EKFRAZA W POEZJI CZESŁAWA MIŁOSZA

EKFRAZA W POEZJI EKFRAZA W POEZJI CZESŁAWA MIŁOSZACZESŁAWA MIŁOSZA

CZYLI O CZYLI O PASTELACH DEGASAPASTELACH DEGASA

Prezentację opracowano na podstawie książek:

Aneta Grodecka, Poeci patrzą…, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2008.

Marta Tomczyk – Maryon, Jak czytać wiersze i oglądać obrazy?, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko–Biała 2010.

EKFRAZA:EKFRAZA:

Grecki źródłosłów – Grecki źródłosłów – éékphrasis – oznacza kphrasis – oznacza „dokładny opis” i w dzisiejszym znaczeniu „dokładny opis” i w dzisiejszym znaczeniu

odnosi się do opisu dzieła sztuki lub odnosi się do opisu dzieła sztuki lub samodzielnego gatunku, będącego takim samodzielnego gatunku, będącego takim

opisem.opisem.

TYPY EKFRAZ:TYPY EKFRAZ:Poetycka inspiracja malarstwem Poetycka inspiracja malarstwem Temat/cel wiersza Temat/cel wiersza Przedmiot inspiracji poety Przedmiot inspiracji poety

1.1. EkfrazaEkfraza opis jednego obrazu opis jednego obrazu jeden wybrany obraz jeden wybrany obraz

2.2. MetaekfrazaMetaekfraza opis jednego lub kilku opis jednego lub kilku obrazówobrazów

jeden lub kilka wybranych jeden lub kilka wybranych obrazów, ale bez obrazów, ale bez wskazania go/ich wskazania go/ich

czytelnikowi czytelnikowi

3.3. Poetycka inspiracja/wariacja na temat obrazuPoetycka inspiracja/wariacja na temat obrazu własne przemyślenia, własne przemyślenia, odczucie poety wyrażone odczucie poety wyrażone

po obejrzeniu jednego po obejrzeniu jednego obrazu obrazu

jeden wybrany obraz jeden wybrany obraz

4.4. poetycka interpretacja/wariacja na temat kilku poetycka interpretacja/wariacja na temat kilku obrazów lub całej twórczości malarza obrazów lub całej twórczości malarza

własne przemyślenia, własne przemyślenia, odczucie poety wyrażone odczucie poety wyrażone

po obejrzeniu kilku po obejrzeniu kilku obrazów wybranego obrazów wybranego

malarza malarza

kilka obrazów lub cała kilka obrazów lub cała twórczość wybranego twórczość wybranego

malarza malarza

5.5. poetycka fascynacja osobowością wybranego poetycka fascynacja osobowością wybranego malarza malarza

własne przemyślenia, własne przemyślenia, odczucie poety powstałe odczucie poety powstałe

na podstawie analizy na podstawie analizy twórczości i osobowości twórczości i osobowości

wybranego malarza wybranego malarza

biografia/twórczość/biografia/twórczość/

osobowość wybranego osobowość wybranego malarza malarza

Edgar Degas jako reprezentant Edgar Degas jako reprezentant impesjonizmuimpesjonizmu

Impresjonizm – Impresjonizm – kierunek ukształtowany we kierunek ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX w. przede wszystkim Francji w drugiej połowie XIX w. przede wszystkim w malarstwie. Nazwa kierunku pochodzi od słowa w malarstwie. Nazwa kierunku pochodzi od słowa impresjaimpresja, czyli wrażenie. Początkowo termin , czyli wrażenie. Początkowo termin

impresjoniściimpresjoniści miał pogardliwe zabarwienie i miał pogardliwe zabarwienie i

wynikałwynikał z negatywnego nastawienia krytyków do z negatywnego nastawienia krytyków do młodych malarzy. Nawiązując do tytułu obrazu młodych malarzy. Nawiązując do tytułu obrazu C. Moneta C. Moneta Impresja. Wschód słońca, Impresja. Wschód słońca, jeden zjeden z krytyków żartobliwie nazwał ich krytyków żartobliwie nazwał ich wrażeniowcamiwrażeniowcami..

Cechy malarstwa Cechy malarstwa impresjonistycznego:impresjonistycznego:

dążenie do utrwalenia ulotnej chwilidążenie do utrwalenia ulotnej chwili rezygnacja z wyrazistych konturów i dbałości rezygnacja z wyrazistych konturów i dbałości

o detaleo detale śmiałe pociągnięcia pędzlemśmiałe pociągnięcia pędzlem operowanie barwną plamąoperowanie barwną plamą wykorzystanie pastelowych barw (ulubione wykorzystanie pastelowych barw (ulubione

odcienie: błękity, szarości, zielenie, żółcienie)odcienie: błękity, szarości, zielenie, żółcienie) posługiwanie się refleksami świetlnymiposługiwanie się refleksami świetlnymi

Technika impresjonistyczna w Technika impresjonistyczna w malarstwie:malarstwie:

dywizjonizm – technika malarska polegająca dywizjonizm – technika malarska polegająca na stosowaniu barwy rozbitej na części składowe, na stosowaniu barwy rozbitej na części składowe, na malowaniu małymi, oddzielnymi plamami;na malowaniu małymi, oddzielnymi plamami;

puentylizm - metoda malarska polegająca puentylizm - metoda malarska polegająca na kładzeniu obok siebie podobnych w formie, na kładzeniu obok siebie podobnych w formie, jednakowej wielkości małych plamek czystego jednakowej wielkości małych plamek czystego koloru, dzięki czemu powierzchnia obrazu jest koloru, dzięki czemu powierzchnia obrazu jest poddana barwnej wibracji.poddana barwnej wibracji.

Cechy malarstwa Edgara DegasaCechy malarstwa Edgara Degasa(1834 – 1917)(1834 – 1917)

fascynacja światem teatru (liczne obrazy przedstawiające fascynacja światem teatru (liczne obrazy przedstawiające próby baletu i tancerki)próby baletu i tancerki)

dążenie do uchwycenia ruchu, przelotnego gestu, dążenie do uchwycenia ruchu, przelotnego gestu, zapamiętania i odczytania tego, co jest mało uchwytne; zapamiętania i odczytania tego, co jest mało uchwytne; określenia ruchu już minionego oraz próby odgadnięcia określenia ruchu już minionego oraz próby odgadnięcia przyszłego posunięciaprzyszłego posunięcia

złudzenie ruchu wynikłe z błysków i lśnieńzłudzenie ruchu wynikłe z błysków i lśnień eksponowanie lekkiej bryły i roztapianie postaci eksponowanie lekkiej bryły i roztapianie postaci

w atmosferzew atmosferze mistrzostwo linii (starannie wykonany modelunek postaci)mistrzostwo linii (starannie wykonany modelunek postaci) pierwszeństwo koloru przed konturempierwszeństwo koloru przed konturem

Szkoła tańca (1879-80)Szkoła tańca (1879-80)

Klasa tańca (1873-76)Klasa tańca (1873-76)

Primabalerina (1878)Primabalerina (1878)

Kobieta myjąca się (1885)Kobieta myjąca się (1885)

Po kąpieliPo kąpieli

Pastele DegasaPastele Degasa Czesław Miłosz Czesław Miłosz

Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w trwaniu,trwaniu,A ręce uwikłały się w rudych splotach,A ręce uwikłały się w rudych splotach,Tak bujnych, że czesane, ściągają w dół Tak bujnych, że czesane, ściągają w dół głowę.głowę.Udo i pod nim stopa drugiej nogi,Udo i pod nim stopa drugiej nogi,Bo siedzi, rozchylając zgięte kolana,Bo siedzi, rozchylając zgięte kolana,I ruch ramion odsłania linię jednej piersi.I ruch ramion odsłania linię jednej piersi.Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku,Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku,Które minęły. Jakże ją dosięgnąć?Które minęły. Jakże ją dosięgnąć?I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując.Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując.Trzecia leży na łóżku, pali papierosaTrzecia leży na łóżku, pali papierosaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaI różowawe sutki. Kapelusz malarzaI różowawe sutki. Kapelusz malarzaWisi między sukniami na antresoli.Wisi między sukniami na antresoli.Lubił tutaj siadywać, rozmawiać, rysować.Lubił tutaj siadywać, rozmawiać, rysować.Cierpkie w smaku jest nasze ludzkie Cierpkie w smaku jest nasze ludzkie obcowanieobcowanieZ powodu znajomego dotyku, ust chciwych,Z powodu znajomego dotyku, ust chciwych,Kształtu bioder i nauk o duszy Kształtu bioder i nauk o duszy nieśmiertelnej.nieśmiertelnej.Przybiera i odchodzi. Fala, wełna, wilna.Przybiera i odchodzi. Fala, wełna, wilna.I tylko ruda grzywa błysnęła w otchłani.I tylko ruda grzywa błysnęła w otchłani.

Edgar Degas Edgar Degas Kobieta czesząca włosyKobieta czesząca włosy (1888-89)(1888-89)

Malarstwo Edgara Degasa jako źródło inspiracji poetyckiejMalarstwo Edgara Degasa jako źródło inspiracji poetyckiej – Czesław Miłosz – Czesław Miłosz Pastele DegasaPastele Degasa

Fascynacja poety malarstwem Fascynacja poety malarstwem DegasaDegasa

Po wizycie w MusPo wizycie w Muséée de d‘‘Orsay i obejrzeniu płócien Orsay i obejrzeniu płócien z tancerkami Czesław Miłosz zanotował 5 sierpnia 1987 r. z tancerkami Czesław Miłosz zanotował 5 sierpnia 1987 r. w dzienniku: w dzienniku: Degas mnie wzrusza, bo za tym malarstwem Degas mnie wzrusza, bo za tym malarstwem jest litość. Dla kruchego ciała, dla aspiracji tych dziewcząt, jest litość. Dla kruchego ciała, dla aspiracji tych dziewcząt, dla ich kochanków, mężów, dla ich dalszych przygód, dla ich kochanków, mężów, dla ich dalszych przygód, jakich, nie wiadomo.jakich, nie wiadomo.

EKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZA:EKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZA:

Początek utworu wyraźnie nawiązuje do obrazu Początek utworu wyraźnie nawiązuje do obrazu Kobieta czesząca włosy Kobieta czesząca włosy (1888-1889), (1888-1889), znajdującego się obecnie w kolekcji znajdującego się obecnie w kolekcji Mentropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Mentropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Opis pozy modelki jest na tyle wierny, iż pozwala Opis pozy modelki jest na tyle wierny, iż pozwala z całą pewnością stwierdzić, że komentarz poety z całą pewnością stwierdzić, że komentarz poety dotyczy tego właśnie pastelu, a nie innych o tym dotyczy tego właśnie pastelu, a nie innych o tym samym tytule; na wersji z 1885 r., znajdującej samym tytule; na wersji z 1885 r., znajdującej się w Ermitażu w Petersburgu, układ ciała się w Ermitażu w Petersburgu, układ ciała czeszącej się kobiety różni się od układu czeszącej się kobiety różni się od układu opisanego przez Miłosza tylko ułożeniem stopy.opisanego przez Miłosza tylko ułożeniem stopy.

Kobieta czesząca Kobieta czesząca włosy (1885)włosy (1885)

Kobieta czesząca włosy (1888-89)Kobieta czesząca włosy (1888-89)

METAEKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZAMETAEKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZA

W dalszej części wiersza podmiot liryczny wylicza W dalszej części wiersza podmiot liryczny wylicza jeszcze inne postaci kobiet utrwalone na obrazach jeszcze inne postaci kobiet utrwalone na obrazach Degasa:Degasa:

I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?

Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując. Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując. Trzecia leży na łóżku, pali papierosaTrzecia leży na łóżku, pali papierosaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaI różowawe sutki.I różowawe sutki.



Po kąpieliPo kąpieli

Kobieta przed lustrem (1887)Kobieta przed lustrem (1887)

Kobieta wycierająca włosyKobieta wycierająca włosy

Kobieta czesząca sięKobieta czesząca się

Toaleta kobiety (1889)Toaleta kobiety (1889)

Refleksja temporalna w tekście Refleksja temporalna w tekście Miłosza:Miłosza:

W sztuce poetę interesuje przede wszystkim W sztuce poetę interesuje przede wszystkim zatrzymanie czasu.zatrzymanie czasu.

Tej zasadzie służy:Tej zasadzie służy:

- przywołanie obrazu samego artysty- przywołanie obrazu samego artysty- odmalowanie atmosfery panującej w jego pracowniodmalowanie atmosfery panującej w jego pracowni- użycie wyrazów wyjętych wprost z dziewiętnastowiecznego słownika użycie wyrazów wyjętych wprost z dziewiętnastowiecznego słownika

((antresola, peniuar),antresola, peniuar), - refleksja na temat upływu czasu: refleksja na temat upływu czasu:

Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku,Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku,

Które minęłyKtóre minęły..- pytanie retoryczne: pytanie retoryczne: Jakże ją dosięgnąć?Jakże ją dosięgnąć?

I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?

Estetyka i erotyka – poetyckiEstetyka i erotyka – poetycki i malarski sposób patrzenia i malarski sposób patrzenia

na kobietyna kobiety eksponowanie zmysłowego piękna modelkieksponowanie zmysłowego piękna modelki uchwycenie niuansów ruchu ciała kobietuchwycenie niuansów ruchu ciała kobiet skupienie uwagi na szczegółach w opisie przyjętej skupienie uwagi na szczegółach w opisie przyjętej

pozy pozy opis elementów kobiecego stroju, budujących opis elementów kobiecego stroju, budujących

atmosferę erotyzmu ( atmosferę erotyzmu ( koszula z muślinu, żółty koszula z muślinu, żółty peniuar)peniuar)

poetycka definicja nagich pleców modelki: poetycka definicja nagich pleców modelki:

Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w trwaniu.Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w trwaniu.

Przejawy techniki impresjonistycznej Przejawy techniki impresjonistycznej w tekście Miłoszaw tekście Miłosza

utrwalenie ulotnej chwiliutrwalenie ulotnej chwili fascynacja płynnością ruchów modelekfascynacja płynnością ruchów modelek wykorzystanie efektu połyskiwania wykorzystanie efektu połyskiwania

i prześwitywaniai prześwitywania eksponowanie nastrojowości (delikatna eksponowanie nastrojowości (delikatna

erotyka, zmysłowość)erotyka, zmysłowość) akcenty kolorystyczne (biel, żółć, rudy)akcenty kolorystyczne (biel, żółć, rudy)

Eros i vanitas - Eros i vanitas - egzystencjalna refleksja poety egzystencjalna refleksja poety

W zakończeniu wiersza, w formie W zakończeniu wiersza, w formie poetyckiej poetyckiej syntezy, syntezy, pojawia się gorzka zaduma nad życiem: pojawia się gorzka zaduma nad życiem: Fala, wełna, wilna. Fala, wełna, wilna. Trio złożone z miękkich, Trio złożone z miękkich, krótkich, synonimicznych rzeczowników daje krótkich, synonimicznych rzeczowników daje obraz istnienia podlegającego przemijaniu, obraz istnienia podlegającego przemijaniu, w którym przeszłość łagodnie miesza się w którym przeszłość łagodnie miesza się z teraźniejszością, a upływ czasu jest procesem z teraźniejszością, a upływ czasu jest procesem niezależnym od człowieka. W obrazie czeszącej niezależnym od człowieka. W obrazie czeszącej się kobiety poeta odczytuje ideę się kobiety poeta odczytuje ideę vanitas.vanitas.

Documents

EKFRAZA W POEZJI CZESŁAWA MIŁOSZA