1

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ & ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΥ

ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

ΚΑΤ'ΕΠΙΛΟΓΗ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ

Ε.Θ.. ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ (6Ο ΕΞΑΜΗΝΟ)

∆Ι∆ΑΣΚΟΝΤΕΣ:

Γ.ΚΟΝΤΟΡΟΥΠΗΣ - Ι.ΤΡΙΠΙ∆ΑΚΗΣ − Ε.ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:

"ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑ∆ΕΙΞΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ"

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΣΕλ. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ−ΦΩΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

3

2. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΩΝ

8

3. O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑ∆ΕΙΞΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ

11

4. Η ΣΧΕΣΗ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

13

5. Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

15

66..

ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ

20

7. Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

22

8. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ.

29

8.1. Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ.

29

9. Ο ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΚΩΝ

33

10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

36

3

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ−ΦΩΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Το φως είναι το πιο ελαφρύ, ευµετάβλητο και ευπροσάρµοστο περιβαλλοντικό υλικό και γι' αυτό, το πιο αποτελεσµατικό στην αλλαγή της αντίληψής µας για τους χώρους και τις εµπειρίες που ζούµε.

LLLaaasss VVVeeegggaaasss BBBooouuullleeevvvaaarrrddd,,, NNNeeevvvaaadddaaa TTTooowwweeerrr ooofff PPPiiizzzaaa,,, III tttaaalllyyy

Η εποχή που το φως θεωρείτο απλά ένα µέσο για τη συµβατική οπτική επαφή

µε το περιβάλλον µας προς κάλυψη µόνο λειτουργικών αναγκών, έχει περάσει, αφήνοντας στη θέση της µια νέα περίοδο, που θα µπορούσε να ονοµαστεί, περίοδος οπτικής χειραφέτησης του φωτισµού αφού αντί αυτός να έχει πια το ρόλο της πιστής απόδοσης-αποµίµησης της πραγµατικότητας γίνεται παραδόξως, λόγω του άϋλου χαρακτήρα του, το βασικό υλικό σύνθεσης µιας νέας παραγωγής εικόνας και µιας νέας απεικόνισης των πραγµάτων γύρω µας. Ο φωτισµός αναδεικνύεται λοιπόν σε µέσο έκφρασης, αίγλης πολιτισµού και καταξίωσης των ανθρωπίνων δηµιουργηµάτων, αναδεικνύοντας διαχρονικές ιδιαιτερότητες και αξίες.

PPPaaarrriiisss,,, FFFrrraaannnccceee ΑΑΑκκκρρρόόόππποοολλληηη,,, ΑΑΑθθθήήήνννααα

4

Το φως είναι απαραίτητο στην ανθρώπινη ψυχοσωµατική ισορροπία. Ρυθµίζει τη διάθεση µας και επιδρά στην ποιότητα της ζωής µας. Το τεχνητό φως πρέπει να προσεγγίζει τη φυσική φωτεινότητα ώστε να µη γίνεται επιθετικό. Tο άσχηµα κατανεµηµένο φως, µε υψηλές αντιθέσεις στην φωτεινότητα, ή ακατάλληλο χρωµατικό αποτέλεσµα µπορεί να επιδράσει αρνητικά στην ψυχολογική κατάσταση του ανθρώπου και να προκαλέσει δυσφορία και κατάθλιψη.

MMMiiiaaammmiii IIInnnttteeerrrnnnaaatttiiiooonnnaaalll AAAiiirrrpppooorrrttt,,, MMMiiiaaammmiii,,, FFFlllooorrriiidddaaa

Το φώς πρέπει να ανταποκρίνεται στην αυξανόµενη πολυπλοκότητα του νέου προτύπου συµπεριφοράς και των τεχνολογικών εξελίξεων του 21ου αιώνα.

Ο χώρος στο µέλλον θα είναι έξυπνος, τεχνολογικά εξελιγµένος, το περιβάλλον θα φωτίζεται µε διαδραστικά και πολυχρηστικά συστήµατα φωτισµού ικανά να εδραιώσουν µια νέα σχέση ανάµεσα στον άνθρωπο, το φως και τα αντικείµενα.

SSShhhiiinnnjjjuuukkkuuu DDDiiissstttrrriiicccttt,,, TTToookkkyyyooo,,, JJJaaapppaaannn Τeeerrrmmmiiinnnaaalll AAAeeerrrooopppooorrrttt AAArrrgggeeennntttiiinnnaaa,,, BBBuuueeennnooosss

AAAiiirrreeesss,,, AAArrrgggeeennntttiiinnnaaa

5

Γι’ αυτό το λόγο το φως θα γίνει πολυλειτουγικό, διαδραστικό (interactive),

έξυπνο. Το φως, καθώς γίνεται πολυλειτουργικό, συνεισφέρει στην υπέρβαση της µεταβλητής «χώρος». Στην πραγµατικότητα, όταν σε κάποια στιγµή οι τόποι δραστηριότητας δεν θα είναι πια σαφώς διαχωρισµένοι, οι διάφορες ηµερήσιες δραστηριότητες θα απαιτούν ευέλικτες φωτιστικές τεχνολογίες ικανές να προσαρµοστούν στις υποκειµενικές και µεταβαλλόµενες συνθήκες.

EEEvvveeennniiinnnggg iiinnn GGGhhheeennnttt ,,, BBBeeelllgggiiiuuummm MMMooouuulll iiinnn RRRooouuugggeee,,, PPPaaarrr iiisss,,, FFFrrraaannnccceee

Με αυτό τον τρόπο το φως πρέπει να γίνεται αντιληπτό ως φορητό, ρυθµιζόµενο, ευέλικτο και µετατρεπόµενο, ώστε να δηµιουργεί ένα περιβάλλον ταιριαστό στις επιθυµίες, τη δηµιουργικότητα, βασισµένο στις ιδιαίτερες ατοµικές απαιτήσεις στις διαφορετικές στιγµές της ηµέρας.

ΗΗΗ ΛΛΛεεεωωωφφφόόόρρροοοςςς τττωωωννν ΘΘΘηηηβββώώώννν,,, ΑΑΑίίίγγγυυυπππτττοοοςςς

Το έξυπνο φως είναι ένα προγραµµατισµένο φως που λειτουργεί ακόµη και όταν δεν ελέγχεται άµεσα. Είναι το φως που µπορεί να υπολογίζει την ένταση του φυσικού φωτισµού και συνεχώς να προσαρµόζεται. Είναι το φως που ανάβει και σβήνει σε δεδοµένες στιγµές, που ενεργοποιεί συστήµατα εκτάκτου ανάγκης σε περίπτωση blackout, που µπορεί να ελέγχεται από προγράµµατα αυτόµατης ρύθµισης. Αυτοί οι τρόποι λειτουργίας δεν δηµιουργούν βέβαια άµεση αίσθηση φυσικής άνεσης, αλλά σχετίζονται περισσότερο µε θέµατα ασφάλειας και εξοικονόµησης ενέργειας, που είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας και ένα από τα βασικά κριτήρια επιλογής του σωστού φωτισµού.

6

Το διαδραστικό (interactive) φως είναι το φως που επικοινωνεί µε τον άνθρωπο, εδραιώνει µια σχέση µαζί του και χειρίζεται τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του όλη την ώρα. Αντιδρά στα σήµατα που λαµβάνει, απευθείας από τον άνθρωπο, µε µηχανικό ή ηλεκτρονικό ή φυσικό τρόπο. Το φως µπορεί να εµπεριέχει δυο αντιφατικές εκφράσεις: µπορεί να είναι έντονο ή αδύνατο, διάχυτο ή συγκεντρωµένο, άσπρο ή έγχρωµο, να αλλάζει σε κάθε στιγµή ώστε να επιτυγχάνεται η επιθυµητή περιβαλλοντική αρµονία.

ΚΚΚαααλλλλλλιιιµµµάάάρρρµµµαααρρροοο ΣΣΣτττάάάδδδιιιοοο,,, ΑΑΑθθθήήήνννααα

Ο φωτισµός µπορεί να κάνει τη διαφορά στο πως αισθανόµαστε για το χώρο

µας. Μας βοηθάει να εκτελούµε δραστηριότητες εύκολα, να αισθανόµαστε ασφάλεια και άνεση και να απολαµβάνουµε το σπίτι ή τον χώρο της δουλειάς µας σε όλες του τις µικρές αλλά και σηµαντικές λεπτοµέρειες. Ο φωτισµός επίσης προσθέτει οµορφιά και «δράµα» σε ένα δωµάτιο. Μπορεί να κάνει ένα µικρό δωµάτιο να φαίνεται ευρύχωρο και άνετο και να προσδώσει θαλπωρή και ζεστασιά σε ένα µεγάλο. Μπορεί να δηµιουργήσει την κατάλληλη ατµόσφαιρα για διασκέδαση ή να µας γεµίσει µε ένα συναίσθηµα γαλήνης και ξεκούρασης µετά από µια κοπιαστική µέρα. Εν κατακλείδι ο φωτισµός µε πολλούς τρόπους µπορεί να µεταµορφώσει κυριολεκτικά έναν χώρο παραµένοντας φθηνός σε σχέση µε τις άλλες παραµέτρους του εξοπλισµού και της διακόσµησης.

BBBeeedddrrroooooommm ––– LLLiiivvviiinnnggg rrroooooommm

7

Υπάρχει µια άποψη ότι το φως προκύπτει από την τεχνολογική εξέλιξη γύρω

από τους λαµπτήρες. Η ιστορία της εξέλιξης της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη, έχει δείξει ότι µεταφερόµαστε από τη φωτιά, στο κερί, στο λαµπτήρα πυράκτωσης, στο συµπαγή λαµπτήρα φθορίου, στο Microlight, στο LED.

Μετακινούµαστε, δηλαδή, από τις υψηλές θερµοκρασίες της φωτιάς, στις χαµηλές δροσερότερες θερµοκρασίες των LED, από την υψηλή κατανάλωση ηλεκτρισµού των λαµπτήρων πυράκτωσης, στα λίγαWatts των Microlight. Το µονοπάτι της τεχνολογίας, δηλαδή, µας οδήγησε στη δυνατότητα να ακουµπάµε το φως, να ερχόµαστε σε επαφή µαζί του και µε άλλες αισθήσεις, εκτός από την όραση.

Τα τελευταία χρόνια, ο φωτισµός έχει γίνει αντικείµενο αυξανόµενου

ενδιαφέροντος, εξαιτίας της συγκυρίας νέων φαινοµένων όπως το ανανεωµένο ενδιαφέρον στην αστική διακόσµηση, ειδικά στα ιστορικά κέντρα ή σε αυτά µουσειακού ενδιαφέροντος στα ανησυχητικά ζητήµατα που σχετίζονται µε την ασφάλεια στις πόλεις, στην τάση επιστροφής σε ζωντανούς αστικούς και εξωτερικούς χώρους ως τόπους συναναστροφής και χαλάρωσης.

Γιαυτό το φως είναι το πιο κατάλληλο να αναδειχθεί ως το υλικό κατασκευής µε το οποίο δίνει κανείς µορφή, οµορφιά, ευχαρίστηση και άνεση σε όλες τις καθηµερινές µας δραστηριότητες, συµµετέχοντας στη δηµιουργία ενός γενικού πλαισίου ζωής των σύγχρονων ανθρώπων.

Το ενδιαφέρον για τον αστικό φωτισµό άρχισε να γίνεται έντονο τόσο από το

ρυθµιστικό πλαίσιο φωτισµού της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, όσο και από δηµοσιεύµατα του πνευµατικού κόσµου της χώρας που είναι ευαισθητοποιηµένος σε θέµατα φωτισµού ιστορικών κυρίως χώρων.

ΚΚΚααατττοοοιιικκκίίίααα σσστττοοο ∆∆∆ιιιόόόνννυυυσσσοοο ΑΑΑττττττιιικκκήήήςςς

8

2.ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΩΝ.

Ο εξωτερικός φωτισµός των κτιρίων αποτελεί υπαρξιακή ανάγκη γι' αυτά, εάν

αναλογιστεί κανείς πόσο σηµαντική και δύσκολη, πολλές φορές, αποδεικνύεται η διεκδίκηση µιας περίοπτης θέσης στο αστικό νυκτερινό τοπίο, το εξαιρετικά φορτωµένο µε άτσαλα υπερφωτισµένες βιτρίνες και ατάκτως εριµµένες φωτεινές επιγραφές όλων των χρωµατικών συνδυασµών και βαθµίδων λαµπρότητας.. Ιδιαίτερα δύσκολο αποδεικνύεται µάλιστα το εγχείρηµα αυτό αν τα πολιτιστικά δεδοµένα του κτιρίου, ή η ίδια η χρήση ή και ο τύπος του κτιρίου επιβάλλουν µία πιο συγκρατηµένη αντιµετώπιση του φωτισµού.

Ο φωτισµός όψεων κτιρίων διαφοροποιείται σύµφωνα µε τις ιδιαιτερότητες του κτιρίου από κάθε άλλο αντικείµενο φωτισµού και δεν επιδέχεται καµία τυποποίηση. Έτσι ο φωτισµός γίνεται µοναδικό στοιχείο της νυκτερινής ταυτότητας ενός κτιρίου και πρέπει να διαθέτει εικαστική αξία για να προσελκύσει το ενδιαφέρον των παρατηρητών, το οποίο προκαλείται µόνον όταν ο φωτισµός είναι αποτέλεσµα εφαρµογής ανάλογου σχεδιασµού µε κύρια χαρακτηριστικά την εκκίνηση της πρότασης φωτισµού από την αρχιτεκτονική του σύλληψη που αποτυπώνεται στο κτίριο και την αφαιρετική του προέκταση σε µια νυκτερινή οπτασία-ιχνηλασία σύγχρονη µιας εικόνας που θα ανατείλει πλήρης το άλλο πρωί. Σε καµία περίπτωση όµως η νυκτερινή εκδοχή του κτιρίου δεν πρέπει να ακυρώνει την ηµερήσια εντύπωση. Ο νυκτερινός φωτισµός πρέπει να διαδέχεται τον ηµερήσιο, εµπνευσµένος από αυτόν και υπηρετώντας έτσι την ανάγκη για χρονική συνέχεια και αλληλουχία.

AAAuuussstttrrriiiaaannn GGGaaarrrdddeeennn aaattt TTTwwwiiillliiiggghhhttt,,, VVViiieeennnnnnaaa,,, AAAuuussstttrrriiiaaa

9

Η σύγχρονη τεχνολογία φωτιστικού εξοπλισµού είναι σήµερα σε θέση να υποστηρίξει τον πιο φιλόδοξο σχεδιασµό φωτισµού όψεων κτιρίων. Αρκεί κανείς να µπορεί να δεχτεί τα νέα ερεθίσµατα µε τα οποία και αυτή µπορεί να εµπλουτίσει το πνεύµα του µελετητή υποκαθιστώντας το ένυλα. Τα φωτιστικά σώµατα παύουν σήµερα να συνιστούν µορφολογικό ιδίωµα της νυκτερινής όψης του κτιρίου. Αντίθετα ενσωµατώνονται αφανώς στο κέλυφος του κτιρίου και υποδηλώνουν την παρουσία τους µόνον µε το φως που απλώνουν πάνω στις επιφάνειες του κτιρίου. Ένα φως του οποίου η ποιότητα πρέπει να συνάδει προς τις οπτικές ιδιότητες των υλικών που καταυγάζει για να ζωντανέψει είτε µε τη διαφοροποίηση της χροιάς είτε µε την υπογράµµιση µιας γεωµετρίας από σκιάσεις είτε ακόµη και µε τον τρόπο διαβάθµισης των λαµπροτήτων σε µία επιφάνεια που αποκτά έτσι δυναµική, εν αντιθέσει προς την εξουδετέρωση που θα υφίστατο από έναν διάχυτο οµοιογενή φωτισµό εκ του µακρόθεν. Η αρχιτεκτονική της εποχής µας δεν αφήνει µεγάλα περιθώρια για υιοθέτηση παρωχηµένων συµβατικών λύσεων φωτισµού.

AAAbbbaaassstttiii dddeee BBBuuueeennnooosss AAAiiirrreeesss... BBBuuueeennnooosss AAAiiirrreeesss,,, AAArrrgggeeennntttiiinnnaaa

10

Ο φωτισµός ενός κτιρίου συµβάλλει στη ανάδειξη της αισθητικής του κτιρίου και της υφής των υλικών του. Κτίρια µε ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και ιστορική αξία, µουσεία, εκκλησίες, µνηµεία κτλ., αναδεικνύονται µε τον τεχνητό φωτισµό που αποτελεί ένα πολύ αποτελεσµατικό εργαλείο στην υπηρεσία της αρχιτεκτονικής.

LLLaaa DDDeeefffeeennnssseee BBBuuusssiiinnneeessssss DDDiiissstttrrriiicccttt,,, PPPaaarrriiisss,,, FFFrrraaannnccceee PPPaaarrrllliiiaaammmeeennnttt aaattt NNNiiiggghhhttt,,, LLLooonnndddooonnn,,, UUU...KKK...

CCCiiitttyyy ooofff LLLiiifffeee,,, HHHooonnnggg KKKooonnnggg,,, CCChhhiiinnnaaa LLLooowwweeerrr MMMaaannnhhhaaattttttaaannn,,, NNNeeewww YYYooorrrkkk,,, UUU...SSS...AAA...

11

3. O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑ∆ΕΙΞΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ. Τα ιστορικά κτίρια αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της πολιτιστικής κληρονοµιάς, καταλαµβάνοντας συνήθως εξέχουσες θέσεις µέσα στο δοµηµένο περιβάλλον. Τα οικοδοµήµατα αυτά αποτελούν πόλο έλξης του ενδιαφέροντος του κοινού είτε όταν πρόκειται για µνηµεία της πολιτιστικής κληρονοµιάς είτε για κοινόχρηστους χώρους και δηµόσια κτίρια−πλατείες, δηµαρχεία, τράπεζες κ.α.− είτε ιδιωτικά κτίρια εµπορικού ή άλλου χαρακτήρα. Το ενδιαφέρον του θεατή γίνεται πιο έντονο κατά τις νυχτερινές ώρες, όταν τα ιστορικά αυτά κτίρια φωταγωγούνται. Η πρακτική της φωταγώγησης των ιστορικών κτιρίων είναι σχετικά σύγχρονη και προκύπτει από την γενικότερη κοινωνική διάθεση για δηµιουργία σηµείων έλξης του θεατή κατά τις ώρες αυτές που τόσο η ψυχολογία του όσο και η διάθεση του είναι διαφορετική. Είναι γνωστό ότι ο τεχνητός φωτισµός λειτουργεί ως µέσο ψυχολογικής επιβολής του θεατή και µπορεί να δηµιουργήσει ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήµατα. Το σηµαντικό αυτό χαρακτηριστικό του έχει µεταφραστεί τόσο στην τέχνη όσο και στο θέατρο, όπου η δηµιουργία "κλίµατος", µε την απόδοση των αντικειµένων ή του περιβάλλοντος φωτισµένα µε ένα συγκεκριµένο τρόπο, προκαλεί συναισθήµατα ασφάλειας, ευχαρίστησης, χαλάρωσης ή φόβου, δυσαρέσκειας, προσµονής κ.α. Η δηµιουργία "κλίµατος" µέσω του τεχνητού φωτισµού µπορεί να µεταφερθεί στην ανάδειξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού ως µέθοδος για να δώσει έµφαση και να υπογραµµίσει αξίες του κτιρίου. Το αποτέλεσµα αυτής της δηµιουργίας είναι η ανάδειξη των πνευµατικών, πολιτιστικών, διδακτικών, πολεοδοµικών, λειτουργικών ή ακόµα και οικονοµικών αξιών και χαρακτηριστικών του οικοδοµήµατος. Ένα ιστορικό κτίριο, συνηθίζεται να φωτίζεται µε το σκεπτικό της αισθητικής ανάδειξης του, κατά τις νυχτερινές ώρες, και της προβολής του συγκριτικά µε το δοµηµένο περιβάλλον. Η αισθητική ανάδειξη επιτυγχάνεται κυρίως µε την έµφαση σε δοµικά ή µορφολογικά χαρακτηριστικά στοιχεία του κτιρίου. Παρόλα αυτά, ο κατάλληλος νυχτερινός φωτισµός ενός ιστορικού κτιρίου µπορεί να τονίσει πνευµατικές και πολιτιστικές αξίες του συµβάλλοντας µε αυτόν τον τρόπο στην εκπαίδευση του κοινού. Για παράδειγµα, η ανάδειξη µέσο του φωτισµού, µιας εκκλησίας ή κάποιου άλλου θρησκευτικού τεµένους δεν είναι µόνον αισθητική αλλά υπογραµµίζει και τις πνευµατικές αξίες του, ορίζοντας το ως σηµείο θρησκευτικής προσέλευσης µέσα σε µία περιοχή ή πόλη. Αντίστοιχα, ο φωτισµός ενός µνηµείου τονίζει τις πολιτιστικές και ιστορικές αξίες του υπενθυµίζοντας τες και ευαισθητοποιώντας συγχρόνως τους θεατές στην πολιτιστική κληρονοµιά τους. Με αυτόν τον τρόπο εξυπηρετεί στην εκπαίδευση του θεατή, εφόσον προσελκύοντας την προσοχή του στο οικοδόµηµα, δηµιουργεί δεσµούς συνέχειας µε το παρόν, αποδίδοντας µε αυτόν τον τρόπο την ιστορικότητα του δοµηµένου χώρου. Η συµβολή στην εκπαίδευση του κοινού µέσω του φωτισµού, βρίσκει µεγάλη εφαρµογή στην περίπτωση της ανάδειξης οµάδας κτιρίων ή συνόλων όπου ο

12

φωτισµός λειτουργεί ως µέσο δηµιουργίας διαδροµών µέσα στον πολεοδοµικό ιστό, τονίζοντας ανάλογα τα κτίρια και τις αξίες τους. Ο ρόλος του φωτισµού στην ανάδειξη των ιστορικών κτιρίων είναι σαφής, η χρήση του όµως προϋποθέτει την κατανόηση του ίδιου του κτιρίου και των αξιών που αντιπροσωπεύει. Για αυτόν τον λόγο ο σχεδιασµός του φωτισµού είναι εργασία που απαιτεί την συνεργασία διαφόρων ειδικοτήτων και κυρίως αυτήν µεταξύ του αρχιτέκτονα και του σχεδιαστή φωτισµού (lighting designer). Τα στοιχεία του κτιρίου που πρέπει να αναδειχθούν ή ο βαθµός έµφασης του ανάµεσα σε σύνολο κτιρίων καθορίζονται από τον αρχιτέκτονα, που είναι ο γνώστης των ρυθµών της αρχιτεκτονικής και του πολεοδοµικού σχεδιασµού ενός χώρου. Ο σχεδιαστής φωτισµού λαµβάνοντας τα δεδοµένα από τον αρχιτέκτονα θα πρέπει, κατά το βέλτιστο τρόπο να εικονοποιήσει και να αποδώσει τις αξίες του κτιρίου ή του συνόλου κτιρίων, εφαρµόζοντας τις κατάλληλες τεχνικές και µεθόδους και επιλέγοντας τον ανάλογο εξοπλισµό. Σηµαντική επίσης είναι οι συνεργασία των δύο αυτών ειδικοτήτων, όσο αφορά την ένταξη του εξοπλισµού στο κέλυφος. Η ένταξη των φωτιστικών συστηµάτων στα ιστορικά κτίρια παρουσιάζει ορισµένες ιδιαιτερότητες και περιορισµούς που οφείλονται στην αναγκαιότητα της διαφύλαξης και προστασίας των δοµικών και µορφολογικών χαρακτηριστικών τους. Τόσο το είδος των φωτιστικών συστηµάτων όσο και ο σχεδιασµός ένταξης τους πρέπει να διαφυλάσσουν τα ακόλουθα:

• την αυθεντικότητα του κτιρίου • να είναι διακριτικός και • να µην επιβαρύνει την ηµερήσια εικόνα του οικοδοµήµατος.

Συγχρόνως, θα πρέπει να διασφαλίζει την προστασία του κελύφους του κτιρίου και των δοµικών υλικών (π.χ. τοπική δηµιουργία βρύων και λειχήνων και άλλων βιολογικών επικαθήσεων, η ανάπτυξη των οποίων ευνοείται από την θερµότητα και την ακτινοβολία που εκπέµπουν ορισµένες πηγές φωτισµού).

13

4. Η ΣΧΕΣΗ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ. Ο τεχνητός φωτισµός δεν είναι ούτε διακοσµητικό στοιχείο ούτε και µαθηµατικός υπολογισµός, αλλά ένα είδος τέχνης. Βασικός ρόλος του σχεδιασµού του είναι η µετάφραση του αρχιτεκτονικού µηνύµατος και όχι η δηµιουργία ενός σκηνογραφικού ή θεατρικού αποτελέσµατος. Ο τεχνητός φωτισµός χρησιµεύει στην υλοποίηση ορισµένων ιδεών. Αυτές οι ιδέες βασίζονται στις ανθρώπινες ανάγκες και έχουν σκοπό να δώσουν µία ταυτότητα σε ένα χώρο ή ένα αντικείµενο ή να δηµιουργήσουν συναισθηµατική φόρτιση στο θεατή. Ο σχεδιασµός του φωτισµού αντιστοιχεί µε το είδος του κτιρίου και δεν είναι οµοιογενής και οµοιόµορφος για κάθε τύπο κτιρίου. Για παράδειγµα σε µία εκκλησία γοτθικού ρυθµού, πρέπει να τονιστούν τα κάθετα στοιχεία της που συνδυάζονται µε την γενικότερη φιλοσοφία της γοτθικής αρχιτεκτονικής περί ανύψωσης του ανθρώπου. Αντίθετα, σε µία βυζαντινή εκκλησία θα τονιστεί το κυβοειδές ή σταυροειδές σχήµα της, η ύπαρξη τρούλων και καµπαναριού εάν υπάρχει. Συγχρόνως ο τοπικός φωτισµός, θα αναδείξει διακόσµους, υλικά και χρώµα. Η οπτική ένταξη του κτιρίου στο περιβάλλον του είναι εξίσου σηµαντική µε την ίδια την ένταξη του στον πολεοδοµικό ιστό. Με την φωταγώγηση ενός επιλεγµένου κτιρίου δεν στοχεύεται η απόλυτη διαγραφή των υπόλοιπων οικοδοµηµάτων που το περιβάλουν, ούτε η µείωση της αντίληψης του περιβάλλοντος χώρου, αλλά η συνέχεια στον πολεοδοµικό ιστό και η ζωντάνια του φυσικού και του δοµηµένου περιβάλλοντος. Αυτό που παρατηρείται συχνά είναι η προσοχή του κοινού στα φωτισµένα κτίρια τα οποία ενδεχοµένως να πέρναγαν απαρατήρητα κατά τις πρωινές ώρες. Ο λόγος που συµβαίνει αυτό το φαινόµενο είναι ότι η εικόνα του κτιρίου, όπως αυτό εµφανίζεται κατά τις πρωινές ώρες, συχνά δεν συµβαδίζει µε την νέα εικόνα που δηµιουργείται το βράδυ. Το πως αντιλαµβάνεται ο θεατής την "νυχτερινή εικόνα" του κτιρίου, εξαρτάται κατά πολύ από τον συσχετισµό των δύο εικόνων ("πρωινής" και "νυχτερινής") που θα πρέπει να έχει κάνει ο σχεδιαστής φωτισµού, καθώς και τον συσχετισµό του κτιρίου µε τον περιβάλλοντα χώρο του. Μέσω της "πρωινής" εικόνας καθορίζονται τα µορφολογικά και δοµικά στοιχεία του κτιρίου στα οποία πρέπει να δοθεί έµφαση κατά τις νυκτερινές ώρες, ενώ συγχρόνως εκτιµάται η σηµαντικότητα της θέσης του στον πολεοδοµικό ιστό. Βάση των προηγούµενων παραγόντων ο τεχνητός φωτισµός θα αποτελέσει εργαλείο που επιτρέπει την µετατροπή των δοµών σε όγκους και σε µέσα έκφρασης και συγχρόνως θα εισάγει για την νέα εικονοποίηση του "νυχτερινού αρχιτεκτονικού σχεδιασµού", παραµέτρους για την ιεράρχηση των δοµικών και µορφολογικών στοιχείων του κτιρίου καθώς και για τον συσχετισµό του µε τον περιβάλλοντα δοµηµένο χώρο. Επί παραδείγµατι, εάν το κτίριο βρίσκεται σε µία δοµηµένη περιοχή που είναι υπέρ-φωτισµένη, για να αναδειχθεί θα χρειαστούν άλλοι παράµετροι φωτισµού (ένταση, λαµπρότητα) και άλλοι για ένα κτίριο που είναι σε υπό-φωτισµένη περιοχή.

14

Τέλος µε την φωταγώγηση οµάδας κτιρίων ή περιοχών µέσα στο σύνολο µίας πόλης δηµιουργείται περιβάλλον που επηρεάζει θετικά την ψυχολογία και φυσιολογία των ανθρώπων. Το φως γίνεται µέσο επικοινωνίας µεταξύ των ανθρώπων ,του περιβάλλοντος και των κτιρίων, προσδίδοντας ασφάλεια και ζωντανεύοντας την πόλη. Εάν και είναι δεδοµένη η σηµαντικότητα του κατάλληλου τεχνητού φωτισµού στην ανάδειξη των κτιρίων, φαίνεται παρ' όλες τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία του φωτός, ότι ο φωτισµός και η αρχιτεκτονική εξετάζονται µεµονωµένα µε αποτέλεσµα να παραµένουν ανεκµετάλλευτα πλεονεκτήµατα που συνδυαζόµενα θα µπορούσαν να αποτελέσουν ένα επιπλέον επιχείρηµα στον αρχιτεκτονικό διάλογο.

Στις αρχιτεκτονικές σχολές πανεπιστηµίων, όπως το University of Colorado, το Rensselaer Polytechnic Institute, το Bartlett Scholl of Architecture/University College of London, το University of Wisconsin έχουν εδώ και περίπου δύο δεκαετίες προγράµµατα εξειδίκευσης πάνω στον σχεδιασµό του φωτισµού καθώς και ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται µε εφαρµογές του φωτισµού και του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Οι ειδικοί αυτοί επιστήµονες γνωρίζουν τις αρχές της εργονοµίας του φωτισµού και µπορούν να διαχειριστούν µε συνέπεια το λεξιλόγιο των πηγών και να προσδιορίσουν την επιλογή του κατάλληλου εξοπλισµού σε συνεργασία µε τις σχεδιαστικές επιθυµίες του αρχιτέκτονα.

15

5. Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ

ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ. O τεχνητός φωτισµός των όψεων ενός κτιρίου αποτελεί αντικείµενο ειδικής µελέτης. Η µελέτη φωτισµού πρέπει να συµβαδίζει µε τη µελέτη κατασκευής του κτιρίου έτσι ώστε να υπάρχει διάλογος µεταξύ του τεχνητού φωτισµού και των όγκων και υλικών του κτιρίου. Είναι αυτονόητο ότι πρέπει να προβλεφθεί η τροφοδοσία των φωτιστικών σωµάτων εξωτερικού φωτισµού από το στάδιο της µελέτης του κτιρίου. Στη µελέτη φωτισµού των όψεων πρέπει :

α. Να τεθούν αρχικά οι στόχοι του φωτισµού β. Να διερευνηθούν τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά γ. Να διερευνηθούν τα υλικά των όψεων δ. Να διερευνηθούν οι λειτουργίες και η σηµασία του κτιρίου ε. Να διερευνηθεί η σχέση του µε τον περιβάλλοντα χώρο O τρόπος φυσικού φωτισµού του κτιρίου αποτελεί συνήθως γνώµονα για τις

επιλογές τεχνητού φωτισµού που θα επακολουθήσουν. Συνήθως επιλέγεται ένα ή το πολύ δύο κύρια σηµεία θέασης του κτιρίου, από

τα οποία το κτίριο θα είναι πιο εντυπωσιακό και ελκυστικό. Η απόσταση του σηµείου θέασης από το κτίριο παίζει ρόλο στην επιλογή του αν και κατά πόσο θα φωτιστούν κάποιες λεπτοµέρειες της όψης.

SSSpppeeeiiiccchhheeerrrssstttaaadddttt,,, HHHaaammmbbbuuurrrggg,,, GGGeeerrrmmmaaannnyyy SSSpppeeeiiiccchhheeerrrssstttaaadddttt,,, (((sssiiidddeee)))

Μεγάλη σηµασία στη µελέτη έχει η σχέση του κτιρίου µε τον περιβάλλοντα

χώρο και το φωτισµό του. Όταν ο περιβάλλων χώρος δεν φωτίζεται, ο φωτισµός σχετικά µικρής έντασης της όψης του κτιρίου είναι συνήθως επαρκής. Αντίθετα, όταν ο περιβάλλων χώρος αναδεικνύεται µε το φωτισµό, τότε θα πρέπει να γίνει ιεράρχηση µεταξύ του τονισµού του κτιρίου και του τονισµού του περιβάλλοντα χώρου. Μια πρωτότυπη επιλογή είναι να αφεθεί σκοτεινό το κτίριο και να φωτιστεί ο περιβάλλων χώρος. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται το περίγραµµα του κτιρίου και το γύρω φως αντανακλά στις επιφάνειες των όψεων ανάλογα µε το χρώµα και την υφή τους.

16

Η ύπαρξη δέντρων και θάµνων στην περιοχή του κτιρίου χρειάζεται να εξεταστεί προσεκτικά. Τα φωτιστικά σώµατα µπορούν να «κρυφτούν» πίσω από τη βλάστηση ώστε να είναι αφανή, παρέχοντας έτσι στο τοπίο την αίσθηση του βάθους. Σε τέτοια περίπτωση τα δέντρα και οι θάµνοι µπορεί να προβάλλονται µε προγραµµατισµένο τρόπο στις επιφάνειες της όψης ως φωτιστικά εφέ. Το τακτικό κλάδεµα της βλάστησης θα εµποδίσει τον περιορισµό του φωτισµού από τα φυλλώµατα.

GGGrrraaannnddd PPPlllaaaccceee,,, BBBrrruuusssssseeelllsss,,, BBBeeelllgggiiiuuummm Όταν το κτίριο περιβάλλεται από άλλα φωτισµένα κτίρια, είναι καλύτερο να

επικρατεί γενικά υψηλή στάθµη φωτισµού στην περιοχή. Το µέτρο αυτό λαµβάνεται για να µην προκαλείται σύγχυση στους θεατές. Επίσης, ο φωτισµός των δρόµων που περιβάλλουν το κτίριο συµβάλλει στο φωτισµό του κτιρίου και πρέπει να ληφθεί υπόψη στον υπολογισµό της στάθµης του φωτός πάνω σε κάθε επιφάνεια του κτιρίου. Αν στην περιοχή γύρω από το κτίριο υπάρχει υδάτινη επιφάνεια, τότε η φωτισµένη όψη αντανακλάται στο νερό δηµιουργώντας εντυπωσιακό αποτέλεσµα. Για να είναι επιτυχηµένη η αντανάκλαση πρέπει να συνυπολογιστούν η απόσταση του κτιρίου από το νερό και το ύψος του κτιρίου µε το µέσο ύψος της στάθµης του νερού και το πλάτος της υδάτινης επιφάνειας.

17

Η επιλογή του τύπου και του υλικού των

φωτιστικών σωµάτων θα γίνει ανάλογα µε το χαρακτήρα του κτιρίου και το οπτικό αποτέλεσµα που επιδιώκεται.

Σε κάθε περίπτωση, τα φωτιστικά σώµατα πρέπει να είναι ανθεκτικά, στεγανά στο νερό και προσβάσιµα. Η ένταση των λαµπτήρων τους υπολογίζεται έτσι ώστε να επιτυγχάνει την επιθυµητή στάθµη φωτισµού σε κάθε τµήµα της όψης, ανάλογα µε το υλικό και το χρώµα της.

CCCaaaeeerrrnnnaaarrrfffooonnn CCCaaassstttllleee,,, WWWaaallleeesss,,, UUU...KKK...

UUUffffffiiizzziii GGGaaalllllleeerrryyy,,, FFFlllooorrreeennnccceee,,, IIItttaaalllyyy

NNNiiiggghhhttt VVViiieeewww ooofff JJJooohhhooorrr BBBaaahhhrrruuu,,, MMMaaalllaaayyysssiiiaaa OOOrrraaannngggeee TTTwwwiiillliiiggghhhttt,,, Helsinki, Finland

18

Η ένταξη του φωτισµού στον αχιτεκτονικό σχεδιασµό είναι µια διαδικασία που

ακολουθεί συγκεκριµένη συλλογιστική και προϋποθέτει σχεδιασµό και προγραµµατισµό. ∆εν είναι και δεν θα έπρεπε να είναι µία διαδικασία συµπληρωµατική του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού µε άλλοτε καλά και άλλοτε ανεπιθύµητα αποτελέσµατα.

Οι "σχολές" του σχεδιασµού του φωτισµού σε σχέση µε τον αρχιτεκτονικό

σχεδιασµό ακολούθησαν δύο διαφορετικές και διακριτές κατευθύνσεις. Αρχικά, υπήρξε η θεωρία του ποσοτικού σχεδιασµού του φωτισµού, δηλαδή µία µαθηµατικά ελεγχόµενη προσέγγιση σχεδιασµού και ένταξης του φωτισµού στο κτίριο. Κατά την ποσοτική προσέγγιση λαµβάνονταν υπόψη τα ακόλουθα:

• Καθορισµός του επιθυµητού επιπέδου λαµπρότητας (βάση υπολογισµών)

• Επιλογή του κατάλληλου φωτιστικού σώµατος που αποδίδει το επιθυµητό επίπεδο

• Υπολογισµός του αριθµού των απαραίτητων φωτιστικών στοιχείων

• Χωροτοποθέτηση των φωτιστικών στοιχείων και επαλήθευση της οµοιογένειας του φωτισµού

Η ποσοτική προσέγγιση του σχεδιασµού ακολουθείται από όλους σχεδόν τους

τεχνικούς του φωτισµού. Η µέθοδος αυτή όµως παραλείπει σύνολο από παράγοντες που αφορούν στη σχέση του φωτισµού µε το δοµηµένο περιβάλλον και που έχουν να κάνουν περισσότερο µε την ψυχολογία και φυσιολογία του θεατή.

Για πρώτη φορά στην δεκαετία του 1970, αναφέρθηκε η θεωρία του συσχετισµού µεταξύ ποσοτικής προσέγγισης του σχεδιασµού του φωτισµού µε την αισθητική προσέγγιση του, η οποία ακολουθεί τα εξής βήµατα:

• Καθορισµός της επιθυµητής εικόνας µε την οποία θα αποδοθεί το κτίριο ή ο χώρος. Η εικόνα αυτή βασίζεται σε δοµικά και µορφολογικά χαρακτηριστικά του κτιρίου καθώς και σε παραµέτρους που εξαρτώνται από την χρήση του χώρου και από τον συσχετισµό του µε το περιβάλλον.

• Καθορισµός της επιθυµητής µορφής που θα λάβουν τα αντικείµενα µέσο της χρωµατικής απόδοσης, της ορατότητας, της θάµβωσης, των φωτοσκιάσεων, της γυαλάδας κ.α.

• Επιλογή των κατάλληλων φωτιστικών σωµάτων και εφαρµογή περισσότερων από µία τεχνικής φωτισµού στο αντικείµενο (γενικός και τοπικός φωτισµός).

• Χωροτοποθέτηση των φωτιστικών σωµάτων και επαλήθευση ότι διασφαλίζεται η άνετη όραση και ότι δεν δηµιουργείται στον θεατή θάµβωση. Επιπλέον, σηµειώνονται τα χαρακτηριστικά συντήρησης και διατήρησης του φωτιστικού συστήµατος και οι δυνατότητες εξοικονόµησης ενέργειας.

19

ΣΧΕ∆ΙΑΧΩΡΟΣ

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ

ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣΕΚΤΙΜΗΣΗ

Την ίδια δεκαετία, συγχρόνως µε την επανεξέταση των κριτηρίων του σχεδιασµού του φωτισµού εµφανίζονται και αρκετά εξειδικευµένα λογισµικά προγράµµατα υπολογισµού του φωτισµού τα οποία προσεγγίζουν την ποσοτική αντιµετώπιση του σχεδιασµού πιο σφαιρικά.

Στο 7ο Συνέδριο της International Commission on Illumination (C.I.E), το 1972 στην

Βαρκελώνη, ο τότε πρόεδρος της Illuminating Engineering Society, Robert T.Dorsey παρουσίασε οµιλία µε τίτλο "Ενοποιηµένο σύστηµα για την αισθητική και τεχνολογική προσέγγιση του φωτισµού", που αποτελεί και την πρώτη συστηµατική προσέγγιση του σχεδιασµού του φωτισµού σε σχέση µε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό.1

Το ενοποιηµένο σύστηµα προσέγγισης ακολουθεί την λογική που παρουσιάζεται στο οργανόγραµµα:

Οργανόγραµµα του Robert T.Dorsey για τον ενοποιηµένο σύστηµα προσέγγισης του φωτισµού και του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού.

Από το οργανόγραµµα φαίνεται ότι µε το ενοποιηµένο σύστηµα προσέγγισης, υπάρχει σύνδεση ανάµεσα σε πολλούς παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται ο σχεδιασµός του φωτισµού. Ο χώρος (δηλαδή το δοµηµένο περιβάλλον ) µέσα στον οποίο βρίσκεται το κτίριο

συνδέεται µε την ψυχολογία του θεατή καθώς και την φυσιολογία του. Η κατάσταση συσχετίζεται µε την τοποθέτηση του κτιρίου στον χώρο και συνδέεται

µε το είδος των λειτουργιών του (δηµόσιο ή ιδιωτικό κτίριο). Ο σχεδιασµός του φωτισµού προκύπτει από την πολυπαραµετρική προσέγγιση

του η οποία καταλήγει σε οικονοµικούς συσχετισµούς όπως κόστος, απαιτούµενος προϋπολογισµός και εξοικονόµηση ενέργειας.

1 Dorsey, Robert:Ón uniting esthetic and engineering approaches to lighting", Lighting Design & Applications, September 1972, p.23−27.

20

66.. ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ Oρισµένες βασικές αρχές πρέπει να διέπουν τη διαδικασία σχεδιασµού του φωτισµού έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσµα να είναι καλαίσθητο και ενδιαφέρον: * Το κτίριο αποτελεί το πρωτεύον στοιχείο που πρέπει να προσελκύει την προσοχή

και όχι ο φωτισµός καθεαυτός. O φωτισµός πρέπει να είναι γενικά διακριτικός έτσι ώστε να αναδεικνύει και όχι να «πνίγει» το κτίριο. Φώτα που αναβοσβήνουν, εντυπωσιακές γιρλάντες φωτός ή έντονες επιγραφές από νέον πρέπει να αποφεύγονται.

* Το φως που προσπίπτει σε µια όψη ανακλάται ανάλογα µε την υφή, το χρώµα και

την ανακλαστικότητα των υλικών της. Oι παράγοντες αυτοί έχουν µεγάλη σηµασία στην επιλογή της έντασης των φωτεινών πηγών µε τις οποίες θα φωτιστεί η όψη. Υπάρχουν ειδικοί πίνακες µε συντελεστές οι οποίοι δείχνουν πόσο µεταβάλλεται η ένταση του φωτός που προσπίπτει σε µια επιφάνεια, ανάλογα µε το χρώµα και την υφή της. Τα ανακλαστικά και ανοιχτόχρωµα υλικά φωτίζονται µε φως χαµηλότερης έντασης.

* Σε κτίρια µε επίπεδες επιφάνειες είναι προτιµότερο να τοποθετούνται φωτιστικά

σώµατα κοντά στην όψη. Αντίθετα στις όψεις µε έντονες εσοχές και προεξοχές, ο φωτισµός είναι προτιµότερο να γίνεται από µεγαλύτερη απόσταση έτσι ώστε να µη δηµιουργούνται πολύ έντονες σκιές. Για τον ίδιο λόγο ενδείκνυται η προσθήκη φωτιστικών σωµάτων στις εσοχές που δηµιουργούνται από µεγάλους προβόλους ή άλλες προεξοχές. Αν κάποιος όγκος στην όψη είναι επιθυµητό να τονιστεί, τότε φωτίζεται ισόρροπα και από τις δυο πλευρές.

TTTooowwweeerrr ooofff LLLooonnndddooonnn aaattt NNNiiiggghhhttt,,, LLLooonnndddooonnn,,, CCCiiitttyyy HHHaaallllll ,,, VVVaaallllllaaadddooollliiiddd,,, SSSpppaaaiiinnn EEEnnnggglllaaannnddd

21

* Το ύψος του κτιρίου καθορίζει το άνοιγµα της φωτεινής δέσµης των φωτιστικών σωµάτων. Τα κτίρια µε απλή ορθογώνια όψη φωτίζονται καλύτερα µε φωτιστικά ανοιχτής δέσµης, όπως και τα χαµηλά κτίρια. Αντίθετα, τα κτίρια µε κυκλική κάτοψη τονίζονται περισσότερο µε φωτιστικά µεσαίας ή στενής δέσµης, όπως επίσης και τα ψηλά κτίρια.

* Η ποικιλία στο φωτισµό µιας όψης αποτελεί το κλειδί του ενδιαφέροντος. Για

παράδειγµα, το ύψος ενός κτιρίου τονίζεται µε έντονο φωτισµό χαµηλά και ασθενέστερο ψηλά. O τονισµός των υποστυλωµάτων δίνει την αίσθηση της επιβλητικότητας και της αντοχής. Έγχρωµο φως µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να τονίσει κάποιο πολύ σηµαντικό στοιχείο της όψης, µετά από προσεκτική µελέτη του σχήµατος, του χρώµατος και της υφής του στοιχείου αυτού σε σχέση µε την όλη δοµή της όψης.

* Τα φωτιστικά σώµατα είναι καλό να είναι κατά το δυνατόν αφανή, καλυµµένα

πίσω από βλάστηση, ενσωµατωµένα στο έδαφος ή διακριτικά προσαρµοσµένα στα δοµικά στοιχεία του κτιρίου ή γειτονικών κτιρίων. Τα φωτιστικά αυτά προορίζονται αποκλειστικά για το φωτισµό του συγκεκριµένου κτιρίου και το φως τους δεν πρέπει να διαχέεται στο περιβάλλον, για το λόγο αυτό συνοδεύονται συνήθως από ανακλαστήρες.

* Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει ο φωτισµός του κτιρίου να επηρεάζει τη

λειτουργία των γειτονικών κτιρίων ενοχλώντας τους ενοίκους ή να προκαλεί θάµβωση στους πεζούς ή στους οδηγούς.

22

7. Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ.

Το φως δεν µπορεί να γίνει αντιληπτό χωρίς αντικείµενο, χωρίς σχήµατα και µορφές που παίρνουν διάσταση µε την ανάκλαση του πάνω στις επιφάνειες τους. Η δύναµη του φωτός, στο να πλάθει τα αντικείµενα, κατανοήθηκε και εκφράστηκε πλήρως µέσα από την τέχνη, τόσο την ζωγραφική όσο και πιο σύγχρονα την φωτογραφία. Οι καλλιτέχνες ανάλογα µε την µορφή και την υφή που ήθελαν να αποδώσουν τα αντικείµενα καθώς και µε την ατµόσφαιρα που επιθυµούσαν να δηµιουργήσουν στον έργο τους, χρησιµοποιούσαν διάχυτο ή κατευθυνόµενο, πλάγιο ή ζενιθιακό φωτισµό. "Η χαρούµενη συντροφιά" του Gerrit von Honthorst, 17ος αιώνας. Τα πρόσωπα στην σκηνή φωτίζονται από ένα κερί, πηγή τεχνητού φωτισµού που δηµιουργεί έντονες σκιές προσδίδοντας µυστήριο και δραµατικότητα στην εικόνα.

23

Αντίστοιχη είναι η σχέση της αρχιτεκτονικής µορφής και

της ανάδειξης της µε τον φωτισµό. Ο φωτισµός, θα χρησιµοποιηθεί κατά επιθυµία, για να τονίσει την τρισδιάστατη υπόσταση του κτιρίου, να αποδώσει την µορφή, την υφή και το χρώµα του και να δηµιουργήσει το "κλίµα" αυτό (µυστηριώδες, ατµοσφαιρικό, ηρεµίας, συνέχειας, ιστορικό) που θα εκφράζει και θα τοποθετεί το οικοδόµηµα στον χρόνο.

"Place de la Concorde", Man Ray, 1926

Με τον φυσικό φωτισµό τα κτίρια πλάθονται από το παιχνίδισµα του ήλιου πάνω στις επιφάνειες τους και οι εικόνες τους είναι εναλλασσόµενες κατά την διάρκεια της ηµέρας. Ο νυχτερινός φωτισµός, αντίθετα, είναι στατικός και κατά συνέπεια το µάτι, αισθητήριο όργανο µετάφρασης οπτικών συναισθηµάτων, τον θεωρεί βαρετό. Château de Sade", Man Ray, 1937

Η µέθοδος για να ξεπεραστεί η στατικότητα του είναι η απόδοση των

αρχιτεκτονικών µορφών µε τέτοιον τρόπο, ώστε να αναδεικνύονται τα µορφολογικά χαρακτηριστικά τους που είναι ο όγκος του κτιρίου, η υφή των επιφανειών ή των υλικών και το χρώµα τους. Τα στοιχεία αυτά του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού θα επιβάλουν στον σχεδιασµό του φωτισµού, την ποιοτική προσέγγιση του (επιλογή διάχυτου ή κατευθυνόµενου φωτισµού ή συνδυασµό και των δύο µεθόδων) και την επιλογή του συστήµατος φωτισµού µε βάση τα τεχνικά χαρακτηριστικά του (είδος της πηγής φωτισµού − στενή ή φαρδιά δέσµη, µε ανακλαστήρες ή χωρίς καθώς και, το είδος και χρώµα της πηγής φωτισµού − πυρακτώσεως, φθορισµού, αλογόνα, οπτικές ίνες, ψυχρή ή θερµή θερµοκρασία χρώµατος). Η επιλογή των παραπάνω στοιχείων, γίνεται ανάλογα µε το κτίριο και την τελική εικόνα στην οποία έχουν καταλήξει ο αρχιτέκτονας και ο σχεδιαστής φωτισµού. Για την απόδοση των µορφολογικών χαρακτηριστικών του κτιρίου και την γενικότερη ανάδειξη του κατά τις νυκτερινές ώρες, ο τεχνητός φωτισµός δηµιουργεί φωτοσκιάσεις.

24

Οι φωτεινές και σκοτεινές ζώνες, χρησιµοποιούµενες σε κατάλληλα σηµεία του οικοδοµήµατος διαπλάθουν την µορφή και τον όγκο του και επιπλέον εντοπίζουν στον θεατή τα αξιοσηµείωτα εκείνα µορφολογικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε αρχιτεκτονικού ρυθµού. Ο τρόπος µε τον οποίο θα αποδοθούν οι φωτοσκιάσεις αυτές πάνω στο κτίριο είναι κρίσιµος για το τελικό αποτέλεσµα της νυκτερινής εικόνας. Η τοποθέτηση των σκιών και των φωτεινών περιοχών σε ακατάλληλο σηµείο θα δηµιουργήσει λανθασµένη αντίληψη για την µορφή του κτιρίου, θα το επιπεδοποίησει ή το διασπάσει µε αποτέλεσµα την παραµόρφωση του. Για τον σχεδιασµό των φωτοσκιάσεων στην επιφάνεια ενός κτιρίου χρειάζεται ως υπόβαθρο η κάτοψη του κτιρίου και οποιαδήποτε τοµή που να δείχνει µορφολογικά χαρακτηριστικά ή προεξέχοντα στοιχεία στην επιφάνεια του. Τα στοιχεία αυτά, θα αποτελέσουν δεδοµένα δηµιουργίας σκιών, η διάπλαση των οποίων και η πυκνότητα τους έχει µεγάλη σηµασία στην απόδοση των µορφών και της υφής των επιφανειών. Η ποιότητα των σκιών χαρακτηρίζεται από την πυκνότητα και από το χρώµα και εξαρτάται από το είδος του φωτιστικού σώµατος και από την θέση στην οποία βρίσκεται σε σχέση µε την επιφάνεια. Πηγή φωτισµού στενής δέσµης δηµιουργεί οξείες σκιές ενώ αυτή ευρείας δέσµης, διαβαθµιζόµενη απόληξη της σκιάς. Επίσης η σκιά που δηµιουργείται από παράλληλο φωτισµό προς την επιφάνεια του αντικειµένου δηµιουργεί πυκνές και οξείς σκιές, ενώ εάν ο φωτισµός προέρχεται από πηγή υπό γωνία, τότε ο σκιασµός θα είναι πολύ πιο ήπιος. Το πως διαπλάθει η σκιά ένα αντικείµενο που φωτίζεται από πηγή υπό διαφορετικές γωνίες, φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί.

Κλίµακα σκιασµού Η κλίµακα αποτελείται από 9 επίπεδα τα οποία χαρακτηρίζονται από συγκεκριµένη ποσότητα λαµπρότητας που διαχωρίζεται σε τρία διακριτά µέρη: την περιοχή που δέχεται το φως, την περιοχή που βρίσκεται στην σκιά και µια ενδιάµεση περιοχή που δέχεται µεταβαλλόµενη ποσότητα σκιάς ανάλογα µε την περίπτωση. Η µεσαία περιοχή είναι και η πιο σηµαντική στην απόδοση της µορφής.

Σε απόλυτα παράλληλο φωτισµό του αντικειµένου(α−γ), η µεσαία περιοχή είναι απούσα και το αντικείµενο διασπάται σε δύο ηµισφαίρια ενώ σε απόλυτα διάχυτο φωτισµό, το αντικείµενο χάνει την

τρισδιάστατη υπόσταση του (η−ι). Η ενδιάµεση κατάσταση (δ−ζ) κρίνεται από το πλάτος της διαβάθµισης της σκιάς.

25

Από την κλίµακα σκιασµού προκύπτει ότι υπό παράλληλο φωτισµό η µορφή φαίνεται να αιωρείται στον χώρο αλλά η επιφανειακή υφή τονίζεται ιδιαίτερα (α−γ), σε διάχυτο φωτισµό τα αντικείµενα επιπεδοποιούνται (η−ι) ενώ η µέση κατάσταση αποδίδει τον όγκο του και την τρισδιάστατη υπόσταση του όσο και την υφή του. Η διάπλαση της µορφής ενός αντικειµένου δεν εξαρτάται µόνο από την γωνία υπό την οποία φωτίζεται αλλά και από την γωνία θέασης του. Όταν οι δύο γωνίες διαφέρουν περίπου 45ο−60ο και σε ορισµένες περιπτώσεις και 120ο η υφή και το σχήµα της επιφάνειας θα αναδεικνύεται πλήρως, αντίθετα εάν η διαφορά των γωνιών είναι µικρότερη, θα φαίνεται µόνο το περίγραµµα του κτιρίου αποκοµµένο από το περιβάλλον του ενώ σε µεγαλύτερη γωνία θα εµφανίζεται εντελώς επίπεδο. Ο τρόπος µε τον οποίο η φωτοσκίαση αναδεικνύει ένα κυλινδρικό κτίριο παρουσιάζεται στις ακόλουθες εικόνες.

Το κτίριο φωτίζεται µετωπικά. Αναδεικνύεται το περίγραµµα του αλλά επιπεδοποιείται εντελώς ο όγκος του ενώ δεν αναγνωρίζεται η υφή και το χρώµα του. Ο πλάγιος φωτισµός αποδίδει την τρισδιάστατη κυλινδρική µορφή του κτιρίου και υποδεικνύει την υφή του.

Η σχέση γωνίας φωτισµού και γωνίας θέασης του κτιρίου, έχει σαν αποτέλεσµα την απόδοση του περιγράµµατος του κτιρίου και την δηµιουργία εικόνας µυστηρίου.

26

Το άλλο στοιχείο που καθορίζει την σχέση του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού

και του σχεδιασµού φωτισµού, είναι το χρώµα. Η απόδοση των χρωµάτων του κτιρίου και ο χαρακτηρισµός µέσω του

φωτός ορισµένων σηµαντικών δοµικών υλικών, που συνδέονται µε την ιστορικότητα του οικοδοµήµατος είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας στην ανάδειξη του.

Είναι γνωστό, το φαινόµενο της αντιαισθητικής εικόνας των ελληνικών µνηµείων από λευκό µάρµαρο που φωτίζονται µε λάµπες νατρίου χαµηλής πίεσης οι οποίες αποδίδουν το χρώµα του υλικού κίτρινο.

Ο συσχετισµός του χρώµατος των δοµικών υλικών του κτιρίου και του µεγέθους που χαρακτηρίζει το χρώµα του φωτισµού είναι στοιχείο δηµιουργίας στα χέρια του σχεδιαστή φωτισµού.

Τα µεγέθη που χαρακτηρίζουν το χρώµα των υλικών (απόχρωση, φωτεινότητα, κορεσµός) πρέπει να συµβαδίζουν µε αυτά που χαρακτηρίζουν το φως (θερµοκρασία χρώµατος και δείκτης απόδοσης χρωµάτων).

Μελέτη συσχετισµού βασικών χρωµάτων και θερµοκρασιών χρώµατος φωτισµού, συστηµατοποίησε τα ακόλουθα2:

Συσχετισµός χρωµάτων µε Θερµοκρασία Χρώµατος φωτεινής πηγής

Χρώµα επιφάνειας

Θερµοκρασία Χρώµατος της πηγής

Άσπρο−Μαύρο−Γκρίζο 3000−4000 Κ Κόκκινο 3000 Κ Κίτρινο 4000 Κ Πράσινο 5000 Κ Μπλε 6000 Κ

Ο λευκός φωτισµός, που παράγεται κυρίως από τους λαµπτήρες

πυρακτώσεως και αυτούς του τύπου αλογόνου, αποδίδει φως θερµό, πλούσιο σε κόκκινο χρώµα και φτωχό σε πράσινο και µπλε. Αντίθετα, οι λαµπτήρες φθορισµού παράγουν φως πλούσιο σε µπλε χρώµα που εµφανίζεται ψυχρότερο. Οι λαµπτήρες ατµών υψηλής πίεσης (όπως υδραργύρου, νατρίου και µεταλλικών αλογόνων) έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην απόδοση των χρωµάτων. Οι λαµπτήρες υδραργύρου υψηλής πίεσης δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στα µπλε και πράσινα, αυτοί λευκής απόδοσης (Deluxe) έχουν τις ίδιες αποδόσεις µε αυτούς του φθορισµού λευκού φωτός, ενώ του νατρίου αποδίδουν αίσθηση θερµότητας

2 Judd, Deane:"Choosing pleasant color combinations", Lighting Design & Application, Aug. 1971, p.31−41

27

µεγαλύτερη αυτών της πυράκτωσης παρόλα που είναι φτωχοί σε κόκκινη και µπλε ακτινοβολία.

Η απόδοση των αντικειµένων σε σχέση µε το χρώµα του φωτός θα αποτελέσει κατά συνέπεια, στοιχείο για την δηµιουργία υποκειµενικών και συµβολικών στόχων. Συγχρόνως, ο χρωµατιστός φωτισµός, που δηµιουργείται µε την χρήση χρωµατικών ανακλαστήρων ή φίλτρων απορρόφησης χρωµατικού πεδίου ή χρωµατιστών λαµπτήρων αποτελεί επιπλέον εργαλείο για την ανάδειξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Μπορεί να τονίσει το χρώµα των δοµικών υλικών (για παράδειγµα το κόκκινο τους οπτόπλινθους, το κίτρινο τους ψαµµίτες) ή να δηµιουργήσει ατµόσφαιρα και κλίµα (κόκκινος φωτισµός υποδεικνύει θερµότητα και λευκός ή µπλε ψυχρότητα). Ο Καθεδρικός της Κολωνίας. Χρησιµοποιήθηκαν λαµπτήρες υψηλής πίεσης µετ'αλογόνων, µε θερµοκρασία χρώµατος 4200 Κ και σε αυτούς που τοποθετήθηκαν για τον φωτισµό της στέγης, ενσωµατώθηκαν φίλτρα που έχουν ως αποτέλεσµα την τόνωση του µπλε που αναδεικνύει το φυσικό χρώµα του λίθου (ardoise).

Η χρήση του χρώµατο Η χρήση του χρώµατος στο φως ή διαφορετικών πηγών φωτισµού σε

συνδυασµό, πρέπει να γίνεται µε προσοχή διότι µπορεί να δηµιουργήσει

αντιαισθητικά αποτελέσµατα.

Κτίριο του ΟΤΕ στην οδό Σταδίου Αθήνα.

Λεπτοµέρεια στην διαφορά θερµοκρασίας χρώµατος των δύο πηγών που έχουν χρησιµοποιηθεί για τον γενικό φωτισµό του κτιρίου και την προβολή των ανάγλυφων διακοσµητικών στην επιφάνεια.

28

Το φαινόµενο αυτό οφείλεται στην διαφορά της θερµοκρασίας χρώµατος των

πηγών που εκφράζεται από το µάτι ως αντίθεση χρωµάτων. Οι µεγάλες αντιθέσεις δεν γίνονται δεκτές εύκολα από το µάτι το οποίο

περιορίζεται σε συγκεκριµένες διαφορές όπως και για την διαφορά των λαµπροτήτων.

Το αποτέλεσµα θα είναι η δυσφορία στον θεατή ή η δυσκολία στην ανάγνωση του αντικειµένου. Στις παραπάνω εικόνες, δίνεται το παράδειγµα του φωτισµού του κτιρίου του ΟΤΕ, στην οδό Σταδίου στην Αθήνα. Η ανάδειξη του κτιρίου έχει γίνει µε την χρήση λαµπτήρων πυρακτώσεως χαµηλής πιέσεως τύπου "Χenon" (3000Κ) και η έµφαση µε λαµπτήρα αλογόνου (βολφραµίου) λευκού φωτός (4000Κ) πολύ φτωχό σε κόκκινο αλλά µε µεγάλη απόδοση στο µπλε. Το αποτέλεσµα είναι ότι υπάρχει µεγάλη αντίθεση στην απόδοση των χρωµάτων, κόκκινο θερµό και τοπικά µπλε−πράσινο, ψυχρό που προκαλεί δυσκολία στην ανάγνωση της διακοσµητικής λεπτοµέρειας.

29

8. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ.

8.1. Ο προγραµµατισµός της ένταξης. Η αρχική διαδικασία της ένταξης του φωτισµού για την ανάδειξη ενός κτιρίου καθορίζεται από το ίδιο το οικοδόµηµα και την θέση του µέσα στο δοµηµένο περιβάλλον του. Αρχικά καθορίζονται τα ακόλουθα σηµεία:

• Κύρια κατεύθυνση θέασης • Απόσταση από την οποία θα είναι ορατό το κτίριο • Το δοµηµένο περιβάλλον και το βάθος • Εµπόδια στον χώρο • Επιπλέον δοµικά στοιχεία του χώρου που επηρεάζουν την

τελική εικόνα (όπως τεχνητές λίµνες ή πίδακες) Από τις παραµέτρους αυτές και µε την συνεργασία µε τον αρχιτέκτονα ο

σχεδιαστής φωτισµού πρέπει να καταλήξει στην επιλογή της νυκτερινής εικόνας µε την οποία θα αποδώσει το κτίριο.

Η επιτυχία της ένταξης του φωτισµού δεν είναι δυνατή χωρίς προεργασία που διασφαλίζει ότι, τόσο το επιλεγµένο σύστηµα όσο και η τοποθέτηση του αποδίδει την τελική εικόνα. Για την εικονοποίηση του σχεδιασµού, χρησιµοποιούνται σχεδιαστικά εργαλεία τα οποία αποδίδουν την εικόνα είτε µε ποιοτικό είτε µε ποσοτικό τρόπο.

Ο ποιοτικός τρόπος διασφαλίζει την οπτικοποίηση της ποιοτικής και αισθητικής απόδοσης του συστήµατος φωτισµού ενώ ο ποσοτικός επιτρέπει στον σχεδιαστή να έχει τον έλεγχο των µετρήσιµων µεγεθών του φωτισµού, όπως της λαµπρότητας, της έντασης, της οµοιογένειας και άλλα.

Ο ποιοτικός τρόπος εικονοποίησης του σχεδιασµού προηγείται του ποσοτικού, διότι είναι γρήγορος και οικονοµικός, αποδίδοντας µε ευκολία την εικόνα του κτιρίου και την αίσθηση ή το κλίµα που δηµιουργείται στον θεατή. Τα κυριότερα εργαλεία που χρησιµοποιούνται είναι σχεδιαστικά υπόβαθρα (φωτογραφίες και σχέδια) και τρισδιάστατες βάσεις (µοντέλα και µακέτες).

Το φωτογραφικό υλικό που χρησιµοποιείται, περιγράφει πραγµατοποιηµένες µελέτες φωτισµού σε κτίρια. Ο περιορισµός αυτού του εργαλείου είναι ότι κάθε κτίριο είναι διαφορετικό και εντάσσεται σε διαφορετικό περιβάλλον. Για την καλύτερη προσέγγιση του αποτελέσµατος χρησιµοποιούνται κυρίως φωτογραφίες που παρουσιάζουν κτίρια µε αναλογίες και οµοιότητες σε µεγέθη, ρυθµό και υλικά.

Εάν από τα πιο χρήσιµα σχεδιαστικά υπόβαθρα του φωτισµού είναι τα προσχέδια τα οποία περιγράφουν την κατανοµή του φωτός πάνω στην επιφάνεια του κτιρίου και την δηµιουργία των φωτοσκιάσεων. Ο σχεδιαστής φωτισµού για να αποδώσει µέσω των προσχεδίων την σωστή εικόνα πρέπει να είναι εξοικειωµένος µε το αντικείµενο και µε το ίδιο το κτίριο και τον περιβάλλοντα χώρο του.

30

Τα προσχέδια γίνονται είτε µε µολύβι, µελάνι ή χρωµατιστά µολύβια και αποτελούν γρήγορη και εύκολη µέθοδο οπτικοποίησης του σχεδιασµού του φωτισµού αποδίδοντας τις φωτοσκιάσεις, την διάχυση του φωτός, την απόδοση των µορφών, τις τοπικές λάµψεις των επιφανειών κ.α

Στο σχέδιο αναπαρίσταται η απόδοση των κτιρίων εάν φωτιστούν µε ψυχρό φωτισµός και δεξιά µε θερµό.

Τα σχέδια αποτελούν εύκολη και οικονοµική µέθοδο της οπτικοποίησης του αποτελέσµατος του φωτισµού, η οποία γίνεται κατανοητή από το µεγαλύτερο µέρος των ενδιαφεροµένων.

Καλλιτεχνική απόδοση του φωτισµού εκκλησίας, µε υδατοχρώµατα.

Τα υπόβαθρα που χρησιµοποιούν και τις τρεις διαστάσεις

είναι πιο χρονοβόρα στην κατασκευή τους αλλά αποδίδουν µε µεγαλύτερη και καλύτερη ποιότητα την εικόνα του φωτιζόµενου κτιρίου. Τα πιο συνήθη υπόβαθρα είναι τα µοντέλα και οι µακέτες.

Τα µοντέλα και οι µακέτες κτιρίων, µπορούν να πλαισιωθούν και µε την απόδοση της οικοδοµικής γραµµής ώστε να δίνεται µία καλύτερη οπτική απόδοση του περιβάλλοντος χώρου και άρα της τελικής εικόνας.

Μακέτα κτιρίου που φωτίζεται από πλάγιο φωτισµό προς την γωνία θέασης.

31

Και τα δύο αυτά υπόβαθρα µπορούν να χρησιµοποιηθούν και στον ποσοτικό σχεδιασµό του φωτισµού και η παρουσίαση του αποτελέσµατος γίνεται µε φωτογραφίες και διαφάνειες που λαµβάνονται κατά την διάρκεια του σχεδιασµού. Τα µοντέλα και οι µακέτες είναι πιο ακριβή µέθοδος αλλά τα αποτελέσµατα της εικόνας είναι πολύ πιο ολοκληρωµένα.

Ο ποσοτικός σχεδιασµός που ακολουθεί διασφαλίζει την απόδοση του

επιλεγµένου φωτιστικού συστήµατος, δηλαδή εάν το σύστηµα θα αποδίδει τα απαραίτητα κριτήρια λαµπρότητας, έντασης φωτισµού, οµοιογένειας και όρασης και άνεσης.

Για την υλοποίηση του ποσοτικού σχεδιασµού χρησιµοποιούνται υπολογιστικοί

µέθοδοι που βασίζονται σε µαθηµατικές σχέσεις, οι οποίες ορίζονται από τους ορισµούς των µεγεθών (µέθοδος υπολογισµού της φωτεινής, µέθοδος υπολογισµού τοπικού φωτισµού).

Πιο σύγχρονη µέθοδος υπολογισµών γίνεται µε την χρήση λογισµικών συστηµάτων τα οποία επιτρέπουν στον σχεδιαστή φωτισµού τόσο τον υπολογισµό των απαραίτητων µεγεθών αλλά επιπλέον και την οπτικοποίηση της εικόνας που δηµιουργείται. Τα λογισµικά αυτά συστήµατα λειτουργούν σε βάσεις CAD ώστε να είναι συµβατά µε τα περισσότερα αρχιτεκτονικά σχεδιαστικά συστήµατα.

Φωτοαπεικόνιση του σχεδιασµού φωτισµού του Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι.

Τέτοια λογισµικά είναι τα: Radiance (Lawrence Berkeley Laboratories),

AUTO−SITE−LIGHT (Lighting sciences inc.), LITE PRO(USI Lighting Columbia), LIGHTSCAPE (Autodesc).

Τα λογισµικά αυτά υπολογίζουν µε ακρίβεια τον τρόπο µε τον οποίο το φως διαχέεται πάνω σε µία επιφάνεια ή στον χώρο και επιπλέον αποδίδουν τα αποτελέσµατα του φωτισµού µέσο φωτορεαλιστικών απεικονίσεων µε υψηλή ποιότητα. Για τους υπολογισµούς τα λογισµικά χρησιµοποιούν πραγµατικά φωτοµετρικά µεγέθη ώστε η φωτοαπεικόνιση να είναι πολύ κοντινή µε αυτήν της πραγµατικότητας. Επιπλέον, τα συστήµατα φωτισµού που περιέχονται στις βιβλιοθήκες τους µπορούν να εµπλουτιστούν µε νέα µεγέθη ή νέα στοιχεία ή να ενσωµατωθούν σε αυτά πληροφορίες από κατασκευάστριες εταιρείες και βιοµηχανίες φωτισµού.

32

Τα περισσότερα από αυτά τα λογισµικά υπολογίζουν και απεικονίζουν τον τεχνητό φωτισµό σε συνδυασµό µε τον φυσικό, στον χώρο ανάλογα µε το σηµείο του κτιρίου, την ώρα και την εποχή.

Η απεικόνιση του τελικού αποτελέσµατος γίνεται µέσο τρισδιάστατου σχεδίου, ενώ ορισµένα από τα λογισµικά επιτρέπουν τον "περίπατο" µέσα στο κτίριο ή την αλλαγή των υλικών και χρωµάτων του κτιρίου και γενικότερα τον πλήρη έλεγχο στην ποιότητα της οπτικοποίησης του σχεδιασµού .

Στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Εργαστήριο Ενεργειακού− Βιοκλιµατικού Σχεδιασµού, Εγκαταστάσεων και Αρχιτεκτονικού Περιβάλλοντος του Τµήµατος Αρχιτεκτόνων, χρησιµοποιείται σε αρχικό στάδιο εφαρµογής το λογισµικό LIGHTSCAPE (AutoDesk), σχεδιασµού φωτισµού και φωτορεαλισµού, για µελέτες φυσικού και τεχνητού φωτισµού στα πλαίσια του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού.

Όταν η τελική νυκτερινή εικόνα του κτιρίου έχει επιλεγεί, ακολουθεί η επιλογή του κατάλληλου συστήµατος που θα την αποδώσει. Το σύστηµα πρέπει να διασφαλίζει τα ακόλουθα κριτήρια:

• Οπτική άνεση και θέαση του κτιρίου • Συµβατότητα µε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό και

διακριτικότητα • Προσαρµοστικότητα του συστήµατος στην νέα τεχνολογία ή

σε καινούργιες επεµβάσεις • Απόδοση της επιλεγµένης νυκτερινής εικόνας • Αισθητικό αποτέλεσµα • Ευκολία στην συντήρηση • Εξοικονόµηση ενέργειας (τόσο κατά την διάρκεια της αρχικής

εγκατάστασης, της λειτουργίας και εκτίµηση του κόστους της αντικατάστασης ή ανανέωσης του συστήµατος)

Ο σχεδιασµός της ένταξης του φωτιστικού συστήµατος για τον φωτισµό του

κτιρίου πρέπει να διασφαλίζει τα κριτήρια και τους σκοπούς του σχεδιασµού που προαναφέρθηκαν. Τα φωτιστικά συστήµατα εντάσσονται στο κτίριο µε δύο βασικούς τρόπους:

• Εξωτερικά και σε απόσταση από το κτίριο • Πάνω στο κέλυφος του κτιρίου

Η ένταξη του φωτιστικού συστήµατος εξωτερικά και σε απόσταση από το κτίριο

είναι ο καλύτερος τρόπος για την ανάδειξη του µέσα στο δοµηµένο περιβάλλον του. Τα φωτιστικά συστήµατα µπορούν να ενταχθούν σε παρακείµενα κτίρια ή κατάλληλα κατασκευασµένους πυλώνες.

Αυτή η λύση δεν είναι πάντα εφικτή, ιδιαίτερα για κτίρια τα οποία βρίσκονται µέσα σε αστικό περιβάλλον ή σε γειτνίαση µε οδικές αρτηρίες, όπου η ασφάλεια της κίνησης των αυτοκινήτων είναι πρωταρχική.

Σε αυτές τις περιπτώσεις επιλέγεται η ένταξη των φωτιστικών συστηµάτων επί του κελύφους. Στην περίπτωση του φωτισµού ιστορικών κτιρίων, η ένταξη επί του κελύφους πρέπει να γίνεται µε ιδιαίτερη προσοχή ώστε να µην επιφέρει φθορά στο κτίριο και να µην επιβαρύνει την εικόνα του κατά τις πρωινές ώρες.

33

9.ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΚΩΝ. Ο φωτισµός των υπαίθριων χώρων και πάρκων είναι εξίσου σηµαντικός µε τον

φωτισµό ανάδειξης των κτιρίων. Ο φωτισµός αναδεικνύει τους χώρους αυτούς παρέχοντας συγχρόνως ασφάλεια στο κοινό.

Ο φωτισµός των υπαίθριων χώρων και πάρκων στοχεύει στα ακόλουθα σηµεία: 1. Ασφάλεια: Παρέχεται αρκετό φως στον περιβάλλοντα χώρο ώστε η

διάβαση των πεζών να είναι ασφαλής και να είναι ορατά τα διάφορα πιθανά εµπόδια (για παράδειγµα σκάλες, µεταβολές στο επίπεδο, λακούβες µε νερό κ.α.) και συγχρόνως να δηµιουργείται το αίσθηµα ασφαλούς χρήσης του χώρου.

2. Αισθητική: ∆ηµιουργούνται πόλοι έλξης και διαδροµές στον ιστό της πόλης και διαδροµές και συγχρόνως γίνεται προσιτό το εξωτερικό περιβάλλον.

O φωτισµός των υπαίθριων χώρων και πάρκων αφορά κυρίως τρεις τοµείς: * Το φωτισµό δέντρων, θάµνων ή παρτεριών. * Το φωτισµό των σηµαντικών αξόνων διακίνησης επισκεπτών µε έµφαση στις

προσβάσεις στους άξονες αυτούς. * Τον τονισµό σηµαντικών στοιχείων του πάρκου όπως είναι τα αγάλµατα, τα

σιντριβάνια, οι λιµνούλες κ.λ.π. Oι άξονες διακίνησης που θα τονιστούν πρέπει να είναι οι σηµαντικότεροι και επιλέγονται έτσι ώστε να καθιστούν το χώρο αναγνωρίσιµο και να τονίζουν την τοπογραφία του. O ισόρροπος φωτισµός όλων των µονοπατιών µπορεί να καταστρέψει τη γραφικότητα του υπαίθριου χώρου. Τα φωτιστικά σώµατα που µπορούν να χρησιµοποιηθούν µπορεί να παρέχουν άµεσο, έµµεσο ή µεικτό φωτισµό και µπορεί να είναι κολόνες φωτισµού, χαµηλά φωτιστικά σώµατα ή ακόµη φωτιστικά σώµατα εδάφους.

34

Στον σχεδιασµό του φωτισµού αυτών των χώρων λαµβάνονται υπόψη οι παράµετροι της θάµβωσης, της ορατότητας, του χρώµα του φωτισµού, της φωτεινότητας και της λαµπρότητα του χώρου.

Η κατεύθυνση των φωτιστικών πηγών, η ποιότητα και ποσότητα του φωτισµού, η

σχέση του φωτειζόµενου σηµείου µε το γενικότερο περιβάλλοντα χώρο µελετούνται προσεκτικά και ποσοστοποιούνται κατά περίπτωση ώστε το αποτέλεσµα να µην δηµιουργεί λειτουργικά προβλήµατα στο κοινό.

Πρακτικά όλα τα φωτιστικά σώµατα πρέπει να ενταχθούν µε τέτοιο τρόπο στον χώρο ώστε να µην είναι ορατά από το κοινό. Συγχρόνως όµως πρέπει να διαθέτουν τέτοιο σχεδιασµό ώστε να µην είναι εύκολο να κλαπούν ή να καταστραφούν από τους βανδάλους.

Προτείνονται οι ακόλουθες λύσεις για τα παρακάτω στοιχεία που δοµούν τον

υπαίθριο χώρο:

• Συντριβάνι: καθορίζεται η κύρια πλευρά θέασης του και επιλέγεται ο φωτισµός είτε του δοµηµένου µέρους είτε του νερού. Το χρώµα στο φως χρησιµοποιείται συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις διότι εντείνει το αποτέλεσµα της νυκτερινής εικόνας.

35

• Υδατοπτώση:επιλέγεται η τοποθέτηση των φωτιστικών σωµάτων ανάλογα µε το είδος της υδατόπτωσης. Εάν η υδατόπτωση είναι απότοµη και το ύψος είναι µεγάλο τότε τα φωτιστικά σώµατα τοποθετούνται στην βάση της. Με αυτόν τον τρόπο το φως θα διαχέεται µέσα από τους αφρούς που θα δηµιουργούνται στην βάση της υδατόπτωσης "χρωµατίζοντας" µε αυτόν τον τρόπο το νερό. Εάν η υδατόπτωση είναι ήρεµη τότε τα φωτιστικά σώµατα τοποθετούνται σε απόσταση ώστε να καλύπται το συνολικό ύψος της µαζί µε το περιβάλλοντα χώρο.

• Ρυάκι και λίµνη: προτειµάται εξωτερικός φωτισµός αυτών των υδάτινων επιφανειών διότι ο φωτισµός από το εσωτερικό τους είναι πιθανόν να δηµιουργήσει πρόβληµα στην πανίδα και χλωρίδα τους

• ∆έντρα, φυτά και λουλούδια: τα δέντρα λειτουργούν ως φυσικά γλυπτά κατά τις νυκτερινές ώρες και το σχήµα του κορµού και της φυλλωσιάς µπορούν να αναδειχτούν µε εξαιρετικό τρόπο δίνοντας µια άλλη διάσταση στον χώρο. Τα δέντρα που γειτνιάζουν µε κτίρια µπορούν να φωτειστούν µε τέτοιο τρόπο ώστε να διαγράφεται η σιλουέτα τους σε δεύτερο πλάνο. Τα δέντρα µε πλούσιο φύλλωµα φωτίζονται από την βάση τους χρησιµοποιώντας συνδυασµό φωτιστικών σώµατων ανοικτής και κλειστής δέσµης φωτός. Τα ψηλά και λεπτά δέντρα φωτίζονται από απόσταση και από ύψος. Ο φωτισµός αυτός είναι πιο επιτυχηµένος όταν το δέντρο ή µια συστοιχία δέντρων έχουν σκούρο φόντο. Φωτισµός µπορεί να τοποθετηθεί και στο εσωτερικό της φυλλωσιάς των δέντρων, πάνω στα κλαδιά ή κοντά στον κορµό. Με αυτόν τον τρόπο µπορεί να φωτιστεί το έδαφος περιµετρικά του του δέντρου δίνοντας την εντύπωση ότι το δέντρο ύπταται. Οι θάµνοι και τα φυτά φωτίζονται µε αντίστοιχες τεχνικές φωτισµού µε αυτές των έργων τέχνης δηλαδή ανάλογα µε το είδος και το χρώµα τους επιλέγεται άµεσος ή έµµεσος φωτισµός, διάχυτος ή κατευθυνόµενος µε διαφορετικές ποιότητες χρώµατος.

36

1. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Ευθυµιάτος, ∆ιονύσιος Φωτισµός υπαίθριν και εσωτερικών χώρων, Θεσσαλονίκη, 1978

" Φως και ήχος, 1983 Οικονοµόπουλος Ιων Θεωρητική και εφαρµοσµένη φωτοτεχνία, 1975 Αnon IES Lighting Handbook, Application Volume, 1987. Beckwith, Gates "Lighting's Role in Architecture", Lighting design &

Application, february, 1972

Bell, James & William Burt "Architectural Light: 1 Expressive Lighting", Architectural Journal, 30 march, 1988, p.57−62.

Benson Scott, Benjamin "The application of floodlighting to Buildings" Illumintating Engineering Society, aug.1954, p.367−373.

Casal, J.M. "Spain: floodlighting design and influence", Lighting Design & Application, may 1983, p.27−31

Derek, Phillips Lighting historic Buildings, Architectural Press, 1997.

Derek, Phillips Lighting, Design Center Publication, 1972 Egan, David Concepts in architectural lighting, Mc−Graw Hill

Inc. 1983

Eshelby, Roy "Outdoor decorative Lighting techniques", Illuminating Engineering Society, April 1955. p.155−167

Evans, Ralph "Psychological Aspects of Color and Illumination", Illuminating Engineering Journal, aug.1964, p.176−181.

frandsen, Sophus "The scale of light", ILR, No3, 1987, p.108−112.

Frier, John "Floodlighting monuments & other landmarks", Lighting Design 7 Application, July, 1988, p.4−25

Henderson, G. "Energy management of artificial lighting use", Lighting Research & Technology, No4, 1982, p.193−206.

Hollands, Harry "la lumiere & la ville", ILR, No2, 1997, p.66−69

Hollands, Harry "Light in the landscape", ILR, No3, 1995, p.112−115

Keenberg, Ron "Architecture, light, color, form, and function", Lighting Design & Application, July 1986, p.31−33

37

Kinzey & Sharp Environmental technologies in architecture, 1989.

Kohler, Walter & Wassili Luckhardt

Lighting in Architecture, ed. Reinhold, N.Y. 1959

Lechner, Norbert Heating, Cooling, Lighting, design Methods for Architects, ed.John Wiley & Sons, 1990

Lynew, R.A. Developments in lighting−1, ed.Applied Science publishers, Ltd, London, 1978

Marsden, A.M. "What we want from our lighting", Lighting Research & Technology, Vol.4, No3, 1972, p.139−147

Millet, Marietta Lighting Revealing Architecture, ed.Van Nostrand Reinhold, 1996

Nuckolls, James Interior Lighting for environmental designers, 2nd ed., Wiley−Interscience, 1983.

Ouointeau, Michel "Artists impressions in Lighting" ILR, 4th, 1984, p.116−121

Padula, Camille "Architects on outdoor lighting", Lighting Design & application, April 1973, p.18−19.

Plynn, John & Samuel Mills Architectural lighting graphics, Reihold Publication Comp., N.York, 1962

Pritchard, D.C. Lighting , Logman scientific & technical, 1995. Rambusch, Viggo Bech "Philosophies of architectural lighting Part II",

Lighting Design & Application, may, 1976, p.24−27

Rudolf, Paul "Architecture and Lighting: that the two should meet", Lighting design & Application, nov.1978, 12−15

Russel, Leslie & Paula, Rodgers

The outdoor Lighting Pattern Book, Lighting Research Centre, McGraw−Hill, 1996

Schorderet, N. "Chateau Lumiere, Lyon, France, ILR, No3, 1993, p.102−103

Scutt Der "Philosophies of architectural lighting Part I", Lighting Design & Application, may, 1976, p.12−17

38

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

39