Een nieuwe toekomst voor de Russische vrouw?D. Ruevekamp

Als op 7 november de parade op het Rode Plein is afgenomen en demilitairen, de tanks en het volk weer huiswaarts keren, verschijnt erop het Rode Plein een Iegertje vrouwen. Ze zijn gewapend met bezem-pjes, ik zeg bezempjes omdat de stelen niet langer zijn dan een halvemeter en deze vrouwen moeten het immense Rode Plein aanvegen. Opde achtergrond staan een aantal sproeiwagens to wachten. Die zullenhet plein daarna ook nog aan een verfrissend bad onderwerpen. Debestuurders van deze wagens maken een praatje met elkaar of rokeneen sigaretje in afwachting van het moment dat de vrouwen klaar zijnen zij in de wagens kunnen klimmen en met een druk op de knop desproeiapparatuur in werking zullen stellen. Nooit zal je een vrouw opzo'n truck zien klimmen en ook nooit zal je een man met een bezempjedat plein zien aanvegen. Beiden handelen naar de letter van de wetover de verboden beroepen voor vrouwen.

Wat wil deze wet zeggen. Deze wet behelst dat er een aantal beroepenschadelijk zouden zijn voor specifiek vrouwelijke organen en het be-sturen van een truck door vrouwen valt onder deze wet. Deze wet, dieop het ogenblik 460 verboden beroepen voor vrouwen omvat en nogalvreemd in elkaar zit, laat vrouwen wel kapitein op een schip worden,maar ze mogen geen ingenieur zijn bi j de burgerluchtvaart. Ze mogenniet de mijnen in, maar wel brokken kool en erts van de transportbandtillen en in stukken hakken. Kromgebogen een plein aanvegen valt ookniet onder deze wet, dus vegen vrouwen het plein aan. Zou dit vegengemechaniseerd worden dan werden deze vrouwen werkloos en degrote verdienste van dit land is nu juist dat vrouwen al meer dan 70jaar recht op betaalde arbeid hebben. Ze hebben overigens niet alleenhet recht hierop maar zijn hiertoe ook verplicht.

39

De revolutie, de burgeroorlog maar vooral de Tweede Wereldoorlogheeft aan veel mannen het leven gekost en van de vrouwen werd eenarbeidsleger gevormd om de opengevallen plaatsen in to vullen.

Lang wil ik niet stilstaan bij de historische gebeurtenissen. Toen inoktober 1917 de revolutie een feit was en men alles wat ook maarenigszins naar bourgeoisie rook afschafte, wilde men ook de rol van devrouw aanpassen. Het gezin was een uitvinding van de bourgeoisie diede ontplooiing van de vrouw belemmerde. Vrouwen kregen recht oparbeid, recht op gelijke beloning en recht op abortus. De zorg voor hetgezin en de opvoeding van de kinderen kwamen onder de verantwoor-delijkheid van de staat. Er zouden collectieve voorzieningen komenvoor het gezin en de kinderopvang. De staat slaagde er echter niet ingelijke tred to houden met de realisatie van de collectieve voorzienin-gen en het aantal werkende vrouwen, zodat het gezin niet verdween.

Dit kwam Stalin goed van pas, die al spoedig het gezin tot de hoek-steen van de samenleving bombardeerde, maar de vrouwen niet naarhuffs stuurde. Integendeel, de vrouwen werden een soort superheldin-nen die overal geafficheerd werden als en hardwerkende Kolchoz-boerinnen en supermoeders die al het lief en leed van het gezin op dekeurig gekapte en opgemaakte hoofdjes laadden.

Het is de kracht van Stalin geweest en het isolement waarin de helemaatschappij verkeerde, dat de vrouwen dit als hun natuurlijke be-stemming zijn gaan zien.

Het Westen en de Russische vrouw

Hoe keken wij in het Westen nu tegen de Russische vrouw aan?Ook in het Westen hebben wij vaak to weinig stilgestaan bij de feite-lijke positie van de Russische vrouw. Ze had recht op arbeid en opgelijke beloning. Recht op abortus en dat was nou precies wat wij ookwilden.

Maar wij gaven ons er geen rekenschap van dat dit gebeurde in eenpatriarchale maatschappij. En alsof dit nog niet genoeg is, was en is deSovjetunie niet alleen een patriarchate maatschappij maar ze was ookeen totalitaire maatschappij.

40

Het gevolg is dat vrouwen niet alleen bleven opdraaien voor de zorgvan gezin en kroost - dit was nu eenmaal haar natuurlijke bestem-ming -, maar bovendien volledig onderworpen waren aan een staat dietotale instemming met haar beleid opeiste. Onafhankelijke vrouwen-organisaties of -bewegingen bestonden er tot voor kort niet. Het SovjetVrouwen Comite was een regelrechte spreekbuis van de partij. In hetaan haar verbonden blad Sovjet Vrouw zag je maand na maand heldin-nen melkmeisjes, heldinnen textielarbeidsters en ga zo maar door. Hetbeeld dat dit blad van de vrouw schetste zag er als volgt uit: op haarwerk produceerde ze meer dan het plan vereiste. Thuis zag je haar meteen schortje voor de heerlijkste taarten bakken of de kinderen met hethuiswerk helpen. Verder deed deze kei van een vrouw ook nog allerleimaatschappelijke activiteiten in de buurt.

Als je dat blad al in handen kreeg, dan moest je er wel een groot min-derwaardigheidscomplex aan over houden. Het waren dit soort vrou-wen die hun weg vonden naar het Centrale Comite van de Partij. Zeworden nu de ja-vrouwen genoemd. Vrouwen die op alles ja zeiden.Waarop werden zij gekozen?

Zij werden gekozen op hun arbeidsprestaties. Ze dienden als voorbeeldvoor alien. Toen in 1981 de weefster Goloebeva gekozen werd in hetCentraal Comite sprak ze de volgende woorden: "Ik heb meer dan eenmiljoen meter stof geweven en zo in vijf jaar het werkplan van 20 jaarvervuld. Dil is mijn cadeau als arbeidster aan het 26ste congres vanonze communistische partij", aldus Goloebeva.Dit is nu niet bepaald een politieke toespraak zou ik zo zeggen.

In het Centraal Comite was een aantal plaatsen gereserveerd voorvrouwen uit het Vrouwen Comite. Ze werden voorgedragen door lo-kale vrouwenraden en als ze ook nog lid van het Sovjet Vrouwen Com-ite waren, maakten ze kans om gekozen to worden in het CentraalComite van de Partij. Hoger dan dit orgaan kwam er praktisch geenvrouw. In haar hele geschiedenis was slechts eenmaal een vrouw lidvan het Politbureau en een kandidaatlid.

En zo is het gesteld met de vrouwen over de hele linie. In de lagereregionen is het aantal vrouwen op de werkvloer en in de politiek gelijkaan het aantal mannen. Kom je echter hoger dan ontstaat er een pira-mide. Er zijn steeds meer mannen en steeds minder vrouwen. Privile-ges, zoals zwangerschapsverlof en vrij bij ziekte van een kind, worden

41

aan vrouwen gegeven en niet aan het gezin. Dus voor een belangrijkefunctie neemt men liever een man dan een vrouw. Die blijft niet zovaak thuis. Hierdoor verdwenen vrouwen naar de achtergrond.

Hoe ziet de arbeidsverdeling in de Sovjetunie er ongeveer uit?95% van de vrouwen boven de leerplichtige leeftijd werkt. 75% vanalle artsen is vrouw; 44% van alle ingenieurs zijn vrouwen en meer dan90% van de leerkrachten is vrouw. In al deze beroepen is het salarislager dan modaal. Op het ogenblik vindt men dat er een gevaar schuiltin de feminisering van het onderwijs en worden daar de salarissen watverhoogd, om voor dit werk ook mannen aan to trekken.

Wat zijn zoal de redenen die voor vrouwen mede bepalend zijn in eenkeuze van een baan?Het werk moet niet al to ver van huis zijn, want de kinderen moetennaar school of de creche gebracht worden. Er moet ruimte op het werkzijn om boodschappen to kunnen doen. Er wordt gezocht naar bedrij-ven waar ook levensmiddelen en kleding van betrokken kan worden.Vaak zijn deze voorwaarden belangrijker dan een plaats waar carrieregemaakt kan worden.

Zoja Krilova, hoofdredactrice van het blad Arbeidster zegt over vrou-wen het volgende:

In ons land zijn op het ogenblik twee meningen ten opzichtevan de positie van de vrouw. Ten eerste, de vrouw moet thuisblijven. Want als het gezin goed loopt, zal de criminaliteit wor-den teruggedrongen en zal zelfs verdwenen. Er zal geen alco-holisme zijn. De groeiende criminaliteit en het alcoholisme vande mannen worden op de vrouwen geschoven. Hadden ze maarthuis moeten zijn.De tweede opvatting is dat vrouwen juist wel moeten blijvenwerken, dat is het belangrijkste; alle andere problemen maak jeondergeschikt aan je werk.Ongelukkigerwijze is het nu juist deze tweede opvatting die totop de dag van vandaag in de Sovjetunie geldt. Ben je huisvrouwzonder baan buitenshuis wordt je met de nek aangekeken.Maar werk je al to hard aan een carriere dan hoor je er ookniet bij.

aldus Zoja Krilova.

42

Zij verwoordt hiermee twee traditionele opvattingen:- De oude pre-revolutionaire agrarische opvatting dat de vrouw

thuis is en de gezinstaken op haar schouders rusten.- De Sovjetgedachte, die veronderstelt dat de vrouw werkt en de

gezinstaken worden overgenomen door de staat.Mijns inziens schuilt er in de verklaring van Zoja Krilova een addertjeonder het gras. Volgens haar staat de Russische vrouw geplaatst voorhet dilemma van of de oude agrarische opvatting of de oude commu-nistische opvatting. Wat zij niet onderkent is, dat de Sovjetunie altijdeen patriarchale maatschappij is gebleven. Ze zegt niet dat mannenmedeverantwoordelijk gemaakt moeten worden voor het reilen en zei-len van het gezin. Misschien is hier wel sprake van een zekere opzet,want onder veel vrouwen heerst de opvatting dat mannen eigenlijkinfantiele wezens zijn.

Wat nog vreemder is, is het feit dat vrouwen die wel carriere gemaakthebben, niet in het minst de neiging hebben op to komen voor anderevrouwen. De econome Zadslavskaja bijvoorbeeld is van mening dat devrouwen maar naar huis terug moeten, behalve zijzelf dan. Vrouwenhebben mij verteld diep beledigd to zijn, als ze gevraagd worden voorvrouwenbladen to schrijven. Dan hoor je er niet bij. Achmatova waseen dichter. Niet een dichteres. Een dichteres is iemand die een beetjein de keuken aan gedichtjes prutst.

In de Russische samenleving werken meer vrouwen dan mannen. Demeeste van deze vrouwen zijn hoger opgeleid dan de mannen! Tochzijn het voornamelijk vrouwen die laag betaalde en Iaag gekwa-lificeerde arbeid verrichten. Vrouwen werken aan spoorlijnen, kappenbomen, werken aan de lopende band, in de textielindustrie en in deabattoirs. Op de een of andere manier is er op deze terreinen in hetgeheel geen technische vooruitgang to bespeuren. Terwijl in de meertraditionele mannelijke beroepen zoals wetenschappelijk onderzoek,het leger en de ruimtevaart de techniek relatief hoog ontwikkeld is.Het resultaat is dat vrouwen minder verdienen dan mannen. Een vande redenen hiervoor kan zijn dat als vrouwen eenmaal getrouwd zijn70% haar positie niet verbetert of een opleiding volgt. Ze geven hunbanen niet op maar klimmen ook niet hoger op de maatschappelijkeladder.

Voor ongewenste intimiteiten op het werk hoeven de meeste van dezevrouwen niet bang to zijn. Ze worden ternauwernood als mensen be-

43

schouwd, meer als werkezels. De publiciste, Larissa Koetnetsova,spreekt over de derde sexe. Ze zegt hierover:

Als we spoorwegrails repareren en treinwagons optillen (65.000vrouwen, bijna een derde van al het spoorwegonderhoudsper-soneel, werken in zulke zware banen) zijn we om het zo maareens to zeggen, geen vrouwen. Als we in wereld's wreedsteabortussysteem terechtkomen, zijn we weer geen mensen, maarbiologische proefdieren van het vrouwelijk geslacht. Aan deandere kant echter, als we een deel willen hebben in de besluit-vorming, behoren we ineens tot 'het zwakke geslacht'. Hoe ishet anders mogelijk, dat onze vrouwelijke werkers, die voor51% van het totaal van de produktie in ons land verantwoor-delijk zijn, geen professionele politici of regeringsfunctionarissenkunnen voortbrengcn?

Een onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwen gemiddeld 36 uur perweek aan de huishouding en kinderopvang besteden. Mannen ongeveer6 uur. In Moskou heb je nog een oven en een koelkast, maar zodra jein de dorpen komt, bestaan die nauwelijks. Daar moeten de vrouwennog water putten. Vele uren staan vrouwen in de rij. Dit is een over-bekend fenomeen. Maar het is misschien wel eens goed om er even bijstil to staan waarvoor deze vrouwen in de rij staan.

Zo staan ze bijvoorbeeld bij de groenteman niet in de rij om mooiegewassen en gesneden groente to bemachtigen. Toen ik voor de eerstekeer bij m'n groenteman een zak aardappelen had gekocht, dacht ikdat ik per vergissing een zak aarde gekocht had. Pas toen de inhoudvan de zak een uur in het bad had gelegen, kwamen de aardappelen tovoorschijn. Vrouwen staan in de rij voor zulke basisgoederen als sui-ker, zout, kaas of worst en laatst in Moskou zelfs voor brood.

Financieel gezien kan een vrouw niet thuisblijven. Haar salaris is dehelft van het gezinsinkomen. Overigens willen de meeste vrouwen ookniet thuisblijven. Uit een onlangs gepubliceerde statistiek bleek datslechts 20% van de vrouwen thuis wil blijven, 20% wil alleen maar eencarriere en 60% wil beide kunnen combineren.

Voor de 20% vrouwen die thuis willen blijven, alsmede de 60% diebeide willen combineren geldt, dat er dan eerst wat schot moet komenin de economische situatie. Vooralsnog zijn mannen en vrouwen finan-

44

cieel van elkaar afhankelijk. Keer op keer als ik vrouwen vroeg watzij van hun leven vonden was het antwoord: "Kasjmar", verschrikke-lijk. Ik kon maar niet begrijpen dat zoveel vrouwen hun leven ver-schrikkelijk vonden, maar nooit protesteerden, althans niet in hetopenbaar.

Protesteren

De vrouwen die ik hier naar vroeg, vonden mijn reactie een typischWesterse. Een vriendin van mij, Olga Voronina, nota bene iemand metveel feministische publikaties op haar naam, werd zelfs heel kwaad. Ofik nooit in de geschiedenisboekjes had gekeken. "Wij mochten toch nietprotesteren! Het is ons afgeleerd". Zoja Krilova zegt hierover:

Vele jaren heeft onze bevolking in totaal isolement geleefdvan de buitenwereld, de hele tweede feministische golf isaan ons voorbijgegaan. Het is een fantastische ervaring omer nu achter to komen waar do rest van de wereld al diejaren mee bezig is geweest, vooral ook op het gebied vanemancipatie. Maar protesteren? Vrouwen protesteren tegenalles, behalve tegen hun eigen condities. Ze moeten nogleren hun problemen als vrouwenproblemen to zien.

Toch is er in 1979 een groepje vrouwen geweest, dat wel iets van zichheeft laten horen. In dat jaar werd er door een zevental Leningradsevrouwen een samizdatblad opgericht Maria geheten. Zij stelden in datblad allerlei sociale omstandigheden van vrouwen aan de kaak en on-clanks het feit dat het blad slechts een oplage had van vier exemplarenwerd het in korte tijd zeer bekend. Zo bekend zelfs dat de KGB erongerust over werd. Nadat deze vrouwen eerst allerlei pesterijen overzich heen gestort hadden gekregen, werden ze in 1980 bedreigd metgevangenisstraf. Het was het jaar van de Olympische spelen en devrouwenconferentie in Kopenhagen. Omdat men bang was voor eenschandaal, werd de gevangenisstraf omgezet in uitwijzing en verliesvan staatsburgerschap. Pas vorig jaar hebben een paar van deze vrou-wen hun staatsburgerschap teruggekregen.

Angst voor de gevolgen van to grote openheid is ook nu nog overal inde Sovjetunie aanwezig en dit geldt met name ook voor de vrouwen-bewegingen. Hoewel er aan de top veel censuur afgeschaft is, heeft ditnog maar weinig weerslag gevonden in het logge bureaucratische ap-

45

paraat eronder. Ik heb het aan den lijve ondervonden toen ik een ar-tikel geschreven had voor het blad Sovjet Vrouw. Men had mij na-drukkelijk verzekerd dat het artikel er in zijn geheel in zou verschij-nen. Maar toen ik het onder ogen kreeg, bleek dat de kritiek die ikhad op het overheidsbeleid er niet in terug to vinden was. De dame diemij voor dit artikel had uitgenodigd, had liever ruzie met mij dan methaar bazen.

En er staat voor zulke vrouwen ook veel op het spel. Bijvoorbeeld geenreisjes meer naar het buitenland. Zo ziet ook de buitenlandse editievan het blad Sovjet Vrouw er heel anders uit dan de binnenlandse uit-gave. In de buitenlandse editie worden actuele onderwerpen besprokenen is de tendens, dat in de Sovjetunie de vrouwen de zaakjes dik voorelkaar hebben; op het belachelijke of vaak. Een aantal maanden gele-den was een vriendin van mij op een bijeenkomst in Amerika en daarwas ook een officiele delegatie van de het Sovjet Vrouwen Comite.Toen er aan deze vrouwen gevraagd werd hoe het zat met de lesbischevrouwen in de Sovjetunie, antwoordde een vertegenwoordigster van ditcomite in alle ernst, dat er in de Sovjetunie voortreffelijke medischevoorzieningen waren om deze vrouwen to genezen. De zaal barstte inlachen uit, maar mijn vriendin kon .vel onder de bank kruipen vanschaamte. Nog een voorbeeld. Gorbatsjov gaf in Amerika een inter-view en antwoordde op de vraag of hij staatszaken ook met Raisa be-sprak: "Ik bespreek alley net mijn vrouw". Toen dit interview in deRussische kranten verscheen was deze zin eruit gelaten.

Wat is nu in de Sovjetunie het plaatje van de ideate vrouw?Ideaal is als je niet zoals Raisa naast je man in het openbaar ver-schijnt, maar keurig in je Datsja thuis blijft zitten. Als je we] werkt,maar geen carriere ambieert. Als je leiding geven aan mannen overlaat.Leidinggeven is niets voor vrouwen, zo beweren de Russische heren.Ze hebben to veel vrouwelijke emoties. Vrouwen barsten bij span-ningen op het werk veel to snel in tranen uit.

Maar als je een leven lang in staat bent om voor alles uren lang in deri j to staan, zonder in tranen uit to barsten, kan je ook wet wat aan opje werk. En als je zonder gezeur keer op keer weer een abortus onder-gaat.

46

Abortussen

Ik wil hiermee de overstap maken naar een onderwerp dat op hetogenblik in de Sovjetunie eindelijk ook ter discussie staat. De abortus-kwestie.

Het staat iedere vrouw in de Sovjetunie vrij zich to laten aborteren.Waarom is er clan zo'n grote discussie over op gang gekomen? Omdatabortus tot nu toe vrijwel de enige mogelijkheid was van geboorte-beperking. Veel vrouwen rond de veertig hebben tot wel 20 abortussenachter de rug en hebben zich als resultaat daarvan praktisch mismaakt.

Want hoe worden deze abortussen verricht?In de kliniek liggen vrouwen naast elkaar to wachten tot ze aan debeurt zijn. Omdat de abortus zonder verdoving geschiedt, ben je inpaniek als je eindelijk zelf aan de beurt bent. In de volksmond hetende abortusklinieken niet voor niets de gehaktmolens.

Een vriendin van me vertelde, dat toen ze een keer in het buitenlandhoorde dat vrouwen ook psychologisch begeleid werden bij deze in-greep, ze spontaan in huilen uitbarstte. "Als je bij ons aan de beurtbent voor een abortus krijg je een dag vrij. De nevenef f ecten van abor-tus zijn verschrikkelijk. Veel vrouwen kunnen na zo'n vier abortussenhelemaal geen kinderen meer krijgen", zei ze.

Waarom heeft men in de Sovjetunie zo weinig gedaan aan andere vor-men van geboortenbeperking? De hoofdredactrice van het blad Ar-beidster, Zoja Krilova zegt hierover het volgende:

Toen we over voorbehoedsmiddelen begonnen to denken kwa-men we erachter dat in het Westen de pil door artsen wordtvoorgeschreven, terwijl in de Sovjetunie artsen er tegen zijn. Zijbeweren dat het heel schadelijk voor de gezondheid is. Wehebben geen bedrijven die voorbehoedsmiddelen produceren,we moeten ze uit het buitenland voor harde valuta importeren.

Ook hiervoor geldt weer het isolement waarin deze maatschappij zo-lang heeft verkeerd. Er heerst zowel onder de bevolking als onder demedici de opvatting dat een abortus geen kwaad kan. Sterker nog, eenabortus per jaar zou goed zijn voor het vrouwelijk organisme.

47

Nu is het niet zo, dat er in de Sovjetunie helemaal geen andere con-traceptiven zijn. Er is het condoom, in de volksmond de 'overschoen'geheten. De naam zegt het al. Er kleven nogal wat bezwaren aan. Ver-der was het condoom zo schaars dat een gezin gemiddeld zeven keerper jaar zo'n 'overschoen' kon bemachtigen. Daar komt bij dat in dezepatriarchale maatschappij de kwestie van geboorteregeling een zaakvan de vrouw is en hebben mannen in het geheel geen belang bij hetbemachtigen van zo'n ding. Verder is er het spiraaltje. Het is vanslechte kwaliteit en de controle er omheen nog slechter zodat het spi-raaltje ook niet erg populair is. Dan is er de pil, geimporteerd uitHongarije. Van hetzelfde laken een pak. Ergens blijven steken op hetniveau van zo'n twintig jaar geleden en - ik zei het reeds - zeer im-populair bij de artsen. Dus bleef de abortus over.

Toen het blad Arbeidster twee jaar geleden de abortuskwestie voor heteerst onder de Ioep nam, ontvingen ze in een maand meer dan 2000brieven waarin vrouwen vertelden hoe ze zo'n abortus ondergaan had-den. Het probleem is, dat zowel artsen als vrouwen zelf ervan over-tuigd moeten worden dat er veel gemakkelijker en veiliger wegen tobewandelen zijn. Er moeten financiele middelen beschikbaar komenom fabrieken, die contraceptiven prcduceren, op to zetten. Vooralsnogheeft het Ministerie van Gezondheid 14 miljoen roebels ter beschik-king gesteld. Een druppel op een gloeiende plaat, maar toch ook eenoverwinning. Misschien mede als gevolg hiervan liggen er nu con-dooms en de Hongaarse pil bij de apotheek (althans in Leningrad enMoskou).

De toekomst van de Russische vrouw

Wat zou er in de toekomst kunnen veranderen voor de Russischevrouw? In de eerste plaats hangt dit natuurlijk heel erg of van de ont-wikkelingen in de Sovjetunie. Verandert er niets aan de economischesituatie dan ziet het er voor iedereen behoorlijk hopeloos uit. Maar ookals Gorbatsjov eindelijk zijn economische hervormingen doorzet zal dehuidige werkeloosheid enorm toenemen. En daarin schuilt een grootgevaar voor vrouwen.

48

Krilova zei hierover in de opperste Sovjet:

We hebben nu al de feminisering van de armoe. Van de meerdan 41 miljoen mensen, die onder de armoegrens leven, is hetovergrote deel vrouwen. Maar als we niet oppassen krijgen wehier bovenop de feminisering van de werkloosheid, want dewerklozen zullen vooral vrouwen zijn.

Er is in de Sovjetunie de laatste vijf jaar sprake van een stimulerings-beleid ten aanzien van het gezin. In zijn in 1984 verschenen boekPerestroika schrijft Gorbatsjov:

We hebben ontdekt dat vicel van onze problemen met betrek-king tot onze zeden, cultuur en met betrekking tot de produktie,gedeeltelijk worden veroorzaakt door het verslappen van fami-liebanden en een lakse houding ten aanzien van gezinsverant-woordelijkheden.

Hier ligt een boodschap aan manners zowel als vrouwen zou je zeggen,maar nee, want Gorbatsjov vervolgt:

... dit is een paradoxaal gevolg van onze oprechte en politick ge-rechtvaardigde wens vrouwen in ieder opzicht gelijk to makenaan mannen. In het kader van de Perestroika zijn we nu begon-nen deze tekortkomingen to overwinnen. Daarom houden we nuverhitte debatten in de pers, in openbare organisaties, op hetwerk en thuis over de vraag wat we moeten doen om het vrou-wen mogelijk to maken hun zuiver vrouwelijke opdrachten weerop to vatten.

Het is niet moeilijk to bedenken dat een dergelijk beleid in een klaptwee nijpende probleemkwesties in de Sovjetunie zou helpen oplossen.

In de eerste plaats zou, we spraken hier reeds over, de toenemendewerkloosheid op de vrouwen kunnen worden afgewenteld. In de twee-de plaats zou er gehoor worden gegeven aan de ongerustheid van dedemografen, die de grote bevolkingsaanwas in Centraal-Azie met ledeogen aanzien en nu grotere gezinnen in Rusland propaganderen. Ineenswaren er allerlei geluiden to horen, dat vrouwen niets liever wildendan heerlijk thuiszitten. Dit ging zelfs het conservatieve VrouwenComite to ver.

49

Ze stelden een onderzoek in en haar voorzitter Zoja Poechova kon hetparlement meedelen dat 80% van de vrouwen wilden blijven werken.Waar vrouwen genoeg van hebben, aldus Poechova, zijn de ellenlangerijen, het gebrek aan huishoudelijke apparatuur, de condities waarinze moeten werken, maar niet van werken zelf.

Op het ogenblik probeert de werkgroep van vrouwelijke afgevaardig-den in de Opperste Sovjet vier grote probleempunten onder de aan-dacht to brengen. In de eerste plaats willen ze dat vrouwen actief gaandeelnemen aan het proces van Perestroika en zich losmaken uit deapathie tegenover het gehele regeringsbeleid. Ikzelf ben hier nogalpessimistisch over, maar gezegd moet worden dat Gorbatsjov heeftlaten weten actief to zullen meewerken aan een beleid waarin vrouweneen kans zullen krijgen hogere posities op het werk en in de politick toverwerven. Ook zullen zaken als wie zwangerschapsverlof opneemt ofthuisblijft bij zieke kinderen, door het gezin zelf besloten kunnenworden. In de tweede plaats willen ze de ongelijkheid in salarissentussen mannen en vrouwen aanpakken en in de derde plaats de werk-loosheid onder vrouwen. De werkgroep heeft de eis op tafel gelegd dater herscholingsprojecten opgezet worden voor vrouwen. Ten vierde:een beleid dat er op gericht is irouwen zowel als artsen crop toattenderen dat er nog andere middelen zijn dan abortus om ongewenstekinderen to voorkomen. Naast de vrouwenwerkgroep in het parlementis er het Sovjet Vrouwen Comite. Dit comite is de enige officielewoordvoerder van de vrouwen in de Sovjetunie. Keer op keer herhaalthaar vertegenwoordigster in het parlement dezelfde oude klachten eneisen van vrouwen. De voorstellen gaan echter nooit verder dan eisenvan arbeidstijdverkorting voor moeders en het veranderen van demeest moeilijke arbeidsomstandigheden. Tot radicale uitspraken overde discriminatie van vrouwen in de Sovjetunie zijn ze niet to bewegen.

Verder zijn er talloze organisatietjes en bewegingkjes van vrouwen diezich met even zovele onderwerpen bezighouden. Om maar wat to noe-men. De moeders van soldaten, die de deplorabele toestanden van hetleger aan de kaak stellen. Bewegingen van vrouwen die zich bezighou-den met het milieubeleid (of liever gezegd het ontbreken ervan).Vrouwen zijn actief in hulpverlening, in nationalistische en religieuzeorganisaties. Slechts een hand jevol feministische vrouwen houdt zichbezig met vrouwenvraagstukken. Ik denk dat met name de feminis-tische beweging, hoe klein ze ook is, een kans maakt.

50

A

De eerste studies over het Westers feminisme zijn in de Sovjetunie alin 1974-'75 gedaan. Maar, op de toen gebruikelijke manier, door eengroep ideologen van de Communistische Partij. Er is tot op de dag vanvandaag nog geen enkel feministisch boek vertaald in het Russisch.Artikelen met het woord feminisme zelf zijn pas een paar jaar geledenvoor het eerst in de Russische pers verschenen. Dit betekent dat defeministische beweging nog in de kinderschoenen staat. Er zijn boekenen artikelen nodig, een feministische pers en vrouwenstudies. Voor-lopig moeten zij niets hebben van de officiele vrouwenorganisatie, diezij nog alti jd beschouwen als een spreekbuis van de parti j.

Gebaseerd op datzelfde wantrouwen weigeren zij vooralsnog gebruikto maken van de persen van de drie grote officiele vrouwenbladen:Soviet Vrouw, Arbeidster en De Boerin.

De hoofdredactrice van het blad Arbeidster zegt feministische artikelento zullen plaatsen. Of dit ook voor de bladen Soviet Vrouw en DeBoerin geldt betwijfel ik sterk.

Er is de partij Vrouwen voor Sociale Vernieuwing. Het programma vandeze partij is mij niet bekend, maar wel weet ik dat zij contact heeftopgenomen met een mij bekend groepje feministische vrouwen. Dezevrouwen zijn al twee jaar bezig een onderkomen en een pers to krij-gen. Een van de vrouwen van de partij Vrouwen voor Sociale Ver-nieuwing beheert een groot pand voor artiesten in het centrum vanMoskou en zij heeft mijn vriendinnen een onderkomen in dat pandaangeboden. Het zou het eerste vrouwen-inloophuis worden. De vrou-wen hebben daar een tentoonstelling van vrouwelijke kunstenaars ge-opend. Deze tentoonstelling hebben zij - en dat in de Sovjetunie -binnen vijf dagen gerealiseerd!

De laatste opgerichte partij en in ieder geval de leukste is De NieuweLibertijnse Partij. Deze partij heeft de problemen van homosexuelemannen, lesbische vrouwen en prostituees onder haar vleugels gebor-gen. Ze waren in een klap beroemd toen ze voor het Intourist Hotel inGorkistraat 500 condooms over de menigte uitstrooiden en posters bijzich droegen waarop stond: "vi jf mil joen condooms voor een nucleaireonderzeeer" en refererend aan het 500 dagen plan van de econoomSjatalin: "500 bordelen in 500 dagen".

51

Zoja Krilova zegt over al deze groeperingen:

Vrouwen moeten leren begrijpen dat ze zich zullen moetenverenigen. Ze zullen in de naaste toekomst moeten samen-werken.

De problemen van vrouwen in Rusland zijn groot en zullen dat in detoekomst voorlopig ook blijven. De meeste vrouwen die ik sprak zijnzeer pessimistisch. Olga Voronina verwoordde dit als volgt: "De de-moralisatie zie je overal als je om je heen kijkt".

Zelf denk ik dat er wel een lichtpuntje is aan het einde van de don-kere tunnel. Er is een groeiend verzet van vrouwen tegen het lijdzaamalles over zich heen laten komen. Vrouwen zijn niet meer passief. Zehebben een uitweg. Steeds meer vrouwen proberen zelf uit de ellendigesituatie to komen. Dit zullen voorlopig wel weer een nieuw soort su-perheldinnen zijn, maar die zullen zich niet meer door de partij ofstaat laten gebruiken. Als vrouwen eenmaal hun problemen zullenonderkennen zullen ze gaan demonstreren. We hebben geen keus", zegtZoja Krilova, we kunnen moeilijk met z'n allen het land verlaten".

52