EKONOMSKA DIPLOMACIJA

1.UVOD

Gledajući unazad u prošlost, historijski zapisi o diplomatiji sežu do vremena starih Grka. Diplomatija je, međutim, evoluirala vremenom, pa se i samo poimanje, definiranje i uloga mijenjala vremenom. U različitim periodima davani različiti doprinosi diplomatskoj nauci a naročito u vrijeme italijanskih gradova-država, u Francuskoj prije i poslije revolucije te u Engleskoj s početkom ere industrijalizacije. Sistematski doprinos koji je najviše dao diplomatskoj praksi došao je iz SAD-a, naročito nakon II svjetskog rata, kada su pokrenuta obimna istraživanja koja su analizirala i razumijevala ponašanje diplomata u međunarodnim pregovorima.

U tradicionalnom smislu , diplomatija podrazumijeva političku drzavničku (state-to-state) diplomatiju. U tom smislu diplomate su angažovane primarno u političkim odnosima, jer su političke relacije među zemljama, vodeće u svim društvenim sferama, uključujući i ekonomsku. Međutim, ekonomski odnosi blisko prate, te u određenoj mjeri determinišu političke odnose među zemljama. Proces globalizacije nameče nove trendove u diploatiji. Stvoreno je jedno novo „post-moderno“ okruženje, u kojem je klasična diplomatija postala neodrživa. U u prvi plan izbijaju ekonomski interesi, želja za osvajanjem novih tržišta, što je rezultiralo pojavom ekonomske diplomatije.

Termin „ekonomska diplomatija“ je novijeg porijekla, javlja se u periodu između 50-tih i 70-tih godina 20. vijeka, u zapadnim industrijaliziranim zemljama, to je rezultiralo uplitanjem diplomata u trgovinske poslove, što je poboljšalo prodaju proizvoda i usluga.Uvidjevši značaj diplomatskih aktivnosti u unaprijeđenju ekonomskih odnosa mnoge zemlje svijeta sve više daju priorotet ekonomskoj diplomatiji u koncipiranju vanjske politike. U tom pravcu vode i aktivnosti usmjerene na finansiranje edukacije i obuke ljudi koji će sa baviti ovim poslom. Interes je zemalja da razvijaju efikasnu diplomatsku mrežu koja će na najbolji način štititi ekonomske interese vlade, firmi i NVO diljem svijeta.

Ekonomska diplomatija se tek odnedavno počela izučavati i na prestižnim visokoškolskim ustanovama širom svijeta, kako na dodiplomskim, tako i na postdiplomskim studijima. Značaj ovog rada je utoliko veći, s obzirom na oskudnost stručne literature ( naročito s našeg govornog područja ), informacija u medijima, te naposlijetku skromnog znanja autora ovog rada, jer pokušava da barem u osnovnim crtama objasni jedan novi trend u međunarodnim ekonomskim odnosima, u cilju jasnijeg sagledavanja kompleksnosti savremene ekonomske realnosti.

Rad je koncipiran tako da najprije definiše sam pojam ekonomske diplomatije, pa se daje kratka historijska retrospektiva o samim počecima ekonomske diplomatije. Napravljen je i osvrt na globalizaciju kao savremen trend u modernoj ekonomiji te njeno prožimanje sa ekonomskom diplomatijom. Ukazaćemo i na pojam „post-modernog“ okruženja koje karakteriše veća participacija tzv. nedržavnih aktera koji vrše diplomatske

1

aktivnosti u cilju zaštite vlastitih interesa (kao što su uposlenici globalnih kompanija ili aktvisti brojnih nevladinih organizacija). Rad nadalje razmatra međunarodno ekonomsko komuniciranje kroz sve pojavne oblike, te naglašava značaj ekonomskih informacija za obavljanje ovog posla. Ekonomske diplomate danas u centar pozornosti stavljaju informacije, prikupljaju ih, obrađuju i proslijeđuju ih centrali.

Na samom kraju rada daju se osnovne karakteristike savremenog ekonomskkog diplomate, gdje se opisuju potrebne i poželjne odlike koje su osnova diplomatskog umijeća u ekonomskim odnosima sa okruženjem. Uz mnoštvo definicija, preglednih tabela, grafičkih rješenja i kratkih ali sadržajnih primjera iz prakse, rad predstavlja pouzdan vodič kroz lavirinte savremene diplomatije.

2

2. EKONOMSKA DIPLOMATIJA KAO NAUČNA DISCIPLINA

2.1. Šta je to ekonomska diplomatija?

Termin ekonomska diplomatija je francuskog porijekla (La diplomatie economique).Sličan termin se ustalio i u ruskoj terminologiji (Ekonomičeskaja diplomatia). Američka, odnosno anglosaskonska terminologija služi se izrazom trgovinska diplomatija ( Trade diplomacy).

Prema francusko-ruskoj školi, ekonomska diplomatija je korištenje državnih diplomatskih instrumenata i metoda, kao i ekonomskih mjera i instrumenata (trgovinska politika, kreditno-monetarna i tehnološka politika), na bilateralnoj i multilateralnoj osnovi, radi obezbjeđenja razvoja nacionalne privrede i zaštite spoljnoekonomskih interesa zemlje1.

Američko shvatanje ekonomske diplomatije podrazumjeva pod ovim terminom aktivnost države na promociji i zaštiti interesa nacionalnih firmi na međunarodnom planu, pregovore sa vladama, sprječavanje i izbjegavanje ekonomskih konflikata na domaćem i međunarodnom tržištu, prikupljanje informacija i globalne promocije američke izvozne ekspanzije preko državnog diplomatskog aparata2.

S obzirom na različite škole i poglede na ovaj problem, teško je dati definiciju koja bi jasno mogla obuhvatiti i objediniti različitost u pristupu i poimanju ekonomske diplomatije. Stoga ćemo se mi poslužiti definicijom koju je dao Vladimir Prvulović, a koji ekonomsku diplomatiju definiše na sljedeći način: „ Ekonomska diplomatija predstavlja specifičan i istančan spoj diplomatije u klasičnom smislu, ekonomskih nauka i nauka menadžmenta, metoda i tehnika pregovaranja sa stranim partnerima, odnosa s javnošću i prikupljanja ekonomskih informacija od interesa za privredu zemlje ili kompanije, u cilju prodora na svetsko tržište“3.

Ova definicija sadrži funkcije i ciljeve ekonomske diplomatije, pa će nam poslužiti kao osnova za dalju razradu ove teme. U nastavku rada osvrnućemo se na pregled historijskog razvoja diplomatije, razloge zbog kojih je ekonomska diplomatija nastala, te objasniti funkcije i ciljeve ekonomske diplomatije kao naučne discipline.

1 Vladimir Prvulović, Ekonomska diplomatija, Megatrend Univerzitet, Beograd, 2002, str.72 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.73 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.14

3

2.2. Geneza ekonomske diplomatije

Francuska je kolijevka moderne diplomatije, kao državničke djelatnosti, i ona je zemlja koja je prva načinila korake u ovoj oblasti. U čuvenoj „Instrukciji za francuske ambasadore“, autora Ž.Ž.Žiserana (J.J.Jusserand),iz 1648. godine, izdvojićemo dio koji se odnosi na Englesku, najrazvijeniju zemlju toga vremena, u smislu uvažavanja njenih ekonomskih specifičnosti. To je početak jedne nove ere u diplomatiji, jer se u prvi plan stavljaju ekonomski interesi zemlje, te novi pristup u ophođenju sa inostranstvom.

Gotovo 300 godina kasnije, počeli su nastajati i prvi radovi na temu ekonomske diplomatije. Anri Auzer (Henri Hauser), profesor na Sorboni, prvi je koji se pozabavio analitički temom ekonomske diplomatije, napisavši djelo „Ekonomija i diplomatija“. U ovom djelu, Auzer jasno naglašava da su ekonomski odnosi i interesi određujući interesi u savremenoj diplomatiji, te naglašava da je period takozvane „ udvaračke diplomatije“, diplomatije koja je po prirodi ekonomski strerilna i koja se vodi isključivo iz učtivosti, davno završen.

Nakon velike svjetske ekonomske krize u periodu 1929-1933 godine, svaka zemlja je posegla za uvođenjem protekcionističkih mjera, što je bila svojevrna prepreka za diplomatsko djelovanje na području ekonomskih odnosa. Međutim, par decenija kasnije, a naročito za vrijeme čuvene naftne krize iz 80-tih i nakon nje, ekonomska diplomatija doživljava svoj procvat.

Danas gotovo sve razvijene ekonomske zemlje daju primat ekonomskoj diplomatiji u vanjskoj politici. Uvidješvi rezultate koje donosi, mnoge zemlje danas čine napore da razviju jak državni aparat koji će na efikasan način štititi ekonomske interese. Investiranja koja se vrše u obuku diplomatskih kadrova, jasno određuju perspektive ekonomske diplomatije i njeno mjesto u budućnosti.

Vrijeme stare klasične diplomatije je prošlo, u kojem su dominirali sterilni prijemi i kontakti, razmjene nota i kominikea i licemjernih komplimenata u izvještačenoj ektikeciji diplomatskih salona4. Danas se u pripremi diplomata za odlazak u zemlje službovanja, osim jezika, kulture i običaja, posebna pažnja posvećuje proučavanju ekonomskih specifičnosti, karakteru privrednog razvoja te vrstama i kvalitetima proizvoda određene zemlje.

4 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.9

4

2.3. Funkcije i ciljevi ekonomske diplomatije

Prethodno smo naglasili značaj diplomatskih aktivnosti u međunarodnim ekonomskim odnosima, te ustanovili i da je diplomatija instrument u rukama države kojeg ona koristi za ostvarivanje ciljeva vlastite ekonomske politike.

Primarna funkcija ekonomske diplomatije sasvim sigurno je zaštita nacionalnih ekonomskih interesa u međunarodnim ekonomskim odnosima, ali ne samo države, već i ostalih aktera na globalnom tržištu (kao što su transnacionalne kompanije, nevladine organizacije, civilna društva za zaštitu određenih interesa, itd.), o kojima će biti više riječi kasnije, kada budemo govorili o globalizaciji i mjestu diplomatije u savremenim ekonomskim trendovima.

Svaka organizovana država određuje nadležne organe i službe, utvrđuje sredstva i mehanizme i zadužuje stručne i spremne kadrove koji će zacrtanu državnu politiku nastupa u inostranstvu sprovoditi ekonomskom diplomatijom na bilateralnom i multilateralnom planu5.

Prema autorima Ornatskom i McBryde-u6, osnovne funkcije ekonomske diplomatije su sljedeće:

aktivnosti za obezbjeđenje najpovoljnijih uslova u trgovini i drugim formama ekonomskog povezivanja i saradnje sa stranim državama i njihovim privrednim subjektima;

uticaj na uspostavljanje mjera stimulisanja izvoza domaćih roba i kontrola prometa kapitala u sklopu ukupnih razvojnih ciljeva i strategije ekonomskog nastupa zemlje u inostranstvu;

svakodnevna i sistematska analiza prilika na međunarodnom tržištu i ekonomskim odnosima, analiza ekonomskog položaja i karakteristika stranih zemalja, njihovih komparativnih prednosti i mogućnosti, kao i konjukturnih tendencija na međunarodnoj ekonomskoj sceni;

uspostavljanje i održavanje ekonomskih i poslovnih kontakata sa poslovnim krugovima i nadležnim resorima zemlje prijema;

vođenje bilateralnih i multilateralnih ekonomskih pregovora; priprema, učešće u izradi i koncipiranje ekonomskih konvencija i sporazuma o

međunarodnoj ekonomskoj saradnji; učešće u statusu eksperta u radu međunarodnih ekonomskih institucija i

organizacija; stvaranje povoljnih poslovnih prilika za nastup preduzeća sopstvene zemlje u

inostranstvu.

5 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.106 I.A.Ornatski, Ekonomičeskaja diplomatia, Meždunarodnie otnošenia, Moskva, 1985, str.3, a navod prema prof. Miroslav Raičević, Internacionalna ekonomija, IFAM, Beograd, 1999, str.136

5

Ova lista se može dalje dopuniti i dodatnim funkcijama, a one su :

prikupljanje relevantnih ekonomskih informacija kojima se obezbjeđuje ekonomska ekspanzija i štiti konkurentska prednost nacionalne privrede;

obezbjeđenje učešća firmi svoje zemlje na međunarodnim tenderima i projektima;

promptno davanje ekonomskih informacija i podataka o ekonomskim potencijalima svoje zemlje i preduzeća zainteresovanim partnerima iz strane zemlje (odgovri na upite);

zastupljanje svoje zemlje u međunarodnim forumima i organizacijama, kao što su UN, EU, WTO, IMF, WB, i sl.;

komuniciranje sa inostranim medijima po specifičnim pitanjima, vezanim za ekonomske potencijale i nastup svoje zemlje u inostranstvu ili za njenu ekonomsku saradnju sa zemčjom domaćinom; te na kraju

objavljivanje i distribucija propagandnih materijala, prospekata i monografija zainteresovanim subjektima zemlje prijema.

6

3. EKONOMSKA DIPLOMATIJA I GLOBALIZACIJA

3.1. Globalizacija (mondijalizacija)

Pojam globalizacija potiče iz engleskog jezika od riječi the globe ( zemljina kugla, svijet). Kao sinonim za ovaj termin koristi se još i izraz mondijalizam, od francuske riječi le monde (svijet).

Globalizacija se definiše kao proces uspostavljanja kriterijuma, uslova i pravila ponašanja u produkcionoj, finansijskoj, spoljnotrgovinskoj, bankarskoj, ali i političkoj i svim drugim sferama života od strane najrazvijenijih zemalja Zapada, i njihovo univerzalno nametanje, posredstvom međunarodnih ekonomskih i političkih organizacija i institucija, kao što su WTO, EU, Vijeće Evrope, itd7.

Na teorijskom planu, glavni teoretičar mondijalizma je Zbignjev Bžežinski (Zbigniew Brzezinski), koji je u svojim djelima „Između dvaju epoha“ i „Velika šahovska tabla“ postavio temelje globalizma kao ideologije XXI vijeka. On je u tim djelima uspostavio teoriju o tzv. tehnotroničnom društvu i SAD kao globalnom sijaču tehnotronične revolucije.

Osnovni nosioci procesa globalizacije u svijetu su:

finansijske oligarhije; transnacionalne kompanije; vojnoindustrijski kompleks; tehnološki kompleks za izgradnju opreme najnovije generacije; međunarodni informatički sistemi i njihovi jezici.

Osnovni uslovi da bi globalizacija kao proces mogla da funkcioniše, tj. kriterijumi i ponašanja za nesmetano odvijanje globalizacije su:

tržišna privreda; liberalna ekonomija (sloboda kretanja ljudi, robe i kapitala; liberalna carinska

politika; zakonska regulativa); relativna samostalnost ekonomije od politike; politički pluralizam; pravna država; ljudska prava i slobode; članstvo u međunarodnim ekonomskim i političkim organizacijama.

7 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.19

7

3.2. Najvažnije svjetske ekonomske organizacije

Među najvažnije svjetske organizacije kroz koje se odvija proces globalizacije spadaju: WTO, OECD, UNCTAD, GATT, itd. Sada ćemo se malo bolje upoznati s nekima od njih, kako bi što bolje razumjeli sam proces globalizacije.

GATT (Opšti sporazum o carinama o trgovini) je stupio na snagu 1. januara 1948. godine. Predstavljao je sporazum koji je regulisao trgovinske odnose u svijetu u ono vrijeme. Nakon velike ekonomske krize u SAD-u, počeo je period protekcionizma, pa su zemlje riješile da se dogovore o sniženju carina, kako bi se potaklo na povećanje obima međunarodne razmjene. Prvi sastanak održan je u Ženevi, a sporazum je potpisan 30. oktobra 1947. godine. GATT-om je rukovodio predsjednik i tri potpredsjednika, a najvažnije oduike donošene su na plenarnim zasjedanjima. Postojali su još i Savjet, te Sekretarijat GATT-a. Sjedište je bilo u Ženevi. Osnivanje WTO, GATT je prestao postojati kao posebna organizacija.

OECD ( Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj) formirana je 1961. godine na osnovu Konvencije o Organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj, koju su potpisali ministri Kanade, SAD-a i 18 članica Organizacije za evropsku ekonomsku saradnju i razvoj (OEEC). Osnovni cilj osnivanja ove organizacije je da se da doprinos razvoju svjetske privrede i održavanju finansijske stabilnosti, te međunarodnoj razmjeni na nediskriminatorskim osnovama. Vrhovni organ OECD-a ja Savjet, a postoje još o Izvršni komitet i Sekretarijat. Sjedište OECD-a je u Parizu.

UNCTAD ( Konferencija UN o trgovini i razvoju) pokrenuta je 1964. godine na inicijativu nerazvijenih i zemalja u razvoju, koje su zahtjevale ravnopravnije međunarodne ekonomske odnose i izgradnju novog međunarodnog ekonomskog poretka. Sjedište i Sekretarijat UNCTAD-a nalazi se u Ženevi.

WTO (Svjetska trgovimska organizacija) je formirana 1. januara 1995. godine na bazi Marakeškog sporazuma, kao rezultat multilateralnih trgovinskih pregovora u okviru GATT-a, u okviru Urugvajske runde u periodu od 1986-1994 godine. Donijeta je odluka da se GATT pretvori u WTO, a tu odluku su poduprle 124 zemlje učesnice konferencije. Osnovni principi djelovanja WTO su: princip najpovlaštenije nacije, princip nediskriminacije i sloboda tranzita. Prinicip najpovlaštenije nacije podrazumjeva da sve olakšice koje su date jednoj zemlji članici WTO-a , moraju da se daju i svima drugima. Najvažniji organi su: Ministarska konferencija i Generalni savjet. Jedna od najvažnijih funkcija WTO-a je nadzor nad nacionalnim trgovinskim politikama te procedura rješavanja sporova. Ipak dva osnovna procesa nastala kao posljedica dogovora o WTO jesu snižavanje carina na uvoz industrijskih proizvoda te „tarifikacija“, tj. pretvaranje svih oblika necarinske zaštite u carinski ekvivalent. Pravilima WTO obuhvaćeno je gotovo 90% svjetske trgovine.

8

Pored ovih institucija, globalizacija se sprovodi i kroz finansijsko i bankarsko tržište. Osnovni nosioci globalizacije na ovom polju su sljedeće međunarodne finansijske organizacije:

Međunarodni monetarni fond (IMF); Svjetska banka (WB); Međunarodna finansijska korporacija (IFC); Agencija za multilateralno garantovanje investicija (MIGA); Evropska centralna banka (ECB); Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD); Evropska investiciona banka (EIB).

Globalizacija se ispoljava u različitim vidovima, pa se pojavni oblici globalizacije mogu uočiti u:

preduzetništvu; telekomunikacijama; sferi jezika; kulturi; sportu; obrazovanju; potrošnje.

U cilju jasnijeg shvatanja procesa globalizacije poslužićemo se studijom slučaja iz oblasti privrede i preduzetništva, uz napomenu da je studija preuzeta iz knjige Vladimira Prvulovića.

Studija slučaja br.1 General Motors i Alfa Romeo protiv Volkswagena

Nedavno je oblast automobilske industrije potresla velika poslovna afera. Hose Ignacio Lopez, čuveni direktor nabavke Opela (koji je u sastavu američkog giganta GM), zbog ponuđenih boljih uslova, prešao je u konkurentski Volkswagen. Zbog njega je GM morao da promjeni predsjednika i povede pravi rat protiv konkurenata. GM je optužio VW za industrijsku špijunažu, krađu ideja i vrbovanje osoblja. Nakon višegodišnjeg spora, VW je morao GM-u da plati 100 miliona dolara odštete, da ispuni obavezu kupovine dijelova od GM-a u vrijednosti od milijardu dolara i čak da se odrekne usluga Hose Ignacio Lopez-a.

Sada je u toku nova afera, opet vezana za VW, koji je u očitoj globalističkoj ekspanziji. Vodeći dizajner Alfa Romea i dobitnik titule za auto godine za „Alfu 156“ Valter de Silva je, januara 1999. g. prešao u VW, za zadatkom da napravi novi sportski imidž automobilima kompanije Seat (koja djeluje u sastavu njemačkog koncerna). Time bi se ovi automibili pojavili kao direktna konkurencija Alfi na svjetskom tržistu. Da nevolja bude veća, novi prototip Seata iz ateljea de Silve neodoljivo podsjeća na modele „Alfe 145 i 146“, koji su dizajneru donjeli svjetsku

9

slavu. Stvar se komplikuje, jer je čitav Fiatov koncern (u kome je i Alfa) nedavno ušao u fuziju sa GM-om (20 % dionica Fiata prešlo je u ruke GM-a sa pravom preče kupovine zaostalih 80 % dionica, a Fiat preuzeo 5 % dionica GM-a; vrijednost transakcije je bila 2,4 milijarde dolara), tako je da je na pomolu ponovljeni rat GM-a i VW-a. Precesi ukrupnjavanja su zakonomjeran proces u globalizaciji svjetske privrede uopće, pa prema tome, prisutni su i svim drugim vidovima privrede.

3.3. Uticaj globalizacije na ekonomsku diplomatiju

Globalizacija je proces koji djeluje diljem svijeta utičući na ekonomske, sociološke i političke sfere društva. Karakteriše je kompleksan set međupovezanosti i međuzavisnosti s rastućim brojem aktera na globalnoj sceni. Kako globalizacija može uticati na ekonomsku diplomatiju, koje su njene posljedice na vjerodostojan način sagledava studija dva renomirana stručnjaka iz oblasti međunarodnih odnosa, tačnije ekonomske diplomatije, sa Instituta za međunarodne odnose iz Holandije, Raymonda Sanera i Lichie Yiu, koji su uradili rad na temu „ Mutations in post-modern times“. Oni u svom radu sagledavaju diplomatske aktivnosti u jednom novom, kompleksnom okruženju koje nazivaju „ post-modernim“. Naglašavaju da diplomatija više nije u domenu isključivo države, te ističu da broj aktera na globalnom nivou raste. Prema observaciji Tomasa Fridmana (Thomas Friedman), a u kontekstu boljeg razumjevanja ekonomske diplomatije, naglašava sljedeće: „ Globalizacija nije fenomen. To nije samo prolazni trend. Danas je to nadsvodni međunarodni sistem koji noblikuje domaću politiku i vanjske odnose svake zemlje, i mi je moramo razumjeti kao takvu“8.

Ili kako Scholte zapaža: „ Globalizacija uključuje rast suprateritorijalnih odnosa između ljudi“9. Osnovna pretpostavka je da globalizacija rezultira rastućom kompleksnošću u međunarodnim ekonomskim odnosima. U procesu globalizacije, firme kroz brzu ekspanziju vrše poslove ujedinjenja (spajanja) & stjecanja (pripajanja), (merger & acquisition); ili druge forme joint venture poslova. Isto tako transnacionalne kompanije (TNC) oformljuju prekogranične alijanse kako bi jačale svoje pozicije na tržištu i mogućnost lobiranja u međunarodnim regulatornim i državnim tijelima.

Slično čine i države, koje su angažovane u žestokoj borbi za privlačenje stranih direktnih investicija (FDI), gdje se natječu da omoguće tržišno učešće svojim kompanijama u drugim zemljama, ali i štiteći domaća tržišta nametanjem raznih trgovinskih barijera. Države sarađuju kroz međunarodne organizacije koje postavljaju standarde i pravila trgovanja na globalnom nivou, kao što su: WTO, ILU, isl.

8 Raymond Saner i Lichia Yiu, Mutations in post-modern times, Netherlands institute of international relations Clingendael, Den Haag, 2001, str.19 Raymond Saner i Lichia Yiu, citirano djelo, str.1

10

Moderna diplomatija se prema Satowu definiše kao „ primjena takta i inteligencije na odnose među državama“10. Ova definicija implicira da je diplomatija isključivo u nadležnosti i domenu Ministarstva vanjskih poslova (MVP), tj. države. Međutim, globalizacija i demokratizacija dovode u pitanje ovakvu tvrdnju. Alternativni diplomatski akteri „izranjaju“ unutar i izvan država i djeluju nezavisno od Ministarstva vanjskih poslova. Diplomatija, kao profesija, je doživjela znatne promjene, u smislu kako definicije i uloge, tako i onoga šta bi to diplomate trebale činiti ili ne. Učešće nedržavnih aktera u vanjskoj politici i međunarodnim ekonomskim odnosima je izraženije u industrijaliziranim (razvijenim) zemljama. Razvoj ovih „izranjajućih“ diplomatskih aktivnosti izlazi iz tradicionalnih prerogativa Ministarstva vanjskih poslova i zaslužuje veću pažnju. Ovakvo savremeno shvatanje diplomatije poziva na ponovno promišljanje o njoj samoj, diplomatama kao i zadacima i funkcijama Ministarstva vanjskih poslova. Diplomate i državni službenici Ministarstva vanjskih poslova su konfrontirani sa novim akterima i novim radnim metodama, pa je stoga nužna adaptacija tradicionalne diplomatije na novo „post-moderno“ okruženje. Adaptacija obuhvata sljedeće:

a) Proliferacija Ministarstva vanjskih poslova ka ostalim ministarstvima u centralnoj vladi i regionalnim vladama

Šta to praktički znači? Ministarstvo vanjskih poslova ne bi trebalo imati monopol u vođenju vanjskih ekonomskih poslova. Npr. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa bi trebalo da predvodi u odnosima sa MMF-om ili WB-om; Ministarstvo telekomunikacija bi pregovaralo sa ITU-om; Ministarstvo trgovine sa WTO-m ili Miniatarstvo rada sa ILO-m. Monistarstvo vanjskih poslova treba da ima samo koordinirajuću ulogu u provođenju „interministarske“ vanjske ekonomske politike. Trend decentralizacije moći, te prenos ovlasti i odgovornosti na niže instance je takođe danas široko raširen u praksi.

Umjesto tradicionalnih (state-to-state) pregovora, regionalne ili lokalne jedinice upravljanja, iniciraju vlastite međunarodne veze i mehanizme pregovaranja kako bi zadovoljili svoje lokalne specifične interese, bili ekonomski, socijalni ili politički. Kao primjer navodimo njemačku provinciju Länder, koja je otvorila svoja predstavništva u Briselu. Sličnim putem krenuli su i pojedini švicarski kantoni, otvorivši isto tako svoja predstavništva u Briselu.

b) Pojava diplomatskih aktivnosti u transnacionalnim kompanijama

Transnacionalne kompanije su važni nedržavni akteri u razvijenim zemljama i zemljama u tranziciji. Globalne kompanije djeluju diljem svijeta, poslujući u zemljama OECD-a, na novim izranjajućim tržištima (Istočna Evropa, Kina) kao i novoindustrijaliziranim ekonomijama (Jugoistočna Azija, Sjeverna Amerika). Globalizacija nameće nove trendove; danas nije dovoljno poznavati pravila biznisa i pravnu regulativu zemlje u kojoj je sjediste transnacionalne

10 Raymond Saner i Lichia Yiu, citirano djelo, str.3

11

kompanije. Stoga se nameće potreba za saradnjom sa međunarodnim i nacionalnim regulatornim tijelima, pa transnacionalne kompanije u tom pravcu pokreću „diplomatsku ofanzivu“ za svako tržište.

c) Rastuće učešće transnacionalnih nevladinih organizacija (NVO) u ekonomskoj diplomatiji

Nevladine organizacije djeluju na različitim poljima: od zaštite ljudskih prava, preko zaštite životne sredine pa do zaštite prava radnika od izrabljivanja od strane globalnih kompanija. One operiraju na nacionalnom, regionalnom i transnacionalnom nivou fokusirajući se na ekonomske i socijalne probleme.

Nevladine organizacije putem organizovanja civilnih protesta, pokretanja raznih kampanja, pravljenja negativnih ranking lista i sl; vrše uticaj na državu. One su isto tako sposobne vršiti pritisak i na transnacionalne kompanije kroz kampanje i bojkote, bilo na nacionalnom ili na globalnom tržištu. Stoga je značaj NVO-a u smislu uticaja na formiranje nacionalne ekonomske strategije ili strategije kompanije sve veći, jer i oni postaju bitan faktor i sve jača snaga u međunarodnoj ekonomskoj i političkoj areni.

3.4. Hitna potreba za redefinisanjem diplomatije

Kako je tradicionalni pristup zagovarali isključivo državničku (state-to-state) diplomatiju, proces globalizacije je unio nove trendove u ekonomiji, koje su potrle zastarjeli pristup. Novonastale složenosti, kompleksnosti, međuzavisnosti kao i pojava nedržavnih aktera, natjerali su savremene ekonomske teoretičare da ponovo promisle o pojmu diplomatije, te njenoj ulozi u međunarodnim ekonomskim odnosima. Pojava novih aktera (npr. Al-Qaeda) ili subnacionalnih aktera (npr. provincija Länder u Njemačkoj) ili supranacionalnih aktera (EU, NAFTA) rezultirala je radikalnim promjenama u obavljanju diplomatskih aktivnosti.

U cilju rasvjetljavanja „post-modernog“ okruženja u kojem djeluju savremene diplomate, daćemo novu savremenu definiciju diplomatije koju je postavio Melissen:

„ Diplomatija se definiše kao mehanizam reprezentacije, komunikacije i pregovaranja kroz koji države i ostali međunarodni akteri upravljaju (vode) svoje poslove (biznis)“11.

Ja bih ovu definiciju dopunio još sa tvrdnjom da se diplomatijom brane vlastiti interesi aktera.

Novi akteri u diplomatskoj areni reprezentuju različite grupe i organizacije, štiteći na taj način njihove interese na lokalnom, nacionalnom i međunarodnom

11 Raymond Saner i Lichia Yiu, citirano djelo, str.11, a navod prema Jan Melissen, Innovation in diplomatic practice, Macmillan, London, 1999, str.16

12

nivou. Ove divergentne sile koegzistiraju međusobno i primjenjuju različite forme diplomatske aktvnosti kako bi ispunile vlastite ciljeve. Pojavu novih diplomatskih funkcija i uloga možemo kategorizirati na sljedeći način:

U narednom dijelu ćemo se fokusirati na definisanje navedenih pojmova, te bliže upoznati djelokrug aktivnosti i zadatke koje diplomate moraju primjenjivati.

Ekonomska diplomatija vođena od strane Ministarstva vanjskih poslova ili drugog ministarstva se definiše na sljedeći način:

„Ekonomska diplomatija bavi se pitanjima ekonomske politike, rad sa delegacijama iz organizacija koje određuju pravila (standarde) trgovine, kao što je WTO. Ekonomske diplomate isto tako nadgledaju i izvještavaju svoje vlade o ekonomskim politikama stranih zemalja, te daju savjete u vezi sa tim. Ekonomska diplomatija upošljava ekonomske resurse, te kroz nagrade i sankcije, teži ka ispunjavanju ciljeva vanjske politike. Ponekad se naziva i ekonomskim državništvom.“12

12 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.13

13

Vlade su isto tako snažne u podršci razvoja nacionalnih ekonomija, dajući podršku svojim firmama npr. kod izvoza, izvoznih stimulacija. Ta podrška podrazumijeva pomoć nacionalnim firmama da uđu na nova tržišta otvaranjem filijala u drugim zemljama. Njihova funkcija je još i pomaganje stranim firmama koje su voljne investirati u njihove zemlje.

„Komercijalna diplomatija, s druge strane, opisuje

rad diplomatskih misija koje podržavaju domaći biznis i finansijski sektor u njihovoj namjeri da se ostvare zacrtani ciljevi ekonomskog razvoja na nacionalnom nivou. To uključuje promociju ulaznih (inward) i izlaznih (outward) investicija. Kao važan aspekt rada komercijalnih diplomata je i ponuda informacija o izvozu i investicijskim prilikama“13

SLIKA 1. EKONOMSKI DIPLOMATA VS. KOMERCIJALNI DIPLOMATA

CD=diplomata koji reprezentuje interese svoje zemlje, pruža usluge preduzećima svoje zemlje i koji izvještava MVP ili MVTEO;

ED=doplomata koji reprezentuje svoju zemlju u drugim zemljama (ambasada, konzulat) ili u trgovinskim i finansijskim organizacijama UN-a.

13 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.13

14

Diplomatska funkcija transnacionalnih kompanija je da osiguraju kontinuitet i strukturnu koheziju unutar raznolike mreže centralne i subsidijarnih kompanija. Ta se funkcija dalje razdvaja na dvije funkcije, i to na: Korporativnu i Biznis diplomatiju.

„Korporativna diplomatija se sastoji od 2 organizacione uloge potrebne za uspješnu koordinaciju transnacionalnih kompanija. Prva se ogleda u vidu menadžera poslovne jedinice spremnog da djeluje u različitim kulturama; a druga u vidu korporativnog diplomate koji je prožet različitim kulturama, jezicima i sposoban da živi i djeluje u šarolikosti strane kulture.“14

Nasuprot korporativnoj diplomatiji, biznis diplomatija je usmjerena na pravljenje vanjskog okruženja koje pridonosi boljem poslovanju subsidijarnih jedinica.

„Biznis diplomatija odnosi se na upravljanje odnosa između globalnih kompanija i njihovih klijenata, te javnosti. Npr. od globalnih kompanija se očekuje da se pridržavaju multilateralnih ugovora postavljenih od strane WTO-a ili ILU. Za račun globalnih kompanija biznis diplomate pregovaraju sa autoritetima zemalja u kojima posluju. Oni isto tako, pomažu u definisanju poslovnih strategija i politika, vode bilateralne i multilateralne pregovore, skupljaju i analiziraju relevantne inoformacije koje dolaze iz domaćih zemalja i međunarodne zajednice.“15

SLIKA 2. KORPORATIVNI DIPLOMATA VS. BIZNIS DIPLOMATA

BD=menadžer/bivši diplomata/diplomata koji upravlja odnosima između TNC i vanjskog okruženja (radnički sindikati, NVO, UN agencije);

CD=menadžer koji upravlja odnosima između TNC i vanjskih subsidijarnih jedinica.

14 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.1515 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.16

15

Ekonomski orijentirane nevladine organizacije su fokusirane na ekonomsku politiku, svjetski ekonomski razvoj i globalni biznis. Međutim, potrebno je napraviti distinkciju između NVO koji djeluje unutar granica jedne zemlje, te kada one djeluju na međunarodnom nivou tvoreći međunarodne alijanse NVO-a sa sličnim uvjerenjima i ciljevima.

„Nacionalna NVO diplomatija. Nacionalna NVO reprezentuje interese civilnog društva u sferi ekonomije i djeluje u cilju zaštite potrošača, te podupire antikoruptivine aktivnosti, i sl.“16

Broj nacionalnih NVO-a je u porastu, kao i njihov uticaj na proces donošenja odluka zahvaljujući činjenici da javnost sada ima veći pristup informacijama i snažniji uticaj na vladu. Zbog toga nosioci političke i ekonomske moći neće moći ignorisati „glas“ ovakvih organizacija.

„Transnacionalna NVO diplomatija zagovara lobističke aktivnosti na globalnom nivou. Transnacionalne NVO diplomate djeluje na globalnom nivou, npr. u organizaciji kao što je Greenpeace koja se protivi WTO, WEF, IMF ili TNC. Oni nude vlastite solucije za rješenje svjetskih problema (otpis dugova nerazvijenih zemalja prema IMF-u).“17

Za razliku od nacionalnih NVO-a, transnacionalne NVO aktivno traže načine kako da vrše uticaj na međunarodna regulatorna tijela, iznoseći vlastite prijedloge te lobirajući u svjetskim centrima moći.

SLIKA 3. NACIONALNI NVO DIPLOMATA VS. TRANSNACIONALNI NVO DIPLOMATA

T-NVO-D=Politički zastupnik koji je pronicljiv, sa visokim akademskim zvanjem i sa poslovnim iskustvom, koji može koordinirati prekogranične bojkote protiv TNC, medijske kampanje protiv WTO, i sl;

16 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.1717 Raymond Saner I Lichia Yiu,citirano djelo, str.18

16

N-NVO-D=Zastupnik koji tvori koalicije sa ostalim NVO-ima i predstavnicima civilnih društava, koji koristi medije i politku zbog lobističkih aktivnosti.

3.5 Diferencijacija 6 diplomatskih „post-modernih“uloga

Cilj ekonomskih diplomata je da vrše uticaj na multilateralnu ekonomsku politiku kroz ministarska tijela, oblikovanjem pregovaračkih procesa kroz međunarodne organizacije koje postavljaju „pravila igre“. Komercijalne diplomate pak, nastoje da otvore strana tržišta za njihove domaće kompanije lobiranjem kod stranih vlada. Njihova uloga jeste i da olakšaju rješavanje konflikta interesa sa stranim poslovnim ulagačima. Biznis diplomate, a manjim dijelom i korporativne diplomate, trebali bi iznalaziti nove poslovne prilike na stranim tržištima. Oni pokušavaju da utiču na političke i ekonomske donosioce odluka, te sarađuju sa mnogim nacionalnim i transnacionalnim NVO-ima, te ostalim društvenim grupama koje se zainteresovane za poslovanje njihovih kompanija.

NVO, aktivne na polju ekonomije, trebaju razumijevati proces donošenja odluka na nivou centralne vlade, a posebno u ministarstvima zaduženim za vođenje ekonomske politike. Moraju da analiziraju i procijene uticaj koji međunarodni ekonomski ugovori imaju na nacionalnu privredu. Bilo bi dobro i to, da NVO shvataju samo funcionisanje preduzeća, kako oni proizvode svoja dobra i usluge, te kako vlasnicni i menadžment vrše proces donošenja odluka u velikim kompanijama. Na globalnom ninou transnacionalne NVO pažljivo prate pregovaračke procese u krucijalnim međunarodnim organizacijama.

3.6 Zajednički zadaci svih „post-modernih“ diplomata

U cilju zaštite interesa svojih klijenata, post-moderne diplomate dužni su ispuniti set osnovnih ciljeva i zadataka. Oni moraju da:

utiču na ekonomske, političke i socijalne programe u stvaranju uslova za ekonomske razvoj, uzimajući u obzir potrebe i aspiracije svih ostalih (javnosti);

rade sa zakonodavnim međunarodnim tijelima čije odluke utiču na međunarodnu trgovinu i finansijsku regulaciju;

prevaziđu potencijalne konflikte sa stranim vladama, NVO-ima te mnogim drugim akterima, minimizirajući ekonomske i političke rizike;

koriste međunarodne medije kako bi štitili imidž i reputaciju svoje zemlje, preduzeća ili NVO („reputation capital“);

kreiraju socijalni kapital („social capital“) kroz dijalog sa svim učesnicima koji mogu uticati na proces ekonomskog razvoja i globalizacije;

održavaju kredibilitet i legitimnost svojih predstavništava u očima javnosti.

17

4. MEĐUNARODNO EKONOMSKO KOMUNICIRANJE I EKONOMSKE INFORMACIJE U EKONOMSKOJ DIPLOMATIJI

4.1. Međunarodno ekonomsko komuniciranje

Međunarodno ekonomsko komuniciranje predstavlja važnu podvrstu međunarodnog komuniciranja, koja se odnosi na ekonomsku oblast – bilo da se radi o proizvodnji, privrednoj saradnji, trgovini u najširem smislu riječi, finansijskim i berzanskim transakcijama, ulaganju kapitala, izvozu roba i usluga ili različitih oblika saobraćaja.18 Razvoj savremene informatičke tehnologije omogućio je smanjivanje prostorne udaljenosti, pa su prevaziđeni problemi u komuniciranju sa sagovornicima gdje god se oni nalazili na svijetu. Prvo globalno sredstvo za međunardono komuniciranje, koje je omogućilo ostvarenje Makluanove vizije „velikog sela“, postao je Internet, koji danas premrežuje zemljinu kuglu.19 Sa internet tehnologijom glavno sredstvo međunarodnog ekonomskog komuniciranja nije više roba, već informacija.

Prema formi u kojoj se međunarodno ekonomsko komuniciranje ostvaruje, međunarodno komuniciranje je moguće podijeliti na: pismeno i usmeno komuniciranje.

a) Pismeno komuniciranje podrazumjeva svaki vid razmjene poruka u pisanoj formi sa inostranim ili domaćim subjektima. Osnovne podvrste ovog komuniciranja su:

putem poštanskog saobraćaja (razmjena pisama, telegrafskih poruka, faksiranih poruka);

razmjena poruka preko različitih međunarodnih agencija za brzo dostavljanje poruka i pošiljki (DHL,FEDEX);

razmjena pisanih poruka preko kurira (diplomatska praksa); razmjena piisanih poruka preko dipolmatske valize; razmjena pisanih poruka preko Interneta; razmjena poruka preko posredničkih službi i misija.

b) Usmeno komuniciranje podrazumjeva komuniciranje putem ljudskog glasa, a posredstvom različitih tehnoloških pomagala. Osnovne podvrste ovog komuniciranja jesu:

direktni razgovori; komuniciranje preko telefona; razgovori delegacija i izaslanika; razgovori preko posrednika;

18 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.7719 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.77

18

direktni (chat) razgovori posredstvom Interneta; usmeni razgovor, posredstvom ekonomskog diplomate svoje firme ili zemlje

u stranoj zemlji.

Međunarodno komuniciranje jednog ekonomskog diplomate u jednoj stranoj zemlji može se podijeliti na20:

upite ili odgovore na postavljene upite; diplomatske note u vezi sa ekonomskim pitanjima; pisma ili pozive na saradnju, zvanične pozive za posjete privrednih delegacija; tzv. pisma o namjerama (letter of intent); protokole o saradnji; projekte sporazuma o saradnji; tendere; zvanične prijave na učešće kompanija iz njegove zemlje na međunarodnim

tenderima.

4.2 Ekonomske informacije u ekonomskoj diplomatiji Informacija je danas ključni elemenat uspješnosti svakog ekonomskog posla. U ekonomskim odnosima danas je značaj prave, provjerene i blagovremene informacije ravan značaju kapitala koji je uložen u izvjesnu ekonomsku operaciju.21 Svakodnevno, čitavi timovi stručnjaka i informatičara rade na poslovima praćenjima, otkrivanja, prikupljanja javnih i povjerljivih ekonomskih informacija, koje nakon obrade dostavljaju rukovodstvima svojih firmi ili nadležnim državnim organima.

Najvažnije metode i tehnike prikupljanja ekonomskih informacija su:22

slanje upita kompanijama od interesa za matičnu zemlju; razgovor na zahtjev; poslovni susret (iz kojeg vješti diplomata može izvući puno informacija); diplomatski ručak; diplomatska večera; diplomatski prijem; protokolarna posjeta fabrici; posjeta privrednoj izložbi ili sajmu; posjeta delegacije jedne firme zemlji prijema; neoficijelni razgovor ekonomskog diplomate sazaposlenima iz firme; pretraživanja web-sajtova velikih firmi ili zemlje prijema na Internetu; potkupljivanje funkcionera firme ili zemlje za dobijanje ekonomskih

informacija; razgovor sa otpuštenim i prebjeglim kadrovima jedne firme ili zemlje;

20 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.8221 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.9022 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.94

19

kupvina tajnih dokumenata.

5. ODNOSI S JAVNOŠĆU

Jedna od najvažnijih funkcija ekonomskog diplomate u inostranstvu je održavanje, njegovanje i razvijanje odnosa s javnošću. Ti odnosi su istovremeno lični i organizacijski. Kako bi pravilno procijenili značaj odnosa s javnošću moramo znati šta znači PR i kakve su njegove poslovne funkcije. Prema holandskom teoretičaru PR-a Anne van der Meiden „pod PR-om se podrazumijavaju komunikacije između jedne organizacije i grupa javnosti sa kojima ta organizacija radi, između organizacije i društva, izmedju više organizacija i unutar same organizacije.“23 Isti teoretičar tvrdi da se u 1992. godini poslovima PR-a bavilo 2,5 miliona ljudi. PR ima status važne upravljačke funkcije, ali i fukcije poslovne dvosmjerne komunukacije preduzeća sa okruženjem.

Za uspješno održavanje i vođenje PR-a jednog ekonomskog servisa ambasade ili ekonomskog diplomate, nužna je dobra tehnološka opremljenost hardware-om i sofware-om najnovije generacije koje omogućavaju maksimalno korištenje potencijala Interneta. U tom pravcu na raspologanju spoljnim korisnicima, ali i ekonomskom diplomati mora biti solidna banka osnovnih podataka o ekonomskim činjenicama kompanije ili zemlje.24

Ekonomski diplomata se mora prema medijima ophoditi uz dužno poštivanje i razumijevanje, uz profesionalnu odgovornost i obostrano povjerenje. Nije dopustivo odnositi se prema medijima sa diplomatske visine. Svaki ekonomski diplomata bi trebalo da posjeduje svoju medijski strategiju i maksimalno iskoristi prednosti plasiranja informacija posredstvom medija. Za uspješan nastup potrebno je da posjeduje sljedeće sposobnosti:

za svaki nastup pred javnošću, najvažnije je da imate šta da kažete i da to umijete oblikovati;

za nastup pred javnošću treba odabrati ekonomskog diplomatu koji govori tečno (savršeno vlada jezikom), razgovijetno i na način razumljiv za zemlju prijema;

poželjno je da ekonomski diplomata bude fotogoničan ili radiofoničan i da se pred kamerom, mikrofonom ili novinarom ponaša prirodno;

ne treba težiti da se stavi u prvi plan, treba omogućiti novinaru da pokaže svoje novinarsko umijeće ili voditeljsku sposobnost;

svaki sposoban ekonomski diplomata ima svoju stategiju odnosa sa medijima, svoju listu medija i novinara sa kojima redovno sarađuje.

23 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.197, a navod prema Anne van der Meiden, Public relations –Uvod u odnose s javnošću, Novi Sad, 1993.24 Vladimir Prvulović, citirano djelo, str.201

20

6. KARAKTERISTIKE SAVREMENOG EKONOMSKOG DIPLOMATE

Nije teško zaključiti da je diplomata sutrašnjice zapravo ekonomski diplomata. To je diplomata čiji se rezultati rada mogu izmjeriti kvalitativno, ali i kvantitavno visinom ostvarene ekonomske razmjene između dvije države ili kompanije.

S obzirom na složenost, odgovornost, važnost i delikatnost poslova, moderni ekonomski diplomata mora da posjeduje brojne sposobnosti koje su nužne za uspješno obavljanje njegovih funkcija.

Osnovna sposobnost koja se podrazumijava jeste kvalitetno fakultetsko obrazovanje iz oblasti ekonomije, diplomatije i međunarodnih odnosa. Poželjno je da znanje bude produbljeno specijalizacijom iz oblasti ekonomije, spoljne trgovine ili ekonomske diplomatije, ili postdiplomskim studijama iz navedenih oblasti.

Ekonomskom diplomati je neophodno diplomatsko ili spoljnotrgovinsko iskustvo.

Ekonomski diplomata mora da savršeno vlada svjetskim jezikom koji se govori u zemlji njegovog službovanja. Znanje jednog jezika je nedovoljno pa je poželjno da govori najmanje dva svjetska jezika.

Potrebno je da ekonomski diplomata bude posebno obučen ili specijalizovan za zemlju ili region u kome će djelovati.

Moderni ekonomski diplomata mora biti vješt govornik i jednako vješt pregovarač.

Osim znanja i sposobnosti, poželjno je da posjeduje lični šarm, diplomatsku uglađenost i poznavanje protokola, što mu garantuje bolji prijem u diplomatskoj sredini.

Sljedeća karakteristika je i njegova osposobljenost za elektronsko komuniciranje i korištenje Interneta.

Ekonomski diplomata mora uvijek biti obaviješten o aktuelnim političkim i ekonomskim temama i da održava redovan i sadržajan kontakt sa centralom.

Globalizacija zahtijeva investiranje u profesionalne ekonomske diplomate. Investicije u diplomatiji su danas potrebnije nego je to bio slučaj prije. Posebno se to odnosi na ulaganje u edukaciju diplomatskih kadrova, kako bi se što bolje i spremnije suočavali sa budućim problemima, npr. u Parizu djeluje, za sada jedina na svijetu, obrazovna institucija Škola za ekonomsko ratovanje ( Ecole de Guerre Economique de Groupe ESLSCA). Slično je i sa visokom školom ENA (Ecole Nationale d'Administration). Upis i zavšetak Ena u fransuskom društvu obezbjeđuje visok ugled i ulazak na velika vrata u društvenu i političku elitu (svršeni studenti ENA od milja se zovu enarsi). Diplomatama je potreban i razvoj specifičnih sposobnosti, koji inače nisu

21

pokriveni uobičajenim programima na Diplomatskim akadamijama, MBA ili MPA programima. Slijedi lista onih sposobnosti koje nisu pokrivene tradicinalnim znanjima u domenu DA, MBA/MPA programima. Ovo je lista glavnih sposobnosti koje su relevantne za vođenje diplomatije, bili oni državni ili nedržavni akteri.

Ekonomska edukacija

Edukacija na Diplomatskoj akademiji

Sposobnost se odnosi na:

Sposobnost u post-modernoj diplomatiji

Opći menadžment Historija diplomatije BD, T-NVO-D -poznavanje diplomatskih instrumenata-sposobnost uticaja na diplomatske procese

Strateški menadžment

Vještina pregovaranja

BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje ključnih međunarodnih poslovnih standarda-sposobnost uticaja na postavljanje standarda u međunarodnim organizacijama (WTO,ILO, OECD)

Menadžersko računovodstvo

Međunarodno pravo BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje međunarodnog prava i arbitraža-poznavanje uticaja na „korporativno izvještavanje za zainteresovane“

Finansijski menadžment

Međunarodna ekonomija

BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje historije i logike teorije i prakse izvan SAD-a-sposobnost uticaja na međunarodne finansijske institucije (IMF, WB, Pariški lub)

Menadžment ljudskih resursa

Međunarodne u supranacionalne organizacije

BD, T-NVO-D -poznavanje procesa odlučivanja u supranacionalnim organizacijama (UN, EU, NAFTA)

22

Marketing Regionalne studije BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje uzajamnog uticaja ekonomije, politike i kulture regiona ili zemlje-sposobnost promocije perspektiva koje se odnose na biznis diplomatiju

Međunarodni menadžment

Teorija međunarodnih odnosa i savremena historija

BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje procesa odlučivanja u vodećim zemljama svijeta-mogućnost upravljanja političkim rizicima

Operativni menadžment

Vođenje delegacija, ambasada, i konzulata

BD, T-NVO-D, ED/KD

-poznavanje mehanizama upravljanja međunarodnim rizicima

Informacijski menadžment

Interakcija s medijima

ED, BD -mastering javnog izražavanja i ophođenja s medijima-upravljanje inf. Sistemom za podršku strateškom planiranju

Organizacija Pregovaračke vještine

BD, T-NVO-D, ED/KD

-upravljanje i uticanje na međunarodno pregovaranje

Kvantitativne metode

Diplomatsko ponašanje i protokoli

ED, BD -mastering diplomatske prakse i protokola, analtičkih sredstava, planiranje

23

7. ZAKLJUČAK

Globalizacija i tehnološka revolucija su ubrzale tempo promjena unutar međunarodnih odnosa. Informatička tehnologija učinila je mogućim da ljudi ali i poslovi utemeljuju suprateritorijalne odnose, što je u prošlosti bila privilegija samo za rijetke. Jedan od pravaca globalizacije je participacija nedržavnih aktera u diplomatiji. Tradicionalno, diplomatija je ulazila u prerogative ambasadora i izaslanika Ministarstva vanjskih poslova, čiji je mandat bio ograničen na isključivo državne poslove.

Danas je drugačije, jer su se uključivali novi akteri u domenu civilnih i komercijalnih poslova. Protagonisti ovih novih interesnih grupa su često zvaničnici kompanija, predstavnici građanskih udruženja i raznih nevladinih organizacija. Nova vremena pozivaju na modifikaciju tradicionalnih uloga i odgovornosti. Ministarstva vanjskih poslova nisu više isključivi „čuvari“ diplomatije. Danas oni dijele diplomatski prostor sa ostalim ministarstvima i nedržavnim akterima kroz dijalog sa njima, osiguravajući legitimitet odlučivanja te dosljednju implementaciju zacrtane politike.

Fragmentiranost i kompleksnost diplomatije isključiva je posljedica veće participacije nedržavnih aktera i ostalih ministarstava. Trend slabljenja suverenosti država u međunarodnim ekonomskim odnosima, kao i jačanje diplomatskih aktvinosti nedržavnih aktera, osnovna su karakteristika savremene ekonomske diplomatije, bilo da se ona vodi na bilateralnom, regionalnom ili globalnom nivou.

Sasvim sigurno je, da je ekonomska diplomatija, diplomatija budućnosti. Izbijanjem u prvi plan postala je signifikantan faktor u vanjskoj politici svake zemlje. Suočivši se sa globalizacijom i žestokom borbom za privlačenje stranih direktnih investicija, kao i rastući uticaj organizacija koja postavljaju „pravila igre“ (WTO, ILU, IMF, itd.), mnoge zemlje očekuju da će diplomate spacijalizovane za ekonomsku i komercijalnu diplomatiju bolje štititi ekonomske interese u općenju sa inostranim subjektima. Mnoga Ministarstva vanjskih poslova su ujedinjena sa trgovačkim sekcijama, a najbolji primjer je preimenovanje MVP Australije u MVPiT (Ministarstvo vanjskih poslova i trgovine) u kasnim 80-tim. Iz bliskog okruženja kao primjer ćemo navesti Republiku Hrvatsku koja je ujedinila Ministarstvo vanjskih poslova i Ministarstvo ekonomskih integracija u jedno tijelo.

Bitno obilježje ekonomske diplomatije je to da je privatni sektor uključen u proces donošenja odluka, vršenjem uticaja kroz pregovore, s ciljem da se opstane na globalnom ili regionalnom konkurentnom tržištu. Ekonomski progres je determinisan umnogome i visinom ekonomske razmjene sa ostalim zemljama. Stoga i ne čudi investiranje u diplomatiju koja zadire u ekonomsku sferu, jer je globalizacija izbrisala granicu između onoga što je domaće i onoga što je strano.

24

Uspješnosti ispunjenja ciljeva umnogome zavisi od samih diplomata. Da bi se lakpe osvajala nova tržišta, štitili nacionalni ekonomski interesi te naposlijetku, odnijela pobjeda nad surovom konkurencijom, neophodno je maksimalno iskoristiti potencijale diplomatskog umijeća svakog diplomate ponaosob. Poznavanje međunarodnih odnosa i diplomatije na svim nivoima, multikulturalni senzitivitet i razumijevanje drugačijeg, te vladanje političkim vještinama pregovaranja, govorništva i ophođenja s medijima, najznačajnije su odlike savremenog ekonomskog diplomate. Ali danas ni to nije dovoljno, pa diplomate moraju naporno učiti i stalno se usavršavati, jer bez toga nema napretka. Promišljen, racionalan i ofanzivan koncept ekonomskog predstavljanja u svijetu mogao bi biti ispunjen uspješnim radom ekonomskih diplomata. Naposlijetku, ova praktična grana diplomatije je perspektiva sutrašnjice u međunarodnoj ekonomskoj areni, globalnoj i konkurentnoj.

25

8. LITERATURA

1. www.rspas.anu.edu.au , Harun ur Rashid, Economic diplomacy in South Asia, 2005.

2. www.transcedent.org/articles/318.pdf , Raymond Saner, Lichia Yiu, Muttations in post-modern time, Den Haag, 2000.

3. www.casopisekonomskadiplomatija.com .4. Vladimir Prvulović, Ekonomska diplomatija, Megatrend univerzitet, Beograd,

2002.5. Mala politička enciklopedija, Savremena administracija, Beograd, 1978.6. www.diplomacy.edu/EDU/online.economic .7. www.commercialdiplomacy.org/pdf/manual/ECONDataFinal.pdf .8. Dragoljub Stojanov, Međunarodne finansije u globalnoj ekonomiji, Ekonomski

fakultet Sarajevo, Sarajevo,2000.

26

9. SADRŽAJ

1. Uvod.........................................................................................................................12. Ekonomska diplomatija kao naučna disciplina........................................................3

2.1. Šta je to ekonomska diplomatija.......................................................................32.2. Geneza ekonomske diplomatije........................................................................42.3. Funkcije i ciljevi ekonomske diplomatije.........................................................5

3. Ekonomska diplomatija i globalizacija....................................................................73.1. Globalizacija (mondijalizam)............................................................................73.2. Najvažnije svjetske ekonomske organizacije....................................................83.3. Uticaj globalizacije na ekonomsku diplomatiju..............................................103.4. Hitna potreba za redefinisanjem diplomatije..................................................123.5. Diferencijacija 6 diplomatskih „post-modernih“uloga...................................173.6. Zajednički zadaci svih „post-modernih“ diplomata........................................17

4. Međunarodno ekonomsko komuniciranje i ekonomske informacije u ekonomskoj diplomatiji..............................................................................................................18 4.1. Međunarodno ekonomsko komuniciranje......................................................18 4.2. Ekonomske informacije u ekonomskoj diplomatiji.......................................19 5. Odnosi s javnošću.................................................................................................20 6. Karakteristike savremenog ekonomskog diplomate.............................................21 7. Zaključak...............................................................................................................24 8. Literatura...............................................................................................................26 9. Sadržaj...................................................................................................................27

27