- 1 -

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ ДЭХ ГАДААД СЕКТОРЫН ОРОЛЦОО

ХУРААНГУЙ

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààãààð Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí îðîëöîî1 ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã ãàðãàí ñóäàëñàí. Èéíõ¿¿ ñóäëàõäàà ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý áîëîí ñàëáàðóóäàä ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäàæ áóé êîìïàíèóäûí ¿éë àæèëëàãààíû èäýâõèæèë íü ñàëáàðóóäûí ºñºëòºä õýðõýí íºëººëæ áàéãàà òàíàäàëòûã ýìïèðèê áàéäëààð øàëãàñàí. 2 ̺í ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò (ÃØÕÎ), ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààí íü ÿìàð ÷èãëýëòýé áàéãàà, óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ-ûí ºñºëò íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õýð íºëººòýé áàéäëûã òóñãààð óëñóóäûí õàìòûí íºõºðëºëèéí îðíóóä (Àçåðáàéæàí, ÿðæ, Êàçàõñòàí, Ìîëäàâ, Òàæèêñòàí, Àðìåí) áîëîí Ìîíãîë óëñ ãýñýí 7 îðíû 1994-2004 îíû òîîí ºãºãäëèéã àøèãëàí ýêîíîìåòðèê àðãàç¿éãýýð ñóäàëñàí áîëíî. I. ТАНИЛЦУУЛГА Õºãæèæ áóé îðíóóäûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò óëìààð ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çäýã. Ýíý óòãààðàà ÷ ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ºñºí, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä íýìýãäýí ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé ñàëáàðóóäàä òýðã¿¿ëýõ áàéð ñóóðü ýçëýí àæèëëàæ áàéíà. Èéìä ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí îðîëöîî ÿìàð áàéãàà, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºãººæ, ¿ð àøèã íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, õºãæèëä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººã òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Ãàäààä ñåêòîðûí ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿ëýõ íºëºº, îðîëöîîã òóñ ñåêòîð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí õýäýí õóâèéã áèé áîëãîæ áàéíà âý?, ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí ¿ð íºëºº ÿìàð áàéíà âý?, óëñûí òºñâèéí òàòâàðûí îðëîãûí õýäýí õóâèéã ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä á¿ðä¿¿ëæ áàéíà, ãàäààä ñåêòîðûí äîòîîä ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëä òîîíû ºñºëòººñ ãàäíà, ÷àíàðûí õóâüä ÿìàð ýåðýã äàì íºëººëë¿¿äèéã áèé áîëãîæ áàéãàà çýðýã òóëãàìäñàí ºñóóäëóóäàä õàðèó ºãºõ íü ñîíèðõîëòîé õýäèé ÷ ìàíàé îðíû õóâüä òîîí ìýäýýëýë õîìñ, ýäãýýðèéã á¿ãäèéã íü òîîöîí ãàðãàõàä õàíãàëòòàé õýìæýýíèé òîîí ìýäýýëýë ¿ã¿é òóë òîîöîí ãàðãàõ áîëîìæ áàéñàíã¿é. Òóõàéí ñóäàëãààãààð Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí îðîëöîîíû áàéäëûã òîîí ìýäýýëëèéí áîëîìæèéí õ¿ðýýíä òàíèëöóóëàí, ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí ÷èãëýë, õàìààðëûã èæèë øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäààñ ìàíàé îðîíòîé íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ áîëîí ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà îéðîëöîî îðíóóäûã ñîíãîí Panel ºãºãäºë ¿¿ñãýí àøèãëàæ ýêîíîìåòðèê øèíæèëãýýãýýð èëð¿¿ëýí ñóäëàõûã çîðüñîí áîëíî. Ñóäàëãààíû 2 äóãààð õýñýãò "ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò"-ûí òóõàé õóóëüä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé íýð òîìú¸îã þó ãýæ àâ÷ ¿çñýí áàéäëûã äóðüäàí, îíîëûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õýðõýí íºëººëæ áîëîõ îíîëûí õàíäëàãà, ò¿¿íèéã øàëãàõ ýêîíîìåòðèê çàãâàðûã àâ÷ ¿çëýý. Ñóäàëãààíû 3 äóãààð õýñýãò ýìïèðèê áàéäëûã àâ÷ ¿çñýí áºãººä ãàäààä ñåêòîð (ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä)-ûã áèé áîëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð ãýäýã óòãààð íü ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýñãèéã ãîëëîí àâ÷ ¿çýí ñàëáàðóóä äàõü ãàäààä ñåêòîðûí ýõ

1 Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí òóõàéí ñàëáàðòàà ýçëýõ áàéð ñóóðü, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õºãæèëä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéã òîäîðõîéëîõ áàéäëààð ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí îðîëöîîã ñóäàëíà. 2 Ýíý õ¿ðýýíä ñóäëàõäàà òóõàéí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë, ç¿é áóñ ¿éëäýë, òàòâàðûí õºíãºëºëò ýäëýõ õóãàöààíäàà ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýýä íºõºí ñýðãýýëò ¿ç¿¿ëýõã¿é áàéõ, êîìïàíèà òàòàí áóóãäàõ, õóóëü áóñ ¿éëäýë ãàðãàõ çýðýã äàì íèéãýì, áàéãàëü îð÷èí, ¸ñç¿éí ÷èãëýëèéí íºõöë¿¿äèéã àâ÷ ¿çýýã¿é áºãººä ñàëáàðóóäûí çºâõºí ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àâ÷ ¿çñýí.

- 2 -

¿¿ñâýð, êîìïàíèóäûí òîî, á¿ñ íóòãèéí òàðõàëòûã ãàðãàí ñóäàëæ, ñàëáàðóóäàä èéíõ¿¿ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò, êîìïàíèóä îðæ èðñíýýð òóõàéí ñàëáàðûí ºñºëòººð äàìæèí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººòýé áàéãàà ýñýõèéã õîëáîí ñóäàëñàí. ̺í ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààí, óðò õóãàöààíû õàìààðëûã panel ºãºãäºë àøèãëàí ýêîìåòðèê ¿íýëãýý õèéí øàëãàñàí. Õàðèí 4 ä¿ãýýð õýñýãò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í, ä¿ãíýëò¿¿äèéã íýãòãýí äóðüäñàí áîëíî. II. ÎÍÎËÛÍ ÕÝÑÝà 2.1 Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí òóõàé îéëãîëò Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæèéã "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé õóóëü"-ä 1993 îíû 5 äóãààð ñàðûí 10-íû ºäºð áàòëàãäñàí "ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé" õóóëüä äàðààõ áàéäëààð çààæýý. ¯¿íä: "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò- Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëàõ, ýñõ¿ë Ìîíãîëûí àæ àõóéí íýãæòýé õàìòðàí àæèëëàõ çîðèëãîîð ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷ààñ Ìîíãîë óëñàä îðóóëæ áóé ýä õºðºíãèéí áîëîí îþóíû ¿íýò ç¿éëñèéã õýëíý." "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷- Ìîíãîë óëñàä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ áóé ãàäààäûí õóóëèéí ýòãýýä, õóâü õ¿í (Ìîíãîë óëñàä áàéíãà îðøèí ñóóäàãã¿é ãàäààäûí èðãýí áîëîí õàðüÿàëàëã¿é õ¿í, ò¿¿í÷ëýí ãàäààäàä áàéíãà îðøèí ñóóäàã Ìîíãîë óëñûí èðãýí)-èéã õýëíý." "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ- Ìîíãîë óëñûí õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó áàéãóóëàãäñàí, ä¿ðìèéí ñàíãèéí 20-èàñ äîîøã¿é õóâü íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷èéí õóâü õºðºí㺺ñ á¿ðäñýí àæ àõóéí íýãæèéã ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ ãýíý." "Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò (ÃØÕÎ)- Àëèâàà íýã óëñûí õºðºí㺠îðóóëàã÷ ººð óëñàä áèçíåñýý ºðãºæ¿¿ëýõ çàìààð àæ àõóéí íýãæèéí õóâüöààã ýçýìøèõ áºãººä íèéò õóâüöààíû ýçýìøèõ õýìæýý íü õºðºí㺠îðóóëàã÷èä àæ àõóéí íýãæèéí óäèðäëàãûí õÿíàëòûã ºã÷ áàéõ ¿åä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäëýý ãýæ îéëãîäîã".3 Äýýðõýýñ ¿çýõýä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ èðýí ºðãºæèõ áîëîí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð øèíýýð áàéãóóëàãäàæ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ãýñýí 2 áàéäàëòàé áàéæ áîëîõ õýäèé ÷ ýöýñòýý ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò (äýýð òîäîðõîéëñíû äàãóó) îðæ èðñíýýð ë ãàäààä ñåêòîð (ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ)-ûã áèé áîëãîíî. 2.2 ÃØÕÎ áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ÃØÕÎ-òàé êîìïàíèóä îëíîîð áàéãóóëàãäàæ, ÃØÕÎ íýìýãäýõ íü øóóä áîëîí äàì íºëººãººð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã ãýæ ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿çäýã. Borensztein áîëîí áóñàä (1998), Carkovic, Levine (2002), Alfaro áà áóñàä (2001) íàð cross-section ýìïèðèê ñóäàëãààíû àæëóóäààð ÃØÎÕ íü ýäèéí çàñàãò ýêçîãåí áàéäëààð ýåðýã íºëººòýé áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ýäãýýð ñóäàëãààíóóäàä ÃØÕÎ áîäèò ýäèéí çàñàãò ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýõýä òóõàéí îðíû ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë áîëîí áîëîâñðëûí ò¿âøèí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé ãýæ ¿çñýí áàéäàã. Òóõàéí õàíäëàãóóäûã õàðóóëñàí ñóóðü ñóäàëãààíóóäààñ èø òàòàí àâ÷ ¿çâýë, Borensztein áîëîí áóñàä (1998) íàðûí ñóäàëãààíä àæ ¿éëäâýðæñýí îðíóóäààñ 69 õºãæèæ áóé îðîí (ÕÁÎ)-ä îðóóëñàí ÃØÕÎ-ûí ºãºãäëèéã àøèãëàí ñóäàëæ ÃØÕÎ íü òåõíîëîãè áîëîí ºíäºð ºñºëòèéí øèëæèëòèéã áèé áîëãîñíîîð òóõàéí ÕÁÎ-íû õóâüä õ¿ì¿¿í êàïèòàëûã 3 Í.Áàòñàéõàí (2003) “Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò”

- 3 -

íýìýãä¿¿ëýõ4 ÷óõàë äàìæëàãà áîëæ áàéãààã òîäîðõîéëñîí. De Mello (1999) ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí áàéãóóëàãà (OECD)-ûí ãèø¿¿í áîëîí ãèø¿¿í áóñ Àçèéí îðíóóäûí õóâüä ñóäëàí ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ýåðýã íºëººòýéã òîäîðõîéëñîí. Reisen áîëîí Soto (2001) íàð ÃØÕÎ áîëîí íýã òàëò õºðºíãèéí óðñãàë, ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí õîîðîíä ýåðýã õàìààðàëòàé áîëîõûã ¿ç¿¿ëñýí áàéäàã. Ýäãýýðýýñ àâ÷ ¿çâýë ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, õºãæèëä ýåðýã íºëººòýé áîëîõ íü îëîí ñóäàëãààíû àæëóóäààð íîòëîãäñîí áàéíà. Îíîëûí õóâüä ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õýðõýí íºëººòýé áàéæ áîëîõûã ↑↑→GDPFDI õîëáîîãîîð ãàðãàõûí òóëä äàðààõ ýíãèéí äîòîîä ºñºëòèéí çàãâàðààð òàéëáàðëàí àâ÷ ¿çüå. ¯éëäâýðëýëèéí ôóíêö íü êàïèòàë (K) áîëîí õ¿ì¿¿í êàïèòàë (H), õºäºëìºð (L)-ººñ õàìààðàõ áºãººä òåõíîëîãè (À)-èéí äýâøèë ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñèéã ÷àíàðæóóëæ, ñàéæðóóëäàã ãýæ òààìàãëàÿ: );;( ALAHAKFY = (1)

Îíîëûí õóâüä (1) õýëáýðèéí ¿éëäâýðèéí ôóíêöûã õºäºëìºð õýìíýñýí òåõíîëîãèòîé, õ¿ì¿¿í êàïèòàëòàé, òåõíîëîãèéí äýâøëýýð êàïèòàë, õ¿ì¿¿í êàïèòàë íü ñàéæèðäàã ¿éëäâýðëýëèéí ôóíêö ãýæ ¿çíý. Èíãýæ ¿çñýíýýð íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü (2) õýëáýðòýéãýýð áóþó õ¿÷èí ç¿éëñèéí ºñºëò áîëîí òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ºñºëòèéã òýäãýýðèéí ìýäðýìæýýð (Êîáá-Äóãëàñûí ¿éëäâýðëýëèéí ôóíêûí õóâüä) õàðãàëçàí ¿ðæ¿¿ëñýí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

( )AA

LL

HH

KK

AA

LL

AA

HH

AA

KK

YY &&&&&&&&&&&

γβαγβαγβα +++++=⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++⎟⎟

⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛++⎟⎟

⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛+= (2)

Ýíä −α Êàïèòàëûí ìýäðýìæ, β - Õ¿ì¿¿í êàïèòàëûí ìýäðýìæ, γ - Õºäºëìºðèéí

ìýäðýìæ, ( )γβα ++ - Òåõíîëîãèéí ìýäðýìæ ÃØÕÎ ºñºõ íü òåõíîëîãèéí äýâøëèéã áèé áîëãîõ, êàïèòàëæèëòûã ñàéæðóóëàõ, õ¿ì¿¿í êàïèòàëûã íýìýãä¿¿ëýõ, òåõíîëîãèéí äýâøëýýð õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ íýìýãäýõ áºãººä ýíý õýðýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, õºãæèëä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.5 ¯¿íèéã ñõåìýýð õàðóóëáàë: ( ) ( ) ( ) ↑↑⇒↑↑↑↑⇒ YALAH ,,AK,AFDI áóþó ↑↑⇒YFDI áàéíà. Èéìä îíîëûí õóâüä ÃØÕÎ îðæ èðýõ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ýåðýã øóóä íºëººòýé áàéæ áîëîõ áºãººä õàðèí ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä îð÷èí ¿åèéí øèíý òåõíèê, òåõíîëîãè, õ¿ì¿¿ñèéí åðºíõèé ìýäýýëýë ìýäëýã ÷àäâàð äýýøëýõ, àæëûí áàéð áèé áîëîõ (ºðõèéí îðëîãî ºñºõ), äýä á¿òýö, îð÷èí ñàéæðàõ, òàòâàðûí îðëîãî ºñºõ çýðýã õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð äàìæèí äàì íºëººã ¿ç¿¿ëäýã. Ìºí ¿¿íèé ýñðýãýýð áóþó ÃØÕÎ îðæ èðíýýð ýäèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õóðäñàõààñ ãàäíà ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé áàéõ íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ýðãýýä äàëëàäàã áàéæ áîëíî . ªºðººð õýëáýë ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ñàéòàé áàéãàà, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë íü òîãòâîðòîé áàéãàà îðîíä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷èä èë¿¿ ¿ð ºãººæòýé, ºñºæ áóé ñàëáàðò èë¿¿òýé õºðºí㺠îðóóëàõ, ÃØÕÎ-òàé êîìïàíè áàéãóóëàõ õàíäëàãà áàéäàã. Ýíý òîõèîëäîëä ↑↑→ FDIGDP õîëáîîã ìºí øàëãàõ áàéäëààð ñóäëàõ ¸ñòîé áîëíî. 2.3 ÃØÕÎ áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã øàëãàõ ýêîíîìåòðèê çàãâàð 4 Likewise, Xu (2000) нар АНУ-ын ОУ-ын үйлдвэрлэлийн компаниудын тоон мэдээлэл ашиглан технологийн шилжилтээс бий болох өгөөж нь хүмүүн капиталыг нэмэгдүүлж байгааг тодорхойлон гаргасан. 5 Èéíõ¿¿ ÃØÕÎ îðæ èðýõ íü òåõíîëîãèéí äýâøèë, ìýäëýã áîëîâñðîëûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ÀK, ÀH-ыг өсгөхөөс гадна, K,H-үүд нь хөрөнгө оруулалт орж ирэхэд хэмжээний хувьд бодитоор бас өсөн ìºí àæëûí áàéð íýìýãäýõ тул AK,AH,AL нь илүү хурдтай өс÷ эдгээрийн өсөлт нь эдийн засгийн өсөлтөд үндсэн байр суурь эзэлдэг.

- 4 -

Ýíý õýñýãò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò (ÃØÕÎ) áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààíû õàìààðëûã øèíæëýõ ýêîíîìåòðèê çàãâàðûã àâ÷ ¿çüå. 2.2 õýñýãò îíîëûí õóâüä ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíä õàìààðàë áàéæ áîëîõ áºãººä ýäãýýð íü õàðèëöàí áèå áèåýíäýý íºëºº ¿ç¿¿ëæ áîëîõ òàëààð äóðüäñàí. Èéìä ÃØÕÎ-ûí ºñºëò íü ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí øàëòãààí áîëæ áàéíà óó?, ÄÍÁ-íèé ºñºëò íü ÃØÕÎ-ûã äàëëàõ øàëòãààí áîëæ áàéíà óó? ãýäýã àñóóëòûí õàðèóëòûã îëîõîä òóñ çàãâàð òóñëàõ þì. Èéíõ¿¿ ñóäëàõäàà ÄÍÁ-íèé ëîãàðèôì (log(GDP)) áîëîí ÃØÕÎ-ûí ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâü(FDI/GDP) ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä 2 õóâüñàã÷èéí âåêòîð àâòîðåãðåññèâ (Bi-Variate Vector Autoregressive-VAR) çàãâàðûã àøèãëàëàà. Òîîí ºãºäëèéí õóâüä ¯ÑÃ-ûí ÃØÕÎ-ûí òîî, Åâðîïûí ñýðãýí áîñãîëò, õºãæëèéí áàíêíû Transition Report 2002, 2004 áîëîí World Investment Report 2005-ààñ 7 îðíû 11 æèëèéí (1994-2004) ìýäýýëëýýð áàéãóóëñàí panel ºãºãäºë àøèãëàñàí. Äàðààõ õÿëáàð òýìäýãëýãýý õèéå. ¯¿íä:

[ ]′= itGDPitFDIitGDPitx ),log( ,

ýíä i - Îðíóóäûí èíäåêñ (i=1,...,N), t- õóãàöààíû èíäåêñ (t=1,...,T). itx ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí

õóâüä VAR çàãâàðûã áè÷âýë:6

ittiiitiitiittxAxAx ελδµ +++++=

−− 2211 (1)

ýíä jiA - ( 22× ) õýìæýýñòýé îðíóóäûí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëñýí ïàðàìåòðûí ìàòðèö,

iµ áîëîí iδ -óóä íü ( 12× ) õýìæýýñòýé óëñ á¿ðèéí îíöëîãèéã èëýðõèéëñýí ñóë ãèø¿¿í

áîëîí òðåíä ïàðàìåòð¿¿ä, tλ - ( 12× ) õýìæýýñòýé, òýã äóíäàæòàé, õóãàöààíû òóðø

ººð÷ëºãäºõ íºëººëºë, îðíóóäûí õóâüä èæèëõýí ãýæ òààìàãëàñàí, itε - ( 12× ) õýìæýýñòýé

àëäààíû ìàòðèö, ¿¿íèéã ( )iiid Ω,0 , ìºí êîâàðèàöûí ìàòðèö íü ýåðýã òîäîðõîéëîãäîíî

ãýæ òààìàãëàñàí. Òóõàéí çàãâàðò àøèãëàæ áóé òîîí ºãºãäºë íü panel òóë òóõàéí òîîí ìýäýýëëèéí øèíæ ÷àíàðààñ ¿¿äýí àëäààã ittiiit tu ελδµ +++= ãýæ ¿çñýí. iµ íü òóõàéí

îðíû õóâüä õóãàöààíààñ øàëòãààëàõã¿é ººð÷ëºãääºã õ¿÷èí ç¿éëñèéã èëýðõèéëýõ ïàðàìåòð, õàðèí iδ íü òóõàéí îðíû îíöëîãîîñ õàìààðàí öàã õóãàöààíû õóâüä ººð÷ëºãäºæ

áóé íºëººëëèéã èëýðõèéëíý. tλ íü óëñ îðíóóäûí îíöëîãîîñ øàëòãààëàõã¿éãýýð öàã

õóãàöààíû õóâüä ººð÷ëºãäºõ ººð÷ëºëòèéí ïàðàìåòð, ýíä óëñ îðíóóäûí õóâüä iδ íü

òîãòìîë áàéõ áîë ò¿¿íèé íºëººã tλ äàâõàð àãóóëíà. Õàðèí itε íü òóõàéí îðíû îíöëîã

áîëîí õóãàöààíààñ çýðýã øàëòãààëæ áàéäàã õ¿÷èí ç¿éëñèéã àãóóëíà. ÃØÕÎ íü ÄÍÁ-íèé Ãðàíæåð øàëòãààí áîëîõã¿é ãýñýí òààìàãëàë íü äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî:

,0):( )(120 =→ jiaGDPFDIH 2,1=j (2)

ýíä 0)(12=

jia íü jiA ìàòðèöûí (1,2) ýëåìåíò¿¿ä. Õýðâýý òóõàéí òààìàãëàë íÿöààãäâàë

ÃØÕÎ íü ÄÍÁ-íèé Ãðàíæåð øàëòãààí áîëíî ãýæ ¿çíý. Ýñðýã òààìàãëàë áóþó ÄÍÁ íü ÃØÕÎ-ûí Ãðàíæåð øàëòãààí áîëîõã¿é ãýñýí òààìàãëàë íü:

( ) ,0):( 210 =→ jiaFDIGDPH 2,1=j (3)

6 Ýìïèðèê øèíæèëãýýãýýð статистик шалгуурууд болон алдааны автокорреляцийн хувьд бусад лагаас 2-ð ýðýìáèéí VAR загвар нь харьцангуй сайн үнэлгээ харуулсан. Иймд тухайн загвартаа VAR(2) загварыг сонгон ашигласан.

- 5 -

ÃØÕÎ áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààíûã ñóäàëñàí ñóäàëãààíû àæëóóä îëîí áàéäàã. Ýäãýýðýýñ òîâ÷ àâ÷ ¿çâýë Zhang (2001) 11 îðíû õóâüä óëñ óëñààð íü time series ºãºãäºë àøèãëàí àëäààã çàëðóóëàõ çàãâàð (error correction model) àøèãëàí ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí õîîðîíäûí óðò õóãàöààíû Ãðàíæåð øàëòãààíûã øàëãàñàí. ¯ð ä¿í íü 6 îðíû õóâüä ëîãàðèôì ÃØÕÎ áîëîí ºñºëòèéí õîîðîíä êîèíòåãðýøí õàìààðàë áàéãààã¿é áºãººä çºâõºí íýã îðíû õóâüä ÃØÕÎ íü ºñºëòèéí Ãðàíæåð øàëòãààí áîëæ áàéãààã õàðóóëñàí. Õàðèí Nair-Reichert áîëîí Weinhold (2001) íàð 24 îðíû 1971-1995 îíû ºãºãä뺺ð panel ¿¿ñãýí øàëòãààíûã øàëãàñàí. ¯ð ä¿íä íü ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ÷óõàë íºëººòýé áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Õýðâýý ÃØÕÎ íü ÄÍÁ-íèé Ãðàíæåð øàëòãààí áîëäîã áîë ýíý íü ìºí ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí øàëòãààí áîëíî ãýæ ¿çýí VAR çàãâàðûã error- correction õýëáýðò îðóóëàí äàõèí áè÷âýë:

ittiiitiitiittxxx ελδµ ++++Π+∆Γ=∆

−− 111 (4)

ýíä ( ),21 IAA

i ii −+=Πii

A21

−=Γ îðëóóëãà õèéãäñýí áîëíî.7

Ýíý òîìú¸îëîëä õàìààðàõ õóâüñàã÷èä íü log(GDP)-èéí ººð÷ëºëò (ýäèéí çàñãèéí ºñºëò) áîëîí ÃØÕÎ-ûí ººð÷ëºëò áàéíà. Error -correction õýëáýðèéí õóâüä Ãðàíæåð øàëòãààíû òààìàãëàë íü :

( )

2,1,00:)(

2,1,00:

12210

12120

===→

===→

jandFDIGDPH

jandGDPFDIH

πγ

πγ (5)

Çàðèì ñóäëàà÷èä (Zhang (2001) áîëîí Basu áà áóñàä (2003)) Ãðàíæåð øàëòãààí áàéõã¿é ãýñýí óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíû 2 äýä òààìàãëàëûã àâ÷ ñóäàëñàí áàéäàã. Áîãèíî õóãàöààíû Ãðàíæåð øàëòãààí áîëîõã¿é ãýñýí òààìàãëàë íü Γ ìàòðèöûí ýåðýã

äèàãîíàëèéí ýëåìåíò¿¿ä ( 0,02112== γγ ) òýãòýé òýíö¿¿ áîë óðò õóãàöààíû Ãðàíæåð

øàëòãààí áîëîõã¿é ãýñýí òààìàãëàë íü Π ìàòðèöûí ýåðýã äèàãîíàëèéí ýëåìåíò¿¿ä

( 0,02112== ππ ) íü òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ ¸ñòîé áîëíî.

Ìàíàé ñóäàëãààíû õóâüä Ãðàíæåð øàëòãààíû ñîíãîäîã õýëáýð áîëîõ (5) õýëáýðèéí òýã òààìàãëàëûã àøèãëàíà, íºëººòýé ýñýõèéí (neutrality) òààìàãëàëä Π ìàòðèöûí ýåðýã

äèàãîíàëèéí ýëåìåíò¿¿ä ( 0,02112== ππ ) íü òýãòýé òýíö¿¿ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàñàí

áîëíî. ͺ뺺òýé ýñýõèéí (neutrality) òààìàãëàëûã øàëãàõ íü ñîíèðõîëòîé, ó÷èð íü óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ ºñººä áàéõ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººòýé ýñýõèéã ìýäýõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Àíõíû (1) õàìààðëûã moving average õýëáýðò øèëæ¿¿ëæ çàãâàðûã äàõèí èõ Ò ò¿¿âðèéí õóâüä áè÷âýë:

( ) ( ) ( )conditioninitialLCtCx ittiiiiit++++= ελδµ )( (6)

Ýíý çàãâàðûí õóâüä óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ-ûí ÄÍÁ-íä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº íü

)(12 ic -ýýð

èëýðõèéëýãäýíý. Ýíý íºëººëëèéã óðò õóãàöààíû íºëººëèéí ïàðàìåòðèéã àøèãëàí òîîöîõ áºãººä ýäèéí çàñãèéí îíîëûí õóâüä óðò õóãàöààíû õàìààðàë íü òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò òîãòâîðòîé òºëºâ äýýðýý áàéãàà ¿åä áóþó òýäãýýðèéí ºñºëò íü òýã áîëñîí ¿åä ãàð÷ èðäýã. Èéìä (4) õàìààðëûí ºñºëò¿¿ä áóþó ººð÷ëºëò íü òýã áîëîõ áºãººä ¿ëäýæ áóé õýñãèéã íü moving average õýëáýðò øèëæ¿¿ëæ õàðãàëçàõ êîýôôèöèåíòèéã (6)-òàé òýíö¿¿ëýõ áàéäëààð

7 Òýãøèòãýë (1)-ээс лагтай үзүүлэлтүүдийг хойноос нь урагш нь ялгавар авах байдлаар óñòãàõ çàìààð (4)-г гаргасан болно.

- 6 -

óðò õóãàöààíû õàìààðëûí êîýôôèöèåíòèéí ìàòðèöûã òîäîðõîéëáîë (C áîëîí Πìàòðèöûí õàìààðàë íü):

⎥⎥

⎦

⎤

⎢⎢

⎣

⎡

−

−

Π=Π−= −

)(11)(21

)(12)(22

1 1

ii

ii

iii

Cππ

ππ

(7)

Ýíý õàìààðëààñ neutrality áàéäàë íü: õýðâýý 0)(12 =iπ áóþó 0)(12=

ic áàéâàë óðò õóãàöààíä

ÃØÕÎ íü ÄÍÁ-íä îãò íºëººã¿é áàéíà.8 Òóõàéí çàãâàðûã àøèãëàí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýã õèéñíýýð ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ õîîðîíäûí ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ (ÃØÕÎ-ûí ºñºëò íü ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí øàëòãààí áîëæ áàéíà óó, ýñâýë ÄÍÁ-íèé ºñºëò íü ÃØÕÎ-ûã äàëëàæ áàéíà óó ãýñýí àñóóëòûí õàðèóëòûã îëîõ), ìºí óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ-ûí 1 õóâèéí ºñºëò íü ÄÍÁ-íèé õýäýí õóâèéí ºñºëòèéã áèé áîëãîæ áàéãààã òîäîðõîéëîõ áîëîìæèéã áèé áîëãîõ þì. III. ЭМПИРИК СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ 3.1 Ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò 3.1.1 Ìîíãîë óëñûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò, ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí òàëààð Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìàíàé îðîíä îðæ èðæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëò ¿¿íýýñ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã àâ÷ ¿çüå. Ìîíãîë óëñûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òýö, ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâèéã9 1990-2004 îíû áàéäëààð õ¿ñíýãò 1-ä ¿ç¿¿ëëýý. Ýíä íýã ç¿éëèéã òîäîòãîõîä ãàäààäûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí ÃØÕÎ-ûí òîîí ìýäýýëýëèéã ¯ÑÃ-ààñ àâ÷ àøèãëàñàí áºãººä ¯ÑÃ-ò ãàð÷ áóé òóõàéí òîî íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí îðæ èðñýí ã¿éöýòãýëýýðõ ä¿í áóñ, õàðèí ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í áîëíî. Õ¿ñíýãò 1-ýýñ õàðàõàä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóâüä 1992 îíä ìàíàé îðîíä ýäèéí çàñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò¿¿ä ÿâàãäàæ, óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçðóóä õóâü÷ëàãäàí, õóâü÷ëàãäàõ íýðèéäëýýð õóâüä øèëæñýí ¿éëäâýð¿¿äèéí äàìïóóðàë, ãàäààä îð÷íû õóâüä ñîöèàëèñò õàðèëöààòàé áàéñàí îðíóóäûí õóâüä ìºí çàäàðñíààñ õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ èðýõã¿é çîãñîíãè áàéäàëä õ¿ðñýí. ̺í õýò ºíäºð èíôëÿöè, ýäèéí çàñãèéí óíàëò çýðýã íü õºðºí㺠îðóóëàã÷èä îðæ èðæ èðýõýýñ ç¿ðõøýýõýä õ¿ðãýæ áàéñíû äýýð õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºãººæ òóõàéí ¿åä ÿìàð áàéõ ýñýõ òàëààð ñóäàëãàà, øèíæèëãýý õèéãäýýã¿é, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðõç¿éí àêò á¿ðäýýã¿é, òàòâàðûí îð÷èí òîäîðõîé áóñ, ºíäºð áàéñàí çýðãýýñ óëáààòàéãààð ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷ íàð îðæ èðýýã¿é, ýäèéí çàñãèéí õóâüä òîãòâîðã¿é áàéñàí íü òóõàéí îíä ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàëò ñ¿¿ëèéí 15 æèëä õàìãèéí äîîä ò¿âøèíäýý õ¿ðñýí. ªºðººð õýëáýë, 1990 îíä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ÄÍÁ-íèé 11.8 % áàéñàí áîë 1991 îíä 8.2% áîëæ áóóðàí 1992 îíû áàéäëààð 1.7%-ä õ¿ð÷ áóóðñàí. Õàðèí 1993 îíä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé" õóóëü áàòëàãäñàí, òàòâàðûí îð÷íû ñóóðü òàâèãäñàí, âàëþòûí õàíøèéã õºâäºã òîãòîëöîîíä îðóóëñàí áîëîí ãàäààä óëñóóäòàé ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàà òîãòîîñíîîð ýäèéí çàñãèéí õóâüä øèëæèëòèéí ÿâöäàà áàéñàí 8 0)(21 =iπ үед ДНБ-ний ГШХО-д үзүүлэх нөлөөлөл нь neutrality байна. 9 Хөрөнгө оруулалт болон ДНБ-ний харьцаа нь тухайн улс нийт үйлдвэрлэлийнхээ хэдэн хувьтай тэнцэх хөрөнгө оруулалт хийж байгааг илэрхийлнэ. Тухайн харьцаа өсөх нь шинэ үйлдвэр, шинэ технологи бий болж байна гэдэг утгаараа эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгахад чухал ач холбогдолтой байдаг.

- 7 -

ìàíàé îðíû ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëò ºìíºõ îíóóäòàé õàðüöóóëàõàä îãöîì íýìýãäñýí. ªºðººð õýëáýë ºìíºõ îíûõîî ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààñ 30 äàõèí èõ õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ èðæ, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ÄÍÁ-íä ýçëýõ10 õóâü 12.3%-ä õ¿ðñýí õýäèé ÷ ýíý õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýõ õýñýã íü êîìïàíèóäûí õóâüöàà õóäàëäàæ àâàõ, òîíîã òºõººðºìæèéã øèíý÷ëýõ õºðºíãº, ñàíõ¿¿æèëòèéí øèíæ ÷àíàðòàé áàéñàí (øèíýýð êîìïàíè áàéãóóëààã¿é) áºãººä ýíý íü íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 0.7% íü ë ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò áàéñíààð íîòëîãäîæ áàéíà. 1993 îíä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà 23.2%, 1994 îíä 19.2%, 1995 îíä 16.6% áàéãààãààñ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò 1994 îíä 9.3%, 1995 îíä 7.8% áóþó íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí òýí õàãàñûã íü ýçýëæ áàéñàí áîë óëñ îðíû ýäèéí çàñàãò áîäèòîé õóâü íýìýð ¿ç¿¿ëäýã ãýæ ¿çäýã ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 1994 îíä 1.5%, 1995 îíä 3.3% áîëæ ºññºí áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàäàà áàãà õóâü ýçýëæ áàéñàí õýäèé ÷ íèéò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâü ºñºõ õàíäëàãà ýíý ¿åýñ àæèãëàãäàæ ýõýëñýí. Õàðèí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò äîòðîî øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã àâ÷ ¿çâýë 1996 îíä 5.7%, 1997 îíä 4.0%, 1998 îíä 5.0%, 1999 îíä 10.0% áàéñàí áºãººä 1993-1998 îíû õîîðîíä ìàíàé îðîíä õèéãäñýí õºðºí㺠îðóóëàëòàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠áàãà õóâü ýçýëæ áàéñàí áîë 1999 îíä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí 63.3%-ã, íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 36.0%-ã ýçëýõ áîëñîí áàéíà. 2000 îíîîñ ìàíàé îðíû Çàñãèéí ãàçðààñ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèõ çîðèëãîîð ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷äûí ÷óóëãàíûã ñàëáàðûí øóãàìààð çîõèîí áàéãóóëàõ áîëñîí, ìºí Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí áàéäàë òîãòâîðæèí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñàéæðàí, óëñ òºðèéí áàéäàë òîãòâîðæèí ¿¿íòýé óÿëäàí õóóëü, ýðõç¿é, òàòâàðûí îð÷èí òîãòâîðòîé áàéæ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð ºãººæ, íººö, çàõ çýýëèéí áàéäëûí ñóäàëãààíóóä õèéãäýõ áîëæ, ºãººæ ºíäºðòýé ºñºæ áóé ñàëáàðò èõ õýìæýýãýýð õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ èðýõ áîëñíîîð õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºñºõ áîëñîí. ÄÍÁ-íä ýçëýõ íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 2000-2004 îíä 26.5-29.2%-òàé áàéëàà. Ýäãýýðýýñ õàðàõàä 2000 îíîîñ õîéø íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóðäàöòàé ºñºëò íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòººð òàéëáàðëàãäàõ áºãººä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò äîòðîî øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò íü 61.2-93.5%-èéã ýçýëæ áàéñàí áàéíà. Õàðèí 2004 îíä õºðºí㺠îðóóëàëò íýðëýñýí ä¿íãýýðýý ºññºí áºãººä ºìíºõ æèë¿¿äèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð àøèã áîëîí ãàäààä çàõ çýýëèéí òààòàé íºõö뺺ñ ýäèéí çàñàã 2004 îíä 10.6% áîëæ ºññºíòýé õîëáîîòîéãîîð õºðºí㺠îðóóëàëò, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà áóóð÷ýý.

10 Гадаадын хөрөнгө оруулалт, ДНБ-ний харьцаа нь тухайн улсын нийт үйлдвэрлэлийн хэдэн хувьтай тэнцүү хэмжээний гадаадын хөрөнгө оруулалт манай оронд орж ирж байгааг илэрхийлнэ. тухайн харьцаа өсөх нь тухайн улсад гадаадын санхүүгийн эх үүсвэр их хэмжээгээр орж ирж байгааг илэрхийлэх бөгөөд ГШХО болон ДНБ-ний харьцаа өсөх нь эдийн засаг дахь гадаад секторын үйл ажиллагаа идэвхижил, тэдгээрийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг давхар илэрхийлдэг.

- 8 -

Хүснэгт 1. Монгол Улсын нийт хөрөнгө оруулалт, эх үүсвэрийн бүтэц, ДНБ-нд эзлэх хувь, 1990-2004 он*

Ýõ ¿¿ñâýðýýð, сая төгрөгөөр ДНБ-нд эзлэх хувь (%)

Дотоодынх Дотоодынх (%) Он Íèéò

õºðºí㺠оруулалт

Уëñûí (äîòîîäûíõ)

Бàíêíû çýýë

Өºðèéí õºðºíãº

Гàäààäûí хөрөнгө оруулалт

Нийт хөрөнгө оруулалт

(%) Уëñûí (äîòîîäûíõ)

Бàíêíû çýýë

Өºðèéí õºðºíãº

Гàäààäûí хөрөнгө оруулалт

(%)

Үүнээс гадаадын

шууд хөрөнгө оруулалт

(%)

1990 3 383.9 1 237.2 378.9 534.2 1 233.6 32.3 11.8 3.6 5.1 11.8 ~ 1991 3 928.7 970.1 267.8 1 132.2 1 558.6 20.8 5.1 1.4 6.0 8.2 ~ 1992 5 052.5 946.8 1 702.8 1 592.9 810.0 10.7 2.0 3.6 3.4 1.7 ~ 1993 45 200.0 5 000.0 4 400.0 11 800.0 24 000.0 23.2 2.6 2.3 6.1 12.3 0.7 1994 62 214.8 9 714.8 3 900.0 18 500.0 30 100.0 19.2 3.0 1.2 5.7 9.3 1.5 1995 91 527.0 13 200.0 9 000.0 26 617.0 42 710.0 16.6 2.4 1.6 4.8 7.8 3.3 1996 135 250.9 8 385.9 5 034.9 39 404.9 82 425.2 20.9 1.3 0.8 6.1 12.7 5.7 1997 180 300.0 19 000.0 8 000.0 40 000.0 113 300.0 21.7 2.3 1.0 4.8 13.6 4.0 1998 207 956.1 25 513.4 13 001.6 69 861.1 99 580.0 25.4 3.1 1.6 8.5 12.2 5.0 1999 257 342.3 24 484.8 11 005.2 75 663.2 146 189.1 27.8 2.6 1.2 8.2 15.8 10.0 2000 284 733.5 37 442.4 22 700.0 56 554.2 168 036.9 27.9 3.7 2.2 5.6 16.5 10.1 2001 309 530.4 40 870.3 11 018.4 55 736.2 200 905.5 27.7 3.7 1.0 5.0 18.0 12.1 2002 329 270.2 44 215.5 22 639.0 52 136.1 210 279.6 26.5 3.6 1.8 4.2 16.9 15.8 2003 426 660.3 55 028.7 29 822.6 67 679.5 274 129.5 29.2 3.8 2.0 4.6 18.8 15.8 2004 501 876.0 69 021.7 57 499.9 134 841.5 240 513.0 27.8 3.8 3.2 7.5 13.3 ~

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

Энд: *- Гадаадын болон ГШХО нь гадны хөрөнгө оруулагчид “Гадаадын хөрөнгө оруулалтын газар”-аас компани байгуулах зөвшөөрөл авахдаа амалсан (амлалтаарх) хөрөнгө оруулалтын дүнгээр байгаа болно.

- 9 -

ªºðèéí îðíû ÃØÕÎ/ÄÍÁ õàðüöààã øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëñàí áàéäëûã õ¿ñíýãò 2-ò õàðóóëëàà. Õ¿ñíýãò 2. Øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí ÃØÕÎ/ÄÍÁ (FDI/GDP)-íèé õàðüöàà.

Àðìåí ÿðæ Óçáåêèñòàí Êèðãèç Ìîíãîë* Óíãàð Ïîëüø

1994 1.2 0.6 1.3 3.1 1.5 2.7 0.6

1995 2.0 0.2 -0.3 5.7 3.3 9.9 1.0

1996 1.1 1.8 0.7 2.4 5.7 5.0 2.0

1997 3.2 6.7 1.5 4.7 4.0 3.8 2.2

1998 11.8 5.3 1.3 5.2 5.0 3.4 3.2

1999 6.7 2.1 1.5 3.0 10.0 3.5 4.1

2000 5.5 4.3 0.8 -0.4 10.1 2.3 5.1

2001 3.3 2.5 1.1 1.4 12.1 4.0 3.6

2002 4.7 3.9 0.8 1.6 15.8 4.3 2.0

2003 4.9 7.8 0.8 0.9 15.8 0.6 1.9

2004 5.8 10.3 2.0 5.7 12.1 3.6 2.2 Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð, European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), "Transition report 2002 and 2004" *-¯ÑÃ, òóñ òîîöîîíä ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í áîëíî. Õ¿ñíýãò 2- îîñ õàðàõàä 1994-1998 îíû õîîðîíä ìàíàé îðíû ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé áóñàä òóñãààð óëñóóäûí õàìòûí íºõºðëºë (ÒÓÕÍ)- èéí îðíóóä (Àðìåí, ÿðæ, Êèðãèç, Óçáåêñòàí), Òºâ Åâðîï áîëîí Áàëòûí îðíóóä (Óíãàð, Ïîëüø) -ûí ò¿âøèíòýé îéðîëöîî ò¿âøèíä áóþó 1.5-5.0 õóâü áàéñàí áîë 1999 îíä ìàíàé îðíû ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò îãöîì íýìýãäýæ òóñ õàðüöàà 10 õóâüä õ¿ð÷ óëìààð öààø ºññºí íü øèëæèëòèéí òóõàéí îðíóóäààñ òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä ºíäºð áàéíà. Òóñãààð óëñóóäûí õàìòûí íºõºðëºë (ÒÓÕÍ)-èéí îðíóóäààñ Óçáåêñòàí óëñûí ÃØÕÎ/ÄÍÁ õàðüöàà õàìãèéí äîîãóóð áóþó 1.7-2.0 õóâü áàéäàã áîë 2000-2004 îíû õîîðîíä Àðìåíû ÃØÕÎ/ÄÍÁ õàðüöàà 3.3-5.8 õóâü áóþó õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé, ÿðæèéí õóâüä 2000-2002 îíóóäàä 2.5-4.3 õóâü, 2003-2004 îíóóäàä 7.8-10.3 õóâü áîëòëîî ºññºí, Êèðãèçûí õóâüä 2000-2003 îíóóäàä 0.9- 1.6 õóâü áàéñàí áîë 2004 îíä 5.7 õóâü áîëòëîî ºññºí áàéíà. Ýíäýýñ ¿çýõýä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÒÓÕÍ-èéí îðíóóä áîëîí ìàíàé îðîíä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºññºí áàéíà. Õàðèí Òºâ Åâðîï áîëîí Áàëòûí îðíóóä áîëîõ Óíãàðûí õóâüä òóñ õàðüöàà 1996-2001 îíóóäûí õîîðîíä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé 2.3-5.0 õóâü, Ïîëüø óëñûí õóâüä 2.0-5.1 õóâü áàéñàí áàéíà. Ìîíãîëûí ÃØÕÎ/ÄÍÁ-íèé õàðüöàà íü 1993-1995 îíóóäàä 0.7-3.3 õóâü, 1996-1998 îíû îíóóäàä 4.0-5.7 õóâü áàéñàí áîë 1999-2004 îíû õîîðîíä 10.0-15.8 õóâü áîëòëîî ºññºí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëòèéã áóñàä ýäèéí çàñãóóäòàé õàðüöóóëæ àâ÷ ¿çâýë: 1980-1990 îíû ¿åä äýëõèéí õóâüä òóõàéí õàðüöàà äóíäàæààð 6.7 õóâü, õºãæñºí ýäèéí çàñãèéí õóâüä 4.9 õóâü, õºãæèæ áóé ýäèéí çàñãèéí õóâüä 12.6 õóâü, õºãæèæ áóé îðíóóäûí õóâüä (Õÿòàä ãýõ ìýò) 13.5 õóâü áàéñàí áîë 2000-2004 îíû õîîðîíä äóíäàæààð äýëõèéí õóâüä òóõàéí õàðüöàà 22.3 õóâü, õºãæñºí ýäèéí çàñãèéí õóâüä 18.7 õóâü, õºãæèæ áóé ýäèéí çàñãèéí õóâüä 36.0 õóâü, õºãæèæ áóé îðíóóäûí õóâüä (Õÿòàä ãýõ ìýò) 35.8 õóâü áàéæýý.11 Ìàíàé óëñ õºãæèæ áóé ýäèéí çàñãèéí àíãèëàëä îðîõûí õóâüä äóíäàæ ò¿âøèíòýé íü õàðüöóóëæ ¿çýõýä ìàíàé îðíû ÃØÕÎ/ÄÍÁ-íèé õàðüöàà ìàø äîîãóóð ò¿âøèíä áàéíà. Õàðèí 2000-2004 îíû õîîðîíä òóõàéí õàðüöààã õºãæèæ áóé ýäèéí çàñãèéã äîòîð íü çàäàëæ àâ÷ ¿çâýë Àôðèêûí Ñàõàðûí á¿ñ íóòàãò 37.5 õóâü, Õîéä Àìåðèêò 48.8 õóâü, Ç¿¿í

11 Ýõ ñóðâàëæ: UNCTAD, FDI database

- 10 -

õîéä Àçèä 38.0 õóâü, æèæèã õºãæèæ áóé îðíóóäàä 23.5 õóâü áàéíà. Ýäãýýðòýé õàðüöóóëàõàä ìàíàé îðíû ÃØÕÎ/ÄÍÁ õàðüöàà õàíãàëòã¿é áàéíà. 3.1.2 Íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí á¿òýö: Òåõíîëîãèéí á¿òýö, ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òýö Íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûã á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çñýí áàéäëûã òåõíîëîãèéí á¿òýö (Áàðèëãà óãñðàëò, òîíîã òºõººðºìæ, áóñàä) áîëîí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òöèéã (äîòîîä ýõ ¿¿ñâýð: óëñûí, áàíêíû çýýë, ººðèéí õºðºí㺠áîëîí ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëò) õàâñðàëò 1-ä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâèàð ¿ç¿¿ëñýí. 1993-2000 îíû õîîðîíä õºðºí㺠îðóóëàëòûí á¿òöýä ººð÷ëºëò îðñîí áºãººä òåõíîëîãèéí á¿òöèéí õóâüä áàðèëãà óãñðàëòûí ýçëýõ õóâü 62.8%-èàñ 25.4% áîëæ áóóð÷, òîíîã òºõººðºìæèä îðóóëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 36.8%-èàñ 43.3% õ¿ðòëýý ºññºí áàéíà. Ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâüä óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçðóóä õóâü÷ëàãäàí ýäèéí çàñàãò óëñûí ñåêòîðûí ýçëýõ õóâü áóóðñàíòàé õîëáîîòîé äîòîîä õºðºí㺠îðóóëàëòûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâü 15.6%-ààñ 13.1% áîëòëîî áóóðñàí. ̺í áàíê ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûí ¿å òààðñàíòàé õîëáîîòîé áàíêíû çýýëýýð ñàíõ¿¿æñýí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 9.7%-èàñ 4.3% áîëòëîî áóóð÷ èðñíèé äýýð õóâèéí êîìïàíèóäûí ¿éë àæèëëàãàà òîãòâîðæèæ èäýâõèæèæ ýõýëñýíòýé õîëáîîòîé ººðèéí õºðºí㺺ðõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóâü ºñºõ õàíäëàãà áîëæ èðñýí. Èéíõ¿¿ äîòîîä ýõ ¿¿ñâýðèéí ýçëýõ õóâü áóóðàõàä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëò íºëººëñºí áºãººä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 16.0%-èàñ 59.0% õóâü õ¿ðòëýý ºññºí íü íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòºä äèéëýíõ õóâü ýçýëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòàä ìºí ¿åýñ ýõëýí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü ºñºæ ýõýëñýí áºãººä òóõàéí õóãàöààíä 5.7%-èàñ 63.3% áîëæ ºññºí áàéíà. 2000 îíîîñ õîéø ìàíàé îðîíä õºðºí㺠îðóóëàëò óëàì èë¿¿ õóðäàöòàé ºñºæ áàéãàà áºãººä òåõíîëîãèéí á¿òöèéí õóâüä áàðèëãà óãñðàëòàä õéèãäýæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 25.4%-èàñ 35.7% áîëòëîî ºññºí áºãººä ýíý íü îðîí ñóóöíû áàðèëãûí ñàëáàð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ºñºæ áóéãààð òàéëáàðëàãäàõ áîë òîíîã òºõººðºìæèéã ýçëýõ õóâü 43.3%-èàñ 51.8 % áîëòëîî ºññºí áºãººä õºðºí㺠îðóóëàëò ýäãýýð ÷èãëýëä ò¿ëõ¿¿ õèéãäýæ áàéíà. Õàðèí ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâüä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü 59.0%-èàñ 64.3% õ¿ðòýë ºññºí áºãººä ¿¿í äîòðîî øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã òîäîðõîéëîí óëìààð íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòèéí äèéëýíõ õýñýã íü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòººð òîäîðõîéëîãäîæ áàéíà. 2004 îíä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í íýðëýñýí ä¿íãýýðýý ºññºí õýäèé ÷ íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâü áóóðñàí íü ººðèéí õºðºí㺺ðõ õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºñºí 26.9%-èéã ýçëýõ áîëñîí áîëîí áàíêíû çýýëýýð ñàíõ¿¿æñýí õºðºí㺠îðóóëàëò òóõàéí îíä 27.7 òýðáóì òºãðºãººð ºñºæ íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 11.5%-èéã ýçëýõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé þì.12 Ýíý íü áàíêóóäûí çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð áàéñíààñ òóõàéí ýõ ¿¿ñâýðèéí õ¿¿ã òºëººä àøèã ãàðãàõ áîëîëöîîã¿é, íºãºº òàëààñ áàíêóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí çîðèóëàëòààð óðò õóãàöààíû, õ¿¿ áàãàòàé çýýëèéí ¿éë÷èëãýýã çàõ çýýëèéí ýðñäýë, ýõ ¿¿ñâýðýý áîãèíî õóãàöààíä òàòäàãààñ ¿¿äýëòýé ãàð÷ áîëîõ òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðàà àëäñàíààñ áèé áîëîõ ýðñäýë çýðãýýñ õàìààðàí áèé áîëãîõã¿é áàéãààòàé õîëáîîòîé þì. Ýíý áàéäëààñ õàðàõàä îäîîãèéí íºõöºëä òóõàéí ýõ ¿¿ñâýðèéã óðò õóãàöààíä ¿ð íºëºº íü ãàðäàã, ºãººæ áàãàòàé ñàëáàðò àøèãëàõ íü òîõèðîìæã¿é áºãººä õàðèí áîãèíî õóãàöààíû, ºãººæ ºíäºðòýé ñàëáàðò àøèãëàæ áàéíà. Ýíý óòãààðàà ÷ 2004 îíä áàíêíû çýýëýýð ñàíõ¿¿æñýí õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºññºí ÿâäàë íü áàíêóóä ºðõèéí áîëîí æèæèã, äóíä àæ àõóéí

12 2004 îíä íèéò çýýëèéí õýìæýý 37.2 õóâèàð ºñ÷ 606.8 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áºãººä òóõàéí çýýëèéí ºñºëò íü á¿õýëäýý õóâèéí ñåêòîðûí çýýëèéí ºñºëòººð òîäîðõîéëîãäîæ õóâèéí ñåêòîðûí çýýë 516.6 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí. Òóõàéí îíû çýýëýýðõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí íèéò çýýëèéí ºñºëòºä ýçëýõ õóâü íü 16.8% áàéíà.

- 11 -

íýãæ¿¿äýä çîðèóëñàí áè÷èë, æèæèã çýýëèéí ¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã íýâòð¿¿ëýí àæèëëàæ áàéãàà áîëîí áàíêóóäûí òîì õàðèëöàã÷äûí õóâüä õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîãèíî õóãàöààíû ýõ ¿¿ñâýðèéã èë¿¿òýé àøèãëàñàíòàé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. 3.1.3 Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò Ìàíàé îðíû õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õóðäàöòàé ºñºæ áàéãàà áºãººä òóõàéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð øèíýýð áàéãóóëàãäàæ áóé êîìïàíèóä íü ñàëáàðûí ºñºëò óëìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººòýé áàéãàà ýñýõèéã ñóäëàõûí òóëä ãàäààä ñåêòîðûã áèé áîëãîã÷ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëò ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã àâ÷ ¿çüå. Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò àëü ñàëáàðóóäàä ÿìàð õýìæýýòýéãýýð îðñíûã õàâñðàëò 2-ò ¿ç¿¿ëñýí áºãººä õàðèí ñàëáàðóóäûí íèéò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâèéã õ¿ñíýãò 3-ò õàðóóëàà. Õ¿ñíýãò 3-ààñ õàðàõàä 1990 îí ãýõýä çºâõºí õóäàëäàà, íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð (89.7%), ñî¸ë óðëàã, áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, õýâëýëèéí ñàëáàðò (10.3%) ë øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ áàéñàí áîë 1993 îíîîñ ýäèéí çàñãèéí á¿õ ñàëáàðóóäàä ãàäààäûí õºðºí㺠îðæ èðýõ áîëñîí áàéíà. 1991-1993 îíóóäàä íèéò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò 2.1-3.4 ñàÿ àì.äîëëàð õ¿ðòýë ºññºí áºãººä ñàëáàðààð íü àâ÷ ¿çâýë õóäàëäàà íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð (5.3-25.3%), õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàð (18.0-39.7%), ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ñàëáàð (0.8-44.7%), ÕÀÀ-í ñàëáàð (2.3-27.9%), ìåáåëü, ìîäîí ýäëýëèéí ñàëáàð (5.9%)-óóäàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäýæ áàéæýý. Õàðèí 1994-1996 îíä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 3.4 ñàÿ àì. äîëëàðààñ 53.6 ñàÿ àì.äîëëàð õ¿ðòýë ºññºí áºãººä õàðèí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ñàëáàðûí á¿òýö ººð÷ëºãäºõºä 1994 îíîîñ ãåîëîãè, óóë óóðõàéí ýðýë õàéãóóë, îëáîðëîëòûí ñàëáàðò õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ èðýõ áîëñîí íü íºëººëæ, òóñ ñàëáàðò òóõàéí õóãàöààíä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 7.1-21.5 % íü õèéãäýæ áàéñàí áîë ìºí õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò 5.1-25.0%%, ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ñàëáàðò 15.8-18.8% íü îðæ, ýäãýýð ñàëáàðò íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ õýñýã íü îðæ áàéñàí. 1996-2000 îíû õîîðîíä íèéò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäñàí áºãººä 1996-1998 îíóóäàä óóë óóðõàéí ñàëáàð (36.2-42.3%), èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð (9.9-16.1%) äàõü õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý õóðäàöòàé ºñºæ áàéñàí áºãººä õàðèí áóñàä ñàëáàðóóä äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò áóóðñàí áàéíà. 1997 îíîîñ íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ áóþó 18.0-42.3% íü óóë óóðõàéí ñàëáàðò õèéãäýæ áàéëàà. Õàðèí õºíãºí ¿éëäâýð (î¸ìîë, ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í) -èéí ñàëáàðò 1999 îíä 19.2 ñàÿ àì.äîëëàð, 2000 îíä 27.1 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëò áóþó íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 22.1% áîëîí 29.0%-èéã ýçýëæ áàéñàí áîë ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ñàëáàðò 1999, 2000 îíóóäàä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 9.6% áîëîí 12.3 % íü îðæ áàéñàí. Ýíäýýñ àâààä ¿çýõýä ìàíàé îðíû õóâüä áóñàä õºãæèæ áóé îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä íèéò ÃØÕÎ-ûí áàãàõàí õóâü íü ¿éëäâýðëèéí áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò îðäîã áàéíà.13

13 Áóñàä ýäèéí çàñãóóäûí ÃØÕÎ-ûí á¿òöèéã àâ÷ ¿çâýë Àçèä 62.9 õóâèéã áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò, 33.6 õóâèéã ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò îðóóëæ áàéñàí áîë, жижиг хөгжиж буй орнуудын хувьд 28.8 хувийг áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò, 55,5 хувийг үйлчилгээний салбарт, Африкын орнууд 26.6 хувийг áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò, 19.8 хувийг үйлчилгээний салбарт, нийт эдийн засгийн хувьд 60.7 хувийг áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò, 35.4 хувийг үйлчилгээний салбарт оруулж байсан байна. /UNCTAD, World Investment Report 1999/

- 12 -

Õ¿ñíýãò 3. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò: ñàëáàðóóäûí ýçëýõ õóâü, 1990-2004 îí* (Õóâèàð (%))

Ñàëáàð 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ãåîëîãè, óóë óóðõàéí ýðýë õàéãóóë, ñóäàëãàà, îëáîðëîëò ~ ~ ~ ~ 9.40 21.48 7.81 36.15 42.34 28.77 17.97 46.38 22.01 76.33 62.29

Õóäàëäàà, íèéòèéí õîîë 89.69 25.28 5.25 10.60 9.16 2.43 2.68 18.00 7.79 5.90 5.92 4.20 51.22 3.51 15.81 Õºíãºí ¿éëäâýð ~ ~ 39.69 18.00 24.98 5.07 22.46 3.70 10.49 22.07 28.97 4.02 1.65 2.39 8.86 Ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò

~ 0.84 14.14 44.70 15.81 18.79 16.83 3.24 4.92 9.55 12.34 5.10 0.17 0.21 1.42

Èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë

~ 4.74 ~ 0.95 12.55 4.37 8.37 9.90 16.11 6.56 8.68 6.64 3.42 1.21 1.28

Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà ~ ~ ~ ~ ~ 0.05 8.18 0.60 0.21 2.51 0.75 16.06 2.29 0.06 1.03

Òýýâýð 0.00 26.30 1.30 1.63 3.63 3.44 2.00 6.73 1.40 4.30 6.79 0.47 0.66 1.16 0.77 Õàðèëöàà õîëáîî ~ ~ ~ 1.31 1.67 28.39 3.37 0.18 0.01 3.54 0.08 0.13 0.25 2.08 0.50 Ñî¸ë óðëàã, áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, õýâëýë

10.36 ~ ~ 2.04 5.74 2.26 2.52 0.82 0.73 3.07 5.56 0.11 1.96 1.21 0.39

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ~ ~ 14.28 2.83 3.01 1.40 2.81 8.14 1.63 2.50 1.40 0.29 1.71 0.37 0.19

Àÿëàë æóóë÷ëàë ~ 0.26 2.18 5.01 0.76 14.52 0.60 0.65 0.24 0.32 0.08 0.41 0.42 0.18 ÕÀÀ, ãàçàð òàðèàëàí, ÌÀÀ ~ 27.93 2.26 5.07 0.24 0.71 1.54 3.26 3.10 3.82 0.27 0.67 0.20 0.04 0.11 Ýð÷èì õ¿÷ ~ 0.86 0.00 0.29 0.00 2.23 0.21 0.63 1.18 0.06 1.98 0.91 0.11 0.13 0.09 Ìåáåëü, ìîäîí ýäëýë ~ 0.00 4.04 5.85 0.15 1.01 0.10 0.36 0.36 1.07 0.71 0.89 0.51 0.26 0.04 Ýð¿¿ë ìýíä, ãîî ñàéõíû ¿éë÷èëãýý

~ 2.37 0.52 1.75 1.19 0.37 0.52 0.73 2.59 1.62 0.54 0.07 0.11 0.24 0.02

Íèéòèéí àõóéí ¿éë÷èëãýý ~ ~ ~ ~ ~ 1.00 0.97 0.75 0.13 0.39 0.50 0.06 0.02 0.01 0.02 Öàõèëãààí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë

~ ~ 1.84 2.01 0.58 0.03 1.40 0.02 0.11 0.44 0.03 0.00 0.01 0.09 0.01

¯íýò ç¿éëñ, áýëýã äóðñãàë ~ ~ ~ ~ 1.22 0.03 0.07 0.16 2.19 0.01 0.03 0.00 0.03 0.01 Ãýð àõóéí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë

~ 11.68 2.62 ~ ~ 0.58 0.02 ~ 0.01 0.21 0.05 0.05 0.08 0.18 0.01

Áóñàä ~ ~ 13.78 0.77 5.67 5.59 3.63 6.02 4.05 3.37 7.14 13.85 13.21 10.03 6.97 Нийт дүн 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

*-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í áîëíî.

- 13 -

2001 îíîîñ õîéø óóë óóðõàéí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºñºõ áîëñîí áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëò íü íèéò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòèéí äèéëýíõ õóâèéã ýçýëñýýð èðñýí áàéíà. Óóë óóðõàéí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 2001-2004 îíû õîîðîíä 56.9 -147.6 ñàÿ àì.äîëëàð õ¿ðòýë ºññºí áóþó 2.5 äàõèí ºñºæ, íèéò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòàä ýçëýõ õóâü íü 22.0-76.3% õ¿ðòýë ºññºí áàéíà. ̺í õóäàëäàà, íèéòèéí õîîëíû ñàëáàðò 2002 îíä 89.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðñîí áºãººä ýíý íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 51.2%-èéã ýçýëæ áàéñàí áîë 2004 îíä 15.8%-èéã ýçýëæ áàéæýý. Õàðèí õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàð äàõ õºðºí㺠îðóóëàëò 2001-2003 îíóóäàä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéñàí áîë 2004 îíä 21.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ 8.9%-èéã ýçëýõ áîëæ ºññºí áàéíà. Ýäãýýðýýñ íýãòãýí àâ÷ ¿çýõýä ìàíàé îðíû õóâüä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºñºæ áóéí äýýð íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòèéã ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëò áèé áîëãîæ, ãàäààäûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýçëýõ õóâü äèéëýíõ õýñãèéí á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã ñàëáàðûí á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çýõýä óóë óóðõàéí ñàëáàð (17.8-72.3%), õóäàëäàà íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð (4.2-51.2%), õºíãºí ¿éëäâýð (1.7-29.0%), èíæåíåðèéí áàðèëãûí áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë (1.2-16.1%), ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò (0.2-12.3%), áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà (0.1-16.1%) ñàëáàðóóäàä îðñîí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäñàí êîìïàíèóäûã ñàëáàðûí á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë ñàëáàðóóäàä çàðèì îíóóäàä õèéãäñýí òîì õºðºí㺠îðóóëàëòóóä íü òóõàéí ñàëáàðò õè÷íýýí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæèéã áèé áîëãîñîí òóõàé ìýäýýëëèéã õàðàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîíî. Èéìä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäñàí êîìïàíèóäûí òîîã õàâñðàëò 3-ò ¿ç¿¿ëëýý. Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæèéí õóâüä ìºí ë äýýðõèéí àäèë ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý áîëîí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòàä ºíäºð õóâü ýçýëäýã ñàëáàðóóäûí õóâüä ìºí òýð õýìæýýãýýð îëîí òîîíû êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ áàéãààã ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí òîî 1996 îíä æèëä 190 áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë 2003 îíä 653 êîìïàíè, 2004 îíä 732 êîìïàíè áîëæ ºññºí çýðãýýñ õàðæ áîëíî. Òýãýõäýý ñàëáàðûí îíöëîãîîñ õàìààðàí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý íü õýìæýýíèé îãöîì ºñºëò, ºíäºð ä¿íãýýñ õàìààðàí êîìïàíèóäûí òîî ºñíº ãýæ øóóä îéëãîæ áîëîõã¿é íü ç¿éí õýðýã þì. Ó÷èð íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä óóë óóðõàéí ñàëáàð äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò íèéò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã òîäîðõîéëæ áàéõàä òóõàéí ñàëáàðò æèëä äóíäæààð 16-34 ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíè áàéãóóëàãääàã áàéíà. Õàðèí õóäàëäàà, íèéòèéí õîîëíû ñàëáàðò õàìãèéí èõ áóþó 2001 îíä 96 êîìïàíè, 2002 îíä 115 êîìïàíè, 2003 îíä 217 êîìïàíè áàéãóóëàãäàæ áàéæýý. Õàâñðàëò 3-ààñ õàðàõàä ñàëáàðóóäûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäñàí êîìïàíèé òîî íü æèë á¿ð õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áºãººä õàðèí õóäàëäàà íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð, èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëëèéí ñàëáàð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä øèíýýð áàéãóóëàãäàõ êîìïàíèéí òîî ºìíºõ æèë¿¿äýýñ îãöîì ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéõàä ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò, òýýâýð, õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàðóóäûí õóâüä õàðèí øèíýýð áàéãóóëàãäàõ êîìïàíèóäûí òîî áóóðàõ áîëñîí áàéíà. Åðºíõèé人 ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé íèéò êîìïàíèóäûí òîî 1996-ààñ 2002 îíûã õ¿ðòýë ààæìààð ºñºæ áàéñàí áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëò íü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòòýé èæèë ÷èãëýëä áóþó 1 êîìïàíè äàõü äóíäàæ õºðºí㺠îðóóëàëò àäèë áàéãàà áºãººä ìºí 2002 îíîîñ õîéø øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòòýé àäèëààð êîìïàíèóäûí òîî ºññºí íü íýã êîìïàíèä íîîãäîõ äóíäàæ õºðºí㺠îðóóëàëò ìºí ë òîãòâîðòîé áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. Õàðèí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóâüä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä óóë óóðõàéí ñàëáàðò ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý ºñºí,

- 14 -

áàéãóóëàãäàõ êîìïàíèéí òîî öººðºõ õàíäëàãàòàé áàéãàà íü 1 êîìïàíèéí áàéãóóëàãäàæ áóé ººðèéí õºðºí㺠ºíäºð áàéãàà áîëîí ºìíºõ áàéãóóëàãäñàí êîìïàíèóäàä õºðºí㺠îðóóëàëò äàõèí õèéæ õºðºíãèéí ýð÷èìæèëò ÿâàãäàæ áóéã èëýðõèéëæ áàéãààãèéí äýýð, õóäàëäàà íèéòèéí õîîëíû ñàëáàðûí õóâüä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëò, òîîíû ºñºëòòýé äàâõöàæ áóé òóë èéì ä¿ð çóðàã õàðàãäàõã¿é áàéíà. Õàðèí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã îðîí íóòãèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çñýí áàéäëûã õàâñðàëò 4-ä ¿ç¿¿ëñýí áºãººä Óëààíáààòàð õîòîä îðñîí õºðºí㺠îðóóëàëò íü 1996-ààñ 2003 îíû õîîðîíä 49.9 ñàÿ àì.äîëëàðààñ 194.3 ñàÿ àì äîëëàð õ¿ðòýë ºññºí áóþó íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 93.1-98.7 % íü îðæ áàéñàí áàéíà. Àéìãóóäûí õóâüä Îðõîí àéìàã, Äîðíîä àéìàã, Äàðõàí óóë àéìàã, ªìíºãºâü àéìàã, Òºâ àéìãóóäàä áóñàä àéìãèéã áîäâîë òîìîîõîí õýìæýýíèé øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòóóä îðñîí áºãººä õàðèí ¿ëäñýí àéìãóóäûí õóâüä òóõàéí îíä ìàíàé îðîíä õèéãäñýí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí 1% õ¿ðýõã¿é õýñýã íü îðäîã áàéíà. Îðîí íóòãèéí áàéðøëààð ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäàæ áàéãàà êîìïàíèéí òîîã àâ÷ ¿çýõýä (õàâñðàëò 6-ä ¿ç¿¿ëýâ) ìºí ë äèéëýíõ õýñýã íü Óëààáààòàð õîòîä áàéãóóëàãäàæ áàéãàà áºãººä 1996 îíä 175 êîìïàíè áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý ºñºõèéí õýðýýð øèíý êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ áàéãàà áºãººä 2003 îíä 639 êîìïàíè áàéãóóëàãäñàí áàéíà. Àéìãóóäûí õóâüä æèë á¿õýí òîãòìîë ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áàéãóóëàãääàãã¿é áºãººä õàðüöàíãóé àæ ¿éëäâýð, ãåîëîãè, óóë óóðõàéí îðä ãàçàðòàé, áàéãàëèéí íººö áàÿëàãòàé àéìãóóäûí õóâüä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý áóñàä àéìãààñ èë¿¿ áàéäàãòàé õîëáîîòîéãîîð òóõàéí àéìãóóäàä çàðèì æèëä 1-8 õ¿ðòýë êîìïàíè áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë áóñàä àéìãóóäûí õóâüä æèëä äóíäàæààð 1 êîìïàíè áàéãóóëàãääàã áàéíà. Ìàíàé óëñàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã ÿìàð îðíóóä õýäèé õýìæýýãýýð îðóóëæ áàéãààã õàâñðàëò 7-ä õàðóóëëàà. Ýíäýýñ àâààä ¿çýõýä 1990 îíû ýõýýð àíõíû òîìîîõîí õºðºí㺠îðóóëàã÷èä íü óðä õºðø ÁÍÕÀÓ, ßïîí çýðýã îðíóóä áàéñàí áîë îäîîãîîð ìàíàé îðîíä 70 îð÷èí îðíóóä èõ áàãà õýìæýýíèé õºðºí㺠îðóóëàëò îðóóëæ áàéíà. Ìàíàé îðîíä õèéãäýæ áàéãàà õºðºí㺠îðóóëàëòûã óëñóóäààð àâ÷ ¿çâýë ÁÍÕÀÓ (0.1-135.3 ñàÿ àì.äîëëàð), Êàíàä (0.01-120.1 ñàÿ àì.äîëëàð), ÁÍÑÓ (1.3-23.0 ñàÿ àì.äîëëàð), ßïîí (0.07- 17.1 ñàÿ àì.äîëëàð), ÀÍÓ (0.09-10.3 ñàÿ àì.äîëëàð), ÎÕÓ (0.03-6.4 ñàÿ àì.äîëëàð) çýðýã íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ õýñãèéã îðóóëäàã áàéíà. Ýíäýýñ àâààä ¿çýõýä òóõàéí óëñóóäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýíèé èíòåðâàëü õîë áàéãàà íü æèæèã ýäèéí çàñàãòàé îðîíä äîíîð îðíóóäààñ îðóóëäàã õºðºí㺠îðóóëàëò òîãòâîðòîé áóñ, èõ õýëáýëçýëòýé áàéäãèéã íîòîëæ áàéíà. Ìàíàé îðíû ãàäààäûí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäàä àëü îðíûí êîìïàíèóä äàâàìãàéëàõ øèíæòýé áàéãààã àâ÷ ¿çýõýä ÁÍÕÀÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëò íü íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð áîëîí Èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðóóäàä ò¿ëõ¿¿ îðäîã áºãººä ýíý óòãààðàà ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òóõàéí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàòòàé êîìïàíèóäûí äèéëýíõ íü ÁÍÕÀÓ-ûí êîìïàíèóä (56-322) áàéäàã áîë Êàíàä óëñûí õóâüä ãåîëîãè óóë óóðõàéí ñàëáàðò ò¿ëõ¿¿ îðæ òóõàéí ñàëáàð äàõü øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí äèéëýíõ (17-125) íü òóõàéí òîì õºðºí㺠îðóóëàã÷ îðíóóäûíõ áàéíà. 3.2 Ãàäààä øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿ëæ áóé íºëºº Òóõàéí õýñýãò ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäàä îðæ áóé ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý, ò¿¿íèé ºñºëò íü òóõàéí ñàëáàðóóäûí ºñºëòºä íºëººòýé áàéíà óó, õýðýâ íºëºº áàéãàà áîë ýíý íü òóõàéí ñàëáàðûí ýäèéí çàñàãò ýçëýõ áàéð ñóóðü áîëîí íèéò ýäèéí

- 15 -

çàñãèéí ºñºëòºä íºëººòýé áàéæ ÷àäàæ áàéíà óó ãýäýã àñóóëòàä õàðèóëàõûã îðîëäîõ áîëíî. 3.2.1 Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí á¿òýö, ñàëáàðóóäûí ºñºëò Ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä ñåêòîðûí îðîëöîîã ÿëãàí õàðàõûí òóëä ñàëáàð á¿ð äýõ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä ñàëáàðûí íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õè÷íýýí õóâèéã ¿éëäâýðëýæ áàéãàà, ñàëáàðûí ºñºëòºä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áóþó ãàäààä ñåêòîðûí ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò õè÷íýýí õóâèéã áèé áîëãîæ, óëìààð íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íèéò ãàäààä ñåêòîðûí ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò ÿìàð õóâü ýçýëæ áàéãààã ãàðãàí ñóäëàõ íü ÷óõàë þì. Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ áàéäëààð ñàëáàð, íèéò ýäèéí çàñãèéí ¿éëäâýðëýë, ºñºëòèéã ñàëãàí òîäîðõîéëîõ òîîí ìýäýýëëèéí áîëîìæ ìàíàé îðíû õóâüä òóí õÿçãààðëàãäìàë áºãººä òóõàéí õýñãèéí õóâüä òîîí ìýäýýëëèéí áîëîìæèéí õ¿ðýýíä ñàëáàðóóä äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð øèíýýð áàéãóóëàãäàæ áàéãàà áîëîí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà êîìïàíèóäûí ýöñèéí ä¿íäýý ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð äàìæèí îðæ, ò¿¿íèé íºëºº íü òóõàéí æèëäýý, õóãàöààíû õîöðîãäîëòîéãîîð íºëººëæ áîëîõ þì ãýæ ¿çýí õàðüöóóëàëòûã õèéëýý. Èéíõ¿¿ õàðüöóóëàí ñóäëàõûí òóëä ñàëáàðóóäûí ºñºëò, íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ñàëáàðóóäûí ºñºëòèéí ýçëýõ õóâü ÿìàð áàéäàëòàé áàéãàà àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé áºãººä ñàëáàðóóäûí ýäèéí çàñàãò ýçëýõ õóâèéã õàâñðàëò 5-ä ¿ç¿¿ëëýý. 1996 îí õ¿ðòýë ìàíàé îðíû ýäèéí çàñãèéí äèéëýíõ õýñãèéã õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð ççýëæ áàéñàí áºãººä ãàí, çóä áîëîí áàéãàëèéí íºõöºë áàéäëààñ õàìààðàí òóõàéí ñàëáàðûí ºñºëò, áóóðàëò íü íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õ¿÷òýé íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéñàí. Õàðèí 1997-2003 îíû õîîðîíä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí íèéò ýäèéí çàñàãò ýçëýõ õóâèéí æèí 37.5%-ààñ 20.1% õ¿ðòýë áóóðñàí íü ìàíàé îðíû ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàð ºññºí õýäèé ÷ ò¿¿íèé ýçëýõ õóâü áàãà áàéäãààñ ÌÀÀ-í ñàëáàðò 2000-2002 îíû äàðààëñàí çóä áîëñîí íü íºëººëñºí áîë õàðèí òóõàéí ¿åä ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 37.8%-ààñ 54.6% áîëòëîî ºññºí áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëòºä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéã áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 21.0%-ààñ 24.6% õ¿ðòýë ºññºí, Òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàð 7.7%-ààñ 13.9% õ¿ðòëýý ºññºí, ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãàà 1.6%-ààñ 3.8 % õ¿ðòëýý ºññºí, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà 2.7%-ààñ 4.5 % õ¿ðòëýý ºññºí çýðýã íü ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. 2004 îíä ºìíºõ æèë¿¿äýä àæèãëàãäàæ áàéñàí ñàëáàðóóäûí ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâèéí æèíä ººð÷ëºëò ãàðñàí áºãººä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü áóöàæ ºñºí 21.3%, Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð ºñºí 28.2%-ä õ¿ð÷, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 50.6 õóâü õ¿ðòýë áóóðñàí áàéíà. Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ýíýõ¿¿ ýçëýõ õóâèéí ºñºëòºä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðûí ýçëýõ õóâèéí áóóðàëò, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðûí ýçëýõ õóâèéí áóóðàëò íºëººëºñºí áîë àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðíû ýçëýõ õóâèéí ºñºëòºä óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâèéí ºñºëò ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. 2005 îíû ýõíèé 8 ñàðûí áàéäëààð àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð äîòðîî óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü 66.4%, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ýçëýõ õóâü 20.7%, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ äóëààíû ¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæèéí ýçëýõ õóâü 12.9 % áàéñàí áàéíà. Õ¿ñíýãò 4-ò íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-íèé õýäèé õýìæýýã íü àæ ¿éëäâýð, ÕÀÀ, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóä ¿éëäâýðëýæ áàéãààã ìàíàé îðîíòîé îéðîëöîî íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-òýé, øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäòàé õàðüöóóëàí õàðóóëëàà.

- 16 -

Õ¿ñíýãò 4. Íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-íèé ñàëáàðóóäààðõ çàäàðãàà àì.äîëëàðààð

ÿðæ Óçáåêñòàí Êèðãèç Ìîíãîë À¯ ÕÀÀ ¯éë÷èëãý À¯ ÕÀÀ ¯éë÷èëãýý À¯ ÕÀÀ ¯éë÷èëãýý À¯ ÕÀÀ ¯éë÷èëãýý

1994 58.9 79.3 93.7 50.6 97.1 107.8 51.5 96.4 127.5 102.1 115.7 140.8

1995 74.9 159.4 300.7 80.9 129.4 194.1 40.4 137.0 196.9 142.7 197.2 179.0

1996 64.2 152.0 346.8 108.2 140.7 292.1 43.9 184.4 206.6 87.4 179.8 143.3

1997 82.1 233.2 341.6 86.8 132.6 237.7 63.3 157.5 165.2 116.4 159.5 168.4

1998 91.7 238.2 441.0 94.0 116.4 237.3 57.1 126.2 171.3 81.4 146.7 163.2

1999 68.1 146.7 309.2 70.3 94.7 173.2 57.8 92.7 119.7 74.9 134.5 154.2

2000 90.3 133.1 435.6 52.0 98.8 215.2 67.4 98.9 122.9 84.4 112.2 188.8

2001 84.5 143.5 465.0 43.1 91.8 171.1 82.5 136.4 102.1 83.5 94.1 200.3

2002 91.0 141.7 501.3 46.5 101.0 182.5 71.1 114.9 148.0 100.1 92.1 252.8

2003 113.6 173.4 567.1 - - - 82.6 139.0 173.4 126.9 100.4 272.2

2004 - - - - - - - - - 166.3 125.6 297.8

Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð, European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), "Transition report 2002 and 2004" Õ¿ñíýãò 4-ººñ õàðàõàä íèéò íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-íèé õýìæýýãýýð ìàíàé óëñ ÿðæ óëñààñ äîîãóóð õàðèí Óçáåêñòàí áîëîí Êèðãèç óëñóóäààñ äóíäàæààð 90.8-121.2 àì.äîëëàðààð ºíäºð áàéíà. Ìàíàé îðíû àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí íýã õ¿íä íîãäîõ ¿éëäâýðëýë íü ÿðæ óëñòàé îéðîëöîî, ÕÀÀ-í ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéí õóâüä Óçáåêñòàí áîëîí Êèðãèç óëñûí ¿éëäâýðëýëòýé îéðîëöîî, õàðèí ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí õóâüä Óçáåêñòàí óëñûí õýìæýýòýé îéðîëöîî áàéäàëòàé ÿâæ áàéíà. ̺í ÿðæ óëñûí õóâüä íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãûí äèéëýíõ õýñãèéã íü áóþó ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äóíäàæààð 492.2 àì äîëëàðûã áóþó äèéëýíõ õýñãèéã íü ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð áèé áîëãîäîã áºãººä ýíý õàíäëàãà ýäãýýð 4-í îðíû õóâüä õàäãàëàãäàæ áàéíà. Õàðèí ñàëáàðóóäûí îðëîãî áèé áîëãîæ áàéãàà ÿëãàà íü ÿðæ, Óçáåêñòàí, Êèðãèçèéí õóâüä õîë áàéãàà áºãººä õàðèí ìàíàé îðíû õóâüä ýíý áàéäàë íü áàãà áóþó ñàëáàðóóäûí áèé áîëãîæ áàéãàà íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî îéðîëöîî ò¿âøèíä áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí íèéò áîëîí ñàëáàðóóäûí áîäèò ºñºëò14 ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã õ¿ñíýãò 5-ä õàðóóëëàà. 1996-1997 îíóóäàä ÕÀÀ-í ñàëáàð 4.4%- 4.3%-ààð ºññºí áºãººä õàðèí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð óíàëòàä áàéñàí áóþó ºñºëò íü õàðãàëçàí -3.2%- -3.3% ºññºí áóþó ¿¿íýýñ óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ñàëáàð 6.1% áîëîí 5.6% ºñºëòòýé áàéñàí õýäèé ÷, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ºñºëò (-13.8%)-(-15.0%) áîëòëîî áóóðñàí íü íºëººëñºí áîë ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 4.9%-8.5% ºññºí áºãººä ¿¿íä 1996 îíä òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàð 11.2%, ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãàà 42.2%, áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà 4.0% ºññºí çýðýã íü íºëººëñºí áîë 1997 îíä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýý 17.1%, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàð 5.8%, áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà 4.1% ºññºí çýðýã íü íºëººëñºí áàéíà. 1998-2001 îíû õîîðîíä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí ºñºëò 6.4%-ààñ -19.0% õ¿ðòýë áóóñàí áóþó óíàëòàä îðæ òóõàéí ñàëáàðûí íèéò ýäèéí çàñàãò ýçëýõ õóâèéí æèí áóóðàõ áîëñîí áîë àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð õàðèí 1998, 2001 îíóóäàä ºñºëòòýé áóþó 3.8%-16.2%-èéí ºñºëëòýé áàéõàä óóë óóðõàéí ñàëáàð 4.9%-ààñ 10.1% õ¿ðòýë ºññºí, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð 3.2%-ààñ 31.8% õ¿ðòýë ºññºí íü íºëººëñºí áîë õàðèí ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 1998 îíä ºñºëòã¿é áóþó -0.1% áàéñàí áîë 2000 îíä 18.6%, 2001 îíä 8.2 % ºññºí áºãºº ä ýíýõ¿¿ ºñºëòºä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýý -3.1%-ààñ 10.1% õ¿ðòýë ºññºí, òýýâýð àãóóëàõ àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàð 1998 îíä 7.4%, 2000 îíä 25.2%%,

14 Áîäèò ºñºëò ãýäãèéã ñàëáàðûí áîëîí ýäèéí çàñãèéí îðëîãûí ºñºëò áóñ ¿íèéí íºëººã àðèëãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé õýìæýýíèé ºñºëò ãýæ îéëãîíî.(1995 çýðýãö¿¿ëýõ ¿íýä øèëæ¿¿ëýí òîîöñîí)

- 17 -

2001 îíä 14.9% -ààð ºññºí ÿâäàë íºëººëæýý. Òóõàéí õóãàöààíä íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéñàí áºãººä 1998 îíä 3.5% áàéñàí áîë 2001 îí ãýõýä 1.0% áîëñîí ýíýõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí áóóðàëòàä àæ ¿éëäâýðèéí áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóäàä ºñºëò àæèãëàãäàæ áàéñàí ÷ 2000- 2001 îíû ÕÀÀ-í ñàëáàðò ãàðñàí äàðààëñàí çóä íü òóõàéí ñàëáàðûã óíàëòàä îðóóëñàíòàé õîëáîîòîé áºãººä òóõàéí îíóóäûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ñàëáàðóóäûí ýçëýõ õóâèéã àâ÷ ¿çâýë ÕÀÀ-í ñàëáàð 1998 îíä 70.3 %, 1999 îíä 52.3%, ýçýëæ ºñºëòºä ýåðýã íºëººëæ áàéñàí áîë 2000 îíä -552.0% 2001 îíä -630.8% áîëæ õ¿÷òýé ñºðºã íºëººëºõ áîëñîí.

Хүснэгт 5. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн өсөлтийн хувь, салбараар, 1996-2005.VIII* 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 VIII

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 2.4 4.0 3.5 3.2 1.1 1.0 4.0 5.6 10.6 ~ Хөдөө аж ахуйн салбар 4.4 4.3 6.4 4.2 -14.4 -19.0 -10.7 5.8 18.9 ~

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй 4.4 4.3 6.4 4.2 -14.4 -19.0 -10.7 5.8 18.9 ~ Аж үйлдвэрийн салбар -3.2 -3.3 3.8 1.1 1.6 16.2 5.4 3.0 15.4 -8.3

Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 6.1 5.6 4.9 3.2 6.1 10.1 -6.9 -1.3 31.9 6.6 Боловсруулах үйлдвэр -13.8 -15.0 3.2 -2.8 -3.3 31.8 22.1 2.1 1.5 -27.3 Цахилгаан эрчим хүч, дулааны үйлдвэрлэл, усан хангамж 0.7 0.4 3.2 4.6 0.4 3.5 3.9 1.1 6.3 2.6

Барилга 2.6 -2.7 -1.1 1.6 -14.6 10.8 18.5 47.6 0.3 ~ Үйлчилгээний салбар 4.9 8.5 -0.1 3.6 18.6 8.2 12.2 7.1 4.0 ~

Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, гар ахуйн бараа засварлах үйлчилгээ 0.3 17.1 -3.1 1.3 25.7 10.1 13.3 7.1 2.8 ~

Зочид буудал, зоогийн газар 6.8 0.2 0.5 8.7 13.2 -6.9 4.6 0.5 6.6 ~ Тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо 11.2 5.8 7.4 6.1 25.2 14.9 16.2 13.9 9.0 ~ Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйл ажиллагаа 42.2 -26.7 -33.0 39.9 7.0 22.4 7.3 33.6 20.2 ~

Үл хөдлөх хөрөнгө, түрээс, бизнесийн үйлчилгээ 4.2 -2.4 8.4 -4.7 12.5 7.1 25.2 30.6 3.1 ~

Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах, албан журмын нийгмийн даатгалын үйл ажиллагаа

3.5 2.2 1.9 1.5 3.5 -5.7 -0.4 -2.5 -9.7 ~

Боловсролын салбарын үйл ажиллагаа 4.0 4.1 6.8 4.6 3.2 1.3 4.9 -5.5 2.5 ~ Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 4.4 3.0 1.4 3.1 -2.7 7.4 2.9 -2.4 -0.6 ~

Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх бусад үйлчилгээ 0.8 6.2 5.3 0.5 57.1 10.4 49.2 -0.1 1.6 ~

Санхүүгийн байгууллагын шууд бус үйлчилгээ 15.6 -7.5 -16.6 7.0 30.5 27.1 1.6 27.4 11.3 ~

*- 2005 оны 8 дугаар сарын байдлаар аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний мэдээлэл гарсан бөгөөд бусад мэдээлэл гараагүй байсан болно. Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар 2002-2004 îíû õîîðîíä íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áóöàæ ñýðãýæ 2002 îíä 4.0%, 2003 îíä 5.6%, 2004 îíä 10.6%-ä õ¿ð÷ ºññºí áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëòèéã áèé áîëãîõîä ñàëáàðóóäûí äîòîîä ºñºëò ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã àâ÷ ¿çâýë ÕÀÀ-í ñàëáàð 2002 îíä ìºí ë óíàëòòàé áàéñàí áºãººä 2003 îíîîñ ºñºëò àæèãëàãäàæ 5.6%, 2004 îíä 18.9% áàéæýý. Õàðèí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâüä 2002 îíä 5.4%, 2003 îíä 3.0% áîëæ ºñºëò íü ñààðñàí õýäèé ÷ 2004 îíä 15.4 % áîëæ ºññºí. Ýíýõ¿¿ ºñºëòèéã äýä ñàëáàðààð íü àâ÷ ¿çâýë óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð 2002-2003 îíóóäàä óíàëòòàé áàéæ, 2004 îíä 31.9 %, 2005 îíû ýõíèé 8 ñàðûí áàéäëààð 6.6% ºññºí áîë áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâüä 2002 îíä 22.1%, 2003 îíä 2.1%, 2004 îíä 1.5 % áîëæ ñàðàõ õàíäëàãàòàé áàéñàí áîë 2005 îíû ýõíèé 8 ñàðûí áàéäëààð -27.3% áîëæ óíàëòàíä îðñîí áàéíà.

- 18 -

Òóñ ñàëáàð èéíõ¿¿ 2005 ñàðûí îíû áàéäëààð óíàëòàíä îðîõîä íýõìýëèéí ¿éëäâýðèéí ñàëáàð -36.7%-ààð óíàëòàíä îðñîí íü ãîëëîí íºëººëñºí áàéíà. ¯éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí õóâüä 2002 îíä 12.2%, 2003 îíä 7.1%, 2004 îíä 4.0 % ºñºæ åðºíõèé人 ñààðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäñàí áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëòèéí ãîë øàëòãààí íü Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 13.3%-ààñ 2.8% áîëòëîî áóóð÷, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðûí ºñºëò 16.2%-ààñ 9.0 % áîëæ áóóðñàí çýðýãòýé øóóä õîëáîîòîé áàéíà. Ñ¿¿ëèéí 3 æèëèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ñàëáàðóóäûí ýçëýõ õóâèéã àâ÷ ¿çýõýä 2002 îíä õýäèéãýýð ÕÀÀ-í ñàëáàð óíàëòòàé -72.1%, àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð ìºí óíàëòòàé -24.9% áàéñàí õýäèé ÷ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ºñºëò 53.3%-èéã, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 76.8%, ÷, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðûí ºñºëò íèéò ºñºëòèéí 42.3 %-èéã ýçëýõ áîëñíîîð ýäèéí çàñàã 4.0%-èéí ºñºëëòýé ãàðñàí áîë 2003- 2004 îíóóäàä ÕÀÀ-ã ñàëáàðûí ºñºëòºä ýçëýõ õóâü 24.1-42.1% áàéæýý. 2003 îíû 5.6%-èéí ºñºëòèéã ¿íäñýíä íü ÕÀÀ-í ñàëáàð, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðóóäûí ºñºëò òîäîðõîéëñîí áîë 2004 îíû 10.6 õóâèéí ºñºëòèéã ãîë íü ÕÀÀ-í ñàëáàð, àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðààñ óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð ¿¿í äîòðîî ìåòàëëûí õ¿äýð îëáîðëîëòûí àëòíû êîìïàíèóäûí îëáîðëîëò, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðóóäûí ºñºëò áèé áîëãîñîí áàéíà. 3.2.2 Ñàëáàðóóäàä îðæ áóé ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí ñàëáàðûí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëºº Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäàä îðæ áóé ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý, ò¿¿íèé ºñºëò íü òóõàéí ñàëáàðóóäûí ºñºëòºä íºëººòýé áàéíà óó ãýäãèéã õàðàõûí òóëä ñàëáàðóóäàä îðóóëñàí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí 3.1.3 õýñýã áîëîí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäûí á¿òýö, ºñºëòèéã àâ÷ ¿çñýí 3.2.1 õýñã¿¿äýä äóðüäñàí ç¿éëñèéí õîîðîíä õàìààðàë, õîëáîî áàéãàà ýñýõèéã íýãòãýí àâ÷ ¿çýõ áîëíî. Çóðàã 1-ä ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí äèíàìèê õàíäëàãûã õàðóóëñàí áºãººä çóðãààñ õàðàõàä ýäãýýðèéí õºäºë㺺í íü èæèë ÷èãëýëä õºäºëæ áàéãàà áóþó ÃØÕÎ ºññºí ¿åä ÄÍÁ-èé ºñºëò, áóóðñàí ¿åä óíàëò àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä ìàíàé îðíû õóâüä îíîëûí õýñýãò òîäîðõîéëñîí ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé ºñºëòèéí õîîðîíä ýåðýã õàìààðàë áàéãàà áîëîõ íü íîòëîãäîæ áàéíà.

Çóðàã 1. ÃØÕÎ (FDI) áîëîí ÄÍÁ-íèé ºñºëò, 1991-2004 îí(Õóâèàð)

-50

0

50

100

150

200

250

300

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004-15

-10

-5

0

5

10

15

ÃØÕÎ(FDI)-èéíºñºëòÄÍÁ-èé ºñºëò

Ýõ ¿¿ñâýð: ¯ÑÃ-ûí òîîí ìýäýýëýë àøèãëàí òîîöñîí òîîöîî

ÃØ

ÕÎ

-ûí

ºñº

ëò

ÄÍ

Á-í

è º

ñºëò

- 19 -

Äàðààãèéí õýñýãò ñàëáàð òóñ á¿ðä îðóóëñàí ÃØÕÎ áîëîí òóõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëòèéí õîîðîíä õàìààðàë áàéãàà ýñýõèéã ñàëáàð òóñ á¿ðýýð íü àâ÷ ¿çñýí. Ìàíàé îðíû õóâüä ÕÀÀ-í ñàëáàð íü ýäèéí çàñàãò 1997 îíûã õ¿ðòýë òýðã¿¿ëýõ ñàëáàð áàéñàí áºãººä ÕÀÀ-í ñàëáàð äîòðîî ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàð íü 1990 îíû ýõýýð íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, õóâü÷ëàëûí äàðàà óíàëòàä îðîõ õàíäëàãà àæèãëàãäñàí íèéò ýäèéí çàñàãò ýçëýõ õóâü íü áàãà, õàðèí ÌÀÀ-í ñàëáàðûí õóâüä õóâü÷ëàëûí äàðààãààð èðãýä õóâèéí ºì÷èéí ìàëàà èë¿¿ ºñãºõ ñîíèðõîë ýðìýëçýë, ãàí çóäûí áýðõøýýë áàãà áàéñíààñ ýäèéí çàñàãò äèéëýíõ õýñãèéã á¿ðä¿¿ëýõ áîëñîí. Òýãýõäýý ÌÀÀ-í ñàëáàð ¿íäñýíäýý óëàìæëàëò ìàë àæ àõóé ýðõëýëòòýé, ãàçàð òàðèàëàíãèéí õóâüä ìºí ýð÷èìæñýí àæ àõóéí ôåðìåð¿¿ä áàéäàãã¿é, ÌÀÀ-í ñàëáàðûí õóâüä ìàëûí îíöëîã, øèíæ íü ôåðìåðèéí àæ àõóé áàéãóóëàõ áîëîìæã¿é çýðãýýñ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò òóõàéí ñàëáàðò òèéì èõýýð îðæ èðäýãã¿é áàéíà. Ýíý óòãààðàà òóõàéí ñàëáàðûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, õºðºí㺠îðóóëàòòàé êîìïàíèéã ñàëáàðûí ºñºëòòýé õîëáîí àâ÷ ¿çýõ íü òîõèðîìæã¿é áºãººä õàðèí ãàí, çóä, õàäëàí, ìàëûí ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí çýðýãòýé õîëáîí ñóäàëáàë èë¿¿ òîõèðîìæòîé þì. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýð÷èìæñýí ãàçàð òàðèàëàí, ìàë àæ àõóéí ôèðìåð¿¿ä áàéãóóëàãäàõ áîëñíîîð òóõàéí ñàëáàðûí ºñºëòºä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ (òýð äóíäàà ¿ð òàðèàíû òàðèàëàëò) õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéãàà áºãººä òóõàéí ñàëáàðò 1997 îíä 1.3 ñàÿ àì. äîëëàð, 1998 îíä 1.4 ñàÿ àì äîëëàð, 1999 îíä 3.3 ñàÿ àì äîëëàðûí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð 1997 îíä 11 êîìïàíè, 1998 îíä 19 êîìïàíè, 1999 îíä 14 êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë 2000 îíîîñ õîéø õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý èëò áóóðàõ áîëæ êîìïàíèéí òîî öººðºõ áîëñîí. (Õàâñðàëò 2, õàâñðàëò 3-ààñ õàðíà óó.) Òóõàéí ¿åä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí ºñºëò íü 1997-1999 îíóóäàä 4.3%, 6.4%, 4.2% áàéñàí áºãººä õ¿ñíýãò 7-ä õàðóóëñíààð ÃØÕÎ-ûí òóõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëä ¿ç¿¿ëýõ ìýäðýìæèéã 1993-2004 îíû òîîí ìýäýýëýë äýýð òîîöîõîä 0.25 ãàð÷ áàéãàà áºãººä ýíäýýñ õàðàõàä òóõàéí ñàëáàðò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ºñºõºä òóõàéí ñàëáàð åðºíõèé人 ºñäºã áàéíà. Ýíý íü äýýðõ ÕÀÀ-í ñàëáàðûí îíöëîãîîñ õàìààðàí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò, òóõàéí õºðºí㺺ð áàéãóóëàãäàæ áóé êîìïàíèéí íºëºº áàðàã áàéäàãã¿éã õàðóóëæ áàéíà. Õ¿ñíýãò 6. Ñàëáàðóóäûí ÃØÕÎ-ààñ õàìààðñàí ÄÍÁ-íèé ìýäðýìæ15

ÕÀÀ-í ñàëáàð Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð ¯éë÷èëãýýíèé ñàëáàð 0.25 0.29 0.29

Ýõ ¿¿ñâýð: ¯ÑÃ-ààñ ãàðãàñàí ÄÍÁ áîëîí ÃØÕÎ-ûí 1993-2004 îíû òîîí ìýäýýëýë àøèãëàí ¿íýëñýí ¿íýëãýý Õàðèí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ õýñýã íü îðäîã. ¯¿íä äîòðîî óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò äèéëýíõ õóâèéã ýçýëäýã áºãººä òóõàéí ñàëáàð äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò 2000 îíä 16.8 ñàÿ àì.äîëëàð, 2001 îíä 56.9 ñàÿ àì.äîëëàð, 2002 îíä 38.5 ñàÿ àì. äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëò îðóóëæ áàéñàí áîë 2003 îíä îãöîì ºñºæ 150.2 ñàÿ àì.äîëëàð, 2004 îíä 147.6 ñàÿ àì. äîëëàð õ¿ðòëýý õºðºí㺠îðóóëàëò ºñºí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä æèëä äóíäæààð 16-38 êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéñàí áºãººä ýíý õóãàöààíä òóõàéí ñàëáàðûí ºñºëò íü 2000 îíä 6.1%, 2001 îíä 10.1%-èéí ºñºëòòýé áàéñàí õýäèé ÷ 2002 îíä -6.9%, 2003 îíä -1.3% áîëæ óíàëòàä îðæ 2004 îíä áóöàí 31.9% ºñºæ, 2005 îíû ýõíèé 8 ñàðûí áàéäëààð 6.6% ºññºí áàéäàëòàé áàéíà.

15 Òóñ ìýäðýìæ íü áîãèíî õóãàöààíä ÕÀÀ-í ñàëáàðò îðæ èðæ áàéãàà ÃØÕÎ нэг õóâü ºñºõºä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë 0.25 õóâèàð ºñíº, аж үйлдвэрийн салбарын ГШХО нэг хувь өсөхөд тус салбарын үйлдвэрийн үйлдвэрлэл 0.29 хувиар өсөх, үйлчилгээний салбарт ГШХО нь нэг хувь нэмэгдэхэд үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэл 0.29 өснө ãýäãèéã èëýðõèéëíý.

- 20 -

Ýíäýýñ õàðàõàä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëëèéí õýìæýýíä ¿ç¿¿ëýõ ìýäðýìæèéã 1995-2004 îíû òîîí ìýäýýëýë äýýð òîîöîõîä 0.29 ãàð÷ áàéãàà áºãººä ýíäýýñ õàðàõàä òóõàéí ñàëáàðò ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ºñºõºä òóõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë åðºíõèé人 ºñäºã ãýñýí îíîëûí õîëáîî àæèëëàæ áàéíà. Õàðèí 2004 îíû õóâüä àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ºñºë íü íèéò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ¿íäñýí áàéð ýçýëñýí áºãººä ¿¿í äîòðîî îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ìåòàëëûí õ¿äýð îëáîðëîëòûí àëòíû ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí (1997 îíä Êàíàäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé "Áîðîî Ãîóëä" ÕÕÊ) ¿éëäâýðëëèéí ºñºëò, äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íèéí ºñºëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñ ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéíà. Ýíäýýñ àâààä ¿çýõýä ýíý ñàëáàðûí õóâüä 1997 îíîîñ òîìîîõîí õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ ýõýëñýí áºãººä òóõàéí êîìïàíèóäûí ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò íü ñàëáàðûí ºñºëòºäºº òóñ ñàëáàðòàà ýçëýõ õóâèéíõàà õýìæýýãýýð 3-5 æèëèéí õóãàöààíû õîöðîãäîëòîéãîîð íºëººëæ áàéæ áîëîõîîð áàéíà. Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâüä õºíãºí ¿éëäâýðò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä 2.9-27.1 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 6-37 õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áàéãóóëàãäñàí áîë ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ñàëáàð 0.3-11.6 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð æèëä äóíäàæààð 3-23 ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áºãººä òóõàéí öàã õóãàöààíä ñàëáàðûí ºñºëò íü 1999-2000 îíóóäàä óíàëòòàé áàéñàí áîë 2001-2002 îíû õóâüä ñàéí ºñºëòòýé áóþó 31.8-22.1% áàéñàí áîë 2003-2004 îíû õîîðîíä ºñºëò ñààð÷ 2.1-1.5% áîëñîí áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä òîìîîõîí õºðºí㺠îðóóëàëò îðæ áóþó êîìïàíèóä áàéãóóëàãäñàíààð 2-3 æèëèéí äàðààãààð òóõàéí ñàëáàðûí ºñºëòºä íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéíà. Ýíý íü òóõàéí êîìïàíèéí ¿éë àæèëëàãàà òîãòâîðæèæ, èäýâõèæèæ á¿ðýí áîëîìæîîðîî àæèëëàõ ò¿¿õèé ýäèéí áýëòãýëèéí øààðäàãäàõ õóãàöàà çýðýãòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëíî. ¯é÷èëãýýíèé ñàëáàðûí õóâüä ãîë áàéð ñóóðü ýçýëäýã ñàëáàð íü Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçðûí ñàëáàðóóä áºãººä òóñ ñàëáàðò 1997-2001 îíû õîîðîíä æèëä äóíäàæààð 3.6-7.3 ñàÿ àì. äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 44-96 ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë 2002 îíä 89.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 115 êîìïàíè áàéãóóëàãäñàí áîë 2003 îíä 6.9 ñàÿ àì.äîëëàð, 2004 îíä 37.5 ñàÿ àì äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 2003 îíä 217 êîìïàíè áàéãóóëàãäàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëñîí áºãººä ýíäýýñ òóñ ñàëáàðò 2002 îíä íýã êîìïàíèä íîãäîõ äóíäàæ õºðºí㺠îðóóëàëò õàìãèéí ºíäºð áàéãàà áºãººä òîìîîõîí êîìïàíèóä áàéãóóëàãäñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ õóãàöààíä ñàëáàðûí ºñºëò íü Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðûí õóâüä 1997îíä 17.1%, 1998-1999 îíóóäàä -3.1-1.3%, 2000 îíä îãöîì ºñºæ 25.7%-ä õ¿ðñýí áîë 2001 îíä 10.1%, 2002 îíä 13.3% áàéæ 2003 îíîîñ ºñºëò íü áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ 7.1%, 2004 îíä 2.8%-èéí ºñºëëòàé áàéñàí áîë çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçðûí ñàëáàðûí õóâüä 1997-1998 îíä 0.2-0.5%, 1999-2000 îíóóäàä ºñºëòòýé áóþó 8.7-13.2% ºñºëòòýé áàéñàí áîë 2001 îíä óíàëòàä îðæ -6.9% áàéñàí áîë 2002 îíä 4.6%, 2003 îíä 0.5% áàéñàí áîë ºñººä 2003 îíä 6.6%-ä õ¿ðñýí áàéíà. Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð áîëîí Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðûí õóâüä ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëëèéí õýìæýýíä ¿ç¿¿ëýõ ìýäðýìæèéã 1995-2004 îíû òîîí ìýäýýëýë äýýð òîîöîõîä 0.29 ãàð÷ áàéãàà áºãººä ýíäýýñ õàðàõàä òóõàéí ñàëáàðóóäàä ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ºñºõºä òóõàéí ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýë ºñäº áàéíà. Òóõàéí ñàëáàðóóäûí õóâüä 1999-2000 îíóóäàä æèë á¿ð õºðºí㺠îðóóëàëò îéðîëöîî áàéñàí áºãººä ýíý ¿åä ñàëáàðûí ºñºëò ìºí áàéñàí áàéñàí, òóñ ñàëáàðò 2002 îíä õàìãèéí ºíäºð õºðºí㺠îðóóëàëò îðîí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìäàíèóä îëíîîð áàéãóóëàãäàõàä ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ìºí ºññºí çýðãýýñ õàðàõàä òóõàéí ñàëáàðûí îíëîãîîñ õàðàõàä òóñ ñàëáàð äàõü õºðºí㺠îðóóëàëòûí íºëºº 1 æèëäýý áàãòàí ñàëáàðûí óëìààð íèéò ýäèéí çàñãèéí ¿éëäâýðëýë, ºñºëòºä íºëººëäºã áàéíà. Õàðèí îäîî ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð õè÷íýýí êîìïàíèóä áàéãóóëàãääàã, òýäãýýðèéí îðîí íóòàã äàõü òàðõàëòûã 3.1.3 õýñýãò àâ÷ ¿çñýí äýýðýý ¿íäýñëýí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí òºñºâò òºëºõ òàòâàðûí îðëîãî, îðîí íóòàãò àæëûí

- 21 -

áàéð íýìýãä¿¿ëýõ ãýõ ìýò áàéäëààð ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä íºëººòýé áàéæ áîëîõ áîëîìæèéã àâ÷ ¿çüå. Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã îðîí íóòãèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çýõýä Óëààáààòàð õîòîä õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ õýñýí íü îðäîã áîë àéìàãóóäûí õóâüä Îðõîí àéìàã, Äîðíîä àéìàã, Äàðõàí óóë àéìàã, ªìíºãºâü àéìàã, Òºâ àéìãóóäàä áóñàä àéìãèéã áîäâîë òîìîîõîí õýìæýýíèé øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, õàðèí ¿ëäñýí àéìãóóäàä º÷¿¿õýí áàãà õýñýã íü îðäîã áàéíà. Ýíý óòãààðàà ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàãäàæ áàéãàà êîìïàíèéí òîîã îðîí íóòãèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çýõýä ìºí ë õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýòýé àäèë ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéãàà þì. Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý, øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàõ íü çºâõºí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëëèéí õýìæýý, ºñºëòèéã íýìýãä¿¿ëýõýýñ ãàäíà òóõàéí á¿ñ, îðîí íóòàãò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëñíîîð äýä á¿òöèéí çàì, òýýâýð, õàðèëöàà õîëáîî, áàðèëãà áàéãóóëàìæ, öàõèëãààí ãýõ ìýò äýä á¿òöèéí ñàëáàðóóä ñàéæðàõ áºãººä ìºí îðîí íóòãààñ àâ÷ àøèãëàõ àæëûí áàéð íýìýãäýæ, èðãýäèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèí äýýøëýõ, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õýìæýý íýìýãäýí íýãäñýí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâò òºëºõ òàòâàðûí îðëîãî ºñºõ çýðýã ýäèéí çàñãèéí íºëºº ìºí äýëõèé äýýð øèíýýð íýâòýð÷ áóé òåõíîëîãèéí äýâøèë öàã àëäàõã¿é îðæ èðýõ ÷óõàë ýåðýã äàì íºëººí¿¿äèéã áèé áîëãîíî. Ìàíàé îðíû õóâüä ýíý íºëººëºë Óëààíáààòàð õîòûí õóâüä Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàð, çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçðûí ãýõ ìýò åðºíõèé人 ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò èë¿¿òýé àæèãëàãäàæ áàéãàà áºãººä ìºí õàðèëöàà õîëáîî, ìýäýýëýë òåõíîëîãè, áàðèëãà, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò ýåðýã äàì íºëººí¿¿äèéã èë¿¿òýé ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Òýãâýë àéìãóóäûí õóâü äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò íü ãîëëîí óóë, óóðõàé îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ãîëëîõ áºãººä áóñàä àéìãóóäûã áîäâîë Îðõîí àéìàã, Äîðíîä àéìàã, Äàðõàí óóë àéìàã, ªìíºãºâü àéìàã, Òºâ àéìãóóäàä ãàçðûí õýâëèéí íººö, îðä ãàçàð çýðýã ãåîëîãèéí áàÿëàã ñàéòàéãààñ ýäãýýð àéìãóóäàä äýýðõ ýåðýã íºëººëë¿¿ä àæèãëàãäàæ áàéíà. 3.3 ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õàìààðëûí ýêîíîìåòðèê çàãâàðûí ¿íýëãýý16 Ýíý õýñýãò îíîëûí õýñãèéí 2.3-ä ¿ç¿¿ëñýí ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíäûí õàìààðëûã õàðóóëñàí àëü íü àëèíûõàà Ãðàíæåð øàëòãààí áîëäîã, óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ-ûí ºñºëò ÄÍÁ-íèéã õýäýí õóâèàð ºñãºæ áàéãààã ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýãýýð øàëãàõ þì. Èéíõ¿¿ ñóäëàõäàà çàãâàðò òîäîðõîéëîãäñîí ¸ñîîð panel ºãºãäëèéã àøèãëàëàà. Panel ºãºãäëèéã ¿¿ñãýõäýý ìàíàé îðîíòîé àäèëààð øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé òóñãààð óëñóóäûí õàìòûí íºõºðëºëèéí îðíóóä (ÒÓÕÍÎ)-ààñ ìàíàé îðîíòîé íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ áîëîí ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà îéðîëöîî áàéõûã ñóóðü áîëãîí Àçåðáàéæàí, ÿðæ, Êàçàõñòàí, Ìîëäàâ, Òàäæèêñòàí, Àðìåí áîëîí Ìîíãîë ãýñýí íèéò 7 óëñûí 1994-2004 îíóóäûí òîîí ìýäýýëëýýð ¿¿ñãýñýí.17 Panel ºãºãäºëòýé àæèëëàæ áàéãàà òóë õóâüñàã÷äûí òîãòîâîðòîé ýñýõèéã øàëãàæ, òîãòâîðã¿é ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áàéâàë òýäãýýðèéí õîîðîíä êîèíòýãðýøí õàìààðàë áàéãàà ýñýõèéã øàëãàõ ¸ñòîé áîëíî.

16 ªãºäëèéí øèíæ ÷àнаðûí òåñò¿¿ä, эêîìåòðèê ¿íýëãýý, õàìààðëûí òåñò¿¿äèéí Eviews 5.0 програм дээр хийсэн болно. ¯íýëãýýíèé àðãûí ñîíãîëòûí õóâüä panel ºãºãдлийн үнэлгээнд ãàð÷ áîëîõ àëäààíóóäûг çàñâàðëàõ õàìãèéí áîëîìæèò àðãóóäààð ¿íýëæ ýäèéí çàñãèéí îíîëûí õóâüä íèéöòýé, ñòàòèñòèê øèíæ¿¿ð à÷ õîëáîãäîëòîéг ñîíãîñîí áîëíî. Хүснэгт 9-д байгаа систем тэгшитгэлийн үнэлгээг орнуудын хувьд болон цаг хугацааны хувьд fixed effect-òýé, æèíãèéí õóâüä улсуудаар нь жигнэсэн буюу cross-section weigths, коеффициентийн ковариацын хувьд түүвэрлэсэн орнуудын хувьдын шинж чанартай алдаа үүсэх тул cross-section SUR (PCSE) гэсэн panel тохиргоо хийн үнэлсэн болно. 17 Panel ºãºãäëèéã 1990 îíîîñ õîéøèõ áàéäëààð àâ÷ áîëîõ õýäèé ÷ òóõàéí îðíóóäûí õóâüä 1990 îíîîñ ýäèéí çàñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò îðñîí øèëæèëò ýõýëñýí îðíóóä òóë ¿¿íèé íºëººã áàãàñãàõ ¿¿äíýýñ 1994 îíîîñ õîéøèõ ºãºãäëèéã àøèãëàëàà.

- 22 -

3.3.1 Time series øèíæ ÷àíàð ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õîîðîíä Ãðàíæåð øàëòãààí áàéãàà ýñýõèéã øàëãàõûí ºìíº ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí Time series øèíæ ÷àíàðûã ñóäëàõ õýðýãòýé áîëíî. Panel ºãºäëèéã àøèãëàæ áàéãàà òóë åðºíõèé人 òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò òîãòîâîðòîé ýñýõèéã íýãæ ÿçãóóðûí panel òåñò¿¿äýýð øàëãàæ õ¿ñíýãò 7-ä õàðóóëëàà. Õ¿ñíýãò 7. Panel ºãºãäëèéí íýãæ ÿçãóóðûí òåñò

Àðãà Ýíãèéí (Level)** I ýðýìáèéí ÿëãàâàð*** ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Log(GDP) FDI/GDP dLog(GDP) d(FDI/GDP)

H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (common) Levin, Li& Chu t -7.64 -1.33 -8.74 -5.91 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.092] [0.000] [0.000] Breiting t-stat 2.02 -0.97 -6.04 -3.80 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.978] [0.167] [0.000] [0.000] H0: íýãæ ÿçãóóðòàé (individual)

Pesaran and Shin W-stat -1.92 0.56 - - H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.027] [0.714] - - ADF-Fisher Chi-square 35.33 13.45 79.56 55.52 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.001] [0.491] [0.000] [0.000] PP-Fisher Chi-square 45.54 10.33 93.51 70.07 H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.738] [0.000] [0.000] H0: íýãæ ÿçãóóðã¿é (common)

Hadri Z-stat 3.63 3.21 - - H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë* [0.000] [0.001] - - Òîãòâîðòîé ýñýõ Òîãòâîðã¿é Òîãòâîðã¿é Òîãòîâîðòîé Òîãòâîðòîé

• *- Fisher-èéí òåñò¿¿äèéí á¿õ ìàãàäëàëóóäûã àñèìïîòèê 2χ òàðõàëòûí àøèãëàí òîîöîîëñîí. Áóñàä á¿õ

òåñò¿¿äèéã àñèïòîòèê íîðìàëü òàðõàëòòàé ãýæ òààìàãëàñàí. • **- Ýíãèéí (level) õýëáýðò ºãºäëèéí íýãæ ÿçãóóðûã øàëãàõäàà òýãøèòãýëèéí õýëáýðèéã õóâèéí íºëºº (сул

гишүүн) болон трендийг хамт оруулан үнэлсэн. Мөн эдгээр үзүүлэлтүүдийн оновчтой лагууд нь SIC шинжүүрээр 0-ээс 1 байсан.

• ***- I ýðýìáèéí ÿëãàâàðын дараах өгөгдлийн нэгж язгуурыг шалгахдаа тэгшитгэлийн õýëáýðèéã õóâèéí íºëºº (сул гишүүн) болон тренд агуулагүй (none) хэлбэрт үнэлсэн. Мөн эдгээр үзүүлүүлэлтүүдийн оновчтой лагууд нь SIC шинжүүрээр 0-ээс 1 байсан болно.

Õ¿ñíýãò 7-îîñ õàðàõàä ÄÍÁ-íèé ëîãàðèôì áîëîí ÃØÕÎ-ûí ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâü ãýñýí õóâüñàã÷ á¿ðèéã íýãæ ÿçãóóðòàé ãýñýí òýã òààìàãëàë òàâèí øàëãàõàä ýíãèéí (level) ò¿âøèíä òóõàéí òààìàãëàëûã íÿöààõã¿é áàéãàà áºãººä õàðèí íýãä¿ãýýð ýðýìáèéí ÿëãàâðûí äàðàà òóñ òààìàãëàëûã íÿöààæ áàéíà. Ýíäýýñ áèä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ÿëãàâàðûí äàðàà òîãòâîðòîé áóþó äóíäàæûíõàà îð÷èìä òîãòâîðòîé áàéíà. Èéìä òóõàéí ¿ç¿¿ëýëò íü ýíãèéí (level) ò¿âøèíä òîãòâîðã¿é áàéãàà òóë ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä êîèíòýãðýøí õàìààðàë áàéãàà ýñýõèéã Johansen êîíòýãðýøí òåñòýýð øàëãàæ õ¿ñíýãò 8-ä ¿ç¿¿ëëýý. Õ¿ñíýãò 8. Panel ºãºãäëèéí õÿçãààðëàëò òàâèãäààã¿é êîèíòýãðýøí óðò õóãàöààíû õàìààðëûí ðàíê òåñò (Johansen òåñò), 7 îðíû 1994-2004 îíû æèëèéí ºãºãäºë

Log(GDP)=F(FDI/GDP) õàìààðëûí êîèíòýãðýøí òåñò

H0 òààìàãëàë r=0 r=1 Ýéãýí óòãà 0.166 0.095 Òðýéñ ñòàòèñòèê 15.69* 5.56* 5 %-èéí êðèòèê óòãà (12.32) (4.13) Ìàãàäëàë [0.013] [0.022] Ìàê-Ýéãýí ñòàòèñòèê 10.14 5.56* 5 %-èéí êðèòèê óòãà (11.22) (4.13)

- 23 -

Ìàãàäëàë [0.077] [0.022] • *- òýìäýã íü 5%-ийн ач холбогдлын түвшинд ко-интэгрэшн хамаарал байхгүй гэсэн Н0 таамаглалыг няцааж

байгаа үзүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл трэйс тест нь 5%-ийн ач холбогдлын түвшинд 2 коинтэгрэшн тэгшитгэл байж болохыг үзүүлж байна.

• Коинтегрэшн векторуудыг өгөгдөлд детерминистик тренд байхгүй гэж таамаглал доор шалгасан. Магадлалын хувьд MacKinnon-*Haung-Michelis (1999) p-утга болно.

Õ¿ñíýãò 8-ààñ õàðàõàä [ ]itGDPitFDIitGDP ),log( çàãâàðûí õóâüä òðýéñ òåñò íü 5 %-èéí à÷

õîëáîãäëûí ò¿âøèíä 2 áîëîìæèò êîèíòýãðýøí õàìààðàë (òýãøèòãýë) áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ýäãýýðýýñ õàðàõàä õóâüñàã÷èä íü òîãòâîðã¿é áîëîâ÷ óðò õóãàöààíû êîíòýãðýøí õàìààðàëòàé, õàðèí ÿëãàâðûí äàðàà òîãòâîðòîé ãýñýí ¿ð ä¿í ºãñºí òóë áèä øóóä (1) õýëáýðèéí VAR çàãâàðûã ¿íýëæ áîëîõã¿é õàðèí ò¿¿íèé àëäààã çàëðóóëàõ (error- correction) õýëáýðò îðóóëñàí (4)-ò òîäîðõîéëîãäñîí òýãøèòãýëèéí ñèñòåìèéã ¿íýëæ àëü íü àëèíû Ãðàíæåð øàëòãààí áîëæ áàéãààã (5) òààìàãëàëûã øàëãàõ áàéäëààð òîäîðõîéëæ, óðò õóãàöààíû íºëººëëèéí ïàðàìåòðûã (7) ìàòðèöûã òîîöîõ áàéäëààð îëîõ áîëíî. 3.3.2 itGDPitFDI

itGDP ),log( õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààí

Õ¿ñíýãò 9-ä îíîëûí çàãâàðûí (4)-ò òîäîðõîéëîãäñîí òýãøèòãýëèéí ñèñòåìèéã òîãòìîë íºëººíèé (fixed effect) àðãààð ¿íýëñýí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í áîëîí

itGDPitFDIit

GDP ),log( õîîðîíäûí Ãðàíæåð øàëòãààíû òåñòèéí ¿ð ä¿íã õàðóóëëàà.

Õ¿ñíýãò 9. Log(GDP) áîëîí FDI/GDP ñèñòåìèéí äàí òýãøèòãýë¿¿äèéí ¿íýëãýý

Àðãà Òîãòìîë íºëººíèé (fixed effects) ¿íýëãýý Òýãøèòãýë (1a) (1b)

Õàìààðàõ õóâüñàã÷ dlog(GDP) d(FDI/GDP) dlog(GDP)(t-1) -0.187 -0.019 t-còàò [2.58] [0.61] d(FDI/GDP)(t-1) -0.719 0.669 t-còàò [4.17] [4.19] log(GDP)(t-1) -0.331 -0.019 t-còàò [4.68] [0.49] (FDI/GDP)(t-1) 0.523 -0.814 t-còàò [3.05] [4.82] Granger causality (H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë) 0.0003 0.6323

Neutrality (H0 ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë)

0.0035 0.6284

• Granger causality-г шалгахдаа wald òåñòèéã àøèãëàñàí áºãººä FDI/GDP нь log(GDP)-ийн шалтггаан болж байгаа эсэхийг шалгахдаа Н0: c(1)=c(4)=0, харин log(GDP) нь FDI/GDP-ийн шалтггаан болж байгаа эсэхийг шалгахдаа Н0: c(2)=c(3)=0 гэж шалгасан болно.

• Харин Neutrality -г буюу урт хугацааны нөлөө байгаа эсэхийг шалгахдаа wald òåñòèéã мөн àøèãëàñàí áºãººä FDI/GDP нь log(GDP)-ийн шалтггаан болж байгаа эсэхийг шалгахдаа Н0:c(4)=0, харин log(GDP) нь FDI/GDP-ийн шалтггаан болж байгаа эсэхийг шалгахдаа Н0: c(3)=0 гэж шалгасан болно.

Õ¿ñíýãò 9-ýýñ õàðàõàä itGDPitFDI

itGDP ),log( ñèñòåìèéí õàðèëöàí øàëòãààíûã 5 %-èéí

ò¿âøèíä øàëãàõàä ñòàòèñòèêèéí õóâüä FDI/GDP õàðüöàà íü ÄÍÁ-íèé øàëòãààí áîëæ áàéãààã õàíãàëòòàé ò¿âøèíä èëýðõèéëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ÃØÕÎ-ààñ ÄÍÁ-íèé ºñºëò ð¿¿ ÷èãëýëòýé áóþó ÃØÕÎ ºñºõ íü ÄÍÁ-íèéã ºñãºõ øàëòãààí áîëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Õàðèí ýñðýã ÷èãëýëä íºëºº áàéäàãã¿é áîëîõûã ñòàòèñòèêèéí õóâüä íîòîëæ áàéíà. ̺í óðò õóãàöààíä íºëººòýé ýñýõ (neutrality)-èéí òåñòèéã øàëãàõàä ìºí óðò õóãàöààíä FDI/GDP õàðüöàà íü ÄÍÁ-íèé øàëòãààí áîëæ áàéãààã õàíãàëòòàé ò¿âøèíä íîòîëæ áàéãàà áºãººä õàðèí ýñðýã ÷èãëýëä îãò íºëººëºã¿é áîëîõûã ñòàòèñòèê òåñòèéí ¿ð ä¿í

- 24 -

õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, itGDPitFDIit

GDP ),log( ñèñòåìèéí

log(GDP)=F(FDI/GDP) õàìààðëûí õóâüä óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººòýé áóþó C ìàòðèöûí ýåðýã äèàãîíàëü ìàòðèöóóä íü òýãýýñ ÿëãààòàé ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëæ áàéíà. Èéìä òóõàéí ìàòðèöûí 12c ýëåìåíò íü óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ íýã õóâü

ºñºõºä ÄÍÁ-íèé ºñºëò õýäýí õóâèàð ºñºõèéã èëýðõèéëýõ òóë ¿¿íèéã òîîöîõîä 1.89 áàéíà. Àçåðáàéæàí, ÿðæ, Êàçàõñòàí, Ìîëäàâ, Òàæèêñòàí, Àðìåí áîëîí ìàíàé îðíû õóâüä àäèëõàí øèëæèëòèéí õºãæèæ áóé ýäèéí çàñàãòàé, íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ áîëîí ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà íü îéðõîí òóë ýíýõ¿¿ êîýôôèöèåíò íü ýäãýýð óëñóóäûí õóâüä óðò õóãàöààíû õàìààðëûã èëýðõèéëæ ÷àäíà ãýæ ¿çíý. Èéìä ìàíàé îðíû õóâüä ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õàðüöàà 1 õóâü ºñºõ íü óðò õóãàöààíä ÄÍÁ-èéã 1.87 õóâèàð ºñãºõèéã èëòãýæ áàéíà. Òóõàéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íã Henrik Hansen áîëîí John Rand (2004) íàðûí õºãæèæ áóé 31 îðíû (Àçèàñ 10 îðîí, Ëàòèí àìåðèêààñ 11 îðîí, Àôðèêààñ 10 îðîí ) 1970-2000 îíû õîîðîíäîõ 31 æèëèéí ºãºäºë àøèãëàí ñóäàëñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé õàðüöóóëàõàä àäèëõàí ÃØÕÎ-ààñ ÄÍÁ ð¿¿ ãýñýí ¿ð ä¿í õàðóóëñàí. ̺í Henrik Hansen áîëîí John Rand (2004) íàðûí ñóäàëãààãààð òóõàéí ò¿¿âðèéí õóâüä áóþó õºãæèæ áóé ýäèéí çàñãèéí õóâüä óðò õóãàöààíä ÃØÕÎ-ûí õýìæýý 1 õóèàð ºñºõºä ÄÍÁ íü 2.25 õóâèàð ºñäºã ãýñýí ¿ð ä¿í ãàðñàí áºãººä ÒÓÕÍÎ áîëîí Ìîíãîë ãýñýí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñãèéí õóâüä ýíý òîî 0.38 ïóíêòýýð äîîãóóð áàéíà. IV. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН, ДҮГНЭЛТ Ìàíàé îðíû õóâüä 1999 îíîîñ õîéø íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí хуðäàöòàé ºñºëò (õºðºí㺠îðóóëàëò ÄÍÁ-íèé 26.5-29.2% ýçëýõ) íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºñºëòººð òàéëáàðëàãäàõ áºãººä áºãººä ¿¿í äîòðîî ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò íü ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí 61.2-93.5%-èéã ýçëýõ áîëòëîî ºññºí áàéíà. Èéìä õºðºí㺠îðóóëàëòûã ¿íäñýíäýý ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò áèé áîëãîæ áàéãààãèéí äýýð ÃØÕÎ íü ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñàëáàðóóäûí ºñºëòºä õóãàöààíû õîöðîãäëîîð íºëººëæ áàéíà. ̺í õºðºí㺠îðóóëàëòûí òåõíîëîãèéí á¿òöèéí õóâüä àâ÷ ¿çýõýä áàðèëãà óãñðàëò, òîíîã òºõººðºìæèä îðóóëæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàé ºñºæ áàéãàà áºãººä òóõàéí õºðºíãèéã ýõ ¿¿ñâýð òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë ÃØÕÎ äèéëýíõ õýñãèéã ýçýëæ áàéõàä, õà÷èðõàëòàé íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíêíû ñàëáàð ñàéæèð÷ èðãýäèéí çýýë, àæ àõóéí çîðèóëàëòààð îëãîæ áóé çýýëèéí õýìæýý õóðäàöòàé ºñºí íýìýãäýæ áóé õýäèé ÷ ýíý íü óðò õóãàöààíû õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäýõ õýìæýýíä õàðààõàí õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áàéñààð áàéíà. Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã ñàëáàðûí á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çýõýä 2000-2004 îíóóäàä óóë óóðõàéí ñàëáàð (17.8-72.3%), õóäàëäàà íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð (4.2-51.2%), õºíãºí ¿éëäâýð (1.7-29.0%), Èíæåíåðèéí áàðèëãûí áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë (1.2-16.1%), ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò (0.2-12.3%), áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà (0.1-16.1%) çýðýã ñàëáàðóóäàä äèéëýíõ õýñýã íü îðñîí áàéíà. Ìàíàé îðîíä õèéãäýæ áàéãàà õºðºí㺠îðóóëàëòûã 1998-2004 îíû õîîðîíä óëñóóäûí îðóóëñàí õýìæýýãýýð íü àâ÷ ¿çâýë ÁÍÕÀÓ, Êàíàä, ÁÍÑÓ, ßïîí, ÀÍÓ, ÎÕÓ çýðýã îðíóóä äèéëýíõ õýñãèéã îðóóëñàí áàéíà. Õàðèí ýäèéí çàñàã äàõü ãàäààä cåêòîðò àëü îðíû êîìïàíèóä äàâàìãàéëàõ øèíæòýé áàéãààã àâ÷ ¿çýõýä ÁÍÕÀÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëò íü íèéòèéí õîîëíû ñàëáàð áîëîí áàðèëãà, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëëèéí ñàëáàðóóäàä ò¿ëõ¿¿ îðäîã áºãººä ýíý óòãààðàà òóõàéí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí êîìïàíèóäûí äèéëýíõ íü ÁÍÕÀÓ-ûí êîìïàíèóä (56-322) áàéãàà áîë Êàíàä óëñûí õóâüä ãåîëîãè óóë óóðõàéí ñàëáàðò ò¿ëõ¿¿ îðæ òóõàéí ñàëáàð äàõü øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí äèéëýíõ (17-125) íü Êàíàäûíõ áàéñàí áîë íèéò êîìïàíèéí äèéëýíõ íü äýýðõ õºðºí㺠îðóóëàã÷

- 25 -

îðíóóäûíõ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí 2003 îíû 5.6%-èéí ºñºëòèéã ¿íäñýíä íü ÕÀÀ-í ñàëáàð, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð, Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðàà çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðóóäûí ºñºëò òîäîðõîéëñîí áîë 2004 îíû 10.6 õóâèéí ºñºëòèéã ãîë íü ÕÀÀ-í ñàëáàð, àæ ¿éëäýâýðèéí ñàëáàðààñ óóë óóðõàé, îëáîëîõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð ¿¿í äîòðîî ìåòàëûí õ¿äýð îëáîðëîëòûí àëòíû êîìïàíèóäûí îëáîðëîëò, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû ñàëáàðóóäûí ºñºëò áèé áîëãîñîí áàéíà. Õàðèí 2004 îíû õóâüä àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ºñºëò íü îëáîðëîõ ñàëáàðûí ìåòàëëûí õ¿äýð îëáîðëîëòûí àëòíû ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóäûí (1997 îíä Êàíàäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé "Áîðîî Ãîóëä" ÕÕÊ ãýõ ìýò) ¿éëäâýðëëèéí ºñºëò, äýëõèéí çàõ çýýëèéí àëòíû ¿íèéí ºñºëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñ ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí. Ñàëáàðóóäûí ÄÍÁ-íèé ÃØÕÎ-ààñ õàìààðàõ ìýäðýìæèéã òîîöîæ ¿çýõýä ÕÀÀ-í ñàëáàðûí õóâüä 0.25, óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí õóâüä 0.29, çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð áîëîí Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðûí õóâüä 0.29 ãàð÷ áàéãàà áºãººä ýíäýýñ õàðàõàä ñàëáàðóóäàä îðîõ ÃØÕÎ ºñºõºä òóõàéí ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýë åðºíõèé人 ºñäºã ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. ÃØÕÎ îðæ èðýí êîìïàíèóä áàéãóóëàãäñàíààñ õîéø ñàëáàðûí ºñºëòºäºº çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð áîëîí Ẻíèé áîëîí æèæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ñàëáàðóóäûí õóâüä 1 æèëäýý áàãòàí, õàðèí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâüä 2-3 æèë, óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ñàëáàðûí õóâüä 3-5 æèëèéí õóãàöààíû õîöðîãäîëòîéãîîð íºëººëæ áàéæ áîëîõîîð áàéíà. Øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé ÒÓÕÍÎ-ààñ ìàíàé îðîíòîé íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ áîëîí ÃØÕÎ, ÄÍÁ-íèé õàðüöàà îéðîëöîî áàéõûã ñóóðü áîëãîí Àçåðáàéæàí, ÿðæ, Êàçàõñòàí, Ìîëäàâ, Òàæèêñòàí, Àðìåí áîëîí Ìîíãîë ãýñýí îðíóóäûã ò¿¿âýðëýí panel ºãºãäºë ¿¿ñãýí ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé Ãðàíæåð øàëòãààíûã øàëãàõàä ÃØÕÎ-ààñ ÄÍÁ-íèé ºñºëò ð¿¿ ÷èãëýëòýé áóþó ÃØÕÎ ºñºõ íü ÄÍÁ-èéã ºñãºõ øàëòãààí áîëæ áàéíà. Òóñ îðíóóäûí õóâüä ÃØÕÎ áîëîí ÄÍÁ-íèé õàðüöàà 1 õóâü ºñºõ íü óðò õóãàöààíä ÄÍÁ-èéã 1.87 õóâèàð ºñãºõèéã èëòãýæ áàéãàà áºãººä òóñ íºëºº íü õºãæèæ áóé îðíóóäûí ¿ç¿¿ëýëòòýé õàðüöóóëàõàä 0.38 ïóíêòýýð äîîãóóð áàéíà.

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë, äóðüäàãäñàí ýõ áè÷ã¿¿ä

Í.Áàòñàéõàí (2003), "Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò" Ìîíãîë óëñûí õóóëü (1993 îíû 5 äóãààð ñàðûí 10), "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé õóóëü" European Bank for Reconstruction and Development, "Transition report 2002" European Bank for Reconstruction and Development, "Transition report 2004" Worldbank, "World Investment report 2005" Henrik Hansen and John Rand (2004), "On the Causal Links between FDI and Growth in Developing Countries" Rajneesh Narula & Brian Portelli (2004), "Foreign direct investment and economic development: Opportunities and limitations from a developing country perspective" Manuel R.Agosin and Ricardo Mayer (2000), "Foreign Investment in Developing Countries:

- 26 -

Does it Crowd in Domestic Investment?" Alfaro L.,Areendam, C., K. and Selin,s. (2001). "FDI and Economic growth: The role of local financial markets" Working paper 01-083. Cambridge MA: Harvard Business School Borenzstein, E., De Gregoria, J. and Lee, J.W (1998) “How does foreign direct investment affect economic growth? ”, Journal of International Economics Carkovic, M. and Levine, R. (2002). "Does Foreign Direct investment Accelerate Economic Growth?", Working Paper Series, National Bureau of Economic Research (NBER) De Mello, L.R.Jr (1999)."Foreign Direct Investment-Led Growth: Evidence from Time Series and Panel Data", Oxford Economic Review, Reisen, H and Soto, M. (2001). "Wich Types of Capital Inflows Foster Developing-Country Growth", International Finance, Basu, P., Chakraborty, C. and Reagle, D. (2003). "Liaberalization, FDI, and Growth in Developing Countries: A Panel Cointegration Approach", Economic Inquiry, Nair-Reichert, U. and Weinhold, D. (2001). "Causality tests for Cross-Country Panels: A New look on FDI and Economic Growth in Developing Countries", Oxford Bulletin of Economics and Statistics, www.adb.org- Statistic of Mongolia Хавсралт 1. Нийт хөрөнгө оруулалтын технологи болон эх үүсвэрийн задаргаа

Нийт хөрөнгө оруулалтад эзлэх хувь: Òåõíîëîãèéí á¿òöýýð (%)

Нийт хөрөнгө оруулалтад эзлэх хувь: Ýõ ¿¿ñâýðýýð (%)

Дотоодын хөрөнгө оруулалтын нийт хөрөнгө оруулалтад эзлэх хувь Он

Бàðèëãà óãñðàëò

Тîíîã òºõººðºìæ

Бóñàä Уëñûí

(äîòîîäûíõ) Бàíêíû çýýë Өºðèéí

õºðºíãº

Гàäààäûí хөрөнгө

оруулалтын нийт хөрөнгө

оруулалтад эзлэх хувь

1990 66.2 24.3 9.6 36.6 11.2 15.8 36.5 1991 67.4 27.5 7.8 24.7 6.8 28.8 39.7 1992 61.8 39.3 4.2 18.7 33.7 31.5 16.0 1993 62.8 36.8 0.4 11.1 9.7 26.1 53.1 1994 50.3 42.8 6.9 15.6 6.3 29.7 48.4 1995 56.7 38.8 4.5 14.4 9.8 29.1 46.7 1996 45.4 35.6 19.0 6.2 3.7 29.1 60.9 1997 35.4 41.2 23.5 10.5 4.4 22.2 62.8 1998 30.3 45.0 24.7 12.3 6.3 33.6 47.9 1999 28.4 59.0 13.0 9.5 4.3 29.4 56.8 2000 25.4 43.3 31.3 13.1 8.0 19.9 59.0 2001 29.3 44.9 25.8 13.2 3.6 18.0 64.9 2002 39.9 50.6 9.5 13.4 6.9 15.8 63.9 2003 39.8 50.1 10.1 12.9 7.0 15.9 64.3 2004 35.7 51.8 12.5 13.8 11.5 26.9 47.9

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

- 27 -

Õàâñðàëò 2. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò: ñàëáàðààð, 1990-2004 îí* (ìÿíãàí àì.äîëëàðààð)

Ñàëáàðын нэр 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ãåîëîãè, óóë óóðõàéí ýðýë õàéãóóë, ñóäàëãàà, îëáîðëîëò

~ ~ ~ ~ 1,049 8,292 4,190 14,760 19,441 24,995 16,842 56,937 38,476 150,232 147,623

Õóäàëäàà, íèéòèéí õîîë 865 533 100 363 1,022 939 1,437 7,347 3,579 5,124 5,545 5,154 89,543 6,915 37,472

Õºíãºí ¿éëäâýð ~ ~ 757 617 2,786 1,956 12,048 1,510 4,818 19,175 27,147 4,933 2,885 4,708 21,009

Ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò ~ 18 270 1,531 1,763 7,255 9,029 1,322 2,259 8,297 11,559 6,260 296 408 3,376

Èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë ~ 100 ~ 33 1,400 1,689 4,488 4,042 7,398 5,695 8,135 8,149 5,985 2,390 3,040

Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà ~ ~ ~ ~ ~ 21 4,385 246 96 2,179 701 19,713 4,002 125 2,453

Òýýâýð ~ 554 25 56 405 1,329 1,071 2,749 642 3,739 6,367 582 1,154 2,284 1,815

Õàðèëöàà õîëáîî ~ ~ ~ 45 187 10,964 1,805 73 6 3,078 75 160 442 4,091 1,185

Ñî¸ë óðëàã, áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, õýâëýë

100 ~ ~ 70 640 874 1,354 336 336 2,664 5,208 138 3,430 2,391 929

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ~ ~ 272 97 336 540 1,509 3,322 750 2,170 1,310 351 2,996 736 445

Àÿëàë æóóë÷ëàë ~ ~ 5 75 558 295 7,790 243 300 213 304 97 719 826 435

ÕÀÀ, ãàçàð òàðèàëàí, ÌÀÀ ~ 589 43 174 27 275 824 1,332 1,423 3,315 253 825 346 86 251

Ýð÷èì õ¿÷ ~ 18 ~ 10 ~ 862 113 258 540 50 1,852 1,113 197 257 205

Ìåáåëü, ìîäîí ýäëýë ~ ~ 77 200 17 390 51 146 165 932 667 1,094 888 519 91

Ýð¿¿ë ìýíä, ãîî ñàéõíû ¿éë÷èëãýý ~ 50 10 60 133 143 279 300 1,189 1,411 505 83 184 480 57

Íèéòèéí àõóéí ¿éë÷èëãýý ~ ~ ~ ~ ~ 385 520 305 61 338 466 76 31 26 37

Öàõèëãààí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë ~ ~ 35 69 65 12 750 10 49 383 27 5 10 186 25

¯íýò ç¿éëñ, áýëýã äóðñãàë ~ ~ ~ ~ 136 11 40 65 1,004 ~ 8 34 ~ 68 20

Ãýð àõóéí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë ~ 246 50 ~ ~ 225 9 ~ 6 180 46 60 147 355 17

Áóñàä ~ ~ 263 27 632 2,157 1,944 2,459 1,859 2,929 6,692 16,997 23,090 19,742 16,523

Нийт дүн 965 2,108 1,906 3,426 11,153 38,611 53,635 40,824 45,920 86,865 93,707 122,761 174,820 196,821 237,007

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар, ~ нь тус салбарт тухайн онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй болохыг илэрхийлнэ. *-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í áîëíî.

- 28 -

Õàâñðàëò 3. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä òîî: ñàëáàðààð, 1990-2004 îí

Ñàëáàðûí íýð 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Õóäàëäàà, íèéòèéí õîîë 1 2 1 7 9 17 22 52 60 52 44 96 115 217

Èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë

~ 1 ~ 1 9 15 30 44 40 43 28 28 35 35

Ãåîëîãè, óóë óóðõàéí ýðýë õàéãóóë, ñóäàëãàà, îëáîðëîëò

~ ~ 1 ~ 8 10 21 38 28 34 27 23 16 24

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ~ ~ 4 3 4 11 23 22 20 33 16 10 11 5

Õºíãºí ¿éëäâýð ~ ~ 4 4 6 11 5 6 15 37 29 20 6 12

Ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëò

~ 1 2 6 12 17 9 15 23 15 19 19 3 6

Àÿëàë æóóë÷ëàë ~ ~ 1 2 4 5 10 2 10 7 9 3 19 46

Òýýâýð ~ 2 1 1 6 14 14 21 8 11 11 3 2 6

ÕÀÀ, ãàçàð òàðèàëàí, ÌÀÀ ~ 1 3 2 2 6 9 11 19 14 7 9 3 4

Ìåáåëü, ìîäîí ýäëýë ~ ~ 1 4 1 3 1 5 4 5 10 17 11 11

Ñî¸ë óðëàã, áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, õýâëýë 1 ~ ~ 2 2 7 8 7 3 11 11 5 1 3

Ýð¿¿ë ìýíä, ãîî ñàéõíû ¿éë÷èëãýý ~ 1 1 2 2 3 7 4 3 8 3 3 4 3

Ýð÷èì õ¿÷ ~ 1 ~ 1 1 9 5 7 5 2 3 3 2 1

Õàðèëöàà õîëáîî ~ ~ ~ 1 3 6 7 4 2 5 1 4 3 1

Íèéòèéí àõóéí ¿éë÷èëãýý ~ ~ ~ ~ ~ 5 4 2 5 10 2 3 2 1

Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà ~ ~ ~ ~ 2 1 3 6 5 4 2 4 5 2

Öàõèëãààí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë ~ ~ 1 2 2 1 1 1 1 7 1 1 1 4

Ãýð àõóéí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë ~ 1 1 ~ ~ 1 1 ~ 1 3 2 1 4 4

¯íýò ç¿éëñ, áýëýã äóðñãàë ~ ~ ~ ~ 1 1 2 2 1 ~ ~ ~ ~ 1

Áóñàä ~ ~ 1 2 3 4 8 7 26 35 66 100 144 267

Íèéò êîìïàíèéí òîî 2 10 22 40 77 147 190 256 279 336 291 352 387 653 732

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

~ нь тус салбарт тухайн онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалттай компани байгуулагдаагүй болохыг илэрхийлнэ.

*-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâñàí ÃØÕÎ-òàé êîìïàíèéí òîî.

- 29 -

Õàâñðàëò 4. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò: Àéìàã õîòîîð*

(Ìÿíãàí àì.äîëëàðààð)

Àéìàã õîò Íèéò 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Óëààíáààòàð 829,826 965 1,502 1,727 2,644 10,261 27,092 49,943 35,661 43,784 83,194 87,819 119,565 171,413 194,256

Îðõîí àéìàã 11,181 ~ ~ 34 6 176 1,762 2,947 48 110 1,010 1,675 656 1,408 1,350 Äîðíîä àéìàã 10,638 ~ ~ 6 639 4,408 127 3,252 35 82 361 1,350 248 130 Äàðõàí Óóë àéìàã 4,943 ~ ~ 25 11 342 72 223 1,138 17 139 1,918 6 451 605 ªìíºãîâü àéìàã 4,855 ~ ~ ~ ~ ~ 4,754 ~ ~ ~ 50 ~ 51 ~ ~ Òºâ àéìàã 2,493 ~ ~ ~ ~ 70 3 19 ~ 721 ~ 1,029 ~ 650 ~ Áàÿí-ªëãèé àéìàã 1,930 ~ ~ ~ 7 17 142 30 624 80 403 174 316 138 ~ ªâºðõàíãàé àéìàã 1,569 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 980 589 ~ ~ ~ ~ Õîâä àéìàã 1,538 ~ ~ ~ ~ 50 17 35 13 20 105 586 392 321 Ñýëýíãý àéìàã 1,330 ~ ~ 112 ~ 70 74 62 16 70 143 19 183 473 109

Äîðíîãîâü àéìàã 827 ~ ~ ~ ~ ~ ~ 122 23 ~ 592 91 ~ ~ ~ Ñ¿õáààòàð àéìàã 635 ~ 606 ~ ~ ~ ~ ~ 29 ~ ~ ~ ~ ~ ~ Ãîâü-Àëòàé àéìàã 492 ~ ~ ~ 103 ~ 173 ~ ~ ~ ~ ~ 177 39 ~

Óâñ àéìàã 332 ~ ~ 3 ~ 17 31 ~ ~ ~ 275 7 ~ ~ ~ Áóëãàí àéìàã 329 ~ ~ ~ ~ 116 ~ ~ ~ 39 173 ~ ~ ~ ~ Õºâñãºë àéìàã 272 ~ ~ ~ ~ 20 ~ 24 10 41 112 20 ~ ~ 45 Çàâõàí àéìàã 122 ~ ~ ~ ~ ~ ~ 23 12 9 ~ 10 64 ~ 5

Õýíòèé àéìàã 86 ~ ~ ~ 16 ~ 70 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Áàãàíóóð 83 ~ ~ ~ ~ 3 5 68 ~ 7 ~ ~ ~ ~ ~ Àðõàíãàé àéìàã 24 ~ ~ ~ ~ ~ 4 12 ~ 6 ~ ~ 1 1 ~

Äóíäãîâü àéìàã 11 ~ ~ ~ ~ 11 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Ãîâüñ¿ìáýð àéìàã 7 ~ ~ ~ ~ ~ 7 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Íèéò ä¿í 873,522 965 2,108 1,906 3,426 11,153 38,611 53,635 40,824 45,920 86,865 93,707 122,761 174,820 196,821Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

~ нь тус аймагт тухайн онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй болохыг илэрхийлнэ.

*-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í áîëíî.

- 30 -

Хавсралт 5. ДНБ-нд тухайн салбарын эзлэх хувийн жин, хувиар, 1996-2005.VIII*

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 VIII

Хөдөө аж ахуйн салбар 43.8 35.9 37.5 37.0 29.1 24.9 20.7 20.1 21.3 ~

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй 43.8 35.9 37.5 37.0 29.1 24.9 20.7 20.1 21.3 ~

Аж үйлдвэрийн салбар 21.3 26.2 20.8 20.6 21.9 22.1 22.5 25.4 28.2 100** Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 10.4 14.3 8.4 8.6 11.5 9.0 10.1 12.7 17.3 66.4 Боловсруулах үйлдвэр 5.9 6.6 5.8 5.9 6.1 8.1 6.3 6.2 5.3 20.7 Цахилгаан эрчим хүч, дулааны үйлдвэрлэл, усан хангамж 2.2 3.1 4.1 3.6 2.4 3.0 3.8 3.4 3.0 12.9

Барилга 2.8 2.2 2.5 2.5 1.9 2.0 2.3 3.1 2.6 ~ Үйлчилгээний салбар 35.0 37.8 41.8 42.3 48.9 53.1 56.7 54.6 50.6 ~

Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, гар ахуйн бараа засварлах үйлчилгээ 16.7 21.0 21.1 20.7 24.0 26.7 27.7 26.5 24.6 ~

Зочид буудал, зоогийн газар 0.9 1.0 1.2 1.3 1.3 1.3 1.2 1.1 1.0 ~ Тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо 7.4 7.7 8.8 9.2 11.0 13.0 14.7 13.9 12.7 ~

Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйл ажиллагаа 1.8 1.6 1.6 2.2 2.5 3.1 3.2 3.8 4.0 ~

Үл хөдлөх хөрөнгө, түрээс, бизнесийн үйлчилгээ 0.8 0.8 1.0 1.0 1.0 1.0 1.2 1.5 1.3 ~

Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах, албан журмын нийгмийн даатгалын үйл ажиллагаа

2.9 2.5 3.7 3.6 4.6 4.3 4.5 4.2 3.8 ~

Боловсролын салбарын үйл ажиллагаа 3.4 2.7 3.4 3.7 4.6 4.5 4.6 4.5 4.2 ~

Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 2.6 2.0 2.4 2.1 1.9 1.9 1.9 1.8 1.7 ~

Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх бусад үйлчилгээ 0.2 0.2 0.3 0.3 0.4 0.4 0.6 0.6 0.5 ~

Санхүүгийн байгууллагын шууд бус үйлчилгээ -1.7 -1.7 -1.7 -1.8 -2.4 -3.1 -2.9 -3.3 -3.2 ~

*- ҮСГ-т 2005 оны 8 дугаар сарын байдлаар зөвхөн аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний тоон мэдээллийг тооцогдсон байсан тул үүнийг хүснэгтэд оруулсан болно. **-2005 оны 8 дугаар сарын байдлаар ҮСГ-аас гаргасан тоон мэдээллийн боломж нь нийт ДНБ-нд дэд салбаруудын эзлэх хувийг тооцох боломжгүй тул аж үйлдвэрийн салбартаа ямар хувь эзэлж байгааг авч үзлээ. Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

- 31 -

Õàâñðàëò 6. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòòàé êîìïàíèóä: Àéìàã, õîòîîð* Àéìàã õîò Íèéò 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Óëààíáààòàð 2830 2 8 16 33 57 128 175 242 261 306 264 334 365 639 Äàðõàí Óóë àéìàã 41 ~ ~ 1 1 6 4 1 3 1 5 7 1 8 3 Áàÿí-ªëãèé àéìàã 28 ~ ~ ~ 1 2 1 1 3 3 7 4 3 3 ~

Îðõîí àéìàã 28 ~ ~ 1 1 3 3 2 1 3 2 3 2 2 5 Ñýëýíãý àéìàã 23 ~ ~ 2 ~ 1 1 1 1 1 3 1 4 7 1 Äîðíîä àéìàã 18 ~ ~ 1 2 1 2 ~ 1 1 1 4 2 1 2 Õîâä àéìàã 18 ~ ~ ~ ~ 1 1 2 1 2 2 4 3 ~ 2

Äîðíîãîâü àéìàã 8 ~ ~ ~ ~ ~ ~ 3 1 3 1 ~ ~ ~ Òºâ àéìàã 7 ~ ~ ~ ~ 1 1 1 1 1 ~ 2 ~ ~ ~ Õºâñãºë àéìàã 7 ~ ~ ~ ~ 1 ~ 1 1 2 1 ~ ~ ~ 1

Óâñ àéìàã 7 ~ ~ 1 ~ 1 1 ~ ~ ~ 4 ~ ~ ~ ~ Çàâõàí àéìàã 5 ~ ~ ~ ~ ~ ~ 1 1 1 ~ 1 1 ~ ~ Áàãàíóóð 4 ~ ~ ~ ~ 1 1 1 ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ ªìíºãîâü àéìàã 3 ~ ~ ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ 1 ~ 1 ~ ~ Ãîâü-Àëòàé àéìàã 3 ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 1 1 ~ Áóëãàí àéìàã 3 ~ ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ 1 1 ~ ~ ~ ~ Àðõàíãàé àéìàã 2 ~ ~ ~ ~ ~ 1 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Ñ¿õáààòàð àéìàã 2 ~ 2 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Õýíòèé àéìàã 2 ~ ~ ~ 1 ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ªâºðõàíãàé àéìàã 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ Ãîâüñ¿ìáýð àéìàã 1 ~ ~ ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Äóíäãîâü àéìàã 1 ~ ~ ~ ~ 1 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Íèé òîî 3042 2 10 22 40 77 147 190 256 279 336 291 352 387 653 Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар

~ нь тус аймагь тухайн онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалттай компани байгуулагдаагүй болохыг илэрхийлнэ.

*-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâñàí ÃØÕÎ-òàé êîìïàíèéí òîî.

- 32 -

Õàâñðàëò 7. Ìîíãîë óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò: Óëñóóäààð, 1990-2004 îí сая ам.доллараар

Óëñóóä 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

ÁÍÕÀÓ 865.5 100.0 592.9 1 381.0 2 227.6 3 159.0 5 257.2 9 357.6 24 673.1 22 192.3 33 011.3 47 529.2 135 343.9 45 369.6 126024.0

Êàíàä ~ ~ ~ ~ ~ ~ 150.0 6 144.1 67.6 10.0 40.0 44.0 5 949.3 120 113.4 51455.0

ÁÍÑÓ ~ ~ ~ ~ 2 820.0 5 029.3 1 252.0 2 884.5 3 380.4 9 543.3 11 066.8 23 013.8 15 773.2 6 092.7 6507.0

ßïîí 100.0 532.9 ~ 74.8 1 831.7 8 476.9 12 688.5 904.5 3 769.9 3 793.0 17 114.6 1 517.2 2 765.3 6 859.9 5431.0

ÀÍÓ ~ ~ 90.4 ~ 1 113.7 2 742.7 10 253.1 1 652.0 1 681.0 5 127.6 7 776.0 2 438.3 2 641.5 465.8 3233.0

ÎÕÓ ~ 1 407.0 597.6 260.7 1 817.3 6 374.6 3 680.9 3 795.5 2 172.2 1 406.9 2 403.8 5 702.3 1 566.2 2 532.9 2258.0 Áîëãàð ~ ~ ~ ~ ~ 20.3 ~ 221.9 1 934.9 21 453.8 12.0 3 566.6 ~ 6.0 2.0

Ãîíêîíã ~ ~ 30.0 546.5 159.5 309.3 8 262.5 1 107.3 1 931.9 1 597.1 3 689.3 1 933.0 361.3 1 718.2 3127.0

Èõ Áðèòàíè ~ 18.1 480.0 ~ 571.8 116.3 2 019.7 2 877.4 1 322.3 3 259.7 6 127.0 2 245.6 1 803.8 467.7 7455.0

Âèðæèíè àðàë ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 40.0 1 338.6 15 040.0 62.0 1 472.2 16528.0

Áàãàìûí àðëóóä ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 25.0 ~ 14 589.4 200.0 ~ 1270.0

ÁÍÕÀÓ/Òàéâàí/ ~ ~ 5.0 600.0 ~ 600.3 119.6 186.0 772.1 5 578.4 858.5 1 769.2 275.7 192.3 127.0

Èòàëè ~ ~ ~ ~ ~ 7 235.8 130.0 741.4 419.5 2 140.4 19.5 6.0 41.7 ~ 32.0 Ñèíãàïóð ~ ~ ~ 200.0 24.5 359.9 1 263.0 6 052.3 521.8 175.6 126.7 265.5 154.0 8.0 60.0 Óêðàèí ~ ~ ~ ~ ~ 3.7 50.7 ~ 152.1 15.8 3 337.5 36.1 53.2 2 427.4 57.0 ÕÁÍÃÓ ~ ~ 100.0 ~ 390.0 132.4 512.4 1 041.2 461.5 471.7 350.6 708.1 1 211.1 517.8 420.0

Øâåéöàðè ~ ~ ~ ~ ~ 1 759.9 54.4 629.8 1 017.5 184.4 521.8 1 055.0 ~ 15.0

×åõ ~ ~ 10.0 152.3 97.5 ~ 1 125.1 661.2 583.5 933.3 33.6 918.2 65.5 235.0

Íèäåðëàíä ~ ~ ~ ~ ~ 18.8 ~ 12.5 39.9 50.6 10.0 ~ 96.5 4 335.0 20.0

Ìàêàî ~ ~ ~ ~ ~ ~ 2 536.0 ~ ~ 1 925.0 ~ ~ ~ ~ ~

Ìàëàéç ~ ~ ~ ~ 49.0 ~ 174.0 151.1 6.4 19.0 571.1 10.0 979.0 2 079.6 500.0

Àâñòðàëè ~ ~ ~ ~ ~ ~ 2 010.0 24.7 10.0 ~ 501.3 1 122.3 50.4 728.0

Ëèõòåíøòåéí ~ ~ ~ ~ ~ 107.5 1 890.0 72.0 ~ 1 049.4 ~ ~ ~ ~ ~

Øèíý Çåëàíä ~ ~ ~ 167.0 ~ ~ 1 000.0 ~ ~ 1 234.0 ~ 17.0 58.4 ~ 13.0

Êûðãûç ~ ~ ~ ~ ~ ~ 7.3 ~ ~ 1 210.0 ~ ~ ~ 929.2 479.0

Àâñòðè ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 60.2 1 576.0 30.0 10.0 289.8 19.0

Òóðê ~ ~ ~ ~ ~ 1 107.4 50.0 164.6 96.6 12.5 15.9 35.7 195.0 212.6 28.0 Ïîëüø ~ ~ ~ ~ ~ 10.0 12.0 7.5 40.8 74.5 1 511.7 89.2 ~ 18.0 17.0 Бусад 0.0 50.0 0.0 43.5 147.5 949.8 2 271.6 315.1 1 159.9 2 788.8 1 632.5 1 117.9 2183.8 597.6 10 967.0

Нийт дүн 965.5 2 107.9 1 905.9 3 435.7 11 300.1 38 673.3 53 873.1 40 934.4 46 350.7 87 012.1 93 920.8 123 181.9 175 007.9 196 892.2 237007.0

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар, ~ нь тус улсуудаас тухайн онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй болохыг илэрхийлнэ.

*-¯ÑÃ, ÃØÕÎ íü õºðºí㺠îðóóëàã÷èä "Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãàçàð"-ààñ êîìïàíè áàéãóóëàõ çºâøººðºë àâàõäàà àìàëñàí ä¿í áîëíî.

- 33 -

Õàâñðàëò 8. Салбаруудын ДНБ-ний өсөлтөд эзлэх хувь, 1996-2004 он

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн өсөлтийн хэмжээ, сая төг-өөр 12947.3 22518.8 20690.0 19500.4 6596.9 6506.0 25855.0 37553.6 74480.7

Хөдөө аж ахуйн салбар 70.5 41.9 70.3 52.3 -552 -630.8 -72.1 24.1 42.1 Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй 70.5 41.9 70.3 52.3 -552 -630.8 -72.1 24.1 42.1

Аж үйлдвэрийн салбар Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 31.1 17.6 17.6 12.7 74.0 132.1 -24.9 -3.0 36.9 Боловсруулах үйлдвэр -70.7 -38.0 7.6 -7.2 -24.5 231.0 53.3 4.3 1.6 Цахилгаан эрчим хүч, дулааны үйлдвэрлэл, усан хангамж 0.5 0.2 1.5 2.4 0.7 5.7 1.7 0.3 1.0

Барилга 1.9 -1.1 -0.5 0.7 -20.5 13.2 6.3 13.2 0.1 Үйлчилгээний салбар

Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, гар ахуйн бараа засварлах үйлчилгээ

2.2 71.2 -16.6 6.9 420.2 210.2 76.8 32.0 6.7

Зочид буудал, зоогийн газар 2 0.0 0.1 1.8 9.0 -5.3 0.8 0.1 0.4 Тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо 30.2 10.0 14.8 13.9 179.6 134.5 42.3 29.0 10.8 Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйл ажиллагаа 21.9 -11.3 -11.1 9.6 7.0 24.1 2.4 8.2 3.3

Үл хөдлөх хөрөнгө, түрээс, бизнесийн үйлчилгээ 1.1 -0.4 1.4 -0.9 6.9 4.5 4.3 4.5 0.3

Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах, албан журмын нийгмийн даатгалын үйл ажиллагаа

4.5 1.7 1.6 1.4 9.8 -16.5 -0.2 -1.2 -2.3

Боловсролын салбарын үйл ажиллагаа 6.4 4.0 7.3 5.6 12.0 5.3 4.9 -4.0 0.9

Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 5 2.0 1.0 2.5 -6.6 18.1 1.9 -1.1 -0.1

Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх бусад үйлчилгээ 0 0.2 0.2 0.0 8.1 2.3 3.1 0.0 0.1

Санхүүгийн байгууллагын шууд бус үйлчилгээ -6.6 2.1 4.7 -1.7 -24.2 -28.4 -0.5 -6.4 -1.7

Эх үүсвэр: Үндэсний статистикийн газар