UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

SAOBRAĆAJNI FAKULTETDOBOJ

E f e k a t s t a k l e n e b a š t e

Seminarski rad iz predmetaEkologija u saobraćaju

Student:

Predmetni nastavnik:asistent:

Sadržaj:

1. Uvod.......................................................................................................................................32. Efekat staklene bašte............................................................................................................4

2.1. Gasovi staklene bašte.......................................................................................................52.2. Posljedice efekta staklene bašte.......................................................................................7

2.2.1. Porast temperature....................................................................................................72.2.2. Topljenje polarnog leda............................................................................................82.2.3. Porast nivoa mora.....................................................................................................82.2.4. Povećanje isparavanja mora i povećanje oblačnosti.................................................9

3. Mjere za sprečavanje zagađenja........................................................................................104. Zaključak.............................................................................................................................135. Literatura.............................................................................................................................14

1. Uvod

Svakog dana čovjek udahne oko 20 000 litara vazduha, a ujedno i sve veću koncentraciju štetnih i otrovnih materija, kao proizvod industrijalizacije, transporta, ali i svakodnevnih ljudskih aktivnosti. Zagađenje vazduha može biti gasovima ili sitnim česticama, a negativan uticaj ima na ljudsko zdravlje, životinjski i biljni svet kao i ekosisteme. Zagađenje vazduha veće je u urbanim sredinama,a usled strujanja vazduha lako se kreće i širi. Svedoci smo sve goreg stanja i sve većih oscilacija u vremenu, od ekstremnih vrućina do ektremne hladnoće. Prelaz između godišnjih doba je izgubio svaki smisao, a čini se da nas ništa bolje ne očekuje u budućnosti. Mnogima može izgledati nerealno da će biti nečeg lošeg u tome što će na planeti biti malo toplije, međutim globalni porast temperature bi mnogo uticao na uslove života na našoj planeti, a možda bi čak doveo do toga da život ljudi na planeti više i ne bude moguć. Sa povećanjem temperature tropske oblasti bi počele da se šire od ekvatora. Klima bi se totalno promenila, za promenom klime sledila bi promena flore i faune svih krajeva na planeti. Došlo bi do velikih poremećaja u lancima ishrane. Hrane bi bilo sve manje, ali zato vode sve više. Led u polarnim oblastima bi počeo da se topi, a bilo bi i mnogo više padavina. Topljenje lednika bi dovelo do podizanja nivoa svetskog mora i to možda čak i za nekoliko metara, a to ne znači da bi se samo morske obale podigle, već bi porasle i reke i jezera. Ovo bi dovelo do plavljenja područja na kojima živi oko jedna trećina ukupnog stanovništva. Ovo nije ni malo lep scenarijo, ali ako ljudi budu mislili da se ovo ne može desiti i ne počnu intenzivno da rade na smanjenju zagađenja posledice globalnog zagrevanja mogu postati bitan faktor u našim životima.

2. Efekat staklene bašte

Efekat staklene bašte je proces u kome se dio sunčeve energije koji ostaje zarobljen u atmosferi, zagrijava Zemlju i mijenja klimu. Veliki broj klimatologa smatra da se povećava ljudski uticaj- vještački, na gasove koji izazivaju efekat staklene bašte, utičući tako na povećanje tog efekta, a zatim, i na porast temperature na globalnom nivou kako i na klimatske poremećaje. U ove gasove se ubrajaju ugljen dioksid, koji nastaje sagorijevanjem fosilnih goriva, metan koji se oslobađa sa deponija , iz proizvoda dobijenih sagorijevanjem kao i iz niza industrijskih hemikalija.

Kraće rečeno, Sunce zagrijava Zemlju svojim zracima koji uspeju da kroz atmosferu stignu do površine naše planete. Površina se na taj način zagrijava a zatim i sama zrači toplotu nazad u atmosferu. Gasovi koji kao izolator zadržavaju tu toplotu su gasovi efekta „staklene bašte“. Kada ti gasovi ne bi postojali temperatura na površini Zemlje bila bi oko 30 stepeni niža nego sto je sada pa bi život bio nemoguć.

Civilizacija, pogotovo njen najrazvijeniji dio, proizvodi previše ovih gasova pa oni apsorbuju sve više toplote i sve više zagrijavaju Zemlju. Tu pojavu nazivamo globalno zagrijavanje. Jedan od najzastupljenijih gasova staklene bašte je ugljen dioksid koji nastaje pri sagorijevanju svakog fosilnog goriva odnosno sagorijevanjem drveta, benzina, nafte, zemnog gasa. Ukoliko se smanji obim sagorijevanja fosilnih goriva najvjerovatnije bi se smanjila i količina gasova staklene bašte oko Zemlje.

Slika 1. Efekat staklene bašte izvor: internet

2.1. Gasovi staklene bašte

Gasovi „staklene bašte“ propuštaju kratkotalasno sunčevo zračenje a apsorbuju dugotalasno infracrveno zračenje i ponovo ga emituju ka zemljinoj površini. Ova pojava delimično sprečava gubitak dijela toplotnog zračenja u kosmos a naziva se prirodnim efektom staklene bašte. Zahvaljući prirodnom efektu staklene bašte, srednja globalna temeperatura vazduha u prizemnom sloju atmosfere, kreće se oko 15ºC, a u odsustvu ovih gasova bila za 33 ºC niža, tj -18 ºC. 

Tabela 1. Promjena emisija gasova staklene bašte 1990-2007 izvor: http://sr.wikipedia.org

Pod gasovima staklene bašte podrazumijevamo: Vodena para (H2O) Ugljen dioksid (CO2) Metan CFC · HCF · PHC (takođe i F gasovi, fluorisani ugljovodonici) Azot-suboksid (N2O) Sumpor heksafluorid (SF6)

Koncentracija ovih gasova u atmosferi (osim vodene pare) raste usled čovekovog delovanja.

Vodena para je voda u plinovitom obliku. Para se sastoji od mnogo slobodnih lebdećih molekula vode (H2O). Vodena para je bezbojan plin. Pri normalnim pritiskom od 1,013 bara, voda vrije na 100 °C. Jedan kg vode prelazi u 1,673 m3 vodene pare. To zahtijeva energiju od 2,257 kJ. Vodena para je kao staklenički plin dio atmosfere. Atmosferska vodena para je najučinkovitiji staklenički plin i uzrokuje, da je prosječna temperatura na Zemlji oko 15 °C i što je pogodno za život i razvoj živih bića.

Ugljen-dioksid, ugljični dioksid, karbon dioksid ili ugljenik(IV)-oksid je atmosferski gas koji se sastoji od od jednog atoma ugljenika i dva atoma kiseonika. Hemijska formula ovog gasa je CO2. Pod normalnim uslovima ugljen-dioksid je u gasovitom agregatnom stanju. Bez mirisa je, zagušljiv, nezapaljiv, teži odvazduha. Adijabatskom ekspanzijom (širenjem sa visokog na atmosferski pritisak) delimično prelazi u čvrsto stanje (suvi led).

Metan (CH4), poznat i kao blatni gas je najprostiji zasićeni ugljovodonik (alkan). Ukoliko vladaju normalni uslovi on je bezbojan gas. U prirodi metan nastaje usled bezkiseoničnog raspada organskih materija (npr. namočvarama). Metan je glavni sastojak zemnog gasa. Koristi se kao gas za grejanje i kao sirovina za dobijanje organskih jedinjenja

Radne materije iz grupe CFC (hlorofluorougljenici) i HCFC (hlorofluorougljovodonici) u svom sastavu sadrže hlor koji je glavni uzročnik razgradnje ozonskog sloja.

Azot-suboksid je bezbojan, netoksičan i nezapaljiv gas blago sladunjavog ukusa, teži od vazduha 1,5 puta.Na običnoj temperaturi je vrlo stabilan, ali na povišenim temperaturama ima jako oksidaciono dejstvo, jer se na temperaturama iznad 400°C razlaže na kiseonik i azot. Koristi se u medicini kao anestetik, kao potisni gas za aerosol pakovanja, u autotrkama.

Sumporov heksafluorid je anorganski spoj formule SF6. To je plin bez boje i mirisa te je također nezapaljiv i netoksičan. Međunarodni odbor za klimatske promjene je ocijenio SF6 kao najpotentniji staklenički plin sa potencijalom globalnog zatopljenja 22,000 puta većim od potencijala CO2 gledano u periodu od 100 godina.

2.2. Posljedice efekta staklene bašte

Posljedice zagađivanja vazduha i stvaranje efekta staklene bašte su: Porast temperature za  1,5 — 4,5 °C на 100 — 150 година  Topljenje polarnog leda Porast nivoa mora Povećanje isparavanja mora i povećanje oblačnosti

2.2.1. Porast temperature

Procjenjuje se da je globalna temperatura na površini Zemlje porasla za 0,75 °C u odnosu na period 1860-1900, u skladu sa mjerenjima ali uz ogradu da mjerenja sve do 1950-tih nisu bila preciznija od 1 °C pa je riječ o nepouzdanoj procjeni. Tako se procjenjuje i da je efekat urbanih "toplinskih ostrva" na globalno zatopljenje oko 0,02 °C u periodu od 1900 godine.Od 1979 godine temperature zemljišta su se povećavale oko dva puta brže nego temperature okeana (0,25 °C na deceniju u odnosu na 0,13 °C po deceniji zagrijavanja okeana).Temperature u donjem dijelu troposfere su porasle između 0,12 i 0,22 °C po desetljeću od 1979 godine, prema satelitskim mjerenjima temperature. Na osnovu

procjene NASA-e, godina 2005 bila je najtoplija godina otkako postoje pouzdanija instrumentalna mjerenja od kraja 19. vijeka, a toplija je u odnosu na prethodni rekord postavljen 1998 godine za nekoliko stotih dijelova stepena, što je praktično zanemarljivo. U razdoblje 1995 - 2009 po podacima američke meteorološke službe se nalaze sve najtoplije godine ikada izmjerene to jest od 1880. godine, a pretpostavlja se da su najtoplije i u minimalno zadnjih nekoliko hiljada godina.

2.2.2. Topljenje polarnog leda

Istraživanja pokazuju da ledene ploče Grenlanda i Antarktika gube masu sve bržim tempom i sugerišu da topljenje ledenih ploča postaje glavni faktor rasta nivoa mora, mnogo ranije nego što se predviđalo. Reč je o američkoj studiji koja je dosad najduže pratila zbivanja na polarnim ledenim pločama: gotovo dvadeset godina svakodnevnih satelitskih merenja sa regionalnim klimatskim modelima. Prognozira se da do 2050. nivo mora porašće za 32 centimetra, od čega će 15 centimetara biti uslovljeno topljenjem ledenih ploča Grenlanda i

Antarktika, ako one nastave da se tope sadašnjim tempom, rezultati su dvadesetogodišnjeg satelitskog mjerenja. Nestanak leda bi, iako je reč o području geografski udaljenom od naseljenog sveta, doveo do ogromnih promena. Promenio bi se ekosistem čitavog sveta – pogotovo područja o kojem je reč kako onog na površini tako i onog u dubinama okeana.

slika 3. Satelitska mjerenja topljenja leda

2.2.3. Porast nivoa mora

Porast nivoa mora doveo bi do raseljavanja miliona ljudi iz Bangladeša, mnogih ostrva na Pacifiku , a za Njujork i Tokio bi značilo milijarde dolara troškova za gradnju bedema. Otapanje leda na Antartiku i Grenlandu moglo bi da dovede do porasta nivoa svjetskih mora. Brojna istraživanja o klimi pokazuju da je porast stakleničkih plinova odgovoran za povećanje globalne prosječne temperature za približno 0,17 stupnjeva Celzijusa od 1980.-2010. te za povećanu razinu mora za oko 2,3 mm na godinu od 2005.-2010., kako se ledeni pokrov i ledenjaci tope. 

Slika 4. Topljenje leda izvor: internet

2.2.4. Povećanje isparavanja mora i povećanje oblačnosti

Prilikom zagrijavanja mora dolazi do isparavanja mora koje utiće i na povećanje oblačnosti.Oblačnost predstavlja ukupnost oblaka koji su uočljivi na nebu, posmatrano u određenom trenutku ili periodu. Izražava se u desetinama od 0 do 10 ili u procentima pokrivenosti neba oblacima.

Oblak nastaje kondezacijom i sublimacijom vodene pare u slobodnoj atmosferi. Od vodene pare zavisi mogućnost pojave padavina, ona apsorbuje dugotalasnu Zemljinu radijaciju i utiče na temperaturu i tok mnogih procesa.Isparavanje je proces prelaženja vode iz tečnog u gasovito stanje. Ukazuje na količinu vode koja je isparila sa jedinice površine u određenom vremenskom periodu i izražava se u l/m2, odnosno u mm.

Slika 5. Kruženje vode u prirodi izvor:internet

3. Mjere za sprečavanje zagađenja

Mjere za sprečavanje i smanjenje zagađivanje vazduha i poboljšanje kvaliteta obuhvataju: Propisivanje graničnih vrijednosti emisija zagađujućih materija iz stacionarnih izvora

zagađivanja Propisivanje graničnih vrijednosti emisija zagađujućih materija iz pokretnih izvora

zagađivanja Utvrđivanje maksimalnih nacionalnih emisija za pojedine zagađujuće materije Propisivanje dozvoljenih količina pojedinih zagađujućih materija u određenim

proizvodima (tečna goriva, boje i lakovi) Postepeno smanjivanje upotrebe supstanci koje oštećuju ozonski omotač Ostale mjere za sprečavanje i smanjenje zagađenja (mjere prevencije i sanacije,

dozvole za rad)

Jedna od tih mjera je i Kjoto protokol. Kjoto je protokol koji je dodatak United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), tj Konvenciji Ujedinjenih Nacija o klimatskim promenama, koji je usmeren na borbu protiv globalnog zagrevanja. UNFCCC je međunarodni ekološki sporazum koji se tiče postizanja stabilizacije koncentracije gasova koji izazivaju efekat staklene bašte (gasovi staklene bašte) u atmosferi, na nivou koji bi sprečio kritične antropogene promene klimatskog sistema Zemlje. Protokol je inicijalno usvojen 11. Decembra 1997. godine u Kjotou, Japanu, i stupio je na snagu 16. Februara 2005. godine. Od Novembra 2009. godine 187 zemalja su ptpisale i retifikovale ovaj sporazum.

Kjoto Protokol je predviđen da smanji globalne emisije gasova staklene bašte. Cilj je u stvari, stabilizacija i rekonstrukcija koncentracije gsaova staklene bašte u atmosferi na nivou koji će sprečiti opasne antropogene promene klimatskog sistema. Cilj Kjoto Protokola je bio da ustanovi legalno obavezujući međunarodni sporazum, u kome se sve nacije koje učestvuju, obavezuju da se bave pitanjem globalnog zagrevanja i emisije gasova staklene bašte. Cilj oko koga su se potpisnice sporazumele je smanjenje gasova staklene bašte u proseku 5.2% do 2012. godine od nivoa na kom su bili 1990. godine. Nasuprot

popularnom verovanju, Protokol ne ističe 2012. godine, već se samo radi o obavezi da do 2012. godine Zemlje Aneksa I moraju ispuniti svoje obaveze koje se tiču smanjenja emisije gasova staklene bašte koje su ustanovljene za prvi period (2008-2012).

Pet principa Kjoto Protokola su: Obaveza smanjenja emisije gasova staklene bašte koji su legalno obavezujući za

Zemlje Aneksa I, kao i obaveze za ostale potpsnice sporazuma; Implementacije za ispunjenje ciljeva Protokola. Spremanje politika, i mera koje

smanjuju emisiju gasova staklene bašte, kao i korišćenje svih dostupnih mehanizama, kao što su zajednička implementacija, mehanizam čistog razvoja, i trgovanje emisijama koji će biti nagrađeni kreditima koji dozvoljavaju više emisija u svojoj zemlji.

Minimiziranje uticaja na zemlje u razvoju ustanovljavanjem fonda za adaptaciju klimatskih promena.

Računovodstvo, izveštavanje i revizija, u cilju osiguranja integriteta Protokola. Saglasnost (sa Protokolom), oformljavanjem komiteta koji će osiguravati integritet

Protokola.

Najvažniji uspijeh ovog protokola je bilo utvrđivanje obaveze ograničenja i smanjivanja emisije šest gasova koji stvaraju efekat staklene bašte:

Ugljen-dioksida Metana Azotoksida Hlorofluorougljovodonika Perfluorougljenika Sumporheksafluorida

SAD je najveći na svijetu proizvođač gasova staklene bašte. Emisija gasova koji stvaraju efekat staklene bašte u SAD se povećala za 12% iznad vrijednosti izmjerenih u 1990.godini. Povećanje emisije ovih gasova važi i za druge industrijski razvijene zemlje , posebno za Japan i Kanadu. Na kraju se može zaključiti da, iako je primjena ovog protokola i neophodna i pravno obavezujuća , izvršavanje međunarodnih obaveza i dalje ostaje sveopšti problem, posebno kada ono podrazumijeva velike ekonomske troškove za države potpisnice- riječ je o milijardama dolara.

Postoje zagovornici toga da ovaj protokol ne preduzima dovoljno da bi kriva emisije gasova staklene bašte dovela na željeni nivo. Drugi smatraju da cena Kjoto Protokola prevazilazi korist koja se od njega dobija, treći smatraju da su standardi koje postavlja Kjoto previše optimistični. A postoje i oni koji smatraju da je pristup Kjoto Protokola potpuno pogoršan i da treba preduzeti potpuno drugačije mere. Oni smatraju da razvijene nacije nastavljaju sa poslovanjem kao što su i do sada, zato što očekuju da će moći da kupe kredite dajući male količine novca zemljama u razvoju. Ovim se ne postiže sam cilj Kjoto protokola a to je smanjenje emisije gasova staklene bašte. 

Čak i zemlje koje preuzele na sebe najveće obaveze, kao što je Japan na primer, kada se uzmu u obzir njihove stvarne emisije i korišćenje fosilnih goriva može se videti da su se u stvari povećale i to sve u cilju uvođenja sistema koji treba da smanje emisije. Iz ovoga se može zaključiti da uvođenje ovih sistema, koje je dugoročno, na kratki rok može imati negativne posledice po atmosferu, tj po sam cilj Kjoto protokola. I zbog toga ovo se mora uzimati u obzir kada se proračunava koliko se stvarno mogu smanjiti emisije i u kom vremenskom periodu. Naime, ako bi sve zemlje potpisnice, istovremeno započele uvođenje ovih promena, moglo bi se očekivati da se emisije povećaju i to izazove nenadoknadivu štetu, kao što je izumiranje biljnih i zivotinjskih vrsta usled promena temperature i topljenja lednika. Ovo bi se moglo dogoditi jer je za promene koje su predviđene potrebna velika količina energije, a trenutno sve najveći deo sveta oslanja isključivno na foslina goriva koja izazivaju upravo emisije koje su predviđene za smanjenje po Protokolu. Predlog je da se uvede dodatni porez na emisiju gasova staklene bašte koji bi bio u srazmeri sa ekološkim otiskom koji se tom emisijom izaziva. Ali se ovde postavlja pitanje kako bi taj porez u stvari uticao na ciljeve i naravno na poslovanje. Za očekivati je da bi se ovakvim merama u stvari postiglo isto što i povećanjem cene goriva koji su SAD predvidele ako bi potpisale Kjoto.Dalje, postoje sukobi mišljenja u pogledu toga što se za bazni period uzima 1990. godina, a i ne uzimaju u obzir emisije po glavi stanovnika nego ukupne.Sve navedeno implicira da je potrebno razmatrati i stalno poboljšavati ne samo sopstveno poslovanje, nego i sam Protokol i ciljeve i načine na koje se oni mogu ostvariti.

4. Zaključak

Da li ljudi zaista mogu zaštititi životnu sredinu odnosno Zemlju? Mislim da svako od nas na bilo koji način može doprinjeti zaštiti životne sredine. Jer upravo je ona izvor našeg zdravlja. Svakim danom sve više i više otpada ljudi bacaju te na taj način zagađuju i svoju žvotnu sredinu. Zaključak je da bi sve vlade svijeta trebale uvesti neke zakone odnosno pospiješiti reciklažu tog otpada kroz eko-elektrane. Trebaju pokušati smanjiti emisije ugljen dioksida jer to uveliko uništava zemlju a ujedno i ljudsko zdravlje. Također vlade trebaju uvesti zakone koji će svakog pojedinca koji na bilo koji način pokušava zagaditi životnu sredinu kazniti odgovarajućom kaznom kako bi se spriječilo zagađenje. Prema ovome svemu gore navedenom zaključak je da svako od nas može utjecati na to da se poveća zaštita životne sredine jer je ona budućnost našeg zdravlja.

Ako možemo spasiti Zemlju sada,zašto to da ne učinimo!

Ubijanje prirode znači i ubijanje samog sebe!

5. Literatura

Linkovi: http://sr.wikipedia.org/wiki/Efekat_staklene_ba

%C5%A1te#Gasovi_staklene_ba.C5.A1te http://www.epcg.co.me/pdf/CDM_Prezentacija_Otilovici%201.pdf http://www.dalmacijanews.com/Magazin/View/tabid/75/ID/80709/Zemlja-uzvraca-

udarac-globalnom-zatopljenju.aspx http://sh.wikipedia.org/wiki/Globalno_zatopljenje#Porast_temperature