Tworzenie ligi

Na fali zmian sanacyjnych, zapoczątkowanych w Polsce wiosną 1926 przez przewrót majowy, spora część działaczy piłkarskich postanowiła całkowicie zmienić – obrany w 1919 przez Polski Związek Piłki Nożnej – system rozgrywek omistrzostwo Polski (MP). Co prawda wcześniej podejmowano podobne próby (już bowiem w październiku 1921 Ignacy Rosenstock oficjalnie wysunął pierwszy, konkretny projekt ogólnopolskiej ligi państwowej "na wzór zachodni" w dwóch klasach rozgrywkowych), jednak z uwagi na niewielką siłę przebicia ich pomysłodawców i brak większego wsparcia ze strony klubów kończyły się one niepowodzeniem. Odnośnie obowiązującego w latach 1920-1926 modelu pucharowego coraz powszechniej wnoszono zastrzeżenia, uznając go za przestarzały i zupełnie nieadekwatny do ówczesnego stopnia rozwoju rodzimego futbolu.

Z całą pewnością doskonale sprawdził się on na samym początku formowania piłkarskich struktur w II Rzeczypospolitej – bezpośrednio przyczyniając się do sporego wzrostu popularności tej dyscypliny – jednak nie sprostał wymaganiom czasu. Przyszłość widziano jedynie we wprowadzeniu nowoczesnego systemu "każdy z każdym – mecz i rewanż" (zwanego ligowym), a także zwiększeniu liczby drużyn bezpośrednio walczących o tytuł mistrzowski, toteż 2 grudnia 1926 z inicjatywy lwowskich: Pogoni, Czarnych oraz Hasmonei doszło w Krakowie do konferencji porozumiewawczej przedstawicieli 12 "klubów-reformatorów" (ponadto wzięły w niej udział: Polonia, Legia i Warszawianka z Warszawy, ŁKS i Klub Turystów z Łodzi, Wisła Kraków, Warta Poznań, 1. FC Katowice i TKS Toruń). Z krajowej czołówki brakowało jedynie Cracovii oraz Ruchu Chorzów, które odrzuciły zaproszenie.

W trakcie spotkania ustalono wszystkie najpilniejsze kwestie i zaledwie dwa dni później, w tym samym gronie – podczas zebrania zorganizowanego w Warszawie w dniach 4 grudnia i 5 grudnia 1926 – utworzono nowy podmiot (pod roboczą nazwą Liga Polska ), działający w ramach PZPN i zamierzający zorganizować pierwszą w historii

kraju edycję ligi (dotychczasowym sposobem kalendarzowym, tj. "wiosna-jesień"). Posiedzeniu przewodniczył delegat Pogoni – Tadeusz Kuchar, a wiodące role odegrali działacze wojskowi (głównie warszawskiej Legii), bowiem to właśnie oni byli najbardziej zainteresowani przejęciem kontroli nad niemal wszystkimi dziedzinami życia ówczesnej Polski (a sport stanowił jedną z ważniejszych). 6 stycznia1927 Liga wybrała swe kierownictwo, jednak nie obsadzając jeszcze stanowiska prezesa.

Zorganizowane w dniach 26-28 lutego 1927 w Krakowie 9. Walne Zgromadzenie PZPN jednoznacznie opowiedziało się przeciwko radykalnej zmianie systemu rozgrywkowego, proponując jedynie jego modyfikację. Jednocześnie uwidocznił się wyraźny podział na dwa obozy: "lwowsko-warszawski" (proligowy) i "krakowski" (konserwatywny).

Wskutek braku możliwości wypracowania jakiegokolwiek kompromisu 1 marca 1927 Liga wystąpiła ze struktur związku i rozpoczęła faktyczną działalność pod oficjalną nazwą Polska Liga Piłki No żnej (PLPN) z gen.

brygady Romanem Góreckim (ówczesny szef stołecznej Legii), jako nowo wybranym prezesem (pierwszą siedzibą było biuro stołecznej Polonii). Ostatecznie – w ciągu zaledwie kilku tygodni – przystąpiło do niej aż 57 klubów – w tym chorzowski Ruch, nie uczestniczący w jej tworzeniu (14 z nich utworzyło Ekstraklasę, zaś pozostałe zgrupowano w kilku ligach okręgowych). Nieugięta pozostawała jedynie Cracovia, której sternikiem pozostawał jednoczesny prezes centrali – Edward Cetnarowski, toteż na jej miejsce do PLPN dokooptowano Jutrzenkę Kraków. 13 marca 1927 Zarząd PZPN bezterminowo zdyskwalifikował wszystkich zawodników, działaczy i kluby, które przystąpiły do PLPN, a o całej sytuacji poinformował FIFA. Jednak już 22 maja 1927 związek ustanowił własną 16-drużynową Klas ę Państwow ą, sankcjonując przy tym system ligowy, jednak wyłącznie pod własną

kontrolą.W międzyczasie – 3 kwietnia 1927 – odbyła się premierowa kolejka PLPN. Na inaugurację rozegrano 7 spotkań (w tym aż 5 derbowych), a pierwszym z nich był – rozpoczęty o 15.00 – mecz ŁKS Łódź – Klub Turystów

Łódź 2:0 (2:0). To w czasie jego trwania uzyskano pierwszego ligowego gola w Polsce (zdobył go Jan Durka w 35 minucie pojedynku). Pierwszym liderem zostali piłkarze z Katowic, a z powodu gry nieuprawnionych zawodników w obydwu zespołach debry Lwowa musiano powtórzyć.

20 lipca 1927 zorganizowano spotkanie podczas którego delegatom PLPN i PZPN udało się wypracować kompromis, zaś 30 października 1927 porozumienie stało się faktem (podpisano je natomiast 29 grudnia1927). 18 grudnia 1927 odbyło się w Krakowie 11. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie PZPN, podczas którego doszło do

symbolicznego końca "starej epoki" w polskim futbolu, poprzez podjęcie decyzji o przeniesieniu siedziby związku do Warszawy (zwycięstwo działaczy wojskowych, którzy praktycznie od tego momentu przejęli kontrolę nad całym rodzimym futbolem) oraz przystąpieniu Cracovii do PLPN. Kolejne Walne Zgromadzenie PZPN zorganizowano, więc już w stolicy 15 stycznia 1928 i to podczas jego trwania PLPN stała się jednym z 11 autonomicznych członków PZPN (obok 10 okręgowych związków piłki nożnej).

11 września 1927 w Krakowie Wisła rozgromiła TKS 15:0 (7:0), co do dzisiaj pozostaje rekordowym rozmiarem zwycięstwa rodzimej Ekstraklasy. Zresztą cały sezon stał pod znakiem rywalizacji Białej Gwiazdy z katowickim 1.

FC finansowanym przez mniejszość niemiecką na Górnym Śląsku. Na finiszu lepsi okazali się krakowianie, którzy w dodatku dwukrotnie ograli najgroźniejszego rywala – 3:0 (1:0) "u siebie" i 2:0 (0:0) "na wyjeździe". Formalnie sezon zakończył się 13 listopada 1927, jednak w wyniku licznych odwołań ostateczna weryfikacja gier i tabeli nastąpiła dopiero 7 kwietnia 1928, a więc już w trakcie trwania nowego sezonu. Liga liczyła wówczas 15 zespołów, bowiem dołączono do niej Cracovię, co przy niezmienionych zasadach awansu sprawiło, że w edycji 1929 ponownie wystąpiła w niej nieparzysta liczba drużyn.

Lata 30.

Następne trzy sezony (1930 – 1932) przyniosły stabilizację systemu rozgrywek, w których występowało 12 ekip – jedna spadała i jedna uzyskiwała promocję. Pierwszą poważną reformę wprowadzono w edycji 1933.16 stycznia 1933 walne zebranie LPN zatwierdziło projekt podziału Ekstraklasy na dwie równorzędne 6-zespołowe grupy, z których po trzy czołowe miały w II etapie walczyć w grupie mistrzowskiej o tytuł najlepszej w kraju, a pozostałe o utrzymanie na najwyższym szczeblu (tj. miejsca 7-12). Obowiązywała one jednak zaledwie przez rok. W sezonie 1935 po raz kolejny pomniejszono ligę do nieparzystej liczby drużyn (11), a rok później do 10, przy obowiązującej zasadzie spadku i awansu dwóch klubów. Systemem tym grano już niezmiennie do wybuchu II wojny światowej. Hegemonem polskiej ligi lat 30. okazał się chorzowski Ruch, który triumfował w niej cztery razy z rzędu. Wcześniej swe pierwsze tytuły MP zdobyły Warta Poznań i Garbarnia Kraków. W edycji 1937 po raz pierwszy dwie czołowe lokaty zajęli beniaminkowie (Cracovia i AKS Chorzów), czego nie powtórzono już nigdy później. Ostatnią przedwojenną pełną rywalizację (zakończoną elekcją mistrza) przeprowadzono w 1938, bowiem sezonu 1939 – na skutek wybuchu II wojny światowej – nie dokończono (w chwili przerwania rozgrywek w lidze prowadził Ruch Chorzów).

Lata powojenne

Po zakończeniu działań wojennych i stopniowym odbudowaniu życia piłkarskiego "nad Wisłą", w czerwcu 1945 rozpoczęto żmudny proces reaktywowania Ekstraklasy (nadano jej wówczas nazwę Liga Państwowa ). Wstępny projekt przedstawiono do akceptacji 29 czerwca 1945, ale został on odrzucony przez 26. Walne Zgromadzenie PZPN. 1 lipca 1946 związek rozpisał referendum na temat systemu rozgrywek o MP, jednak już 26 lipca 1946 gazeta "Sport" przypomniała, że LPN istnieje nadal – nikt jej bowiem do tej pory nie rozwiązał – a na czas wojny jedynie zawiesiła swą działalność. Toteż 10 sierpnia 1946 podczas zebrania w Krakowie (z inicjatywy i w siedzibie Cracovii) reaktywowano ją pod nazwą Liga PZPN . W spotkaniu uczestniczyli delegaci 14 klubów – 9 przedwojennych ligowców (Cracovii, Wisły Kraków, Garbarni Kraków, Legii Warszawa, Polonii Warszawa, ŁKS Łódź, Warty Poznań, Ruchu iAKS Chorzów), Polonii Bytom (jako spadkobiercy zlikwidowanej Pogoni Lwów), a także 4 "obserwatorów" (Widzewa Łódź, Lecha Poznań, Zagłębia Sosnowiec i Rymera Niedobczyce) – którzy obowiązki prezesa powierzyli Tadeuszowi Dręgiewiczowi. Postanowiono na siedzibę Ligi obrać Kraków i ustanowić dwie 12-zespołowe klasy rozgrywkowe: I i II ligę. Jednak już 18 sierpnia 1946 28. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie PZPN całkowicie zanegowało funkcjonowanie Ligi, nie wpuszczając na salę obrad jej działaczy oraz

protokołując, że dla centrali ona nie istnieje. A wszystko w obawie, iż uruchomienie ligowej karuzeli z pewnością pociągnie za sobą konieczność wprowadzenia zawodowstwa, na które politycy tzw. Polski Ludowej nie chcieli pozwolić. Tak więc mistrza kraju z 1946 wyłoniono modelem nieligowym według koncepcji Stanisława Mielecha.

Dopiero październikowo-listopadowa seria artykułów w prasie sugerująca, iż "powstanie zawodowej ligi oczyściłoby atmosferę w światku piłkarskim", doprowadziła do wznowienia dyskusji w tym temacie. Toteż 25 listopada 1946 Zarząd PZPN rozważał dwa projekty ligowe. Pierwszy (autorstwa Andrzeja Przeworskiego), zakładał zorganizowanie MP'1947 sposobem mieszanym (pucharowo-ligowym), których wyniki byłyby jednocześnie podstawą kwalifikacji do planowanej ligi w edycji 1948. Drugi – przedstawiony przez Heliodora Konopkę – proponował utworzenie ligi już w sezonie 1947, a o jej składzie zadecydowałby sam związek według własnego uznania. Podczas obradującego w Warszawie w dniach 14 grudnia i 15 grudnia 1946 29. Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia PZPN najpierw aż 170 delegatów opowiedziało się za reaktywowaniem

ligi (wobec 45 głosom przeciwnym i 4 wstrzymującym się), zaś później obydwie koncepcje poddano pod głosowanie. Bezapelacyjnie zwyciężył projekt Andrzeja Przeworskiego, który poparło 182 działaczy (konkurencyjny uzyskał jedynie 37 głosów), dlatego 22 lutego 1947 podczas 30. Walnego Zgromadzenia PZPN (zorganizowanego wyjątkowo w Łodzi – pierwszy i jedyny raz) uchwalono założenie Klasy Pa ństwowej , mającej wystartować

systemem "wiosna-jesień" od sezonu 1948.

14 lutego1948 30. Walne Zgromadzenie PZPN ostatecznie zatwierdziło 14 klubów, które 14 marca 1948 rozegrały 7 meczów inauguracyjnej kolejki. Pierwszego, po ponad 8-letniej przerwie, ligowego gola uzyskał w spotkaniu Warta Poznań – Cracovia gracz przyjezdnych Stanisław Różankowski, zaś pierwszym liderem została krakowska Wisła (6:0 u siebie z Polonią Warszawa). W końcowej tabeli z identyczną liczbą punktów prowadziły Cracovia i Wisła Kraków, więc o mistrzostwie zdecydował jednomeczowy baraż na neutralnym boisku (stadionie Garbarni Kraków), w którym "Pasy" pokonały odwiecznego rywala 3:1 i to one sięgnęły po tytuł.

Ligową edycję 1951 wygrała Wisła Kraków, ale tytuł mistrza Polski przyznawano wtedy zdobywcy Pucharu Polski, którym był Ruch Chorzów – W 1952 kluby rywalizowały w dwóch równorzędnych grupach I i II, ich mistrzowie spotkali się w barażach o mistrzostwo. Do 1961 w I lidze grano według cyklu wiosna-jesień. By przejść na cykl jesień-wiosna w 1962 przeprowadzono skrócone, tzw. przejściowe rozgrywki. Drużyny rywalizowały w dwóch równorzędnych grupach I i II. O 1 miejscu (oraz 3, 5, 7, 9, 11 i 13) zdecydowały dodatkowe mecze między zespołami zajmującymi te same miejsca w obu grupach. Także w sezonie 2001/2002 rozgrywki zorganizowano w

grupach – na jesieni w dwóch równorzędnych A i B, a na wiosnę w grupach mistrzowskiej (walczącej o miejsca 1-8) i spadkowej (walczącej o miejsca 9-16).

Tabela wszechczasów

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

1 Legia

Warszawa

75 8 1983 2675 948 278 508 527 3288 2137

2 Wisła

Kraków

71 13 1848 2433 853 273 458 538 3068 2171

3 Ruch

Chorzów

71 14 1862 2167 768 119 504 589 2857 2370

4 Górnik Zabrze

54 14 1534 1943 676 139 433 425 2343 1651

5 ŁKS Łód ź 64 2 1689 1737 593 87 465 631 2210 2308

6 Lech Pozna ń 50 6 1400 1650 540 173 393 467 1885 1686

7 Widzew Łód ź 32 4 978 1257 400 154 306 272 1310 1118

8 Pogoń

Szczecin

39

1128 1123 364 84 311 453 1295 1540

9 GKS

Katowice

30

894 1030 321 87 286 287 1023 977

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

10 Śląsk

Wrocław

32 2 937 1021 338 63 278 338 1076 1138

11 Zagłębie

Lubin

23 2 713 900 263 160 213 237 883 824

12 Zagłębie

Sosnowiec

35

950 889 315 4 259 376 1131 1250

13 Polonia Bytom

35 2 892 881 293 34 274 328 1099 1141

14 Polonia

Warszawa

29 2 740 879 280 156 163 297 1087 1185

15 Cracovia 33 5 777 830 294 71 173 310 1154 1143

16 Stal Mielec 25 2 738 726 247 8 227 263 834 844

17 Szombierki

Bytom

25 1 702 645 235 0 180 287 875 999

18 Gwardia

Warszawa

23

572 539 195 0 149 228 682 764

19 Odra

Wodzisław Śląski

14

418 529 145 145 94 179 487 570

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

20 Odra Opole 22

564 523 182 0 159 223 645 740

21 Amica Wronki 11

332 498 135 135 93 104 452 370

22 Dyskobolia Grodzisk

Wielkopolski

10

293 441 124 124 69 100 420 357

23 Lechia Gdańsk

19

466 432 139 30 123 204 463 637

24 Warta Poznań 18 2 410 423 177 0 69 164 841 733

25 GKS

Bełchatów

9

278 388 107 107 67 104 329 329

26 Arka Gdynia 12

360 346 103 34 106 151 344 451

27 Garbarnia Kraków

15 1 315 306 121 0 64 130 561 561

28 Wisła Płock 9

270 306 82 74 68 120 290 400

29 Pogoń Lwów 13 4 273 304 130 0 44 99 537 437

30 Stomil

Olsztyn

8

254 296 76 69 75 103 255 339

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

31 Zawisza

Bydgoszcz

12

356 292 104 0 80 172 368 540

32

Olimpia Poznań/ Olimpia-Lechia Gdańsk

9

290 265 79 11 101 108 313 380

33 Stal Rzeszów 11

290 255 79 0 97 114 297 377

34 Hutnik Kraków

7

234 254 75 23 81 78 299 284

35 Jagiellonia Białystok

8

244 233 66 41 67 111 215 319

36 KS

Warszawianka

13

271 227 90 0 47 134 427 612

37 Motor Lublin 9

274 220 70 0 92 112 259 372

38 Korona Kielce

5

150 219 60 60 39 51 194 188

39 AKS Chorzów 10

192 196 80 0 36 76 336 307

40 Bałtyk Gdynia 7

210 186 64 0 61 85 184 247

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

41 ROW Rybnik 7

198 165 50 0 65 83 165 233

42 Górnik

Wałbrzych

6

182 157 53 0 56 73 194 246

43 Górnik Radlin 9

188 155 58 0 39 91 238 344

44 Zagłębie

Wałbrzych

6

160 142 50 0 42 68 131 166

45 Czarni Lwów 7

164 141 56 0 29 79 265 326

46 Raków

Częstochowa

4

136 136 36 27 37 63 120 186

47 Sokół Pniewy 4

136 130 36 16 42 58 128 190

48 Polonia

Bydgoszcz

7

156 129 47 0 35 74 186 296

49 Górnik Łęczna

4

112 128 34 34 26 52 105 169

50 Ruch

Radzionków

3

90 109 30 30 19 41 105 135

51 Stal Stalowa

4

132 103 32 0 44 56 113 173

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

Wola

52 1.FC

Katowice

3

78 88 39 0 10 29 164 143

53 GKS Tychy 3

90 86 28 0 30 32 105 113

54 Klub Turystów

Łódź

4

90 76 32 0 12 46 149 212

55 KSZO

Ostrowiec Świętokrzyski

3

92 71 18 18 17 57 73 147

56 Siarka

Tarnobrzeg

3

102 65 19 3 24 59 88 169

57 Arkonia

Szczecin

4

88 64 20 0 24 44 100 166

58 Piast Gliwice 2

60 60 16 16 12 32 47 76

59 Śląsk

Świętochłowice

3

66 45 19 0 7 40 84 166

60 Unia Racibórz 2

52 38 14 0 10 28 77 126

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

61 Hasmonea

Lwów

2

54 38 14 0 10 30 98 149

62 Wawel Kraków

2

32 37 13 0 11 8 50 36

63 Pegrotour

Dębica

2

64 37 9 0 19 36 43 121

64 Strzelec 22

Siedlce

3

64 36 14 0 8 42 84 169

65 Szczakowiank

a Jaworzno

1

30 32 8 8 8 14 40 54

66 RKS

Radomsko

1

28 31 7 7 10 11 23 34

67 TKS Toruń 2

54 30 13 0 4 37 84 185

68 Podgórze Kraków

2

42 27 11 0 5 26 56 103

69 Radomiak

Radom

1

30 25 8 0 9 13 29 32

70 Górnik

Polkowice

1

26 23 6 6 5 15 17 37

Lp.

Naz

wa

klub

u

Sez

ony

w E

kstr

akla

sie

Tyt

uły

Mis

trza

Pol

ski

Roz

egra

ne m

ecze

Pun

kty

Zw

ycię

stw

a og

ółem

Zw

ycię

stw

a za

3 p

unkt

y

Rem

isy

Por

ażk

i

Bra

mki

str

zelo

ne

Bra

mki

str

acon

e

71 Świt Nowy

Dwór Mazowiecki

1

26 22 5 5 7 14 21 42

72 Tarnovia Tarnów

1

26 22 10 0 2 14 42 48

73 GKS

Jastrzębie Zdrój

1

30 19 8 0 8 14 24 43

74 Dąb Katowice 2

36 14 7 0 0 29 29 97

75 ŁTS-G Łódź 1

22 12 3 0 6 13 25 67

76 Śmigły Wilno 1

18 11 5 0 1 12 29 50

77 Jutrzenka Kraków

1

26 11 3 0 5 18 41 82

78 Lechia Lwów 1

22 11 5 0 1 16 23 66

79 Podbeskidzie Bielsko-Biała

0

0 0 0 0 0 0 0 0

Tomaszewski Maciek II B