1

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN

KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ

EĞĠTĠM

2

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN

KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ

EĞĠTĠM

HALKIN TUTUM VE

GÖRÜġLERĠ TÜRKĠYE

TARAMASI 2010

Eğitim Sen 21. ġubat. 2011

Ankara

3

İçindekiler GĠRĠġ ................................................................................................................................................ 4

1- EĞĠTĠM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞĠTĠMDE

ANADĠLĠNĠN KULLANIMI ........................................................................................................... 6

1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına YaklaĢım ...................... 10

2. ARAġTIRMA PROFĠLĠ, YOL VE YÖNTEM ........................................................................... 12

2.1. AraĢtırmanın Amacı ............................................................................................................. 12

2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi ....................................................................................... 12

2.3. Evren ve Örneklem ............................................................................................................ 13

2.4. Uygulama ve Analiz ............................................................................................................. 16

3- BULGU VE ANALĠZLER ......................................................................................................... 16

3.1. ANADĠLĠ DURUMU ......................................................................................................... 16

3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı

Sürdürebiliyor .............................................................................................................................. 17

Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 17

3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor ....... 18

3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları .......................................... 20

3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar ....................................................................... 21

3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları ........................................................................ 25

3.1.6. Süreç Analizi ..................................................................................................................... 29

Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 29

3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor ...................... 32

3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil .......................................................................................... 33

3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır” .................... 37

3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM ........................... 43

3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek .................................................................................. 43

3.3.3. Karar Ortak Alınmalı ........................................................................................................ 47

3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir ................................................................................... 49

3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz........................................... 51

4. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER ...................................................................................................... 54

Ek 1 ................................................................................................................................................. 60

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VEREN ÇĠFT DĠLLĠ-ÇOK DĠLLĠ ÜLKE ÖRNEKLERĠ.......... 60

Kaynakça ..................................................................................................................................... 63

4

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI VE

ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM

Halkın Tutum ve GörüĢleri

Türkiye Taraması 2010

GİRİŞ1 Eğitimde anadilinin kullanılmasına iliĢkin tartıĢmalar, geçmiĢte olduğu gibi günümüzde de

yurttaĢları birden fazla anadiline sahip olan pek çok ülkenin gündemini iĢgal etmeyi sürdürüyor.

Çok eski çağlardan günümüze değin, devletler, egemenlikleri altındaki halkların diline ve

kültürüne müdahale etme hakkını kendilerinde görmüĢlerdir. Fakat asıl sistematik müdahaleler,

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ulus-devletlerin inĢa süreçleriyle hız kazanmıĢtır. Homojen

ulusal topluluklar yaratma hedefi, dilin standartlaĢtırılması ve bu standardın dıĢında kalan dil ve

lehçelerin bastırılması uygulamalarına kaynaklık etmiĢtir.

Farklılıkları kapsayıcı bir demokrasiyi geliĢtiremeyen ulus-devletler, çoğu zaman zorla sindirme

yolunu seçerken, kaçınılmaz olarak karĢı tepkilerin geliĢmesine de neden olmuĢlardır. Bu konuda

yaĢanan gerilimler, kimi zaman asimilasyon politikalarının tümüyle baĢarılı olmasıyla son

bulmuĢsa da çoğunlukla, farklı dil gruplarının mücadelesi, eğitimde anadilinin çeĢitli düzeylerde

yer almasını sağlayabilmiĢtir. Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çift dilli/çok dilli eğitim konusu,

batı ülkelerindeki göçmen topluluklarla ilgili olarak da gündeme gelmiĢ, daha sonra kimi

örneklerine değineceğimiz çeĢitli çift dilli/çok dilli eğitim modelleri ortaya çıkmıĢtır.2

Anadili ve eğitim bağlamındaki tartıĢmaların güncelliğini korumasının kaynağında, anadilinin

kiĢiler açısından olduğu kadar topluluklar açısından da yaĢamsal bir önem taĢıması yatmaktadır.

KiĢinin düĢünsel, ruhsal geliĢiminde ve eğitim hayatında olduğu kadar, sosyal ve ekonomik hayata

katılarak, toplumsal refahtan ve maddi/manevi olanaklardan eĢit Ģekilde yararlanabilmesinde de

1 Bu çalıĢma, araĢtırmanın tasarlanması ve anket sorularının hazırlanmasından verilerin yorumlanmasına değin Eğitim

Sen Anadili Atölyesinin katkılarıyla yürütülmüĢtür. BaĢta araĢtırma raporunu kaleme alan Prof. Dr. Adnan GümüĢ,

sendika uzmanımız Dr. Handan Çağlayan, Doç. Dr. Kemal Ġnal ve Prof. Dr. Serdar Değirmencioğlu olmak üzere

atölye katılımcılarımız, Prof. Dr. Fatma Gök, Prof. Dr. BüĢra Ersanlı, Zeri Ġnanç, Ünal Özmen, Yrd. Doç. Dr. Nesrin

Uçarlar, Yrd. Doç. Olgun Akbulut, Yrd. Doç. Dr. Elçin Aktoprak, Dr. Necmiye Alpay, Öğr. Gör. ġerif Derince, Doç.

Dr. Hasan Hüseyin Aksoy, Cumhur Bal, Sami Tan ve Kadir Yalınkılıç ile verilerin analizinde değerli katkılarını

esirgemeyen Dr. Ahmet Murat Aytaç’a teĢekkür ederiz. 2 Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim

Sempozyumu-1, 2010, Ankara.

5

anadili çok büyük bir önem taĢır. Bir toplumun kültürü, değerleri, becerileri ve bütün bilgisi de

bireylere dil yoluyla aktarılır. Ġnsanlar ait oldukları toplulukların diliyle kültürel bir varlık olurlar.

Dil, bir ulusun kültürünün oluĢması ve geliĢmesi için temel öğelerin baĢında gelir.

Bahsedilen bu özelliklerinden dolayı anadilinin, diğer pek çok hak alanıyla birlikte eğitim

hakkıyla yakından iliĢkisi bulunan bir konu olduğu açıktır. Ancak ülkemizde, tahmin edilebilecek

nedenlerden dolayı, daha çok politik uzantıları üzerinden tartıĢmalar yürütülmektedir. KuĢkusuz

konu, eğitim bilimiyle ne kadar ilgiliyse, temel hak ve özgürlüklerle o kadar ilgilidir;

demokratikleĢmeyle ne kadar bağlantılıysa, aynı bağlantı noktalarını dil bilim açısından da

yakalamak olanaklıdır. Dolayısıyla politik boyutundan tümüyle soyutlamak mümkün değildir.

Ancak alabildiğine kutuplaĢmıĢ bir politik tartıĢma düzeyinde kalınarak bu konuda bir mesafe kat

edilemeyeceği de açıktır.

Son zamanlarda anadili konusunu bu kutuplaĢtırıcı bağlamından çıkararak eğitimle ve çocuğun

yüksek yararıyla bağlantılarını kuran çalıĢmalar ortaya çıkarılmıĢ bulunmaktadır. Uluslar arası

Azınlık Hakları Grubu adına Nurcan Kaya tarafından kaleme alınan “Unutmak mı Asimilasyon

mu, Türkiye’nin Eğitim Sisteminde Azınlıklar Raporu3, ülkemizde Türkçe dıĢındaki dillerin

eğitimde kullanımına iliĢkin kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Sabancı Üniversitesi Eğitim Reformu

GiriĢimi adına Müge Ayan Ceyhan ve Dilara KoçbaĢ'ın hazırladığı "Çiftdillilik ve Eğitim

Raporu"4 da Türkçe dıĢında baĢka bir anadile sahip öğrencilerin dil ve eğitim durumları hakkında

önemli bilgiler içermektedir. Tarih Vakfı adına Bahar ġahin Fırat tarafından hazırlanan

"Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitim Raporu"5 da derinlemesine mülakatlara dayanarak,

eğitimde ayrımcılık örneklerini Kürt meselesi bağlamında inceleyen önemli bir çalıĢmadır. Bu

bağlamda zikredilmesi gereken son çalıĢma da Diyarbakır Sosyal ve Siyasal AraĢtırmalar

Enstitüsü-DĠSA’nın 2010 sonbaharında Dil Yarası adıyla yayınladığı araĢtırmadır6. Bu çalıĢmada

da eğitim süreçlerinde Kürtçenin kullanılmamasının ve bunun yasaklanmasının, anadili Kürtçe

olan öğrenciler açısından ne gibi psikolojik, eğitimsel, dilsel ve toplumsal sorunlara yol açtığı

araĢtırılmıĢtır.

Ülkemizde yürütülmekte olan “anadili ve anadilinde eğitim” konularına baĢından beri müdahil

olan Eğitim Sen de bu alanda önemli katkılarda bulunmuĢtur. Bir eğitim sendikası olmasının doğal

sonucu olarak bu tutumu benimsemiĢ olan Eğitim Sen, konuya yaklaĢırken daha çok eğitim

biliminin gereklerinden, eğitim hakkından ve çocuğun yüksek yararı ilkesinden hareket etmiĢtir.

3 www.minorityrightsgroup.org

4 Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG,

5 ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”, Tarih Vakfı,

15 Ocak, 2011, http://www.tarihvakfi.org.tr/tup/download/TV_final_rapor.pdf 6 CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA, http://www.disa.org.tr/arastirmalar.html

6

Sendikamızın Ģimdiye değin, bu alana katkı olarak değerlendirilebilecek önemli çalıĢmaları

arasında 2003 ve 2009 yıllarında düzenlediği iki uluslar arası katılımlı Anadili Sempozyumu

bulunmaktadır. Sempozyumlarda sunulan bildiriler ve yapılan konuĢmalar hem kitap olarak

basılmıĢ hem de sendikamızın web sitesine konularak geniĢ bir kamuoyuna ulaĢması

sağlanmıĢtır.7 2004 yılından düzenlediğimiz IV Demokratik Eğitim Kurultayında temel çalıĢma

baĢlıklarımızdan birisi de “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim” konusu olmuĢtur. Bu

konudaki komisyon raporumuz da yayınlanmıĢtır.8 Sendikamızın yayın faaliyetlerinden birisi de

Anadilinin Önemi ve Anadilinde Eğitim Broşürüdür.9 Konuyla ilgili akademisyenler ile dil

topluluklarının temsilcilerinde oluĢan Eğitim Sen Anadilde Eğitim Atölyesi de 2009 yılından bu

yana düzenli olarak toplanmaktadır ve 2009 yılındaki Anadili Sempozyumumuz ile bu tarihten

sonraki yayın ve araĢtırma faaliyetlerimiz Anadili Atölyemizin katkılarıyla gerçekleĢtirilmiĢtir.

Gerek yukarıda saydığımız değerli çalıĢmalar gerekse de sendikamız tarafından yürütülenler,

eğitimde anadilinin kullanımı ve çift dilli eğitime iliĢkin önemli bir bilgiyi açığa çıkarmıĢtır.

Ancak ortaya çıkan bilgi birikiminin henüz bu konudaki ihtiyacı karĢılamaktan çok uzak olduğu

açıktır. Daha yapılması gereken çok Ģey var. Sendikamız, bu ihtiyacı karĢılama doğrultusunda bir

adım daha atarak Türkiye çapında bir alan araĢtırması gerçekleĢtirmiĢtir. Eğitim Sen bu

araĢtırmayla ülkemizde kullanılmakta olan anadillerinin durumu, anadillerinin nerelerde

kullanıldığı, anadilde eğitim-öğretime toplum tarafından nasıl bakıldığı gibi hususlarda güvenilir

ve temsil niteliğine sahip bulgulara ulaĢmayı ve bu bunları kamuoyunun bilgisine sunmayı

amaçlamıĢtır.

1- EĞİTİM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞİTİMDE ANADİLİNİN KULLANIMI

Eğitimin amaçlarına ulaĢabilmesi için dil çok önemlidir. Çünkü eğitim sürecinde kazandırılmak

istenenlere dil aracılığı ile ulaĢılır. Eğer bu dil çocuğun yapısına uygun ise eğitimden amaçlananlar

gerçekleĢebilir. Anlama ve anlaĢılma eğitimde temel düsturlardır. Öğrenme ve öğretme ancak net

anlaĢılır bir dil ile gerçekleĢebilir. Dil, çevreleyen ve varlığı ve etkisi ile bir yuva10

gibidir.

7 Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, 2010, Ankara. Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara.

Anadili Sempozyumu 1: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4233

Anadili Sempozyumu 2: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4248 8 Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara.

9 http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/4169.pdf

10 Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2

Bildiriler Kitabı, ss: 133, Ankara.

7

En yalın tanımıyla anadili, çocuğun aileden, çevreden, içinde bulunduğu toplumdan belirli bilinçli

bir öğrenim evresi olmaksızın edindiği dildir. Her insan, öğrendiği dil ile düĢünür, tasarımlar

yaratır. Dolayısı ile anadili, herhangi bir kiĢinin geçmiĢinden geleceğine geçen anlamdır.

Anadilinin toplumsal ve bireysel bellek ile iliĢkili böylesi önemli bir özelliği bulunmaktadır.

EleĢtirel düĢüncenin geliĢtirilmesi açısından da anadili önemlidir. Bilgi dağarcığı anadilinde

somutlaĢmakta, kavram geliĢimi bu temelde oluĢmaktadır. KiĢiliğin geliĢimi anlatım olanağının

zenginleĢmesi gibi yetiler de anadiliyle yakından ilintilidir. Dolayısıyla eğitimin tümüyle anadili

dıĢında bir dille baĢlaması, bireyin bu dönemin özelliklerini yitirmesine (sosyalleĢmede eksiklik,

çevreden izole olma, güvensizlik duygusu, kendisi ile ilgili konuĢmaları olumsuz değerlendirme,

uyumsuz olma) neden olur.11

Ülkemizde anadilinin eğitime dahil edilmesi ile ilgili olarak, resmi dilden tümüyle vazgeçileceği

algısı yaratılmaktadır. Oysa anadilinin eğitim sistemine dahil edilmesi, herhangi bir ülkedeki

resmi dilin eğitimde kullanılmasının alternatifi olmak zorunda değildir. Aksine anadilinin

eğitimde kullanılmasının, ikinci dili öğrenme ve o dilde eğitim becerilerini geliĢtirmeye hizmet

etmesi de mümkündür. Ancak “arttırıcı çift dillilik” denilen bu durumun gerçekleĢmesi için belirli

koĢullar gereklidir. Çocuğun ikinci dili kolay öğrenebilmesi, birinci dilinin değer görmesini ve bu

dilin de kullanabilmesini gerektirir.12

Eğitbilimcilerin ve dilbilimcilerin ortak görüĢü, kiĢilerde

ikidilliliğin bir baĢına herhangi bir soruna yol açmadığı, aksine yararlı etkiler yarattığı yönündedir.

KiĢilerde ikidillilik ya da çokdillilik sorunları ancak belirli bazı duygusal ve toplumsal koĢulların

varlığında, “eksiltici ikidillilik” biçiminde ortaya çıkmaktadır. “Eksiltici ikidillilik” durumu

genellikle bireyin anadilinin egemen dile oranla değersiz sayıldığı koĢullarda yaĢanıyor. Çocuk

kendi anadilinin saygınlığından ve öğreneceği yeni dilin kendi anadiline zarar vermeyeceğinden

emin olduğunda ise ikidillilik “eksiltici” değil, “artırıcı”, verimli bir etkinliğe dönüĢüyor.

Çocukların kendi değerlerinden emin olması, anne ve babalarının, öğretmenlerinin ve toplumsal

çevrenin zihniyetine bağlıdır.13

Konuya iliĢkin uluslar arası düzeydeki etkin kuruluĢlardan biri olan UNESCO da çift dilliliği

eğitimin kalitesi, kız çocukların eğitime eriĢimi, toplumsal ve cinsiyetlerarası eĢitlik ve

kültürleararası anlayıĢ bağlamında değerlendirmektedir. UNESCO, eğitim dilinin okulu terk, ders

baĢarısı, dil edinimi, okuryazarlık, ortaöğretime geçiĢ, çocukların gerçek kapasitesinin ve okul

11

Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim

Sempozyumu-1, 2010, Ankara, sf.: 163-164. 12

Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen Anadili

Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss: 129-155, Ankara. Ayrıca bknz.: Ġnal, Kemal, 2010, “Boykot, anadilinde eğitim

ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010.

13

Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1, Eğitim Sen,

Ankara, ss.: 86. ayrıca bknz. Alpay, Necmiye, 2004, Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul.

8

kalitesinin saptanması vb. alanlardaki etkilerini önemsemektedir. UNESCO için 2005 yılında

Carol Benson tarafından hazırlanan ve ikinci baskısı 2008 yılında yapılan raporda, eğitimde

anadili kullanımının kız çocukların eğitimi önündeki engellerin aĢılmasında önemli bir rol

oynayabileceğine dikkat çekilmektedir. Buna göre kız çocuklarının okula kaydolmasında aĢina

oldukları bir dilde eğitim alabilecek olmaları olumlu bir etki yapıyor; evde konuĢulan dilin okulda

kullanılması veli katılımını ve etkisini artırıyor; çiftdilli sınıflardaki kız çocuklar okula daha uzun

süre devam ediyorlar; kız çocuklar anadillerinde daha iyi öğreniyor ve öğrendiğini daha iyi

gösterebiliyorlar.14

BM Çocuk Fonu UNICEF ve Britanyalı düĢünce kuruluĢu Uluslararası Azınlık Hakları Grubu’nun

2009 tarihli araĢtırması ise eğitime eriĢim ile anadili arasındaki iliĢkiyi gözler önüne seriyor.

AraĢtırmaya göre dünya çapında okula gidemeyen 100 milyon çocuğun yüzde 50 ila yüzde 70

kadarı yaĢadıkları ülkenin resmi dilinden farklı bir dil konuĢuyor.15

26 ülkede yapılan ve Helen

Pinnock tarafından kaleme alınan baĢka bir araĢtırmanın sonuçlarına dayanan Language and

education: the missing link16

baĢlıklı çalıĢma da, anadili eğitim dilinden farklı olan öğrencilerin

okul terk oranlarının anadili aynı olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu ortaya koyuyor. ERG

için hazırlanan Türkiye’de İlköğretim Okullarında Okulu Terk ve İzlenmesi ile Önlenmesine

Yönelik Politikalar raporu, anadili ile okul terkleri arasındaki bu iliĢkiyi Türkiye açısından gözler

önüne sermekteydi. Ġstanbul, Diyarbakır, ġanlıurfa, Mardin, Erzurum ve Konya’da yapılan alan

araĢtırmasına dayanan raporda okulu terk edenlerin evinde Türkçe konuĢulma oranının % 48,1,

aynı oranın okula devam edenlerin evinde % 65,1 olduğu da belirtilmekteydi.17

DĠSA’nın bulguları da, anadilinin eğitimde yok sayılmasının hem öğrenciler hem aileler hem de

eğitimciler açısından yol açtığı güçlüklere dikkat çekmektedir. Anadillerini tümüyle yok saymaları

istenen öğrenciler, eğitime ve yaĢama 1-0 yenik baĢladıkları duygusuna kapılmakta, kendilerini

bastırılmıĢ hissetmektedirler. Aileler çocukların okul baĢarısı için katkı sunamamakta, okul ile veli

iliĢkisi sağlıklı bir Ģekilde kurulamamaktadır.18

Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1948), “Her insanın eğitim görme hakkı vardır” (md. 26)

ifadesiyle eğitim hakkını, evrensel düzeyde bir insan hakkı olarak kabul etmiĢtir. Eğitim hakkının

14

Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok, pg 14,

20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf 15

Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010. 16

Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens the

Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011,

http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf 17

GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve

Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul. 18

CoĢkun, V. vd., 2010, Dil Yarası, DĠSA, Diyarbakır.

9

bir insan hakkı olarak kabul görmesinin nedeni, eğitim sürecinin insan kiĢiliğinin tüm yönleriyle

geliĢmesi, insanların kendilerini gerçekleĢtirmeleri ve özgürleĢmeleri ile doğrudan iliĢkili

olmasıdır. Ġnsanların diğer pek çok hak ve özgürlükleri kullanmaları ve içinde bulundukları

toplumda kendilerini gerçekleĢtirmeleri, bugünkü sosyal düzende çoğu zaman eğitim hakkından

yararlanmalarına bağlıdır. Eğitimde anadiline yer verilmesi de, eğitim hakkının hayata

geçirilmesiyle yakından alakalıdır.19

Nitekim eğitim hakkına iĢaret eden pek çok uluslararası sözleĢme, bildirge ve diğer düzenleyici

metinlerde, eğitimde anadilinin kullanılması konusu çeĢitli düzeylerde ele alınmıĢtır. Hukuksal

bağlayıcılığı olan ve eğitim hakkına iliĢkin hükümler içeren BM kapsamındaki bazı uluslararası

sözleĢmeler Ģunlardır: BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi(1966) 20

,

BM Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme(1965) 21

, BM Çocuk

Hakları Sözleşmesi (1989) 22

, Eğitimde Ayrımcılığa Karşı UNESCO Sözleşmesi(1960), BM

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi(1979). Ayrıca, BM

Genel Kurulunca 1992’de kabul edilen Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup

Kişilerin Hakları Bildirgesi’nde de azınlık mensubu kiĢilerin eğitim haklarına iliĢkin düzenlemeler

yer almaktadır.

Avrupa Konseyi (AK) belgelerinden İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına

İlişkin Sözleşme(1950) ayrımcılık yasağını düzenleyen 14. maddesiyle dil temelinde ayrımcılığı

yasaklamaktadır. Bu sözleĢmenin Ek 1. ve 14. Protokolleri de eğitimde ayrımcılığa iliĢkin

hükümler içermektedir. AK Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme(1995) ile

Bölgesel Diller veya Azınlık Dilleri Avrupa Şartı (1992), dil ve eğitim haklarına iliĢkin çeĢitli

düzenlemeler içeren ve uluslararası bağlayıcılığı olan sözleĢmelerdir.23

Avrupa Güvenlik ve ĠĢbirliği TeĢkilatı’nda (AGĠT), Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliğince

üretilmiĢ bazı metinlerde de doğrudan dil ve eğitim hakları ele alınmaktadır. Örneğin 1990 tarihli

Kopenhag Belgesinde anadillerinin özgürce kullanılması hakkına iliĢkin düzenlemeler mevcuttur.

19

Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler

Kitabı, ss., 74, Ankara. 20

20. 01. 2011,

http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/EKONOM%C4%B0K,%20SOSYAL%20VE%20K%C3%9CLT%

C3%9CREL%20HAKLARA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARARASI%20S%C3%96

ZLE%C5%9EME.doc 21

20. 01. 2011,

http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/HER%20T%C3%9CRL%C3%9C%20IRK%20AYRIMCILI%C4%

9EININ%20ORTADAN%20KALDIRILMASINA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARA

RASI%20S%C3%96ZLE%C5%9EME.doc 22

20. 01. 2011, http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23b.html 23

Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili

Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss. 157-171, Ankara.

10

Ulusal Azınlıkların Eğitim Haklarına İlişkin Lahey Tavsiyeleri (1996), Ulusal Azınlıkların Dil

Haklarına İlişkin Oslo Tavsiyeleri (1998) ve Radyo ve Televizyon Yayınlarında Azınlık Dillerinin

Kullanımına İlişkin Kılavuz (2003) bu belgelerden bazılarıdır.24

1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına Yaklaşım

Türkiye, yukarıda sıralanan uluslararası düzenlemelere yaklaĢırken, anadilinin kullanımına iliĢkin

hükümlerle ilintili olarak ya onaylamama ya da çekince koyarak onaylama yolunu izlemiĢtir.

Eğitim hakkının gerçekleĢmesi önünde engel oluĢturan bu çekinceler, ülkemizde uygulanan dil

politikalarının bir sonucudur. Tarih boyunca kültürlerin ve dillerin önemli uğrak noktalarından

birinde bulunan ülkemizde halen pek çok dil kullanılmaktadır. Ancak ne yazık ki resmi düzlemde

katı bir tek dillilik politikası uygulanmaktadır.25

Cumhuriyetin baĢta Türk Dil Kurumu eliyle

olmak üzere çeĢitli kurumlar aracılığıyla yürüttüğü Türkçeyi arındırıp standartlaĢtırma politikası

aynı zamanda Türkçeyi tek dil olarak egemen kılma politikası olarak uygulanmıĢtır.26

Cumhuriyetin kuruluĢ yıllarında, tek dil tek kültür politikalarının üretilerek hayata geçirilmesinde

çok çeĢitli araçlar kullanılmıĢ; Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi gibi giriĢimler, tekçi

politikaların ideolojik alt yapısını oluĢtururken, Türk Ocakları ve Halkevleri gibi örgütler bu

doğrultuda kritik bir rol oynamıĢtır. Ancak tek tipleĢtirme konusunda esas iĢlevi ulusal eğitim

politikaları yerine getirmiĢtir.

Türkiye Cumhuriyeti'nin sadece siyasal alana değil kültürel alana yönelik politikalar üretilmesine

yol gösteren "imtiyazsız sınıfsız kaynaĢmıĢ bir kitle" yaratma iddiası, eğitim müfredatında ve ders

kitaplarında çok açık bir biçimde yansımasını bulmuĢtur. Müfredatta ve ders kitaplarında ülkedeki

etnik, dilsel, kültürel çeĢitliliğe yer verilmemiĢtir. Tek ulus, tek kültür ve tek dil anlayıĢı ulusal

eğitim sistemine tamamıyla sinmiĢ durumdadır.

Dil ve kimlik politikalarına iliĢkin en katı yaklaĢım, 1982 Anayasası ile sergilenmiĢtir. 1980 askeri

darbesinden sonra kabul edilen 1982 Anayasası’nın 3. maddesi, “devletin ülkesi ve milletiyle

bölünmez bütünlüğünü” korumakta ve “Türkçeyi “devletin dili” olarak tanımlamaktadır. “Eğitim

Hakkı ve Öğrenim Özgürlüğü" konusu, Anayasa’nın 42. maddesiyle düzenlenmiĢtir. Madde 42/1

“Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz" demekte, aynı maddenin son fıkrasında

ise Ģu ifade yer almaktadır: "Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk

vatandaĢlarına anadilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında

24

Söz konusu belgelerin tam metinlerine ulaĢmak için bknz.: Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık

Hakları, Ütopya, Ankara. 25

Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı,

ss.306-319, Ankara. Ayrıca bknz.: Ersanlı, BüĢra, 2009, İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu,

ĠletiĢim (3. baskı), Ġstanbul. 26

Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, sf.: 84.

11

okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar

kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaĢma hükümleri saklıdır." 1983 yılında çıkarılan 2932 sayılı

kanun, Türk devleti tarafından tanınmıĢ bulunulan devletlerden resmi dilleri dıĢındaki herhangi bir

dilde, düĢüncelerin açıklanmasını, yayılmasını ve yayınlanmasını yasaklamıĢtır. Anayasada yer

alan ve “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün sağlanması"na dayandırılan, Türkçe

dıĢındaki anadillerine eğitimde yer verilmemesi, anadili Türkçe olmayan çocukların eğitime eriĢim

hakkı baĢta olmak üzere buna bağlı pek çok hakkına engel olduğu açıktır.27

Eğitimde anadilinin kullanımını ilgilendiren düzenlemeler sadece Anayasa hükümleri ile sınırlı

değildir. Anayasa hükümleri dıĢında, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu,

Özel Öğretim Kurumları Kanunu, Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi ile Türk VatandaĢlarının

Farklı Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun, Azınlık Okulları Türkçe ve Kültür

Dersleri Öğretmenleri Hakkında Kanun gibi yasaların yanı sıra çok sayıda yönetmelik

bulunmaktadır.

Ülkemizde Türkçe dıĢında kullanılan anadillerine iliĢkin bu katı tutum, eğitimde anadiline yer

verilmesi konusundaki en ufak talepler karĢısında dahi cezalandırma yoluna gidilmesine yol

açmıĢtır. Örneğin sendikamız, tüzüğünde yer alan Eğitim-Sen, "Toplumun bütün bireylerinin

demokratik, laik, bilimsel ve tarafsız bir eğitimden kendi anadilinde eĢitlik içinde ve özgürce

yararlanabilmesini savunur." ifadesi nedeni ile kapatılma tehlikesi ile yüz yüze kalmıĢtır. Bu

konuda yaĢanan ilk yargı sürecinde dava takipsizlikle sonuçlanmıĢ olmasına karĢın Genel Kurmay

BaĢkanlığının baĢvurusu ile yargı süreci tekrar baĢlamıĢtır.

Ġdare ve yargı, anadilinde eğitim konusundaki tutumunu, ülkenin ve toplumun bölünmez

bütünlüğü konusundaki kaygılarına dayandırmaktadır. Bu araĢtırmanın amaçlarından birisi de

halkın ne ölçüde bu kaygıyı paylaĢtığını ve anadilinde eğitime nasıl yaklaĢtığını ortaya çıkarmaktı.

Bu konudaki bulguları aĢağıda kamuoyuyla paylaĢıyoruz. AraĢtırmamızın, eğitimde anadiline yer

verme konusunun artık ülkemizde “bölünme” kavramıyla değil “bütünleĢme” kavramıyla ve

haklar bağlamında anılmaya baĢlanmasına kaktı sunmasını umuyor ve diliyoruz. Raporun sonunda

önerilerimizle birlikte yer verdiğimiz kimi ülke örnekleri, eğitimde farklı anadillerine yer

vermenin ve çift dilli eğitimin toplumun bütünlüğüne hizmet edecek Ģekilde uygulanabileceğine

dair zengin bir deneyim olduğunu göstermektedir.

27

Eğitim Sen, “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu”, 2004, IV Demokratik Eğitim

Kurultayı Bildiriler Kitabı, ss:, 148-158, Ankara.

12

2. ARAŞTIRMA PROFİLİ, YOL VE YÖNTEM

2.1. Araştırmanın Amacı

AraĢtırmanın genel amacı, 18’inden 90’ına kadını erkeğiyle halkın anadili durumlarının, anadili

eğitimi ve anadilde eğitime yönelik tutum ve görüĢlerinin tespitidir. AraĢtırmanın amaçları dört

kategori altında toplanmaktadır:

1) Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında

Anadilleri,

Türkçeyi kullanma düzeyleri,

Anadilini kullanma yerleri ve düzeyleri,

Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları;

2) Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında

Anadili hakkı,

Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi,

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi,

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler konulması ve

3) Anadilinde eğitim ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması,

Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması,

ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl

etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmektedir.

4) AraĢtırmanın amaçları arasında anadilinde eğitim ile ilgili görüĢ ve tutumların bazı ana

değiĢkenlere göre değiĢkenlik gösterip göstermediğinin analizi de bulunmaktadır. Ġnsanların

Anadili,

Doğum yeri (bölge),

Ġkamet yeri (bölge),

Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),

Hane büyüklüğü,

YaĢ,

Cinsiyet,

Eğitim,

Meslek,

Hane üyelerinin istihdam durumu,

Aile gelirine

göre anadili eğitimi ve anadilinde eğitim-öğretime yönelik tutum ve görüĢlerinin değiĢkenlik

gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir.

2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi

Veri toplama yolu olarak “görüĢme” seçilmiĢtir. Bundan kasıt görüĢmenin okuryazarlığı düĢük

olandan yüksek olanlara kadar tüm nüfus gruplarına uygun olmasıdır.

Konunun kapsamı dikkate alınarak ilgili demografik ve dil göstergeleri belirlenmiĢ, bunlara

yönelik maddeler belirlenmiĢ, Ġstanbul’da ön uygulama yapılmıĢ, böylece forma son Ģekli

verilmiĢtir.

13

GörüĢme formu, 10 demografik ve/ya sosyo-ekonomik değiĢken (doğum ili, doğum yeri, ikamet

ili, yaĢ, cinsiyet, meslek, eğitim, hane büyüklüğü, hanede çalıĢan sayısı, aile geliri) ile 18 dil

sorusu (kendi alt soruları ile birlikte 55) olmak üzere toplam 65 maddeden oluĢmaktadır.

2.3. Evren ve Örneklem

Evren tüm Türkiye’deki 18 ve üstü yaĢ grubu olmakla birlikte, araĢtırma nüfusun % 70’ten

fazlasını oluĢturan Ģehirlerle sınırlandırılmıĢtır. Örneklemde küme (DPT 26 sosyo-ekonomik alt

bölge) ve tabakalandırma (cinsiyet ve yaĢ) tekniklerinden yararlanılmıĢtır.

Alt kümeler oluĢturulurken DPT’nin illerin sosyo-ekonomik durumuna göre oluĢturduğu 26 alt

bölge dikkate alınmıĢtır. Bu alt bölgeler 12 geliĢmiĢlik bölgesini veya 7 siyasi bölgeyi de kendinde

içeriyor.

26 bölgeyi temsil edecek Ģekilde öncelikle büyük Ģehirler ve geriye kalan alt bölgelerden birer il

seçilmiĢtir.

BüyükĢehirler: Ankara, Ġstanbul, Ġzmir, Bursa, Adana, Antalya, Gaziantep, Diyarbakır;

Ġller: Edirne, Balıkesir, Muğla, Afyon, Düzce, Konya, KahramanmaraĢ, Niğde, Sivas,

Zonguldak, Sinop, Çorum, Giresun, Erzincan, Kars, Malatya, Van, Mardin Ģeklinde

belirlenmiĢtir.

Bölgelere Göre Örneklem ve Toplam Nüfustaki Paylar

BÖLGE ve ĠL

Erkek Kadın Bölge ve

Ġl

Toplamı

Örneklemdeki

Payı (%)

Toplam

Nüfus

(2009)

Nüfustaki

Payı (%)

Marmara 91 90 181 23.2 21.384.145 29.47

34 Ġstanbul 51 50 101 12.9

10 Balıkesir 10 10 20 2.6

16 Bursa 20 20 40 5.1

22 Edirne 10 10 20 2.6

Ege 46 50 96 12.4 9.517.153 13.12

35 Ġzmir 26 30 56 7.2

3 Afyon 10 10 20 2.6

48 Muğla 10 10 20 2.6

Akdeniz 53 50 103 13.2 9.252.902 12.75

1 Adana 21 19 40 5.1

46

KahramanmaraĢ 10 11 21 2.7

7 Antalya 22 20 42 5.4

Ġç Anadolu 64 67 131 16.9 11.647.168 16.05

6 Ankara 25 25 50 6.4

19 Çorum 10 11 21 2.7

42 Konya 7 13 20 2.6

51 Niğde 12 8 20 2.6

58 Sivas 10 10 20 2.6

Karadeniz 42 43 85 11.0 7.535.299 10.38

81 Düzce 10 10 20 2.6

67 Zonguldak 13 11 24 3.1

57 Sinop 9 11 20 2.6

28 Giresun 10 11 21 2.7

Doğu Anadolu 40 40 80 10.4 5.761.752 7.94

44 Malatya 10 10 20 2.6

24 Erzincan 10 10 20 2.6

36 Kars 10 10 20 2.6

65 Van 10 10 20 2.6

14

Güneydoğu A. 55 50 105 13.5 7.462.893 10.28

27 Gaziantep 25 20 45 5.8

21 Diyarbakır 20 20 40 5.1

47 Mardin 10 10 20 2.6

Toplam 391 390 781 100.0 72.561.312 100

Örneklem oluĢturulurken tabakalandırma yoluyla kadın-erkek dağılımına ve yaĢ dağılımına da

dikkat edilmiĢtir.

Cinsiyet ve YaĢ Gruplarına Göre Dağılım

Sayı Yüzde Toplam

Nüfus (2009)

Nüfustaki

Payı (%) YaĢ

Grupları E K E K

Toplam

18-24 87 84 11,14 10,76 21,90 8.773.965 17,56

25-34 80 74 10,24 9,48 19,72 12.419.892 24,86

35-44 75 85 9,60 10,88 20,49 10.181.458 20,38

45-54 76 71 9,73 9,09 18,82 8.195.696 16,40

55+ 73 76 9,35 9,73 19,08 10.390.195 20,80

Toplam 391 390 50,06 49,94 100,00 49.961.206 100,00

Örneklem, toplam nüfusa göre daha iyi eğitimli bir gruptan oluĢmakla birlikte yine de okuryazar

olmayanlar da dahil tüm nüfus grupları temsil edilmiĢtir.

Cinsiyet Gruplarına Göre En Son Bitirilen Okul

Sayı Yüzde

YaĢ Grupları E K T E K T

Okuma Yazma

Bilmiyorum

9 39 48 2,3% 10,0% 6,1%

Ġlkokul 87 103 190 22,3% 26,4% 24,3%

Ġlköğretim-

Ortaokul

60 45 105 15,3% 11,5% 13,4%

Lise ve dengi

okul

151 133 284 38,6% 34,1% 36,4%

Üniversite ve

ustu

84 70 154 21,5% 17,9% 19,7%

Toplam 391 390 781 100,0% 100,0% 100,0%

Mesleki dağılıma baktığımızda yaklaĢık olarak

% 41’i iĢsiz-ev kadını-öğrenci,

% 14’ü emekli,

% 22’si iĢçi,

% 7’si memur,

% 11’i küçük esnaf ve

% 5’i de özelde yönetici, serbest meslek veya büyük esnaf Ģeklinde oluĢuyor.

ÇalıĢan-çalıĢmayan oranları toplam nüfus parametrelerine yakın bulunuyor.

Cinsiyet Gruplarına Göre Meslekler

Sayı Yüzde

Mesleği Erkek Kadın T Erkek Kadın T

ÇalıĢmıyor ve is de

aramıyor

12 16 28 3,1 4,1 3,6

ĠĢsiz/Is arıyor 16 17 33 4,1 4,4 4,2

15

Ev kadını 1 171 172 ,3 43,8 22,0

Öğrenci 41 47 88 10,5 12,1 11,3

ĠĢçi Emeklisi 38 11 49 9,7 2,8 6,3

Esnaf Emeklisi (BAGKUR) 16 6 22 4,1 1,5 2,8

Memur Emeklisi (Emekli

Sandığı)

27 10 37 6,9 2,6 4,7

Köylü-Çiftçi 7 0 7 1,8 ,9

Güvencesi olmayan islerde

çalıĢıyor (Pazarcı, Seyyar

Satıcı vb.)

25 14 39 6,4 3,6 5,0

BaĢkasının yanında isçi 59 29 88 15,1 7,4 11,3

BaĢkasının yanında SSK’lı

olarak Büro ÇalıĢanı ve

Pazarlamacı vb.)

20 22 42 5,1 5,6 5,4

Küçük memur (Emekli

Sandığı Resmi Dairede

Bekçi, Odacı, Sekr. Vb.)

8 10 18 2,0 2,6 2,3

Memur (Emekli Sandığı

Polis, Asker, Öğretmen,

Doktor, Mudur/Amir vb)

24 13 37 6,1 3,3 4,7

ĠĢyeri Sahibi-Küçük Esnaf

(Bag Kur Bakkal, Fırın vb)

67 17 84 17,1 4,4 10,8

ĠĢyeri Sahibi- Büyük Esnaf

(ġirket Sahibi, Tüccar vb)

17 0 17 4,3

2,2

Özelde Yönetici, Kendi ĠĢi,

Serbest Meslek

(Muayenehane Sahibi- Büro

Sahibi, Mali MüĢ. vb.)

13 7 20 3,3 1,8 2,6

Toplam 391 390 781 100,0 100,0 100,0

Hane büyüklüğü ortalaması 3,98 olup, hanede çalıĢan kiĢi ortalaması 1,42’dir. Bir baĢka deyiĢle

çalıĢanların toplama oranı % 40’ların altında kalıyor. Aynı çatı altında (aynı

hanede) siz dahil kaç kiĢi

birlikte yaĢıyorsunuz?

Ailenizde siz dahil son hafta

içinde bir iste çalıĢan sayısı

Sayı % Birikim

li %

Sayı % Birikim

li %

0 kiĢi 0 0 0 79 10,1 10,1

1 30 3,8 3,8 396 50,7 60,8

2 112 14,3 18,2 224 28,7 89,5

3 180 23,0 41,2 67 8,6 98,1

4 218 27,9 69,1 12 1,5 99,6

5 119 15,2 84,4 2 ,3 99,9

6 70 9,0 93,3 1 ,1 100,0

7 24 3,1 96,4

8 16 2,0 98,5

9 4 ,5 99,0

10 3 ,4 99,4

11 3 ,4 99,7

15 1 ,1 99,9

18 kiĢi 1 ,1 100,0

Toplam 781 100,0 781 100,0

Ortalama 3,98 1,42

Örneklemdekilerin ortalama hane geliri 1.458 TL olup, aralarındaki değiĢkenlik oldukça yüksektir

(Std. Sp. 815).

Aylık Hane Geliri

Sayı % Yığ. %

250,00 49 6,3 6,3

750,00 226 28,9 35,2

1250,00 182 23,3 58,5

16

1750,00 147 18,8 77,3

2250,00 94 12,0 89,4

2750,00 43 5,5 94,9

3250,00 14 1,8 96,7

3750,00 26 3,3 100,0

Toplam 781 100,0

Ortalama 1458 TL

Std.Sp. 815 TL

Hane geliri kiĢi baĢına bölününce ortalama 447 TL düĢmektedir.

KiĢi baĢına Hane Geliri

Sayı % Yığ. %

50,00 51 6,5 6,5

150,00 139 17,8 24,3

250,00 108 13,8 38,2

350,00 128 16,4 54,5

450,00 108 13,8 68,4

550,00 89 11,4 79,8

650,00 42 5,4 85,1

750,00 27 3,5 88,6

850,00 21 2,7 91,3

950,00 21 2,7 94,0

1250,00 34 4,4 98,3

1750,00 6 ,8 99,1

2250,00 7 ,9 100,0

Toplam 781 100,0

Ortalama 447 TL

Std.Sp. 371 TL

Özetle örneklem, bölge ve illerin geliĢmiĢlik durumu ile cinsiyet ve yaĢ grupları da dikkate

alınarak 26 ilden 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere 781 kiĢiden oluĢmuĢtur.

2.4. Uygulama ve Analiz

GörüĢmeler, profesyonel bir araĢtırma Ģirketince (Eksen-Ġstanbul) 15 Nisan -15 Mayıs 2010

tarihleri arasında yapılmıĢtır.

Veriler, araĢtırma grubunca analiz edilmiĢtir.

3- BULGU VE ANALİZLER

AraĢtırmanın amaçlarına uygun olarak bulgu ve analizler anadili durumu, anadili eğitimi ve

anadilinde eğitim olmak üzere üç kategori altında verilecek ve çapraz analizlerine (bazı varyans ve

iliĢkilere) bakılmıĢtır.

3.1. ANADİLİ DURUMU

Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında

Anadilleri,

Türkçeyi kullanma düzeyleri,

Anadilini kullanma düzeyleri,

Anadilini kullanma yerleri,

Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları,

Dil (etnik) özdeĢleĢmeleri ile

Tüm bunların

Doğum yeri (bölge),

17

Ġkamet yeri (bölge),

Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),

Hane büyüklüğü,

YaĢ,

Cinsiyet,

Eğitim,

Meslek,

Hane üyelerinin istihdam durumu,

Aile geliri

durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz

edilmektedir.

3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı Sürdürebiliyor

Anadolu ve Trakya, hem anadilleri hem de din-mezhepler açısından oldukça zengin bir dokuya

sahiptir. Bunun için Andrews’in (1992) “Türkiye’de Etnik Gruplar” ve Eyüboğlu’nun (1993)

“Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi.” çalıĢmasına bakmak yeterlidir.

Yaygın olanı Türkçe olmak üzere, Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Emenice ve Rumca ile birlikte

hemen bütün Kafkas ve Balkan Dilleri ile Farsça ve Süryanice baĢta olmak üzere pek çok dilin bu

coğrafyada yeri olduğu söylenebilir. Her bir dil grubunun da çeĢitli ağızlar-diyalektleri

bulunmaktadır. Burada ağızlar değil, anadilleri irdelenmektedir.

Anadilleri derken de, en azından etnik ya da ulusal bir topluluğun yaygın biçimde konuĢtuğu ve

çok sayıda konuĢanı olan diller kast edilmektedir. Türkiye’de farklı ağız, Ģive ve lehçelere karĢın

konuĢulan anadilleri, egemen dil olan Türkçe ile iç içe, yan yana ve barıĢ içinde yaĢamaktadır.

Farklı ağız ve Ģiveler varlığını zayıflayarak sürdürse de farklı anadilleri standart bir biçimde

yazılmaya ve konuĢulmaya devam etmektedir. Ancak aĢağıdaki soruya verilen yanıtlardan da

anlaĢıldığı gibi Türkiye’de en yayın anadili, hakim dil olan Türkçedir. Uygulanagelen anadili

politikaları göz önüne alındığında bu beklenen bir durum olmaktadır.

“Baba, anne, kendinizin ve eĢinizin anadili nedir?” sorusuna

Baba anadili için % 80,0 Türkçe,

Anne anadili için % 79,8,

Kendi anadili için % 83,1 oranında “sadece Türkçe” yanıtı veriliyor.

Bu durumda Türkçe dıĢında bir anadili

Baba anadili için % 20,0,

Anne anadili için % 20,2,

Kendi anadili için % 16,9 oranında ifade ediliyor.

Türkçe dıĢında ifade edilen anadilleri arasında baĢlıca anadilleri

Kürtçe (% 11,3),

Zazaca (% 3,2),

Arapça (% 2,1) olup ayrıca

Lazca, Çerkezce, Abazaca, Arnavutça, Romence, Gürcüce gibi anadilleri de yer alıyor (%

1,2). Tüm bu anadilleri bu araĢtırmada “Balkan+Kafkas Dilleri” kategorisinde anılacaktır.

11) Anne, baba, eĢ ve kendinizin anadili nedir?

Baba Anne Kendisi EĢi

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Sadece Türkçe 625 80,0 623 79,8 649 83,1 438 82,3

18

BaĢka Bir Anadili* 156 20,0 158 20,2 132 16,9 94 17,7

Kurtce 95 12,2 94 12,0 83 10,6 60 11,3

Zazaca 31 4,0 33 4,2 25 3,2 17 3,2

Arapca 18 2,3 18 2,3 16 2,0 11 2,1

Balkan+Kafkas ve Diğer

Diller

12 1,5 13 1,7 8 1,0 6 1,2

Toplam 781 100,0 781 100,0 781 100,0 532 100,0

*Toplam 9 çiftte anne ve baba anadili farklı bulunuyor.

3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor

Anadili % 95 oranla evde öğrenilmiĢ bulunuyor. YurtdıĢında öğrenenler de büyük olasılıkla evde

öğrenmiĢ sayılırsa, bu oran % 97’ye çıkıyor.

Anadilinizi nerede öğrendiniz?

Sayı %

Ev ve aile ortamında 125 94,7

Okul, dershane, kurs ve benzeri eğitim kurumlarında 0 0

YurtdıĢında 3 2,3

TV, radyo, kitap, dergi vb. basım araçlarından kendi gayretimle 0 0

Diğer 4 3,0

Toplam 132 100,0

YaĢlılara göre gençler “anadilini anlıyor ama konuĢamıyor.” Yani yaĢ gençleĢtikçe anadilinde

konuĢabilme oranı geriliyor.

Anadilinizi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz?

Sayı %

Anadilimi hem anlıyor, hem

konuĢuyor, hem de

yazabiliyorum

31 23,5

Anadilimi anlıyor ve

konuĢuyorum ama yazamıyorum

96 72,7

Anadilimi anlıyorum ama

konuĢamıyorum

4 3,0

Anadilimi ne anlayabiliyor, ne

konuĢabiliyor, ne de

yazabiliyorum

1 ,8

Toplam 132 100

Anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında evde öğrenmenin okuryazarlığı sağlayamadığı

görülüyor. Anadilinde yazabilen 31 kiĢinin tamamı ilkokul ve daha üstü eğitime sahip bulunuyor.

Geriye kalan 101 kiĢiden 70’i de ilkokul ve daha yüksek eğitime sahip bulunuyor ama

anadillerinde yazamıyor. Yani anadilinde okuryazarlık için, eğitimde anadiline yer verilmesi Ģart

olup, Türkçe eğitim görenlerin ancak % 25’i bunu baĢarabiliyor.

Dolayısıyla anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi bir zaruret olarak öne

çıkıyor.

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinde Yeterlilik Düzeyi

Anadilimi hem

anlıyor, hem

konuĢuyor, hem de

yazabiliyorum

Anadilimi

anlıyor ve

konuĢuyorum

ama

yazamıyorum

Anadilimi

anlıyorum ama

konuĢamıyoru

m*

Toplam

Sayı

Toplam 23,5 72,7 3,8 132

Cinsiyeti

Kadın 17,7 77,4 4,8 62

Erkek 28,6 68,6 2,9 70

YaĢı

17-24 33,3 61,9 4,8 21

19

25-34 25,0 67,9 7,1 28

35-44 26,5 67,6 5,9 34

45-54 14,8 85,2 27

>=55 18,2 81,8 22

Anadili

Kürtçe 24,1 73,5 2,4 83

Zazaca 16,0 72,0 12,0 25

Arapça 18,8 81,3 16

Kafkas-Balkan Dilleri 50,0 50,0 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 6,3 87,5 6,3 16

Doğu Anadolu 31,0 69,0 29

Ege 17,6 76,5 5,9 17

Güneydoğu Anadolu 11,4 86,4 2,3 44

Ġç Anadolu 66,7 33,3 3

Karadeniz 75,0 25,0 4

Marmara 57,9 36,8 5,3 19

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 21,6 76,5 2,0 51

Ġlçe ġehir Merkezi 22,5 72,5 5,0 40

Ġl ġehir Merkezi 26,8 68,3 4,9 41

Hane Büyüklüğü

1,00 100,0 2

2,00 16,7 83,3 12

3,00 27,3 63,6 9,1 11

4,00 30,8 65,4 3,8 26

5,00 38,5 57,7 3,8 26

6,00 8,0 88,0 4,0 25

7,00 16,7 75,0 8,3 12

8 + 11,1 88,9 18

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 100,0 31

Ġlkokul 22,5 75,0 2,5 40

Ġlköğretim-Ortaokul 7,1 85,7 7,1 14

Lise ve dengi okul 50,0 46,9 3,1 32

Yükseköğretim 33,3 53,3 13,3 15

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 33,3 66,7 12

Ev Hanimi (Ev Kad.) 10,0 90,0 40

Öğrenci 55,6 33,3 11,1 9

Koylu-Çiftçi

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

12,5 81,3 6,3 16

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

11,8 82,4 5,9 17

Memur, ES Emeklisi 33,3 53,3 13,3 15

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

53,8 46,2

13

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

20,0 80,0

10

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 15,4 84,6 13

% 1-24 23,1 74,4 2,6 39

% 25-49 13,2 79,2 7,5 53

% 50-74 50,0 50,0 22

% 75+ çalıĢıyor 40,0 60,0 5

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 8,7 91,3 23

100-199 17,8 77,8 4,4 45

200-299 25,0 75,0 20

300-399 22,7 68,2 9,1 22

400-499 33,3 50,0 16,7 6

500-599 50,0 50,0 2

600-699 50,0 50,0 4

700-799 100,0 4

800-899 100,0 1

20

900-999 100,0 2

1000+ TL 66,7 33,3 3

Toplam 31 96 5 132

*Bir kiĢi aynı zamanda anlamıyor.

Genel bir çıkarımda bulunulursa, evde öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı, her tür

okul eğitiminin anadili okuryazarlığı için de bir katkı oluĢturduğu; ancak anadilinde okuryazarlık

için anadilinde okul eğitiminin önkoĢul olarak öne çıktığı söylenebilir.

3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları

Anadilleri deyince bir yandan bölgesel dağılımlar akla gelmektedir.

Cinsiyete göre

Erkekler,

YaĢ gruplarına göre

Orta yaĢ grubu görece daha fazla anadili ifade ediyor.

Doğum yerine göre

Akdeniz % 11,

Doğu Anadolu % 40,

Güneydoğu Anadolu % 49;

Ġkamet bölgesine göre

Doğu Anadolu’da % 35,

Güneydoğu Anadolu % 42 oranında Kürtçe, Zazaca ve Arapça Anadilleri konuĢuluyor.

Türkçe dıĢındaki Anadili oranı Ege ve Akdeniz’de % 15-16, Marmara’da % 10 düzeyinde

bulunuyor.

Anadiliniz nedir?

Türkçe Ebeveyn

farklı,

kendisi

Türkçe

Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+

Kafkas

Dilleri

Toplam

Sayı

Toplam 79,6 3,5 10,6 3,2 2,0 1,0 781

Cinsiyeti

Kadın 80,0 4,1 9,0 3,3 2,3 1,3 390

Erkek 79,3 2,8 12,3 3,1 1,8 ,8 391

YaĢı

17-24 83,6 4,1 7,6 1,8 1,8 1,2 171

25-34 78,6 3,2 11,7 3,2 2,6 ,6 154

35-44 73,8 5,0 13,8 3,1 2,5 1,9 160

45-54 78,9 2,7 10,9 6,1 1,4 147

>=55 83,2 2,0 9,4 2,0 2,0 1,3 149

Doğum Bölgesi

Marmara 92,3 3,1 2,3 2,3 130

Ege 92,2 6,5 1,3 77

Ġç Anadolu 100,0 123

Akdeniz 86,3 2,7 2,7 1,4 5,5 1,4 73

Karadeniz 97,6 ,8 1,6 123

Doğu Anadolu 52,0 7,8 27,5 12,7 102

Güneydoğu Anadolu 46,2 4,8 36,6 4,8 7,6 145

Toplam 79,8 3,4 10,7 3,2 1,9 ,9 781

Ġkamet Bölgesi

Marmara 85,1 4,4 4,4 3,3 ,6 2,2 181

Ege 81,3 1,0 13,5 4,2 96

Ġç Anadolu 95,5 1,8 1,8 ,9 110

Akdeniz 81,6 2,9 3,9 4,9 4,9 1,9 103

Karadeniz 95,3 ,9 1,9 1,9 106

Doğu Anadolu 56,3 7,5 28,8 7,5 80

Güneydoğu Anadolu 52,4 5,7 31,4 5,7 4,8 105

Toplam 79,6 3,5 10,6 3,2 2,0 1,0 781

Sayı 622 27 83 25 16 8 781

21

Türkçe dıĢındaki anadillerinin ikamete göre yayılımına bakarsak

Kürtçe Güneydoğu, Doğu Anadolu’da yoğun, Ege, Marmara, Akdeniz’de belirli oranda,

Zazaca Güneydoğu, Doğu Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaklaĢık eĢit oranda,

Arapça Güneydoğu, Akdeniz ve Ege’de yaklaĢık eĢit oranda,

Balkan+Kafkas Dilleri Marmara, Karadeniz ve Akdeniz’de yaĢam alanı buluyor.

Anadiliniz nedir?

Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+

Kafkas

Dili

Ġkamet Bölgesi % % % %

Marmara 9,6 24,0 6,3 50,0

Ege 15,7 25,0

Ġç Anadolu 2,4 6,3

Akdeniz 4,8 20,0 31,3 25,0

Karadeniz 8,0 25,0

Doğu Anadolu 27,7 24,0

Güneydoğu Anadolu 39,8 24,0 31,3

Toplam 100 100 100 100

Sayı 83 25 16 8

3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar

Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması/görmezden gelinmei, kültürel

dıĢlanmaya kendiliğinden yeterli bir gösterge oluĢturmaktadır. Ancak bu durumun sadece kültürel

alanla sınırlı kalması beklenemez. Bireyin sosyo-ekonomik koĢullarını da etkilemesi

kaçınılmazdır.

Burada, sosyoekonomik süreçlerde, kasıtlı veya değil, anadillerine göre nasıl bir benzerlik veya

farklılaĢma oluĢuyor, onlara bakılmıĢtır.

Anadil Gruplarına Göre Dağılımlar

Türkçe Farklı

dil

kökenli

olup

Türkçe

Kürtçe Zazaca Arapça Balkan+

Kafkas

Dili

Toplam

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 16,2 3,7 38,6 52,0 18,8 37,5 153

Ġlçe ġehir Merkezi 31,0 48,1 30,1 28,0 43,8 12,5 246

Ġl ġehir Merkezi 52,7 48,1 31,3 20,0 37,5 50,0 382

Hane Büyüklüğü

1,00 3,9 14,8 1,2 12,5 30

2,00 15,4 14,8 4,8 8,0 25,0 25,0 112

3,00 26,2 22,2 9,6 4,0 12,5 180

4,00 30,1 18,5 21,7 8,0 12,5 50,0 218

5,00 14,5 11,1 21,7 20,0 12,5 12,5 119

6,00 6,8 11,1 15,7 36,0 18,8 70

7,00 1,8 3,7 8,4 16,0 6,3 24

8 + 1,4 3,7 16,9 8,0 12,5 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 2,6 3,7 24,1 32,0 18,8 48

Ġlkokul 23,6 11,1 25,3 36,0 37,5 50,0 190

Ġlköğretim-Ortaokul 13,8 18,5 9,6 12,0 18,8 105

Lise ve dengi okul 38,9 37,0 27,7 12,0 18,8 37,5 284

Yükseköğretim 21,1 29,6 13,3 8,0 6,3 12,5 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 7,7 3,7 7,2 12,0 12,5 12,5 61

Ev Hanimi (Ev Kad.) 20,1 25,9 28,9 36,0 31,3 25,0 172

Öğrenci 12,4 7,4 4,8 12,0 25,0 88

Koylu-Ciftci 1,1 7

Guvencesi Olmayan 3,5 3,7 13,3 12,0 12,5 39

22

ĠĢler

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

25,2 18,5 12,0 12,0 18,8 12,5 179

Memur, ES Emeklisi 12,1 7,4 13,3 8,0 6,3 12,5 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

13,8 25,9 12,0 4,0 6,3 12,5 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

4,0 7,4 8,4 4,0 12,5

37

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 10,3 7,4 4,8 12,0 25,0 25,0 79

% 1-24 12,1 14,8 31,3 36,0 18,8 12,5 118

% 25-49 36,5 37,0 44,6 36,0 31,3 25,0 290

% 50-74 33,6 25,9 16,9 16,0 12,5 25,0 238

% 75+ çalıĢıyor 7,6 14,8 2,4 12,5 12,5 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 4,3 3,7 18,1 20,0 18,8 51

100-199 14,6 11,1 38,6 36,0 18,8 12,5 139

200-299 13,2 22,2 16,9 12,0 18,8 108

300-399 16,6 11,1 9,6 20,0 25,0 62,5 128

400-499 15,8 14,8 3,6 8,0 6,3 108

500-599 13,7 7,4 2,4 89

600-699 5,9 3,7 2,4 4,0 6,3 42

700-799 3,7 3,6 12,5 27

800-899 3,1 3,7 12,5 21

900-999 3,1 2,4 21

1000+ TL 6,1 22,2 2,4 6,3 47

Toplam 622 27 83 25 16 8 781

Yukarıdaki tabloya göre bir değerlendirme yapılacak olursa;

Doğum yeri açısından anadili

Zaza ve Kürtçe olanlar daha kırsal kökenli,

Türkçe olanlar görece daha Ģehir kökenli bulunuyorlar.

Ortalama hane büyüklüğü anadili

Kürtçe olan hanelerde 5.51, Zazaca olanlarda 5.56, Arapça olanlarda 4.70 iken,

Türkçe olanlarda 3.72 ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde 3.25’dir.

Eğitim açısından

Türkçe kategorisindekilerin sadece % 3-4’ü okuryazar değilken, Zazaca (% 32), Kürtçe (%

24) ve Arapça (% 19) kategorisindekiler için bu oran çok daha yüksek bulunuyor.

Türkçe olanlarda yükseköğretim mezunu oranı % 21 iken, diğer anadillerindekilerin

yüksekokul okuma oranları % 6-13 arasında değiĢiyor.

Hanedekilerin istihdama katılımı açısından anadili

Zazaca olanlarda %26, Kürtçe olanlarda % 31, Arapça ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde

% 33-34 iken,

Türkçe olanların % 40’ı istihdama katılıyor.

Ġstihdama aile fertlerinin yarısı ve daha üstünün katılımı

Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için % 16-25 arasında değiĢirken,

Türkçe kategorisindekiler için bu oran % 41’e ulaĢıyor.

Yaptıkları uğraĢılara bakılınca

Türkçe kategorisindekilerin % 55’i güvenceli iĢlerde çalıĢırken,

Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için bu oran % 28-46 arasında değiĢiyor.

23

KiĢi baĢına hane geliri açısından

Türkçe kategorisindekilerin % 19’u 199 TL ve daha az gelirli iken,

Kürtçe ve Zazaca grubundakilerin % 55-56’sı bu sınırda bulunuyor.

Anadil Kategorilerine Göre Hane Büyüklüğü, Ġstihdam ve Gelir Oranı

Kendisinin Anadili Hane Büyüklüğü

(Sayı)

Hane Ġçi Ġstihdam

Oranı (%)

KiĢi BaĢına Gelir

(TL)

Türkçe 3,72 40,43 475,88

Farklı dil kökenli olup Türkçe 3,63 42,75 567,64

Kürtçe 5,51 30,97 284,02

Zazaca 5,56 25,81 225,08

Arapça 4,75 33,20 342,76

Kafkas-Balkan Dili 3,25 33,75 434,37

Toplam 3,98 38,82 447,48

Özetle Türkçe ile Balkan+Kafkas anadili kategorisindekiler bütün fırsat ve olanaklar açısından daha iyi

düzeyde bulunurken Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler daha dezavantajlı bulunuyor.

3.1.4. Anadilini Kullanırken Sorunla KarĢılaĢma: % 43’ü YaĢıyor

Ayrımcılık ve baskılama; bireysel ve kurumsal olarak ikiye ayrılabilir. Bireysel olana göre kurumsal olanı

da daha ağır bir ayrımcılığı ve Ģiddeti göstermektedir. Bir de bunun aletli ve aletsizi bulunuyor.

ġiddet Tür ve Dereceleri*

KarĢı Koyma Beslenme-Avlama Yok Etme

Kurumsal Aletli (Silahlı)

Bireysel Aletsiz (Silahsız)

Savunu YaĢam Mücadelesi Saldırı

*Dereceler, dikotomik değil süreklilik içindedir.

Kaynak: GümüĢ 2006.

Türkçe dıĢında bir anadile sahip olanların % 43’ü (Kürtçe grupta % 59’u) anadilini kullanırken

sorunla karĢılaĢtığını belirtiyor ki, bu oldukça yüksek bir oranı oluĢturuyor. Hatta bu sorunların %

21’inin yasal-siyasal alanda olması “kurumsal” bir ayrımcılığa veya soruna iĢaret ediyor.

Anadilinizi kullanırken bir sorun ile karĢılaĢtıysanız, yoğunlukla ne tür

sorunlardı bunlar?

Toplam %

Hiçbir sorunla karĢılaĢmadım 75 56,8

Yasal ve siyasal sorunlar 27 20,5

Kültürel sorunlar (çevrenin baskısı,

anadilimin aĢağılanması vb.) 29 22,0

Ekonomik sorunlar 0 0,0

Diğer 1 0,8

Toplam 132 100,0

Bazı ana değiĢkenlere göre bakıldığında

Kadınlara göre erkekler ve

Kürtçe anadilindekiler hem daha fazla, hem de kurumsal düzeyde baskılamaya uğruyorlar.

Doğu Anadolu,

Yükseköğrenimliler ve

Yüksek gelirliler arasında da bu durum/algı görece daha yüksek bulunuyor.

24

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinin Baskılanma Durumu

Hiçbir

sorunla

karĢılaĢ

madım

Çevre

baskısı

,

dıĢlam

a,

aĢağıla

ma

Yasal

ve

siyasal

sorunl

ar

Toplam

Toplam 56,8 22,7 20,5 132

Cinsiyeti

Kadın 64,5 21,0 14,5 62

Erkek 50,0 24,3 25,7 70

YaĢı

17-24 57,1 23,8 19,0 21

25-34 53,6 17,9 28,6 28

35-44 67,6 17,6 14,7 34

45-54 55,6 29,6 14,8 27

>=55 45,5 27,3 27,3 22

Anadili

Kürtçe 41,0 28,9 30,1 83

Zazaca 80,0 16,0 4,0 25

Arapça 87,5 12,5 16

Kafkas-Balkan Dilleri 87,5 12,5 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 93,8 6,3 16

Doğu Anadolu 31,0 10,3 58,6 29

Ege 64,7 17,6 17,6 17

Güneydoğu Anadolu 50,0 47,7 2,3 44

Ġç Anadolu 33,3 33,3 33,3 3

Karadeniz 100,0 4

Marmara 68,4 5,3 26,3 19

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 56,9 23,5 19,6 51

Ġlçe ġehir Merkezi 52,5 22,5 25,0 40

Ġl ġehir Merkezi 61,0 22,0 17,1 41

Hane Büyüklüğü

1,00 50,0 50,0 2

2,00 75,0 16,7 8,3 12

3,00 54,5 9,1 36,4 11

4,00 65,4 15,4 19,2 26

5,00 38,5 30,8 30,8 26

6,00 64,0 16,0 20,0 25

7,00 50,0 41,7 8,3 12

8 + 55,6 33,3 11,1 18

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 64,5 19,4 16,1 31

Ġlkokul 70,0 22,5 7,5 40

Ġlköğretim-Ortaokul 42,9 42,9 14,3 14

Lise ve dengi okul 43,8 25,0 31,3 32

Yükseköğretim 46,7 6,7 46,7 15

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 58,3 16,7 25,0 12

Ev Hanimi (Ev Kad.) 67,5 20,0 12,5 40

Öğrenci 44,4 55,6 9

Koylu-Ciftci

Guvencesi Olmayan

ĠĢler

56,3 37,5 6,3 16

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

70,6 17,6 11,8 17

Memur, ES Emeklisi 40,0 26,7 33,3 15

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

53,8 7,7 38,5 13

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

30,0 60,0 10,0 10

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 76,9 23,1 13

25

% 1-24 51,3 33,3 15,4 39

% 25-49 60,4 15,1 24,5 53

% 50-74 45,5 22,7 31,8 22

% 75+ çalıĢıyor 60,0 20,0 20,0 5

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 56,5 34,8 8,7 23

100-199 60,0 24,4 15,6 45

200-299 45,0 30,0 25,0 20

300-399 77,3 9,1 13,6 22

400-499 66,7 16,7 16,7 6

500-599 100,0 2

600-699 25,0 25,0 50,0 4

700-799 50,0 50,0 4

800-899 100,0 1

900-999 50,0 50,0 2

1000+ TL 33,3 66,7 3

Toplam 75 30 27 132

Genel bir çıkarımda bulunulursa, yükselme Ģansları arttıkça baskılama derecesi de artıĢ gösteriyor

denebilir. Veya bu yöndeki algılar/Ģikayetler daha da yoğunlaĢmaktadır.

3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları

a. Anadillerinin KonuĢulduğu Yerler: Eve KapatılmıĢ Durumda 15) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) Anadilinizi en çok nerede konuĢursunuz?

Toplam %

Kürtçe

Zazaca

Arapça

Kafkas-

Balkan

Dili

Evde 75 56,8 45 54,2 15 60,0 11 68,8 4 50,0

Sokakta 3 2,3 1 1,2 1 4,0 0 1 12,5

Her yerde 37 28,0 26 31,3 5 20,0 4 25,0 2 25,0

Hiçbir yerde 6 4,5 2 2,4 4 16,0 0 0

Diğer 11 8,3 9 10,8 0 1 6,3 1 12,5

132 100,0 83 100,0 25 100,0 16 100,0 8 100,0

Anadilleri % 50-69 oranında evlerde, % 25-30 düzeyinde “her yerde” veya “sokakta”

konuĢulmaktadır.

Sadece bölge olarak Güneydoğu’da ve mesleki olarak “güvencesiz iĢler” kategorisindekiler “her

yerde” ve “sokakta” anadillerini kullanmaktadır (% 55’e % 44).

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilini KonuĢtuğu Yerler

Her

yerde

Sokakt

a Evde Diğer

Hiçbir

yerde Toplam

Toplam 28,0 2,3 56,8 8,3 4,5 132

Cinsiyeti

Kadın 30,6 1,6 54,8 8,1 4,8 62

Erkek 25,7 2,9 58,6 8,6 4,3 70

YaĢı

17-24 33,3 61,9 4,8 21

25-34 25,0 3,6 42,9 14,3 14,3 28

35-44 23,5 2,9 58,8 11,8 2,9 34

45-54 25,9 3,7 63,0 7,4 27

>=55 36,4 59,1 4,5 22

Anadili

Kürtçe 31,3 1,2 54,2 10,8 2,4 83

Zazaca 20,0 4,0 60,0 16,0 25

Arapça 25,0 68,8 6,3 16

Kafkas-Balkan Dilleri 25,0 12,5 50,0 12,5 8

26

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 31,3 62,5 6,3 16

Doğu Anadolu 17,2 3,4 55,2 24,1 29

Ege 88,2 5,9 5,9 17

Güneydoğu Anadolu 52,3 2,3 43,2 2,3 44

Ġç Anadolu 33,3 66,7 3

Karadeniz 25,0 25,0 25,0 25,0 4

Marmara 15,8 68,4 5,3 10,5 19

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 25,5 2,0 64,7 5,9 2,0 51

Ġlçe ġehir Merkezi 27,5 2,5 50,0 10,0 10,0 40

Ġl ġehir Merkezi 31,7 2,4 53,7 9,8 2,4 41

Hane Büyüklüğü

1,00 100,0 2

2,00 25,0 58,3 8,3 8,3 12

3,00 18,2 63,6 9,1 9,1 11

4,00 30,8 3,8 53,8 11,5 26

5,00 34,6 3,8 42,3 11,5 7,7 26

6,00 28,0 4,0 60,0 4,0 4,0 25

7,00 33,3 58,3 8,3 12

8 + 22,2 77,8 18

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 25,8 3,2 67,7 3,2 31

Ġlkokul 27,5 2,5 57,5 10,0 2,5 40

Ġlköğretim-Ortaokul 35,7 57,1 7,1 14

Lise ve dengi okul 31,3 3,1 46,9 15,6 3,1 32

Yükseköğretim 20,0 53,3 6,7 20,0 15

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 25,0 66,7 8,3 12

Ev Hanimi (Ev Kad.) 35,0 2,5 55,0 7,5 40

Öğrenci 66,7 22,2 11,1 9

Koylu-Çiftçi

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

43,8

43,8 6,3 6,3 16

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

11,8 5,9 76,5 5,9

17

Memur, ES Emeklisi 26,7 6,7 33,3 13,3 20,0 15

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

30,8

61,5

7,7 13

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

30,0

60,0 10,0

10

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 30,8 61,5 7,7 13

% 1-24 38,5 5,1 48,7 5,1 2,6 39

% 25-49 24,5 1,9 56,6 11,3 5,7 53

% 50-74 22,7 72,7 4,5 22

% 75+ çalıĢıyor 40,0 40,0 20,0 5

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 39,1 56,5 4,3 23

100-199 33,3 4,4 51,1 8,9 2,2 45

200-299 20,0 5,0 65,0 10,0 20

300-399 22,7 59,1 9,1 9,1 22

400-499 16,7 50,0 33,3 6

500-599 100,0 2

600-699 25,0 50,0 25,0 4

700-799 25,0 50,0 25,0 4

800-899 100,0 1

900-999 50,0 50,0 2

1000+ TL 66,7 33,3 3

Toplam 37 3 75 11 6 132

27

b. Anadilini Kullanıldığı Zaman ve Yerler: Bayram, Seyran ve Müzik

Anadilleri

En çok namaz, bayram ve akraba ziyaretlerinde kullanılırken,

En az dergi-gazete-kitap okumada, alıĢveriĢte ve iĢyerinde kullanılıyor.

Buradan genel bir sonuç çıkarılırsa, iĢlevselliğini kaybettiği sürece dilleri kaybetme riski de

artıyor, denebilir.

18) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen iĢleri yaparken hangi dili kullanıyorsunuz?

Her

zaman

Türkçe

Daha

çok

Türkçe

Bazen

anadilimde,

bazen Türkçe

Daha çok

Anadilimde

Her zaman

Anadilimde

Ort. Std.Sp. Sayı

Televizyon izlerken

36,36 16,67 31,06 8,33 7,58 2,34 1,26 132

Gazete, dergi veya

kitap okurken 58,25 17,48 17,48 3,88 2,91 1,76 1,06 103

AlıĢveriĢ yaparken 44,19 22,48 26,36 4,65 2,33 1,98 1,05 129

ArkadaĢlarınızla

birlikte oynarken 39,39 27,27 27,27 6,06 0,00 2,00 0,97 33

Otobüs- Minibüs-

DolmuĢta 38,17 24,43 31,30 4,58 1,53 2,07 1,01 131

ĠĢyerindeki

insanlara

konuĢurken 47,30 18,92 31,08 1,35 1,35 1,91 0,98 74

Telefonda

konuĢurken 13,74 8,40 64,89 8,40 4,58 2,82 0,94 131

Müzik dinlerken

(Kaset/CD) 18,60 8,53 44,19 19,38 9,30 2,92 1,18 129

Radyo dinlerken

24,81 11,63 46,51 10,85 6,20 2,62 1,15 129

Eğer yapıyorsanız,

namaz kılarken

veya dua ederken 25,23 4,67 23,36 14,02 32,71 3,24 1,57 107

Bayram

ziyaretlerinde 10,61 5,30 48,48 21,21 14,39 3,23 1,10 132

Akraba

ziyaretlerinde 9,85 1,52 40,15 26,52 21,97 3,49 1,15 132

c. Anadillerinin KonuĢulduğu KiĢiler: Hane ve Akraba Dili

Anadillerinin sürdürümü için konuĢulması Ģart sayılabilir. Bu durumda, anadilinde kimlerle

konuĢulduğu, önemli bir soruyu oluĢturuyor.

Anne-baba ve akrabalarla % 11-22 arası Türkçe, % 45-72 arası anadilinde

konuĢulmaktadır.

Çocuklar için bu oran düĢmektedir.

ArkadaĢlar arasında, komĢulukta, okulda, iĢte anadillerinin konuĢulma oranı azalmaktadır.

28

17) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen kiĢilerle iletiĢimde hangi dili kullanırsınız?

Sadece

Türkçe

Çoğu

zaman

Türkçe

Bazen

Türkçe,

bazen

anadilimi

Çoğu

zaman

anadilimi

Sadece

anadilimi

Ortalama Std.Sp. Sayı

Anneyle 8,33 3,03 16,67 28,03 43,94 3,96 1,22 132

Babayla 10,00 3,85 14,62 28,46 43,08 3,91 1,28 130

Küçük kardeĢlerle 14,62 6,15 29,23 26,92 23,08 3,38 1,31 130

Büyük kardeĢlerle 11,63 6,98 31,01 25,58 24,81 3,45 1,26 129

EĢle 11,24 10,11 29,21 22,47 26,97 3,44 1,30 89

Akrabalarla 5,34 6,11 43,51 25,19 19,85 3,48 1,05 131

Anadilimi bilen

arkadaĢlarla 4,58 11,45 37,40 21,37 25,19 3,51 1,13 131

Çocuklarla 30,77 10,58 31,73 13,46 13,46 2,68 1,39 104

Okul

arkadaĢlarıyla 28,79 15,15 45,45 0,00 10,61 2,48 1,22 66

KomĢularla 24,62 19,23 36,92 10,77 8,46 2,59 1,21 130

ĠĢ arkadaĢlarıyla 39,24 26,58 22,78 6,33 5,06 2,11 1,16 79

Çocukluk

arkadaĢlarıyla 18,46 17,69 39,23 8,46 16,15 2,86 1,28 130

Samimi

arkadaĢlarla 15,15 13,64 40,15 13,64 17,42 3,05 1,26 132

Genel bir çıkarımda bulunulursa, anadilleri hane ve akrabalık iliĢkilerine sıkıĢtırılmıĢ bulunuyor.

d. Duyguda Çiftdillilik: % 75’i Çiftdilli Duygulanıyor

Ġnsan duygulandığında hangi dili kullanıyor? Anadili ile çiftdilliliği burada nasıl bir rol oynuyor?

Anadolu’da duyguların ortaklaĢacılığı duygu dilleri üzerinden de söylenebilir:

“Duygu” durumlarında % 25-30 Türkçe, % 35-46 Anadilinde duygulanıyorlar.

“Hesap yaparken” (% 41) daha çok Türkçeyi,

“Kafası karıĢık olduğunda” (% 46) daha çok anadilini kullanıyorlar.

“Acelesi olduğunda” ve “rüyalarında” Türkçe ve anadilleri benzer ağırlıkta gerçekleĢiyor.

Birer maddede sadece Türkçe duygulananların oranı % 14’te, sadece anadilinde

duygulananların oranı da % 11’de kalıyor. Yani tek duygu dili olarak ikisinin toplamı olan

% 25’i kabul edersek, geriye kalan % 75’i için hem Türkçe hem de anadili birlikte duygu

dilini oluĢturuyor.

16) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıdaki durumlarda hangi dili kullanıyorsunuz?

Sadece

Türkçe

Çoğu

zaman

Türkçe

Bazen

Türkçe,

bazen

anadilimi

Çoğu

zaman

anadilimi

Sadece

anadilimi

Ort. Std.Sp. Sayı

Yorgun olduğumda 17,42 10,61 34,85 21,21 15,91 3,08 1,29 132

Tedirgin

olduğumda 15,91 15,15 23,48 28,79 16,67 3,15 1,32 132

Kızgın olduğumda 15,15 9,85 35,61 20,45 18,94 3,18 1,28 132

Utandığımda 18,18 12,88 30,30 21,21 17,42 3,07 1,33 132

Kavga ederken 20,45 8,33 30,30 21,97 18,94 3,11 1,37 132

Hesap yaparken 27,27 13,64 28,03 19,70 11,36 2,74 1,35 132

Acelem olduğunda 23,48 10,61 31,06 19,70 15,15 2,92 1,36 132

Tehlike anında 20,45 8,33 30,30 25,00 15,91 3,08 1,34 132

Mutlu olduğumda 14,39 10,61 28,79 25,00 21,21 3,28 1,31 132

Kafam karıĢık

olduğunda 21,21 7,58 25,76 28,03 17,42 3,13 1,38 132

Rüyalarımda 22,73 7,58 31,82 24,24 13,64 2,98 1,34 132

29

3.1.6. Süreç Analizi

a) Anadili: KuĢaktan KuĢağa Eriyor

GörüĢülen kiĢilerin % 20,4’ünün ebeveynlerinden en az birinin Türkçe dıĢında bir Anadili

bulunurken, bu oran araĢtırmaya katılanların kendileri için % 16,9’a düĢüyor.

11) Anne, baba ve kendinizin anadili nedir?

Anne ve/ya Baba* Kendisi

Sayı % Sayı %

Sadece Türkçe 622 79,6 649 83,1

BaĢka Bir Anadili 159 20,4 132 16,9

Kurtce 92/97 11,8/12,4 83 10,6

Zazaca 31/33 4,0/4,2 25 3,2

Arapca 17/19 2,2/2,4 16 2,0

Balkan+Kafkas ve Diğer Diller 10/13 1,3/1,6 8 1,0

Baba veya Anneden Biri 9 1,2

Toplam 781 100,0 781 100,0

*781 ebeveynden 622’sinin her ikisi de Türkçeye, 159’u Türkçe dışında bir anadiline sahip bulunuyor (bu 159 ebeveynden de

150’si birbiriyle aynı anadiline, 9’u birbirinden farklı bir anadiline sahip bulunuyor).

Yani anne-babalara göre 3,5 puanlık (% 20,4’ten % 16,9’a düĢüĢ) kayıp oransal olarak Türkçe

dıĢında bir anadiline sahip olanların % 17’sinin tek kuĢakta bu anadilini kaybettiğini gösteriyor.

80.00 79.8083.10 82.30

20.00 20.2016.90 17.70

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

90.00

Baba Anne Kendisi Eşi

Sadece Turkce Başka Bir Anadili

Grafik: Baba, Anne, Kendisi ve EĢinin Anadili Durumu

b) Balkan+Kafkas Dilleri Daha Çabuk Eriyor

Ayrıntılara bakılırsa anne ve/ya babadan birinin Anadili

Kürtçe olan 97 kiĢiden 83’ü aynı anadilini sürdürebiliyor (% 14,43 kayıp),

Zazaca olan 33 kiĢiden 25’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 24,23 kayıp),

Arapça olan 19 kiĢiden 16’sı aynı anadilini sürdürebiliyor (% 15,79 kayıp),

Balkan+Kafkas dillerinden biri olan 13 kiĢiden 8’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 38,46

kayıp).

Anne-babasının Türkçe dıĢında bir anadili olanların kendi

anadili durumu

Anne

ve/veya

Kendisi Sürdürüm

(%)

Kayıp

(%)

30

Baba

Kurtce 97 83 85,57 14,43

Zazaca 33 25 75,76 24,23

Arapca 19 16 84,21 15,79

Balkan+Kafkas

ve Diğer Diller 13 8 61,54

38,46

Toplam 162 132 81,48 18,52

c) Farklı Anadili Grupları ile Evlilikler Sınırlı ancak ArtıĢ Eğiliminde

Farklı dil gruplarıyla evlilikler sosyal bütünleĢme göstergesi olduğu kadar daha hızlı Ģekilde

Anadili kayıplarına da yol açıyor. Ebeveynleriyle karĢılaĢtırıldığında yeni kuĢaklarda bu yönde

artıĢ gözlemleniyor:

781 anne babadan sadece 9’u yani %1,2’si baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evli iken,

Kendileri için bu oran % 2,8’e çıkıyor (532 evli kiĢiden 15’i farklı bir anadiline sahip kiĢi

ile evlenmiĢ bulunuyor).

1.15

2.82

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

Annesinin anadili babasınınkinden

farklı (%)

Eşinin anadili kendisininkinden farklı

(%)

Evliliklerle ilgili bir diğer soru hangi dil gruplarının diğer dil gruplarından evlilik yaptığına

iliĢkindir. Türkçe anadilindekilere göre diğer dil gruplarında bu eğilim görece daha yüksek

bulunuyor.

Farklı Anadili Olanlarla Evlenme Durumları

(%)

Annesinin anadili

babasınınkinden farklı

(%)

EĢinin anadili

kendisininkinden

farklı (%)

Toplam 1,15 2,82

Anadili sadece Türkçe 0,48 2,04

Anadili Türkçe dıĢında bir dil 3,85 6,67

Anadili sadece Türkçe olan 625 babanın sadece 3’ü (% 0,5) bir diğer anadiline sahip

kiĢiyle evli iken Türkçe dıĢında bir anadili olan 156 babadan 6’sı (% 3,8’i) bir diğer anadili

olanla evlenmiĢ bulunuyor.

Kendi anadili sadece Türkçe olan 442 evli kiĢiden 9’u bir diğer anadiline sahip kiĢiyle

evlilik yapmıĢken, Türkçe dıĢında bir anadili olan 90 evli kiĢiden 6’sı (% 6,7’si) bir diğer

anadili olanla evlenmiĢ bulunuyor.

31

1.15

2.82

0.48

2.04

3.85

6.67

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

7.00

Annesinin anadili

babasınınkinden farklı (%)

Eşinin anadili kendisininkinden

farklı (%)

Tümü Anadili sadece Türkçe Anadili Türkçe dışında bir dil

d) Üç KuĢak Boyu Durum: Annesi, EĢi ve Çocuklarıyla Anadilini KonuĢma Durumu

Anadili kullanımı kuĢaklar boyunca çok büyük oranda geriliyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar

iletiĢimde

Anne ve babayla % 72 oranında “çoğu zaman” veya “her zaman” anadili kullanırken,

EĢle % 49,5,

Çocuklarla % 27,0 oranında anadili kullanılıyor.

17) (Türkçe dışında bir diliniz daha varsa) Aşağıda belirtilen kişilerle iletişimde hangi dili kullanırsınız?

Anneyle Babayla EĢle Çocuklarla

Sayı % Yığ.

%

Sayı % Yığ.

%

Sayı % Yığ.

%

Sayı % Yığ.

%

Sadece

Türkçe

11 8,3 8,3 13 10,0 10,0 10 11,2 11,2 32 30,8 30,8

Çoğu

zaman

Türkçe

4 3,0 11,4 5 3,8 13,8 9 10,1 21,3 11 10,6 41,3

Bazen

Türkçe,

bazen

anadilimi

22 16,7 28,0 19 14,6 28,5 26 29,2 50,6 33 31,7 73,1

Çoğu

zaman

anadilimi

37 28,0 56,1 37 28,5 56,9 20 22,5 73,0 14 13,5 86,5

Sadece

anadilimi

58 43,9 100,0 56 43,1 100,0 24 27,0 100,0 14 13,5 100,0

Toplam 132 100,0 130 100,0 89 100,0 104 100,0

Anadili kullanımında her bir kuĢakta % 27’lik azalma olmuĢ ve %72’si annesiyle anadilinde

konuĢurken, ancak % 27’si çocuklarıyla anadilinde konuĢmaktadır.

32

11,4

21,3

41,3

71,9

49,5

27,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

Anneyle Eşle Çocuklarla

Çoğu zaman veya her zaman Türkçe Çoğu zaman veya her zaman anadilimi

Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “çoğu zaman” veya “her zaman” Trükçe ve Anadilini

Kullanma Durumu

e) Çiftdillilik Yaygın

Diğer yandan hem anne-babayla, hem eĢle, hem de çocuklarla çift dilli konuĢma durumu da % 17

ile % 32 arasında bulunuyor. Bu durum, çift dilliliğin imkânını gösteriyor.

Bazen Türkçe, bazen anadilimi

16,7

29,231,7

0

5

10

15

20

25

30

35

Anneyle Eşle Çocuklarla

Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “bazen Türkçe, bazen anadili” Kullanma Durumu

3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor

ġehirlerde yaĢayan tüm nüfus Türkçeyi anlıyor ve hemen tamamı (2 kiĢi hariç) aynı zamanda konuĢuyor.

Okuryazar olmayan 42 kiĢi ve ilkokul mezunu 2 kiĢi (toplamda % 5,7’si) ise “Türkçeyi anlıyor ve

konuĢuyor ama yazamıyor”. Özetle yazamama sorunu okul eğitimi ile ilgili bulunuyor.

33

12) Türkçeyi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz nedir?

Türkçe

Farklı dil

kökenli olup

Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça

Kafkas-Balkan

Dili

Toplam

Türkçeyi hem anlıyor, hem

konuĢuyor, hem de

yazabiliyorum

98,1 96,3 75,9 68,0 81,3 100,0 94,4

Türkçeyi anlıyor ve

konuĢuyorum ama

yazamıyorum

1,8 3,7 22,9 32,0 18,8

5,4

Türkçeyi anlıyorum ama

konuĢamıyorum

,2

1,2

,3

Toplam 100 100 100 100 100 100 100

Sayı 622 27 83 25 16 8 781

3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil

Bir diğer önemli soru, dil grubuyla özdeĢim durumu ve kendisi tanımlamasıdır. Büyük oranda

aralarında koĢutluk olmak üzere, yine de anadili durumu ile dil özdeĢimi farklılaĢabildiği gibi, dil

özdeĢimi ile etnik grup özdeĢimi de farklılaĢabilmektedir.

Etnik olarak halkın

% 77,5’i Türk,

% 12,3’ü Kürt,

% 3,2’si Zaza,

% 2,9’u Balkan-Kafkas kökenli,

% 2,2’si Arap,

% 1,9’u da dilsel gönderme yapmadan doğrudan Alevi veya Müslüman olarak kendisini

tanımlıyor.

Anadiliniz?

10) Kendinizi etnik

kimlik (Türk,

Müslüman Türk, Kürt,

Kürt Alevi, Zaza,

Arap, Çerkez vb.)

olarak nasıl

tanımlıyorsunuz?

Türkçe

Farklı dil

kökenli olup

Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça

Kafkas-

Balkan

Dili

Topla

m

%

Türk 271 4 0 0 0 0 275 35,21

Müslüman Türk 229 6 2 0 1 3 241 30,86

Türk Müslüman 86 1 0 0 0 0 87 11,14

Türk Alevi 2 0 0 0 0 0 2 0,26

605 77,46

Kürt 3 5 45 1 0 0 54 6,91

Müslüman Kürt 3 5 31 1 0 0 40 5,12

Kürt Alevi 0 0 1 1 0 0 2 0,26

96 12,29

Arap 2 0 0 0 10 0 12 1,54

Müslüman Arap 1 0 0 0 4 0 5 0,64

17 2,18

Zaza 0 0 0 12 0 0 12 1,54

Müslüman Zaza 2 4 0 7 0 0 13 1,66

25 3,20

Çerkez 2 1 0 0 0 2 5 0,64

Laz 4 0 0 0 0 1 5 0,64

Diğer 9 1 1 0 0 2 13 1,66

23 2,94

Alevi 2 0 0 2 1 0 5 0,64

Müslüman 6 0 3 1 0 0 10 1,28

15 1,92

34

Anadiliniz?

10) Kendinizi etnik

kimlik (Türk,

Müslüman Türk, Kürt,

Kürt Alevi, Zaza,

Arap, Çerkez vb.)

olarak nasıl

tanımlıyorsunuz?

Türkçe

Farklı dil

kökenli olup

Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça

Kafkas-

Balkan

Dili

Topla

m

%

Türk 271 4 0 0 0 0 275 35,21

Müslüman Türk 229 6 2 0 1 3 241 30,86

Türk Müslüman 86 1 0 0 0 0 87 11,14

Türk Alevi 2 0 0 0 0 0 2 0,26

605 77,46

Kürt 3 5 45 1 0 0 54 6,91

Müslüman Kürt 3 5 31 1 0 0 40 5,12

Kürt Alevi 0 0 1 1 0 0 2 0,26

96 12,29

Arap 2 0 0 0 10 0 12 1,54

Müslüman Arap 1 0 0 0 4 0 5 0,64

17 2,18

Zaza 0 0 0 12 0 0 12 1,54

Müslüman Zaza 2 4 0 7 0 0 13 1,66

25 3,20

Çerkez 2 1 0 0 0 2 5 0,64

Laz 4 0 0 0 0 1 5 0,64

Diğer 9 1 1 0 0 2 13 1,66

23 2,94

Alevi 2 0 0 2 1 0 5 0,64

Müslüman 6 0 3 1 0 0 10 1,28

Toplam 622 27 83 25 16 8 781 100

Bu tablodan hareketle iki önemli bulguya daha dikkat çekmek de yarar bulunuyor. Birisi

konuĢulan Anadille etnik (dil) özdeĢleĢmenin tam örtüĢmediği ve daha önemlisi de din

özdeĢleĢmenin de dile paralel olarak çok etkili olduğudur.

a) Anadiliyle ÖzdeĢim Kurduğu Dil Grubu Farklı Olabiliyor

Toplamda 78 kiĢi (% 9,9’u) kendisini konuĢtuğu anadili grubuyla özdeĢleĢtirmemekte, ilgili

anadili grubundan daha farklı tanımlamaktadır.

26 kiĢi Anne-Baba ve kendisi Türkçe Anadilinde olmakla birlikte Kürt, Arap, Zaza, Laz,

Çerkez veya baĢka biri olarak kendisini ifade etmektedir.

16 kiĢi farklı bir anadili kökeninden gelip kendisini “Türk” olarak tanımlamaktadır.

6 kiĢi Kürtçe anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.

6 kiĢi Zazaca anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.

2 kiĢi Arapça anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.

3 kiĢi Balkan-Kafkas anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır.

b) Dini ÖzdeĢim (“Müslümanlık”) Yüksek

“Dini” özdeĢim, en az “dil” özdeĢimi kadar öne çıkmıĢ bulunuyor.

781 kiĢiden 405’ü (% 51,9’u) etnik kimliğinin önünde veya arkasında -etnik kimliği ile

birlikte- “dini” özdeĢimle de kendini tanımlıyor.

Hatta bunlardan 15’i (% 1,92’si) “dilini” hiç ifade etmeksizin salt “din” veya mezhep

özdeĢimini ifade ediyor.

Aynı zamanda dini özdeĢimle de kendini tanımlayan bu 405 kiĢiden % 1,2’sı “Alevi”,

geriye kalan % 50,7’si “Müslüman” Ģeklinde ifade ediyor.

35

Kendinizi etnik kimlik olarak nasıl tanımlıyorsunuz?

Sayı %

Müslüman 396 50,7

Alevi 9 1,2

Etnik 376 48,1

Toplam 781 100,0

“Müslümanlık”, “Alevilik” vurgusu ile birlikte veya tek baĢına “dil/etni” sıfatı ile kendilerini

tanımlama durumlarına bakıldığında önemli değiĢkenlikler gözlemleniyor.

Ġç Anadolu, Güneydoğu, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde ikamet edenler %

50’lerin üzerinde dini sıfatları da ekleyerek kendi etnik kimliklerini tanımlıyorlar.

Dahası görece Ģehir doğumlularda bir miktar daha yüksek bulunuyor.

Ġstihdam ve gelir düzeyi arttıkça bir miktar azalıyor.

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Dil ÖzdeĢimi ve Dini ÖzdeĢim Durumu

Müslüm

an Alevi

Sadece

Dil

(Etni)

Toplam

Toplam 50,7 1,2 48,1 781

Cinsiyeti

Kadın 51,0 ,3 48,7 390

Erkek 50,4 2,0 47,6 391

YaĢı

17-24 50,3 49,7 171

25-34 49,4 1,3 49,4 154

35-44 50,6 1,3 48,1 160

45-54 46,9 1,4 51,7 147

>=55 56,4 2,0 41,6 149

Anadili

Türkçe 52,6 ,6 46,8 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

59,3

40,7 27

Kürtçe 43,4 1,2 55,4 83

Zazaca 36,0 12,0 52,0 25

Arapça 31,3 6,3 62,5 16

Kafkas-Balkan Dilleri 37,5 62,5 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 27,2 1,0 71,8 103

Doğu Anadolu 51,3 3,8 45,0 80

Ege 26,0 1,0 72,9 96

Güneydoğu Anadolu 77,1 1,0 21,9 105

Ġç Anadolu 87,3 ,9 11,8 110

Karadeniz 53,8 46,2 106

Marmara 37,6 1,1 61,3 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 43,8 1,3 54,9 153

Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 2,0 48,0 246

Ġl ġehir Merkezi 53,9 ,5 45,5 382

Hane Büyüklüğü

1,00 26,7 73,3 30

2,00 52,7 1,8 45,5 112

3,00 51,7 1,1 47,2 180

4,00 45,9 ,9 53,2 218

5,00 62,2 ,8 37,0 119

6,00 48,6 1,4 50,0 70

7,00 41,7 4,2 54,2 24

8 + 64,3 35,7 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 45,8 2,1 52,1 48

Ġlkokul 54,7 2,1 43,2 190

Ġlköğretim-Ortaokul 56,2 1,0 42,9 105

Lise ve dengi okul 48,6 1,1 50,4 284

Yükseköğretim 47,4 52,6 154

36

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 45,9 54,1 61

Ev Kadını 56,4 43,6 172

Öğrenci 51,1 48,9 88

Koylu-Çiftçi 57,1 42,9 7

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

66,7

33,3 39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

47,5 2,2 50,3 179

Memur, ES Emeklisi 59,8 40,2 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

38,7 4,7 56,6 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

40,5

59,5 37

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 72,2 2,5 25,3 79

% 1-24 62,7 37,3 118

% 25-49 51,7 1,7 46,6 290

% 50-74 43,3 ,4 56,3 238

% 75+ çalıĢıyor 21,4 1,8 76,8 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 52,9 47,1 51

100-199 52,5 ,7 46,8 139

200-299 54,6 ,9 44,4 108

300-399 52,3 2,3 45,3 128

400-499 53,7 1,9 44,4 108

500-599 50,6 1,1 48,3 89

600-699 45,2 54,8 42

700-799 40,7 59,3 27

800-899 61,9 38,1 21

900-999 47,6 52,4 21

1000+ TL 29,8 2,1 68,1 47

Toplam 396 9 376 781

Zaza ve Kürt özdeĢimi “okuryazar olamayanlar” arasında % 50’ler ile en yüksek orana çıkarken,

dini özdeĢimin tüm eğitim gruplarında benzer çıkması (% 48 ile 60 arası) önemli bir bulguyu

oluĢturuyor. Bir baĢka deyiĢle okulla birlikte dil özdeĢimi değiĢirken, dini özdeĢim sabit kalıyor

En son bitirdiğiniz okul hangisidir?

Kendiniz etnik

kimlik (Türk,

Müslüman Türk,

Kürt, Kürt Alevi,

Zaza, Arap,

Çerkez vb.) olarak

nasıl

tanımlıyorsunuz?

Okuma

Yazma

Bilmiyor Ġlkokul

Ġlköğretim-

Ortaokul

Lise ve

dengi okul

Yüksek-

öğretim

ve ustu

Toplam % Toplam

Sayı

Müslüman Türk 14,6 31,6 32,4 31,0 33,8 30,9 241

Türk 16,7 31,1 34,3 40,5 37,0 35,2 275

Türk Müslüman 2,1 14,7 15,2 9,9 9,1 11,1 87

Türk Alevi 2,1 ,4 ,3 2

Kurt 22,9 5,8 2,9 5,3 9,1 6,9 54

Müslüman Kürt 12,5 4,2 5,7 6,0 1,9 5,1 40

Kurt Alevi 1,1 ,3 2

Zaza 4,2 1,6 2,9 ,7 1,3 1,5 12

Müslüman Zaza 10,4 1,6 1,0 ,4 1,9 1,7 13

Arap 6,3 3,2 1,9 ,6 1,5 12

Müslüman Arap 2,1 1,1 ,6 ,6 5

Çerkez ,5 ,4 1,9 ,6 5

Laz ,5 ,7 1,3 ,6 5

Diğer 2,1 ,5 1,0 2,8 1,3 1,7 13

Alevi 1,1 1,0 ,7 ,6 5

Müslüman 4,2 2,6 1,9 ,4 1,3 10

Toplam % 100 100 100 100 100 100

37

Toplam Sayı 48 190 105 284 154 781

Genel bazı sonuçlar çıkarırsak, dilin özellikle dini kök kodlarla sarmalandığı, etnik özdeĢimde

“dil” etkisi kadar “din” etkisinin de sürece eĢlik ettiği söylenebilir. Ayrıca “dil” asimilasyonuna

eğitimle müdahale edilebilirken, “dini” değer ve özdeĢimler konusunda formel okulun da o kadar

etkili olmadığı kestirilebilir.

3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır”

Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında

Anadili hakkı,

Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi,

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi,

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler koyulması ve

Tüm bu tutum ve görüĢlerinin

Anadili,

Doğum yeri (bölge),

Ġkamet yeri (bölge),

Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),

Hane büyüklüğü,

YaĢ,

Cinsiyet,

Eğitim,

Meslek,

Ailenin istihdama katılımı,

Aile gelirine

göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir.

AraĢtırma sonuçlarına göre

Nüfusun % 69’u “anadilini öğrenmeyi, konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi, kayıtsız-Ģartsız

doğal bir hak” olarak görüyor.

Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek;

Sayı %

kayıtsız Ģartsız doğal bir haktır 542 69,4

ülke güvenliği ve hassasiyetleri söz konusuysa doğal bir hak olmaktan

çıkar

142 18,2

anadilinin hangisi olduguna göre değisir. 40 5,1

sınırlanmalıdır; anadilini konuĢmak haktır ama öğretmek değil 51 6,5

Diğer 6 ,8

Toplam 781 100,0

38

69.4

18.2

5.1 6.5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

kayıtsız şartsız

doğal bir haktır

ülke güvenliği

ve

hassasiyetleri

söz konusuysa

doğal bir hak

olmaktan çıkar

anadilinin

hangisi

olduguna göre

değisir.

sınırlanmalıdır;

anadilini

konuşmak

haktır ama

öğretmek değil

Grafik: “Anadilini Öğrenmek, KonuĢmak ve BaĢkasına Öğretmek” Konusundaki Tutumlar

Bu oranlar

“Baba-anne ve kendi anadili Kürtçe” olanlarda % 95’lere,

“Baba-anne ve kendi anadili Balkan-Kafkas dillerinden biri olanlarda % 88’lere çıkıyor.

Türkçe anadildekiler,

Karadenizliler,

Öğrenci ve

Yükseköğretim mezunları arasında karĢı çıkıĢlar bir miktar yükseliyor.

Burada önemli bir bulgu, formel okulların anadilleri konusunda duyarlılık yaratma yerine önyargı

oluĢturduğu sonucu çıkarılabilir.

Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek,

kayıtsız

Ģartsız

doğal

bir

haktır.

ülke güvenliği

ve

hassasiyetleri

söz konusuysa

doğal bir hak

olmaktan

çıkar.

anadilinin

hangisi

olduguna

göre

değisir.

sınırlanmalıdır;

anadilini

konuĢmak

haktır ama

öğretmek değil

Diğer Toplam

Toplam 69,4 18,2 5,1 6,5 ,8 781

Cinsiyeti

Kadın 71,8 15,4 5,4 6,9 ,5 390

Erkek 67,0 21,0 4,9 6,1 1,0 391

YaĢı

17-24 70,8 18,1 5,8 4,7 ,6 171

25-34 71,4 16,2 5,2 6,5 ,6 154

35-44 67,5 20,6 4,4 6,3 1,3 160

45-54 69,4 17,7 4,1 8,2 ,7 147

>=55 67,8 18,1 6,0 7,4 ,7 149

Anadili

Türkçe 65,1 20,6 5,5 7,9 1,0 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

74,1 14,8 11,1

27

Kürtçe 95,2 2,4 2,4 83

Zazaca 80,0 8,0 12,0 25

Arapça 68,8 31,3 16

Kafkas-Balkan Dilleri 87,5 12,5 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 62,1 25,2 6,8 4,9 1,0 103

Doğu Anadolu 66,3 16,3 7,5 10,0 80

Ege 76,0 9,4 5,2 7,3 2,1 96

39

Güneydoğu Anadolu 90,5 2,9 3,8 2,9 105

Ġç Anadolu 61,8 25,5 5,5 5,5 1,8 110

Karadeniz 45,3 36,8 6,6 10,4 ,9 106

Marmara 77,9 13,3 2,8 6,1 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 71,2 16,3 5,2 6,5 ,7 153

Ġlçe ġehir Merkezi 68,3 19,1 5,7 5,7 1,2 246

Ġl ġehir Merkezi 69,4 18,3 4,7 7,1 ,5 382

Hane Büyüklüğü

1,00 76,7 6,7 10,0 6,7 30

2,00 67,0 19,6 5,4 6,3 1,8 112

3,00 64,4 22,8 7,2 5,6 180

4,00 67,0 20,2 3,2 8,7 ,9 218

5,00 70,6 16,8 5,9 5,9 ,8 119

6,00 78,6 11,4 4,3 4,3 1,4 70

7,00 79,2 16,7 4,2 24

8 + 85,7 3,6 3,6 7,1 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 91,7 4,2 4,2 48

Ġlkokul 73,2 15,8 4,2 6,8 190

Ġlköğretim-Ortaokul 62,9 20,0 10,5 5,7 1,0 105

Lise ve dengi okul 68,0 19,7 5,3 5,6 1,4 284

Yükseköğretim 64,9 21,4 2,6 10,4 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 72,1 19,7 1,6 4,9 1,6 61

Ev Kadını 68,6 19,2 5,2 7,0 172

Öğrenci 56,8 25,0 8,0 9,1 1,1 88

Köylü-Çiftçi 28,6 42,9 14,3 14,3 7

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

92,3 7,7

39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

68,2 19,0 5,6 6,1 1,1 179

Memur, ES Emeklisi 67,4 19,6 7,6 5,4 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

75,5 12,3 3,8 7,5 ,9 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

75,7 10,8 2,7 8,1 2,7 37

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 60,8 24,1 8,9 6,3 79

% 1-24 72,0 16,1 5,1 5,1 1,7 118

% 25-49 67,6 20,0 5,5 6,2 ,7 290

% 50-74 71,8 16,8 2,9 7,6 ,8 238

% 75+ çalıĢıyor 75,0 10,7 7,1 7,1 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 80,4 7,8 3,9 5,9 2,0 51

100-199 76,3 18,0 2,2 3,6 139

200-299 63,0 18,5 6,5 10,2 1,9 108

300-399 61,7 24,2 6,3 6,3 1,6 128

400-499 67,6 18,5 6,5 7,4 108

500-599 65,2 22,5 5,6 6,7 89

600-699 83,3 9,5 7,1 42

700-799 66,7 22,2 7,4 3,7 27

800-899 61,9 23,8 9,5 4,8 21

900-999 76,2 4,8 4,8 14,3 21

1000+ TL 74,5 12,8 6,4 6,4 47

Toplam 542 142 40 51 6 781

Anadili eğitimi ile ilgili yollardan biri bunun okullarda da öğretilmesidir. Okullarda anadilinde

seçmeli derslere

Büyük çoğunluk olumlu yaklaĢmakta;

% 25’lik bir grup açıkça karĢı çıkmakta,

% 16’lık bir grup da tüm derslerin anadilinde verilebileceğini ifade etmektedir.

40

22) Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz?

Sayı % YığıĢımlı

Hiçbir Ģekilde Türkçe dıĢındaki

anadilleri okullarda ve hatta

evlerde öğretilmemeli; herkese

sadece Türkçe öğretilmelidir

195 25,0 25,0

Seçmeli olabilir ama ileride

Türkiye demokratikleĢtiğinde

87 11,1 36,1

Evet seçmeli olarak öğretilmelidir

ama isteyene

364 46,6 82,7

Farklı etnik kökenden gelen

çocuklar tüm derslerini isterlerse

sadece anadillerinde almalıdırlar

126 16,1 98,8

Diğer 9 1,2 100,0

Toplam 781 100,0

Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında;

Türkçe kategorisindekiler ve Karadeniz bölgesinde ikamet edenler görece daha fazla karĢı

çıkarken,

Kürtçe anadilindekiler ile Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “tüm

derslerin isteyenlere anadilinde verilmesine” görece daha yakın durmaktadırlar.

Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz?

Sadece

Türkçe

öğretilm

elidir

Seçmeli

olabilir ama

ileride

Seçmeli

olarak

isteyene

öğretilebil

ir.

Ġsteyene tüm

dersler kendi

anadillerinde

verilebilir

Diğer Toplam

Toplam 25,0 11,1 46,6 16,1 1,2 781

Cinsiyeti

Kadın 22,3 9,2 49,7 17,2 1,5 390

Erkek 27,6 13,0 43,5 15,1 ,8 391

YaĢı

17-24 25,7 11,1 49,1 14,0 171

25-34 27,3 7,1 49,4 14,9 1,3 154

35-44 24,4 12,5 43,1 16,9 3,1 160

45-54 23,1 11,6 48,3 17,0 147

>=55 24,2 13,4 43,0 18,1 1,3 149

Anadili

Türkçe 29,6 11,1 47,4 10,8 1,1 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

11,1 14,8 40,7 33,3

27

Kürtçe 2,4 7,2 38,6 50,6 1,2 83

Zazaca 12,0 8,0 60,0 16,0 4,0 25

Arapça 12,5 25,0 50,0 12,5 16

Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 25,0 37,5 25,0 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 24,3 20,4 45,6 7,8 1,9 103

Doğu Anadolu 28,8 12,5 27,5 30,0 1,3 80

Ege 16,7 18,8 52,1 12,5 96

Güneydoğu Anadolu 4,8 7,6 64,8 22,9 105

Ġç Anadolu 32,7 2,7 58,2 4,5 1,8 110

Karadeniz 44,3 12,3 37,7 2,8 2,8 106

Marmara 23,8 7,7 40,3 27,6 ,6 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 24,8 15,0 38,6 20,3 1,3 153

Ġlçe ġehir Merkezi 22,8 11,8 47,6 16,7 1,2 246

Ġl ġehir Merkezi 26,4 9,2 49,2 14,1 1,0 382

Hane Büyüklüğü

1,00 10,0 10,0 50,0 30,0 30

2,00 22,3 8,9 49,1 18,8 ,9 112

3,00 27,8 9,4 46,7 14,4 1,7 180

4,00 28,4 12,8 46,3 10,6 1,8 218

5,00 27,7 11,8 42,0 17,6 ,8 119

6,00 21,4 12,9 45,7 20,0 70

7,00 8,3 12,5 58,3 20,8 24

8 + 17,9 10,7 46,4 25,0 28

41

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 10,4 6,3 56,3 22,9 4,2 48

Ġlkokul 20,0 12,6 48,9 17,9 ,5 190

Ġlköğretim-Ortaokul 35,2 11,4 43,8 8,6 1,0 105

Lise ve dengi okul 25,0 11,3 44,7 17,6 1,4 284

Yükseköğretim 28,6 10,4 46,1 14,3 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 24,6 8,2 54,1 13,1 61

Ev Kadını.) 23,8 9,3 50,0 14,5 2,3 172

Öğrenci 35,2 8,0 42,0 13,6 1,1 88

Köylü-Çiftçi 71,4 14,3 14,3 7

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

10,3 7,7 66,7 15,4

39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

25,7 15,1 41,9 15,6 1,7 179

Memur, ES Emeklisi 20,7 10,9 51,1 16,3 1,1 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

23,6 13,2 42,5 20,8

106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

24,3 10,8 37,8 27,0

37

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 25,3 13,9 45,6 12,7 2,5 79

% 1-24 26,3 12,7 41,5 18,6 ,8 118

% 25-49 23,8 11,4 51,0 12,8 1,0 290

% 50-74 29,0 9,7 44,1 16,0 1,3 238

% 75+ çalıĢıyor 10,7 8,9 46,4 33,9 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 13,7 13,7 62,7 9,8 51

100-199 19,4 15,1 46,0 17,3 2,2 139

200-299 28,7 10,2 44,4 16,7 108

300-399 27,3 14,1 43,8 13,3 1,6 128

400-499 29,6 9,3 49,1 11,1 ,9 108

500-599 33,7 4,5 46,1 13,5 2,2 89

600-699 21,4 11,9 45,2 21,4 42

700-799 25,9 14,8 33,3 25,9 27

800-899 23,8 9,5 47,6 19,0 21

900-999 28,6 57,1 14,3 21

1000+ TL 12,8 10,6 42,6 31,9 2,1 47

Toplam 195 87 364 126 9 781

Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine, % 28’lik bir grup karĢı çıkarken

yaklaĢık % 80’lik grup destek vermektedir.

23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz?

Sayı % YığıĢımlı

Kesinlikle karĢıyım 220 28,2 28,2

Bazı Ģart ve düzenlemelerle kabul edilebilir 203 26,0 54,2

Pilot çalıĢmalar olumlu sonuç verirse

olabilir

133 17,0 71,2

Kayıtsız Ģartsız öğretilebilir 216 27,7 98,8

Diğer 9 1,2 100,0

Toplam 781 100,0

Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında

Türkçe kategorisindekiler ve Karadenizliler görece daha fazla karĢı çıkarken,

Kürtçe anadilindekiler, meslek olarak “serbest meslek ve büyük esnaflar” ile Güneydoğu,

Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “kayıtsız Ģartsız öğretilmesine”

görece daha yakın durmaktadırlar.

42

23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz?

Kesinlik

le

karĢıyım

Bazı Ģart ve

düzenlemelerl

e kabul

edilebilir

Pilot

çalıĢmalar

olumlu

sonuç

verirse

olabilir

Kayıtsız-Ģartsız

öğretilebilir

Diğer Toplam

Toplam 28,2 26,0 17,0 27,7 1,2 781

Cinsiyeti

Kadın 26,7 27,9 14,6 29,0 1,8 390

Erkek 29,7 24,0 19,4 26,3 ,5 391

YaĢı

17-24 28,7 29,8 17,0 22,8 1,8 171

25-34 28,6 26,6 17,5 27,3 154

35-44 30,6 21,9 15,0 30,0 2,5 160

45-54 25,9 24,5 17,0 31,3 1,4 147

>=55 26,8 26,8 18,8 27,5 149

Anadili

Türkçe 32,6 28,6 18,6 19,5 ,6 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

14,8 14,8 25,9 40,7 3,7 27

Kürtçe 6,0 9,6 6,0 77,1 1,2 83

Zazaca 12,0 12,0 12,0 52,0 12,0 25

Arapça 25,0 56,3 18,8 16

Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 12,5 25,0 50,0 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 32,0 31,1 21,4 15,5 103

Doğu Anadolu 28,8 13,8 10,0 41,3 6,3 80

Ege 26,0 39,6 12,5 21,9 96

Güneydoğu Anadolu 4,8 37,1 14,3 42,9 1,0 105

Ġç Anadolu 30,9 33,6 15,5 18,2 1,8 110

Karadeniz 51,9 19,8 17,9 9,4 ,9 106

Marmara 24,9 13,8 22,1 39,2 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 33,3 17,6 12,4 34,0 2,6 153

Ġlçe ġehir Merkezi 24,8 26,4 19,5 28,5 ,8 246

Ġl ġehir Merkezi 28,3 29,1 17,3 24,6 ,8 382

Hane Büyüklüğü

1,00 6,7 30,0 26,7 36,7 30

2,00 31,3 25,0 16,1 27,7 112

3,00 33,3 23,9 14,4 26,7 1,7 180

4,00 29,8 27,5 21,1 20,2 1,4 218

5,00 28,6 26,9 16,8 27,7 119

6,00 21,4 30,0 12,9 32,9 2,9 70

7,00 12,5 20,8 12,5 50,0 4,2 24

8 + 21,4 17,9 10,7 50,0 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 12,5 37,5 43,8 6,3 48

Ġlkokul 23,7 26,8 17,9 31,6 190

Ġlköğretim-Ortaokul 38,1 22,9 14,3 23,8 1,0 105

Lise ve dengi okul 27,1 26,8 18,7 25,7 1,8 284

Yükseköğretim 33,8 22,1 20,1 24,0 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 23,0 26,2 16,4 34,4 61

Ev Kadını 25,0 29,1 9,9 33,1 2,9 172

Öğrenci 42,0 19,3 18,2 19,3 1,1 88

Köylü-Çiftçi 71,4 28,6 7

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

15,4 28,2 12,8 41,0 2,6 39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

30,2 23,5 22,3 24,0

179

Memur, ES Emeklisi 26,1 32,6 19,6 20,7 1,1 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

23,6 28,3 21,7 25,5 ,9 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

32,4 13,5 10,8 43,2

37

Hanedekilerin Ġstihdam

43

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 26,6 30,4 17,7 25,3 79

% 1-24 26,3 28,8 14,4 28,8 1,7 118

% 25-49 28,6 20,7 19,0 29,3 2,4 290

% 50-74 31,1 29,4 15,1 24,4 238

% 75+ çalıĢıyor 19,6 26,8 19,6 33,9 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 17,6 33,3 11,8 33,3 3,9 51

100-199 22,3 28,1 17,3 30,9 1,4 139

200-299 32,4 20,4 13,9 32,4 ,9 108

300-399 29,7 22,7 18,8 27,3 1,6 128

400-499 32,4 32,4 11,1 23,1 ,9 108

500-599 36,0 20,2 21,3 21,3 1,1 89

600-699 23,8 31,0 21,4 23,8 42

700-799 25,9 22,2 14,8 37,0 27

800-899 38,1 28,6 9,5 23,8 21

900-999 28,6 23,8 28,6 19,0 21

1000+ TL 19,1 27,7 25,5 27,7 47

Toplam 220 203 133 216 9 781

3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM

Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusundaki tutum ve görüĢ anlamında

Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması,

Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması,

ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl

etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmekte ve

tüm bu tutum ve görüĢlerinin

Anadili,

Doğum yeri (bölge),

Ġkamet yeri (bölge),

Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık),

Hane büyüklüğü,

YaĢ,

Cinsiyet,

Eğitim,

Meslek,

Ailenin istihdama katılımı ile

Aile geliri

durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz

edilmektedir.

3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek

“26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl

değerlendiriyorsunuz?” sorusuna sadece % 23’ü açıkça karĢı çıkmakta; % 33’ü ise tümden olumlu

bulmaktadır. 26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl

değerlendiriyorsunuz?

Sayı %

BatılılaĢmak için gerekli ve doğru buluyorum. 91 11,7

Daha kaliteli bir eğitim almak için gerekli. 246 31,5

Demokratik bir ülkede isteyen herkes istediği dilde eğitim-öğretim 178 22,8

44

alabilmelidir.

Bu dillerde bilim (fen ve matematik) eğitimi yapılmalı ama sosyal dersler

Türkçe olarak verilmelidir.

78 10,0

Türkçeyi zayıflattığı ve ikincilleĢtirdiği için zararlı ve gereksiz buluyorum. 181 23,2

Diğer 7 ,9

Toplam 781 100,0

Türkçe kategorisindekiler, Karadenizliler, köylü-çiftçiler görece karĢı çıkan grupları oluĢturmakla

birlikte, hiçbiri için bu oran % 50’leri geçmemektedir.

26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl

değerlendiriyorsunuz?

BatılılaĢmak

için gerekli

Kaliteli

bir

eğitim

için

gerekli

Demokratik

hak

Fen

eğitiminde

evet,

sosyal-

dilde

hayır

Türkçeyi

zayıflatıcı

Diğer Toplam

Toplam 11,7 31,5 22,8 10,0 23,2 ,9 781

Cinsiyeti

Kadın 12,1 32,1 23,1 11,3 20,5 1,0 390

Erkek 11,3 30,9 22,5 8,7 25,8 ,8 391

YaĢı

17-24 11,7 31,6 25,7 8,2 22,8 171

25-34 13,6 29,9 24,0 8,4 23,4 ,6 154

35-44 14,4 28,1 20,0 14,4 20,6 2,5 160

45-54 12,2 37,4 19,7 8,2 21,8 ,7 147

>=55 6,0 30,9 24,2 10,7 27,5 ,7 149

Anadili

Türkçe 12,5 28,8 18,8 12,1 27,0 ,8 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

7,4 40,7 33,3 3,7 14,8

27

Kürtçe 10,8 41,0 43,4 3,6 1,2 83

Zazaca 4,0 40,0 36,0 4,0 12,0 4,0 25

Arapça 50,0 31,3 18,8 16

Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 50,0 25,0 12,5 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 9,7 35,9 16,5 17,5 20,4 103

Doğu Anadolu 3,8 22,5 37,5 3,8 28,8 3,8 80

Ege 32,3 12,5 21,9 8,3 24,0 1,0 96

Güneydoğu Anadolu 9,5 78,1 7,6 4,8 105

Ġç Anadolu 12,7 18,2 28,2 18,2 20,9 1,8 110

Karadeniz 1,9 17,0 20,8 17,9 41,5 ,9 106

Marmara 11,6 32,6 27,1 5,5 23,2 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 9,8 26,1 23,5 7,2 31,4 2,0 153

Ġlçe ġehir Merkezi 13,0 28,5 26,4 10,6 20,3 1,2 246

Ġl ġehir Merkezi 11,5 35,6 20,2 10,7 21,7 ,3 382

Hane Büyüklüğü

1,00 3,3 36,7 30,0 10,0 20,0 30

2,00 5,4 27,7 27,7 13,4 23,2 2,7 112

3,00 12,2 30,0 17,8 13,3 26,1 ,6 180

4,00 17,0 27,5 22,0 7,8 24,3 1,4 218

5,00 10,9 34,5 23,5 8,4 22,7 119

6,00 11,4 37,1 24,3 7,1 20,0 70

7,00 12,5 20,8 33,3 8,3 25,0 24

8 + 3,6 64,3 17,9 7,1 7,1 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 6,3 47,9 27,1 14,6 4,2 48

Ġlkokul 14,7 38,4 19,5 7,4 19,5 ,5 190

Ġlköğretim-Ortaokul 13,3 34,3 12,4 10,5 28,6 1,0 105

Lise ve dengi okul 10,9 28,2 24,3 11,6 23,9 1,1 284

Yükseköğretim 9,7 22,1 29,9 13,0 25,3 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 14,8 31,1 24,6 11,5 18,0 61

Ev Kadını 10,5 34,9 19,2 9,9 23,8 1,7 172

Öğrenci 6,8 15,9 29,5 13,6 33,0 1,1 88

Köylü-Çiftçi 28,6 28,6 42,9 7

45

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

10,3 56,4 10,3 5,1 15,4 2,6 39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

15,1 32,4 19,0 9,5 23,5 ,6 179

Memur, ES Emeklisi 9,8 20,7 32,6 14,1 22,8 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

12,3 41,5 22,6 4,7 17,9 ,9 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

8,1 27,0 32,4 8,1 24,3

37

Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 2,5 31,6 22,8 11,4 30,4 1,3 79

% 1-24 9,3 39,8 20,3 9,3 21,2 118

% 25-49 12,1 29,7 24,1 9,7 23,1 1,4 290

% 50-74 15,1 29,4 21,0 10,5 23,5 ,4 238

% 75+ çalıĢıyor 12,5 32,1 28,6 8,9 16,1 1,8 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 9,8 47,1 27,5 2,0 13,7 51

100-199 12,9 38,1 18,0 10,1 18,7 2,2 139

200-299 9,3 29,6 25,0 9,3 25,9 ,9 108

300-399 13,3 35,2 14,1 8,6 28,1 ,8 128

400-499 10,2 32,4 22,2 10,2 25,0 108

500-599 14,6 23,6 21,3 13,5 27,0 89

600-699 14,3 28,6 26,2 11,9 19,0 42

700-799 18,5 25,9 18,5 14,8 22,2 27

800-899 14,3 42,9 14,3 19,0 9,5 21

900-999 14,3 9,5 33,3 14,3 28,6 21

1000+ TL 6,4 25,5 40,4 8,5 19,1 47

Toplam 91 246 178 78 181 1 781

3.3.2. Halkın Türkçe DıĢındaki Anadillerinde Eğitime BakıĢı Olumlu

“Türkiye'de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?” sorusuna

“Herkese sağlanması gereken bir haktır.“ görüĢünde olanlar % 48’e ulaĢıyor.

“Kesinlikle karĢı çıkanlar“ ise % 27,7 oranında bulunuyor.

21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?

Sayı %

Herkese sağlanması gereken bir haktır 375 48,0

Fikrim yok ya da kararsızım 73 9,3

KarĢıyım, ama seçmeli ders olabilir 109 14,0

Kesinlikle karĢıyım. 216 27,7

Diğer 8 1,0

Toplam 781 100,0

46

48.00

14.0010.30

27.70

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

Herkese

sağlanması

gereken bir

haktır

Karşıyım, ama

seçmeli ders

olabilir

Fikrim yok ya

da kararsızım

Kesinlikle

karşıyım.

Grafik: “Türkçenin DıĢındaki Anadillerinde Eğitim Yapılması” Konusundaki Tutumlar

“Türkçe dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına” “kesinlikle karĢıyım” diyenler

“Baba, anne ve kendisinin anadili Türkçe” olanlar dahil hiçbir grupta % 32’yi geçmiyor.

Karadeniz bölgesinde ikamet edenler yarı yarıya açık bir Ģekilde karĢı çıkarken hemen bütün alt

gruplarda daha çok anadilde eğitim yapılabilmesi yönünde bir eğilim gözlemleniyor.

21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?

Herkese

sağlanması

gereken bir

haktır

Fikrim yok

ya da

kararsızım

KarĢıyım,

ama

seçmeli

ders

olabilir

Kesinlikle

karĢıyım. Diğer Toplam

Toplam 48,0 9,3 14,0 27,7 1,0 781

Cinsiyeti

Kadın 25,9 13,8 48,5 10,8 1,0 390

Erkek 29,4 14,1 47,6 7,9 1,0 391

YaĢı

17-24 28,1 12,9 49,1 8,8 1,2 171

25-34 29,2 18,8 41,6 7,8 2,6 154

35-44 26,3 15,0 46,3 11,9 ,6 160

45-54 25,9 12,2 53,7 8,2 147

>=55 28,9 10,7 49,7 10,1 ,7 149

Anadili

Türkçe 43,2 9,6 13,5 32,3 1,3 622

Farklı dil kökenli olup

Türkçe

51,9 3,7 25,9 18,5

27

Kürtçe 77,1 4,8 13,3 4,8 83

Zazaca 60,0 20,0 8,0 12,0 25

Arapça 50,0 6,3 31,3 12,5 16

Kafkas-Balkan Dilleri 62,5 25,0 12,5 8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 43,7 8,7 16,5 30,1 1,0 103

Doğu Anadolu 52,5 5,0 10,0 31,3 1,3 80

Ege 46,9 11,5 16,7 24,0 1,0 96

Güneydoğu Anadolu 67,6 3,8 24,8 3,8 105

Ġç Anadolu 47,3 8,2 9,1 32,7 2,7 110

Karadeniz 24,5 14,2 12,3 49,1 106

Marmara 51,9 11,6 10,5 24,9 1,1 181

Doğum YerleĢim Yeri

Köy, Bucak 48,4 9,2 10,5 29,4 2,6 153

Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 10,6 13,4 25,2 ,8 246

Ġl ġehir Merkezi 46,6 8,6 15,7 28,5 ,5 382

Hane Büyüklüğü

1,00 53,3 10,0 20,0 16,7 30

2,00 53,6 7,1 8,9 29,5 ,9 112

47

3,00 41,7 11,1 15,6 30,6 1,1 180

4,00 46,3 9,6 12,4 30,7 ,9 218

5,00 48,7 8,4 13,4 26,9 2,5 119

6,00 52,9 10,0 12,9 24,3 70

7,00 50,0 12,5 29,2 8,3 24

8 + 57,1 3,6 21,4 17,9 28

En Son Bitirdiği Okul

Okuryazar değil 68,8 10,4 8,3 12,5 48

Ġlkokul 56,3 9,5 11,1 22,1 1,1 190

Ġlköğretim-Ortaokul 38,1 12,4 13,3 36,2 105

Lise ve dengi okul 45,4 9,2 14,4 29,2 1,8 284

Yükseköğretim 42,9 7,1 18,8 30,5 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 42,6 11,5 21,3 21,3 3,3 61

Ev Kadını 51,7 11,6 9,9 26,7 172

Öğrenci 42,0 6,8 9,1 38,6 3,4 88

Köylü-Çiftçi 28,6 71,4 7

Güvencesi Olmayan

ĠĢler

64,1 5,1 12,8 17,9

39

SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan,

SSK Em.

44,7 11,7 13,4 29,6 ,6 179

Memur, ES Emeklisi 39,1 10,9 25,0 23,9 1,1 92

Küç. Esnaf, BağKur

Em.

56,6 4,7 14,2 23,6 ,9 106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek, Büyük

Esnaf

54,1 5,4 10,8 29,7

37

Hanedekilerin

Ġstihdam Oranı

0 Hiçbiri çalıĢmıyor 48,1 11,4 8,9 30,4 1,3 79

% 1-24 49,2 7,6 14,4 26,3 2,5 118

% 25-49 49,0 8,6 15,9 25,9 ,7 290

% 50-74 44,5 9,7 13,9 31,1 ,8 238

% 75+ çalıĢıyor 55,4 12,5 10,7 21,4 56

KiĢi BaĢına Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 54,9 9,8 19,6 15,7 51

100-199 52,5 5,8 18,7 21,6 1,4 139

200-299 45,4 13,0 9,3 30,6 1,9 108

300-399 45,3 8,6 12,5 32,0 1,6 128

400-499 42,6 9,3 15,7 31,5 ,9 108

500-599 44,9 11,2 9,0 33,7 1,1 89

600-699 57,1 14,3 7,1 21,4 42

700-799 44,4 11,1 22,2 22,2 27

800-899 52,4 4,8 9,5 33,3 21

900-999 42,9 9,5 19,0 28,6 21

1000+ TL 53,2 6,4 14,9 25,5 47

Toplam 375 73 109 216 8 781

3.3.3. Karar Ortak Alınmalı

“24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim

karar vermelidir?” sorusuna gelen yanıtlara bakıldığında

% 25’lik bir grup tartıĢılmasına dahi karĢı çıkarken,

% 27’si devletin ve % 32’si de devlet de dahil tüm toplumun birlikte karar vermesi

görüĢündedir. 24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar

vermelidir?

Sayı %

Bu konunun tartıĢılmasına bile karĢıyım 199 25,5

Sadece devlet/hükümet 208 26,6

Toplum örgütleri (sendika, dernek, vakıf vb.) 29 3,7

Ġlgili devlet kurumları, sivil toplum örgütleri ve aileler birlikte 249 31,9

Farklı etnik kökenden gelenler istiyorlarsa kabul edilmelidir 83 10,6

Diğer 13 1,7

Toplam 781 100,0

48

Türkçe dil grubundakilerin % 29’u karĢı çıkıyor, % 27’si de devlet kararlaĢtırmalıdır görüĢünü

savunuyor.

Ġlginç bir sonuç ise Güneydoğuluların ve Arapların da devletin bu sorunu çözmesinden yana görüĢ

belirtmiĢ olmalarıdır.

24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar vermelidir?(%)

Bu konunun

tartıĢılmasına

bile karĢıyım

Sadece

devlet/hükümet

Toplum

örgütleri

(sendika,

dernek,

vakıf vb.)

Ġlgili devlet

kurumları,

sivil toplum

örgütleri ve

aileler

birlikte

Farklı etnik

kökenden

gelenler

istiyorlarsa

kabul

edilmelidir

Diğer Toplam

Toplam 25,5 26,6 3,7 31,9 10,6 1,7 781

Cinsiyeti

Kadın 26,7 24,9 3,1 34,4 9,0 2,1 390

Erkek 24,3 28,4 4,3 29,4 12,3 1,3 391

YaĢı

17-24 28,1 22,2 3,5 32,7 12,3 1,2 171

25-34 25,3 25,3 1,9 34,4 11,7 1,3 154

35-44 26,3 23,1 5,6 34,4 8,1 2,5 160

45-54 20,4 33,3 3,4 31,3 9,5 2,0 147

>=55 26,8 30,2 4,0 26,2 11,4 1,3 149

Anadili

Türkçe 29,7 24,4 3,5 34,4 6,9 1,0 622

Farklı dil

kökenli olup

Türkçe

11,1 25,9 7,4 29,6 14,8 11,1 27

Kürtçe 7,2 33,7 1,2 21,7 33,7 2,4 83

Zazaca 8,0 40,0 8,0 16,0 20,0 8,0 25

Arapça 12,5 56,3 6,3 18,8 6,3 16

Kafkas-Balkan

Dilleri

12,5 25,0 12,5 25,0 25,0

8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 27,2 30,1 6,8 32,0 3,9 103

Doğu Anadolu 31,3 27,5 3,8 10,0 20,0 7,5 80

Ege 20,8 22,9 2,1 49,0 4,2 1,0 96

Güneydoğu

Anadolu

4,8 46,7

31,4 16,2 1,0 105

Ġç Anadolu 38,2 19,1 2,7 36,4 1,8 1,8 110

Karadeniz 44,3 18,9 2,8 28,3 4,7 ,9 106

Marmara 17,7 23,8 6,1 32,0 19,3 1,1 181

Doğum YerleĢim

Yeri

Köy, Bucak 24,8 28,1 5,2 26,1 13,1 2,6 153

Ġlçe ġehir

Merkezi

25,2 25,6 4,9 32,5 10,2 1,6 246

Ġl ġehir Merkezi 25,9 26,7 2,4 33,8 9,9 1,3 382

Hane

Büyüklüğü

1,00 16,7 23,3 6,7 30,0 20,0 3,3 30

2,00 31,3 18,8 5,4 30,4 12,5 1,8 112

3,00 31,7 19,4 3,9 32,8 10,6 1,7 180

4,00 24,8 30,7 3,2 34,4 5,5 1,4 218

5,00 20,2 33,6 3,4 27,7 15,1 119

6,00 20,0 32,9 2,9 32,9 8,6 2,9 70

7,00 20,8 20,8 4,2 41,7 12,5 24

8 + 17,9 35,7 21,4 17,9 7,1 28

En Son Bitirdiği

Okul

Okuryazar değil 6,3 52,1 25,0 8,3 8,3 48

Ġlkokul 20,0 33,2 5,8 30,0 10,0 1,1 190

Ġlköğretim-

Ortaokul

31,4 30,5 3,8 27,6 4,8 1,9 105

Lise ve dengi

okul

25,7 22,2 3,2 36,3 11,3 1,4 284

49

Yükseköğretim 33,8 16,2 3,2 31,2 14,9 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 23,0 23,0 1,6 39,3 13,1 61

Ev Kadını 25,0 33,1 3,5 29,7 5,2 3,5 172

Öğrenci 35,2 19,3 4,5 29,5 11,4 88

Köylü-Çiftçi 42,9 28,6 28,6 7

Güvencesi

Olmayan ĠĢler

10,3 43,6

25,6 15,4 5,1 39

SSK’lı ĠĢçi-

ÇalıĢan, SSK

Em.

30,7 22,9 3,9 33,0 8,9 ,6 179

Memur, ES

Emeklisi

25,0 18,5 4,3 34,8 16,3 1,1 92

Küç. Esnaf,

BağKur Em.

17,9 29,2 4,7 34,9 11,3 1,9 106

Özelde

Yönetici,

Serbest Meslek,

Büyük Esnaf

18,9 32,4 5,4 21,6 18,9 2,7 37

Hanedekilerin

Ġstihdam Oranı

0 Hiçbiri

çalıĢmıyor

27,8 22,8 3,8 31,6 10,1 3,8 79

% 1-24 22,9 29,7 2,5 28,8 13,6 2,5 118

% 25-49 22,4 29,3 4,5 34,1 8,3 1,4 290

% 50-74 30,3 25,2 3,4 30,3 9,7 1,3 238

% 75+ çalıĢıyor 23,2 17,9 3,6 33,9 21,4 56

KiĢi BaĢına

Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 11,8 33,3 2,0 41,2 7,8 3,9 51

100-199 20,9 36,0 1,4 31,7 7,2 2,9 139

200-299 29,6 27,8 2,8 26,9 11,1 1,9 108

300-399 25,8 29,7 3,9 28,9 9,4 2,3 128

400-499 26,9 19,4 5,6 36,1 12,0 108

500-599 33,7 23,6 3,4 32,6 4,5 2,2 89

600-699 26,2 26,2 4,8 33,3 9,5 42

700-799 29,6 22,2 7,4 18,5 22,2 27

800-899 33,3 9,5 47,6 9,5 21

900-999 19,0 23,8 33,3 23,8 21

1000+ TL 21,3 14,9 10,6 29,8 23,4 47

Toplam 199 208 29 249 83 13 781

3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir

“Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl

etkilenir?” sorusuna

% 26’sı olumlu etkileneceği,

% 24’ü bir etkisi olmayacağı,

% 48’i de olumsuz etkisi olacağı yönünde görüĢ belirtiyor.

25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl

etkilenir?

Sayı %

Türkçe zarar görmez, bilakis diğer anadilleri nedeniyle zenginleĢir 205 26,2

Türkçeye bir etkisi olmaz 193 24,7

Türkçeye bir miktar olumsuz etkisi olur 121 15,5

Türkçe giderek zayıflar 253 32,4

Diğer 9 1,2

Toplam 781 100,0

Gruplara göre bazı değiĢkenlikler görülmektedir:

Türkçe ve Kafkas+Balkan kökenli dil grupları,

Karadeniz, Ġç Anadolu ve Akdeniz olumsuz etkinin daha fazla olacağı kanaatini taĢıyor.

50

25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl

etkilenir?

Türkçe zarar

görmez, bilakis

diğer anadilleri

nedeniyle

zenginleĢir

Türkçeye bir

etkisi olmaz

Türkçeye

bir miktar

olumsuz

etkisi olur

Türkçe

giderek

zayıflar

Diğer Toplam

Toplam 26,2 24,7 15,5 32,4 1,2 781

Cinsiyeti

Kadın 24,9 26,4 14,6 32,6 1,5 390

Erkek 27,6 23,0 16,4 32,2 ,8 391

YaĢı

17-24 24,6 19,9 19,3 35,7 ,6 171

25-34 28,6 20,1 16,9 33,8 ,6 154

35-44 26,9 26,3 14,4 30,0 2,5 160

45-54 27,9 31,3 11,6 27,9 1,4 147

>=55 23,5 26,8 14,8 34,2 ,7 149

Anadili

Türkçe 18,8 24,4 17,8 37,9 1,0 622

Farklı dil kökenli

olup Türkçe

40,7 29,6 14,8 14,8

27

Kürtçe 72,3 18,1 3,6 4,8 1,2 83

Zazaca 36,0 40,0 16,0 8,0 25

Arapça 43,8 25,0 6,3 25,0 16

Kafkas-Balkan

Dilleri

12,5 50,0 25,0 12,5

8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 20,4 26,2 17,5 34,0 1,9 103

Doğu Anadolu 33,8 20,0 10,0 32,5 3,8 80

Ege 21,9 38,5 11,5 25,0 3,1 96

Güneydoğu

Anadolu

72,4 14,3 9,5 3,8

105

Ġç Anadolu 11,8 18,2 12,7 56,4 ,9 110

Karadeniz 10,4 13,2 26,4 50,0 106

Marmara 19,9 35,4 17,7 27,1 181

Doğum YerleĢim

Yeri

Köy, Bucak 23,5 27,5 12,4 33,3 3,3 153

Ġlçe ġehir

Merkezi

27,2 22,4 16,3 32,9 1,2 246

Ġl ġehir Merkezi 26,7 25,1 16,2 31,7 ,3 382

Hane Büyüklüğü

1,00 26,7 40,0 13,3 20,0 30

2,00 21,4 26,8 13,4 36,6 1,8 112

3,00 19,4 26,1 15,6 38,9 180

4,00 23,4 21,6 20,6 33,0 1,4 218

5,00 27,7 25,2 12,6 33,6 ,8 119

6,00 40,0 24,3 11,4 21,4 2,9 70

7,00 29,2 29,2 12,5 29,2 24

8 + 67,9 10,7 10,7 7,1 3,6 28

En Son Bitirdiği

Okul

Okuryazar değil 50,0 31,3 12,5 6,3 48

Ġlkokul 26,8 31,1 11,6 30,0 ,5 190

Ġlköğretim-

Ortaokul

21,0 23,8 14,3 40,0 1,0 105

Lise ve dengi

okul

25,4 24,6 18,3 30,6 1,1 284

Yükseköğretim 23,4 15,6 20,8 39,6 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 27,9 23,0 18,0 31,1 61

Ev Kadını 25,0 29,1 11,0 32,0 2,9 172

Öğrenci 14,8 17,0 21,6 44,3 2,3 88

Köylü-Çiftçi 14,3 14,3 42,9 28,6 7

Güvencesi

Olmayan ĠĢler

59,0 20,5 2,6 17,9

39

SSK’lı ĠĢçi-

ÇalıĢan, SSK

Em.

19,0 25,7 17,3 38,0

179

51

Memur, ES

Emeklisi

30,4 16,3 20,7 32,6

92

Küç. Esnaf,

BağKur Em.

30,2 34,9 13,2 21,7

106

Özelde Yönetici,

Serbest Meslek,

Büyük Esnaf

37,8 18,9 10,8 27,0 5,4 37

Hanedekilerin

Ġstihdam Oranı

0 Hiçbiri

çalıĢmıyor

24,1 27,8 13,9 32,9 1,3 79

% 1-24 32,2 24,6 11,0 30,5 1,7 118

% 25-49 25,2 26,9 16,2 30,3 1,4 290

% 50-74 25,6 18,1 19,3 36,1 ,8 238

% 75+ çalıĢıyor 25,0 37,5 7,1 30,4 56

KiĢi BaĢına Aylık

Hane Geliri

0-99 TL 45,1 23,5 11,8 19,6 51

100-199 36,0 23,7 12,2 25,2 2,9 139

200-299 29,6 21,3 12,0 36,1 ,9 108

300-399 27,3 22,7 17,2 31,3 1,6 128

400-499 17,6 23,1 18,5 39,8 ,9 108

500-599 15,7 28,1 12,4 43,8 89

600-699 16,7 23,8 26,2 33,3 42

700-799 14,8 40,7 18,5 25,9 27

800-899 23,8 9,5 23,8 38,1 4,8 21

900-999 14,3 19,0 23,8 42,9 21

1000+ TL 27,7 40,4 12,8 19,1 47

Toplam 205 193 121 253 9 781

3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz

“27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü

kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması

doğru mudur?” sorusunda halkın % 70’i “kapatılmaması” yönünde görüĢ bildirmektedir. 27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü

kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması

doğru mudur?

Sayı %

Bir sendika böylesi bir talep nedeniyle asla kapatılmamalıdır. 439 56,2

Bu tür durumlarda uluslararası sözleĢme ve antlaĢmalar esas alınmalıdır. 98 12,5

Ülke güvenliği söz konusu ise doğrudur, kapatılabilir 227 29,1

Diğer 17 2,2

Toplam 781 100,0

Bu konuda özellikle bölgeler arasında farklılaĢmalara rastlanıyor:

Güneydoğu, Marmara ve Ege Bölgesinde ikamet edenler anadilde eğitim talebi nedeniyle

sendikanın kapatılmasına karĢı çıkarken,

Karadeniz, Akdeniz ve Ġç Anadolu Bölgesinde ikamet edenler görece kapatılmayı

desteliyorlar.

27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü

kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması

doğru mudur?

Bir sendika böylesi bir

talep nedeniyle asla

kapatılmamalıdır.

Bu tür

durumlarda

uluslararası

sözleĢme ve

antlaĢmalar esas

alınmalıdır.

Ülke güvenliği

söz konusu ise

doğrudur,

kapatılabilir

Diğer Toplam

Toplam 56,2 12,5 29,1 2,2 781

Cinsiyeti

Kadın 54,9 13,1 29,7 2,3 390

Erkek 57,5 12,0 28,4 2,0 391

52

YaĢı

17-24 52,6 15,8 29,8 1,8 171

25-34 57,8 13,6 27,9 ,6 154

35-44 59,4 8,1 28,1 4,4 160

45-54 59,9 10,2 28,6 1,4 147

>=55 51,7 14,8 30,9 2,7 149

Anadili

Türkçe 52,1 12,5 33,4 1,9 622

Farklı dil

kökenli olup

Türkçe

51,9 18,5 29,6

27

Kürtçe 85,5 8,4 4,8 1,2 83

Zazaca 60,0 16,0 12,0 12,0 25

Arapça 62,5 18,8 12,5 6,3 16

Kafkas-Balkan

Dilleri

62,5 12,5 25,0

8

Ġkamet Bölgesi

Akdeniz 58,3 3,9 35,0 2,9 103

Doğu Anadolu 53,8 10,0 31,3 5,0 80

Ege 64,6 6,3 25,0 4,2 96

Güneydoğu

Anadolu

78,1 17,1 4,8

105

Ġç Anadolu 37,3 14,5 44,5 3,6 110

Karadeniz 31,1 22,6 45,3 ,9 106

Marmara 65,2 12,2 22,1 ,6 181

Doğum YerleĢim

Yeri

Köy, Bucak 57,5 10,5 26,1 5,9 153

Ġlçe ġehir

Merkezi

58,1 8,1 30,9 2,8 246

Ġl ġehir Merkezi 54,5 16,2 29,1 ,3 382

Hane

Büyüklüğü

1,00 66,7 6,7 26,7 30

2,00 50,9 16,1 30,4 2,7 112

3,00 56,1 10,0 33,3 ,6 180

4,00 50,0 15,1 31,2 3,7 218

5,00 58,0 14,3 26,1 1,7 119

6,00 67,1 10,0 21,4 1,4 70

7,00 62,5 33,3 4,2 24

8 + 75,0 10,7 10,7 3,6 28

En Son Bitirdiği

Okul

Okuryazar değil 72,9 14,6 8,3 4,2 48

Ġlkokul 63,7 8,4 25,8 2,1 190

Ġlköğretim-

Ortaokul

51,4 11,4 34,3 2,9 105

Lise ve dengi

okul

54,2 10,6 32,7 2,5 284

Yükseköğretim 48,7 21,4 29,2 ,6 154

Mesleği/UğraĢısı

ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 62,3 11,5 26,2 61

Ev Kadını 51,7 12,2 33,1 2,9 172

Öğrenci 40,9 14,8 40,9 3,4 88

Köylü-Çiftçi 42,9 14,3 42,9 7

Güvencesi

Olmayan ĠĢler

76,9 7,7 7,7 7,7 39

SSK’lı ĠĢçi-

ÇalıĢan, SSK

Em.

58,1 11,7 29,1 1,1 179

Memur, ES

Emeklisi

47,8 21,7 29,3 1,1 92

Küç. Esnaf,

BağKur Em.

68,9 7,5 22,6 ,9 106

Özelde

Yönetici,

Serbest Meslek,

Büyük Esnaf

59,5 10,8 24,3 5,4 37

Hanedekilerin

53

Ġstihdam Oranı

0 Hiçbiri

çalıĢmıyor

41,8 21,5 32,9 3,8 79

% 1-24 64,4 7,6 26,3 1,7 118

% 25-49 58,6 10,3 29,0 2,1 290

% 50-74 51,3 16,8 29,8 2,1 238

% 75+ çalıĢıyor 67,9 3,6 26,8 1,8 56

KiĢi BaĢına

Aylık Hane

Geliri

0-99 TL 76,5 7,8 13,7 2,0 51

100-199 64,0 9,4 23,0 3,6 139

200-299 61,1 8,3 29,6 ,9 108

300-399 50,0 17,2 27,3 5,5 128

400-499 50,9 13,0 36,1 108

500-599 47,2 15,7 34,8 2,2 89

600-699 38,1 21,4 38,1 2,4 42

700-799 55,6 7,4 37,0 27

800-899 47,6 14,3 38,1 21

900-999 42,9 23,8 33,3 21

1000+ TL 72,3 6,4 21,3 47

Toplam 439 98 227 17 781

54

4. SONUÇLAR ve ÖNERİLER

Bu araĢtırma, Türkiye’de halkın anadillerinin durumu ve anadillerine yönelik tutumlarını anlamak üzere

gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma 26 ilde 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere toplam 781 kiĢi

üzerinde yapılmıĢtır. Anket uygulananların büyük çoğunluğu Türkçe dillidir. Buna göre baba dili (% 80),

anne dili (% 79,8) ve kendi (görüĢülen kiĢi) dilinin (% 83,1) Türkçe olduğu görülmektedir. Bu bulgu,

Türkiye’de nüfusun büyük çoğunluğunun Türkçe anlayıp konuĢabildiğini göstermektedir. Yani Türkiye’de

egemen anadili, Türkçe’dir. Kalan % 17’lik pay içinde Kürtçe, % 11,3’lük oranıyla öne çıkmaktadır.

Kürtçe, Türkiye’de Türkçe’den sonra konuĢulan en yaygın anadilidir. Öte yandan, Kafkas ve Balkan

dillerinin (% 1,2) giderek yok oluĢ sürecine girdiği görülmektedir. AraĢtırmada tüm toplumsal çeĢitliliği

yansıtmak üzere değiĢik toplumsal kesimler içerilmiĢtir: ĠĢsiz, ev kadını, öğrenci, emekli, iĢçi, memur,

küçük esnaf, özel sektörde yönetici, serbest meslek sahibi, esnaf vd. Dolayısıyla Türkiye haritasının coğrafi

ve etnik/kimliksel çeĢitliliği, meslekler üzerinden simgelenmiĢtir. AraĢtırmamız, anadilleri üzerinden

kimlik/dil iliĢkisi ile sosyo-ekonomik ve siyasal tutumlar arasında çeĢitli bağlantıların olduğunu da

göstermektedir. Tek tek bulgular üzerinden gidilecek olursa, araĢtırma sonuçlarına göre Ģunlar ileri

sürülebilir:

Türkiye çok dilli bir toplum özelliği taşıyor. Bu bulgu, Cumhuriyetin katı ve tek tip değerlere

dayalı mirası ile günümüz gerçekliğinin örtüĢmediğini göstermektedir. Türkiye Ģu an itibariyle çok

dilli bir toplum olma özelliğini, konuĢulan birçok dilin gerçekliği nedeniyle açık biçimde

göstermektedir. Türkçeden sonra konuĢulan en yaygın dilin Kürtçe (% 11,3) olması, Kürtçe’nin

varlığının bilimsel bir ifadesidir. Zazacayı da (%3,2) buna katarsak, ülkemizde yaklaĢık % 15’lik

bir nüfus diliminin Kürtçe ve diyalektleri/lehçeleri ile kendilerini ifade ettikleri söylenebilir.

Egemen dil Türkçenin dıĢında konuĢulan diğer diller (Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Ermenice,

Rumca, Kafkas ve Balkan dilleri, Farsça ve Süryanice), birer anadili olarak hakim dilin karĢısında

bir zenginlik kaynağı olarak görülmesi gerekirken, resmi düzlemde tam aksine bir tehdit unsuru

olarak karĢılanmaktadır. Oysa bu araĢtırmada görüĢülen kiĢiler, böylesi bir tehdit bulunduğu

görüĢüne katılmamakta, farklı anadillerini ülkenin bölünmesi-parçalanmasına yol açabilecek bir

tehdit olarak algılamamaktadırlar. Ama bu algı, anadillerinde bir kayıp olmadığı anlamına

gelmemektedir.

Anadilleri önemli kayıplara uğruyor. Türkiye’nin kültürel ve insani değerlerinin önemli

öğelerinden olan Türkçe dıĢındaki anadilleri, tek kuĢakta % 17 azalmıĢ bulunuyor. Türkçe dıĢında

bir anadili olanlar anneleriyle % 72, eĢleriyle % 50 ve çocuklarıyla % 27 oranında anadilinde

iletiĢim kuruyor. Bu durum da her kuĢakta kaybın daha da arttığını gösteriyor. Anne-babalar % 21

oranında Türkçe dıĢında anadillere sahip iken, kendileri için bu oran % 16,9’a düĢüyor. Yani,

Türkçe dıĢındaki anadilleri kuĢaktan kuĢağa, yıldan yıla giderek erimektedir. Ġlginçtir,

anadillerinde tek kuĢakta kayıp en çok, Kürtçe (% 14, 43) ve Zazacada (% 24,23) değil, Balkan ve

Kafkas dillerinde (toplam % 38,46) yaĢanmaktadır. Ancak Kürtçe ile Zazacayı aynı kategoriye

koyarsak oranlar hemen hemen eĢitlenmektedir. Özcesi, hakim dil grupları dıĢındaki tüm

55

anadillerinin giderek kaybolduğu kestirilebilir. Acaba bu genel bulgu, Türkiye’de asimilasyon

politikalarının geldiği noktada baĢarısını mı gösteriyor? Ve yarattığı tahribatı mı?

Çiftdillilik bir gerçek olarak ortaya çıkıyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar anneleriyle

% 17 ve çocuklarıyla % 32 oranında çiftdil kullanıyorlar. Dolayısıyla görüĢülen kiĢilerin hem anne-

babaları hem de çocuklarıyla çiftdilli bir iletiĢim kurduğu gerçeğiyle karĢı karĢıyayız. Bu da

gösteriyor ki, anket sorularını yanıtlayan kiĢiler, üç kuĢak arasında bir “dilsel köprü” kurmaya

çalıĢmaktadır. Ama yine de yaĢlılara göre gençler, anadilini anlasa da konuĢamıyor. Yani yaĢ

gençleĢtikçe anadilinde konuĢabilme oranı geriliyor. Anadilini evde öğrenme oranının (% 95)

yüksekliği, konuĢamama ve haliyle yazamamanın önemli bir nedeni olabilir. Oysa anadilini okulda

sistemli bir Ģekilde öğrenme durumunda, anlama, konuĢma ve yazma edimlerinin birlikte

gerçekleĢmesi mümkündür. Dolayısıyla anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında, evde

öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı görülüyor. Türkçe eğitim alanların ancak %

25’i bunu baĢarabiliyor. O halde anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi

gerekmektedir. Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması, görmezden gelinmesi

bile kültürel dıĢlanmayı kendiliğinden yeterli bir gösterge haline getirmektedir. Burada eğitsel

donanım, altyapı ve deneyim de önemlidir. Nitekim Türkçe anadilli olanların sadece % 4’ü

okuryazar değilken bu oranın Zazaca (% 32), Kürtçe (% 24) ve Arapçada (% 19) oldukça yüksek

olması, kendi anadilini tam öğrenmede (özellikle yazmada) çok önemli bir engel oluĢturmaktadır.

Devletin oluĢturması gereken “yeni anadili eğitim politikası”nda bu tür handikapları mutlaka

hesaba katması gerekiyor. Ġnsanlar kendi anadillerinde yeterince okuryazar değilken bir baĢka dilde

yeterince nasıl okuryazar olabilirler acaba? Nitekim, eğitim seviyesi, istihdama katılım ve yapılan

iĢin güvenceli olup olmaması gibi durumlar açısından Türkçe dilli görüĢülen kiĢilerın açık ara

avantajlı konumda olması, bölgeler arası olduğu kadar diller arası da bir eĢitsizliğe iĢaret

etmektedir. O halde, fırsat ve olanaklar Türkçe dil topluluğu için daha iyi ve ileride ise, diğer dil

toplulukların dezavantajları nasıl ortadan kaldırılacaktır?

Halk anadillerine karşı duyarlı bir tutum sergiliyor. Halk anadillerine yöneticilerden,

politikacılardan ve devletten daha duyarlı bulunuyor. Halk, anadillerinin öğrenilmesi ve

öğretilmesini, büyük oranda (% 69’u) bir hak olarak görüyor ve saygıyla karĢılıyor. Dolayısıyla

halkın, devlete göre anadillerine karĢı daha hoĢgörülü olduğu söylenebilir. Burada ilginç bir bulgu

da, insanların özel ve duygusal yanlarıyla ilgilidir. Buna göre anket sorularını yanıtlayanların %

75’i çiftdilde duygulanmaktadır. Duygu durumlarında görüĢülen kiĢilerın % 25-30’u Türkçe, % 35-

46’sı anadillerinde duygulanmaktadır. GörüĢülen kiĢilerın % 41’i hesap yaparken Türkçeyi, %

46’sı da kafası karıĢık olduğunda anadilini kullanmaktadır. Burada görüĢülen kiĢilerın yarıya

yakını daha pratik, sorun merkezli ve gündelik hayata dönük bir iĢlem olan hesap yapmada

Türkçeyi kullanmaları, hakim dil Türkçenin gündelik hayatta “rasyonel araç” olarak kabul

edildiğini göstermektedir. Ama duygu dünyası ve özel hayat alanına girildiğinde görüĢülen

kiĢilerın anadillerine dönmesi, anadilinin kamusal hayattan giderek çekildiğini göstermektedir.

Nitekim Kürt Sorunu çerçevesinde insanların (özellikle Kürtlerin), bilhassa batı bölgelerinde

Kürtçe konuĢmaktan çekindiklerine bir iĢaret olabilir mi bu bulgu, tartıĢılabilir.

56

Halk, eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitime büyük ölçüde olumlu bakıyor. Eğitimde

anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda da nüfusun yarısı (% 48’i) olumlu görüĢ

bildiriyor, açıkça karĢı çıkanlar % 27 oranında kalıyor. Örneklemin % 69’u da anadilini öğrenmeyi,

konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi kayıtsız-Ģartsız doğal bir hak olarak görüyor. Bu oranın anne-

babasının ve kendisinin anadili Kürtçe olanlarda % 95’e, Balkan ve Kafkas kökenlilerde % 88’e

çıkması Ģunu gösteriyor: Türkçe dıĢındaki anadillerinde kayba uğrayanlar, anadillerinin

öğretilmesine daha sıcak bakıyor. Bu dil grupları, tehlikenin farkında ve önlem alınmasını

istiyorlar. Türkçe anadilindekilerin, Karadenizlilerin, öğrenci ve yüksek öğretim mezunlarının

anadillerinin öğretilmesine daha fazla karĢı çıkması, tek dillilik konusunda aĢırı milliyetçi bir tutum

almanın, giderek okuryazar kesimler içinde/arasında daha fazla sergilenmeye baĢlandığını

göstermektedir. Bu bulgudan hareketle, formel eğitim sisteminin, anadilleri konusunda duyarlılık

yaratmadığı, tam aksine katı bir önyargı oluĢturduğu sonucunu çıkarmak mümkün görünmektedir.

Anket sorularını yanıtlayanların, okullarda anadilinde seçmeli derslere büyük oranda olumlu

yaklaĢması, sadece % 25’inin karĢı çıkması ve buna karĢın % 16’sının tüm derslerin anadilinde

verilebileceğini belirtmesi, yine nüfusun konuya ne oranda demokratik yaklaĢtığının iĢareti olarak

değerlendirilebilir. Toplum kendi içinde anadilleri konusunda sert bir ayrım yapmamakta, hatta bir

miktar “melez deseni” bile savunmaktadır. Nitekim farklı anadil grupları ile evlilik, sınırlı da olsa

artma eğilimindedir. Ama yine de oran son derece azdır. 781 anne-babadan sadece % 1,2’sinin

baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evliyken, kendileri için bu oranın % 2,8’e çıkması sevindirici

olmakla birlikte yeterli olmadığı açıktır. Söz konusu oranın bu denli düĢük olması, farklı dil

gruplarının farklı etnik kimlik olarak algılandığı ve evlilik gibi yakın kan ve akraba iliĢkilerinden

uzak durulduğu Ģeklinde yorumlanabilir. Bu bulgunun, yurttaĢların farklılıklarına rağmen ortak

yaĢamı ve ortak geleceği açısından üzerinde ciddiyetle durulması ve çözüm üretilmesi gerektiği

açıktır.

Anadilini kullanmak hala kolay değil. Çünkü sorun çıkıyor. Anadiline karĢı ayrımcılık ve

baskılama oranının yüksekliği (% 43), hem bireysel hem de kurumsal bir ayrımcılığı ve Ģiddeti

göstermektedir. Burada bireyselden ziyade resmi engellerin daha fazla öne çıkması, devletin

oynadığı olumsuz rolü göstermektedir. Dolayısıyla sorunun kaynağı halk değil, devlettir. En fazla

sorun Kürtçede çıkmaktadır (% 53). Bu sorunun asıl kaynağı (% 21) yasal-siyasal alandadır.

Günlük hayatta ise yüksek eğitimlilerin Türkçe dıĢındaki anadillerinin kullanımına daha fazla

tepkisel bir tutum sergilemeleriyse, “bilinçli baskılama/ayrımcılık” mekanizmasını

düĢündürmektedir. Nitekim Türkçe dıĢında anadili olanların anadillerini en çok evde (özel alan)

konuĢtuğu görülmektedir (% 56.8). Sokakta ve her yerde konuĢanların toplam oranı % 5’i ancak

bulmaktadır. Demek ki, mevcut baskı, anadili Türkçe olmayanları özel alanlara hapsetme

doğrultusunda etkide bulunmaktadır. BaĢka bir ifade ile kamusal alan, farklı anadillerinin

kullanımına kapalıdır. Türkçe dıĢındaki anadillerinin en çok geleneksel an ve mekanlarda (ibadet,

bayram, akraba ziyareti vs.) ve en az kamusal alan ve etkinliklerde (alıĢveriĢ, iĢ yeri, okul, çeĢitli

kentsel mekanlar vs.) kullanılması, kamusal alanın anadillerine kapalılığının göstergelerindendir.

57

Sorunun kaynağı halk değil, devlet ve hükümettir. Dolayısıyla anadillerin öğretilmesi ve

anadilinde eğitim konusunda esas tıkanma ve çözümsüzlük halktan değil, devletten ve hükümetten

kaynaklanıyor. Devlet ve hükümetin, toplumsal gerçekliği dikkate alması gerekir. Halkın anadillere

iliĢkin algısı, devlet ve hükümetinkinden daha ileride görünmektedir. Zira okullarda bazı derslerin

Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine sadece % 28 karĢı çıkarken, kalan % 72 ise destek

vermektedir. Türkiye’de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına % 48’lik oran

“herkese sağlanması gereken bir hak” olarak bakmaktadır. Sadece % 27,7’lik bir kesim kesinlikle

karĢı çıkmaktadır. Yine eğitim öğretimde Türkçe dıĢındaki diğer anadillerine yer verilmesi ve

çiftdilli eğitim durumunda Türkçenin olumlu etkileneceğini (% 26), olumsuz etkileneceğini (% 48)

ya da etkisinin olmayacağını (% 24) ileri sürerken önemli oranda bir kaygıyı da dile getirmektedir.

Bu kaygırü, yetersiz bilgilendirme ve eğitimin yanı sıra son yıllarda etkisini arttıran milliyetçi

argümanlardan kaynaklandığı düĢünülebilir. Özellikle medyada yer alan milliyetçi dilin ve

farklılıkları ötekileĢtirici, dıĢlayıcı ve damgalayıcı tutumun bu konudaki rolü göz ardı edilemez.

Batı dillerinde eğitime teveccüh gösteriliyor. Batı dillerinde eğitime destek verenlerin oranı (% 33)

pek de yüksek görünmüyor. Bu bulgunun da son yıllarda artıĢ gösteren milliyetçi tutumla alakası

olduğu düĢünülebilir. Batı dillerinde eğitimde olumsuz yaklaĢanlar (%23) daha çok Karadeniz

bölgesinden ve köylü-çiftçi kategorisinde yer alan görüĢülen kiĢiler arasından çıkmıĢtır. Bu

bulgunun da kırsal kesimde ve Karadeniz bölgesindeki düĢünsel atmosferin anlaĢılması açısından

üzerinde durulabileceği açıktır. Öte yandan Batı dillerinde eğitime olumlu yaklaĢım oranı çok

yüksek olmamasına rağmen ülkemizde yabancı dille eğitim yapan özel okulların, yabancı dil

öğreten kurs ve dershanelerin giderek artması da ayrıca açıklanması gereken bir çeliĢki gibi

durmaktadır.

Anadillerinin eğitim ve öğretimine ilişkin yükümlülükler paylaşılmalıdır. Anadilinde eğitimin

nasıl ve kim tarafından sağlanması gerektiği konularında farklı görüĢler mevcuttur ve bu konuda

bir miktar kafa karıĢıklığı bulunduğu görülmektedir. % 27 bu iĢi devlete havale ederken, % 31,9 ise

devlet ile birlikte iĢe aile ve ilgili toplum örgütlerinin karıĢması gerektiğini ileri sürmektedir. ĠĢe

devletin yanı sıra toplum örgütlerini katan anlayıĢ, resmi politikaları bir bakıma eleĢtirmekte ve

yetersiz bulmaktadır. Dolayısıyla resmi yetkililerin, duyarlı eğitimcilerin ve eğitim örgütlerinin bu

konularda kamuoyunu (özellikle eğitimcileri ve aileleri) bilinçlendirici çalıĢmalar ve

sempozyumlar yapması, broĢürler hazırlaması; konuya ciddiyetle yaklaĢması gerektiği sonucu

çıkmaktadır. Çözümün, farklı kesimlerin ortak çalıĢmasını gerektirdiği açıktır.

Anadilinde eğitime yer verilebilmesi için yeni bir eğitim politikasının oluşturulması ve bunu

mümkün kılacak yasal kurumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekiyor. Bunun için;

a) Resmi dilin de pek çok kiĢi için anadili anlamı taĢıdığı unutulmadan Türkçe dıĢında anadili olan

kiĢilerin eĢit/adil bir eğitim alabilmeleri için sağlıklı politikalar üretilmelidir. Bunun için her

Ģeyden önce 1982 Anayasasının yerine temel hak ve özgürlükleri güvenceye alan, devleti

değil bireyin ve toplumun yararını korumayı amaçlayan yeni bir anayasa yapılmalıdır.

Anayasada eğitimle ilgili bölüm baĢta BM düzenlemeleri olmak üzere, eğitimi bir hak

olarak ele alan evrensel normlar dikkate alınarak yazılmalıdır. Eğitimde anadiline yer

58

verilmesine iliĢkin uluslararası sözleĢmeler çekince konulmadan imzalanmalı ve iç hukuk

buna göre yeniden düzenlenmelidir.

b) Milli Eğitim Temel Kanunu, Üniversite ve Yüksek Öğretim Kanunu ve Radyo ve

Televizyon Kanunu gibi düzenlemeler, çokdilli, çokkültürlü toplum gerçeği dikkate

alınarak yeniden düzenlenmelidir.

c) Türkiye’de kullanılan anadillerine iliĢkin bir veri tabanı oluĢturulmalıdır. Ardından farklı

dil topluluklarının, eğitim konusundaki talepleri saptanmalı, eğitimde anadiline yer

verilmesine iliĢkin çalıĢmalar bu bilgiler üzerinden yürütülmelidir.

d) Anadilinin öğretilmesi ve anadilinde eğitim için öğretmen sorunu, ders kitaplarının ve baĢkaca

eğitim-öğretim materyallerinin hazırlanması, eğitim-öğretimin yapılacağı okullardaki okul düzeni,

anadili Türkçe olan öğrencilere diğer anadilleri ve bunların eğitimi hakkında bilgi verilmesi, resmi

dilin hangi aĢamada devreye girmesi gerektiği gibi konular hakkında çalıĢmalara baĢlanmalıdır.

e) Milli Eğitim Bakanlığı eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda birinci

derecede sorumluluk üstlenmelidir. Kısa, orta ve uzun vadede yapılacak iĢler saptanarak

çalıĢmalara öncelik sırasına göre bir an önce baĢlanmalıdır.

f) Üniversitelerde ülkemizde kullanılan anadilleri ile ilgili anabilim dalları oluĢturulmalıdır.

g) Halk Eğitim Merkezlerinde çokkültürlü çokdilli eğitim ortamları ve olanakları

yaratılmalıdır.

h) Ders kitaplarında ve genel olarak müfredatta kadınlara, farklı dilsel, dinsel topluluklara ve

kültürlere yönelik ayrımcı ve küçük düĢürücü ifadeler ayıklanmalı, eĢitlikçi bir dil

yaratılmalıdır.

i) Ġnsan, Ģehir, köy ve coğrafi isimlerinin tarihi kültürel orijinine göre serbest bırakılmalı,

değiĢtirilmiĢ olan adlar tekrar tarihi adlarıyla adlandırılmalıdır.

j) Yerel dil ve kültürleri asimile edici YĠBO ve PĠYO gibi uygulamalardan vazgeçilmelidir.

k) Devlet eğitimde anadiline yer verme ve çiftdillilik konusunda yapacağı tüm çalıĢmalarda

ilgili toplum örgütleri, dil topluluklarının temsilcileri, üniversiteler ve eğitim sendikalarıyla

birlikte çalıĢmalıdır. Sendikamız bu konuda her türlü katkıyı sunmaya hazırdır.

Sonuç olarak artık asimilasyon politikalarının terk edilmesi gerekmektedir. Eğitim Sen resmi

dile değil, asimilasyona karĢıdır. Anadillerinin okullarda öğrenilmesi-öğretilmesi, tek baĢına

sorunu tümden çözmemekle birlikte anadili kaybını azaltmanın yollarından biridir. Anadili

ağırlıklı çift dilli eğitim, çok dilli eğitim vb. gibi konuların dikkate alınması; hem asimilasyonu

önlemek, hem de herkesin eĢit ve saygın bir Ģekilde kamu yaĢamına katılımını sağlamak için

önemlidir. Bu konuda dünyada uygulanmakta olan zengin bir deneyim bulunmaktadır. Bu

deneyimlerin de gösterdiği gibi eğitimde anadiline yer vermek ve çift dillilik ülke bütünlüğüne

zarar vermeden hayata geçirilebilmektedir. Biz eğitimde anadiline yer vermenin ülke

bütünlüğüne zarar vermeyeceğini aksine olumlu etkide bulunacağına inanıyoruz. Zira bu

59

konuda atılacak adımlar, yıllardır özlemini duyduğumuz barıĢ ortamının tesisine de büyük

katkı sunacaktır.

60

Ek 1

EĞİTİMDE ANADİLİNE YER VEREN ÇİFT DİLLİ-ÇOK DİLLİ ÜLKE ÖRNEKLERİ28

Almanya Almanya'da "Ulusal Uyum Planı" adı altında çiftdilli eğitimin gerekliliği yaklaĢımı kabul edilmiĢtir. Bazı

eyaletlerde ilkokuldan baĢlayarak haftada 3 ile 5 saat zorunlu anadili dersleri verilmektedir. Ortaöğretimin

ilk yılından itibaren uygulanacak olan "karĢılaĢtırmalı dil eğitimi" modelleri geliĢtirilmiĢ ve denenmeye

baĢlanmıĢtır.

Çin Ülkede çok sayıda farklı etnik grup bulunmakta ve yaklaĢık 140 farklı dil konuĢulmaktadır. 1984 yılında

"Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği Yasası" çıkarılmıĢtır. Bu yasayla bölgesel özerklik, bölgedeki dilin

korunması ve geliĢtirilmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Özerk bölgeler, o bölgedeki eğitim dili hakkında karar

alma yetkisine sahiptir. Azınlık mensubu öğrenciler kendi anadillerinin yanı sıra Çinceyi de öğrenmek

zorundadırlar.

Güney Afrika Bu ülkede ırk ayrımcılığına son veren yönetim değiĢikliklerinin ardından düzenlenen 1993 Anayasası ile

dile temel bir insan hakkı olarak bakılmıĢ ve çok-dillik ulusal bir zenginlik kaynağı olarak ele alınmıĢtır.

Bu anayasayla birlikte Ġngilizce ve Afrikaans dilinin yanı sıra dokuz farklı Afrika (yerel/kabile) dili resmi

dil olarak kabul edilmiĢtir. Güney Afrika'da eğitimin ilk beĢ yılı çocuğun kendi anadilinde yapılmakta,

ardından da Ġngilizce, Fransızca ya da Portekizce ile devam edilmektedir.

Bolivya Bolivya'da 1994'te yürürlüğe giren eğitim reformuyla eğitim sisteminin kapsamlı bir Ģekilde dönüĢtü-

rülmesi amaçlanmıĢtır. Bu doğrultuda ülkede Ġspanyolcanın yanı sıra Bolivya'nın 30 yerli dili bütün

okullarda hem dil dersi hem de öğretim dili olarak kullanılmaya baĢlanmıĢtır

İsviçre Ülkenin resmi ve ulusal dilleri, Almanca, Fransızca ve Ġtalyancadır. Romans dili de ulusal dil olarak kabul

edilmiĢtir. Ülke kantonlarının sınırı, konuĢulan dillere göre çizilmiĢtir. Bazı kantonlarda tek dil, bazılarında

da birden fazla dil kullanılmaktadır. Ġsviçre anayasasına göre, bölgeler dillere göre ayrılmakta, diller eĢit

statüde bulunmakta ve azınlık dilleri korunmaktadır.

İsveç Ġsveç 1976 yılında Ev Dili Reformu'nu yapmıĢtır. Bu reform, göçmen çocuklarının Ġsveç eğitim sistemine

katılmalarını zorunlu kılmakla birlikte isterlerse kendi dillerini öğrenme hakkına sahip olduklarını yasal

olarak kabul etmiĢtir. Anadili öğretiminin amacı, aktif bir biçimde yani sözlü ve yazılı olarak çocuklara

çiftdilliliğinin kazandırılmasıdır ve kültürel kimliğin iki yönlü geliĢtirilmesidir. Bu bakımdan Ġsveç, kültür

politikası ve çiftdilli eğitim açısından kıta Avrupa'sından farklı bir yapı göstermektedir.

Ġsveç eğitim sistemi, evde konuĢulan dili eğitimde de geçerli dil olarak kabul etmekte ve en az 5 kiĢilik

grup oluĢtuğunda anadili öğretimi vermeyi belediyelere bir yükümlülük olarak Ģart koĢmaktadır.

İsrail Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu (% 82) Musevi olmasına ve Ġbranice konuĢmasına karĢın ülkede oturan

Arap nüfusun (% 18) konuĢtuğu Arapçaya özel bir statü tanınmıĢtır. Arap azınlık ilk ve orta öğretimde

kendi ana dillerinde eğitim alırken ikinci dil olarak da Ġbraniceyi öğrenmek zorundadır.

Hollanda Hollanda'da bütünleĢme politikası ve anadili öğretimi yalpalayan bir geliĢim çizgisi izlemiĢtir. Hollanda

1980'de yabancıların kalıcı varlığını kabul ettikten sonra 1983 yılında yayımladığı "Azınlıklar Notası"yla

resmi görüĢlerini kamuoyuna açıklamıĢtır. Ülkedeki tüm azınlık gruplarının eĢit ve tam geliĢme

imkanlarının olduğu bir toplumun kurulması amacı benimsenmiĢtir. Bir yandan göç sınırlandırılırken öte

yandan da azınlıkların entegre olması hızlandırılmaya çalıĢılmıĢtır. 1980'lerin ortalarından itibaren hükümet

bir yandan anadili eğitimini saat olarak azaltmıĢ, öte yandan iĢlevlerini yeniden belirlemiĢtir.

28

Burada sunulan ülke örneklerinin daha kapsamlı bir sunumu Eğitim Sen Anadili BroĢüründe yer almaktadır.

61

ABD Ülkede nüfusun dörtte biri tarafından konuĢulan Ġspanyolca, eğitimde ikinci dil olarak yer bulmaktadır.

ABD'de anadili Ġspanyolca olan çocuklara yönelik okullar vardır. Bu okullarda Ġngilizce ve Ġspanyolca

olmak üzere her sınıfın devam ettiği iki eğitim grubu bulunmaktadır. Her grupta söz konusu dilde (Ġngilizce

veya Ġspanyolca) eğitim veren bir öğretmen ve bir öğretmen yardımcısı vardır.

Kanada Ġngilizce ve Fransızca, ülkenin resmi dilleridir. Quebec eyaletinde ağırlıklı olarak Fransızca

konuĢulmaktadır. Ülke çiftdillidir. Resmi dilin yanı sıra isteyen kendi anadilinde öğretim veren okul açma

ve hizmet isteme hakkına sahiptir. Bu hak anayasayla korunma altına alınmıĢtır. 20 civarında olan diğer

azınlık dilleri korunma altındadır. Kanada'da Fransızca eğitim veren okullarda üç model uygulanmaktadır.

Bunlardan ilki, okul öncesinde ya da ilköğretimde baĢlayan erken eğitimdir. Ayrıca 4. veya 5. sınıflarda

baĢlayan ve 7. sınıfta baĢlayan olmak üzere iki ayrı model daha vardır.

Fransa Fransa'da okullar çokdillidir. Ülkedeki azınlık dilleri de özel ve resmi okullarda okutulmaktadır. Azınlık

dillerini özel okullarda isteyen öğrencilere öğretilmesi anaokulundan itibaren serbesttir. Örneğin Bask ve

Alsace-Mosell bölgelerinde, isteyen anaokulları ve ilkokullar eğitimlerini tamamen Bask veya Alsace

dilinde verebilirler. Orta öğretimde de durum aynıdır. Devlet bu sisteme mali katkı yapmakla yükümlüdür.

Bask bölgesinde Bask dili, bölgede % 70 oranında devlet, % 30 oranında anne-babalar tarafından finanse

edilmektedir. Devlet okullarında veya devletle sözleĢmeli okullarda bu dersler, haftada iki saatle sınırlıdır.

Çiftdilli denilen türde her düzeyde (ana, ilk, orta düzeyde) okullarda ise, 31 Temmuz 2001 tarihli idari

karar gereği derslerin yarısı Fransızca, yarısı azınlık dilinde okutulur.

Belçika Federatif bir ülke olan Belçika'nın üç resmi dili vardır: Fransızca, Flamanca (Felemenkçe) ve Almanca.

Nüfusun çoğunluğunu Flamanlar ve Fransızlar oluĢturmaktadır. Belçika'da dil grupları özerktir. Bu nedenle

üç topluluk (Flamanya, Valonya ve Brüksel), özellikle eğitim ve kültür konularında kararlarını tümüyle

kendileri almaktadır. Brüksel okullarında Fransızca konuĢanlar için Flamanca, Flamanca konuĢanlar içinse

Fransızca öğrenmek zorunludur.

Hindistan Hindistan, 22 eyalet ve merkezi hükümete bağlı dokuz idari bölgeden oluĢmaktadır. Nüfusun büyük ço-

ğunluğu (% 83) Hindulardan ve diğer yerel gruplardan (Müslüman, Hıristiyan, Sih, Budist) oluĢmaktadır.

Ülkede 872 dolayında dil ve lehçe konuĢulmaktadır. Tüm eyaletlerde Ġngilizce resmi dil olarak

kullanılmakla birlikte çoğu eyalette Hintçe de resmi dil olarak kullanılmaktadır. Ülke, dünyada en fazla

farklı dil ve kültürü bir arada bulunduran ülkedir.

İspanya 1978 Ġspanyol Anayasası'nın 3. maddesi Kastilya dilinin resmî Ġspanyolca olarak tanındığı karara

bağlanmakta, fakat Kastilya dili dıĢında diğer Ġspanyol dillerinin kurulacak özerk bölgelerin statüleri

uyarınca ikinci resmi dil olarak tanınması da kabul edilmektedir. 3. madde Ġspanya'nın bu dilsel

çeĢitliliğinin kültürel bir miras olduğunu belirterek bu mirasın korunmasına ve saygı gösterilmesine de yer

vermektedir. Bu bağlamda bugün Ġspanyol Anayasası'nda tarihsel milliyet olarak adlandırılan ve diğer 14

bölgeden daha geniĢ özerkliklere sahip olan Katalonya, Bask Ülkesi ve Galiçya'da bölge halkının dili ikinci

resmi dil statüsündedir. Eğitim de bu özerk bölgelerin yetki alanında olan bir konudur ve her üç bölgede de

anadilinde eğitim-öğretim mevcuttur.

Katalonya'da 1983'te çıkarılan "Katalan Dilinin NormalleĢtirilmesi Yasası" bölgede eğitimi iki temel ilkeye

dayandırmaktadır. Bu ilkelerden ilki, eğitim dilinin serbestçe seçilebilmesi, ikincisiyse, dil üzerinden bir

ayrımcılığa gidilmemesidir. Öğretmenler her iki resmî dili de bilmek zorundayken, öğrenciler istedikleri

dilde eğitim alma konusunda serbest olacak; fakat eğer Katalanca müfredatı seçtilerse Ġspanyolcayı, eğer

Ġspanyolca müfredatı seçtilerse Katalancayı zorunlu ders olarak alacaklardır. Diğer yandan öğrencilerin

genellikle Ġngilizce ya da Fransızca dillerinden birini öğrenmeleri de teĢvik edilecektir. Katalonya, 1998'de

Katalonya Parlamentosu'nun çıkardığı Katalan Dil Yasasının amacı ise okullarda ve kamusal hizmetlerde

kullanılan Kata-lancayı uyumlaĢtırmak, medyada ve kültürel faaliyetlerde Katalancanın daha fazla

kullanılmasını ve Katalan-canın sosyo-ekonomik alanda fiili olarak kullanımını geliĢtirmek ile tüm

anayasal ve diğer yasal sınırlamalara rağmen Katalonya'da Katalanca ile Ġspanyolca arasında tam bir eĢitlik

sağlamaktır. Eğitim alanında tüm çocukların ilkokulu bitirdiklerinde iki resmî dili de konuĢuyor olmaları

62

hedeflenmektedir; fakat Katalanca hem devlet okullarında hem de özel okullarda müfredatın "normal" dili

olacaktır. Aslında anne-babaların hâlâ çocuklarının hangi dilde ders göreceğini seçme hakkı vardır. Oysaki

yasada kullanılan "normal" tanımı hem 1983'te hem de bu yeni yasada geçerli olan dilsel seçim üzerinde

yapılabilecek bir ayrımcılık yasağını dolaylı olarak çiğnemektedir. Yine 1998 yasası, üniversitelerin her

alanda Katalanca kullanımını desteklemesini öngörmektedir.

Bask Ülkesi'nde Bask Özerklik Statüsü'nün 6. maddesi, Baskçanın aynen Ġspanyolca gibi Bask Ülkesi

Özerk Topluluğu'nun resmî dili olduğunu ve tüm yerleĢiklerin her iki dili de bilme ve kullanma hakları bu-

lunduğunu, Özerk Topluluk kurumlarının iki dilin kullanımının garantisi olacağını, kimsenin dil üzerinden

bir ayrımcılığa maruz bırakılamayacağını hükme bağlamaktadır. 1982'de çıkarılan Bask Dilinin

Normalizasyonu Yasası bugün de bölgede geçerli olan eğitim sisteminin temelidir. Bu eğitim sistemine

göre Bask Ülkesi'nde dört dilsel model üzerinden eğitim verilmektedir. Öğrenci velilerine ilk ve orta

öğretimde bu dört modelden birini seçme hakkı tanınmaktadır.

63

Kaynakça

Alpay, Necmiye (2004), Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul.

Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1,

Eğitim Sen, Ankara.

Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili

Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.

Andrews, P. A. (1992) Türkiye’de Etnik Gruplar. Ġstanbul:Ant.

Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok,

pg 14, 20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf

Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen

Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.

Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG.

CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA.

Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili

Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara.

Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara.

Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1-, 2010, Ankara.

Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara.

Ersanlı, BüĢra (2009), İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu, ĠletiĢim (3. baskı),

Ġstanbul.

Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler

Kitabı, Eğitim Sen, Ankara.

Eyüboğlu, Ġsmet Zeki (1993). Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi. Ġstanbul: Der Yay.

Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2

Bildiriler Kitabı, Ankara.

GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve

Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul.

Ġnal, Kemal, “Boykot, anadilinde eğitim ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010.

Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık Hakları, Ütopya, Ankara.

Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010.

ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”,

Tarih Vakfı.

Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens

the Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011,

http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf