Embed Size (px)
Citation preview
Lütfen Dikkat!...
Şeftali değişik iklim şartlarına en fazla uyum gösteren
meyvelerden birisidir. Bu durum bu türün dünya üzerinde
geniş ölçüde yayılmasında önemli bir etki yapmıştır.
Şeftali erken çiçek açan bir tür olduğundan ilkbahar geç
donları şeftali yetiştiriciliğini kısıtlayan önemli
faktörlerden birisidir.
Yayın No: 8 Yayın Tarihi: 15.11.2011
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Şeftali
Yetiştiriciliği İbrahim GÜR
Sayfa 2
1.GİRİŞ
Şeftali değişik iklim şartlarına en
fazla uyum gösteren meyvelerden
birisidir. Bu durum bu türün dünya
üzerinde geniş ölçüde yayılmasında
önemli bir etki yapmıştır. Türkiye şeftali
ve nektarin üretim miktarı bakımından
547.215 ton ile 7. sırada yer almaktadır.
2. BAHÇE TESİSİ
2.1. Türün Ekolojik İstekleri
2.1.1.Toprak İsteği
Kumlu, tınlı, milli, çakıllı ve
çabuk ısınan alüviyal
topraklarda
Toprak pH sı 6-7 civarında olan,
Toprak yüzeyine yakın ana kaya
olmayan
Aktif kireç oranı % 12 yi
geçmeyen
Ağır ve nemli olmayan
Taban suyu seviyesi düşük olan
topraklarda iyi sonuçlar alınır.
Kireç oranı yüksek topraklarda
kalsiyum demir alımını
engellediği için DEMİR EKSİKLİĞİ KLOROZU ortaya çıkar.
Çizelge 1. 2009 yılı dünya şeftali ve nektarin üretim miktarları
Ülkeler Üretim miktarı
(Ton)
Çin 116 38.100
İtalya 1.225.700
İspanya 1.225.700
A.B.D 1.197.665
Yunanistan 734.000
İran 574.958
Türkiye 547.215
DÜNYA 18.579.393
Şekil 1. Şeftali yapraklarında demir eksikliği belirtisi
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sayfa 3
2.1.2. İklim İsteği
Şeftali bir ılıman iklim meyve türüdür. Kış mevsiminde dinlenmeye girer ve
yapraklarını döker. Şiddetli kış soğukları, düşük yaz sıcaklığı ve ilkbahar donları
şeftalinin ekonomik olarak yetiştirilmesini önleyen iklim faktörleridir.
Kış soğuklarına göre ilkbaharın geç donları şeftali yetiştiriciliğinde daha
önemlidir. Çiçek tomurcuklarının kış aylarında soğuklara çok dayanıklı
olmalarına karşılık tomurcuklarda uyanmanın ilerlemesiyle, çiçeklerin açılması
ve küçük meyvelerin teşekkülü ile donlara karşı hassasiyet artar. Nitekim çeşitli
araştırıcılar tarafından soğuk zararının meydana geldiği derece olarak, taç
yaprağı ucu görünen kapalı tomurcuklar için -6.6° ile -1.6°C, açmış çiçekler için -
3.6° ile -1.1°C ve yeni teşekkül etmiş meyveler için -2.7° ile -l. 1°C olduğu
bildirilmektedir.
Çiçeklenme zamanında havaların soğuması, özellikle sıcaklığın 5°C'nin altına
düşmesi ve yağan yağmurlar tozlayıcı böceklerin faaliyetlerini engeller.
Çiçeklenme dönemi uzar. Sonuçta, meyve tutumu azalır. Çiçeklenme sonrası
meydana gelecek yağışlar ve yüksek hava nisbi nemi külleme, kızılleke ve klok
gibi mantari hastalıkların artmasına neden olur.
2.2. Bahçe Tesis Edilecek Yer Ve Yöney
Şeftali bahçesinin kurulacağı arazinin toprak yapısı, şeftalinin isteklerine
uygun olmalıdır. Kireçli, ağır, killi, çok nemli ve çok kır arazilerde şeftali
yetiştirilmez. Çeşitli sorunlar yaratır ve ekonomik olmaz. Ayrıca şeftali suyu
seven bir meyve türü olduğu için, arazide yeterli bir su kaynağı da bulunmalıdır.
Bahçe yeri seçiminde iklim şartları da göz önüne alınmalıdır. Erken
çiçeklenen bir tür olduğu için özellikle ilkbahar erken donlarının görüldüğü
bölgeler dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir. Aşırı soğuk ve rüzgâr alan
bölgeler tercih edilmemelidir.
Sayfa 4
Soğuk bölgelerde bitkilerin geç uyanmasını sağlamak için kuzey bölgeler
tercih edilmelidir.
2.3. Bahçe Yerinin Hazırlanması
Şeftali bahçesi kurulacak arazide daha önce çok yıllık bitkiler yetiştirilmişse,
bunların kökleri ve parçaları araziden iyice temizlenmelidir. Daha önce
yetiştirilmiş çok yıllık bitkiler nedeniyle arazide toprak yorgunluğu olabilir. Bu
nedenle temizlenen arazide 2-3 yıl kadar değişik tarla bitkilerinin yetiştirilmesi
uygun olur. Eğer arazide daha önce şeftali ağaçları yetiştirilmişse, toprağı
dinlendirme işlemi mutlaka yapılmalıdır. Zaman kaybetmek istenmiyorsa, şeftali
fidanları daha önce sökülen ağaçların yerlerine değil, bunların ara boşluklarına
dikilmelidir. Dikimden önceki yaz ve sonbahar aylarında bahçe arazisi dikim için
hazırlanır. Toprak önce derin olarak sürülür. Gerek görülürse ikinci defa sürüm
yapılır. Dikimden önce sonbaharda bir toprak analizi yaptırılması, noksan
görülen besin elementlerinin takviye edilmesi için bir temel gübrelemenin
yapılması önerilir. Gübrelemeden sonra, verilen gübrelerin toprağa gömülmesi
için, toprağın yeniden sürülmesi, diskaro veya tırmıkla toprak yüzeyinin
düzlenmesi gerekir.
2.4. Çeşit Seçimi
Pazarda tutulan ve yüksek fiyatla satılan çeşitler olmalıdır. Arazi büyükse,
bahçeye farklı zamanlarda olgunlaşan birkaç çeşit dikilebilir. Şeftali çeşitlerinin
çoğu kendine verimli olduğundan, genellikle döllenme sorunu yoktur. Ancak
J.H. Hale gibi kısırlık gösteren çeşitler dikilecekse, bahçede bunları dölleyecek
çeşitlere de yer verilmelidir. Çeşit seçiminde bölgedeki araştırma
kuruluşlarından yardım alınmalıdır.
2.5. Dikim
Şeftali bahçeleri genellikle bir yaşındaki aşılı fidanlarla kurulur. Fidanların yaşı
veya gelişme kuvveti arttıkça, dikimden sonra tutma oranı azalır.
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sayfa 5
Genel olarak fidanlar yapraklarını döküp yenilerini çıkarmaya kadar dikilebilir.
Çok soğuk iklimler istisna edilirse Sonbahar dikimi en iyisidir. Çünkü Sonbaharda
erken dikilen fidanlar bahara kadar yavaş yavaş köklerini hazırlayarak kuvvetli
gelişme imkânı bulur. Kışı soğuk veya yağışlı geçen bölgelerde ise bu dönem
geçtikten sonra, yine dinlenme döneminde dikim yapılmalıdır.
Dikime uygun fidanların kalınlıkları 8–16 mm arasında olmalıdır. Çok kalın
veya çok ince fidanlar genellikle yavaş büyür ve daha fazla bakım ve ihtimam
ister.
Ağaç dikiminde verilecek sıra arası ve üzeri mesafe bakım şartlarına, toprak
yapısına ve kullanılan anaca göre değişir. Genelde 5 x 5, 5 x 4 m aralık ve
mesafeler uygulanmaktadır.
Dikim çukurları kök sistemini içine alıp destekleyecek derinlikte olmalıdır. Çok
fazla derin veya yüzlek olmamalıdır.
Çukurların dibine ve kapatma
toprağına ticari gübre
konmamalıdır. Fidanlar çukura
yerleştirilmeden önce kök tuvaleti
yapılarak kırılmış, yaralanmış ve
fazla uzamış kısımlar uzaklaştırılır.
Fidanlar yerleştirilirken dikim
tahtası kullanılır. Açılan çukurlar
inceltilmiş topraklarla kapatılır.
Dikimden sonra fidanlara can suyu
verilir.
3. ŞEFTALİNİN ÇOĞALTILMASI
Şeftali fidanları, bugün için, aşı ile çoğaltılırlar. Fidanların elde edilmesinde en
çok durgun "T" göz aşısı kullanılır. Büyük anaçlarda ve çeşidi değiştirilmesi
istenen ağaçlarda diğer aşı metotları (yarma, kakma, kabuk vb.) uygulanır.
Şekil 2. Fidan dikimi
Sayfa 6
3.1. Şeftali Anaçları
3.1.1.Tohum Anaçları
Tohum anacı olarak genelde şeftali çöğürü kullanılır bunun yanı sıra erik,
kayısı, badem çöüğürleri ile nemeguard ve GF 305 tohum anaçları kullanılabilir.
Şeftali Çöğürü: Şeftaliler en iyi şeftali anacı üzerinde gelişmektedir. Ancak
şeftali anaçları kök ur nematoduna hassastır. Buna rağmen ülkemizde yaygın bir
şekilde kullanılmaktadırlar. Sıcak tınlı ve drenaj problemi olmayan topraklar için
uygundur. Genellikle çekirdekten yetiştirilen küçük meyveli formlar mütecanis
çöğür vermektedir. Çok kireçli ve rutubetli ağır topraklar için uygun değildir.
Erik Çöğürleri: Ağır, killi, taban suyu yüksek olan soğuk topraklarda
kullanılırlar. Eriklerin kullanımında fizyolojik uyuşmazlık olarak bilinen uyuşmazlık
durumu ile sık karşılaşılmaktadır. Fransa'da yapılan bir araştırmada bazı uyuşur
ve uyuşmaz çeşitler saptanmıştır. Bu yüzden eğer şeftali için erik anaç olarak
kullanılacaksa, bilinen uyuşur çeşitler seçilmelidir.
Nemaguard: Kendine verimli nemaguard adı verilen ağaçlardan elde
edilmişlerdir. Nematodlara (Melodogyne incognita agrita, M. javanica) dayanıklı,
tüm çeşitlerle uyuşması (affinite) iyi, ancak kloroza karşı hassastırlar.
Nemaguard anacı üzerinde gelişen genç ağaçlar piç çıkarmaya ve çinko
noksanlığına meyillidirler.
3.1.2. Klonal Anaçlar
Klonal anaçlar kolayca elde edilebilir olmaları yanında, gelişme kuvveti ile
topraktan kaynaklanan hastalıkların kontrolü ve ağaçların erken meyveye
yatması bakımından bazı avantajlar sağlarlar.
GF-677: P.persica x P.amygdalus melezidir. Çok kuvvetli olup, nematoda
mukavimdir. % 12- 13 aktif kireç bulunduran topraklarda kullanılabilir. Kuru, kireçli
ve bilhassa yamaç araziler için uygundur. Yeşil çelik ve doku kültürü ile üretilirler.
GF-677’nin şeftali, nektarin ve eriklerle uyuşmasında bir sorun yaşanmamıştır.
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sayfa 7
Cadaman: P.persica x P.davidiana melezi olan Cadaman (Avimag) 1981
yılında Macaristan - Fransa’da geliştirilmiştir. Ishtara ve Julior’dan daha büyük
ağaçlar yapar. Bu anaç ile oluşan ağaçlar, GF-677 ile benzer büyüklüktedir.
GxN Anaçları: Garfi x Nemared (P. amygdalus x P. persica) melezidir. GF
677 benzer kuvvette gelişir. Demir klorozuna dayanıklıdır. Ağır topraklarda
daha iyi sonuç verir.
4. ŞEFTALİ BAHÇELERİNDE YILLIK BAKIM İŞLERİ
4.1. Toprak İşleme
Sıra arası ve sıra üzeri alanlarda derin sürümler yapılmamalıdır. Yabancı ot
kontrolü için herbisitler kullanılabilir. Herbisitler kullanılırken bitkinin
odunlaşmamış kısımlarına temas etmemesine dikkat edilmelidir. Ot makinesi
veya motorlu tırpanlar vasıtası ile de ot kontrolü yapılabilir.
4.2. Sulama
Sert çekirdekli meyveler arasında en fazla suya ihtiyaç duyan şeftalidir.
Özellikle meyvelerde çekirdek teşekkülünden sonra suya ihtiyaç artmaya
başlamaktadır. Meyve hasadından önceki sulamalar meyvelerin irileşmesini,
Şekil 3. Şeftali bahçelerinde toprak işleme
Sayfa 8
renklerin parlaklaşmasını sağlar.
Mümkünse damla sulama gibi modern
sulama sistemleri kullanılmalıdır. Sulama
sıklığı ve verilecek su miktarı iklim,
toprak ve bitkinin yaşına göre farklılık
gösterir.
4.3. Gübreleme
Toprak ve yaprak analizleri
yaptırılmalı ve bunun sonucunda
gübreleme yapılmalıdır. En faydalı
gübreleme metodu fertigasyondur. Yani
gübrenin damla sulama sistemi ile
verilmesidir. Elle gübreleme yapıyorsak
gübreler taç iz düşümüne verilerek
toprağa karıştırılmalıdır.
4.4. Seyreltme
Şeftali ağaçlarında meyve seyreltmesi, elle veya bazı kimyasal maddeler
kullanılarak yapılır. Ancak, kimyasal maddelerle seyreltmede, meyvelerin ağaç
üzerinde dağılımı homojen olmaz. Ayrıca,
her yıl başarılı sonuç alınamaz. Şeftali
ağaçlarında meyve seyreltmesi daha çok
elle yapılır. Elle seyreltmeden başarılı sonuç
alınabilmesi için, seyreltme zamanının iyi
saptanması gerekir. Erkenci çeşitlerde
çekirdek sertleşmeye başladığı zaman; orta
ve geç çeşitlerde ise Haziran Meyve
Dökümünden sonra yapılmalıdır. Seyreltme
her 15–20 cm de bir meyve ve her meyveye
40 - 60 yaprak düşecek şekilde yapılmalıdır.
Şekil 4. Taç iz düşümü
Şekil 5. Şeftalide seyreltme zamanı
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sayfa 9
4.5. Budama
Şeftali ağaçları, diğer meyve türlerine göre daha fazla budama ister. Bunun
nedeni çiçek tomurcuklarının bir yaşlı dallarda oluşmasıdır. İyi ve düzenli bir
budama ile ağaçların ömrü uzar verimliliği ve verimlilik süresi artar. Budama;
yaz ve kış budaması olarak ikiye ayrılır.
4.5.1. Yaz Budaması
Yaz budamasından amaç meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak,
büyümeyi düzenlemek, kış budamasında yapılacak işlemleri azaltmak ve hasat
işleri ile kültürel etkinlikleri iyileştirmek ve kolaylaştırmaktır. Genellikle ağaçlar
üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen gelişmeleri ana ve yardımcı
dalların zararına olan dallar kesilerek çıkartılabilir yada eğilip bükülebilir. Bazı
dallar da açıları genişletilerek gelişmeden alı konabilir. Yaz budaması için en
uygun zaman Haziran ortasıdır.
Şekil 6. Şeftalide seyreltme şekli
Sayfa 10
4.5.2. Kış Budaması
Şeftali ağaçlarında kış budamasını zamanı çok önemlidir. Çünkü kış
soğuklarından önce yapılacak budamalar, kesim noktalarından zamk
oluşumunu artırır; buda kabuk yarılmalarına, ağaçların zayıflamalarına neden
olur. Kış budaması şekil ve verim budaması ikiye ayrılır.
Şekil Budaması: Şeftali ağaçlarında goble, değişik doruk dallı şekil ve son
yıllarda uygulanmaya başlanan ve Tatura adı verilen Y şekli uygulanır. Verilecek
şekil, bölgenin iklim koşullarına göre seçilmelidir. Kurak bölgelerde meyve
ağaçlarına, iç kısımlarında nem tutacak yapay bir ortam oluşturmaya ve
Güneş’in zararlı etkilerinden korumaya uygun ortası kapalı olan doruk dallı
Şekil 7. Şeftalide kış budaması (Sol taraf budanmış, Sağ taraf budanmamış)
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sayfa 11
veya değişik doruk dallı şekli, yağışlı ve nemli bölgelerde goble ya da tatura
şekli tercih edilmelidir.
Ülkemizde şeftali ve nektarin için genel olarak goble şekli kullanılmaktadır.
Goble şekline bir lider yoktur. 3 ile 5 arasında yan dal vardır. Bu dalların ağaç
üzerinde dağılımları önemlidir. Farklı yönlerde seçilmiş olmalıdır. Gövde ile
olan açıları da yaklaşık 45o olmalıdır. Bitkimiz bir çanak formunda gelişmelidir.
Verim Budaması: Şekil budaması tamamlanmış, tam verime yatmış ve
maksimum taç yüksekliğini almış ağaçlarda mahsul budaması uygulanır.
Şeftalilerde meyveler, bir yıl önce yaz aylarında teşekkül eden tek yıllık
dallarda oluşur. Bundan dolayı her yıl yeterli sayıda ve uzunlukta yeni sürgün
teşekkülünün sağlanması için diğer meyve türlerine göre daha sert budama
Şekil 8. Goble şekli
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
yapılır. Önceki yıl fazla meyve yapmış yorgun dallar ya tamamen ağaçtan
çıkarılır ya da geri dönme budamaları ile senelik sürgünlerin çıkmaları sağlanır.
Ana dallar üzerinde güneşlenmeyi engelleyen obur dallar çıkarılır.
Meyveler genel olarak ana dalların uç kısımlarında bulunan iyi meyve
dallarından elde edilmelidir. Ağacın gelişme durumu iyi ve yeterli sayıda iyi
meyve dalı yok ise diğer meyve dalları da bırakılabilir. Bırakılan meyve dalları
da gelişme kuvvetleri ve seyreltme yapılıp yapılmayacağı göz önüne alınarak
dışarıya bakan bir göz üzerinden kısaltılır.
5. ŞEFTALİ VE NEKTARİNLERİN HASADI VE MUHAFAZASI
Şeftali meyvesi hassas olduğu için, hasat esnasında dikkatli davranılmalıdır.
Aksi halde, meyveler yaralanır. Şeftali meyvelerinde hasat zamanının
saptanmasında genellikle, meyve kabuğunda zemin ve üst renk teşekkülü ile
meyve eti sertliği kullanılır. Olgunlaşma esnasında zemin renginde değişme
olur, çeşide özgü üst renk teşekkül eder ve meyve eti yumuşar.
Meyveler avuç içersine alınıp sağa sola çevrilerek koparılır. Uzak pazarlara
gönderilecek veya soğuk hava deposunda muhafaza edilecek meyveler tam
olgunluklarından 24–48 saat önce hasat edilirler. Ağaçtaki meyvelerin tamamı
aynı zamanda olgunlaşmadığından meyveler, hava sıcaklık durumlarına göre 2
–4 gün ara ile 3–5 defada toplanır. Toplanan meyveler ambalaj kaplarına
yukarıdan boşaltılmamalıdır. Şeftali meyveleri soğuk hava depolarında % 85 –
90 nisbi nemde -0.5 – 0 oC de 2–4 hafta ile muhafaza edilebilir.
Telefon : 0 246 313 24 20 - 21
Faks : 0 246 313 24 25
E-posta : [email protected]
İnternet : www.arastirma.tarim.gov.tr/marem
Adres
Kızılçubuk Mah. 2. Sok. No: 46
32500 Eğirdir / Isparta
