet e Bashkuara, por 22% në Indi dhe 75% në RDK. Ndërsa pothuajse të gjitha gratë janë të shkolluara në Shtetet e Bashkuara, vetëm 51% janë në Indi dhe 56% në RDK. Si u arrit të bëheshin dallime kaq të mëdha? Në botën e sotme, me kaq shumë njohuri dhe me lëvizjen e njerëzve, informacionit, si dhe mallrave dhe shërbimeve në mënyrë të shpejtë dhe relativisht të lirë, si kanë boshllëqe të tilla të mëdha të ndodhin dhe madje edhe të zgjerohen? Pse disa vende në zhvillim kanë bërë aq shumë progres në mbylljen e këtyre boshllëqeve, ndërsa të tjerët kaq pak?

Në këtë kapitull, ne kemi prezantuar studimin e zhvillimit të ekonomisë krahasuese. Ne do të fillojmë duke përcaktuar botën në zhvillim dhe duke përshkruar se si matet zhvillimi në mënyrë që të bëjmë krahasime sasiore në të gjitha vendet. Të ardhurat mesatare është një, por vetëm një, nga faktorët që përcaktojnë nivelin e zhvillimit ekonomik të një vendi. Kjo është për t'u pritur, duke pasur parasysh diskutimin e kuptimit të zhvillimit në Kapitullin 1.

Ne atëherë konsiderojmë dhjetë karakteristika të rëndësishme që vendet në zhvillim kanë tendencë ti kenë të përbashkta, mesatarisht, në krahasim me botën e zhvilluar. Në secilin rast, ne gjithashtu zbulojmë se pas këtyre mesatareve ekzistojnë dallime shumë të konsiderueshme në të gjitha këto dimensione në mesin e vendeve në zhvillim që janë të rëndësishme për tu vlerësuar dhe për tu marrë parasysh në politikën e zhvillimit. Këto fusha janë si më poshtë:

1. Nivele të ulëta të jetesës dhe produktivitetit;

2. Nivele të ulëta të kapitalit njerëzor;

3. Nivele të larta të pabarazisë dhe varfërisë absolute;

4. Norma të larta të rritjes së popullsisë;

5. Ndarje e madhe sociale;

6. Popullsi të madhe rurale, por migrim i shpejtë rural-urban;

7. Nivelet e ulëta të industrializimit;

8. Gjeografi e pafavorshme;

9. Tregje financiare dhe të tjera të pazhvilluara;

10. Impakt i zgjatur kolonial si institucione të dobëta dhe shpesh varësi e jashtme.

Përzierja dhe ashpërsia e këtyre sfidave vendosin kufizimet e zhvillimit dhe prioritetet e politikave të një vendi në zhvillim. Pas shqyrtimit të këtyre të përbashkëtave dhe dallimeve midis vendeve në zhvillim, ne më tej konsiderojmë dallimet kryesore në mes të kushteve në vendet e sotme në zhvillim dhe atyre në vendet e zhvilluara tani, në fazën e hershme të zhvillimit të tyre, dhe ne shqyrtojmë polemikat nëse vendet në zhvillim dhe vendet e zhvilluara tani janë konvergjente në nivelet e tyre të zhvillimit.

Ne pastaj bazohemi në njohuritë e kohëve të fundit në zhvillimin ekonomisë krahasuese për të sqaruar më tej se si u bë bota kaq e pabarabartë dhe mbeti kështu vazhdimisht e pabarabartë, dhe do të hedhim dritë mbi faktorët pozitivë pas progresit të shpejtë të kohëve të fundit në një pjesë të konsiderueshme të botës në zhvillim. Bëhet mjaft e qartë se kolonializmi ka luajtur një rol të madh në formimin e institucioneve që përcaktojnë "rregullat e lojës ekonomike", të cilat mund të kufizojnë ose të lehtësojnë mundësitë për zhvillim ekonomik. Ne shqyrtojmë faktorët e tjerë në zhvillimin krahasues, të tilla si nivelet e vendeve të pabarazisë. Ne do të vlerësojmë se pse kaq shumë vende në zhvillim kanë vështirësi të tilla në arritjen e zhvillimit ekonomik, por edhe do të fillojmë të shohim disa nga përshkrimet se çfarë mund të bëhet për të kapërcyer pengesat dhe për të inkurajuar përparim sa më të shpejtë, edhe në mesin e vendeve më pak të zhvilluara sot. Kapitulli mbyllet me një rast studimi krahasues të Bangladeshit dhe Pakistanit.

2.1 PËRCAKTIMI I BOTËS NË ZHVILLIM

Mënyra më e shpeshtë për të përcaktuar botën në zhvillim është me të ardhurat për frymë. Disa agjenci ndërkombëtare, përfshirë Organizatën për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) dhe Kombet e Bashkuara, ofrojnë klasifikimet e vendeve sipas statusit të tyre ekonomik, por sistemi më i njohur është ai i Bankës Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD), e njohur zakonisht si Banka Botërore. (Banka Botërore është shqyrtuar në detaje në Kutinë 13.2). Në sistemin e klasifikimit të Bankës Botërore, 210 ekonomi me një popullsi prej të paktën 30.000 janë renditur me nivelin e tyre të të ardhurave bruto nacionale (GNI) për frymë. Këto ekonomi pastaj klasifikohen si vende me të ardhura të ulëta (LIC), vende me të ardhura mesatare të ulta (LMCs), vendet me të ardhura mesatare të larta (UMCs), vendet me të ardhura të larta të OECD, dhe vende të tjera me të ardhura të larta. (Shpesh, LMCs dhe UMCs janë grupuar jozyrtarisht si vende me të ardhura mesatare.)

Me një numër të përjashtimeve të rëndësishme, vendet në zhvillim janë ato me të ardhura të ulta, mesatare-të ulta, ose të ardhurat mesatare-të larta. Këto vende janë grupuar sipas rajonit gjeografik të tyre në tabelën 2.1, duke i bërë ato më lehtë të identifikueshme në hartë në Figurën 2.1. Limitet për këto kategori janë ato të përdorura nga Banka Botërore: Vendet me të ardhura të

ulëta janë të definuara si vende që kanë të ardhura kombëtare bruto për frymë për vitin 2008 prej 975 $ ose më pak; Vendet me të ardhura mesatare-të ulëta kanë të ardhura në mes $ 976 dhe $ 3855; Vendet me të ardhura mesatare-të larta kanë të ardhura mes 3,856 $ dhe $ 11,906; dhe vendet me të ardhura të larta kanë të ardhura prej $ 11.907 ose më shumë. Krahasimet e të ardhurave për disa vende janë paraqitur grafikisht në figurën 2.2.

Vini re se një numër i vendeve të grupuara si "ekonomitë e tjera me të ardhura të larta" në tabelën 2.1 nganjëherë klasifikohen si vende në zhvillim, të tilla si kur ky është qëndrimi zyrtar i qeverive të tyre. Për më tepër, vendet me të ardhura të larta që kanë një ose dy sektorë shumë të zhvilluar të eksportit, por në të cilin pjesë të rëndësishme të popullsisë mbeten relativisht të paarsimuar ose me shëndet të dobët për nivelin e të ardhurave të vendit mund të shihet si ende në zhvillim. Shembujt mund të përfshijnë eksportuesit e naftës si Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Ekonomitë e të ardhurave të larta përfshijnë edhe disa ishuj turistik të varur nga problemet e vazhdueshme të zhvillimit. Madje disa prej vendeve anëtare të OECD me të ardhura të larta, sidomos Portugalia dhe Greqia, janë parë si vende në zhvillim të paktën deri kohët e fundit. Megjithatë, karakterizimi i botës në zhvillim si Afrika sub-Sahariane, Afrika e Veriut dhe Lindja e Mesme, Azia përveç Japonisë dhe, më së fundi Koresë së Jugut, dhe ndoshta dy ose tre ekonomitë e tjera me të ardhura të larta, Amerika Latine dhe Karaibet, dhe vendet në "tranzicion" të Evropës Lindore dhe Azisë Qendrore, duke përfshirë ish-Bashkimin Sovjetik, mbetet një përgjithësim i dobishëm. Në të kundërt, bota e zhvilluar që përbën thelbin e vendeve me të ardhura të larta të OECD është i përbërë nga vendet e Evropës Perëndimore, në Amerikën e Veriut, Japoninë, Australinë dhe Zelandën e Re.

Ndonjëherë një dallim i veçantë bëhet në mes të ekonomive me të ardhura mesatare-të larta dhe ekonomivetë reja me të ardhura të larta, duke i përcaktuar disa vende që kanë arritur sektorë relativisht të përparuar të prodhimit si vendet e sapo industrializuara (NICs). Megjithatë, një tjetër mënyrë për të klasifikuar kombet e botës në zhvillim është me shkallën e tyre të borxhit ndërkombëtar; Banka Botërore i ka klasifikuar vendet si shumë në borxh, me borxh të moderuar, dhe me më pak borxhe. Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDP) klasifikon vendet sipas nivelit të tyre të zhvillimit njerëzor, duke përfshirë shëndetin dhe arritjet e arsimit si të ulët, të mesëm, të lartë dhe shumë të lartë. Ne i konsiderojmë indekset tradicionale dhe të reja të zhvillimit Njerëzor të UNDP në detaje më vonë në kapitull.

Një tjetër klasifikim i përdorur gjerësisht është ai i vendeve më së paku të zhvilluara, një përcaktim i Kombeve të Bashkuara që deri më 2010 përfshinte 49 vende, 33 prej tyre në Afrikë, 15 në Azi, plus Haiti. Për tu përfshirë, një vend duhet të plotësojë njërin prej tre kritereve: të ardhura të ulëta, kapital të ulët njerëzor, dhe cënueshmëri të lartë ekonomike.Klasifikime të tjera të veçanta të OKB-së përfshijnë vendet e mbyllura në zhvillim (të cilat janë 30, gjysma e tyre në Afrikë) dhe ishuj-shtete të vogla në zhvillim (nga të cilat janë 38). Së fundi, termi tregjet në zhvillim u prezantua në Korporimin Financiar Ndërkombëtar për të sugjeruar progres (duke shmangur frazën që atëherë ishte standarde e Botës së Tretë që investitorët dukej që e lidhnin me stagnim).

Klasifikime të tjera të veçanta të OKB-së përfshijnë vendet e mbyllura në zhvillim (të cilat janë 30, gjysma e tyre në Afrikë) dhe ishuj-shtete të vogla në zhvillim (nga të cilat janë 38). Së fundi, termi tregjet në zhvillim u prezantua në Korporimin Financiar Ndërkombëtar për të sugjeruar progres (duke shmangur frazën që atëherë ishte standarde e Botës së Tretë që investitorët dukej që e lidhnin me stagnim). Edhepse termi është tërheqës, ne nuk e përdorim atë në këtë tekst për tri arsye. Së pari, "treg në zhvillim" është përdorur gjerësisht në shtypin financiar për të sugjeruar praninë e aksioneve dhe obligacioneve në tregjet aktive; megjithëse thellimi financiar është i rëndësishëm, është vetëm një aspekt i zhvillimit ekonomik. Së dyti, duke iu referuar kombeve si "tregje", mund të çojë në një jo-theksim të mjaftueshëm për disa prioritete të zhvillimit që nuk kanë të bëjnë me tregun. Së treti, përdorimi ndryshon dhe nuk ka përcaktim përgjithësisht të pranuar se cilat tregje duhet të etiketohen tregje në zhvillim dhe cilat ende në proces të zhvillimit.Ndarja e thjeshtë e botës në vende të zhvilluara dhe në zhvillim ndonjëherë është e dobishme për qëllime analitike. Shumë modele të zhvillimit zbatohen në nivelet e të ardhurave të vendeve në zhvillim. Megjithatë, kjo gamë e gjerë e të ardhurave të këtyre të fundit shërben si një paralajmërim i hershëm për ne që të mos mbi-gjeneralizojmë. Në të vërtetë, dallimet ekonomike mes vendeve me të ardhura të ulëta në Afrikën Sub-Sahariane dhe Azinë Jugore dhe vendet me të ardhura mesatare-të larta në Azinë Lindore dhe Amerikën Latine mund të jenë edhe më të mëdha sesa ato midis vendeve me të ardhura të larta të OECD dhe vendeve me të ardhura mesatare-të larta në zhvillim.

2.2 TREGUESIT BAZË TË ZHVILLIMIT:

TË ARDHURAT REALE, SHËNDETI, DHE ARSIMIMI

Në këtë seksion, ne shqyrtojmë treguesit bazë të tri aspekteve të zhvillimit: të ardhurat reale për frymë përshtatur për fuqi blerëse; shëndeti i matur nga jetëgjatësia, mos-ushqyerja, dhe vdekshmëria e fëmijëve; dhe arritjet arsimore të matura me shkrim-lexim dhe shkollim.

PARITETI I FUQISË BLERËSE

Në përputhje me skemën e klasifikimit të vendeve bazuar në të ardhura të Bankës Botërore, të ardhurat bruto kombëtare (GNI) për frymë, masa më e zakonshme e nivelit të përgjithshëm të aktivitetit ekonomik, shpesh përdoret si një indeks përmbledhës i mirëqenies relative ekonomike e njerëzve në vende të ndryshme. Ajo llogaritet si vlera e shtuar totale, vendase dhe e huaj, pretenduar nga banorët e një vendi pa bërë zbritjet për amortizimin e kapitalit vendas. Produkti i brendshëm bruto (GDP) mat vlerën e përgjithshme për përdorimin përfundimtar të prodhimit të prodhuar nga një ekonomi, nga të dy banorët dhe jorezidentët.Kështu GNI përfshin GDP plus diferenca midis të ardhurave që banorët marrin nga jashtë për shërbime (të punës dhe kapitalit) me pagesën që u bëhet jorezidentëve që kontribuojnë në ekonominë vendase. Ku ka një popullsi të madhe jorezidente që luan një rol të madh në ekonominë e vendit (si korporatat e huaja), këto dallime mund të jenë signifikante (shih Kapitullin 12). Në vitin 2008, të ardhurat e përgjithshme kombëtare të të gjitha kombeve të botës janë vlerësuar në më shumë se $ 58 trilion, nga të cilat mbi $ 42 trilion janë në rajonet ekonomikisht të zhvilluara me të ardhura të larta dhe më pak se $ 16 trilion u gjenerua në vendet më pak të zhvilluara, pavarësisht që ato përfaqësojnë rreth 5/6 e popullsisë së botës.

Në vitin 2008 Norvegjia ka pasur 312 herë të ardhura për frymë më shumë se Etiopia dhe 84 herë më shumë se India.

Krahasimet e GNI për frymë midis vendeve të zhvilluara dhe më pak të zhvilluara si ato të treguara në Figurën 2.2, megjithatë, të ekzagjeruara nga përdorimi i normave zyrtare valutore për të kthyer monedhat kombëtare në dollarë amerikanë. Ky konvertim nuk mat fuqinë blerëse të brendshme relative të monedhave të ndryshme. Në një përpjekje për të ndrequr këtë problem, shkencëtarët janë përpjekur të krahasojnë GNI dhe GDP relative duke përdorur paritetin e fuqisë blerëse (PPP) në vend të kurseve të këmbimit, si faktorë të konvertimit. PPP është llogaritur duke përdorur një grup të përbashkët të çmimeve ndërkombëtare për të gjitha mallrat dhe shërbimet.

Në një version të thjeshtë, pariteti i fuqisë blerëse përcaktohet si numri i njësive të valutës së një vendi të huaj të nevojshme për të blerë sasinë identike të mallrave dhe shërbimeve në tregun vendor të vendit në zhvillim sa $ 1 do të blente në Shtetet e Bashkuara. Në praktikë, rregullimet janë bërë për çmimet relative të ndryshme në të gjitha vendet në mënyrë që standardet e jetesës të mund të maten më saktë. Në përgjithësi, çmimet e shërbimeve jo të tregtueshme janë shumë më të ulëta në vendet në zhvillim, sepse pagat janë shumë të ulëta. Në mënyrë të qartë, në qoftë

se çmimet e brendshme janë më të ulëta, matja e PPP të GNI-së për kokë banori do të jetë më e lartë se sa vlerësimet që përdorin normat valutore si faktor konvertimi. Për shembull, në 2008 GNI për frymë e Kinës ishte vetëm 6% e asaj të Shteteve të Bashkuara duke përdorur konvertimin e kursit të këmbimit, por rritet në 13% kur llogaritet me metodën PPP të konvertimit. Boshllëqet e të ardhurave në mes vendeve të pasura dhe të varfra në këtë mënyrë kanë tendencë të jenë më të vogla kur PPP përdoret për llogaritje. Tabela 2.2 ofron një krahasim të kursit të këmbimit dhe PPP të GNI për kokë banori për 26 vende, nga tetë vende nga Afrika, Azia, dhe Amerika Latine, plus Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara. Matur në dollarë PPP, hendeku mes Shteteve të Bashkuara dhe Burundisë do të jetë 127 me 1, në vend të hendekut 342-1 duke përdorur kursin e këmbimit të huaj zyrtar.

Tabela 2.3 zgjeron këto krahasime për të përfshirë rajone dhe grupimet e të ardhurave, si dhe shembuj ilustrues të gjashtë vendeve me nivele të të ardhurave në ngritje, së bashku me indikator themelor të shëndetësisë dhe arsimit. Në kolonën e parë të tabelës 2.3, të ardhurat maten me treg ose normat zyrtare të këmbimit dhe sugjerojnë se të ardhurat e një personi në Shtetet e Bashkuara janë 320 herë sa ajo e një personi në Republikën Demokratike të Kongos. Por përsëri, kjo është e pabesueshme, pasi shumë shërbime kushtojnë shumë më pak në DRC se sa në Shtetet e Bashkuara. Normat PPP japin një kuptim më të mirë të sasisë së mallrave dhe shërbimeve që mund të blihen me çmime të SHBAve dhe tregojnë se të ardhurat reale të SHBAve janë afër 173 herë më të mëdha se ato të DRCsë, ende një nivel i lartë i pabarazisë. Në përgjithësi, të ardhurat reale mesatare për frymë në vendet me të ardhura të larta janë më shumë se 28 herë më të mëdha se në vendet me të ardhura të ulëta dhe 7 herë më të larta se sa në vendet me të ardhura mesatare.

TREGUESIT E SHËNDETËSISË DHE ARSIMIMIT

Përveç të ardhurave mesatare, është e nevojshme të vlerësohet shëndeti dhe arritjet arsimore mesatare të një kombi, të cilat pasqyrojnë aftësitë bazë. Tabela 2.3 tregon disa tregues bazë të të ardhurave, shëndetësisë (jetëgjatësia, shkalla e jo-të-ushqyerit, shkalla e vdekshmërisë nën 5 vjec, dhe shkalla e lindjeve), dhe arsimit (aftësia e shkrim/leximit të meshkujve dhe femrave të rritur). Jetëgjatësia është numri mesatar i viteve që fëmijët e porsalindur do të jetojnë nëse u nënshtrohen rreziqeve të vdekshmërisë që mbizotërojnë për gjeneratën e tyre në kohën e lindjes së tyre. Jo-të-ushqyerit nënkupton konsumimin e shumë pak ushqimi për të ruajtur nivele normale të aktivitetit; kjo është ajo që është quajtur shpesh problem i urisë. Pjelloria e lartë mund të jetë edhe një shkak dhe një pasojë e prapambetjes, kështu që lindshmëria raportohet si një tjetër tregues themelor. Aftësia për të lexuar/shkruar është pjesa e meshkujve dhe femrave të rritur të raportuar ose që vlerësohet që kanë aftësi themelore për të lexuar dhe shkruar; shkrim/leximi funksional në përgjithësi është më i ulët se shifrat e raportuara.

Tabela 2.3 paraqet të dhënat për grupet e vendeve me të ardhura të ulta, mesatare-të ulta, mesatare-të larta, dhe të larta. Tabela gjithashtu tregon mesataret nga gjashtë rajone në zhvillim (Azia Lindore dhe Pacifiku, Amerika Latine dhe Karaibet, Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut, Azia Jugore, dhe Afrika sub-Sahariane) dhe nga gjashtë vende ilustruese: DRC, India, Egjipti, Brazili, Malajzia, dhe Shtetet e Bashkuara. Vini re se përveç dallimeve të mëdha në të gjithë këto grupime të të ardhurash, vendet me të ardhura të ulëta janë vetë një grup shumë i ndryshëm me sfida shumë të ndryshme të zhvillimit. Të ardhurat reale të Indisë janë gati dhjetë herë sa të ardhurat e DRCsë. Jetëgjatësia e përgjithshme është 16 vjet më e gjatë. Ndërsa rreth tre të katërtat janë të kequshqyer në DRC, 22% janë të kequshqyer në Indi.Cdo 1,000 lindje të gjalla, 199 prej këtyre fëmijëve do të vdesin para ditëlindjes së tyre të pestë në DRC, në krahasim me 69 në Indi. Dhe lindshmëria është rreth dy herë më e lartë në DRC se në Indi. Në një zonë, DRC duket fare më mirë: Ajo raporton nivele më të larta të shkrim/leximit te meshkujt dhe femrat sesa India. Nëse India dukshëm del më mirë në përgjithësi, të dy vendet ende duhet të përballen me sfida të mëdha zhvillimore nëse i krahasojmë këto statistika edhe me Malajzinë.

2.3 MASAT HOLISTIKE TË NIVELEVE TË JETESËS DHE AFTËSIVE

INDEKSI I ZHVILLIMIT NJERËZOR TRADICIONAL

Mënyra më e përdorur për matjen e statusit krahasues të zhvillimit socio-ekonomik është paraqitur nga Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDP) në serinë e saj vjetore të Raporteve të Zhvillimit Njerëzor. Thelbi i këtyre raporteve, të cilat janë iniciuar në vitin 1990, është ndërtimi dhe përsosmëria e Indeksit të Zhvillimit Njerëzor (IZHNJ). IZHNJ tenton të rendit të gjitha vendet në një shkallë nga 0 (zhvillimi më i ulët njerëzor) deri në 1 (zhvillimi më i lartë njerëzor), bazuar në tre qëllime kryesore të zhvillimit: jetëgjatësia e matur nga jetëgjatësia në lindje, njohuritë e matur nga mesatarja e arsimimit të të rriturve (dy të tretat) dhe raporti i regjistrimit në shkollë bruto (një e treta), dhe standardi i jetesës i matur nga GDP reale për kokë banori e rregulluar për paritetet e ndryshme të fuqisë blerëse për valutën e secilit vend për të reflektuar koston e jetesës dhe për supozimin e zvoglimit të dobisë margjinale të të ardhurave. Duke përdorur këto tri masa të zhvillimit dhe duke aplikuar një formulë për të dhënat për 177 vende, IZHNJ rendit vendet në katër grupe: zhvillim i ulët njerëzor (0.0 deri 0.499), zhvillim të

mesëm njerëzor (0.50 deri 0.799), zhvillim të lartë njerëzor (0.80 deri 0.90), dhe zhvillim shumë të lartë njerëzor (0.90 deri 1.0).

Llogaritja e IZHNJsë tradicionale ka pësuar një sërë ndryshimesh që nga fillimi i tij. (Versioni i ri i 2010 i IZHNJ është shpjeguar në seksionin e ardhshëm.) Në mënyrë të veçantë, në të kaluarën një formulë relativisht e ndërlikuar është përdorur për të konvertuar të ardhurat PPP në të ardhura të "përshtatura" (që do të thotë të ardhurat të përshtatura për zvogëlimin e dobisë margjinale në mënyrë që mirëqenia të rritet me të ardhurat, por në një normë në rënie). Kohët e fundit, të ardhurat e përshtatura gjenden thjesht duke u bazur në logun e të ardhurave aktuale. Pastaj, për të gjetur indeksin e të ardhurave, zbresim logun e 100 nga regjistri i të ardhurave aktuale, në supozimin se të ardhurat reale për frymë nuk mund të jenë më pak se $ 100 PPP. Dallimi jep shumën me të cilën vendi ka tejkaluar "shtyllën më të ulët." Për të vënë këtë arritje në perspektivë, e konsiderojmë atë në lidhje me maksimumin që një vend në zhvillim mund të aspiroj të kaloj në brezin e ardhshëm. UNDP e merr këtë në 40.000 $ PPP. Pra, ne pastaj pjestojmë me dallimin në mes të log të $ 40,000 dhe log prej $ 100 për të gjetur arritjen relative të të ardhurave të vendit. Kjo i jep cdo vendi një numër indeksi që gjendet midis 0 dhe 1. Për shembull, në rastin e Bangladeshit, tek i cili në PPP e vitit 2007, GDP për kokë banori është vlerësuar nga UNDP-ja të jetë $ 1241, indeksi i të ardhurave llogaritet si vijon:

Indeksi i të ardhurave = [ log (1,241 )−log (100 )][ log (40,000 )−log (100 )]

= 0.420 ..........................................................

(2.1)

Efekti i zvogëlimit të dobisë margjinale është i qartë. Të ardhurat prej $ 1241, e cila është vetëm 3% e qëllimit maksimal prej $ 40,000 është tashmë e mjaftueshme për të arritur më shumë se dy të pestat e vlerës maksimale që indeksi mund të marrë. Vini re se disa vende kanë tejkaluar tashmë objektivin e të ardhurave PPP $ 40,000; në raste të tilla, UNDP ka caktuar vlerën maksimale të të ardhurave PPP prej $ 40,000, dhe kështu vendi merr indeksin maksimal të të ardhurave prej 1.

Për të gjetur indeksin e jetëgjatësisë (indeksin shëndetësor), UNDP fillon me pritshmërinë aktuale të jetës në një vend në lindje dhe zbret 25 vjet. Ky i fundit është qëllimi më i ulët, jetëgjatësia më e ulët që mund të jetë në një vend gjatë brezit të mëparshëm. Pastaj UNDP ndan rezultatin nga 85 vjet minus 25 vjet, apo 60 vjet, e cila përfaqëson jetëgjatësinë e pritshme gjatë gjeneratave të mëparshme dhe të ardhshme. Eshtë parashikuar që 85 vite është jetëgjatësia maksimale për një vend që të përpiqet për ta arritur gjatë brezit të ardhshëm. Për shembull, në rastin e Bangladeshit, popullsia e të cilit kishte jetëgjatësinë në vitin 2007 - 65.7 vjet, indeksi jetëgjatësisë është llogaritur si më poshtë:

Indeksi i jetëgjatësisë= 65.7−2585−25 = 0.678 ..................................................................................(2.2)

Vini re se nuk ka supozim se është pakësuar dobia marxhinale e viteve të jetës; e njëjta gjë vlen për indeksin e arsimit. Indeksi i arsimit është i përbërë nga dy pjesë, me dy të tretat e peshës për shkrim-lexim dhe një e treta për regjistrimin në shkollë. Sepse regjistrimet e shkollave bruto mund të tejkalojnë 100% (për shkak të nxënësve më të vjetër që shkojnë përsëri në shkollë), ky indeks është mbuluar edhe në 100%. Për rastin e Bangladeshit, arsimimi i të rriturve është vlerësuar (jo sigurtë) me 53.5%, kështu që

Indeksi shkrim/lexim i të rriturve = 53.5−0100−0 = 0.535 ................................................................

(2.3)

Për indeksin e regjistrimit bruto, për Bangladeshin vlerësohet se është 52.1% e popullsisë në moshë për shkollim primar, sekondar dhe terciar, të cilët janë të regjistruar në shkollë, kështu që vendi merr vlerën e mëposhtme:

Indeksi i regjistrimit bruto =52.1−0100−0 = 0.521...........................................................................

(2.4)

Pastaj, për të gjetur indeksin e përgjithshëm të arsimit, indeksi shkrim/lexim i të rriturve shumëzohet me dy të tretat dhe indeksi i regjistrimit bruto shumëzohet me një të tretën. Kjo zgjedhje reflekton pikëpamjen se aftësia për të shkruar/lexuar është karakteristika themelore e një personi të arsimuar. Në rastin e Bangladeshit, kjo na jep

Indeksi i arsimit = 23 (Indeksi shkrim/lexim i të rriturve) +

13 (Indeksi i regjistrimit bruto)

= 23(0.535) +

13(0.521) = 0.530 ................................................................... (2.5)

Në indeksin e fundit, secili nga tre komponentët merr sasinë e barabartë, ose një të tretën. Kështu

IZHNJ = 13 (Indeksi i të ardhurave) +

13(Indeksi i jetëgjatësisë)+

13(Indeksi i arsimit) ..........(2.6)

Për rastin e Bangladeshit

IZHNJ = 13 (0.420) +

13(0.678)+

13 (0.530) = 0.543 ...............................................................(2.7)

Një avantazh i madh i IZHNJsë është se tregon që një vend mund të bëjë shumë më mirë se që pritet me një nivel të ulët të të ardhurave dhe që fitimet e konsiderueshme të të ardhurave ende mund të arrijnë relativisht pak në zhvillimin njerëzor.

Më tej, IZHNJ thekson se pabarazitë në të ardhura janë më të mëdha se pabarazitë në treguesit e tjerë të zhvillimit, të paktën shëndetësi dhe arsim. Për më tepër, IZHNJ na kujton se me zhvillim ne në mënyrë të qartë kuptojmë zhvillim të gjerë njerëzor, e jo vetëm të ardhura më të larta. Shumë vende, të tillë si disa prej prodhuesve të naftës me të ardhura të larta, kanë thënë se kanë përjetuar "rritje pa zhvillim." Shëndeti dhe arsimi janë inpute që në funksionin e prodhimit kombëtar roli i tyre është si përbërës i kapitalit njerëzor, që do të thotë investime produktive të mishëruara në persona. Përmirësimet në shëndetësi dhe arsim janë edhe qëllime të rëndësishme të zhvillimit (shih kapitullin 8). Ne nuk mund të argumentojmë se një komb i individëve me të ardhura të larta që nuk janë të arsimuar mirë dhe që vuajnë nga probleme të mëdha shëndetësore që ndikojnë që të jetojnë shumë më shkurtë se të tjerët rreth e rrotull globit ka arritur një nivel më të lartë të zhvillimit se sa një vend me të ardhura të ulëta, me jetëgjatësi më të lartë të jetës dhe aftësi më të madhe të shkrim/leximit. Një tregues më i mirë i pabarazive të zhvillimit dhe renditjes mund të gjendet duke përfshirë variabla shëndetësore dhe arsimore në një masë të ponderuar të mirëqenies sesa thjesht duke u bazuar në nivelet e të ardhurave, dhe IZHNJ ofron një mënyrë shumë të dobishme për të bërë këtë.

Ka kritika të tjera dhe të meta të mundshme të IZHNJsë. Njëra është se regjistrimi bruto në shumë raste mbideklaron shumën e shkollimit për shkak se në shumë vende një student i cili fillon shkollën fillore llogaritet si i regjistruar, pa marrë parasysh nëse studenti e lë shkollimin në një fazë. Peshë e barabartë (një e treta) është dhënë për secilin nga tre komponentet, e cila në mënyrë të qartë ka vlerë të gjykimit pas saj, por është e vështirë për të përcaktuar se çfarë është kjo. Vini re se për shkak se variablat janë matur në lloje shumë të ndryshme të njësive, është e vështirë edhe për të përcaktuar pikërisht atë që do të thotë peshë e barabartë. Së fundi, nuk ka rëndësi roli i cilësisë. Për shembull, ekziston një dallim i madh në mes të një viti shtesë të jetës si i shëndetshëm, të një individi që funksionon mirë dhe një viti shtesë me një gamë të kufizuar të aftësive (të tilla si duke qëndruar në shtrat). Për më tepër, cilësia e shkollimit ka rëndësi, jo vetëm numri i viteve të shkollimit. Së fundi, duhet të theksohet se ndërsa mund të imagjinohen matës më të mirë për shëndetin dhe arsimin, matjet për këto variabla janë zgjedhur pjesërisht në kriterin që të dhëna të mjaftueshme duhet të jenë në dispozicion për të përfshirë sa më shumë vende që të jetë e mundur.Tabela 2.4 tregon Indeksin e Zhvillimit Njerëzor 2009 (duke përdorur të dhënat e vitit 2007) për një mostër prej 24 vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim duke i renditur nga zhvillimi njerëzor i ulët te zhvillimi i lartë njerëzor (kolona 3) së bashku me GDP e tyre përkatëse reale për frymë (kolona 4) dhe një mase të diferencës midis GDP për frymë dhe rangimin për IZHNJ (kolona 5). Një numër pozitiv tregon se për sa renditja relative e një vendi rritet kur IZHNJ është përdorur në vend të GDP-së për kokë banori, dhe një numër negativ tregon të kundërtën. Në mënyrë të qartë, kjo është një nga çështjet kritike për IZHNJ. Nëse renditja e vendeve nuk ndryshon shumë kur IZHNJ përdoret në vend të GDP për frymë, kjo e

fundit do të shërbejë si një matës i besueshëm për zhvillimin socio-ekonomik, dhe nuk do të kishte nevojë për t'u shqetësuar në lidhje me gjëra si treguesit e shëndetësisë dhe arsimit. Ne e shohim nga tabela 2.4 se vendi me IZHNJ më të ulët (0.340) në vitin 2007 ishte Nigeria, dhe ai me të lartë (0.971) ishte Norvegjia.

Duhet theksuar se IZHNJ ka një tendencë të fortë për tu rritur me rritjen e të ardhurave për frymë, pasi vendet e pasura mund të investojnë më shumë në shëndetësi dhe arsim, dhe kur kjo i shtohet kapitalit njerëzor, rritet produktiviteti. Por ajo që është e habitshme është se pavarësisht se janë këto pritshmëri, ka ende ndryshim të madh ndërmjet të ardhurave dhe masave më të gjera të mirëqenies siq shihet në Tabelat 2.4 dhe 2.5. Për shembull, Senegali dhe Ruanda kanë në thelb të njëjtën IZHNJ mesatare përkundër faktit se të ardhurat reale janë 92% më të larta në Senegal. Dhe Kosta Rika ka një IZHNJ më të lartë se Arabia Saudite, pavarësisht nga fakti se Arabia Saudite ka më shumë se dyfishin e të ardhurave reale për frymë se Kosta Rika. Shumë vende kanë një IZHNJ shumë të ndryshme nga ajo e parashikuar nga të ardhurat e tyre. Afrika e Jugut ka një IZHNJ prej 0.683, por ajo renditet e 129, 51 vende më poshtë se sa mund të pritet nga renditja e saj me të ardhura mesatare. Por në mënyrë të ngjashme renditet Sao Tome dhe Principe (numri 131) renditen 17 vende më lartë se sa pritej nga niveli i të ardhurave.

Për vendet e listuara në Tabelën 2.5 me GDP për frymë afër $ 1000, IZHNJ kalon në mënyrë dramatike nga 0.371 në 0.543. Përkatësisht, normat e shkrim-leximit gjenden nga vetëm 26% në 71%. Jetëgjatësia gjendet nga vetëm 44 në 61. Në mesin e vendeve me GDP për frymë afër 1.500 $, arsimimi gjendet nga 32% në 74% dhe regjistrimi në shkollë nga 37% në 60%, me variacione përkatëse në IZHNJ. Për vendet në tabelën 2.5, me GDP për frymë afër $ 2,000, IZHNJ gjendet, nga 0.511 në 0.710. Jetëgjatësia gjendet nga 48 deri 68. Shkalla e shkrim/leximit nga 56% në 99%. Për vendet e listuara në Tabelën 2.5 me GDP për frymë afër 4.000 $, IZHNJ varion nga 0.654 në 0.768. Jetëgjatësia gjendet prej 65 deri 74, dhe normat e shkrim/leximit variojnë habitshëm nga 56% në Maroko deri në shkrim/lexim universal në Tonga. Këto diferenca dramatike tregojnë se projekti i Indeksit të Zhvillimit Njerëzor është i vlefshëm. Nëse i renditim vendet vetëm nga të ardhurat, apo vetëm me shëndetin apo me arsimin, bën që të humbasim dallime të rëndësishme në nivelet e zhvillimit të vendeve.

Të ardhurat mesatare janë një gjë, por ndonjëherë edhe në një vend me të ardhura mesatare-të ulëta, shumë njerëz jetojnë në varfëri. Kur IZHNJ totale për vende të ndryshme është rregulluar për shpërndarjen e të ardhurave, renditja relative e shumë vendeve në zhvillim ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme. Për shembull, Brazili ka një shpërndarje të tillë shumë të pabarabartë saqë renditja e tij ra, ndërsa Sri Lanka pa renditjen e saj të IZHNJ të rritet për shkak të

shpërndarjes më të barabartë.IZNJ gjithashtu ndryshon në masë të madhe për grupet brenda vendeve. Ndikimi i përjashtimit social mund të shihet qartë në Guatemalë, ku grupi etnik Q'eqchi kishte një renditje të IZHNJ të ngjashme me Kamerunin, dhe Poqomchi renditej më poshtë Zimbabve siç shihet në figurën 2.3 a. Dallimet rajonale në të gjithë rrethet mund të shihet në Kenia, ku IZHNJ e kryeqytetit të Nairobit renditet lartë si Turqia, por IZHNJ e distriktit Turkana në Kenia është më e ulët se ajo e çdo mesatare të cdo vendi, siç tregohet në figurën 2.3b. Dallimet rurale-urbane janë ilustruar me rastin e Kinës, ku si tregon figura 2.3c, IZHNJ e Shanghait urban ishte gati aq e lartë sa ai i Greqisë, ndërsa Gansu rural ka një e IZHNJ në një nivel me Indinë, dhe IZHNJ e Guizhou rurale është më poshtë se ajo e Kamboxhias. Një studim i parë i OKB-së gjeti në mënyrë të ngjashme që në Afrikën e Jugut të bardhët gëzojnë një nivel të lartë të IZHNJ ndërsa zezakët shumë më të ulët.

Në mënyrë të qartë, Indeksi i Zhvillimit Njerëzor i Kombeve të Bashkuara ka dhënë një kontribut të madh në përmirësimin e të kuptuarit tonë të asaj se cka e përbën zhvillimin, cilat vende janë pasuruar (siç pasqyrohet nga rritjet në IZHNJ e tyre me kalimin e kohës), dhe në qfarë gjendje grupe dhe rajone të ndryshme brenda vendeve janë.Duke kombinuar të dhënat sociale dhe ekonomike, IZHNJ lejon kombet të kenë një matje më të gjerë të performancës së tyre të zhvillimit, si relativisht dhe absolutisht.

Edhe pse ka disa kritika të vlefshme, mbetet fakti se IZHNJ dhe versioni i saj i ri që do të shqyrtohen në seksionin e ardhshëm, kur përdoret në lidhje me masat tradicionale ekonomike të zhvillimit, në masë të madhe e rrit të kuptuarit tonë se cilat vende janë duke përjetuar zhvillim dhe cilat nuk janë. Dhe duke modifikuar IZHNJ e përgjithshme të një vendi për të pasqyruar shpërndarjen e të ardhurave, diferencat në gjini, diferencat rajonale dhe diferencat etnike, siç janë paraqitur në raportet e fundit të Zhvillimit Njerëzor, ne jemi tani në gjendje të identifikojmë jo vetëm nëse një vend është duke u zhvilluar, por edhe nëse grupe të ndryshme të rëndësishme brenda atij vendi po marrin pjesë në këtë zhvillim.

INDEKSI I RI I ZHVILLIMIT NJERËZOR

Në nëntor të vitit 2010, UNDP prezantoi Indeksin e ri të Zhvillimit Njerëzor (IZHNJ i ri), i cili ka për qëllim të adresojë disa nga kritikat e IZHNJ. Indeksi është ende i bazuar në standardin e jetesës, arsimin dhe shëndetësinë. Por i ka tetë ndryshime të dukshme, secila me pika të forta, por edhe me disa të meta të mundshme.

Cfarëështë Indeksi i ri i Zhvillimit Njerëzor

1.Të ardhurat kombëtare bruto (GNI) për frymë e zëvendëson produktin e brendshëm bruto (GDP) për frymë. Kjo duhet të jetë një përmirësim i qartë: GNI reflekton çfarë qytetarët mund të bëjnë me të ardhurat që ata marrin, ndërsa kjo nuk është e vërtetë në vlerën e shtuar të mallrave dhe shërbimeve të prodhuara në një vend që shkojnë tek dikush jashtë vendit, dhe të ardhurat e fituara jashtë vendit ende u sjellin përfitim disa qytetarëve të kombit. Si flukset tregtare dhe remitencat janë zgjeruar me shpejtësi, dhe si ndihma që po u jepet më shumë vendeve me të ardhura të ulëta, ky dallim është bërë gjithnjë e më i rëndësishëm.

2. Indeksi i arsimit është riorganizuar tërësisht. Dy komponente të reja janë shtuar: arritja mesatar aktuale arsimore e të gjithë popullsisë dhe arritja e pritshme e fëmijëve të sotëm. Secila prej këtyre ndryshimeve të indeksit ka implikime. Përdorimi i arritjeve aktuale, viteve mesatare të shkollimit, si një tregues tregon qartë një përmirësim. Vlerësimet vazhdimisht përmirësohen, dhe të dhënat është e lehtë të krahasohen midis vendeve. Edhe pse është një udhëzues shumë i përafërt me atë që në të vërtetë mësohet, mesatarisht, një vit i shkollimit në Mali u siguron studentëve shumë më pak se një vit i shkollimit në Norvegji, kjo është matja më e mirë që kemi për momentin për shkak se të dhëna më të detajuara mbi cilësinë që janë të besueshme dhe të krahasueshme nuk janë në dispozicion.

3. Pritshmëria e nivelit arsimor, komponenti tjetër i ri, është disi më i paqartë: nuk është një arritje, por një parashikim i OKB-së. Historia tregon se sa shumë mund të ndodhin ngjarje negative që ndikojnë në vonimin e arritjes së planeve të zhvillimit. Megjithatë, ka pasur edhe shumë të papritura pozitive në zhvillim, të tilla si përmirësime të shpejta në arritjet arsimore në disa vende; ekziston rreziku që pritjet e ulëta do të jenë dekurajuese. Vini re se jetëgjatësia, i cili mbetet treguesi për shëndetin, është edhe një projektim në bazë të kushteve që mbizotërojnë.

4. Të dy komponentët e mëparshëm të indeksit të arsimit, shkrim-leximi dhe regjistrimi, janë larguar. Në kontrast me arritjen e pritshme, aftësia e shkrim/leximit është qartë një arritje, madje edhe regjistrimi është të paktën një arritje modeste. Megjithatë, shkrim/leximi gjithmonë është matur keq dhe shumë rrallë dhe është përcaktuar në mënyrë të pashmangshme më modest në një vend më pak të zhvilluar. Dhe regjistrimi nuk paraqet asnjë garanci që një nivel shkollimi do të përfundohet ose që mësohet dicka, ose për faktin se a shkojnë në shkollë studentët dhe mesuesit në të vërtetë.

5. Qëllimet e sipërme (vlerat maksimale) në secilin dimension janë rritur në maksimum sesa që u është dhënë një ndërprerje e paracaktuar. Në disa mënyra, kjo e kthen indeksin në hartimin e tij origjinal, i cili ishte kritikuar për njohjen joadekuate të fitimeve të vogla nga vende që fillojnë në nivele shumë të ulëta.

6. Qëllimi më i ulët për të ardhurat është zvogëluar. Kjo është e bazuar në vlerësimet për Zimbabve në vitin 2007 se, në qoftë se të dhënat dhe interpretimi i tyre janë lart, përfaqësojnë nivelin më të ulët historik për të ardhurat e regjistruara.

7. Një tjetër ndryshim i vogël është se në vend që të përdoret logaritmi i përbashkët (log) për të reflektuar zvogëlimin e përfitimit margjinal të të ardhurave, IZHNJ i ri tani përdor logaritmin natyror (ln), siç përdoret në ekuacionin e pestë në Kutinë 2.1. Kjo pasqyron një ndërtim më të zakonshëm të indekseve.

8. Ndoshta ndryshimi më i rëndësishëm është se IZHNJ i ri është llogaritur me një mesatare gjeometrike, sic do ta shqyrtojmë më poshtë.

Indekset përbërëse të IZHNJ të ri llogariten nga e njëjta metodë si për IZHNJ, siç shihet në rastin e jetëgjatësisë në ekuacionin 2.2 (dhe, për rastin e Kinës në IZHNJ e ri, si në ekuacionin e parë në Kutinë 2.1) . Ne fillojmë duke marrë diferencën midis arritjeve aktuale të vendit dhe vlerës minimale të qëllimit dhe pastaj të ndajmë rezultatin nga diferenca ndërmjet qëllimit maksimal të përgjithshëm dhe vlerat e qëllimit minimal.Por, në llogaritjen e indeksit të përgjithshëm, në vend të mesatares aritmetike, një mesatare gjeometrike e tre indekseve është përdorur (një mesatare

gjeometrike është përdorur edhe për të ndërtuar indeksin e përgjithshëm të arsimit nga të dy komponentët e saj). Le të shikojmë pse ky ndryshim është i rëndësishëm dhe si llogaritjet janë bërë.

LLOGARITJA E IZHNJ TË RI

Përdorimi i mesatares gjeometrike në IZHNJ e ri është shumë rëndësishme. Kur përdorim një mesatarje aritmetike (duke shtuar indekset komponente dhe i pjestojmë me tre) në IZHNJ, efekti supozon zëvendësueshmëri të përsosur në mes të të ardhurave, shëndetësisë dhe arsimit. Për shembull, një vlerë më të lartë të indeksit të arsimit mund ta kompensojë, një për një, për një vlerë më të ulët të indeksit shëndetësor. Në të kundërt, përdorimi i mesatares gjeometrike siguron se performanca e dobët në çdo dimension drejtpërdrejtë ndikon në indeksin e përgjithshëm. Kështu, duke e lejuar zëvendësueshmërinë jo të përsosur është një ndryshim i dobishëm; por ka debat aktiv nëse duke përdorur mesataren gjeometrike është mënyra më e përshtatshme për të arritur këtë. Kështu siç vëren UNDP, llogaritja e re "kap sa harmonishëm është performanca e një vendi është në tre drejtime." Për më tepër, UNDP argumenton, "se është vështirë të krahasohen këto dimensione të ndryshme të mirëqenies dhe se ne nuk duhet të lejojmë ndryshimet në asnjërën prej tyre të shkojnë pa u vënë re." Pra, në IZHNJ e ri, në vend të shtimit të indekseve të shëndetit, arsimimit, dhe të të ardhurave dhe pjestimin e tyre me 3, IZHNJ i ri është llogaritur me mesataren gjeometrike.:

IZHNJ i ri = SH 1/3 E 1/3 A 1/3 ……………………………………………………………… (2.8)

ku SH qëndron për indeksin SHëndetësor, E qëndron për indeksin e arsimit (Edukimit), dhe A qëndron për indeksin e të Ardhurave. Kjo është ekuivalente nëse marrim rrënjën kubike të produktit të këtyre tre indekseve. Llogaritjet e IZHNJ së ri janë ilustruar për rastin e Kinës në Kutinë 2.1.

Tabela 2.6 tregon vlerat e IZHNJ së ri për vitin 2010 për një grup prej 31 vendeve. Koreja e Jugut ka arritur statusin e një vendi të zhvilluar plotësisht, duke u renditur midis Japonisë dhe Zvicrës. Vende të tilla si Katari, Guatemala, Bregu i Fildishtë, Angola dhe Afrika e Jugut kanë pasur performanca më të dobëta në IZHNJ të ri sesa parashikohej nga niveli i të ardhurave të tyre, ndërsa e kundërta ndodhi me Korenë e Jugut, Kilin, Bangladeshin, Madagaskarin, dhe Ganan. Nuk ka dyshim, eksplorim i indekseve alternative do të vazhdojë; dhe IZHNJ i ri mund të jetë një hap kalimtar në përmirësimin e saj të vazhdueshme. UNDP-ja tani gjithashtu ofron Indeksin e përshtatur të pabarazisë të Zhvillimit Njerëzor (IPZHNJ), i cili imponon një dënim në IZHNJ i cili rritet kur pabarazia në mes të popullit bëhet më e madhe, dhe Indeksi Pabarazisë Gjinore (IPGJ), si dhe një risi të rëndësishme, Indeksi e varfërisë shumëdimensionale (IVSH), i cili është shqyrtuar në detaje në Kapitullin 5.

2.4 KARAKTERISTIKAT E BOTËS NË ZHVILLIM:

DIVERSITETI BRENDA BASHKËSISË

Siç u theksua më herët, ka të perbashketa të rëndësishme historike dhe ekonomike mes vendeve në zhvillim që kanë çuar që problemet e tyre të zhvillimit ekonomik të studiohen brenda një kornize të përbashkët analitike në ekonominë zhvillimore. Këto probleme të përbashkëta gjerësisht janë shqyrtuar këtu në detaje në një bazë të formës problem-pas-problemi. Në të njëjtën kohë, megjithatë, është e rëndësishme që të mbahet në mend se ka një diversitet të madh në të gjithë botën në zhvillim, madje edhe brenda këtyre zonave me të përbashkëta. Gama e gjerë e të ardhurave, shëndetësisë, arsimit, dhe treguesve të IZHNJ tashmë të shqyrtuar nganjëherë quhet një "shkallë e zhvillimit." Problemet e ndryshme të zhvillimit kërkojnë përgjigje të ndryshme të politikave specifike dhe strategjive të përgjithshme të zhvillimit. Ky seksion shqyrton dhjetë fushat kryesore të "diversitetit brenda bashkësisë" në botën në zhvillim.

NIVELET MË TË ULËTA TË JETESËS DHE PRODUKTIVITETIT

Siç kemi theksuar në fillim të kapitullit, është një humnerë e madhe në produktivitetin në mes të ekonomive të avancuara të tilla si Shtetet e Bashkuara dhe vendeve në zhvillim, duke përfshirë Indinë dhe Republikën Demokratike të Kongos, por edhe një dallim i madh në mesin e këtyre

dhe vendeve të tjera në zhvillim. Dhe siç e kemi parë, të gjitha vendet me mesataren më poshtë se çfarë është definuar si të ardhura të larta janë konsideruar në shumicën e klasifikimeve si vende në zhvillim (dhe disa në renditjen me të ardhura të larta siç përcaktohet nga Banka Botërore ende konsiderohen në zhvillim). Nivelet më të ulëta mesatare, por të ardhura të larta në zonat në zhvillim shihen në tabelën 2.3. Edhe kur përshtaten për paritetin e fuqisë blerëse dhe pavarësisht rritjes së jashtëzakonshme të kohëve të fundit në Kinë dhe Indi, vendet në zhvillim me të ardhura të ulëta dhe të mesme, dhe që përbëjnë më shumë se pesë të gjashtat (84%) të popullsisë së botës, ka marrë pak më shumë se dy të pestat (41%) të të ardhurave në botë në vitin 2008, siç shihet në figurën 2.4.

Në nivelin e të ardhurave shumë të ulëta, në fakt, një rreth vicioz mund të vendoset, ku të ardhurat e ulëta çojnë në investime të ulëta në arsim dhe shëndetësi, si dhe impiante dhe pajisje dhe infrastrukturë, e cila çon në produktivitet të ulët dhe stagnim ekonomik. Kjo është e njohur si gracka e varfërisë apo çfarë laureati i çmimit Nobel, Gunnar Myrdal e quajti "shkak rrethor dhe kumulativ." Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se ka mënyra për të shpëtuar nga të ardhurat e ulëta, si ju do të shihni në këtë libër. Më tej, vendet me të ardhura të ulëta janë vetë një grup shumë i ndryshëm me sfida shumë të ndryshme të zhvillimit.

Në të vërtetë, disa interpretues të zotë në mes të ekonomive tanimë me të ardhura të larta si Korea e Jugut dhe Tajvani kanë qenë dikur ndër më të varfrit në botë. Disa vende me të ardhura mesatare janë gjithashtu relativisht stagnues, por të tjerët janë në rritje të shpejtë, Kina më së

shumti, siç shqyrtohet në rastin studimor në fund të kapitullit 4. Në të vërtetë, normat e rritjes së të ardhurave kanë ndryshuar në masë të madhe në rajone dhe vende të ndryshme në zhvillim, me rritje të shpejtë në Azinë Lindore, ngadalshëm apo fare rritje në Afrikën sub-Sahariane, dhe nivele të ndërmjetme të rritjes në rajone të tjera. Problemet e ndezjes dhe më pas mbajtjes së rritjes ekonomike janë shqyrtuar në thellësi në Kapitujt 3 dhe 4.

Një perceptim i gabur i zakonshëm është se të ardhurat e ulëta rezultojnë nga një vend që është shumë i vogël për të qenë i vetë-mjaftueshëm apo tepër i madh për të kapërcyer inercinë ekonomike. Megjithatë, nuk ka asnjë korrelacion të nevojshëm në mes madhësisë së vendit në popullatë ose zonën dhe zhvillimin ekonomik (pjesërisht për shkak se secili ka avantazhet dhe disavantazhet e ndryshme që mund të kompensojnë njëri-tjetrin).

12 vendet më të populluara përfshijnë përfaqësues të të gjitha katër kategorive: vendet me të ardhura të ulëta, mesatare-të ulëta, mesatare-të lartë, dhe të lartë (shih tabelën 2.7). 12 vendet më pak të populluara në listë përfshijnë vendet kryesisht me të ardhura mesatare-të ulëta dhe mesatare-të larta, edhe pse vendi i 12 më pak i populluar, Sao Tome dhe Principe, ka të ardhura për frymë prej vetëm 1,030 $. Dhe katër vende shumë të vogla, por me të ardhura të larta evropiane që janë anëtare të OKB-së (Andorra, Monako, Lihtenshtajni dhe San Marino) do të shfaqeshin në listë në qoftë se të dhënat e krahasueshme të Bankës Botërore do të ishin në dispozicion.

NIVELE MË TË ULËTA TË KAPITALIT NJERËZOR

Kapitali njerëzor - shëndeti, arsimi, dhe aftësitë, është jetik për rritjen ekonomike dhe zhvillimin njerëzor. Ne kemi theksuar tashmë pabarazitë e mëdha në kapitalin njerëzor në mbarë botën duke diskutuar Indeksin e Zhvillimit Njerëzor. Krahasuar me vendet e zhvilluara, pjesa më e madhe e botës në zhvillim ka mbetur mbrapa në nivelet e saj mesatare të të ushqyerit, shëndetit (të matur, për shembull, nga jetëgjatësia ose keq-ushqimi) dhe arsimit (matur nga aftësia e shkrim/leximit),

siç shihet në tabelën 2.3. Vdekshmëria nën 5 vjec është 17 herë më e lartë në vendet me të ardhura të ulëta se sa në vendet me të ardhura të larta, edhe pse është bërë përparim që nga viti 1990, siç tregohet grafikisht në figurën 2.5.

Tabela 2.8 tregon normën e regjistrimit në shkollimin fillor (përqindja e nxënësve të të njejtës moshë të regjistruar në shkollë) dhe raporti në shkolla fillore nxënës-arsimtar për katër grupet e vendeve në bazë të të ardhurave dhe për pesë rajone të mëdha në zhvillim. Regjistrimet janë përmirësuar fuqishëm në vitet e fundit, por frekuentimi i nxënësve dhe kompletimi, së bashku me arritjen e aftësive bazë të tilla si shkrim-leximit funksional, mbeten probleme. Në të vërtetë, mungesa të pajustifikuara të mësuesve mbetet një problem serioz në Azinë Jugore dhe Afrikën sub-Sahariane.

Për më tepër, ka sinergji të forta (plotësuese) mes progresit në shëndetësi dhe arsim (shqyrtuar në thellësi më të madhe në Kapitullin 8). Për shembull, normat e vdekshmërisë së fëmijë nën 5 vjec përmirësohen me rritjen e nivelit të arsimit të nënave, siç shihet në shembujt e vendeve në Figurën 2.6.

Vendet në zhvillim me performancë të mirë janë shumë më afër botës së zhvilluar në standardet shëndetësore dhe të arsimit se sa që janë me vendet me të ardhura të ulëta. Edhe pse kushtet shëndetësore në Azinë Lindore janë relativisht të mira, Afrika sub-Sahariane vazhdon të jetë e preokupuar me problemet e mosushqyeshmërisë, malaria, tuberkulozi, AIDS dhe infeksionet parazitare. Pavarësisht progresit, Azia Jugore vazhdon të ketë nivele të larta të analfabetizmit, nivel të ulët të shkollimit, dhe joushqyeshmëri. Megjithatë, në fusha të tilla si përfundimi i shkollës fillore, vendet me të ardhura të ulëta gjithashtu janë duke bërë përparim të madh; për

shembull, regjistrimet në shkollë në Indi janë rritur nga 68% në fillim të viteve 1990 në 94% në 2008.

NIVELE MË TË LARTA TË PABARAZISË DHE VARFËRISË ABSOLUTE

Globalisht, 20% e njerëzve më të varfër në botë marrin vetëm 1.5% të të ardhurave botërore. 20% tani i korrespondon afërsisht në rreth 1.4 miliard të njerëzve që jetojnë në varfëri ekstreme me më pak se 1,25 $ në ditë në paritetin e fuqisë blerëse. Zhvendosjen e të ardhurave të atyre që jetojnë me më pak se 1,25 $ në ditë deri në linjën minimale të varfërisë do të kërkonte më pak se 2% e të ardhurave të 10% e njerëzve më të pasur në botë. Pra shkalla e pabarazisë globale është e madhe.

Por hendeku i madh në të ardhurat për frymë mes vendeve të pasura dhe të varfra nuk është i vetmi manifestim i pabarazive të mëdha ekonomike botërore. Për të kuptuar gjerësinë dhe thellësinë e privimit në vendet në zhvillim, është gjithashtu e nevojshme që të shikojmë në hendekun në mes të pasurve dhe të varfërve në kuadër të vendeve të veçanta në zhvillim. Nivele shumë të larta të pabarazisë, ekstreme në të ardhurat relative të qytetarëve me të ardhura të larta dhe të ulta, janë gjetur në shumë vende me të ardhura mesatare, pjesërisht për shkak se vendet e Amerikës Latine historikisht kanë tendencë të jenë të dyja, vend me të ardhura mesatare dhe shumë i pabarabartë.Disa vende afrikane, përfshirë Sierra Leone, Lesoto, dhe Afrika e Jugut, gjithashtu kanë ndër nivelet më të larta të pabarazisë në botë. Pabarazia është veçanërisht e lartë në shumë vende në zhvillim të pasura me burime, sidomos në Lindjen e Mesme dhe Afrikën sub-Sahariane. Në të vërtetë, në shumë prej këtyre rasteve, pabarazia është ndjeshëm më e lartë se në shumicën e vendeve të zhvilluara (ku pabarazia në shumë raste është në rritje). Por pabarazia ndryshon shumë në mesin e vendeve në zhvillim, me pabarazinë përgjithësisht më të ulët në Azi. Si pasojë, ne nuk mund ta kufizojmë vëmendjen tonë tek mesataret; ne duhet të shikojmë brenda kombeve se si të ardhurat shpërndahen, të dijmë kush përfiton nga zhvillimi ekonomik dhe pse.

Duke korresponduar me nivelet e tyre të ulëta mesatare të të ardhurave, një shumicë e madhe e njerzve që jetojnë në varfëri të skajshme jetojnë në vendet në zhvillim të Afrikës sub-Sahariane dhe Azisë Jugore. Varfëria e skajshme është pjesërisht për shkak të kapitalit të ulët njerëzor, por edhe të përjashtimit social dhe politik dhe privimet e tjera. Tashmë është bërë përparim i madh në uljen e pjesës së popullsisë së botës në zhvillim që jeton në më pak se 1,25 $ në ditë dhe rritjen e të ardhurave të atyre që ende janë nën atë nivel, por mbetet shumë për të bërë, siç shqyrtojmë me hollësi në Kapitullin 5.

Ekonomistët e zhvillimit përdorin konceptin e varfërisë absolute të përfaqësojnë një nivel të caktuar minimal të të ardhurave të nevojshme për të plotësuar nevojat themelore fizike të ushqimit, veshmbathjes, dhe strehimit për të siguruar mbijetesën e vazhdueshme. Një problem, megjithatë, lind kur shohim se këto nivele të jetesës minimale do të ndryshojnë nga vendi në vend dhe rajoni në rajon, duke reflektuar kërkesa fiziologjike të ndryshme, si dhe sociale dhe ekonomike. Prandaj ekonomistët kanë qenë të prirur për të bërë vlerësime konservative të varfërisë botërore në mënyrë që të shmangin ekzagjerimin të paqëllimshëm të problemit.

Incidenca e varfërisë së skajshme ndryshon gjerësisht në mbarë botën në zhvillim. Banka Botërore vlerëson se pjesa e popullsisë që jeton me më pak se 1,25 $ në ditë është 9.1% në Azinë Lindore dhe Paqësor, 8.6% në Amerikën Latine dhe Karaibe, 1.5% në Lindjen e Mesme dhe

Afrikën e Veriut, 31.7% në Azinë Jugore, dhe 41.1% në Afrikën sub-Sahariane. Pjesa e popullsisë së botës që jeton nën këtë nivel ka rënë inkurajueshëm në rreth 21% deri në vitin 2006, por shenjat janë se kriza ekonomike globale e ngadalësoi reduktimin e varfërisë dhe se në disa vende, varfëria është rritur. Por si Figura 2.7 tregon, numri i njerëzve që jetojnë me më pak se 1,25 $ në ditë ka rënë nga rreth 1.9 miliardë në vitin 1981 në rreth 1.4 miliard në vitin 2005; kjo pavarësisht një rritjeje prej më shumë se 40% të popullsisë së botës.

Varfëria ekstreme paraqet mjerim të madh njerëzor, dhe kështu korrigjimi i tij është një prioritet i lartë i zhvillimit ndërkombëtar. Ekonomistët e zhvillimit gjithashtu janë përqendruar gjithnjë e më shumë në mënyrat në të cilat varfëria dhe pabarazia mund të çojnë në ngadalsimin e rritjes. Kjo është, jo vetëm që varfëria dhe pabarazia rezultatojnë nga rritja e shtrembëruar, por ato gjithashtu mund ta shkaktojë atë. Kjo marrëdhënie, së bashku me matjet e pabarazisë dhe të varfërisë dhe strategjitë për të adresuar këto probleme, është shqyrtuar në thellësi në Kapitullin 5; për shkak të rëndësisë së tyre qendrore në zhvillimin, strategjitë e reduktimit të varfërisë janë ekzaminuar gjatë gjithë tekstit.

NORMAT MË TË LARTA TË RRITJES SË POPULLSISË

Popullsia botërore ka pasur një rritje të shpejtë që nga fillimi i epokës industriale, nga vetëm nën 1 miliard në vitin 1800 në 1.65 miliardë në vitin 1900 dhe në mbi 6 miliardë në 2000. Kombet e Bashkuara vlerësojnë se "dita e 7 miliardëve" do të ndodhë në fund të vitit 2011 ose në fillim të vitit 2012. Rritja e shpejtë e popullsisë filloi në Evropë dhe vende të tjera të zhvilluara tani. Por në dekadat e fundit, rritja e popullsisë ka qenë e përqendruar në botën në zhvillim. Krahasuar me vendet e zhvilluara, të cilat shpesh kanë norma të lindjes pranë ose edhe më poshtë niveleve të zëvendësimit (rritjes së popullsisë zero), vendet në zhvillim me të ardhura të ulëta kanë norma shumë të larta të lindjeve. Më shumë se pesë të gjashtat të të gjithë njerëzve në botë tani jetojnë në vendet në zhvillim.

Por dinamika e popullsisë varion gjerësisht në mesin e vendeve në zhvillim. Popullatat e disa vendeve në zhvillim, veçanërisht në Afrikë, vazhdojnë të rriten me shpejtësi. Nga viti 1990 deri në vitin 2008, popullsia në vendet me të ardhura të ulëta është rritur me 2.2% në vit, në krahasim me 1.3% në vendet me të ardhura mesatare (në vendet me të ardhura të larta është rritur me 0.7% në vit, duke pasqyruar lindjet dhe emigracionin).Vendet në zhvillim me të ardhura mesatare tregojnë variancë më të madhe, ku disa kanë arritur norma të ulëta të lindjeve afër me ato që mbizotërojnë në vendet e pasura. Siç shihet në tabelën 2.3, shkalla e lindjeve është rreth tre herë më e lartë në vendet me të ardhura të ulëta se në vendet me të ardhura të larta. Në Afrikën sub-Sahariane, norma vjetore e lindjeve është 39 për 1,000, katër herë sa norma në vendet me të ardhura të larta. Normat e ndërmjetme por ende relativisht të larta të lindjes gjenden në Azinë e Jugut (24), Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut (24), dhe Amerikën Latine dhe Karaibe (19). Azia Lindore dhe Paqësori kanë një normë të moderuar të lindjes së 14 për 1000, pjesërisht si rezultat i politikave të kontrollit të lindjes në Kinë. Gama shumë e gjerë të normave të papërpunuar të lindjeve në mbarë botën është ilustruar në Tabelën 2.9. Që nga viti 2010, norma

mesatare e rritjes së popullsisë ishte rreth 1.4% në vendet në zhvillim. Një implikimin i madh i normave të larta të lindjeve është se forca aktive e punës duhet të mbështesë në mënyrë proporcionale pothuajse dy herë më shumë fëmijë se ajo në vendet e pasura.

Nga ana tjetër, përqindja e njerëzve mbi moshën 65 vjeç është shumë më e madhe në vendet e zhvilluara. Të dy të moshuarit dhe fëmijët janë shpesh të referuar si një barrë ekonomike e varësisë në kuptimin që ata duhet të mbështeten financiarisht nga forca punëtore e vendit (zakonisht përkufizohet si qytetarë të moshave 15 dhe 64 vjeç). Në vendet me të ardhura të ulëta, ka 66 fëmijë nën 15 vjec për çdo 100 të rritur në moshë pune (15-65), ndërsa në vendet me të ardhura mesatare, ka 41 dhe në vendet me të ardhura të larta vetëm 26. Në të kundërt, vendet me të ardhura të ulëta kanë vetëm 6 persona mbi 65 vjec për 100 të rritur në moshë pune, në krahasim me 10 në vendet me të ardhura mesatare dhe 23 në vendet me të ardhura të larta. Kështu raporti i përgjithshëm i varësisë është 72 për 100 në vendet me të ardhura të ulëta dhe 49 për 100 në vendet me të ardhura të larta. Por në vendet e pasura, qytetarët e moshuar janë të mbështetur nga kursimet e tyre të jetës dhe nga pensionet publike dhe private. Në të kundërt, në vendet në zhvillim, mbështetja publike për fëmijët është shumë e kufizuar. Pra, varësia ka një ndikim të zmadhuar më tej në vendet në zhvillim.

Ne mund të konkludojmë, pra, që jo vetëm që vendet në zhvillim karakterizohen nga norma të larta të rritjes së popullsisë, por ato duhet të luftojnë me barrën më të madhe të varësisë se vendet e pasura, edhe pse me një dallim në mes të vendeve në zhvillim me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Rrethanat dhe kushtet në të cilat rritja e popullsisë bëhet një pengesë për zhvillimin ekonomik është një çështje kritike dhe është shqyrtuar në Kapitullin 6.

NDASI MË TË MËDHA SHOQËRORE

Vendet me të ardhura të ulëta shpesh kanë ndarje në format etnike, gjuhësore, dhe forma të tjera sociale, të njohur ndonjëherë si ndasi. Kjo është e lidhur shpesh me konfliktet civile dhe konfliktet e dhunshme, të cilat mund të çojnë shoqërinë në zhvillim të devijojnë energjitë e konsiderueshme për të punuar për strehim politik dhe konsolidim kombëtar. Kjo është një nga sërë sfidash të qeverisjes që vendet në zhvillim përballen. Ka disa prova se shumë nga faktorët që lidhen me performancën e dobët të rritjes ekonomike në Afrikën sub-Sahariane, të tilla si shkollimi i ulët, paqëndrueshmëria politike, sistemet e pazhvilluara financiare dhe infrastruktura e pamjaftueshme, mund të shpjegohen statistikisht nga fragmentimi i lartë etnike.Sa më i madh diversiteti etnik, gjuhësor, dhe fetar i një vendi, më shumë ka të ngjarë se do të ketë mosmarrëveshje të brendshme dhe paqëndrueshmëri politike. Disa nga përvojat e zhvillimit më të suksesshme, Korea e Jugut, Tajvani, Singapori, dhe Hong Kong, kanë ndodhur në shoqëritë kulturalisht homogjene.

Por sot, më shumë se 40% e popujve të botës kanë më shumë se pesë popullsi të konsiderueshme etnike. Në shumicën e rasteve, një ose më shumë prej këtyre grupeve përballen me probleme serioze të diskriminimit, përjashtimit social, apo disavantazhet e tjera sistematike. Mbi gjysma e vendeve në zhvillim të botës kanë përjetuar një formë të konfliktit ndëretnik. Konfliktet etnike dhe fetare që çojnë në vdekje të përhapur dhe shkatërrimit kanë ndodhur në vende të ndryshme si

Afganistan, Ruandë, Mozambik, Guatemala, Meksika, Sri Lanka, Iraku, India, Kirgistani, Azerbajxhani, Somali, Etiopi, Liberia, Sierra Leone, Angola, Mianmar, Sudan, në ish-Jugosllavi, Indonezia dhe Republika Demokratike e Kongos.

Konflikti mund të crregulloje progresin relativisht pozitiv të zhvillimit, si në Bregun e Fildishtë që nga viti 2002 (shih kapitullin 14 dhe rastin studimor për kapitullin 5). Megjithatë, egziston një trend inkurajues që nga fundi i viteve 1990 drejt zgjidhjes më të suksesshme të konflikteve dhe më pak konflikte të reja. Në qoftë se zhvillimi ka të bëjë me përmirësimin e jetës së njeriut dhe duke ofruar një gamë më të madhe të zgjedhjeve për të gjithë popujt, racat, etnicitetet, kastat, ose diskriminimi fetar është i dëmshëm. Për shembull, në të gjithë Amerikën Latine, popullsitë indigjene kanë mbetur dukshëm prapa grupeve të tjera në pothuajse çdo masë të progresit ekonomik dhe social. Ndërsa në Bolivi, Brazil, Peru, Meksikë, Guatemala, apo Venezuela, grupet indigjene kanë përfituar shumë pak nga rritja e përgjithshme ekonomike. Për të dhënë vetëm një ilustrim, tre të katërtat e popullsisë vendase të Guatemalës është e varfër, krahasuar me rreth 50% të pjesës tjetër të popullsisë. Duke qenë indigjen ka më shumë gjasa që një individ do të jetë më pak i arsimuar, me shëndet më të varfër, dhe në një shtresë më të ulët socio-ekonomik se sa qytetarët e tjerë. Kjo është veçanërisht e vërtetë për gratë indigjene. Për më tepër, pasardhësit e skllevërve afrikanë të sjellë me forcë në hemisferën perëndimore vazhdojnë të vuajnë diskriminimin në vende të tilla si Brazili.Diversiteti etnik dhe fetar nuk duhet domosdoshmërisht të çoj në pabarazi, trazira, ose paqëndrueshmëri, dhe nuk mund të bëhen deklarata të pakualifikuara për ndikimin e saj. Ka pasur raste të shumta të integrimit të suksesshëm ekonomik dhe social të pakicës apo popullsive indigjene etnike në vende të ndryshme si Malajzia dhe Mauritius. Dhe në Shtetet e Bashkuara, diversiteti është përmendur shpesh si një burim i krijimtarisë dhe inovacionit. Qështja e përbërjes etnike dhe fetare të një kombi në zhvillim dhe nëse është diversiteti ai që çon në konflikt apo bashkëpunim mund të jenë përcaktues të rëndësishëm të suksesit apo dështimit të përpjekjeve për zhvillim.

POPULLSI MË E MADHE RURALE POR MIGRIM I SHPEJTË RURAL-URBAN

Një nga shenjat dalluese të zhvillimit ekonomik është kalimi nga bujqësia te prodhimi dhe shërbimet. Në vendet në zhvillim, një pjesë shumë më e madhe e popullsisë jeton në zonat rurale, siç shihet në tabelën 2.10. Edhe pse janë modernizuar shumë rajone, zonat rurale janë më të varfra dhe kanë tendencë që të vuajnë nga mungesa e tregjeve, informacionit të kufizuar, dhe stratifikimit social. Një ndryshim masiv i popullsisë është gjithashtu në proces pasi qindra miliona njerëz po lëvizin nga zonat rurale në ato urbane, duke nxitur urbanizim të shpejtë, me problemet e veta shoqëruese.

Bota në tërësi sapo ka kaluar pragun e 50%: Për herë të parë në histori, më shumë njerëz jetojnë në qytete sesa në zonat rurale. Por, Afrika sub-Sahariane dhe shumica e Azisë mbetet kryesisht rurale. Çështjet e Migracionit dhe bujqësisë janë ekzaminuar në Kapitujt 7 dhe 9.

NIVELE MË TË ULËTA TË INDUSTRIALIZIMIT DHE EKSPORTEVE TË PRODHUARA

Një nga terminologjitë më të përdorura gjerësisht për grupin e vendeve origjinale të shtatëve (G7) dhe ekonomitë e tjera të avancuara të tilla si vendet e vogla evropiane dhe Australia është "vendet industriale." Industrializimi është i lidhur me produktivitet dhe të ardhura të larta dhe ka qenë një shenjë dalluese e modernizimit dhe fuqisë ekonomike kombëtare. Nuk është rastësi që shumica e qeverive në vendet në zhvillim e kanë bërë Industrializimin një prioritet të lartë kombëtar, me një numër të tregimeve të suksesshme në Azi.

Tabela 2.11 tregon strukturën e punësimit të burrave dhe grave dhe vlerës së shtuar në sektorin e bujqësisë, industrial, dhe të shërbimit. Në vendet e zhvilluara, bujqësia përfaqëson një pjesë shumë të vogël të punësimit dhe produktivitetit, rreth 1% në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar, edhe pse produktiviteti nuk është disproporcionalisht i ulët. Dhe pjesa e punësimit në industri në këto dy vende, për shembull, është në fakt më i vogël tani se në disa vende në zhvillim, veçanërisht në mesin e grave, pasi vendet e zhvilluara kanë kaluar në sektorin e shërbimeve. Një "model i zhvillimit" shpesh i sugjeruar por diskutabil, është se pjesa e punësimit në industri fillon të bjerë ngadalë (dhe sektori i shërbimeve vazhdon të zgjerohet), pasi të arrihet statusi i vendit të zhvilluar (shih Kapitullin 3). Ka variacion të gjerë në aktivitetin në sektore mbarë botës në zhvillim. Megjithatë, në shumicën e vendeve afrikane dhe aziatike, bujqësia ende ofron një pjesë të konsiderueshme të punësimit, në disa raste edhe shumicën. Në Amerikën Latine, pjesa e punësimit bujqësor është më e vogël, por ende e konsiderueshme.Së bashku me industrializim të ulët, vendet në zhvillim kanë qenë të prirur të kenë një varësi të lartë mbi eksportet kryesore. Shumica e vendeve në zhvillim janë larguar nga eksportet bujqësore dhe minerale deri në një farë mase.

Vendet me të ardhura mesatare janë duke zënë hapin me botën e zhvilluar në pjesën e mallrave të prodhuara në eksportet e tyre, edhe në qoftë se këto mallra janë zakonisht më pak të avancuara në përmbajtjen e tyre të aftësive dhe teknologjisë. Megjithatë, vendet me të ardhura të ulëta, veçanërisht atyre në Afrikë, mbeten shumë të varura nga një numër relativisht i vogël i eksporteve bujqësore dhe minerale. Afrika do të duhet të vazhdojë përpjekjet e saj për të diversifikuar eksportet e saj. Ne e shqyrtojmë këtë në Kapitullin 12.

GJEOGRAFIA E PAFAVORSHME

Shumë analistë thonë se gjeografia duhet të luajë një rol në problemet e bujqësisë, shëndetit publik, dhe moszhvillimit krahasues në përgjithësi. Ekonomitë pa dalje në det, e zakonshme në Afrikë, shpesh kanë të ardhura më të ulëta se ekonomitë bregdetare. Siç mund të vërehet në hartë në kopertinën e brendshme, vendet në zhvillim janë kryesisht tropikale ose subtropikale, dhe kjo do të thotë se ata vuajnë më shumë nga dëmtuesit tropikale dhe parazitëve, sëmundjeve endemike të tilla si malarja, kufizimeve të burimeve të ujit, dhe ekstreme të të nxehtit. Një shqetësim i madh duke shkuar përpara është se ngrohja globale është parashikuar të ketë ndikimin e saj më të madh negativ në Afrikë dhe Azinë Jugore (shih Kapitullin 10).

Rasti ekstrem i gjeografisë së favorshme të burimeve fizike është shteteti i pasura me naftë i Gjirit Persik. Në ekstremin tjetër janë vende si Çadi, Jemen, Haiti, dhe Bangladeshi, ku dhurimet e lëndëve të para dhe mineraleve dhe madje edhe toka pjellore janë relativisht minimale. Megjithatë, rasti i Republikës Demokratike të Kongos tregon gjallërisht, pasuria minerale e lartë nuk është garanci e suksesit të zhvillimit. Konflikti mbi fitimet nga këto industri shpesh ka çuar në një fokus në shpërndarjen e pasurisë sesa krijimin e saj dhe për grindje sociale, qeverisje jodemokratike, pabarazi të lartë, dhe konflikt madje edhe të armatosur, në atë që quhet "mallkimi i burimeve natyrore."Në mënyrë të qartë, gjeografia nuk është fat; Singapori që ka të ardhura të larta shtrihet pothuajse direkt në ekuator, dhe pjesë të Indisë jugore kanë shfaqur dinamikë të madhe ekonomike në vitet e fundit. Megjithatë, prania e karakteristikave të përbashkëta dhe shpesh negative gjeografike në krahasim me vendet e zonën e butë do të thotë se është e dobishme të studiojmë vendet në zhvillim tropikale dhe subtropikale së bashku për disa qëllime. Përpjekje të dyfishuara tani janë në rrugë për të zgjeruar përfitimet e revolucionit të gjelbër dhe kontrollit të sëmundjeve tropikale në Afrikën sub-Sahariane. Në seksionin 2.7 të këtij kapitulli, ne shtojmë perspektiva të mëtejshme në rolet e mundshme indirekte të gjeografisë në zhvillimin krahasues.

TREGJET E PAZHVILLUARA

Tregjet e papërsosura dhe informacioni i paplotë janë shumë më të përhapura në vendet në zhvillim, me rezultat që tregjet e brendshme, sidomos, por jo vetëm tregjet financiare, janë treguar më shumë efikase, siç shqyrtuar në kapitujt 4, 11, dhe 15. Në shumë vende në zhvillim, themelet institucionale dhe ligjore për tregjet janë jashtëzakonisht të dobët.

Disa aspekte të prapambetjes së tregut janë se shpesh u mungon (1) një sistem ligjor që zbaton kontratat dhe vërteton të drejtat e pronësisë; (2) një monedhë e qëndrueshme dhe të besueshme; (3) një infrastrukturë e rrugëve dhe shërbimeve që rezulton në kosto të ulët të transportit dhe komunikimit në mënyrë për të lehtësuar tregtinë ndërrajonale; (4) një sistem i zhvilluar mirë dhe efikas i bankave dhe sigurimeve, me qasje të gjerë dhe me tregje formale të kreditit që përzgjedh projekte dhe të jep kredi mbi bazën e përfitimit relativ ekonomike dhe duke zbatuar rregullat e shlyerjes; (5) informata të konsiderueshme të tregut për konsumatorët dhe prodhuesit për çmimet, sasitë dhe cilësitë e produkteve dhe burimeve, si dhe vlerën kreditore të huamarrësve të mundshëm; dhe (6) norma shoqërore që lehtësojnë marrëdhëniet e suksesshme të biznesit afat-gjatë.Këto gjashtë faktorë, së bashku me ekzistencën e ekonomive të shkallës në sektorët kryesorë të ekonomisë, zvoglojnë tregjet për shumë produkte për shkak të kërkesës së kufizuar dhe pranisë së disa shitësve, eksternalitetet e përhapura (shpenzime apo perfitimeve qe rrjedhin për kompanitë ose individët jo duke prodhuar apo konsumuar) në prodhimin dhe konsumin, dhe burimet e dobëta të rregulluara të pronës së përbashkët (p.sh., peshkimi, kullotave, gropat me ujë) do të thotë se tregjet janë shpesh shumë të papërsosur. Për më tepër, informacioni është i kufizuar dhe i kushtueshëm për ta marrë, duke shkaktuar shpesh që mallrat, financat, dhe burimet të shpërndahen gabim. Dhe ne kemi arritur të kuptojmë se eksternalitetet e vogla mund të ndërveprojnë në mënyra që të shtojnë shtrembërime shumë të mëdha në një ekonomi dhe

paraqesin mundësinë reale të një kurthi të nënzhvillimit (shih kapitullin 4). Shkalla në të cilën këto tregje të papërsosura dhe sistemet e informacionit jo të plota justifikojnë një rol më aktiv për qeverinë (i cili është gjithashtu subjekt i problemeve të ngjashme të informatave jo të plota dhe të papërsosur) është një çështje që do të merremi në kapitujt vijues. Por ekzistenca e tyre mbetet një karakteristikë e përbashkët e shumë kombeve në zhvillim dhe një faktor i rëndësishëm që kontribuon në gjendjen e tyre të prapambetjes.

IMPAKTET E VAZHDUESHME KOLONIALE DHE MARRËDHËNIET E PABARABARTA NDËRKOMBËTARE

Trashëgimia Koloniale – Shumica e vendeve në zhvillim dikur ishin koloni të Evropës ose të dominuar nga fuqitë e huaja evropiane apo të tjera, dhe institucionet e krijuara gjatë periudhës koloniale shpesh kanë pasur efektet e dëmshme në zhvillimin që në shumë raste kanë mbijetuar deri në ditët e sotme. Pavarësisht ndryshimeve të rëndësishme që pasuan, institucionet e epokës koloniale shpesh favorizuan nxjerrësit e pasurisë në vend se krijuesit e pasurisë, duke dëmtuar zhvillimin atëherë dhe tani. Të dyja brenda dhe jashtë vendit, vendet në zhvillim kanë pasur mungesë të institucioneve dhe organizatave formale të llojit nga të cilat kanë përfituar bota e zhvilluar: Brenda vendit, mesatarisht, të drejtat pronësore kanë qenë më pak të sigurta, kufizimet mbi elitën kanë qenë të dobëta, dhe një segment i vogël i shoqërisë ka qenë në gjendje për të fituar qasje dhe të përfitojnë nga mundësitë ekonomike. Problemet me qeverisjen dhe administratën publike (shih Kapitullin 11), si tregjet me performancë të dobët, shpesh rrjedhin nga institucione të dobëta.

Dekolonizimi ishte një nga ngjarjet më të rëndësishme historike dhe gjeopolitike të epokës post-Luftës së Dytë Botërore. Më shumë se 80 ish-koloni evropiane janë bashkuar me Kombet e Bashkuara. Por, disa dekada pas pavarësisë, efektet e epokës koloniale janë të pranishme për shumë vende në zhvillim, veçanërisht ato më pak të zhvilluara.

Historia koloniale ka rëndësi jo vetëm apo edhe kryesisht për shkak të burimeve të vjedhura, por edhe për shkak se fuqitë koloniale përcaktuan nëse institucionet ligjore dhe të tjera në kolonitë e tyre do të inkurajojnë investimet nga (dhe në) popullatën e gjerë ose në vend të kësaj do të lehtësonte shfrytëzimin e njerëzve dhe burimeve të tjera për përfitimin i elitës kolonizuese dhe për të krijuar ose përforcuar pabarazitë ekstreme. Institucionet që lehtësojnë zhvillimin apo pengojnë zhvillimin kanë tendencë që të funksionojnë gjatë. Për shembull, kur tokat koloniale të pushtuara ishin të pasura, ka pasur më shumë për të vjedhur. Në këto raste, fuqitë koloniale favorizuan institucionet nxjerrëse (ose "kleptokratike") në kurriz të atyre që inkurajojnë përpjekje produktive. Kur kolonizuesit erdhën në numër të madh për të jetuar përgjithmonë, të ardhurat në fund të fundit ishin relativisht të larta, por popullsitë indigjene u asgjësuan kryesisht nga sëmundje apo konflikte, dhe pasardhësit e atyre që mbijetuan ishin të shfrytëzuar dhe bllokuar nga avancimi.

Një gjë që ka rëndësi të madhe, kolonizimi evropian shpesh krijoi apo përforcoi shkallë të ndryshme të pabarazisë, shpesh në korrelacion me përkatësinë etnike, të cilat kanë provuar që janë shumë të qëndrueshëm gjatë shekujve. Në disa aspekte, elitat postkoloniale në shumë vende në zhvillim në masë të madhe morën përsipër rolin shfrytëzues të luajtur më parë nga fuqitë koloniale. Pabarazia e lartë ndonjëherë u shfaq si rezultat i skllavërisë në rajonet ku avantazh krahasues në kulturat si kallami i sheqerit mund të prodhoheshin me fitim në plantacione të skllevërve. Kjo gjithashtu u shfaq ku një popullsi e madhe indogjene mund të detyrohej të punonte. Kjo histori ka pasur pasoja afatgjata, veçanërisht në Amerikën Latine.Ku pabarazia ishte ekstrem, rezultati ka qenë lëvizje më e vogël drejt institucioneve demokratike, më pak investime në mallra publike, dhe më pak investim i përhapur në kapitalin njerëzor (arsim, aftësitë, dhe shëndet). Këto janë ndër mënyrat në të cilat pabarazia ekstreme është e dëmshme për zhvillimin dhe kështu është edhe një përcaktues i rëndësishëm afatgjatë të zhvillimit krahasues. Ne do të kthehemi në këto tema më vonë në këtë kapitull.

Fuqitë koloniale europiane gjithashtu kishin një ndikim dramatik dhe afatgjatë për ekonomitë dhe strukturat politike dhe institucionale të kolonive të tyre në Afrikë dhe Azi nga futja e tre ideve të fuqishme dhe shkatërruese të traditës: pronë private, tatimet personale, dhe kërkesa që taksat të paguhen në të holla e jo në natyrë. Këto risi u paraqitën në mënyra që lehtësoi sundimin e elitës sesa që ofroi mundësi më të gjera. Ndikimi më i keq i kolonizimit u ndje ndoshta në Afrikë, veçanërisht në qoftë se gjithashtu konsiderojmë tregtinë e skllevërve më parë. Ndërsa në ish-kolonitë e tilla si India njerëzit lokalë luajtën një rol në qeverisje koloniale, në Afrikë qeverisja është administruar nga emigrantët.

Në Amerikën Latine, një histori më e gjatë e pavarësisë politike plus një trashëgimi më e përbashkët koloniale (spanjisht dhe portugalisht) ka bërë që, në dritën e diversitetit gjeografik dhe demografik, vendet të posedojnë institucione relativisht të ngjashme ekonomike, sociale, dhe kulturore dhe të ballafaqohen me probleme të ngjashme, megjithëse me vështirësitë të veçanta për njerëzit vendas dhe pasardhësit e skllevërve. Vendet e Amerikës Latine kanë qenë prej kohësh vende me të ardhura të mesme, por rrallë të avancuara në statusin vende me të ardhura të larta, duke reflektuar situatën e njohur tani si "kurth i të ardhurave mesatare." Në Azi, trashëgimitë e ndryshme koloniale dhe traditat e ndryshme kulturore të popullit kanë kombinuar për të krijuar modele të ndryshme institucionale dhe sociale në vende të tilla si India (Britaneze), Filipinet (Spanjolle dhe Amerikane), Vietnam (Franceze), Indonezia (Holandeze), Korea (Japoneze), dhe Kina (jo e kolonizuar formalisht, por e dominuar nga një shumëllojshmëri e fuqive të huaja). Në një shkallë që ndryshon shumë kombet e reja të pavarura vazhduan të përjetojnë dominim të huaj nga ish-fuqitë koloniale dhe Shteteve të Bashkuara, dhe në një numër të vendeve nga Bashkimi Sovjetik, veçanërisht gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë. Diversiteti i përvojave koloniale është një nga faktorët e rëndësishëm që ndihmojnë të shpjegojnë spektrin e gjerë të rezultateve të zhvillimit në botën e sotme.

Varësia e jashtme - Rrjedhimisht, vendet në zhvillim kanë qenë gjithashtu më pak të organizuar mirë dhe kanë pasur më pak ndikim në marrëdhëniet ndërkombëtare, me pasoja nganjëherë

negative për zhvillimin. Për shembull, marrëveshjet brenda Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) dhe paraardhësit e tij në lidhje me çështje të tilla si subvencionet bujqësore në vendet e pasura që dëmtojnë fermerët në vendet në zhvillim dhe rregulloret e njëanshme të të drejtave të pronësisë intelektuale shpesh kanë qenë relativisht të pafavorshme për vendet në zhvillim (shih kapitullin 12 ). Gjatë krizave të borxhit në vitet 1980 dhe 1990, interesat e bankave ndërkombëtare shpesh mbizotëronin mbi ato të kombeve me shumë borxhe (të diskutuara në kapitullin 13). Më në përgjithësi, vendet në zhvillim kanë pozita më të dobëta negociuese se sa vendet e zhvilluara në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare. Vendet në zhvillim shpesh gjithashtu shprehin shqetësim të madh lidhur me forma e ndryshme të varësisë kulturore, nga lajmet dhe argëtimi deri te praktikat e biznesit, stili i jetes, dhe vlerat shoqërore. Rëndësia potenciale e këtyre shqetësimeve nuk duhet të nënvlerësohet, ose në efektet e tyre të drejtpërdrejtë në zhvillimin në kuptimin e saj më të gjerë ose ndikimet indirekte mbi shpejtësinë ose karakterin e zhvillimit kombëtar.

Vendet në zhvillim janë gjithashtu të varur nga bota e zhvilluar për ruajtjen e mjedisit, në të cilën shpresat për zhvillimin e qëndrueshëm varen. Një shqetësim i madh, ngrohja globale është parashikuar të dëmtojë zhvillimin e rajoneve në zhvillim më shumë se ato të zhvilluara; por edhe serat e emetimit të gazit të akumuluar dhe ato aktuale ende e kanë origjinën kryesisht në vendet me të ardhura të larta. Kështu bota në zhvillim vazhdon atë që mund të quhet varësi e mjedisit, në të cilën ajo duhet të bazohet në botën e zhvilluar të zvoglojnë rëndimin e problemit dhe për të arritur zgjidhje, duke përfshirë lehtësimin e problemit në vendet e tyre dhe asistencë për vendet në zhvillim.

2.5 SI VENDET ME TË ARDHURA TË ULËTA SOT NDRYSHOJNË NGA VENDET E ZHVILLUARA NË FAZAT E TYRE FILLESTARE

Pozita e vendeve në zhvillim sot është në shumë mënyra signifikante më e ndryshme se ajo e vendeve të zhvilluara aktualisht kur ata hynë në epokën e tyre të rritjes ekonomike moderne. Ne mund të identifikojmë tetë dallime të rëndësishme në kushtet fillestare që kërkojnë një analizë të veçantë të perspektivave të rritjes dhe kërkesave të zhvillimit modern ekonomik:

1. Burimet fizike dhe njerëzore;

2. Të ardhurat për frymë dhe nivelet e GDP-së në raport me pjesën tjetër të botës;

3. Klima;

4. Madhësia, shpërndarja, dhe rritja e popullsisë;

5. Roli historik i migrimit ndërkombëtar;

6. Përfitimet e tregtisë ndërkombëtare;

7. Aftësi të kërkimeve bazike dhe zhvillimeve shkencore dhe teknologjike;

8. Efikasiteti i institucioneve vendore.

Ne do të diskutojnë secilin nga këto kushte, me synim formulimin e kërkesave dhe prioriteteve për gjenerimin dhe mbajtjen e rritjes ekonomike në vendet në zhvillim.

BURIMET FIZIKE DHE NJERËZORE

Vendet bashkëkohore në zhvillim shpesh janë të pajisura më pak me burime natyrore se sa vendet e zhvilluara aktualisht ishin në kohën kur filluan rritjen e tyre moderne. Disa vende në zhvillim janë të bekuar me sasi të shumta të naftës, mineraleve dhe lëndëve të para për të cilat kërkesa botërore është në rritje; shumica e vendeve më pak të zhvilluara, megjithatë, veçanërisht në Azi, ku më shumë se gjysma e popullsisë së botës jeton, janë të pajisura dobët me burime natyrore. Për më tepër, në disa pjesë të Afrikës, ku burimet natyrore janë më të shumta, dhe gjeologët parashikojnë se ka shumë më tepër ende për t'u zbuluar, investime të mëdha të kapitalit janë të nevojshme për të shfrytëzuar ato, që deri kohët e fundit ka qenë e penguar me forcë nga konflikti i brendshëm dhe ndoshta qëndrimet perëndimore. Një valë e re e investimeve nga Kina dhe "investitorë jotradicionale" të tjerë ka filluar të ndryshojë pamjen, edhe pse kritikët janë duke ngritur shqetësime në lidhje me procesin.

Dallimi në të pasurit burime njerëzore të aftë është edhe më i theksuar. Aftësia e një vendi për të shfrytëzuar burimet e saj natyrore dhe për të iniciuar dhe mbështetur rritjen ekonomike afatgjatë varet, ndër të tjera, zgjuarsia dhe aftësitë menaxheriale dhe teknike të popullit të saj dhe qasja e tij në treg dhe informacionin e produktit në kosto minimale. Popullsitë e vendeve të sotme në zhvillim, me të ardhura të ulëta, shpesh janë më pak të arsimuar, më pak të informuar, me më pak përvojë, dhe më pak të aftë se sa që homologët e tyre ishin në ditët e para të rritjes ekonomike në Perëndim. Paul Romer argumenton se kombet e sotme në zhvillim "janë të varfër, sepse qytetarët e tyre nuk kanë qasje në idetë që janë përdorur në vendet industriale për të gjeneruar vlera ekonomike." Për Romer, hendeku i teknologjisë midis vendeve të pasura dhe të varfëra mund të ndahet në dy komponentë, një hendek i objekteve fizike, duke përfshirë fabrikat, rrugët, dhe makineritë moderne, dhe një hendek i ideve, duke përfshirë njohuri rreth marketingut, shpërndarjes, kontrollin e inventarit, përpunimin e transaksioneve, dhe motivimin e punëtorëve. Ky hendek i ideve, dhe çfarë Thomas Homer-Dixon quan hendekun e zgjuarsisë (aftësia për të aplikuar ide të reja për zgjidhjen e problemeve praktike sociale dhe teknike), ndërmjet vendeve të pasura dhe të varfra qëndron në thelbin e ndarjeve në zhvillim. Nuk kanë egzistuar boshllëqe të tilla të burimeve njerëzore për vendet e zhvilluara tani në prag të industrializimit të tyre.

NIVELET RELATIVE TË TË ARDHURAVE PËR FRYMË DHE GDP-SË

Njerëzit që jetojnë në vende me të ardhura të ulëta kanë, mesatarisht, një nivel më të ulët të të ardhurave reale për frymë se sa që kishin homologët e tyre të vendeve të zhvilluara në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Para së gjithash, gati 40% e popullsisë së vendeve në zhvillim është duke u përpjekur të mbijetoj në nivele minimale. Natyrisht, standardi mesatar i jetesës, të themi, në Anglinë e fillimit të shekullit të nëntëmbëdhjetë, nuk ishte për ti pasur zili ose për tu mburrur, por nuk kishte ekonomikisht aq efekte të mëdha negative apo pasiguri siç ka sot, për një pjesë të madhe të njerëzve në 40 apo më shumë vende të zhvilluara, që njerëzit tani i referohen shpesh si "fundi i miliardës." Së dyti, në fillim të epokës së tyre të rritjes moderne, vendet e zhvilluara të sotme ishin ekonomikisht përpara pjesës tjetër të botës. Ata, pra, mund të përfitojnë nga pozita e tyre relativisht e fortë financiare për të zgjeruar boshllëqet e të ardhurave midis tyre dhe vendeve më fatkeqe në një periudhë të gjatë divergjence të të ardhurave. Në të kundërt, vendet e sotme në zhvillim filluan procesin e tyre të rritjes në fundin e shkallës ndërkombëtare të ardhurave për frymë.

DALLIMET KLIMATIKE

Pothuajse të gjitha vendet në zhvillim janë të vendosura në zonat klimatike tropikale ose subtropikale. Gjithashtu është vënë re se vendet ekonomikisht më të suksesshme janë të vendosura në zonën e butë. Edhe pse pabarazia sociale dhe faktorët institucionalë besohet gjerësisht të jetë të një rëndësie të madhe, kjo ndarje në dy pjesë është më shumë se rastësi. Kolonialistët duket se krijuan institucione "nxjerrëse" të padobishme , ku ata e patën të vështirë për tu vendosur. Por gjithashtu, ekstremet e nxehtësisë dhe lagështisë në shumicën e vendeve të varfëra kontribuojnë në përkeqësimin e cilësisë së tokës dhe zhvlerësimin e shpejtë të shumë mallrave natyror.Gjithashtu kontribuojnë në produktivitetin e ulët të të korrave të caktuara, rritjen e dobësuar rigjeneruese të pyjeve, si dhe shëndetin e dobët të kafshëve. Ekstremet e të nxehtit dhe lagështisë jo vetëm që shkaktojnë siklet për punëtorët, por gjithashtu mund të dobësojnë shëndetin e tyre, të zvogëlojnë dëshirën e tyre për t'u angazhuar në punë fizike të fuqishme, dhe në përgjithësi të ulë nivelin e tyre të produktivitetit dhe efikasitetit. Siç do të shohim në kapitullin 8, malaria dhe sëmundje të tjera të rënda parazitare shpesh janë të përqendruara në zonat tropikale. Ka dëshmi se gjeografia tropikale paraqet probleme të rëndësishme për zhvillimin ekonomik dhe se vëmendje e veçantë në ndihmë të zhvillimit duhet të jepet për këto probleme, të tilla si një përpjekje të përbashkët ndërkombëtare për të zhvilluar një vaksinë të malaries.

MADHËSIA, SHPËRNDARJA, DHE RRITJA E POPULLSISË

Në kapitullin 6, ne do të shqyrtojmë në hollësi disa nga problemet e zhvillimit dhe çështjet që lidhen me rritjen e shpejtë të popullsisë. Në këtë pikë, është e mjaftueshme që të theksohet se madhësia e popullsisë, dendësia, dhe rritja e përbëjnë një dallim të rëndësishëm mes vendeve më

pak të zhvilluara dhe të zhvilluara. Para dhe gjatë viteve të tyre të hershme të rritjes, vendet perëndimore përjetuan një rritje shumë të ngadaltë në rritjen e popullsisë. Industrializimi vazhdoi, normat e rritjes së popullsisë u rritën kryesisht si rezultat i normave të rënies së vdekjeve, por edhe për shkak të normave të ngadalë në rritjen e lindjeve. Megjithatë, në asnjë kohë vendet e Evropës dhe të Amerikës së Veriut nuk kanë pasur norma të rritjes natyrale të popullsisë më të madhe se 2% në vit, dhe ata në përgjithësi kanë një mesatare shumë më të vogël.

Nga ana tjetër, popullsia e shumë vendeve në zhvillim është rritur me ritme vjetore më të madhe se 2.5% në dekadat e fundit, dhe disa janë ende në rritje të shpejtë edhe sot. Për më tepër, përqendrimi i këtyre popullsive të mëdha dhe në rritje në disa zona do të thotë se shumë vende në zhvillim kanë raporte më të mëdha person-tokë sesa që vendet evropiane kanë pasur në vitet e hershme të rritjes. Së fundi, në aspektin e madhësisë krahasuese absolute, me përjashtim të ish-Bashkimit Sovjetik, asnjë vend që hynë në një periudhë afatgjate të rritjes ekonomike nuk iu afrua madhësisë së popullsisë së sotme të Indisë, Egjiptit, Pakistanit, Indonezisë, Nigerisë, apo Brazilit. As nuk ishin normat e tyre të rritjes natyrore të tilla si Kenia e sotme, Filipinet, Bangladeshi, Malavi, apo Guatemala. Në fakt, shumë vëzhgues dyshojnë nëse Revolucioni Industrial dhe normat e larta afatgjata të rritjes së vendeve bashkëkohore të zhvilluara mund të ishin arritur apo proceduar në mënyrë të shpejtë dhe me kaq pak pengesa e trazira, sidomos për shumë të varfërit, nëse popullatat e tyre do të ishin zgjeruar kështu me shpejtësi.

ROLI HISTORIK I MIGRIMIT NDERKOMBETAR

Në shekullin XIX dhe fillim të shekullit XX, një rrugëdalje për një pjesë të madhe të popullsisë rurale ishte migrimi ndërkombëtar, i cili ishte edhe i përhapur dhe në shkallë të gjerë. Më shumë se 60 milion njerëz migruan në Amerikë në mes të 1850 dhe 1914, një kohë kur popullsia e botës mesatarisht ishte më pak se një e katërta e niveleve të saj aktuale. Në vende të tilla si Itali, Gjermani, dhe Irlandë, periudhat e urisë apo presioni mbi tokën shpesh e kombinuar me mundësi të kufizuara ekonomike në industrinë urbane nxiti punëtorët e pakualifikuar rural drejt vendeve të punës të pakta të Amerikës së Veriut dhe Australi. Në përshkrimin e famshëm të Brinley Thomas, "tre kontributet e papaguara të punës europiane për ekonominë amerikane,1,187,000 irlandez dhe 919,000 gjermanë në mes të 1847 dhe 1855, 418,000 skandinavët dhe 1,045,000 gjermanët në mes të 1880 dhe 1885, dhe 1,754,000 italianët në mes të 1898 dhe 1907, kishin karakterin e evakuimit. "

Përderisa qëllimi kryesor i emigrimit ndërkombëtar deri në Luftën e Parë Botërore ishte edhe i largët dhe i përhershëm, periudha që nga Lufta e Dytë Botërore dëshmoi një rigjallërim të migrimit ndërkombëtar brenda Evropës, e cila është në thelb në distanca të shkurtra dhe në një shkallë të madhe e përkohshme. Megjithatë, forcat ekonomike që kanë ndikuar në këtë migrimi në thelb janë të njëjta; domethënë, gjatë viteve 1950 dhe sidomos vitet 1960, punëtorët e tepërt rural nga Italia e jugut, Greqia dhe Turqia u dyndën në fushat e mungesës së punëtorëve, më së shumti në Gjermaninë perëndimore dhe Zvicër. Trende të ngjashme janë vërejtur pas zgjerimit të

Bashkimit Evropian. Fakti që ky migrim i më vonshëm nga rajonet me punëtorë të tepërt në Evropën jugore dhe juglindore ishte fillimisht i një natyre të përhershme dhe të përkohshme jepi një përfitim të vlefshëm të dyfishtë për zonat relativisht të varfëra nga të cilat këta punëtorë të pakualifikuar migruan. Qeveritë në shtëpi u lehtësuannga kostoja e mbajtjes së njerëzve që sipas të gjitha gjasave do të mbeteshin të papunë, dhe për shkak se një përqindje e madhe e të ardhurave të punëtorëve u dërguan në shtëpi, këto qeveri morën një burim të vlefshëm dhe jo të parëndësishëm të këmbimit të huaj.

Në funksion të diskutimit të mësipërm, ju mund të pyesni në mënyrë të arsyeshme se pse numri i madh i popujve të varfër në Afrikë, Azi dhe Amerikën Latine nuk ndjekin shembullin e punëtorëve nga Evropa Juglindore dhe të kërkojnë punë të përkohshme ose të përhershme në zonat e mungesës së punës. Historikisht, të paktën në rastin e Afrikës, puna e migrantëve si brenda dhe ndërmjet vendeve ishte mjaft e zakonshme dhe siguroji një lehtësim për zonat e varfra në vend. Deri kohët e fundit, përfitime të konsiderueshme u përllogaritën dhe probleme të shumta potenciale janë shmangur nga fakti se mijëra punëtorë të pakualifikuar në Burkina Faso ishin në gjendje për të gjetur punë të përkohshme në vendet fqinje si Bregu i Fildishtë. E njëjta gjë është e vërtetë për Egjiptasit, Pakistanezët, dhe Indianët në Kuvajt dhe në Arabinë Saudite; Tunizianët, Marokenët dhe Algjerianët në Evropën Jugore; Kolumbianët në Venezuelë; dhe Haitianët në Republikën Domenikane. Fakti mbetet, megjithatë, se ka shumë pak hapësirë për uljen e presioneve të popullsive në rritje në vendet në zhvillim sot përmes emigrimit masiv ndërkombëtar. Arsyet për këtë nuk kanë të bëjnë aq shumë me mungesën e njohurive lokale rreth mundësive në vendet e tjera, si për efektet e kombinuara të distancës dhe, më e rëndësishmja, vetë natyra e kufizuar e ligjeve të emigracionit në vendet e zhvilluara bashkëkohore.

Pavarësisht nga këto kufizime, mbi 50 milionë njerëz nga vendet në zhvillim kanë arritur të emigrojnë në botën e zhvilluar që nga viti 1960. Ritmi i migrimit nga vendet në zhvillim në vendet e zhvilluara, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara, Kanada dhe Australi, ka arritur që nga mesi i viteve 1980 deri në mes të 2 dhe 3 milionë njerëz në vit. Dhe numri i emigrantëve pa dokumente ose të paligjshëm është rritur në mënyrë dramatike që nga viti 1980. Disa njerëz në vendet e industrializuara pranuese mendojnë se këta emigrantë janë duke marrë punët nga qytetarët e varfër, e të pakualifikuar. Për më tepër, emigrantët e paligjshëm dhe familjet e tyre besohet shpesh që marrin avantazh të padrejtë në shëndetin, arsimin dhe shërbimet sociale të lira lokale, duke shkaktuar presion në rritje në taksat lokale për të mbështetur këto shërbime.Si rezultat i kësaj, debatet e mëdha janë tani në proces në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë lidhur me trajtimin e emigrantëve të paligjshëm. Shumë qytetarë dëshirojnë kufizime të ashpra mbi numrin e emigrantëve që janë të lejuar të hyjnë ose qëndrojnë në vendet e zhvilluara. Të tjerë bëjnë thirrje për legjislacionin për tu penguar punëtorëve të paligjshëm dhe familjet e tyre nga përfitimet bujare që shtetet dhe lokalitetet ofrojnë për qytetarët e tyre. Humbja e reformës së kufizimit të imigracionit në Shtetet e Bashkuara në vitin 2007 përforcoi shqetësimin se valvula e sigurisë e migrimit ndërkombëtar nuk do të jetë aq e hapur sa ka qenë historikisht për numër të madh të punëtorëve të pakualifikuar bashkëkohor nga bota në zhvillim. Ligji anti-emigracionit u

miratua në Arizona në vitin 2010 dhe përforcoi efektin e parandalimit të kufirit Meksikë-SHBA dhe udhëhoqi edhe shumë emigrantë ligjore të ndihen të pambrojtur. Në Evropë, partitë anti-emigrantëve kanë shënuar fitore të mëdha, si në Holandë dhe Suedi në vitin 2010.

Ironia e migrimit ndërkombëtar sot, megjithatë, nuk është vetëm se kjo rrugëdalje tradicionale për njerëzit e tepërt efektivisht është mbyllur, por se shumë prej njerëzve të cilët migrojnë nga vendet e varfëra në vendet e pasura janë ato njerëz të cilët vendet në zhvillim më së paku mund të përballojnë për ti humbur: me arsim të lartë dhe të aftë. Pasi pjesa më e madhe e këtyre emigrantëve lëvizin në mënyrë të përhershme, kjo ikje e trurit e çoroditur jo vetëm që përfaqëson një humbje e burimeve të vlefshme njerëzore, por gjithashtu mund të provojë të jetë një pengesë serioze për zhvillimin e ardhshëm ekonomik të vendeve në zhvillim. Për shembull, në mes të 1960 dhe 1990, më shumë se një milion punëtorë profesional dhe teknik të nivelit të lartë nga vendet në zhvillim emigruan në Shtetet e Bashkuara, Kanada, dhe Mbretërinë e Bashkuar. Nga fundi i viteve 1980, Afrika kishte humbur gati një të tretën e punëtorëve të kualifikuar, me deri në 60.000 menaxher të nivelit të mesëm dhe të nivelit të lartë emigruan në Evropë dhe Amerikën e Veriut në mes të 1985 dhe 1990. Sudani, për shembull, ka humbur 17% të mjekëve dhe dentistë të tij, 20% e mësuesve universitare, 30% e inxhinierëve, dhe 45% e anketuesve. Filipinet kanë humbur 12% të punëtorëve profesional në Shtetet e Bashkuara, dhe 60% e mjekëve Ganezë shkuan të ushtronin profesionin jashtë vendit. Në fillim të viteve 2000, India ka qenë e shqetësuar se ajo nuk do të jetë në gjendje të përmbush kërkesat për punonjësit e teknologjisë së informacionit për sipërmarrjet në rritje të teknologjisë së lartë, nëse emigrimi në Shtetet e Bashkuara, Kanada, dhe Mbretërinë e Bashkuar vazhdon me ritmin e tanishëm. Globalisht, dërgesat nga emigrantët e paligjshëm dhe të ligjshëm kanë arritur 100 milion $ në vit në këtë shekull dhe iu afruan 200 $ miliardë në vitin 2006. Migrimi, kur lejohet, redukton varfërinë për emigrantët dhe familjet e tyre, dhe shumicën e përfitimeve të uljes së varfërisë përmes migrimit për ata që mbesin në vendin e tyre i marrin përmes remittances.This është një burim shumë i rëndësishëm (shih kapitullin 14).

Në mënyrë paradoksale, një përfitim i mundshëm është se thjesht mundësia e emigrimit mund të inkurajoj më shumë punëtorë të aftë për të poseduar aftësinë e teknologjisë së informacionit ose aftësi të tjera dhe pastaj janë përfundimisht në gjendje të largohen, duke çuar në një rritje neto në aftësitë e fuqisë punëtore. Të paktën në teori, rezultati mund të jetë në fakt një "brain gain". Pika themelore mbetet, megjithatë, se mundësia e migrimit ndërkombëtar të punëtorëve të pakualifikuar në një shkallë proporcionale me atë të shekullit nëntëmbëdhjetë dhe fillim të shekullit XX nuk ekziston për të siguruar një valvul ekuivalente të sigurisë për popullsitë bashkëkohore të Afrikës, Azisë, dhe Amerika Latine.

STIMULI I RRITJES SË TREGTISË NDËRKOMBËTARE

Tregtia e lirë ndërkombëtare është quajtur "motor i rritjes", që solli zhvillimin e kombeve të përparuara ekonomikisht të sotme gjatë shekujve nëntëmbëdhjetë dhe njëzetë. Zgjerimi me shpejtësi i tregjeve të eksportit jepi një stimul shtesë për kërkesat lokale në rritje që çuan në

krijimin e industrive prodhuese në shkallë të gjerë. Së bashku me një strukturë relativisht të qëndrueshme politike dhe institucioneve fleksibël sociale, këto rritje në të ardhurat e eksportit u mundësoi vendeve në zhvillim në shekullin e nëntëmbëdhjetë për të marrë hua fonde në tregun ndërkombëtar të kapitaleve me norma shumë të ulëta të interesit. Akumulimi i kapitalit si kthim stimuloi prodhimin e mëtejshëm, bëri të mundur rritjen e importeve, dhe çoi në një strukturë më të larmishme industriale. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, vendet evropiane dhe të Amerikës së Veriut ishin në gjendje të marrin pjesë në këtë rritje dinamike të shkëmbimit ndërkombëtar kryesisht në bazë të tregtisë së lirë, lëvizjen e lirë të kapitalit, dhe migrimin e papenguar ndërkombëtar të punëtorëve të pakualifikuar.

Në shekullin e njëzetë, situata për shumë vende në zhvillim ishte shumë e ndryshme. Me përjashtim të disa vendeve shumë të suksesshme të Azisë, vendet në zhvillim jo-eksportuese të naftës (dhe madje edhe disa eksportues të naftës) u përballën me vështirësi të frikshme në përpjekje për të gjeneruar rritje të shpejtë ekonomike në bazë të tregtisë botërore. Për dekada me radhë pas Luftës së Parë Botërore, shumë vende në zhvillim përjetuan një pozicion të përkeqësuar në tregti. Eksportet e tyre u zgjeruan, por zakonisht jo aq shpejt sa eksportet e vendeve të zhvilluara. Kushtet e tyre të tregtisë (çmimi që ata marrin për eksportet e tyre në raport me çmimin që ata duhet të paguajnë për importet) ka rënë gjatë disa dekadave. Prandaj, vëllimi i eksportit është dashur të rritet më shpejt vetëm për të fituar të njëjtën sasi të valutës së huaj si në vitet e mëparshme. Për më tepër, është e paqartë nëse bumi i çmimeve të mallrave nga fillimi i shekullit njëzet e një, e nxitur nga rritja spektakolare në Kinë, mund të mbahet.

Ku vendet në zhvillim janë të suksesshme të bëhen prodhues me kosto të ulët të produkteve konkurruese me vendet e zhvilluara (p.sh., tekstile, veshje, këpucë, disa produkte të lehta), këto të fundit shpesh janë drejtuar me forma të ndryshme të tarifave dhe barrierave jo-tarifore të tregtisë, duke përfshirë kuotat e importit "vullnetare", kërkesa të tepërta sanitare, pretendimet e pronës intelektuale, "hetimet" anti dumping, "dhe marrëveshjet e veçanta të licencimit. Por në vitet e fundit një numër në rritje i vendeve në zhvillim, veçanërisht Kina dhe të tjerët në Azinë Juglindore dhe të Mesme, kanë përfituar nga eksportet e zgjeruara të produkteve në vendet e zhvilluara. Ne do të diskutojmë ekonominë e tregtisë ndërkombëtare dhe të financave në kontekstin e zhvillimit në detaje në pjesën e tretë.

AFTËSITË E KËRKIMEVE BAZIKE DHE ZHVILLIMEVE SHKENCORE DHE TEKNOLOGJIKE

Kërkimi shkencor bazik dhe të zhvillimit teknologjik kanë luajtur një rol vendimtar në përvojën moderne të rritjes ekonomike të vendeve të zhvilluara bashkëkohore. Normat e tyre të larta të rritjes kanë qenë të mbështetur nga bashkëveprimi në mes aplikacioneve masive të shumë risive të reja teknologjike të bazuara në një avancim të shpejtë në stokun e njohurive shkencore dhe shtesave të mëtejshme në atë stok të njohurive të bëra të mundur nga rritja e tepërt e pasurisë.Edhe sot, procesi i përparimit shkencor dhe teknologjik në të gjitha fazat e tij, nga hulumtimet themelore në zhvillimin e produkteve, është shumë i koncentruar në vendet e pasura,

pavarësisht nga dalja e Kinës dhe Indisë si destinacione për aktivitet e korporatave shumëkombëshe për kërkim dhe zhvillim (R & D). Për më tepër, fondet kërkimore shpenzohen në zgjidhjen e problemeve ekonomike dhe teknologjike me interes për vendet e pasura në përputhje me prioritetet e tyre ekonomike dhe burimeve që posedojnë. Vendet e pasura janë të interesuar kryesisht në zhvillimin e produkteve të sofistikuara, tregjet e mëdha, dhe metodat teknologjikisht të përparuara të prodhimit duke përdorur inpute të mëdha të kapitalit dhe nivele të larta të aftësive dhe të menaxhimit, duke ekonomizuar në furnizimet e tyre relativisht të pakta të punës dhe të lëndëve të para. Vendet e varfra, nga ana tjetër, janë shumë më të interesuar në produktet të thjeshta, dizajne të thjeshtë, duke kursyer kapitalin, përdorimin e punës të bollshme, dhe prodhimin për tregjet më të vogla. Por ata nuk kanë as burimet financiare as shkencore dhe teknologjike të të diturit se cfarë lloji të R & D do të ishte në interesin e tyre më të mirë afatgjatë ekonomik.

Në fushën e rëndësishme të kërkimit shkencor dhe teknologjik, vendet në zhvillim me të ardhura të ulëta, në veçanti janë në një pozitë shumë të pafavorshme vis-à-vis me vendet e zhvilluara. Në të kundërt, kur vendet e fundit po hynin në procesin e tyre të hershëm të rritjes, ata ishin shkencërisht dhe teknologjikisht në masë të madhe para pjesës tjetër të botës. Ata rrjedhimisht do të mund të përqëndrohen në të qëndruarit përpara me hartimin dhe zhvillimin e teknologjisë së re me një ritëm të diktuar nga kërkesat e tyre të rritjes ekonomike afatgjatë.

EFIKASITETI I INSTITUCIONEVE VENDORE

Një tjetër ndryshim mes shumicës së vendeve në zhvillim dhe vendeve më të zhvilluara në kohën e fazave të hershme të zhvillimit të tyre ekonomik qëndron në efikasitetin e institucioneve të brendshme ekonomike, politike, dhe shoqërore. Deri në kohën e industrializimit të tyre të hershëm, shumë vende të zhvilluara, sidomos Mbretëria e Bashkuar, Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, kanë pasur rregulla ekonomike në vend që siguruan qasje relativisht të gjerë të mundësive për individët me dëshira sipërmarrëse. Më parë në kapitull, kemi vërejtur se pabarazia e lartë dhe institucionet e dobëta që lehtësonin largimin sesa sigurimin e stimujve për produktivitet shpesh ishin themeluar nga fuqitë koloniale. Sot nxjerrja e tillë mund të kryhet nga interesa të fuqishme lokale, si dhe ato të huaja. Por është shumë e vështirë për të ndryshuar institucionet me shpejtësi. Siç thekson Douglass North, edhe në qoftë se rregullat formale "mund të ndryshohen brenda natës, rregullat jozyrtare zakonisht ndryshojnë vetëm ndonjëherë në mënyrë graduale." Ne do të kthehemi në çështjen e institucioneve ekonomike më vonë në kapitull.

Vendet e zhvilluara në mënyrë tipike kanë gëzuar stabilitet relativisht të fortë politik dhe institucione sociale më fleksibël me akses më të gjerë ndaj lëvizshmërisë. Shtetet zakonisht janë shfaqur më organikisht gjatë një periudhe më të gjatë kohore në rajonet e zhvilluara, dhe konsolidimi si shtete-komb në përgjithësi ka ndodhur para epokës industriale. Në të kundërt, veçanërisht në Afrikë, kufijtë kombëtarë janë diktuar më shumë në mënyrë arbitrare nga fuqitë koloniale. "Shteti i dështuar", dhe shtetetet në rrezik për t'u bërë kështu, është një fenomen i

periudhës postkoloniale, me rrënjët në praktikat kolonizuese dhe imperialiste. Edhe pse shumë vende në zhvillim kanë rrënjët në civilizimevet e lashta, një pauze e gjatë ekzistonte shpesh në mes regjimeve autonome.

2.6 A PO BËHEN TË NJEJTA STANDARDET E JETESËS TË VENDEVE TË ZHVILLUARA DHE NË ZHVILLIM?

Në agimin e epokës industriale, standardet reale mesatare të jetesës në vendet më të pasura kanë qenë jo më shumë se tre herë më të mëdha se ato në vendet më të varfra. Sot, raporti i afrohet 100 me 1. Pra, siç vuri në dukje Lant Pritchett, nuk ka dyshim se vendet e zhvilluara të sotme kanë gëzuar norma shumë më të larta të rritjes ekonomike mesatarisht mbi dy shekuj se shtetet e sotme në zhvillim, një proces i njohur si divergjenca. Teoritë e rritjes ekonomike janë diskutuar në kapitullin 3. Por në krahasimin e performancës së zhvillimit midis vendeve në zhvillim dhe në mes të zhvilluara dhe vendet në zhvillim, është e përshtatshme që të konsiderohet nëse, me përpjekje të fuqishme për zhvillim ekonomik që janë bërë në të gjithë botën në zhvillim, standardet e jetesës në vendet në zhvillim dhe të zhvilluara kombet u janë ekspozuar konvergjencës.

Nëse përvojat e rritjes së vendeve në zhvillim dhe të zhvilluara do të ishin të ngjashme, ka dy arsye të rëndësishme që të pritet që vendet në zhvillim do të "zënë hapin" duke u rritur më shpejt mesatarisht sesa vendet e zhvilluara. Arsyeja e parë është për shkak të transferimin e teknologjisë. Vendet e sotme në zhvillim nuk duhet të "rizbulojnë rrotën"; për shembull, ata nuk duhet të përdorin tuba vakumi para se ata mund të përdorin gjysem perçuesit. Edhe në qoftë se licensat duhet të paguhen, është më lirë të replikohet teknologjia sesa të ndërmerret R & D origjinale, pjesërisht për shkak se nuk duhet të paguajnë për gabimet dhe jo-funksionimet gjatë rrugës. Kjo duhet të mundësojë vendeve në zhvillim të "shmangin" disa nga fazat e hershme të zhvillimit teknologjik, duke shkuar menjëherë në teknikat që sjellin produktivitet të lartë të prodhimit. Si rezultat i kësaj, ata duhet të jenë në gjendje të rriten shumë më shpejt se vendet e zhvilluara që janë duke u rritur tani apo ishin në gjendje të rriten në të kaluarën, kur ata duhej të shpiknin teknologjinë dhe të vazhdonin hap pas hapi nëpër fazat historike të inovacionit . (Kjo është e njohur si një "avantazh i prapambetjes", një term i shpikur nga historiani ekonomik Alexander Gerschenkron.). Në fakt, në qoftë se ne kufizojmë vëmendjen tonë për rastet e zhvillimit të suksesshëm, sa më vonë një vend fillon rritjen e tij moderne ekonomike, më të shkurtër e ka kohën e nevojshme për të dyfishuar prodhimin për punëtor.Për shembull, Britania dyfishoi prodhimin e saj për person në 60 vitet e para të zhvillimit të saj industrial, dhe Shtetet e Bashkuara e bënë këtë në 45 vjet. Koreja e Jugut njëherë dyfishoi prodhimin për kokë banori në më pak se 12 vjet dhe Kina e ka bërë këtë në më pak se nëntë.

Arsyeja e dytë për të pritur konvergjencën nëse kushtet janë të ngjashme është e bazuar në akumulimi e faktorëve. Vendet e zhvilluara të sotme kanë nivele të larta të kapitalit fizik dhe njerëzor; në një analizë të funksionit të prodhimit, kjo do të shpjegonte nivelet e tyre të larta të prodhimit për person. Por në analizën tradicionale neoklasike, produkti margjinal i kapitalit dhe

profitabiliteti i investimeve do të jetë më i ulët në vendet e zhvilluara, ku intensiteti i kapitalit është më i lartë, me kusht që të zbatohet ligji i kthimit të pakësuar. Kjo është, ndikimi i kapitalit shtesë në prodhim do të pritet të jetë më i vogël në një vend të zhvilluar e cila tashmë ka shumë kapital në raport me madhësinë e fuqisë punëtore të saj se sa në një vend në zhvillim ku kapitali është i pakët. Si rezultat i kësaj, ne do të presim shkallë më të lartë të investimeve në vendet në zhvillim, ose nëpërmjet burimeve të brendshme ose nëpërmjet tërheqjes së investimeve të huaja (shih kapitullin 14). Me norma më të larta të investimeve, kapitali do të rritet më shpejt në vendet në zhvillim deri në nivele përafërsisht të barabarta të kapitalit dhe (gjërat e tjera janë të barabartë) prodhimi për punëtor arrihen.Duke pasur parasysh një ose të dyja këto kushte, transferimi i teknologjisë dhe akumulimi më i shpejtë i kapitalit, të ardhurat do të priren drejt konvergjencës në afat të gjatë si vendet në zhvillim me rritje më të shpejtë, do të zënë hapin me vendet e zhvilluara me rritje më të ngadalshme. Edhe në qoftë se të ardhurat përfundimisht nuk do të jenë identike, ato të paktën do të priren të barazohen kushtëzuar me (dmth, duke pasur parasysh ndryshimet sistematike në) variablat kryesorë të tilla si normat e rritjes së popullsisë dhe norma e kursimeve (ky argument është formalizuar në modelin e rritjes neoklasike shqyrtuar në kapitullin 3). Duke pasur parasysh dallimet e mëdha në kapital dhe teknologji të gjithë vendeve, në qoftë se kushtet e rritjes janë të ngjashme, ne duhet të shohim tendenca për konvergjencë në të dhënat.

Nëse tani ka konvergjencë në ekonominë botërore varet nga dy nivele se si pyetja është përshtatur: nëse marrim të ardhurat mesatare të vendit ose të gjithë individëve (duke pasur parasysh botën sikur të ishte një vend); dhe nëse fokusohemi në boshllëqet relative ose absolute.

Konvergjenca relative e vendeve – Qasja më e përdorur gjerësisht është thjesht të shqyrtohet nëse vendet e varfra po rriten më shpejt se vendet e pasura. Për sa kohë që kjo po ndodh, vendet e varfra do të jenë në një rrugë që përfundimisht të "arrijnë" në nivelin e të ardhurave të vendeve të pasura. Në ndërkohë hendeku relativ në të ardhurat do të jetë pakësuar, pasi të ardhurat e vendeve më të pasura do të bëhen një shumëfish më i vogël i të ardhurave të vendeve të varfëra (ose shikuar nga perspektiva tjetër, të ardhurat e vendeve të varfra do të bëhen një pjesë gjithnjë e më e madhe e të ardhurave të vendeve e pasura). Kjo mund të shihet në një bazë të vend-nga-vendi. Edhe pse të ardhurat mesatare të Kinës ishin vetëm 3% të asaj të Shteteve të Bashkuara në vitin 1980, ajo vlerësohet të ketë arritur në 14% të të ardhurave të SHBA nga 2007. Por në të njëjtën periudhë, të ardhurat e RDKsë kanë rënë nga rreth 5% të niveleve të SHBA në vetëm 1%. Por globalisht, dëshmi për konvergjencë relative është e dobët, madje edhe për dekadat më të fundit.

Figura 2.8a ilustron gjetjet tipike të kësaj literature. Në boshtit x, të dhënat e të ardhurave janë komplotuar nga viti fillestar, në këtë rast 1980; ndërsa në boshtin y, norma mesatare e rritjes së vërtetë të të ardhurave për frymë është komplotuar, në këtë rast, gjatë 27 viteve të mëvonshme të vitit 2007. Nëse ka pasur konvergjencë të pakushtëzuar, do të kishte një tendencë për pikat e paraqitura për të treguar një të marrëdhënie negative, fillimisht me vendet me të ardhura të ulëta me rritje të shpejtë. Por, siç shihet në figurën 2.8a nuk ka tendencë të dukshme në drejtim të

konvergjencës midis vendeve. Në fakt, edhe në këtë periudhë të fundit rreth 60% e vendeve u rrit më ngadalë se Shtetet e Bashkuara. Duke shikuar vetëm vendet në zhvillim, si në figurën 2.8b, është e qartë se divergjenca po ndodh: vendet me të ardhura mesatare po rriten më shpejt se vendet me të ardhura të ulëta, kështu që ka një hendek në rritje në mesin e vendeve në zhvillim. Shumë kombe, sidomos në mesin e 49 vendeve më pak të zhvilluara, mbeten në stagnim relativ. Vendet e varfra në zhvillim nuk po e zënë hapin si një grup.

Në figurën 2.8c, rritja e vendeve të OECD me të ardhura të larta është shqyrtuar veçmas për 1950-2007. Kjo figurë paraqet konvergjencë, dhe ne duhet ta interpretojmë atë me kujdes. Një shpjegim është se të gjitha këto vende kanë karakteristika të ngjashme, duke përfshirë një fillim relativisht të hershëm në rritjen ekonomike moderne.

Kjo i bën vendet më në gjendje për të marrë hua teknologji nga njëri-tjetri, si dhe të tregtojnë dhe të investojnë në ekonomitë e njëri-tjetrit. Ne mund të konkludojmë se në qoftë se vendet në zhvillim ndjekin nga afër institucionet dhe politikat e këtyre ekonomive të OECD-së, ata mund ti

arrijnë ato. Megjithatë, siç u vë në dukje më parë, ka shumë dallime institucionale dhe të tjera në mes të ekonomive me të ardhura të ulëta dhe të ardhura të larta sot, disa prej të cilave mund të jetë shumë e vështirë për ti ndryshuar; i kemi shqyrtuar këto më tej në seksionin tjetër. Për më tepër, një vend i varfër nuk mund të detyrojë një vend të pasur të ul barrierat e saj tregtare.

Në çdo rast, duhet të nxjerrim konkluzione nga rezultatet me kujdes të madh për shkak të paragjykimeve të përzgjedhjes. Kjo është, në mesin e vendeve të pasura të sotme, disa ishin relativisht të pasur në të kaluarën dhe disa ishin relativisht të varfër; në mënyrë që të gjithë të jenë vende të pasura sot, vendet e varfra duhej të rriten më shpejt se ato të pasura, thjesht si një çështje e logjikës. Të kufizojmë vëmendjen vetëm për vendet e pasura në këtë mënyrë bën gabimin statistikor të paragjykimit të përzgjedhjes. Megjithatë, prova të forta për konvergjencë midis vendeve të OECD-së, së bashku me dështimin për të gjetur prova bindëse për konvergjencën afatgjatë për botën në tërësi, veçanërisht divergjencë për vendet më pak të zhvilluara, është një reflektim i ndryshimeve në kushtet e rritjes midis vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim tani.

Konvergjenca absolute e vendeve – Me rritjen e fundit të shpejtë në Kinë, si dhe përshpejtimin e rritjes në Azinë Jugore, këto rajone janë aktualisht në rrugën e konvergjencës relative të vendit. Për shembull, në periudhën 1990-2003, ndërkohë që të ardhurat u rritën 24% në vendet e OECD me të ardhura të larta, ato u rritën 56% në Azinë Jugore dhe 196% në Kinë. Por për shkak të niveleve të ardhurave të tyre relativisht të ulëta fillestare, pavarësisht nga rritja e lartë, fitimet e

të ardhurave ishin ende më të vogla në sasi absolute se sa në OECD, siç është ilustruar në Figurën 2.9. Kjo është, edhe kur të ardhurat mesatare të një vendi në zhvillim janë duke u rritur, diferenca në të ardhurat ende mund të vazhdojë të zgjerohet për disa kohë para se më në fund të fillojë të tkurret. Një proces i konvergjencës absolute të vendeve është një standard i fortë sesa (dhe duket se vetëm me vonesë) një proces i konvergjencës relative të vendit.

Konvergjenca e ponderuar relative e popullsisë së vendeve – Shkalla e lartë e rritjes në Kinë dhe Indi është veçanërisht e rëndësishme për shkak se më shumë se një e treta e popullsisë së botës jeton në këto dy vende. Kjo qasje e strukturon pyetjen në mënyrë që të peshoj rëndësinë e normës së rritjes së të ardhurave për kokë banori të një vendi në mënyrë proporcionale me madhësinë e popullsisë së tij. Një studim tipik i këtij lloji është përshkruar në figurën 2.10a-d.

Në vend të pikave që përfaqësojnë të dhënat për secilin vend, madhësitë e flluskave janë përdorur për të përshkruar madhësinë relative të popullatave vendeve. Për të kuptuar më mirë se si përshpejtimi i rritjes në Kinë dhe Indi, së bashku me disa vende të tjera, kanë ndryshuar gjendjen, të dhënat janë ndarë në katër periudha kohore. Figurat 2.10a dhe 2.10b pasqyrojnë se ka pasur divergjencë relative për frymë prej 1950 deri 1976, por figura 2.10d reflekton

konvergjencë relative për frymë që nga viti 1989 (dhe diskutabile, por bindshëm nga viti 1977 deri 1989 gjithashtu-shih figurën 2.10c). Edhe pse është e vërtetë se kushtet kanë mbetur të ngecura apo janë përkeqësuar edhe në shumë në vendet më pak të zhvilluara, për shkak të popullsisë së tyre të vogël, me qasjen e popullatës së ponderuar ky efekt i divergjencës kompensohet nga rritja në vendet me popullsi të mëdha. Vini re se të gjitha keto tendenca mund të jenë subjekt për të ndryshuar. Për shembull, norma e rritjes së popullsisë së 49 vendeve më pak të zhvilluara dhe vende të tjera me të ardhura të ulëta është shumë më e lartë se ajo e vendeve me të ardhura të mesme dhe të larta; kështu popullsia e tyre e ponderuar është në rritje me kalimin e kohës. Vendet afrikane mund të shohin një mbështetje të prirjes së tyre të fundit për rritje më të shpejtë në lartësimin e prirjes së re të konvergjencës globale; ose ata dhe rajone të tjera në zhvillim mund të shohin një ngadalësim të rritjes, dhe ekonomia globale mund të kthehet në një periudhë divergjence. Këto tendenca do të vëzhgohen nga afër.

Konvergjenca e botës si një vend i vetëm – Një qasje finale, dhe shumë e ndryshme, në studimin e konvergjencës është që të mendohet bota sikur të ishte një vend i vetëm. Në studimin e parë të tillë, Branko Milonovic vendosi së bashku grupe të të dhënave nga e gjithë bota dhe arriti në përfundimin se pabarazia globale u rrit në mënyrë të konsiderueshme në periudhën 1988 deri 1993. Studime të këtij lloji janë të vështira për tu kryer. Dallimi më i rëndësishëm i konvergjencës së ponderuar të popullsisë të vendeve është se një studim i konvergjencës të botës si një vend i vetëm mund të marrë parasysh ndryshimet në pabarazi brenda vendeve, si dhe në mes tyre. Në veçanti, zgjerimi i hendekut midis të ardhurave në Kinën rurale dhe urbane ka pasur një efekt të madh në gjetjen e divergjencave globale duke përdorur këtë metodë. Por shumica e dijetarëve dhe politikëbërësve e shohin zhvillimin si një proces që ndodh në nivel kombëtar, dhe studimet e konvergjencës së vendeve mbeten standard.

2.7 SHKAQET AFATGJATE TË ZHVILLIMIT KRAHASUES

Çfarë shpjegon variacionet ekstreme në arritjen e zhvillimit deri më sot midis vendeve në zhvillim dhe të zhvilluara? Dy kapitujt e ardhshëm shqyrtojnë teoritë e rritjes dhe zhvillimit të proceseve ekonomike dhe sfidat e politikave; këtu ne paraqesim një kornizë skematike për vlerësuar shkaqet e mëdha të zhvillimit krahasues afatgjatë që janë argumentuar në disa literatura kërkimore të kohëve të fundit. (Kini parasysh se hulumtimet në këtë temë të rëndësishme janë ende në një fazë relativisht të hershme, dijetarët kanë mospajtime të ligjshme rreth përmbajtjes, dhe gjetjet e reja po raportohen vazhdimisht.)

Së pari, në afat shumë të gjatë, pak ekonomistë dyshojnë se gjeografia fizike, duke përfshirë klimën, ka pasur një ndikim të rëndësishëm në historinë ekonomike. Gjeografia dikur ishte vërtet ekzogjene, edhe pse aktiviteti njerëzor tani mund ta ndryshojë atë, për mirë apo për keq. Por roli ekonomik i luajtur nga gjeografia, të tilla si klima tropikale, sot është më pak e qartë. Disa hulumtime tregojnë se kur faktorë të tjerë, sidomos pabarazia dhe institucionet, janë marrë parasysh, gjeografia fizike jep pak informata për të kuptuarit tonë të niveleve aktuale të zhvillimit. Megjithatë, disa fakte janë të përziera. Për shembull, ka disa prova të ndikimit të

pavarur të malaries dhe indikatorëve tjerë se në disa rrethana, statusi i vendit pa dalje në det mund të jetë një pengesë për rritjen ekonomike; në të vërtetë, një lidhje e drejtpërdrejtë është argumentuar nga disa ekonomistë, kështu që ky efekt i mundshëm pasqyrohet në shigjetën 1 që e lidh gjeografinë me të ardhurat dhe zhvillimin njerëzor në anën e majtë të figurës 2.11.

Institucionet ekonomike, të cilat luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin krahasues, përcaktohen nga laureati i cmimit Nobel Douglass North si "rregullat e lojës" të jetës ekonomike. Si e tillë, institucionet sigurojnë mbështetje të ekonomisë së tregut duke krijuar rregullat e të drejtave të pronësisë dhe zbatimit të kontratave; përmirësimin e koordinimit; kufizimin e sjelljes shtrënguese, mashtruese, dhe antikonkurruese -duke siguruar qasje në mundësitë për popullatën e gjerë; duke kufizuar fuqinë e elitave; dhe menaxhimin e konfliktit në përgjithësi. Për më tepër, institucionet përfshijnë sigurimin shoqëror (i cili gjithashtu shërben për të legjitimuar konkurrencën e tregut) dhe sigurimin e stabilitetit makroekonomik të parashikueshëm.

Vendet me të ardhura më të larta mund të përballojnë institucione më të mira, kështu që është e vështirë për të identifikuar ndikimin e institucioneve mbi të ardhurat. Por kohët e fundit, ekonomistët e zhvillimit kanë bërë kontribute influencuese drejt arritjes së këtij qëllimi kërkimor.

Siç është theksuar më herët, shumica e vendeve në zhvillim ishin më parë koloni. Gjeografia ndikoi në llojet e kolonive të themeluara (shigjeta 2), me një nga tiparet tani më të njohura gjeografike - normat e vdekshmërisë të kolonuesve, ndikimi i të cilëve u shqyrtua nga Daron Acemoglu, Simon Johnson dhe James Robinson. Në këtë argument, kur kolonët e mundshëm u përballën me norma të larta të vdekshmërisë (ose ndoshta shpenzime të tjera të larta), ata shpesh sunduan duke qenë larg vendit dhe shmangën të qëndruarit afatgjatë. Interesi i tyre mund të përmblidhet si "vjedhni shpejt dhe dilni jashtë" ose "bëjini vendasit të vjedhin për ju." Prandaj institucionet e pafavorshme janë themeluar, duke favorizuar nxjerrjen mbi incentivat e prodhimit. Por, ku vdekshmëria ishte e ulët, popullata nuk ishin të dendura, dhe shfrytëzimi i burimeve të nevojshme kërkonte përpjekje të konsiderueshme nga kolonistët, janë themeluar institucionet që gjerësisht nxitin investimet, sidomos kufizime mbi drejtuesit dhe mbrojtjen nga shpronësimi (ndonjëherë si rezultat i agjitacionit nga kolonët që kishin fuqinë e pazarllëkut për të kërkuar trajtim më të mirë). Këto efekte janë pasqyruar nga shigjeta 3. Acemoglu dhe kolegët dhanë dëshmi, qe pasi numëruan ndryshimet institucionale, variablat gjeografike (p.sh., afërsia në ekuator) kanë pak ndikim në të ardhurat sot. Vlerësimet e tyre statistikore tregojne për efekte të mëdha të institucioneve mbi të ardhurat për frymë.

Ndikimi i gjeografisë në institucionet para-kolonizuara është kapur nga shigjeta 4. Institucionet e para-kolonizuara gjithashtu patën rëndësi në masën që ata kishin ndikim në llojin e regjimit kolonial që themelohej. Ky efekt i mundshëm është reflektuar nga shigjeta 5.

Avantazhi krahasues para-kolonizimit dhe evulimi i punës me bollëk në Amerika dhe në raport me institucionet e themeluara janë shqyrtuar në punën pioniere të Stanley Engerman dhe Kenneth Sokoloff. Kur klima ishte e përshtatshme për një strukturë të prodhimit së bashku me plantacione të bujqësisë (sidomos kallamsheqeri në historinë e hershme), skllavëria dhe lloje të tjera të shfrytëzimit në masë të punës indigjene u prezantuan. Në fusha të tjera, kur njerëzit vendas në numër të mjaftueshëm mbijetuan kontaktin dhe pasuria minerare ishte në dispozicion, grante të mëdha për marrjen e tokës që përfshiheshin pretendime ndaj punës u krijuan (nga Spanja). Ndonëse rezultojnë nga avantazhe të ndryshme krahasuese (kallamsheqeri dhe minerale), pabarazia ekonomike dhe politike ishte dhe mbeti e lartë në të gjitha këto ekonomi (edhe në mesin e të lirëve), e cila kishte efekte afatgjata negative në zhvillimin. Këto lidhje janë pasqyruar nga shigjeta 6 dhe 7. Pabarazitë e hershme ishin përjetësuar me kufizimin e qasjes së popullatës joelite ndaj tokës, arsimit, financave, mbrojtjen e pronës dhe të drejtat e votimit, si dhe tregjet e punës. Kjo pengoi mundësitë për të përfituar nga industrializimi, kur u shfaq në shekullin e nëntëmbëdhjetë, një periudhë kur pjesëmarrja e gjerë në veprimtari tregtare kishte kthim të lartë shoqëror.

Kontrasti me strukturën e prodhimit potencial të Amerikës së Veriut është i habitshëm. Avantazhi krahasues i saj (në zhvillim) në drithëra mungonte në kohën kur ekonomitë e shkallës të bujqësisë tropikale dhe të nxjerrjes së mineraleve po vëreheshin në Amerikë. Puna e pakët me tokë të bollshme frenoi përqendrimin e pushtetit (pavarësisht nga përpjekjet e kolonizuesve për ta bërë këtë). Nevoja për të tërhequr më shumë kolonizues dhe për të inkurajuar ata që të angazhohen në ekonominë koloniale çoi në evoluimin e institucioneve më barazuese në kolonitë e Amerikës së Veriut. Amerikanët e Veriut gëzuan barazi më të madhe në qasjen në të gjitha faktorët që në vendet tjera ishin të kufizuar.

Ky mjedis lehtësoi inovacionin me bazë të gjerë, sipërmarrjen, dhe investimet dhe i dha Shteteve të Bashkuara dhe Kanadasë një avantazh vendimtar, pavarësisht se ato filluan si shoqëri shumë të varfra, të cilën e përdorën për të mposhtur ekonomikisht shoqëritë popullata e të cilit ishin kryesisht analfabetë, nuk kishin të drejtë të votës. (Ne do të shqyrtojmë aspektet e mëtejshëm të analizës Engerman and Sokoloff së shpejti.)

Kur popullsitë lokale ishin më të mëdha dhe më të dendur dhe organizimi shoqëror ishte më i avancuar, ishte më e lehtë për kolonistët për të detyruar strukturat ekzistuese sociale për të fituar haraç. Në raste të tilla, këto rregullimet institucionale prireshin të favorizojnë mekanizmat e nxjerrjes së pasurisë ekzistuese mbi krijimin e pasurisë së re, shpesh duke çuar në rënie të pasurisë relative të këtyre rajoneve. Kjo është theksuar nga Acemoglu, Johnson, dhe Robinson, hulumtimi me ndikim i të cilëve në këtë "ndryshim të pasurisë" historike është reflektuar edhe nga shigjeta 5. Këta autorë theksojnë se në qoftë se gjeografia është themelore për perspektivat zhvillimore, zonat më të begata para kolonizimit duhet vazhdojnë të jenë relativisht të begata sot. Por zonat më të begata dikur të kolonizuara, sot priren të kenë qenë më pak të begata në të kaluarën. Dendësia e kaluar e popullsisë dhe urbanizimi i kaluar, të cilat janë të lidhura pozitivisht me të ardhurat e kaluara, janë të lidhura negativisht me të ardhurat aktuale, këta autorë tregojnë. Ka të dhëna se evropianët kanë ngritur institucione më nxjerrëse (ato të dizajnuara për të nxjerrë më shumë suficit prej popullsive të kolonizuara) në zonat e begata dhe se këto institucione shpesh kanë vazhduar edhe në periudhën bashkëkohore.

Gjeografia padyshim ka ndikuar historinë e hershme ekonomike në Evropë. Kjo reflektohet nga shigjeta 8 që çon drejt evolucionit dhe kohën e zhvillimit evropian. Zhvillimi i hershëm në Evropë i dha përparësi mbi rajonet e tjera, përparësi që janë përdorur për të kolonizuar pjesën më të madhe të botës. Por llojet e regjimeve koloniale të zbatuara ndryshonin në mënyrë të konsiderueshme, në varësi të kushteve që mbizotëronin në kohën e kolonizimit në pjesë të ndryshme të botës së kolonizuar dhe brenda vendit të kolonizatorit në shtëpi. Koha e zhvillimit evropian ndikoi në llojin e regjimit kolonial të themeluar, sic reflektohet nga shigjeta 9. Për shembull, është argumentuar se për arsye të ndryshme, kolonizimi i hershëm përgjithësisht përfshinte më shumë plaçkitje dhe më pak prodhim aktiv se kolonizimi i vonshëm, edhe pse të dyja kanë ndodhur në kurriz të popullsive indigjene.

Avantazhi krahasues para-kolonizimit gjithashtu mund të ketë bashkëvepruar me kohën e zhvillimit evropian në ndikimin e institucioneve në vendet e kolonizuara se kolonizuesit mbërritën me më shumë njohuri dhe teknologji më të avancuar. Në veçanti, evropianët sollën teknika më të mira bujqësore në zonat e kolonizuara më vonë, të tilla si Amerika e Veriut. Siç është cekur nga David Fielding dhe Sebastian Torres, nga shekulli i tetëmbëdhjetë, rritja e popullsisë në Evropë dhe ndryshimi teknik kishte prodhuar një furnizim të madh të njerëzve me aftësi bujqësore në produkte të tilla si gruri dhe qumështi. Ata ishin në gjendje për të fituar të ardhura më të larta duke përdorur këto aftësi në koloni dhe ish-koloni (të ashtuquajturat neo-Europat). Kështu avantazhet krahasuese të rikolonizimit (potencial) patën përsëri rëndësi. Kjo lidhje është reflektuar në drejtimin e shigjetës 6 dhe 7. Roli i mundshëm i luajtur nga aftësitë e veçanta gjithashtu vë lart rëndësinë e investimeve kapitale njerëzore për zhvillim, pasqyruar nga shigjeta 14.

Kështu llojet e regjimeve koloniale u themeluan, përderisa të projektuara gjithmonë për të mirën e kolonizuesve, u ndikuan nga faktorë të kërkesës dhe të ofertës lokale dhe evropiane. Lloji i regjimit pati ndikim të madh në cilësinë e institucioneve postkoloniale, reflektuar nga shigjeta 10. Për shembull, sundimi i Mbretit Leopold II të Belgjikës mbi Kongon (Republika Demokratike e Kongos së sotme) ishte ndoshta një shkak përfundimtar i mbretërimit shtypës të Mobutu pas pavarësisë. Sigurisht, jo të gjitha ndikimet e kolonializmit ishin domosdoshmërisht të këqija. Së bashku me skllavërimin, nënshtrimin, shfrytëzimin, humbjen e trashëgimisë kulturore, dhe represionit, kolonistët sollën edhe metoda moderne shkencore në fusha të tilla si mjekësia dhe bujqësia. Vini re se kjo nuk mund të jetë mbrojtje për kolonializmin, sepse këto përparime mund të jenë fituar pa u kolonizuar shoqëritë, si në Japoni. Megjithatë, ka disa prova që vendet dhe territoret që kaluan një kohë të gjatë si koloni (të paktën në rastin e ishujve) kanë të ardhura më të larta se ato që përjetuan periudha më të shkurtra koloniale, me këtë efekt më të madh për subjektet që u kolonizuan më vonë (ndoshta për shkak se aktiviteti i kolonizimit të hershëm kishte efekte më të dëmshme se ato më vonë). Edhe kështu, ka përjashtime të forta në këtë gjetje.

Përveç krijimit të institucioneve të veçanta, kolonizimi evropian krijoi apo përforcoi shkallë të ndryshme të pabarazisë (shpesh në korrelacion me përkatësinë etnike), përfundimisht duke çuar në zvoglimin e perspektivave për rritje dhe zhvillim, sidomos në Amerikën Latine dhe Karaibe. Kjo reflektohet nga shigjeta 11. Pabarazia e lartë shpesh u shfaq si rezultat i skllavërisë në rajonet ku të korrat mund të prodhoheshin në mënyrë "efikase", në plantacione të skllevërve. Ata gjithashtu u shfaqën ku një popullsi e madhe indigjene mund të detyrohej të punonte. Histori të tilla patën pasoja afatgjata, veçanërisht në Amerikën Latine. Engerman dhe Sokoloff kanë argumentuar, shkalla e vetë pabarazisë mund të formësojnë evolucionin e institucioneve, si dhe politikat specifike. Ku pabarazia ishte ekstreme, kishte më pak investime në kapitalin njerëzor (shigjeta 13) dhe mallra të tjera publike (shigjeta 16) dhe, siç pasqyrohet nga shigjeta dydrejtimshe 12, më pak tendencë për të lëvizur drejt institucioneve demokratike (të cilat mund të kenë lehtësuar lëvizjen për institucione të tjera konstruktive).

Kështu pabarazia ekstreme ka të ngjarë të jetë një faktor afatgjatë në shpjegimin e zhvillimit krahasues. Kjo është ngritur në kontrast goditës të historisë mes shteteve të Amerikës së Veriut dhe të shteteve të Amerikës Qendrore dhe Jugut. Kishte barazi më të madhe në Amerikën e Veriut, edhe pse trajtimi çnjerëzor i amerikanëve vendas dhe i skllevërve në kolonitë jugore pasqyron faktin se kjo nuk është për shkak se kolonët anglez ishin në thelb "zotërinj më të mirë" se spanjollët. Megjithatë, përvoja e Amerikës së Veriut bie në kontrast fort me pabarazinë ekstreme të Amerikës Qendrore dhe Jugore dhe Karaibeve. Engerman dhe Sokoloff argumentuan se pabarazia e lartë në Amerikën Latine ka ndikuar në investime të ulëta kapitale njerëzore, përsëri në kontrast me Amerikën e Veriut; ky mekanizëm është reflektuar përsëri nga shigjeta 13. Elitat në Amerikën Latine pastaj liruan kontrollin e tyre vetëm kur kthimi i tyre u rrit më rritjen e emigracionit, dhe kështu për krijimin e kushteve më tërheqëse për emigrantët. Përveç krijimit të institucioneve të veçanta, atëherë, kolonizimi evropian krijoi apo përforcoi shkallë të ndryshme të pabarazisë, shpesh në korrelacion me përkatësinë etnike. Kjo histori pati pasoja afatgjata, veçanërisht në Amerikën Latine. Në drejtimin nga pabarazia në cilësinë e institucioneve postkoloniale, shigjeta 12 reflekton atë që është quajtur teoria e konflikteve sociale të institucioneve.

Faktorët kulturorë gjithashtu mund të ndikojnë në shkallën e theksimit në arsim, cilësinë e institucioneve postkoloniale, dhe efikasitetin e shoqërisë civile, ndonëse rolet e sakta të kulturës nuk janë përcaktuar qartë në lidhje me faktorët ekonomikë të anketuar në këtë pjesë dhe kështu nuk janë të përfshira në diagram. Përveç kësaj, cilësia institucionale ndikon në sasinë dhe cilësinë e investimeve në arsim dhe shëndetësi, nëpërmjet ndikimit ndërmjetësues të pabarazisë. Në vende me nivele më të larta të arsimit, institucionet kanë tendencë të jenë më demokratike, me më shumë kufizime mbi elitën. Shkakësia midis arsimit dhe institucioneve mund të drejtohet në secilin drejtim, ose të dyja mund të shkaktohen bashkërisht nga faktorë të tjerë. Disa studiues argumentojnë se disa vende me institucione të këqija drejtuar nga diktatorë kanë zbatuar politika të mira, duke përfshirë investimet në arsim, dhe më pas, pasi korrën përfitimet në aspektin e rritjes, këto vende kanë ndryshuar institucionet e tyre. Ata argumentojnë se kapitali njerëzor është të paktën po aq burim themelor sikur institucionet për zhvillimin afatgjate. Në diagram, kjo do të sugjeroj shtimin e një shigjete nga kapitali njerëzor tek cilësia e institucioneve postkoloniale; kjo është intuitivisht bindëse, edhe pse do të nevojiten dëshmi shtesë për këtë link që ajo të vendoset më plotësisht.

Për numrin relativisht të vogël të vendeve në zhvillim që nuk kanë qenë të kolonizuara, të tilla si Tailanda, tipi i regjimit kolonial mund të ri-interpretohet në diagram si cilësia institucionale në një fazë të hershme të zhvillimit (ose si ndikimet kulturore nuk tregohen) - por theksohet se provat për modelin e kauzalitetit nuk është aq bindëse në këto raste. Megjithatë, shumëllojshmëria e përvojave të zhvillimit të vendeve të jo kolonizuara asnjëherë, na paralajmërojnë që të mos vëmë theksin e plotë mbi zgjedhjet e kolonizatorëve; kapitali shoqëror që ka egzistuar më parë ka rëndësi gjithashtu. Vendet asnjëherë të kolonizuara gjithashtu tregojnë një gamë dramatike në performancë; Etiopia dhe Afganistani mbeten shumë të varfër,

Tajlanda është në rangun e mesëm-të ulët, Turqia është në rangun e mesëm-sipërm, dhe Japonia është ndër vendet më të pasura; Kina, duke filluar ndër vendet më të varfra 30 vjet më parë, është tani me shpejtësi në ngjitje të tabelave të ardhurave. Cilësia e institucioneve (dhe pabarazisë) padyshim ka pasur rëndësi në shoqëritë jo të kolonizuara; është e vështirë të konkludohet se institucionet cuan në të ardhura dhe jo anasjelltas. Në mënyrë të qartë, kapitali njerëzor ka një ndikim të drejtpërdrejtë në të ardhurat dhe në zhvillimin njerëzor më gjerësisht, siç pasqyrohet nga shigjeta 14. Thellësia dhe gjerësia e arsimit në popullsi do të ndihmojë të përcaktojë efektivitetin e qeverisjes si një forcë për zhvillim, sic reflektohet nga shigjeta 15. Kjo është jo vetëm për shkak të shërbimit civil më të kualifikuar, por edhe në kuptimin e qytetarëve të performancës së dobët të qeverisë dhe njohuri se si të punohet për një rezultat më të mirë dhe kapacitet për të organizuar. Sigurisht, edukimi mund të ndikojë në mënyrë të pavarur organizimin dhe funksionimin e tregjeve në vetvete (shigjeta e harruar), por literatura deri tani kryesisht ka parë ndikimin produktiv të kapitalit njerëzor në rezultatet e tregut si një të drejtpërdrejtë, reflektuar nga shigjeta 14. Këto ndikime janë hulumtuar më tej në Kapitullin 8.

Lloji dhe cilësia e integrimit global (veçanërisht tregtia), janë theksuar si një ndihmë për rritjen afatgjatë dhe zhvillimin në shumë raporte të Bankës Botërore. Tregtia mund të jetë e dobishme në atë që ofron lloje të ndryshme të qasjes në teknologji. Dhe disa ekonomistë argumentojnë se transparencë më të madhe të tregtisë ndikon në evoluimin e mëvonshëm të institucioneve. Në anën tjetër, kritikët argumentojnë se lloji i gabuar i integrimit apo dështimi për të plotësuar integrimin me politikat e duhura mund të jetë e dëmshme për zhvillimin. Në fakt, dëshmitë tregojnë se kur institucionet llogariten, vetë tregtia shpjegon shumë pak, kështu që për thjeshtësi, integrimi është lënë jashtë diagramit.

Cilësia e institucioneve postkoloniale ka një ndikim të fortë mbi efektivitetin e sektorit privat, publik dhe sektorit qytetar (apo shoqëria civile). Qeverisja demokratike, sundimi i ligjit, dhe kufizimet mbi elitat do të inkurajojnë më shumë dhe më të mira mallra publike, pasqyruar nga shigjeta 17. Mbrojtje më të mirë të të drejtave të pronësisë dhe zbatimi i kontratave për qytetarët e thjeshtë dhe qasje të gjerë në mundësitë ekonomike do të nxisë investimet private, pasqyruar nga shigjeta 18. Dhe institucionet do të ndikojnë në aftësinë e shoqërisë civile për të organizuar dhe për të vepruar në mënyrë efektive si një forcë e pavarur e shtetit dhe tregut, reflektuar nga shigjeta 19. Në mënyrë të qartë, aktivitetet e tre sektorëve do të kenë secili një ndikim në produktivitetin dhe të ardhurat, dhe në zhvillimin e njeriut në përgjithësi, siç pasqyrohet nga shigjeta 20, 21, dhe 22, respektivisht. Këta faktorë janë hulumtuar më tej në kapitullin 11.

Nuk është ende plotësisht e qartë cilat institucione ekonomike janë më të rëndësishme në lehtësimin e zhvillimit apo shkallën në të cilën fuqia e një institucioni mund të kompensojë për dobësi në një tjetër. Në mënyrë të qartë, ka rrugë të shumta për zhvillimin ekonomik (shih, për shembull, studimin e rastit të Kinës në fund të kapitullit 4). Por një zbulim kyç i hulumtimit të kohëve të fundit është se forcat që mbrojnë elitat ngushtë në mënyra që kufizojnë qasjen e popullatës më të gjerë në mundësitë për avancim janë pengesat të mëdha për zhvillimin

ekonomik të suksesshëm. Nëse institucionet janë shumë rezistente ndaj përpjekjeve për reforma, kjo ndihmon të sqarojë pse zhvillimi është aq sfidues.

Megjithatë, në shumicën e vendeve me institucione të dobëta, ka ende shumë që mund të bëhet për të përmirësuar mirëqenien e njeriut dhe për të inkurajuar zhvillimin e institucioneve më të mira. Në të vërtetë, institucionet ekonomike do të ndryshojnë me kalimin e kohës, edhe pse institucionet politike siç janë rregullat e votimit nganjëherë ndryshojnë pa ndryshuar shpërndarjen e vërtetë të pushtetit apo pa çuar në reforme të vërtetë të institucioneve ekonomike. Edhe pse dëshmitë e ndikimit të demokracisë në rritjen në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme nuk është i fortë (shih kapitullin 11), në afat të gjatë qeverisja demokratike dhe zhvillimi i mirëfilltë shkojnë dorë për dore, dhe përhapja e vazhdueshme e institucioneve më të vërtetë demokratike në botën në zhvillim është një shenjë shumë inkurajuese. Siç ka thënë Dani Rodrik, "Sistemet politike pjesëmarrëse dhe të decentralizuara janë ato më efektive që ne kemi për përpunimin dhe për mbledhjen e njohurive lokale. Ne mund të mendojmë për demokracinë si një meta-institucion për ndërtimin e institucioneve të tjera të mira. "Përveç kësaj, strategjitë e zhvillimit që çojnë në kapitalin më të madh njerëzor, përmirësojnë qasjen në teknologjitë e reja, prodhojnë të mira publike më të mira, përmirësojnë funksionimin e tregut, adresojnë problemet e rrënjosura thellë të varfërisë, përmirësimin e qasjes në financa, parandalimin e degradimit të mjedisit, dhe të nxisë një shoqëri civile të gjallë të gjithë për të nxitur zhvillimin.

GJETJET E KUTISË 2.2 Instrumentet për të testuar teoritë e Zhvillimit krahasues: Pabarazia

Në një studim të vitit 2007, William Easterly përdori të dhënat duke krahasuar vendet për të shqyrtuar hipotezën e Engerman dhe Sokoloff. Hulumtimi i tij konfirmoi se "dhurimet bujqësore parashikojnë pabarazinë dhe pabarazia parashikon zhvillimin." Në mënyrë të veçantë, Easterly konstaton se pabarazia ndikon negativisht në të ardhurat për frymë; ajo gjithashtu ndikon negativisht në cilësinë institucionale dhe shkollimin, të cilat janë "mekanizmat me të cilat pabaraza më e lartë ul të ardhurat për frymë." Që marrëdhënia negative ndërmjet të ardhurave dhe pabarazisë është e pranishme në të dhënat është e qartë, por si mund ekonomistët e zhvillimit të marrin hapin për parashikim dhe caktimin e shkakësisë kur janë të pranishëm gabimi në matje dhe shumë faktorë të ngatërruar, të tilla si lidhja e mundshme që vetë moszhvillimi është shkaku i pabarazisë?

Ndonjëherë ekonomistët e zhvillimit bëjnë eksperimente në terren, por natyrisht, ne nuk mund të caktojmë rastësisht vendeve nivele të ndryshme të pabarazisë për të parë se çfarë ndodh! Në shumë raste kur eksperimentet në terren janë të pamundura, ekonomistët e zhvillimit shpesh përpiqen për të kuptuar shkakësinë duke kërkuar për një variabël instrumentale (ose "instrument"); në fakt, shumë hulumtues në ekonominë e zhvillimit investojnë shumë kohë të tyre në këtë kërkim. Kjo është një temë e mbuluar në klasa në ekonometri. Por ideja themelore është për të identifikuar efektin e variable shkakësore potenciale c (të tilla si pabarazia) në një variabël d të rezultateve të zhvillimit (të tilla si të ardhurat ose niveli arsimor), qëllimi është për

variabël instrumentale e që ndikon d vetëm përmes efektit në c. Pra, një instrument nuk ka efekt të pavarur në ndryshoren e rezultateve të interesit. Ju patë më herët se Acemoglu, Johnson, dhe Robinson përdorën vdekshmërinë e kolonëve si një instrument për institucionet e hershme. Easterly përdor "bollëkun e tokës të përshtatshme për rritjen e grurit në krahasim me atë të përshtatshme për rritje të kallamëve të sheqerit", si një instrument për pabarazinë. Duke përdorur këtë strategji, Easterly konkludon se pabarazia e lartë e Engerman dhe Sokoloff është në mënyrë të pavarur "një pengesë e madhe dhe statistikisht e rëndësishme për prosperitetin, institucionet e cilësisë së mirë, dhe të shkollimit të lartë." Shkollimi dhe cilësia institucionale janë pikërisht mekanizmat e propozuar nga Engerman dhe Sokoloff nga që pabarazia më e lartë çon në të ardhura të ulëta. Ashtu si një Leprechaun, një variabël instrumentale e dobishme është e vështirë për tu arrirë, por kur të gjendet mund ti japë studiuesit shumë përfitim. Edhe pse debati aktiv mbi pabarazinë dhe zhvillimin vazhdon, bashkëveprimi në mes të një analize të kujdesshme institucionale dhe dijetarëve të historisë ekonomike të Engerman dhe Sokoloff dhe studimin e shkakësisë me të dhëna më të mëdha si përdoren nga Easterly i jep një dritare në si fusha e zhvillimit të ekonomisë vazhdon të bëjë progres

GJETJET E KUTISE 2.3 Trashëgimia e Sistemit Kolonial të mbajtjes së Tokës

Dëshmi të konsiderueshme për rëndësinë e institucioneve jepet në një studim të ndikimit të institucioneve të ardhurave të tokës të përcaktuara nga Raji britanik në Indi kryer nga Abhijit Banerjee dhe Lakshmi Iyer. Sepse zonat ku mbledhja e të ardhurave nga toka është marrë përsipër nga britanikët në mes të 1820 dhe 1856 (por jo para ose pas) kishin më shumë gjasa që të kenë një sistem jo-pronar, autorët përdorën të qenurit të pushtuar në këtë periudhë, si një instrument për të pasur një sistem jo-pronar. Ata gjithashtu përdorën teste të tjera statistikore që treguan se rezultatet ishin të fuqishme. Ata tregojnë se dallimet historike në institucionet e të drejtave të pronësisë çoi në dallimet e qëndrueshme në rezultatet ekonomike. Rajonet në të cilat të drejtat e pronësisë për tokën janë dhënë për pronarët kanë pasur investime dukshëm më të ulëta bujqësore dhe produktivitetit në periudhën pas-pavarësisë sesa rajonet në të cilat të drejtat pronësore u janë dhënë kultivuesve. Autorët arrijnë në përfundimin se divergjenca ka ndodhur për shkak se dallimet historike në institucione çoi në zgjedhje të ndryshme të politikave. Pra, rajonet në të cilat pronarët kanë marrë të drejtat e pronësisë gjithashtu kishin investime të konsiderueshme më të ulëta në shëndetësi dhe arsim në periudhën postkoloniale.

2.8 VËZHGIMET PËRFUNDIMTARE

Historia ka rëndësi. Ne kemi mësuar se kushtet që mbizotërojnë në një komb në zhvillim, kur filloi kolonializmi evropian ka pasur një ndikim të madh në historinë e mëvonshme të pabarazisë dhe zhvillimit institucional në kombin në mënyra që ose lehtësuan apo prishën pjesëmarrjen në rritjen ekonomike moderne pasi Revolucioni Industrial mbërriti në fund shekullit të tetëmbëdhjetë. Dhe institucionet e dobëta kanë rezultuar përgjithësisht shumë rezistent ndaj përpjekjeve për reforma. Por perspektivat e reja nuk nënkuptojnë se zhvillimi është i pamundur! Në vend të kësaj, ato shërbejnë për të sqaruar natyrën e sfidave të mëdha me të cilat përballen

shumë vende në zhvillim. Fenomeni i moszhvillimit është parë më së miri në dy kontekste, të shtetit dhe ndërkombëtar. Problemet e varfërisë, pabarazisë, produktivitetit të ulët, rritja e popullsisë, papunësia, varësia në eksportin e produkteve primare, dhe cënueshmëria ndërkombëtare kanë të dyja origjinë vendore dhe globale dhe zgjidhjet e mundshme.

Edhe pse fotoja e jetës në pjesën më të madhe të botës në zhvillim pikturuar gjatë gjithë shqyrtimit tonë mund të duket e zymtë, ajo cka duhet të mbahet mend është se shumica e vendeve në zhvillim kanë pasur sukses në rritjen e të ardhurave në mënyrë të konsiderueshme. dhe shumica e vendeve në zhvillim kanë pasur suksese të dukshme në uljen e vdekshmërisë së foshnjave, përmirësimin e qasjes në arsim, dhe ngushtimin e pabarazive gjinore. Duke ndjekur politikat e duhura ekonomike dhe sociale si në shtëpi dhe jashtë vendit dhe me ndihmën efektive nga vendet e zhvilluara, vendet e varfra vërtet kanë mjete për të realizuar aspiratat e tyre të zhvillimit. Pjesa dy dhe tre do të diskutojmë mënyrat në të cilat këto shpresa dhe objektivat mund të arriten.

Por ndryshime shoqëruese dhe plotësuese të kapitalit njerëzor, teknologjik, social, dhe ndryshime institucionale duhet të bëhen në qoftë se rritja ekonomike afatgjatë është që të realizohet. Transformimet e tilla duhet të ndodhin jo vetëm brenda zhvillimit individual të vendeve, por edhe në ekonominë ndërkombëtare. Me fjale te tjera, po të mos ketë një reformim të madh strukturor, të qëndrimeve, dhe reforma institucionale në ekonominë botërore, vetëm aspiratat për rritje dhe perfitime, performancat individuale të jashtëzakonshme të vendeve në zhvillim, sidomos të vendeve më pak të zhvilluara, transformimi i brendshëm ekonomik dhe social brenda botës në zhvillim mund të jetë i pamjaftueshëm.

Mund të ketë disa "avantazhe të prapambetjes" në zhvillim, të tilla si aftësia për të përdorur, teknologjinë ekzistuese të provuar në vend që të rizbulojnë rrotën dhe të shmangin standardet e teknologjisë më të vjetër sesa që e përdorin vendet e zhvilluara. Mund të mësohen mësime të vlefshme nga politikat ekonomike që janë provuar në vende të ndryshme nëpër botë. Këto avantazhe janë veçanërisht të dobishme në qoftë se një ekonomi mund të menaxhoj me sukses për të arritur rritje të qëndrueshme moderne ekonomike, si, për shembull, në Tajvan, Korenë e Jugut, Kina, dhe disa raste të tjera. Megjithatë, për shumicën e vendeve shumë të varfra, prapambetja vjen me mangësi të rënda, shumë prej të cilave kanë qenë të shoqëruara nga trashëgimitë e kolonializmit, robërisë dhe diktaturave të Luftës së Ftohtë. Në secilin rast, vendet në përgjithësi do të duhet të bëjnë më shumë sesa thjesht të imitojnë politikat e ndjekura nga vendet e zhvilluara sot, kur ata ishin në fazat e hershme të zhvillimit.

Pavarësisht shumëllojshmërisë së dukshme të këtyre vendeve, shumica e vendeve në zhvillim ndajnë një grup të qëllimeve të përbashkëta dhe të mirëpërcaktuara. Këto përfshijnë një reduktim të varfërisë, pabarazisë dhe papunësisë; ofrimin e arsimit bazë, shëndetësi, strehim, dhe ushqim për çdo qytetar; zgjerim të mundësive ekonomike dhe sociale. Në lidhje me këto qëllime ekonomike, sociale dhe politike janë problemet e përbashkëta në shkallë të ndryshme nga shumica e vendeve në zhvillim: varfëria kronike absolute, nivelet e larta të papunësisë dhe

nënpunësimit, pabarazi të gjera në shpërndarjen e të ardhurave, nivel i ulët i produktivitetit bujqësor, pabarazi të matshme në mes të niveleve urbane dhe rurale të jetesës dhe mundësive ekonomike, pakënaqësi nga ana e segmenteve të popullsisë që nuk përfiton nga rritja ekonomike, prishja serioze dhe përkeqësim i mjedisit, sisteme të vjetruar dhe papërshtatshme arsimore dhe shëndetësore, si dhe varësia substanciale në teknologjitë e huaja, institucione, dhe sisteme vlerash. Prandaj është gjithashtu e mundur dhe e dobishme për të folur për ngjashmëritë e problemeve kritike të zhvillimit dhe për të analizuar këto probleme nga një perspektivë të gjerë zhvillimin e botës.

Zhvillimi ekonomik dhe social shpesh do të jetë i pamundur pa ndryshime në institucionet sociale, politike, juridike, dhe ekonomike të një kombi, të tilla si sistemet e pronësisë mbi tokën, format e qeverisjes, strukturat arsimore, marrëdhëniet e tregut të punës, të drejtat pronësore, ligji kontratës, liritë qytetare, shpërndarjen dhe kontrollin e aseteve fizike dhe financiare, ligjet e tatimeve dhe trashëgimisë, dhe sigurimin e kredive. Por në thelb, çdo vend në zhvillim ballafaqohet me kufizimet e veta në opsionet e politikave të mundshme dhe rrethana të tjera të veçanta, dhe secili do të duhet ta gjej rrugën e vet të institucioneve efektive ekonomike dhe sociale. Shembujt e ofruara nga përvojat e vendeve të zhvilluara të mëparshme dhe institucioneve aktuale, si dhe ato të vendeve të tjera në botën në zhvillim, ofrojnë njohuri të rëndësishme për formulimin e politikave. Institucionet ekonomike të Evropës dhe Amerikës së Veriut janë në shumicën e rasteve më afër optimale sesa ato të shumë vendeve në zhvillim, edhe pse të gjitha vendet kanë hapësirë për inovacione të mëtejshme institucionale. Por vendet në zhvillim nuk mund të supozojmë pa hetime shtesë që modelimi i politikave dhe institucioneve të tyre si ato të vendeve të zhvilluara gjithmonë do të sigurojë rrugën më të shpejtë në zhvillimin ekonomik të suksesshëm.

Me pak fjalë, ky kapitull ka theksuar disa ngjashmëri të rëndësishme nëpër shumicën e vendeve në zhvillim, në kontrast me karakteristikat bashkëkohore dhe historike të vendeve të zhvilluara. Ajo ka treguar gjithashtu se vendet në zhvillim janë shumë heterogjene, të ndryshme në shumë aspekte kritike. Trubullt duke shpjeguar shkaqet rrënjësore në nivelet e të ardhurave dhe zhvillimit njerëzor janë pabarazia më e lartë, institucionet e dobëta, dhe nivelet e ulëta të arsimit dhe shëndetësisë. Por edhe duke filluar me këto dobësi, ka shumë gjëra që vendet në zhvillim mund të ndërmarrin përmes strategjive të duhura politike për të shpejtuar përparimin ekonomik dhe shoqëror.

Në të vërtetë, përvoja e 50 viteve të fundit tregon se ndërsa zhvillimi nuk është i pashmangshëm dhe kurthet e varfërisë janë mjaft të vërtetë, është e mundur për të shpëtuar nga varfëria dhe të fillohet zhvillimi i qëndrueshëm. Para shqyrtimit të politikave specifike për të arritur këtë, në kapitujt e ardhshëm ne do të përcaktojmë kontekstin më tej, duke shqyrtuar teoritë e rëndësishme dhe modelet e zhvillimit dhe moszhvillimit. Në kapitullin 3, ne shqyrtojmë teoritë klasike që mbeten me ndikim dhe të dobishme në shumë aspekte, dhe në kapitullin 4, ne konsiderojmë modelet e dështimeve të koordinimit dhe pengesave të tjera dhe strategjitë konceptuale për tu ikur atyre.