EDGAR ALLEN POE - BÜTÜN HİKAYELERİ

8/14/2019 EDGAR ALLEN POE - BTN HKAYELER

1/184

Btn HikayeleriHans Pfaall Diye Birinin BenzeriGrlmemi ServeniAteli hayallerle dolu bir yrekle,Ki kumandas bende.Yanan bir mzrakla ve rzgardan bir atla,Gezinmeye gidiyorum, sszla.TOM O'BEDLAM'IN ARKISI.


2/184

Rotterdam'dan gelen son haberlerden anlald kadaryla ehir byk bir felsefi heyecan iinde. Gerekten de orada olan olay o kadar beklenmedik - okadar benzersiz - yerleik kanlara ylesine ters ki - ok yaknda tm Avrupa'nnayaa kalkacandan, fizikte, mantkta ve astronomide kargaalar yaanacandaneminim.Anlald kadaryla------- n -------gnnde (tarihten emin deilim) bykbir insan kalabal, belirtilmeyen amalar uruna, gzel Rotterdam ehrininbyk Ticaret Meydan'nda topland. Scak bir gnd - mevsim iin fazlasylascakt - yaprak bile kmldamyordu; ve kalabalk, mavi gkkubbeye bolca salmgeni, beyaz bulut kmelerinin arada srada yadrd ahmak slatanlaraaldrmaz grnyordu. Yine de le civarnda kalabala hafif, ama dikkatekici bir heyecan dalgas yayld; on bin az hep birden konumaya balad;ve hemen ardndan da on bin yz yukar, ge evrildi, on bin pipo ayn andaon bin azn kenarndan dt27 ve ancak Niagara elalesinin grlemesiylekarlatrlabilecek bir haykr Rotterdam'da ve civarnda uzun uzun, grltyle,iddetle yankland.Bu velvelenin sebebi az sonra yeterince anlald. Az nce bahsedilen o keskinhatl bulut kmelerinden birinin arkasndan yavaa tuhaf, heterojen, amagrne gre kat bir nesne kt. ekli yle tuhaft ki, aadaki azlar ak,grbz kasaballar tarafndan herhangi bir ekilde anlalmas ya da yeterincetakdir edilmesi olanakszd. Ne olabilirdi? Rotterdam'daki tm eytanlar adna,hangi kt haberin taycsyd acaba? Kimse bilmiyordu; kimse hayal edemiyordu;kimse belediye reisi Mynheer Superbus Von Underduk bile bu gizemizecek en ufak bir ipucuna sahip deildi. Bylece, yaplabilecek dahamantkl bir ey olmadndan, herkes piposunu dikkatle aznn kenarna geriyerletirdi ve yukardaki fenomene gzn diktikten sonra piposundan birer nefes ekti, durdu, paytak paytak yrd ve dikkat ekici bir ekilde homurdand

- sonra paytak paytak geri dnd, homurdand, durdu ve son olarak- piposundan birer nefes ekti.Bu arada bu byk merakn hedefi ve bunca dumann sebebi olan nesne ogzel ehrin stnde alalmaya balad. Birka dakika sonra net grlebilecekkadar alalmt. Grne baklrsa -evet! Kesinlikle bir tr balondu; ama Rotterdam'dadaha nce hi byle bir balon grlmemiti. Sorarm size, imdiyekadar kim srf kirli gazete katlarndan bir balon yapldn iitmitir ki? Hollanda'dakimsenin iitmedii kesindi; buna karn burada, insanlarn burunlarnndibinde, daha dorusu biraz stnde, en gvenilir kaynaklardan rendiimkadaryla daha nce kimsenin benzer bir amata kullanmad bir materyaldenyaplma, bahsettiimiz ey durmaktayd. -Bu, Rotterdamllarn saduyularna

yaplm korkun bir hakaretti. Fenomenin ekline gelince, o daha daayp bir eydi. Ters dnm, dev bir deli klahndan baka bir ey deildi. Vekalabalk daha yakndan bakp tepesinden dev bir pskln sarktn ve stkenarn ya da koninin dibinin evresinde koyun anlarn andran, srekliBerty Martin arksna uygun ritim tutan bir kk aletler emberini grnce,bu benzerlii daha da gl bir ekilde fark etmeye balad. Ama daha ktsde vard. -Bu fantastik makinenin ucundan, mavi kurdelelere bal dev, rengisoluk bir kunduz apkas sarkyordu; kenarnn genilii mkemmeldi ve yarmkreeklinde tepesinde siyah bir kurdeleyle gm bir toka vard. AncakRotterdamllar'dan birounun ayn apkay daha nce defalarca grm olduklarnayemin etmesi ilginti; hatt btn kalabalk ona tanyan gzlerle bakyor gibiydi. Grettel Pfaall ise onu grr grmez sevinli bir aknlk nidasatt ve onun kocasnn apkasnn ayns olduunu ilan etti. Pfaall be yl nce arkadayla birlikte aniden ve anlalmaz bir ekilde ortadan kaybolmu olduundan


3/184

ve bu anlatda olanlara kadar onlardan tm uralara karn haber alnamadndan, bu olay daha da ilginlik kazanyordu. Yakn bir zamandaehrin gneyindeki ssz bir yerde, tuhaf grnl sprntlerin arasna karm,

insan kemii olduu dnlen bir takm kemikler bulunmutu; ve bazlarburada hunharca bir cinayetin ilendiini ve kurbanlarn da byk olaslklaHans Pfaall'la arkadalar olduunu ne srecek kadar ileri gitmilerdi. -Ama biz devam edelim.Balon (nk balon olduu phesizdi) imdi yerin otuz metre kadar yukarsnainmiti ve kalabalk iindeki kiinin kim olduunu rahata grebiliyordu.Dorusunu sylemek gerekirse bu olduka acayip biriydi. Boyu altmsantimden fazla olamazd, ama bu ykseklik bile, gsne kadar kan ve balonuniplerine bal olan yuvarlak bir kasnak tarafndan tutuluyor olmasa dengesinikaybetmesine ve dmesine yol aacakt. Kk adamn gvdesi orantszbiimde enliydi ve genel grnne son derece abes bir yuvarlaklk veriyordu.Ayaklar grnmyordu tabii. Elleri kocamand. Kr sa arkadan kuyrukyaplmt. Kanca burnu alacak kadar uzun ve kkrtcyd; gzleri iri veparlak, baklar keskindi; enesi ve yanaklar, yallktan kr kr olsa da, geni,tombul ve kat katt; ama ban herhangi bir yerinde kula andran bir eyerastlanmyordu. Bu ufak tefek tuhaf centilmen gk mavisi satenden, bol bir takm giymiti. Dar pantolonu dizlerden gm tokalarla sktrlmt. Yeleiparlak san bir kumatand. Bann bir kenarna beyaz, tafta bir apka apkncakondurulmutu. Kyafetini tamamlamak zere, boynunu kan krmzs ipek bir mendil saryor ve gsne zarif ekilde derken dmlenip inanlmazboyutlardaki garip bir kravata dnyordu.Az nce sylediim gibi, yerin otuz metre kadar stne alaldktan sonraufak tefek, yal centilmen birden telaa kapld ve topraa daha fazla yaklamayaisteksiz grnd. Bylece glkle kaldrd branda bezinden bir torbadan

bir miktar kum boaltarak bir anda havada asl kald. Sonra telal ve sinirlihareketlerle ceketinin cebinden byk, maroken kapl bir defter kard.Bunu elinde pheyle tuttu; sonra byk bir aknlkla inceledi ve defterinarlndan hayrete dm grnd. Sonunda defteri at ve iinden krmzbalmumuyla mhrlenmi ve krmz eritle zenle balanm dev bir mektupkarp belediye reisi Superbus Von Underduk'un tam ayaklarnn dibine att.Ekselanslar mektubu almak iin eildi. Ama hl epey rahatsz grnen ve anlaldkadaryla kendisini Rotterdam'da tutacak baka ii olmayan baloncutam bu anda gitme hazrlklarna balad; ve tekrar ykselmesi iin biraz dahasafra atmas gerektiinden, aa arka arkaya, iindekileri boaltma zahmetinegirmeden yarm dzine torba att ve bunlarn hepsi de, byk bir talihsizlik

eseri, belediye reisinin srtna dt ve onun btn Rotterdamllarn gzlerinnde en az yarm dzine kez yerde yuvarlanmasna yol at. Ancak yce Underduk'unufak tefek yal adamn bu mnasebetsizliini cezasz brakt dnlmesin.Tam tersine, sylenenlere gre, yerde yarm dzine kez yuvarlansrasnda piposundan en az yarm dzine belirgin ve fkeli nefes ekti; buarada pipoyu da smsk tutmaktayd ve lecei gne dek de smsk tutmaysrdrmeyi dnmektedir (Tanr'nn izniyle).Bu arada balon bir tarlakuu gibi ykseldi ve kentin tepesinde szlerek,sonunda iinden tuhaf bir ekilde kt bulutun benzeri bir baka bulutuniinde gzden kayboldu; bylece Rotterdam'n saygdeer vatandalarnn meraklgzlerine bir daha grnmedi. imdi btn dikkatler, inii ve daha sonraki


4/184

sonulan Ekselans Von Underduk'un hem vcuduna, hem de kiisel itibarnason derece ar darbeler indiren mektuba ynelmiti. Ancak bu stdzeydevlet grevlisi yerde yuvarlanrken mektubu korumak gibi nemli bir hususudnmeyi, inceleyince mektubun en uygun ellere dtn ve RotterdamAstronomi Yksekokulu'nun Dekan ile Dekan Yardmcs olarak kendisiile Profesr Rubadub'a gnderildiini anlamay ihmal etmemiti. Bylece bu ikinemli adam mektubu orackta atlar ve iinde aadaki srad ve gerektende ok ciddi yazy buldular:-Rotterdam ehri Astronomi Yksekokulu Dekan ve Dekan Yardmcs EkselanslarVon Underduk ve Rubadub'a.Ekselanslar, be yl nce aklanamaz olduu dnlen bir ekilde Roterdam'daortadan kaybolan, Hans Pfaall adl krk tamircisi, mtevaz zanaatkarve arkadan belki anmsarsnz. Eer sizi memnun edecekse Ekselanslar,bu mektubun yazar olan ben, Hans Pfaall'n ta kendisiyim. Rotterdamllarnou krk yl boyunca Sauerkraut adl dar sokan giriindeki kk bir tulaevde oturduumu ve kaybolduum srada da orada oturmakta olduumu bilirler.Atalarm da anmsanamayacak kadar uzun bir sre orada oturmutur -onlar da benim gibi saygn ve gerekten kazanl krk tamiri mesleiyle uramtr:nk, gerei sylemek gerekirse, son yllara dek herkesin kafaspolitikayla megul olduundan drst bir Rotterdaml benimkinden iyi bir meslei ne arzulayabilir ne de hak edebilir. tibar iyiydi, i bulma derdi hiyoktu, pjra ya da hayr duas almakta hi sknt ekmiyordum. Ama sylediimgibi zgrln, uzun sylevlerin, radikalizmin etkilerini ksa srede hissetmeye baladk. Bir zamanlar dnyann en iyi mterileri olan kiiler imdibizi bir an durup dnmyorlard. Devrimler hakknda yazlanlar okumak,akln ilerleyiine ve an ruhuna ayak uydurmak tm vakitlerini alyordu.Eer bir atein canlandrlmas gerekiyorsa bunu bir gazeteyle yapabiliyorlard;

hkmet zayfladka sanki deri ve demir, ayn oranda dayankllk kazand.Bundan eminim -nk ksa srede Rotterdam'da yamanmaya ya da ekilenmeyeihtiya duyan tek bir krk kalmad. Bu katlanlmaz bir durumdu. Ksasrede meteliksiz kaldm; ve bakmak zorunda olduum bir karmla ocuklarmolduundan srtmdaki yk giderek dayanlmayacak biimde arlat veoturup saatlerce yaamm en uygun ekilde sona erdirme yntemi stne dnmeyebaladm. Bu arada alacakllar bana dnmek iin pek zaman tanmyordu.Evim sabahtan akama dek kelimenin tam anlamyla kuatma altndayd.Beni zellikle endielendiren kii vard ki, bunlar srekli kapmnnnde bekleyip bana dava ama tehdidinde bulunuyordu. Bu n bir elimegeirirsem onlardan en ac ekilde intikam almaya yemin ettim; ve inanyorum

ki, beni intihar planlarm hemen eyleme geirmekten, beynimi bir alaybozanla uurmaktan alkoyan da bu beklentinin verdii hazd. Ancak fkemigizlemeyi ve onlar vaatler ve tatl szlerle oyalamay uygun buldum, taki elime bir intikam frsat geene dek.Bir gn, onlar atlatmken ve her zamankinden de keyifsizken, en ara sokaklardauzun sre aylak aylak gezindikten sonra bir kitap standnn kesininnne geldim. Yan bamda bir sandalye grnce hemen ona oturdum ve sebebinibilmeden elime geen ilk kitab okumaya baladm. Bu ya Berlinli Profesr Encke, ya da benzer bir ad olan bir Fransz tarafndan Speklatif Astronomistne yazlm kk bir bilimsel inceleme risalesiydi. Bu konuda birazbilgim vard ve ksa srede kendimi kitaba iyice kaptrmaya baladm -aslndaevremde olup bitenlerin tekrar farkna ancak onu iki kere okuduktan sonravarmaya baladm. Hava kararmaya balamt. Evin yolunu tuttum. Ama inceleme(yakn zamanda Nantzl bir kuzenim tarafndan bana nemli bir sr olarak


5/184

anlatlan, pnmatikteki son keiflerle birlikte) zihnimde silinmez bir iz brakmtve alacakaranlkta sokaklarda aylak aylak yrrken, yazarn lgnca,yer yer de anlalmaz mantnn sergilendii cmlelerini kafamda evirip eviriyordum.Hayal gcm zellikle etkileyen baz pasajlar vard. Bunlar stndedndke hissettiim heyecan artyordu. Genel eitimimin yetersizlii,zellikle de doa felsefesi konusundaki cehaletim, beni okuduklarm anlamaBtn Hikayeleriyetim konusunda ekingen ya da kafamdaki yeni oluan pek ok belirsiz dnceyegvensiz klmak yle dursun, tam tersine hayal gcm daha da krklyordu;ve kt ynetilen zihinlerin ortaya koyduu btn o ham fikirlerinounlukla igdyle sezginin tm gcne, gerekliine ve dier ayrlmazzelliklerine sahip olmadndan phelenecek kadar kibirli ya da belki de mantklydm.Evime vardmda vakit ge olmutu ve hemen yattm. Ancak zihnim uyuyamayacamkadar meguld ve btn gece uzanp dndm. Sabah erkendenkalkp kitapnn standna hevesle tekrar gittim ve sahip olduum birkakuruu Mekanik ve Pratik Astronomi stne kitaplara yatrdm. Eve bunlarlasa salim vardktan sonra her saniyemi bunlar dikkatle okumaya adadm ve ksasrede bu konudaki almalarda yle bir yetkinlie ulatm ki, ya eytann,ya da ona ta karacak kendi dehamn bulduu bir tasarm gerekletirecekhale geldim. Bu arada bana o kadar rahatszlk vermi olan alacakllarm yattrmakiin her eyi yaptm. Bunu en sonunda baardm - ksmen evimdeki eyalardanbir ksmn satp borlarmn bir blmn deyerek, ksmen de onlarakalann vermek iin stnde altm kk bir projenin tamamlanmasnbeklediimi ve bu proje iin yardmlarna ihtiya duyduumu syleyerek.Bylece onlar hedefim iin kullanmakta glk ekmedim (nk cahil insanlard).ileri byle ayarladktan sonra karmn yardmna bavurdum ve byk bir

gizlilik ve dikkatle, geriye kalan malm mlkm de sattm ve farkl isimler kullanarak ve (bunu sylemekten utanyorum) gelecekte demelerini nasl yapacamhi dnmeden kk miktarlarda paralar alp epey byk bir meblatopladm. Daha sonra onar metrelik ince beyaz muslin; sicim; bol miktardalateks vernii; geni ve derin, ince dallardan rl, smarlama bir sepet ve sradboyutlardaki bir balonun inas ve donanm iin gerekli olan ok sayda eitlidier eyi satn aldm. Bunlar olabildiince abuk ie koyulmas iin karmaverdim ve onu izlemesi gereken yntem konusunda da bilgilendirdim. Bu aradaben de sicim stnde altm, onu gerekli boyutlardaki bir a haline getirdim;bir emberin iinden geirip gerekli iplerle baladm; ve st atmosferin yukarkatmanlarnda deney yapmak zere ok sayda ara gere satn aldm. Sonra bir

gece vakti Rotterdam'n dousundaki ssz bir yere her biri ellier galonluk bedemir emberli f, bir tane de daha byk f; ap onar santimlik, er metre boyunda, dzgn ekilli alt kalay tp; ismini vermeyeceim bir tr metal ya da yar-metal ve bir dzine damacana dolusu ok sradan trdenasit getirttim. Bu son malzemelerden elde ettiim gaz benim dmda reten -ya da en azndan benzer bir amata kullanan kimse yok. Bu konuda en fazla,imdiye dek indirgenemez kabul edilen azotun bileenlerinden biri olduunu veyounluunun.hidrojeninkinden yaklak 37.4 kat daha az olduunu syleyebilirim.Tatsz, ama kokusuz deil. Saf haldeyken yeil bir alevle yanyor ve insanhemen ldryor. Bana kalsa srrnn tamamn aklamaktan ekinmezdim,ama patenti (daha nce de ima ettiim gibi) Nantz'da yaayan bir Fransza aitve bana bu bilgiyi koullu olarak verdi. Ayn kii bana, benim niyetimin farkndaolmadan, bir hayvann zarndan, gazn kamasn olanaksz klacak balonlar yapmann yntemini de gsterdi. Ancak bunu ok pahal buldum ve sonuta


6/184

reine verniiyle kapl ince muslinin de ayn ii grebileceini dndm. Bundanbahsetmemin sebebi u ki, sz ettiim kiinin daha sonra bahsettiim ogazla ve malzemeyle bir balon yapmaya giriebileceini dnyorum ve onuson derece fevkalade bir icat yapmann onurundan mahrum brakmak istemem.Balonun iirilmesi srasnda kk flarn durmasn istediim yerlereufak ukurlar kazdm; bu ukurlar ap sekiz metrelik bir ember tekil ediyordu.Bu emberin merkezine byk f iin daha derin bir ukur kazdm. Dahaufak be ukurdan her birine yemek ve ay, kahve vb. ieren birer teneke kutu,byk fya da yetmi be kiloluk barut ieren bir varil yerletirdim. Bunlarn-varille teneke kutularnn- arasna zenle barut hatlar dedim; ve kutulardanbirine yaklak bir buuk metrelik bir barut fitilinin bir ucunu soktuktansonra, ukuru rttm ve stne varili yerletirdim. Bylece topran stnefitilin ucunun santim kadar kyor ve varilin yannda pek fark edilmiyordu.Sonra kalan ukurlar da doldurup stlerine flar koydum.Saydm gerelerin dnda bir ardiyeye bavurup oradan atmosferik havannyounlamas iin gerekli, M. Grimm'in gelitirdii bir makineyi temin ettim.Ancak bu makineyi kullanabilmem iin zerinde epey deiiklik yapmamgerektiini fark ettim. Ama ok alarak ve hi ara vermeden sebat gsterereksonunda tm hazrlklarm baaryla tamamladm. Balonum ksa srede tamamlanmt.Yaklak bin iki yz metrekplk gaz ierecekti; hesaplanma grebeni, aletlerimi ve, doru ynetebilirsem, doksan kiloluk safray rahata kaldrmayayetecekti bu. kat verniklenmiti ve ince muslinin ipek kadar kullanl,olduka dayankl ve ok daha ucuz olduunu grdm.Bylece her eyi hazrladktan sonra, karma kitapya ilk gittiim gndenitibaren yaptklarm sr olarak saklayacana yemin ettirdim; ve koullar elverdiinceabuk dneceime sz verdikten sonra ona elimde avcumda kalan sonparay da verip veda ettim. Onun iin endielenmiyordum. nsanlarn dikkate

deer dedikleri kadnlardan biriydi ve dnya ilerinin stesinden benim yardmmolmadan da gelebilirdi. Dorusunu isterseniz sanrm beni hep miskininteki - srf bir yk, hayal kurmaktan baka ie yaramayan biri olarak gryordu- ve benden kurtulduuna epey memnundu. Ona karanlk bir gecede vedaettim ve bana ylesine sknt vermi olan alacaklyla balonu ve tehizatlarbir arabaya ykleyip dolambal bir yoldan, dier eyalarn bulunduu istasyonagtrdk.Nisan'n biriydi. Gece, daha nce de sylediim gibi, karanlkt; gkyzndetek bir yldz bile yoktu; ve aralklarla yaan bir ahmak slatan bizi ok rahatszediyordu. Ama ben esas balon iin endie ediyordum; vernikle korunmasnakarn nemden epey arlamaya balamt; barut da hasar grebilirdi.

Bu yzden alacakllarm byk bir gayretle altrdm. Ortadaki varilin stndekibuzlar temizlediler ve dierlerindeki asidi kartrdlar. Ancak btnbu ara gerele ne yapmay dndm konusunda srarla sorular sormaktangeri durmadlar ve onlar bylesine ar altrdm iin ok rahatsz olduklarndile getirdiler. Srf byle korkun bylerin yaplmasna itirak etmek iinsrlsklam olmann ne ie yarayacan anlamadklarn sylediler. Huzursuzolmaya baladm ve tm gcmle almaya koyuldum; nk sanrm o salaklar benim eytanla bir anlama yaptm ve ksacas yaptm iin hi de iyi bir ey olmadn dnyorlard. Bu yzden brakp gitmelerinden dm kopuyordu.Ancak onlar, stnde uratm ii halleder halletmez onlara olan tmborlarm deyeceimi syleyerek yattrdm. Bu konumalar kendilerinegre yorumladlar tabii; her halkarda elime byk miktarda nakit para geeceinisanm olmallar; ve onlara tm borlarmn yan sra hizmetleri iin debiraz para deyeceimi. Ruhuma ya da leime ne olacannsa umurlarnda bile


7/184

olmadn syleyebilirim.Drt buuk saat kadar sonra balonun yeterince imi olduunu grdm.Bu yzden balonun sepetini takp btn aletlerimi iine koydum - bir teleskop;bir takm nemli deiikliklerden gemi bir barometre; bir termometre;bir elektrometre; bir pusula; manyetik bir ine; bir kronometre; bir an; bir megafon, vs. vs. vs. - Ayrca havas boaltlm ve az bir tkala zenle kapaE.A. Poe Btn Hikayeleritlm cam bir kre - gaz younlatrma tehizat, biraz tozlanm halde kire,bir mhrlk balmumu ubuu, bol bol su ve epey miktarda pastrma gibi okyer kaplamayp besleyici olan yiyecekler. Sepete bir ift gvercinle bir kedi dekoydum.Artk afak.skmek zereydi. Gitme zamanmn geldiine karar verdim.Yanm bir puroyu kazayla yere drm gibi yaparak bu frsat deerlendirip,eilirken bir ucu daha nce de sylediim gibi daha kk flardan birininaltndan kan fitili gizlice ateledim. Bu manevra alacakl tarafndan hifark edilmedi; ve sepete atlayp beni yere balayan tek sicimi hemen kestim;inanlmaz bir hzla ykselirken balonun doksan kiloluk kurun safray rahatlklatamakla kalmayp bir o kadarn daha tayabileceini grmekten memnunlukduydum. Yeryzn altmda brakrken barometre seksen be santimde,santigrat termometresiyse 19 derecede durdu.Ancak daha elli metrelik ykseklie yeni kmtm ki, altmdan bir alev,akl, yanan tahta, parlayan metal ve paralanm uzuvlar kasrgas yle bykve korkun bir grlemeyle ykseldi ki, yreim azma geldi ve korkudan titreyereksepetin dibine yldm. imdi bu ii biraz fazla abartm olduumu gryordumve okun temel etkilerini daha sonra yaayacaktm. Bir saniye sonravcudumdaki btn kann akaklarma hcum ettiini hissettim ve o anda,asla unutamayacam iddetli bir sarsntyla sanki gk yarld. Sonralar, dnmeye

zamanm olunca, patlamann benim amdan u noktadaki iddetininnedenini bulmakta gecikmedim - onun tam stnde ve iddetinin en younolduu hattaydm. Ama o srada tek dncem canm kurtarabilmekti.Balon nce yan yatt, sonra iddetli sarsntlarla doruldu, mide bulandrc bir hzla dnmeye balad ve en sonunda da, sarho bir adam gibi dne dne vesarslarak beni sepetin kenarndan att ve mthi bir ykseklikten, rastlanteseri sepetin kenarna yakn bir yerdeki bir yara taklm ve ben derken bykbir talih sonucunda ayama dolanan yaklak bir metrelik bir ipin ucundanba aa ve yzm dar dnk sarkmaya baladm. Durumumun korkunluunuhayal edebilmek olanaksz - kesinlikle olanaksz. Nefes almayaalyordum - stmay andran bir nbet gvdemdeki her siniri ve kas titretiyordu

- gzlerimin yuvalarndan dar frladn hissettim - korkun bir ekildemidem bulanmaya balad - ve en sonunda baylarak bilincimi kaybettim.Bu durumda ne kadar kaldm bilemiyorum. Ancak pek ksa bir sre olmasagerek, nk ksmen kendime geldiimde afan skmekte olduunu, balonunokyanusun stnde mthi bir ykseklikte szldn ve engin ufkun snrlariinde karadan eser olmadn grdm. Ancak bu ekilde kendime gelmemhi de farzedilebilecei kadar zdrap verici deildi. Aslnda durumumu soukkanllklagzden geiriimde epey delice bir eyler vard. Ellerimi tek tek gzleriminnne getirdim ve damarlarmn imesine, trnaklarmn korkun siyahlnaneyin yol am olabileceini dndm. Daha sonra bam inceledim,onu defalarca salladm ve parmaklarmla dikkatle yokladm, ta ki ilk batasandm gibi balonumdan daha byk olmadna kanaat getirmeyi baaranadek. Sonra ibilir bir ekilde pantolon ceplerimin ikisini de kontrol ettim ve bir dizi izelgeyle bir kutu krdann kaybolmu olduunu fark edince ve kaybolmalarnn


8/184

sebebini aklayamaynca anlatlmaz bir i sknts yaadm. Solayak bileimin ekleminin epey acdn fark etmeye balyordum ve durumumuhayal meyal hatrlamaya baladm. Ama ne kadar tuhaf! Ne ardm, ne dedehete kapldm. Eer bir ey hissettiysem, bu yalnzca kendimi bu g durumdankurtarmak iin sergilemek zere olduum dahiyane zekamdan duyduumkkr kkr, neeli bir tatmin hissiydi; ve bir an bile gvenliimden pheduymadm. Birka dakika boyunca derin derin dndm. Dudaklarm bzdm,iaret parmam burnumun yanma koyduumu ve rahat koltuklarndaoturup karmak ve nemli meseleler stnde dnen adamlarda sk grlendier jestleri ve yz ifadelerini sergilediimi hayal meyal anmsyorum. Yeterincefikir bulduuma karar verdikten sonra, byk bir dikkat ve kararllklaellerimi arkama gtrp kemerimin iri demir tokasn atm. Bu tokann dilivard ve biraz pasl olduklarndan eksenlerinin stnde g dnyorlard. Ancakbiraz uratktan sonra onlar kemerle doksan derecelik a yapacak pozisyonagetirdim ve bu konumda salam bir ekilde durduklarn grnce sevindim.Bylece elde ettiim aleti dilerimin arasnda tutarken kravatmn dmnzmeye giritim. Bu manevray tamamlamadan nce defalarca dinlenmemgerekti; ama en sonunda baardm. Sonra kravatn ucunu tokaya, dier ucunuda, gvenliimi artrmak iin, skca bileime baladm. Mthi bir kasgcyle kendimi yukar kaldrdktan sonra ilk denemede kemeri sepete frlatptokasn kenarndaki embere takmay baardm.imdi gvdem sepete dnkt ve onunla yaklak krk be derecelik bir ayapyordu; ama bundan dikey bir hatla krk be derecelik a yaptm anlalmamal.Hl neredeyse ufka paralel bir ekilde yatyordum; nk elde ettiimkonum deiiklii imdi sepeti benim tarafma doru tehlikeli bir ekilde emiti

ve bu yzden en yakn tehlikeyi tekil etmekteydi. Ancak u da unutulmamalki, eer derken yzm balona dnk olsayd veya ucundan asl durduum ip

sepetin alt deil st kenarna yakn bir yere taklsayd - unu kesinlikle syleyebilirimki, bu her iki durumda da imdi baardm eyi dahi yapamazdmve gelecek nesiller bu anlattklarm okuyamazlard. Bu yzden halime kretmekiin her sebebe sahiptim. Geri belki on be dakika boyunca daha fazla enkk bir aba gstermeden, son derece dingin, budalaca bir nee iinde asldururken sersemlemi halde olduumdan baka hibir ey hissedecek durumdadeildim. Ama bu his bir anda kayboldu ve arkasndan dehet, ylgnlk,mutlak bir aresizlik ve mahvolmuluk hissi geldi. Aslnda beyin ve boaz damarlarmdaok uzun sredir toplanm ve daha nce beni bir lgnlk halinesokmu olan kan, imdi uygun kanallara geri akmaya balamt ve bylece tehlikeyidaha ak seik grmeye balamam onunla yzlememi salayacak kendime

hakimiyetimi ve cesaretimi yitirmeme yol at yalnzca. Ama ansm varmki, bu zayflk uzun srmedi. Ksa srede umutsuzluk ruhu yardmma yetiti;delice lklar ve abalarla vcudumu yukar ekip en sonunda o can attmkenara smsk ttndm, kenarn stne ktm ve sepetin iine titreyerek dtm.Balonun genel bakmn yapacak kadar kendime gelmem biraz zaman ald.Ama sonra onu dikkatle inceledim ve hasar grmemi olduunu anlayarak epeyrahatladm. Aletlerimin hepsi salamd ve ans eseri safram ya da yiyeceklerimikaybetmemitim. Aslnda onlar yle skca yerletirmitim ki, byle bir kazannolmas sz konusu bile deildi. Saatime baknca alt olduunu grdm.Hl hzla ykseliyordum ve barometre o anki yksekliimi 3.75 mil olarakgsteriyordu. Okyanusta tam altmda boyu eninden biraz fazla, dikdrtgen, bir domino ta boyutlarnda grlen ve her adan bir oyunca andran kk, siyahbir nesne vard. Teleskobumla baknca onun B.G.B. ynnde ba k vurarak


9/184

orsa giden doksan drt toplu bir ngiliz gemisi olduunu grdm. Gemi dndaokyanustan, gkyznden ve uzun sre nce ykselmi gneten bakabir ey gremiyordum.Artk siz Ekselanslarna yolculuumun hedefini aklamamn vakti geldi.Ekselanslar Rotterdam'daki zc koullarn beni en sonunda intihar kararnvermeye ittiini anmsayacaklardr. Aslnda hayata kar byk bir tiksintimyoktu, ama bama gelen rastlantsal belalar beni dayanma gcmn tesindeypratmt. Bu ruh hali iindeyken, yaamak isterken, ama yaamdan da bezmiken,kitapnn tezgahndaki risale, Nantz'taki kuzenimi kefetmemle dedesteklenince, hayal gcm iin yeni bir kaynak olmutu. En sonunda kararmvermitim. Gitmeye, ama yaamaya - dnyay terk etmeye, ama var olmaysrdrmeye - ksacas, muammalar bir kenara brakrsak, ne olursa olsun,elimden gelirse aya gitmeye karar vermitim. imdi, beni olduumdan daha delibiri gibi grmeyeseniz diye, hi phesiz zor ve tehlikelerle dolu, ama cesur bir ruh iin ulalmas olanaksz olmayan byle bir baarnn mmknlne beniinanmaya iten sebepleri size ayrntlaryla anlatacam.lk ele alnmas gereken mesele ayn dnyadan uzaklyd. imdi, iki gezegeninmerkezleri arasndaki uzaklk kabaca ya da ortalama olarak dnyannekvatoral yarapnn 59.9643 kat, yani sadece 237 000 mildir. Kabaca ya daortalama olarak diyorum; -ama ayn yrngesinin eklinin, boyutu kendi anayan-ekseninin 0.05484 katndan daha kk olmayan tuhaf bir elips olduuunutulmamal ve dnyann merkezi de onun odanda yer aldndan, eer bir ekilde ayn yerberisine ulamann yolunu bulursam az nce bahsettiim mesafeepey azalacakt. Ama bu olasl hi ele almasak bile, her halkarda 237000 milden dnyann yarapn, diyelim 4000'i, ve aynkini, diyelim 1080'i,yani toplam 5080'i, karmak zorunda olduum akt ve geriye vasati koullardakat edilecek 231 920 millik bir mesafe kalyordu. imdi, bunun pek

uzun bir mesafe olduunu dnmyordum. Karada seyahat ederken saattealtm millik hza defalarca ulalmtr; aslnda ok daha byk hzlara ulamakda beklenebilir. Ama bu hzla bile ayn yzeyine varmam 161 gnden fazlasrmeyecekti. te yandan beni vasati yolculuk hzmn saatte altm milinok stne kabileceine inanmaya ynelten birok ayrnt vard ve, bu ayrntlar zihnimde derin bir etki braktndan, ileride onlardan uzun uzadya bahsedeceim.Daha sonra ele alnmas gereken mesele ok daha nemliydi. Barometre sayesinde,300 metrelik bir irtifadayken altmzda atmosferik havann tamammnotuzda birini brakm olduumuzu anlyoruz; 3200 metreyken neredeysete birini; 5400 metreyken de, ki bu Cotopaxi'nin yksekliinden ok fazladeil, yerkremize ait havann, en azndan alglanabilir havann yarsn altmzda

brakm oluyoruz. Hesaplara gre dnyann apnn yzde birini -yaniseksen mili- gemeyen bir mesafede seyreklik yle artyor ki, bedensel yaamkesinlikle olanaksz klyor ve dahas, atmosferin varln saptamaktakullandmz en hassas yntemler bile burada onun varln kantlamamzayetmiyor. Ama bu son hesaplamalarn tamamyla havann niteliklerine ilikindeneysel bilgilerimize ve onun, greceli olarak konuursak, dnyann hemenetrafnda genleip skmasn dzenleyen mekanik kurallara dayandrldngzard etmedim; ve ayn zamanda bedensel yaamda yzeyden eriilemeyecekbir mesafede, temelde bir deiiklik yaplamayaca ve yaplamyor olmas gerektiikabul ediliyor. imdi, btn bu karmlarn ve verilerin elbette ki analojikolmas gerek. nsanolunun ulat en byk ykseklik 7500 metreydive bu Bay Gay-Lussac'la Bay Biot'un hava keif seferi srasnda baarlmt. Buok fazla olmayan bir ykseklik, sz konusu seksen mille kyaslandnda bile.Bu meselenin pheye ve speklasyona epey ak olduunu dnmeden


10/184

edemiyordum.Ama aslna baklrsa klan herhangi bir ykseklikte, daha da byk bir ykseklikteyken aada braklan llebilir hava kesinlikle klan ek ykseklikmiktaryla doru deil, ters orantldr (daha nce ifade ettiklerimden akagrlebilecei gibi). Bu yzden istediimiz kadar yukar kalm, tam olaraksylyorum, atmosferin sona erdii bir snra varamayacamz aktr. Atmosfer var olmalyd, savm buydu; sonsuz bir seyrelme halinde olsa bile.Dier yandan, tesinde hi hava bulunmayan gerek ve belirgin bir atmosfer snrnn varlna ilikin savlarn da bulunduunun farkndaydm. Amabence byle bir snrn varln savunanlarn gzard ettii bir nokta, savlarntamamen rtmese de, ok ciddi bir ekilde incelenmeye deerdi. Encke kuyrukluyldznngnberisine ardk varlar arasndaki aralklarn karlatrlmaszerine, gezegenlerin ekimlerinin yaratt sonular tamamen gz nnealndktan sonra, periyodlarn giderek ksald anlalyor; yani kuyrukluyldznelipsinin ana eksenleri yava, ama kusursuzca dzenli bir ekilde ksalyor. imdi,eer kuyrukluyldz yrngesine giren son derece seyrek bir hava ortamnndirenciyle karlasa, olmas gereken kesinlikle budur. nk byle bir ortamnkuyrukluyldzn hzn yavalatmakla merkezka kuvvetini azaltarak merkezcilkuvvetini artrd aktr. Bir baka deyile, gnein ekimi srekli glenecekve kuyrukluyldz her turda biraz daha ekilecekti. Gerekten de sz konusudurumu aklamann baka yolu yoktur. Ama te yandan: - aynkuyrukluyldzn boyutunun gnee yaklatka hzla darald ve gn tesinedoru uzaklatka ayn hzla tekrar geniledii gzlenmitir. Bay Vaiz gibi, bugzle grlr hacim daralmasnn kaynann daha nce bahsettiim,younluu gnee olan yaknlyla orantl olan hava ortam olduunu varsaymaktahakl deil miydim? Zodyak ad verilen merceksi fenomen dikkatedeer bir konuydu. Tropikal kuakta byk bir netlikle grlen ve herhangi

bir meteorik parltyla kartrlamayacak olan bu parlaklk ufuktan eimli bir ekilde yukar kar ve genelde gnein ekvatorunun ynn takip eder. Bubana gneten dar doru, en azndan Vens'n yrngesinin tesine dek,hatt bence daha da uzaa ulaan seyrek bir atmosferin ak kant gibi geldi."Bu ortamn sadece kuyrukluyldzn yrngesinin stnde ya da gnein yaknevresinde bulunduunu varsayamazdm. Tam tersine, gne sistemimizin her tarafnda bulunduunu, younlap gezegenlerin kendilerinde atmosfer adnverdiimiz eye, belki bazlarnda tamamen corafi koullardan dolay dntndnmek daha kolayd; yani bulunduklar gezegenlerdeki istikrarszmaddeler tarafndan deitirildiklerini ya da orantlarnn (veya mutlak doalarnn)deitiini dnmek. Bu konuda bu gr benimsedikten sonra kararszlm

pek kalmamt. Yolculuum srasnda yeryzndekiyle zde aynolan bir atmosferle karlacam varsayarak, Bay Grimm'in dahice aygt sayesindeonu soluyacak kadar younlatrabileceimi dndm. Bu aya yaplacakbir yolculuun nndeki ana engeli kaldrrd. Bu niyetle aldm aygt iinepey para ve emek harcamtm. Yolculuu makul bir srede tamamlayabilirsemonu baaryla kullanacama kesin gzyle bakyordum. - Sz almken,hangi hzda seyahat etmenin mmkn olduu konusuna geri dneyim.Balonlarn, yerden ykselilerinin ilk safhasnda greceli olarak vasat bir hzlaykseldikleri dorudur. imdi, ykselme hz tamamen atmosferik havaylabalonun iindeki gazn arlklarna baldr; ve ilk bakta, balon ykseldike,bunun sonucunda younluu hzla azalan atmosferik katmanlardan getike -bu ykseli srasnda ilk hzn artmas mantkl deilmi gibi grnr. te yandan,kaytl btn ykselilerde, ykseliin mutlak hznda bir azalma olduununkantlandn bilmiyordum; oysa baka hibir eyden olmasa bile, kt yaplm


11/184


12/184

gsteriyordu. Baaracaa benziyordum. Aslnda dnyann yzeyinin nekadarlk bir ksmna baktm kresel geometriyle hesaplamak ok kolayd. Bir krenin herhangi bir kesitinin dbkey yzeyinin krenin tm yzeyine oran,kesitin sinsnn krenin apna oranna eittir. imdi, benim durumumdasins -yani akmdaki kesitin kalnl- ykseltime, ya da yzeyin stndekibak noktasnn ykseltisine aa yukar eitti. Grdm dnya yzeyininorann "be mile sekiz bin mil" olarak ifade etmek mmknd. Bir baka deyile,yeryznn tm yzeyinin bin alt yzde birine bakyordum. Deniz bir ayna gibi dmdzd, geri teleskopla baknca iddetle kprdn grebiliyordum.Gemi artk grnrde yoktu. Gney ynnde uzaklam olmalyd.imdi ara ara iddetli ba arlar hissetmeye balamtm, zellikle de kulaklarmda- ama yine de nefes almakta fazla glk ekmiyordum. Kedi ve gvercinler de kesinlikle bir rahatszlk yaamyor gibi grnyorlard.Yediye yirmi kala balon uzun ve youn bir dizi bulut kmesinin iine daldve epey skntl anlar yaadm, nk younlatrma aletim hasar grmt vesrlsklam olmutum. Bu kesinlikle tuhaf bir durumdu, nk bylesinebyk bir ykseklikte bu trden bulutlarn bulunabileceini dnmemitim.Ancak iki tane iki buukar kiloluk safray atmay uygun buldum; geride hlyetmi be kiloluk safra kalyordu. Bylece hemen ykselip bulutlardan kurtuldumve ykseli hzmn epey artm olduunu fark ettim. Bulutlar altmdabrakmdan birka saniye sonra bir ularndan dierine bir imein aktnve devasa boyutlarn aydnlatp onlar yanan bir kmr parasna benzettiinigrdm. Bunun gn nda olduu unutulmamal. Benzer bir fenomeningecenin karanlnda nasl yce bir grnt sergileyeceini kimse tasavvur edemez. Cehennem o zaman kendisine uygun bir grnt bulmu olabilirdi.Gn nda bile uzaktan o azn am uuruma bakarken hayal gcmnoraya inip tuhaf, kubbeli koridorlarda, derin kanyonlarda, iren ve sonsuz

atein kzl, korkun, dar boazlarnda gezinmesine izin verirken tylerim dikendiken oldu. Gerekten klpay kurtulmutum. Balonum bulutun iinde birazdaha kalm olsa -yani slanmam yznden safra atmasam- lebilirdim,byk olaslkla lecektim. Bu tr tehlikeler, pek gz nne alnmasalar da,belki de balonlar bekleyen en byk tehlikeleri tekil ediyor. Ancak artk bukonuda endielenmeme gerek kalmayacak kadar ykselmitim.imdi hzla ykseliyordum ve saat yedi olduunda barometre on be buukkilometrelik bir ykseklie iaret ediyordu. Soluk almakta byk glk ekmeyebaladm. Bama da mthi bir ar saplanmt; ve, yanaklarmda bir sreslaklk hissettikten sonra, bunun kulaklarmdan hzla boalan kan olduunufark ettim. Gzlerim de bana byk rahatszlk veriyordu. Elimi stlerinde

gezdirince neredeyse yuvalarndan frlayacak hale gelmi olduklarn kefettim;ve sepetteki tm nesneler, hatt balonun kendisi bile, bana arpk grnyordu.Bu belirtiler beklediimden fazlayd ve biraz endielenmeme yol at. Bunoktada, son derece tedbirsizce, dnmeden sepetten tane iki buukar kiloluksafra attm. Bunun yol at hz art beni atmosferin son derece seyrekbir katmanna fazla hzl bir ekilde, gerekli aamalardan geirmeden kardve bunun sonucu az kalsn hem keif seferimin, hem de hayatmn sona ermesioluyordu. Be dakikadan fazla sren bir spazm geirdim ve bu biraz hafiflediindebile, ancak uzun aralklarla ve kesik kesik soluyabiliyordum bu aradaburnumdan ve kulaklarmdan srekli kan boanyordu, hatt gzlerimden bileszyordu. Gvenciler byk bir kargaa iinde kamak iin rpnyor, kediperian halde miyavlyor ve sepetin iinde dili darda, sanki zehirlenmiesineoradan oraya koturuyordu. Safray ne kadar erken atm olduumun


13/184

imdi farkna varmtm ve byk bir endie iindeydim. Birka dakika iindelmekten baka bir ey beklemiyordum. Hissettiim fiziksel ac da beni neredeysecanm kurtarmak iin aba harcayamayacak hale getirmiti. Aslndadoru drst dnemiyordum bile ve basmdaki ar hzla iddetleniyor gibiydi.Bylece ksa srede kendimden geeceimi fark ettim ve bir alalma giriimindebulunmak iin supap iplerinden birini tutmutum ki, alacaklyaoynadm oyunu ve geri dnersem bama gelecekleri dnmem o an iinbundan vazgememe yol at. Sepetin dibine uzanp toparlanmaya altm.Bunda yle baarl oldum ki, kan kayb deneyini yapmaya karar verdim. Ancakneterim olmadndan bu operasyonu elimdeki olanaklar kullanarak yapmayagiritim ve en sonunda akmla sol kolumdaki bir damar amay baardm.Daha neredeyse kan akmaya balamadan byk bir rahatlk hissettim ve,yaklak yarm leen dolusu kan kaybettiimde en kt belirliler tamamenkaybolmutu. Yine de hemen ayaa kalkmay uygun bulmadm. Kolumu elimdengeldiince baladktan sonra, on be dakika kadar kprdamadan yattm.Bu srenin sonunda ayaa kalktmda son bir saat on be dakika boyunca hissettiimtm aclarn kaybolmu olduunu grdm. Ancak soluma zorluumok az azalmt ve ksa sre sonra hava yogunlatrcm altrmak zorundakalacam anladm. Bu arada tekrar ceketimin stne uzanm olan kedimebaknca rahatszlm frsat bularak minik yavru dnyaya getirmi olduunugrdm ve byk bir aknlk geirdim. Bu olay sepetimdeki yolcularn saysndabeklenmedik bir arta yol amt; ama olmasna sevinmitim. Bu banabu ykselii yapmama her eyden ok etken olan bir tahminin doruluunusnama frsat verecekti. Fiziksel varln yeryznden uzak bir mesafedehissettii acnn dnya yzeyindeki atmosferik basnca alm olmasndan, enazndan byk lde, kaynaklandn dnmtm. Yavrular anneleriyleayn derecede ac ekerse teorimin yanl olduunu kabul etmek zorundaydm,

ama durum byle olmazsa bunu teorimin doruluunun gl bir kant olarakgrmeliydim.Sekizde yeryznn on yedi mil stne kmtm. Bylece yalnzca hzmnarttn deil, ayn zamanda o safralar atmam olsam bile hz artnnhafife fark edileceini aka grdm. Basmdaki ve kulaklarmdaki iddetliarlar ara ara geri geliyor ve burnumun da kanad oluyordu: Ama geneldebeklenenden ok daha az ac ekiyordum. Ancak solumam giderek zorlayorduve aldm her solua gsmdeki olduka rahatsz edici bir spazm elikediyordu. Younlatrcy karp kullanma hazrladm.Bulunduum ykseklikte dnyann grnts gerekten ok gzeldi. Batda,kuzeyde ve gneyde gz alabildiine, sakin grnen ve mavilii giderek

koyulaan bir okyanus uzanyordu. Douda, ok uzakta Byk Britanya adalar,Fransa ve spanya'nn tm Atlantik sahilleri ve Afrika ktasnn kuzeyininufak bir ksm netlikle grlebiliyordu. nsana ait hibir eyden eser yoktu veinsanolunun en gururlu ehirleri dnya yzeyinden tamamen silinmiti.Akmdaki grntde beni en ok artan ey yerkrenin yzeyinin ibkeygrnts oldu. Dncesizlik ederek ykseldike gerek dbkeyliininaka grlmesini beklemitim; ama ksack bir dnme bu tutarszl aklamaya yetti. Bulunduum noktadan aa izilen, yeryzne dik al bir izgi- dik al bir genin dikeyini tekil edecekti ve bu genin taban ufukladikeyin yer ile birletii nokta arasndaki, hipotensyse ufukla benim konumumarasndaki izgi olacakt. Ama yksekliimin akmdaki manzaraya oranok kkt. Bir baka deyile, varsaylan genin taban ve hipotens benimdurumumda dikeyine kyasla yle uzun olacakt ki, bu ilk ikisi paralel gibi grnebilirdi.


14/184

Bu yzden ufuk bir baloncuya hep sepetiyle ayn dzlemdeymi gibigrnr. Ama hemen altndaki nokta ona ok uzakta grnd ve gerektende ok uzakta olduu iin, elbette ufuun da ok altndaym gibi grnr.Bylece ibkeylik izlenimi yaanr; ve bu izlenim tabanla hipotens arasndakigrnsel parallelliin ortadan kalkaca bir ykseklie klana dek srecektir.Gvercinler bu kez epey ac ekiyormu gibi grnyordu. Onlar serbestbrakmaya karar verdim. nce birini, gri benekli gzel gvercini zdm vesepetin kenarna braktm. Son derece huzursuz grnyor, kaygyla etrafnabakmyor, kanatlarn rpyor, yksek sesle kuuruyor, ama sepetten atlamayabir trl yanamyordu. En sonunda onu alp balondan yarm dzine metrekadar teye frlattm. Ancak beklediimin tersine, aa inmek yolunda hiaba sarf etmedi ve telala, son derece tiz lklar atarak geri dnmeye alt.En sonunda kenardaki eski yerine konmay baard, ama bunu yapar yapmazda boynu gsnn stne, kendisi de l bir halde sepetin iine dt. Dierio kadar talihsiz deildi. Arkada gibi geri dnmesini nlemek iin onubtn gcmle aa frlattm ve hzla, kanatlarn rahata ve byk bir doallklakullanarak inmeyi srdrdn grnce sevindim. Ksa srede gzdenkayboldu ve yuvasna sa salim geri dndnden eminim. imdi epey kendinegelmi gibi grnen kedi l kuu afiyetle yedikten sonra byk bir keyifleuykuya dald. Yavrular kpr kprd; imdilik herhangi bir rahatszlk belirtisisergilemiyorlard.Sekizi eyrek gee, artk dayanlmaz aclar ekmeden soluk alamaz olduumdan,sepete hemen younlatrcya ait tehizat kurmaya giritim. Bu aletibiraz aklamam gerekiyor. Ekselanslar hedefimin kendimi ve sepeti son dereceseyrelmi atmosfere kar bir bariyerle korumak olduunu aklda tutmallar.Bunu younlatrcy kullanarak bu atmosferin bir ksmn solunacak halegelene kadar sktrararak ve bariyerin iini bu havayla doldurarak yapmay

planlyordum. Bu amala ok dayankl, hava geirmeyen, esnek bir torba ha-Btn Hikayelerizrlamtm. Boyutlar yeterince byk olan bu torbay sepete tamamen geirdim.Yani torba sepetin altn, yan taraflarn vs. tamamen kaplyordu ve iplerinyanndan st kenara ya da an bulunduu kasnaa kadar kyordu. Torbaybu ekilde geirdikten sonra tepesini ya da azn, materyalini an kasnannstnden -bir baka deyile ala kasnan arasndan- geirmek suretiylekapamam gerekiyordu. Ama eer a bu geie izin vermek iin kasnaktanayrlrsa, bu arada sepeti ne tayacakt? imdi, a kasnaa bir dizi ilmikle balyd.Bu yzden bir seferinde bu ilmiklerin yalnzca birka tanesini zdm,bu esnada sepeti geri kalanlar tayordu. Bylece torbann st ksmn tekil

eden kuman bir ksmn geirdikten sonra, ilmikleri tekrar baladm kasnaadeil, imdi arada kuma olduundan bu olanaksz olurdu - kumaa takl,torbann aznn yaklak bir metre altndaki bir dizi iri dmeye; dmeler arasndaki aralklar ilmikler arasndaki aralklara uygundu. Bunu yaptktansonra ilmeklerin bir ksmn daha zdm, kuman bir ksmn daha geirdimve sonra zlm ilmikleri uygun dmelere baladm. Bylece torbann tmst ksmn a ile kasnak arasna geirmek mmkn oldu. imdi kasnan sepetiniine inecei ve sepetin, iindekilerle birlikte tm arlnnsa yalnzcadmeler tarafndan tanaca akt. Bu ilk bata yetersiz gibi grnyordu;ama kesinlikle yle deildi, nk dmeler yalnzca ok salam deildi, aynzamanda birbirlerine yle yakndlar ki, her biri tm arln yalnzca ok kkbir ksmn tayordu. Aslnda sepetle iindekiler misli daha ar olsalar,yine de sorun yaamazdm. Kasna torbann iinde tekrar kaldrdm ve budurum iin hazr bulundurduum hafif srkla destekleyip neredeyse eski


15/184

konumuna getirdim. Bunu elbette torbann st ksmnn imesini engellemekve an alt ksmn uygun yerde tutmak iin yapmtm. imdi geriye kalan tekey torbann azn kapamakt; bunu da kuman kenarlarn bir araya getiripbir tr sabit turnike vastasyla iten skca balayarak gerekletirdim.Sepetin etrafna bylece geirilen bu rtnn yanlarnda tane yuvarlak,kaln, ama berrak pencere cam vard ve bunlardan baknca etrafm yatay her dorultuda kolayca grebiliyordum. Kuman altn tekil eden ksmnda dadrdnc bir pencere vard ve sepetin tabanndaki kk bir akla denk geliyordu.Bu dikey olarak aay grmemi salyordu, ama yukardaki akltuhaf bir ekilde kapam olduumdan ve kumata krklklar meydana geldiindenbenzer bir areyi torbann st ksmna da uygulamay olanaksz bulmutumve bu yzden tepemdeki nesneleri grmeyi bekleyemezdim. Bu

nemsizdi tabii; nk yukarya bir pencere yerletirmeyi baarm olsam bilebalonun kendisi onu kullanmam engelleyecekti.Yan pencerelerden birinin yaklak otuz santim altnda ap yedi buuksantim olan ve i kenarna vidal, pirin bir ereve taklm yuvarlak bir aklkvard. Bu ereveye yogunlatrcnn geni tb balanmt, makineninkendisiyse torbann iindeydi elbette. Makinenin yaratt bir vakumla bu tptenseyrek atmosferin bir miktar ekiliyordu ve daha sonra bu hava sktrlmbir halde torbann iindeki ince havaya karyordu. Bu ilem defalarcatekrarlandktan sonra en sonunda ieriyi her trden solumaya uygun havayladoldurdu. Ama byle kapal bir ortamda havann ksa srede kirlenmesi ve cierler tarafndan solunmaya uygunsuz bir hal almas kanlmazd. O zamansepetin altndaki kk bir supap araclyla dar atlyordu; -youn havahemen aadaki daha seyrek atmosfere gmlyordu. Torbann iinde herhangibir anda mutlak bir vakum yaratma rahatszln nlemek iin bu temizleme

ilemini bir anda deil, tedrici olarak yapyordum, -supab birka saniyeliineap kapyor, sonra yogunlatrcnn pompas dar atlm havay yenileyenekadar bekliyordum. Bir deney yapmak iin kediyle yavrularn kkbir sepete koymu ve alttaki, supaba yakn dmelerden birinden sarktmtmve bu supabn iinden onlar gerektiinde besleyebiliyordum. Bunu biraz riskegirerek ve torbann azn kapamadan nce, daha nce bahsettiim srklardanbirinin ucuna kanca takp onunla sepetin altna uzanarak yaptm. Torbanniine youn hava girer girmez kasnaa ve srklara gerek kalmad. Kapalortamda genleen atmosfer torbay gl bir ekilde iiriyordu.Bu dzenlemeyi tamamladmda ve ieriyi akladm ekilde doldurduumdasaat dokuza on vard. Bu ileri yaparken solumakta byk glk ekmitim;

ve byle nemli bir meseleyi son ana braktm iin ihmalkarlmdan,ya da daha dorusu bo yere tehlikeye atlmdan dolay kendime kzmtm.Ama iimi en sonunda tamamlaynca icadmdan ksa srede istifade etmeyebaladm. Tekrar rahata soluk alabiliyordum -hem niye alamayacaktm ki?Ayrca daha nce ektiim aclarn da kaybolduunu grnce ho bir aknlkyaadm. imdi yalnzca hafif bir ba arsndan ve elle ayak bileklerimdeki,boazmdaki ikinlik hissinden ikayet edebilirdim. Bylece atmosfer basncnnazalmasna elik eden rahatszln byk ksmnn beklediim gibigetii ve son iki saatte katlanm olduum aclarn ounun kusurlu bir solunumdankaynakland ak gibi grnyordu.Dokuza yirmi kala -yani torbann azn kapamamdan biraz nce, daha ncebahsettiim gibi zel yapm olan barometredeki cva limitine ulat. 40250metrelik, yani yirmi be millik bir ykseklikte bulunduumu gsteriyordu veo anda dnya yzeyinin tamamnn yz yirmide birini gryordum. Dokuzda


16/184

doudaki kara paralarn tekrar gzden kaybetmitim, ama balonunhzla K.K.B.'ya doru srklendiini fark etmeden nce deil. Akmdaki okyanushl grnteki ibkeyliini koruyordu, her ne kadar grm ileri gerigidip gelen bulutlar tarafndan arada srada engellense de.Dokuz buukta supaptan dar bir avu kuty atp deney yapmay denedim.Beklediim gibi havada szlmediler, kurun gibi, bir arada, byk bir hzla aa dtler, -birka saniyede gzden kayboldular. nce bu srad fenomeninasl deerlendireceimi bilemedim; hzmn birden bylesine artmolduuna inanamadm. Ama atmosferin artk ku tylerini bile tayamayacakkadar seyrelmi olduunu anlamam uzun srmedi. Gerekten de grndklerikadar hzl dmlerdi. Onlarn iniiyle benim ykseliimin birleen hzlar armamayol amt.Saat onda dikkatimi verecek pek bir iimin kalmadn fark ettim. Her eyyolunda gidiyordu ve balonun giderek artan bir hzla ykselmekte olduunainanyordum, artk bu hz artn kantlama ansm olmasa da. Hi ac ya darahatszlk duymuyor ve Rotterdam'dan ayrldmdan beri kendimi ilk kez bukadar iyi hissediyordum. Aletleri inceleyerek ve torbann iindeki havay yenileyerekoyalanyordum. Bu son meseleyle krkar dakikalk aralarla ilgilenmeyekarar vermitim, bu kadar sk aralar mutlaka gerekli olduundan deil, salmkoruma kaygmdan dolay. Bu arada beklentilerde bulunmaktan kendimialamyordum. mgelemim ayn yaban ve dsel blgelerinin tadn karyordu.Bir kez daha zincirlerinden kurtulan hayal gcm lo ve istikrarsz bir diyarnsrekli deien harikalarnn arasnda cirit atyordu. Krl, yal ormanlar ve sarp kayalklar, dipsiz uurumlara grleyerek akan alayanlar gryordum.Sonra birden le gneinin altnda haha ve ince, zambaa benzer iektarlalarnn gz alabildiine, sonsuz bir sessizlik ve hareketsizlik iindeuzand rzgarsz ayrlar grdm. Sonra her eyin lo ve bulank bir glden

ve bunun snrn izen bulutlardan ibaret olduu bir baka diyara indim. Amabeynimde yalnzca bunlara benzer hayaller canlanmyordu. Son derece iren,dehetli sahneler sk sk zihnime girip olabilirlikleriyle ruhumun en gizli derinliklerinisarsyordu. Ancak dncelerimin bu sonuncular stnde fazlaBtn Hikayelerimegul olmasna izin vermiyor, yolculuumun gerek ve aikar tehlikelerininkesintisiz dikkatim iin yeterli olduunu dnyordum hakl olarak.Akam bete, torbann iindeki havay tazelerken frsat deerlendirip supaptankediye ve yavrularna baktm. Kedi yine epey ac ekiyor gibi grnyorduve bu rahatszln hemen temelde soluk alma gl ekiyor olmasnayordum; ama yavrular stnde yaptm deney olduka tuhaf sonulanmt.

Onlarn da, anneleri kadar olmasa da, ac belirtileri sergilemelerini beklemitimtabii; ve bu atmosferik basnca alkanlktan doan dayanklla ilikin savmdorulamaya yeterli olacakt. Ama yakndan bakp da olduka salkl olduklarn,rahata ve kusursuz bir dzenlilikle soluduklarn ve en kk bir rahatszlk belirtisi sergilemediklerini grnce ardm. Bunu ancak teorimigenileterek ve etrafmdaki seyrek atmosferin belki de farzetmi olduum gibikimyasal adan yaama elversiz olmadn ve byle bir ortamda domu bir insann muhtemelen solumakta zorluk ekmeyeceini, yeryzne yakn, dahayoun katmanlara gtrldndeyse benim ksa sre nce deneyimlediimikenceleri ekebileceini varsaymak zorundaydm. O vakitten beri talihsiz bir kazann kk kedi ailemi kaybetmeme yol amasndan ve beni deneyi devamettirerek bu meseleyi daha derinlemesine incelemekten alkoymasndan derinbir esef duyuyorum. Elimi supabn iinden, yal kedi iin bir fincan suyla geirirkengmleim yeni kedi sepetini tayan ilmie takld ve onu bir anda dmeden


17/184

kard. Kedi sepeti bir anda yok olsa gzmn nnden daha hzl veani bir ekilde kaybolamazd. Kedi sepetinin ipinin serbest kalmasyla sepetiniindeki her eyle birlikte ortadan kaybolmas arasnda saniyenin onda birindenuzun bir zaman gemi olamaz, iyi dileklerim onu yeryzne dek izledi,ama elbette ki kedinin ya da yavrularnn balarna gelen talihsizlii anlatacakkadar uzun yaayacaklarn sanmyordum.Saat altda dnyann dou tarafndaki byk bir kesiminin koyu bir glgeylekaplanm olduunu ve bu glgenin hzla ilerlemeyi srdrdn, yediyebe kala akmdaki tm manzarann gecenin karanlna gmlm olduunugrdm. Ancak batan gnein nlar balonu aydnlatmay bundan ok sonrakesti; ve bu durum, elbette tamamen beklenir olmasna karn, bana sonsuz bir haz verdi. Sabahleyin ykselen gnei en azndan Rotterdamllardan saatler nce greceim akt, ok daha douda bulunmalarna karn; ve bylece,ykseldike gnein ndan giderek daha uzun sre faydalanacaktm. Artkyolculuumun seyir defterini tutmaya, gnleri, karanlk sreleri dikkate almadan,srekli yirmi drt saatlik periyodlara gre hesaplamaya karar vermitim.Saat onda uykum geldi ve uzanp gecenin geri kalannda uyumaya karar verdim. Ama burada, aikar grnmesine karn o ana dek aklma gelmemiolan bir sorun kt karma. Eer uyursam, aradaki zamanda ierideki hava nasltazelenecekti? Onu bir saatten fazla solumak olanakszd; veya bu sre bir saat on be dakikaya dek karlabilse bile, bu ok kt sonular douracakt.Bu amaz beni epey uratrd. Yaadm btn tehlikelerden sonra bu meseleyihedefime ulamaktan umudu kesecek ve sonunda yeryzne inmeye karar verecek kadar ciddiye almam tuhaf gelecektir. Ama bu duraksama yalnzca bir anlkt. nsann alkanlklarn klesi olduunu ve varoluunun rutininde zse]nem tadn dnd pek ok noktann aslnda srf onlar alkanlkhaline getirmesi yznden byle grndn dndm. Uykusuz yaayamayacam

akt; ama dinlenme srem iinde birer saatlik aralarla uyanmayrahata baarabilirdim. Havay tamamen yenilemek en fazla be dakika srerdive tek gerek glk kendimi bunu yapmak iin uygun vakitte uyandrabilmekti.Ama bu, itiraf etmeliyim ki, zmekte epey zorlandm bir problemoldu. Ders alrken uykuya dalmasn engellemek iin bir elinde bakr bir kretutan ve uykuya dald zamanlarda bu kre sandalyesinin yannda, yerdeduran ayn maddeden yaplma leene dnce uyanan rencinin yksniitmitim elbette. Ancak benim durumum olduka farklyd ve benzer bir fikriuygulamam olanakszd; nk uyank kalmak deil, dzenli aralklarlauyanmak istiyordum. En sonunda basit grnse de, o srada bana teleskobun,buhar makinesinin ya da matbaann icad kadar dahice gelen bir areyi uygulamaya

koyuldum.Balonun imdi eritii ykseklikte dzenli bir hzla ykseldiini ve sepetteen kk bir sarsnt bile hissedilmediini kabul etmek gerek. Bu durum uygulamayakarar verdiim projem konusunda beni epey cesaretlendirdi. Beer galonluk kk flarn iinde bulunan su stoumu sepetin iine olduka salambir ekilde yerletirmitim. Bunlardan birinin iplerini zdm ve sepetiniki karlkl kenarna iki halat gergince baladm. Birbirlerine paraleldiler vearalarnda otuz santimlik bir mesafe vard, bylece bir tr raf tekil ediyorlard.Bunun stne fy yatay bir pozisyonda yerletirdim. Bu halatlarn yirmisantim kadar altna ve sepetin zemininden bir metre yirmi santim yukarya bir raf daha yerletirdim -ama bu ince ve enli tahtadan yaplmt, elimde yalnzcabu trden tahta olduundan. Bu sonuncu rafn stne ve fnn kenarlarnE.A. Poe Btn Hikayeleridan birinin hemen altna kk bir toprak srahi koydum. Sonra fnn srahinin


18/184

stne gelen ksmnda bir delik atm ve koni eklinde, yumuak tahtadanbir tpayla tkadm. Bu tpay, delikten szan ve alttaki srahiye akan suyunmiktarn srahiyi tam altm dakikada dolduracak ekilde ayarlayana dekbirka kez sokup kardm. Srahinin herhangi bir zaman diliminde ne kadarnndolduunu gzleyerek bu miktar ayarlamak ok kolay oldu tabii. Btnbunlardan sonra, plann ne olduu artk aka grlyor. Sepetin tabanndakiyatam yle bir ekilde ayarladm ki, uzandmda bam srahinin hemenaltna geliyordu. Bir saat sonra srahinin dolup taaca ve kenarndan dahaaada olan az ksmndan suyun dar akaca akt. Yz yirmi santimdenfazla bir ykseklikten akacak olan suyun kesinlikle yzme decei ve bunun,beni dnyann en derin uykusuna dalm olsam bile, uyandraca ak-ti.Bu ayarlamalar tamamladmda saat on bir olmutu ve icadmn ie yarayacandanhi phe duymadan hemen yattm. Bu konuda hayal krklnada uramadm. Gvenilir kronometrem tarafndan tam altm dakikada bir uyandrlyor ve srahinin iindeki suyu fya boalttktan ve younlatrcykullandktan sonra tekrar yatyordum. Uykumun byle dzenli aralklarla blnmesibeni beklediimden de az rahatsz etti; ve en sonunda gne balamakiin kalktmda saat yediydi. Gne ufukta epey ykselmiti.3 Nisan. Balonun byk bir ykseklie erimi olduunu grdm ve dnyanndbkeylii imdi aka belli oluyordu. Altmda, okyanusta bir siyahnoktalar kmesi vard; bunlar adalard kukusuz. Yukardaki gkyz kapkaraydve yldzlar ok net grlebiliyordu; aslnda yolculua ktm ilk gndenberi yleydiler. Kuzeyde, uzaklarda, ufukta ince, beyaz ve son derece parlakbir hat ya da izgi grdm ve hi duraksamadan bunun kutup denizininbuzullarnn gney diski olduunu dndm. yice meraklanmtm, nkok daha kuzeye gitmeyi umuyordum ve belki tam kutbun stnden geebilirdim.Bulunduum yksekliin istediim kadar ayrntl bir inceleme yapmam

engelleyecek olmasndan znt duydum. Ancak pek ok eyi tespit edebilirdim.Yine de ok ey gzlemlenebilirdi. Gn boyunca olaan d bir olayolmad. Aletlerim aksamadan alt ve balon hl hissedilebilir bir sarsnt olmadanykseliyordu. Hava ok souk olduundan bir paltoya sarnmak zorundakaldm. Yeryzne karanlk knce, etrafm saatler boyunca aydnlkkalmay srdrdyse de yattm. Su saati iini mkemmel gryordu ve ertesisabaha dek, periyodik kesintilerin dnda deliksizce uyudum.4 Nisan. Kendimi fiziksel ve ruhsal adan zinde hissederek uyandmdadenizin grnndeki tuhaf deiiklik karsnda hayrete kapldm. Daha nceki koyu mavi rengini byk lde kaybetmiti ve imdi rengi gri-beyazd.Gz kamatrc bir ekilde parlyordu. Okyanusun dbkeylii yle belirgin

lemiti ki, uzaktaki tm su ktlesi sanki ufkun hemen tesindeki uuruma dklyormu gibi grnyordu. yle ki parmak ularmda ykselip o elaleninyanklarn duymaya altm fark ettim. Adalar artk grnmyordu. Gneydouda, ufkun ardnda m kalmlard, yoksa ok ykseldiim iin mi onlargremez olmutum, anlamak olanakszd. Ancak ikinci gr benimsemeye daha meyilliydim. Kuzeydeki buz ktlesinin kys giderek belirginleiyordu.Souk ok iddetli deildi. nemli bir ey olmad ve gn yanma alm olduum kitaplar okuyarak geirdim.5 Nisan. Dnyann grnen tm yzeyi karanlkta kalmay srdrrken gnein ykseliini izlemek ok tuhaft. Ancak zamanla k her tarafa yayld vekuzeydeki buz hattn tekrar grdm. imdi ak seik grlebiliyordu ve rengi okyanusun dalgalarnnkinden daha koyu gibiydi. Ona byk bir hzla yaklayordum. Douda ve batda birer kara hatt grr gibi oldum, ama emin olamadm. Hava lman. Gn boyunca nemli bir ey olmad. Erkenden yattm.


19/184


20/184

meyi srdrsem, yrngesi tutulumla sadece 5 8' 48"lik kk bir a yapanaya asla varamayacam akt. Tuhaf gelebilir ama, yolculuuma dnyann ayelipsi dzlemindeki bir noktasndan balamamakla yaptm byk hatann farknaancak bu vakitte varmaya balyordum.9 Nisan. Bugn dnyann ap epey kld ve yzeyin ans her geen saat koyulamaya balad. Balon gneye doru ilerlemeyi srdrd ve akam dokuzda Meksika Krfezi'nin kuzey kysna vard.10 Nisan. Bu sabah be civarnda yksek, korkun bir atrtyla, ne olduunu anlayamadan, srayarak uyandm. ok az srd, ama srd sre zarfncadnyada daha nce deneyimlediim hibir eye benzemiyordu. lk anda balonun patladn sanarak byk bir panie kapldm sylememe gerek yok.Ancak btn aletlerimi dikkatle inceledim ve hibirinde bir terslik olmadngrdm. Gnn byk blmn bu tuhaf olay stne dnmekle geirdim,ama ona kesinlikle bir aklama getiremedim. Yataa tatminsiz bir ekilde, byk bir endie ve huzursuzlukla girdim.11 Nisan. Dnyann grnr apnda artc bir klme, aynkindeyse, kidolunaya yalnzca birka gn kalmt, ilk kez olduka dikkat ekici bir byme olduunu grdm. imdi torbann iinde yaamak iin gerekli olan havay younlatrmakta baya zorlanyor, epey aba harcamak zorunda kalyor dum.12 Nisan. Balonun seyir ynndeki tuhaf bir deime, tamamen beklenir olmasna karn, bana benzersiz bir haz yaatt. Daha nceki rotasndayken, gney enleminin yirminci paraleline varnca, birden douya doru keskin bir dn yapt ve btn gn bu ynde, ay elipsi dzleminin tamamen olmasa bile neredeyse paralelinde ilerledi. Bu rota deiikliinin bahsetmeye deer bir sonucu da sepetin rahata alglanabilir bir iddetle sallanmasyd - bu sarsnt saatler boyunca hafifleyip iddetlenerek devam etti.

13 Nisan. Beni ayn onunda dehete drm olan o yksek atrt sesi yinelenince tekrar byk bir panie kapldm. Bu konuda uzun uzadya dnmeme karn tatminkar bir sonuca varamadm. Dnyann grnen ap iyiceufalm, imdi balonla yirmi be dereceden biraz daha fazla bir a yapyordu.Ay neredeyse tam tepede olduundan hi grlmyordu. Hl elips dzleminde ilerliyordum, ama dou ynnde fazla yol almadm.14 Nisan. Dnyann ap byk bir hzla ufalyor. Bugn balonun yerberihattndan kmaya balad - yani onu dorudan ayn yrngesindeki dnyaE.A. Poeya en yakn noktaya gtrecek yolu izledii fikrine gl bir ekilde kapldm.Ayn kendisi tam tepedeydi ve bu yzden gr alanmn dndayd. Havann

younlatrlmas iin uzun sreli byk abalar harcamam gerekti.15 Nisan. Artk yeryznde ktalarn ve denizlerin ana hatlar bile doru drst seilemiyordu. On iki civarnda beni daha nce ylesine artm olan okorkutucu sesi nc kez iittim. Ancak bu kez birka saniye devam etti veiddeti giderek artt. En sonunda, ben nasl iren bir ekilde leceimi bilemeden,sersemlemi ve donakalm halde ayakta dururken sepet byk bir iddetle sarslmaya balad ve ne olduunu seemedigim devasa, alevler saanbir ktle bin gk grlemesinin sesiyle, kkreyerek ve gmbrdeyerek balonunyanndan geti. Korkum ve aknlm biraz geince, bunun hzla yaklatmo dnyadan gelen ve muhtemelen bazen yeryznde kefedilip daha uygun bir terim bulunamadndan meteor talar olarak adlandrlan o tuhaf madde snfna ait volkanik bir fragman olduunu farzetmekte zorlanmadm.16 Nisan. Bugn, srayla yan pencerelerin her birinden elimden geldii kadar yukar baknca, ayn diskinin kk bir ksmnn balonun muazzam ev


21/184

resinin her tarafndan ktn grerek byk bir sevince kapldm. Heyecanm had safhadayd; nk artk tehlikeli yolculuumun bitmesine ok az kaldndan phem yoktu. Gerekten de artk younlatrcm altrmak bir eziyet halini almt ve dinlenmeme neredeyse hi frsat tanmyordu. Uyku neredeyse sz" konusu olmaktan kmt. Hastalandm ve bitkinlikten titremeyebaladm, insan doasnn bylesine youn aclara fazla uzun sre katlanmasmmkn deildi. imdi ksalm olan karanlk periyodda yaknmdan bir meteor ta daha geti ve bu olayn skl beni epey kayglandrmaya balad.J 7 Nisan. Bu sabah yolculuum iin bir dnm noktas oldu. Ayn on ndednyann yirmi be derecelik bir a yaptn anmsayacaksnz. Ayn ondrdnde bu iyice azalmt; on beinde azalma hz daha da artmt; ve on altnngecesinde yatmak zereyken ann yedi derece on be dakika olduunugrmtm. Bu yzden bugnn, ayn on yedisinin sabahnda kalkp akmdakiyzeyin anszn, inanlmaz bir ekilde hacimce bym olduunu, grnrdekiasal apnn otuz dokuz dereceden az olmadn fark edince byk bir aknla kapldm! Beni ele geiren u noktadaki mutlak deheti ve hayretikelimelere sdrmak mmkn deil. Dizlerim titriyordu - dilerim takrdyordu- tylerim diken diken olmutu. "Demek balon patlam!" Zihnimden hzlageen ilk frtnal dnceler bunlard: "Balon kesinlikle patlam! - Dyorum- mthi, benzersiz bir hzla dyorum! imdiden abucak almolan byk mesafeden anlalyor ki dnya yzeyine dp lmem en fazla ondakika alacak!" Ama en sonunda doru drst dnmeye baladm. Durdum;dndm; ve phe ettim. Bu olanakszd. Bu kadar hzl inmi olamazdm.Ayrca, her ne kadar akmdaki yzeye aka yaklayor olsam da, hzm ilkbata tahmin ettiimden ok daha azd. Bu dnce zihnimdeki kargaay dindirdive en sonunda fenomeni doru ekilde deerlendirmeyi baardm. Aslnda,akmdaki yzeyle yerkrenin yzeyi arasndaki byk farkll gremediime

gre aknlm duyularm kreltmi olmalyd. Yeryz tepemdeydi vebalon tarafndan tamamen gizlenmiti. Ay ise -tm muhteemliiyle- altmda,ayaklarmn altnda uzanmaktayd.Durumumdaki bu deiikliin bende yaratt sersemlik ve aknlk belkide macerann en az aklama gerektiren ksmn tekil ediyordu. nk bu bouleversementyalnzca doal ve kanlmaz deildi, ayn zamanda uzun sredir beklenmekteydi de; uydunun ekiminin gezegenin ekimine baskn ktnoktaya geldiimde veya, daha kesin konumak gerekirse, dnyann balon stndeetki eden ekiminin aynkinden daha zayf olduunda yaanacak bir durumolarak. Derin bir uykudan, tm duyularm karmakark halde uyandmdason derece kafa kartrc ve bekleniyor olsa bile o anda olmas beklenmeyen

bir fenomenle kar karya kalmtm. Dn kolay ve tedrici bir ekildegereklemi olmalyd ve olay srasnda uyank olsam da bir ters dneilikin herhangi bir isel kant grmeyebilirdim - yani ne kendime, ne de aletlerimeilikin olarak rahatsz edici bir durum ya da yer deitirme yaanmazd.Durumumun farkna vardktan ve ruhumu tamamen ele geirmi olan odehetten kurtulduktan sonra, tm dikkatimin ayn genel fiziksel grnneevrildiini sylememe herhalde gerek yoktur. Altmda bir harita gibi uzanyordu- ve ayn hl ok uzakta olduunu dnmeme karn, yzeyindekiukurlar son derece arpc ve aklamasz bir netlikle seebiliyordum. Yzeyinhibir yerinde okyanus ya da deniz, hatt gl ya da rmaklarn, hi su ktlesininolmay bana ilk bakta jeolojik durumunun en dikkat ekici zelliigibi geldi. Ama tuhaf bir ekilde, engin dzlklerin kesinlikle ll olduunugrdm. Geri grnen yarmkrenin byk ksm koni eklindeki, doal deilyapay sebeplerden ortaya km gibi grnen saysz volkanik dala kaplyd.


22/184

En yksekleri dikey ykselti olarak 3.75 mili gemiyor; ama CampiPhlegraei'deki volkanik blgeleri gsteren bir harita Ekselanslarna benim herE.A. Poe Btn Hikayelerihangi bir deersiz tanmmdan ok daha iyi bir fikir verecektir. ou pskryorduve fkeleriyle glerini, yanl bir ekilde meteor talar olarak adlandrlanve imdi balonun yanndan giderek artan, dehet verici bir sklkla geenvolkanik talarn grlemelerinden anlayarak korkuya kaplyordum.18 Nisan. Bugn ayn grnnn iyice bym olduunu grdm - veiniimin hzndaki apak art beni endielendirmeye balad. Aya yaplacakbir yolculuun muhtemellii stne yaptm speklasyonlarn ilk safhasndaetrafndaki, gezegenin hacmiyle orantl younlukta bir atmosferin varln hesaplamalarmabyk lde dahil ettiim anmsanacaktr. Bunu aksi yndekipek ok teoriye, hatt ayda herhangi bir atmosfer bulunmad yolundaki genelkanya ramen yapmtm. Ama Encke kuyrukluyldz ve Zodyak stnesylediklerimin yan sra, Lilienthalli Bay Schroeter'in baz gzlemleri dekanm glendirmiti. Ay iki buuk gnlkken, gnbatmndan hemen sonraakamst, karanlk ksm grnmeden nce incelemeye balad ve grnenekadar da incelemeyi srdrd. Karanlk yarkrenin herhangi bir ksm grnmeyebalamadan nce, iki zirve ok hafif ve keskin bir uzatmayla giderekinceliyor gibi grnyordu. Her birinin en uzak ucu hafife gne nlar tarafndanaydnlatlyordu. Ksa sre sonra btn karanlk ksm aydnlanmt.Yarm dairenin ardndaki zirvelerin byle uzamasnn sebebinin gne nlarnnayn atmosferinde krlmas olabileceini dnmtm (ki bu atmosfer ayn karanlk yarmkresine, ay hilalin yaklak 32'sindeyken dnyadan yansyanktan daha aydnlk bir alacakaranlk yaratacak kadar k ekebilirdi),ki bu 1356 Paris kademi olmalyd. Bu adan baknca, gne nlarn krabileceken byk olas ykseklii 5376 kadem olarak dndm. Bu konudaki

fikirlerim Felsefi Tutanaklar'n seksen ikinci cildindeki bir pasaj tarafndan daglendirildi. Burada Jpiter'in uydularnn glgelenmesi srasnda ncsnn1" ya da 2"lik sre boyunca bulank kaldktan sonra kaybolduundan vedrdncnn de gezegenin yaknnda ayrt edilemez hale geldiinden bahsediliyor."Cassini Satrn, Jpiter ve sabit yldzlarn, aya glgelenim yapmak zereyaklarken, dairesel grntlerinin oval bir ekle brndn sk sk gzlemlemitir;ve dier glgelenimlerde bir ekil deiikliine rastlamamtr.Bylece bazen, ayn evresini yldzlarn klarn kran youn bir maddeninsard, dier zamanlardaysa sarmad ne srlebilir.iniimin gvenlii iin tamamen tahmin ettiim younlukta bulunan bir atmosferindireniine, veya daha dorusu desteine gvenmitim. Yanlmsam

servenimin benim uydunun kayalk yzeyine arpp atomlarma ayrlmamlabiteceini dnmekten baka yapabileceim bir ey yoktu. Ve imdi gerektende dehete kaplmak iin her sebebim vard. Ayla aramdaki mesafe giderekazalrken younlatrcmn gerektirdii aba azalmamt ve havann younluununarttna ilikin bir belirti gremiyordum.19 Nisan. Bu sabah saat dokuz civarnda, ayn yzeyi korkutucu bir ekilde yaknkenve huzursuzluum dorua kmken younlatrcmn pompasnn en sonundaatmosferdeki bir deiimin belirtilerini vermesi byk bir sevince kaplmamayol at. Saat onda, havann younluunun olduka artm olduuna inanmakiin sebeplere sahiptim. On birde, aleti altrmak iin ok az aba yetmeye balamt.On ikideyse, biraz duraksadktan sonra, turnikenin vidalarn zdm ve, buherhangi bir rahatszla yol amaynca, torbay sepetin stnden kardm ve iinekoydum. Bylesine aceleyle giriilmi ve tehlikeli bir deneyin ilk sonulan, bekleneceigibi spazmlar ve iddetli bir ba arsyd. Ama bunlar ve solumaya ilikin dier


23/184

glkler yaamm tehlikeye atacak kadar byk olmadndan elimden geldiincedayanmaya karar verdim, nk ayn yaknndaki daha youn katmanlaraulatka kaybolacaklarn umuyordum. Ancak bu yaklam yine de son derecetedbirsizceydi;ve ksa srede, atmosferin younluunun uydunun ktlesiyle orantlolmasn beklemekle muhtemelen yanlmam olsam da, yine de bu younluun,yzeyde bile balonumun sepetinin byk arln tayabileceini dnmekle yanlmolduum endielendirici bir ekilde ortaya kmaya balad. Yine de durumbyle olmalyd, cisimler stnde etki eden yerekimi her iki gezegende de dnyannyzeyindeymiesine eit bir derecede, atmosferik younluk oranna bal olmalyd.Ancak dpedz dyor olmam durumun byle olmadnn kantyd.Niye byle olmadysa ancak yzeydeki daha nce bahsettiim corafi farkllklarlaaklanabilir. Her halkarda imdi gezegene ok yakndm ve byk bir hzla inmekteydim.Bu yzden hi vakit kaybetmeden, nce safralar, sonra su flarm,sonra younlatrcm ve torbam, en sonunda da sepetteki her eyi attm. Ama ieyaramad. Hl korkun bir hzla dyordum ve imdi yzeyin yarm mil stndeydim.Son bir are olarak, ceketimi, apkam ve izmelerimi de attktan sonra, sepetibalondan ayrdm, ki arl epey fazlayd, ve bylece iki elimle iplere tutunduktansonra, arazinin gz alabildiine ufak yerleim merkezleriyle kapl olduunugz ucuyla grecek frsat ancak bularak fantastik bir ehrin tam ortasna, kk irkininsanlardan oluma byk bir kalabaln arasna dtm. Hibiri tek kelime etmediya da bana yardm etmek iin en kk bir abada bulunmad. Sadece ellerikalalarna dayal, bir grup budala gibi komik bir ekilde srtarak durup bana vebalonuma yan yan baktlar. Bam horgryle onlardan evirip geride, belki desonsuza dek geride braktm dnyaya baktm ve onu ap yaklak iki derece olanbyk, donuk, bakr bir kalkan olarak grdm. Gkyznde sabit bir halde duruyorduve kenarlarndan birinde ok parlak bir altn renginin hilal eklindeki hatt

uzanyordu. Kara ya da su grlmyordu ve btn eitli beneklerle bulutlanm,tropik ve ekvatoral kuaklarla evrelenmiti.Bylece Ekselanstan, sonunda, Rotterdam'dan ayrlmn on dokuzuncugnnde, byk heyecanlar, duyulmam tehlikeler, benzersiz kurtululardansonra insanolunun tamamlad, giritii, hatt hayal ettii en srad venemli yolculuun sonuna sa salim varm oldum. Ama anlatacak maceralarmdaha bitmedi. Ve gerekten de siz Ekselanslar yalnzca kendi zgn doasyznden deil, insanolunun yaad dnyann uydusu olmas bakmndanda bizim iin bir o kadar ilgi ekici olan bir gezegende be yl kaldktansonra Devlet Astronomi Yksekokulu'ndakilere, sadece mutlu sonulanan yolculuunayrntlarndan ok daha nemli (geri onlar da muhteemdiler ama)

bilgiler verebileceimin mutlaka bilincindedirler. Durum gerekten de byle.Anlatacak - anlatmaktan haz duyacam pek ok eyim var. Gezegenin iklimine;soukla scak arasndaki harika geilerine; gnein iki hafta boyunca ortalkavurmasna, sonraki iki haftannsa kutuplarmzdan daha souk gemesine;nemin bir vakumun iindeki damtm gibi gnee en yakn noktadan onaen uzak noktaya doru srekli yer deitiriine; akarsuyu bol, deiken bir kuaa;insanlarna; gelenek greneklerine ve politik kurumlarna; tuhaf fizikselyaplarna; irkinliklerine; kulaklardan, bylesine tuhaf, seyrek bir atmosferdeie yaramayan o eklentilerden yoksun olularna; bu yzden de konuamamalarna,konumann neye yaradn bilmemelerine; konumann yerine benzersizbir interkomnikasyon yntemi gelitirmi olmalarna; aydaki herkeslednyadaki baz kiiler arasndaki anlalmaz baa - gezegenle uydusu arasndakinebenzeyen ve ona bal olan, birinin sakinlerinin yaamlarn ve yazglarndierinin sakinlerinin yaamlar ve yazglaryla i ie geiren baa; ve hepsinden


24/184

ok da, Ekselanslar - hepsinden ok da ayn d blgelerinde, uydununkendi ekseni etrafnda dnnn dnyann evresindeki dnyle neredeysemucizevi bir uyum iinde olmas sonucunda henz insanolunun teleskoplartarafndan grlebilecek ekilde dnmemi ve Tanr'nn inayetiyleasla da dnmeyecek olan o blgelerde yatan btn o karanlk ve korkun gizemlereilikin pek ok ey syleyebilirim. Btn bunlar ve fazlasn -ok dahafazlasn- ayrntlaryla anlatmaya hazrm. Ama, sadede gelmem gerekirse,karln almalym. Aileme ve evime geri dnmek istiyorum: Ve bundan sonragireceim iletiimlerin bedeli olarak -fiziksel ve metafizik bilimlerin pek okson derece nemli dalndaki meseleleri aydnla kavuturma gcne sahip olduumgz nne alndnda- nfuzunuz sayesinde Rotterdam'dan ayrlmsrasnda alacakllarm ldrerek ilediim suun affedilmesini istiyorum. Elinizdekimektubun yazlma amac da budur. Onu getiren, dnyadaki ulamolmaya ikna ettiim bir ay sakinidir ve Ekselanslarnn karar vermesini beklediktensonra bana sz konusu affn haberiyle, eer affedilmem mmkn olursa,dnecektir.Ekselanslarnn aciz kulu olma vs. erefini tayan,HANS PFAALL.Sylendiine gre Profesr Rubadub bu son derece srad dokman okumaybitirdikten sonra aknlktan piposunu yere drm ve Mynheer SuperbusVon Underduk da gzlklerini karp sildikten ve cebine koyduktansonra kendisini kaybedip vakarn unutarak hayret ve takdir duygularyla kez topuunun stnde dnm. Tartmaya gerek yoktu - af karlmalyd.En azndan Profesr Rubadub buna yemin etti ve anl Von Underduk da ensonunda ayn karar verip bilim kardeinin koluna girerek tek kelime etmedenonu yaplmas gerekenler stne konumak zere evine gtrmeye koyuldu.Ancak belediye reisinin kapsnn nne vardklarnda ulak ortadan kaybolduuna

gre -Rotterdamllarn vahi grnnden d patlam olmalyd- affnpek ie yaramayacan, nk byle uzak bir mesafeyi ancak bir aylnn katedebileceini belirtti profesr. Belediye reisi de buna katld ve bylece bu meseleorada kapand. Ancak dedikodular ve ileri geri edilen szler son bulmad.Hatt baz sivrizekallar btn bu meselenin dzmece olduunu syleyerekkendilerini rezil etti. Ama sanrm bu tip insanlar kavraylarnn tesinde olanher eyi dzmece olarak tanmlyor. Ben ahsen bu sulamay hangi verileredayanarak yaptklarn anlayamyorum. Ne sylyorlar bir bakalm:zellikle. Rotterdam'daki baz akaclarn baz belediye bakanlarna ve astronomlarakar antipatilerinin olduunu.kinci olarak. Civardaki Bruges ehrinden tuhaf grnl, iki kula da keE.

A. Poe Btn Hikayelerisik cce bir hokkabazn gnlerdir kayp olduunu.nc olarak. Kk balonun her tarafna yaptrlm olan gazetelerin,Hollanda gazeteleri olduklarndan, balonun ayda yaplm olamayacan. Katlarkirliymi - ok kirliymi- ve matbaac Gluck Rotterdam'da basldklarnayemin ediyor.Drdnc olarak. Ayya Hans Pfaall ile alacakllar olarak adlandrlan bota gezenin iki gn nce ehrin kenar mahallelerindeki bir meyhanede,deniz ar bir yolculuktan yeni gelmi olarak, cepleri para dolu halde grldklerini.Son olarak. Rotterdam'daki Astronomi Yksekokulu'nun yelerinin, dnyannbtn dier blgelerindeki yksekokullardakiler -ve genelde btn niversitelerdekiler ve astronomlar- gibi, olduka hafif bir dille sylersek, olmalargerekenden biraz bile daha iyi, daha yce, ya da daha akll olmadklarn.NOT: Aslnda yukardaki nemsiz taslakla Bay Locke'un nl "Ay yks"


25/184

arasnda fazla benzerlik yok. Ama ikisi de dzmece niteliini tadndan (biriakac, dieri tamamen iten bir tonda olsa da) ve iki dzmece de tema olarakayn eyi, ay aldndan - dahas, ikisi de bilimsel ayrntlarla inanlr-lkkazanmaya altndan - "Hans Pfaall"m yazar kendisini savunmak iin kendi jeu d'esprit'sinin "Southern Literary Messenger"da, Bay L.'unkinin "New YorkSun"da yaymlanmaya balamasndan hafta nce yaymlandn belirtmeyigerekli gryor. Belki de var olmayan bir benzerlii kurgulayan baz NewYork gazeteleri "Hans Pfaall" alntladlar ve onunla "Ay Dzmecesi'nikarlatrarak okuyup birinin yazarn dierinde bulmaya altlar."Ay Dzmecesi" saylar bunu itiraf edebileceklerden daha fazla kiiyi kandrdndan,belki burada niye kimsenin kanmamas gerektiini aklamak -yknn iindeki, gerek karakterim ele vermeye yetmi olmas gereken ayrntlaraiaret etmek- elenceli olabilir. Aslnda her ne kadar bu ustaca kurgudabyk bir hayal gc sergilenmi olsa da, olgulara ve genel benzeime dahadikkat edilmesi ona ok daha byk bir g katabilirdi. Kamuoyunun bir aniin bile olsa kandrlm olmas yalnzca astronomik konulardaki genel cehaletisergilemektedir.Ayn dnyadan uzakl 240.000 mil kadardr. Bir mercein o uyduyu (yada uzaktaki herhangi bir nesneyi) ne kadar yakn gstereceim anlamak iinelbette uzakl camn bytme, daha dorusu mekana ileme gcne blmemizgerekir. Bay L. lensine 42.000 katlk bir g vermi. 240.000'i (ayn gerekuzakln) buna blersek grnen uzakl buluruz: Be mil art be bolyedi mil. Bu uzaklktan hibir hayvan grlemez; brakn ykdeki ayrntlarverilen ok daha kk nesneleri. Bay L. Sor John Herschel'in iekleri (Papaver rhoeaslan, vs.) alglamasndan ve hatt kk kularn gzlerinin renginive eklini seebilmesinden bahseder. Bundan ksa sre nce ise kendisi demercein ap krk be santimden kk nesneleri gstermeyeceini grmtr;

ama bu bile, sylediim gibi, mercee ok fazla g atfetmektir. Bu aradabu byk camn Dumbarton'daki Bay Hartley ve Bay Grant'n cam fabrikasndaretildii sylenmitir; ama Bay H. ve Bay G.'nin messesesi dzmeceninbaslmasndan yllar nce kapanmt.Risale basksnn 13. sayfasnda, yazar bir bizon trnn gzlerinin stndeki"kll bir peeden" bahsederken "Zeki Dr. Herschel hemen bunun hayvanlarngzlerini ayn bizim bulunduumuz tarafndaki periyodik ve ar utakiaydnlk-karanlk dnmnden korumak iin Tanr'nn bulduu bir are olduunuanlad," demektedir. Ama buna doktorun "zekice" bir gzlemi olarakbaklamaz. Ayn bizim tarafmzdaki sakinlerinin karanl hi yaamad anlalyor;bylece bahsedilen "ar ular" sz konusu edilemez. Gnein yokluunda

dnyada bulutsuz bir havada dolunaydan geleninkinden on katgl bir k alyorlar.Topografya batan sona, Blunt'n Ay Haritas'na uygun olduu iddiasndabulunurken bile, onunla, dier btn ay haritalaryla, hatt byk lde kendisiyleeliiyor. Pusula ynleri konusunda da iinden klmaz bir karklkvar. Yazarn bir ay haritasndaki ynlerin yeryzndeki ynlerle uyum iindeolmadndan, dounun solda olduundan vs. habersiz olduu anlalyor.Belki de eski astronomlarn kara noktalara verdii Mare Nubium, MareTranquillitatis, Mare Foecunditatis vs. gibi belirsiz adlara kanan Bay L. aydakiokyanuslarn ve dier geni su ktlelerinin ayrntlarn veriyor; oysa ayda bylektlelerin bulunmad astronomideki en su gtrmez ekilde kantlanmgerektir. Aydnlkla karanlk arasndaki snrn karanlk noktalarn herhangibirinden geii gzlenirken (ayn hilal ya da yandan fazlas parlak zamannda),bu hattn trtkl olduu grlyor; oysa, bu karanlk yerler sv olsa, dz olmalar


26/184

gerekirdi.21. sayfadaki yarasa adamn kanatlarnn tarifi Peter Wilkins'in uan adalE.A. Poe Btn Hikayelerilarnn kanatlarn tarif ediinin kopyas. En azndan bu basit gerein pheuyandrmas gerekirdi.23. sayfada unlar yazl: "Bu uydu zamann rahminde bir embriyo, kimyasalakrabaln pasif znesiyken bizim on kat byk gezegenimizden ne oketkilenmi olmal!" Pek gzel, ama hibir gkbilimcinin, zellikle de bilimselbir dergide byle bir cmle sarf etmeyeceine dikkat edilmeli; nk dnyaorada bahsedilen anlamda aydan on deil, krk dokuz kat byktr. Benzer bir itiraz son sayfalarn tmne yaplabilir. Orada, filozof muhabir Satrn'dekibaz keiflerden bahsetmeye balarken o gezegen hakknda bir talebeye yakanbilgiler verir - hem de Edinburgh Bilim Dergisi'ne!Ama kurmacay zellikle ele vermesi gereken bir nokta var. Diyelim ki aynyzeyindeki hayvanlar grlebiliyordu; - dnyadan bakan bir gzlemcinindikkatini ilk ne ekerdi? Elbette ki ekillerinden, boyutlarndan ya da baka tuhaflklardanok, artc durumlar. Tavandaki sinekler gibi ba aa yryor halde grnmeleri gerekirdi. Gerek gzlemci durumlarnn tuhafl karsnda(bunu nceden biliyor olsa da) anlk bir aknlk l atard. Kurgusalgzlemci buna deinmez bile, ama bu yaratklarn tm gvdelerini grdndenbahseder. Oysa onlarn yalnzca balarnn apm grm olabilecei aktr!Sonuta yarasa adamlarn boyutlarnn ve zellikle de glerinin (rneinylesine seyrek bir atmosferde uabilmelerinin - ayn atmosferi varsa tabii) vehayvani ya da bitkisel varolua ilikin dier kurgularn hemen hepsinin genelolarak bu konulara ilikin tm analojik uslamlamalara ters dtkleri; ve analojininburada ou zaman nihai kantlamalara yol aaca. Yaznn bandaBrewster ve Herscher'e atfedilen, "grn odaksal nesnesinden geen yapay

bir n transfzyonuna vs. vs. ilikin tm fikirlerin en uygun tanmlamas"abuk sabuk" olan o mecazi yazm tarzna ait olduklarn belirtmeye gerek yok.Yldzlar arasndaki optik keiflerin gerek ve son derece belirgin bir limitivardr - bu limitin doasnn belirtilmesi anlalmas iin yeterlidir. Eer gerektentek gereken byk merceklerin imal edilmesi olsa insan dehas bununstesinden gelirdi ve istediimiz boyutta mercek elde ederdik. Ama ne yazkki, mercein boyutundaki ve bunun sonucunda mekana ileme gcndeki artlaorantl olarak, nesnenin nlarnn difzyonu ondan gelen azaltr. Veinsan yetileri bu kt durumun stesinden gelmeye yetmemektedir; nk bir nesne, yalnzca ondan direkt olarak ya da yansyarak gelen k araclyla grlebilir.Bylece Bay Locke'un iine yarayabilecek tek "yapay" k onun ynlendirebilecei

yapay bir k olurdu. Bunu "grn odaksal nesnesine deil,grlecek gerek nesneye - yani aya yneltebilmesi gerekirdi. Bir yldzdan gelenk ak ve aysz bir gecede yldzlarn tamamndan gelen doal k kadar zayflayacak lde difzyona uradnda, yldzn artk pratik adan grnmezolduu kolayca hesaplanmtr.Yakn zamanda ngiltere'de imal edilen Earl of Ross teleskobunun spekulumunun4071 inkarelik yansma yzeyi vardr; Herschel teleskobununki yalnzca1811'dir. Earl of Ross'un metalinin ap 2 metredir; kalnl kenarlarda5.5 in, merkezde 5 intir. Arl 3 tondur. Odaksal uzakl 15 metredir.Geenlerde ustaca yazlm, benzersiz bir kk kitap okudum. Bal yleydi:- "L'Homme dans la lvne, ou le Voyage Chimerique fait au Monde de laLvne, nouuellement decouuert par Dominique Gonzales, Aduanturier Espanol,autremet dit le Courier volant. Mis en ntre langve par J. B. D. A. Paris,chez Francois Piot, pres la Fontaine de Saint Benoist. Et chez J. Goignard, au


27/184

premier pilier de la grand' salle du Palais, proche les Consultations, MDCXLVIII."S. 176.Yazar eserini Bay D'Avisson adl bir ahsn ingilizce eserinden evirdiinisylemektedir. Oysa bu ifadede korkun bir belirsizlik var. Ten ai eu," demektedir,"l'original de Monsieur D'Avisson, medecin des mieux versez qui soientaujourd'huy dans la cnoissance des Belles Lettres, et sur tout de la PhilosophieNaturelle. Je lui ai cette obligation entre les autres, de m'auoir non seulementmis en main ce Livre en anglois, mais encore le Manuscrit du Sieur ThomasD'Anan, gentilhomme Eccossois, recommandable pour sa vertu, sur laversion duquel j'advoue que j'ay tire le plan de la mienne."Bir takm konuyla ilgisiz ve Gil Bias tarznda ilk otuz sayfay kaplayan maceralardansonra yazar bir deniz yolculuu srasnda hastalandndan ve tayfasnnonu zenci bir uakla birlikte St. Helena adasna braktndan bahseder.kisi yiyecek bulma anslarn artrmak iin ayrlp birbirlerinden olabildiinceuzakta yaar. Bu yzden haberlemek iin muhabere gvercinleri yetitirirler.Bunlara zamanla hafif paketler tamay da retirler - ve paketlerin arl giderekartrlr. Sonunda ok sayda gvercin yetitirip yazarn kendisini tatmakakllarna gelir. Bu hedef iin ayrntlaryla tasvir edilen elik oymalarladesteklenmi bir makine yaplr. Burada Senyr Gonzales'in sivri frfrlar ve kocabir perukayla, bir sprgeye ok benzeyen ve kuyruklarndan iplerle makiE.A. Poe Btn Hikayelerineye balanm olan bir yabani kuu (ganza) srs tarafndan havada tandngrrz.Senyr'n anlatsndaki ayrntlaryla verilen ana olay ok nemli bir gereedayanr ki, bu okurdan kitabn sonunun yaknlarna dek gizlenir. ylesinealm olduu ganzalar aslnda St. Helena'nn deil, ayn sakinleridir. ok eskibir gelenee gre her sene dnyann bir blgesine g etmektedirler. Mevsimi

gelince yurtlarna geri dneceklerdir tabii; ve yazar bir gn onlar ksa bir yolculuk yapmakta kullanrken beklenmedik bir ekilde yukar karlp ksasrede uyduya gtrlr. Burada pek ok tuhafln yan sra insanlarn sonderece mutlu olduklarn; kanunlarnn olmadn; ac ekmeden ldklerini;boylarnn metreyle dokuz metre arasnda deitiini; be bin sene yaadklarn;rdonozur adl bir imparatorlarnn olduunu; on sekiz metre ykseesrayp yerekiminin etkisinden kurtulduktan sonra yelpazeler kullanarakuabildiklerini grr.Kendimi size kitabn genel felsefesinden bir rnek vermekten alkoyamyorum."imdi size," der Senyr Gonzales, "kendimi iinde bulduum yerin doasnanlatmalym. Btn bulutlar ayaklarmn altndayd, daha dorusu benimle

dnyann arasnda uzanyordu. Yldzlara gelince, bulunduum yerde higece olmadndan grnleri hep aynyd; her zamanki gibi parlak deil soluklardve ayn sabahlar sahip olduu grn ok andryorlard. Ama sadecebirka tanesi grlebiliyordu ve bunlar da (tahmin edebildiim kadaryla)dnyallarn grdnden on kat byk grnyordu. Dolunaya yalnzca ikign kalmt ve ayn bykl korkuntu."Yldzlarn yalnzca yerkrenin aya dnk tarafnda belirdiklerini ve onayaklatka daha byk grndklerini belirtmeyi unutmamalym. Ayrca havadingin de frtnal da olsa kendimi hep ayla dnyann tam arasnda bulduumuda sylemeliyim. Bundan emin olmam iin iki sebep vard - kularmhem dz bir izgide uuyordu; ve ne zaman dinlenmeye kalksak, belirsizce yerkreninstnde srkleniyorduk. nk dnyann doudan batya doru, hidurmadan genelde dnyann kutuplar denilen gndnm noktalarnn deil,zodyak noktalarnn stnde dndn syleyen Copernicus'a katlyorum


28/184

ve bu meseleden daha sonra, Salamanca'da genliimde renmi olduumve sonra unuttuum astrolojiye ilikin bilgilerimi tazeleyecek zaman buluncauzun uzadya bahsetmeyi dnyorum."taliklerle belirtilmi gaflar bir kenara brakrsak, kitabn zamannn gncelastrolojik fikirlerine ilikin naif bir rnek olmas asndan dikkat ekici olduusylenebilir. Bunlardan birine gre "yerekimi kuvveti" ancak dnyann yzeyinintesindeki ksa bir mesafeye dek etkide bulunuyordu ve bu yzden deyolcumuz "belirsizce yerkrenin stnde srklenmektedir" vs.Baka "aya yolculuklar" da olmutur, ama hibiri yukarda bahsedilendendaha deerli deildir. Bergerac'nki tamamen anlamszdr. "American QuarterlyReview"n nc cildinde sz konusu "Yolculuk"a ilikin olduka ayrntlbir eletirel yaz bulunmaktadr; - bu eletiride eletirmenin yalnzca kitabnaptalln m, yoksa astronomi konusundaki kendi absrd cehaletini misergilediini anlamak gtr. Eserin adn unuttum; ama yolculuun vastasdostumuzSenyr Gonzales'in ganzalarndan bile daha samadr. Macerac yerikazarken ayn gl bir ekilde ektii tuhaf bir metali kefeder ve hemenondan bir sandk ina edip, yere balayan ipleri kestikten sonra sandkla birlikteuyduya uuverir. "Thomas O'Rourke'nin Uuu" bsbtn horgrlemeyecekbir jeu d'esprit'dir ve Almancaya evrilmitir. Kahraman Thomas aslndairlandal bir soylunun avlak bekisidir ve tuhaflklaryla bu ykye esin kaynaklyapmtr. "Uua" bir kartaln srtnda, Bantry Koyu'nun ucundakiyksek bir da olan Hungry Tepesi'nden balanr.Bu kitapklarda hedef hep hicivdir; tema Ayllarn detleriyle bizimkilerinkarlatrlmasdr. Hibirinde yolculuun ayrntlarnn akla yakn bir ekildeverilmesi ynnde bir aba yoktur. Her birinde yazarlar astronomi konusundatamamen cahil grnmektedir. "Hans Pfaall"da tasarm, geree benzerlik, bilimselilkeleri (konunun tuhaf doasnn el verdii lde) dnyayla ay arasndaki

yolculua uygulama giriimi asndan orijinaldir.1835iede Bulunan NotQui n'a plus qu'un moment a vivre N'a plus rien dissimuler - QU1NAULT-ATYS.1Vatanm ve ailem hakknda syleyecek pek bir eyim yok. Kt davranlar ve uzun yllar, beni birinden uzaklatrd, dierineyse yabanclatrd. Bana miraskalan servet iyi bir eitim almam salad ve dnmeye yatkn zihnim sayesindegenliimde yaptm sk almalarn birikimini yntemsel bir temeleoturtmay baardm. -Bana en ok Alman trecilerinin eserleri haz verdi; onlarno zarif deliliine sakncal bir hayranlk duyduumdan deil, kat dnce

alkanlklarm sayesinde onlarn hatalarn rahatlkla saptayabildiim iin.Mizacmn kuruluu yznden ok eletiriye uradm; hayal gcmn noksanlbana bir sumu gibi yanstld; ve fikirlerimin pyyrhonist doas banasrekli kt bir n getirdi. Aslnda fiziksel felsefeden aldm youn haz bu anok sk rastlanan bir hatasna dmeme yol at -olaylar bu bilimin ilkelerine,en dolayl yollardan bile olsa, balama alkanlndan bahsediyorum. Btnebakldnda, kimse batl inanlarn ignes fatuisi' tarafndan gerein snrlarkeskin blgesinden uzaklatrlmaya benim kadar az yatkn olamaz. Bunlarbatan sylemeyi uygun buldum ki, anlatmam gereken inanlmaz yk hayalgcnn l bir mektup ve bir hilikten ibaret olduu bir zihnin kesin deyiiyerine ok kaba bir hayal gcnn hezeyanlar olarak alglanmasn.Yurtdnda yllarca yolculuk ettikten sonra 18- ylnda zengin ve younnfuslu Cava Adas'ndaki Batavia limanndan Sunda Takmadalarna doruyola ktm. Tam anlamyla bir yolcuydum -bir eytan gibi peimi brakmayan


29/184

sinirli bir huzursuzluktan baka bir yolculuk sebebim yoktu.Gemimiz drt yz tonluk, tahtadan bakrla tutturulmu ve Bombay'da, Hint

meesiyle ina edilmi gzel bir gemiydi. Lachadive Adalar'ndan yklenenhidrofil pamuk ve ya tayordu. Gemide bunlarn yan sra Hindistancevizi lifi,hurma suyundan yaplma eker, kaymaksz sr st, Hindistancevizi vebirka sandk da haha vard. Ykleme ii beceriksizce yaplmt ve gemidensrekli tangrtlar geliyordu.ok hafif bir rzgarla yola ktk ve Cava'nn dou kysnda gnlerce bekledik.Rotamzn monotonluunu hafifleten tek olay gittiimiz takmadalardankk paralar grmekti.Bir akam, k vardavelasna yaslanm bakarken, kuzeybatdaki ok tuhaf,tek bir bulutu fark ettim. Hem rengi yznden, hem de Batavia'dan ayrldmzdanberi grlen ilk bulut olduu iin ilgi ekiciydi. Onu dikkatle gnbatmnadek izledim. Bu vakitte bir anda dou ve batya yayld, ufku ince bir buhar tabakas halinde kaplad ve alak bir kumsaln uzun eridi gibi grnmeyebalad. Az sonra bulank krmz bir renkle doan ay ve denizin tuhaf grn de dikkatimi ekti. Deniz hzla deiiyordu ve su her zamankindensaydamd. Denizin dibini ak seik grebilmeme karn, iskandili ektiimdederinliin on be kula olduunu grdm. Hava imdi dayanlmayacak kadar snmt ve stlan demirden kanlara benzeyen sarmal dumanlarla yklyd.Gece ktke rzgar dindi ve ortal hayal edilemeyecek kadar youn bir dinginlik kaplad. Pupada yanan mumun alevi hi titremiyordu ve bala iaretparmaklar arasnda tutulan bir sa teli en kk bir hareket belirtisi sergilemiyordu.Kaptan, herhangi bir tehlike belirtisi grmediinden ve kyya doru

srklenmekte olduumuz iin, yelkenlerin indirilmesini ve apann atlmasnemretti. Nbeti konulmad ve esas olarak Malayallardan oluan tayfa gverteyeuzand. Aa inerken iimde kt bir his vard. Aslnda btn belirtiler beni bir saniyelinin5 geliinden endielenmeye yneltiyordu. Kaptana korkularmdanbahsettim; ama sylediklerimi dikkate almad ve yant vermeye tenezzletmeden yanmdan ayrld. Ancak huzursuzluum uyumama engel olduve gece yars civarnda gverteye ktm. -Ayam merdivenin en st basamanakoyarken hzla dnen bir deirmen arknnkini andran yksek bir uultuyla irkildim ve bunun ne anlama geldiini kavrayamadan geminin her tarafnn sarslmaya baladn fark ettim. Bir an sonra dev, kpkl bir dalgabizi alabora etti, batan ka doru hzla ilerleyerek btn gverteleri pruvadan

pupaya ykad.O patlamann ar iddeti geminin kurtulmasn salad, iyice suyla dolmuolmasna karn, direkleri yklp yan tarafna dm olduundan, bir dakikasonra denizden ar ar kalkt ve frtnann youn basks altnda bir sre yalpaladktansonra nihayet doruldu.Beni lmekten hangi mucizenin kurtardn bilmek olanaksz. Suyun okuylasersemledikten sonra, kendime geldiimde k___________ direiyle dmenin arasnaskm olduumu fark ettim. Byk bir aba harcayarak ayaa kalktm vegzm kararm bir halde etrafa baknnca nce byk dalgalarn arasnda olduumuzudndm. Bizi yutmu olan da gibi ve kpkl okyanusun girdabhayal edilemeyecek kadar mthiti. Bir sre sonra, tam limandan ayrlrkengemiye binmi olan yal bir lsveli'nin sesini iittim. Ona tm gcmleseslendim ve en sonunda sendeleyerek k tarafna geldi. Az sonra bizden bakakurtulan olmadn fark ettik. Gvertede bulunan bizim dmzdaki herkes


30/184

denize dmt. Kaptan ve yardmclar uykularnda lm olmalyd, nkkamaralar suyla dolmutu. Yardm almadan geminin gvenliine ilikin pek azey yapabilirdik ve abalarmz ilk balarda anlk batma korkularnn yolat donup kalmalarla kesintiye urad. Palamarmz kasrgann ilk soluuylapaket ipi gibi kopmutu tabii, yoksa hemen ters dnerdik. Denizinnnde korkutucu bir hzla gidiyorduk ve gemideki birok yarktan ieri sular akyordu. Gem

Documents

EDGAR ALLEN POE - BÜTÜN HİKAYELERİ