EL EL

EL

EL EL

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 23.03.2011 SEC(2011) 397

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Η εφαρµογή των κανόνων της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος µετά το 2005 και τα αποτελέσµατα της δηµόσιας

διαβούλευσης

EL 2 EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι υπηρεσίες γενικού συµφέροντος αποτελούν ουσιαστική συνιστώσα του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. ∆ιαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη διασφάλιση της κοινωνικής, οικονοµικής και εδαφικής συνοχής στην Ένωση και έχουν ζωτική σηµασία για την αειφόρο ανάπτυξη της ΕΕ από πλευράς αύξησης των επιπέδων απασχόλησης, κοινωνικής ένταξης, οικονοµικής ανάπτυξης και ποιότητας περιβάλλοντος. Η συνθήκη της Λισαβόνας υπογράµµισε πρόσφατα τη σηµασία των υπηρεσιών γενικού συµφέροντος µέσω του τροποποιηµένου άρθρου 14 και του νέου πρωτοκόλλου αριθ. 26 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

Προκειµένου οι υπηρεσίες γενικού συµφέροντος να παρέχονται υπό αποδεκτούς από οικονοµική άποψη όρους, ανεξαρτήτως του το αν ο φορέας παροχής είναι δηµόσιος ή ιδιωτικός, χρειάζονται συχνά κρατική οικονοµική στήριξη µε τη µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας. Η αντιστάθµιση αυτή διέπεται από τους κανόνες της ΣΛΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις στο µέτρο που οι εν λόγω υπηρεσίες γενικού συµφέροντος συνιστούν οικονοµικές δραστηριότητες. Το ∆ικαστήριο διευκρίνισε το 2003 ότι µια τέτοια αντιστάθµιση για την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος (ΥΓΟΣ) συνιστά κρατική ενίσχυση, εκτός αν περιορίζεται αυστηρά στο ποσό που θα ήταν αναγκαίο για να αποζηµιωθεί ένας αποδοτικός φορέας εκµετάλλευσης.

Η παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος ποικίλλει σηµαντικά µεταξύ των κρατών µελών. ∆ιαφέρει επίσης σηµαντικά ανάλογα µε τους εκάστοτε τοµείς και επηρεάζεται από την τεχνολογική και οικονοµική πρόοδο, καθώς και από τις πολιτιστικές και κοινωνικές παραδόσεις. Συνεπώς, εξελίσσεται µε την πάροδο του χρόνου

Η Επιτροπή υιοθέτησε, το 2005, σειρά νοµικών πράξεων, γνωστή ως δέσµη ΥΓΟΣ (στο εξής «η δέσµη»), µε σκοπό να εξασφαλίσει στις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς της αγοράς ασφάλεια δικαίου όσον αφορά την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις σε αυτόν τον τοµέα. Η δέσµη αποσαφηνίζει τις περιπτώσεις στις οποίες η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης για τη χρηµατοδότηση ΥΓΟΣ είναι συµβατή µε τη Συνθήκη. Μετά το 2005, η Επιτροπή εξέδωσε ορισµένες σχετικές αποφάσεις σε συγκεκριµένες υποθέσεις. Παρέσχε επίσης περαιτέρω καθοδήγηση µέσω µιας διαδραστικής υπηρεσίας πληροφόρησης (IIS)1 και σειράς «Συχνών ερωτήσεων»,2, οι οποίες πρόσφατα επικαιροποιήθηκαν και αποτυπώθηκαν σε έναν Οδηγό).3

1 ∆ιατίθενται στη διεύθυνση http://ec.europa.eu/services_general_interest/registration/form_en.html. 2 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Frequently asked questions in relation with

Commission Decision of 28 November 2005 on the application of Article 86(2) of the EC Treaty to State aid in the form of public service compensation granted to undertaking entrusted with the operation of services of general economic interest, and of the Community Framework for State aid in the form of public service compensation» (Ερωτήσεις που τίθενται συχνά όσον αφορά την απόφαση της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, σχετικά µε την εφαρµογή του άρθρου 86 παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΕ στις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που παραχωρείται σε επιχειρήσεις στις οποίες ανατίθεται η λειτουργία υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος, καθώς και του κοινοτικού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις υπό τη µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας), SEC(2007) 1516 της 20ής Νοεµβρίου 2007.

3 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Οδηγός για την εφαρµογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί κρατικών ενισχύσεων, δηµοσίων συµβάσεων και της εσωτερικής αγοράς στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, και ιδίως, στις κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας», SEC (2010) 1545 της 7ης ∆εκεµβρίου 2010.

EL 3 EL

Αφού πρώτα υπενθυµίζει τα κυριότερα στοιχεία του τρέχοντος νοµικού πλαισίου (τµήµα 2), η παρούσα έκθεση συνοψίζει την εµπειρία της Επιτροπής όσον αφορά την εφαρµογή της δέσµης ΥΓΟΣ σε διαφορετικούς τοµείς από το 2005 και µετά (τµήµα 3). Τέλος, αναφέρει τα κυριότερα ζητήµατα που ανέκυψαν κατά την ευρύτερη διαβούλευση, η οποία περιλάµβανε υποβολή εκθέσεων από τα κράτη µέλη, το 2008 και το 2009, καθώς και γενική διαβούλευση των ενδιαφερόµενων µερών, το 2010 (τµήµα 4).

2. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ

2.1. Ο χαρακτηρισµός της αντιστάθµισης της ΥΓΟΣ ως κρατικής ενίσχυσης

Η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων απαγορεύεται εν γένει δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφος 1 της Συνθήκης, το οποίο προβλέπει ότι:

«Ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε µορφή από τα κράτη ή µε κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισµό διά της ευνοϊκής µεταχειρίσεως ορισµένων επιχειρήσεων ή ορισµένων κλάδων παραγωγής είναι ασυµβίβαστες µε την εσωτερική αγορά, κατά το µέτρο που επηρεάζουν τις µεταξύ κρατών µελών συναλλαγές, εκτός αν οι Συνθήκες ορίζουν άλλως».

Η εν λόγω απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων εφαρµόζεται καταρχήν στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, στο µέτρο που συνεπάγονται την άσκηση οικονοµικών δραστηριοτήτων από µια επιχείρηση4. Ωστόσο, µέχρι την έκδοση της απόφασης του ∆ικαστηρίου στην υπόθεση Altmark5 το 2003, δεν ήταν απολύτως σαφές αν η χορήγηση από δηµόσια αρχή αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ ενέπιπτε στο πεδίο εφαρµογής του άρθρου 107 παράγραφος 1 και συνιστούσε κατά συνέπεια κρατική ενίσχυση.

Στην υπόθεση Altmark το ∆ικαστήριο απεφάνθη ότι, στον τοµέα των ΥΓΟΣ, η αντιστάθµιση δεν συνιστά κρατική ενίσχυση αν αντισταθµίζει απλώς το καθαρό κόστος που συνδέεται µε την εκπλήρωση παρόµοιων υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας. Ωστόσο, επέβαλε επίσης αυστηρούς όρους µε σκοπό να περιορίσει τη χορηγούµενη αντιστάθµιση στις δαπάνες τις οποίες θα επωµιζόταν ένας αποτελεσµατικός πάροχος κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών. Τα «τέσσερα κριτήρια Altmark», τα οποία πρέπει να πληρούνται ώστε να καταδειχθεί ότι η αντιστάθµιση ΥΓΟΣ δεν συνιστά κρατική ενίσχυση, είναι τα ακόλουθα:

• Πρώτον, η δικαιούχος επιχείρηση πρέπει να είναι πράγµατι επιφορτισµένη µε την υποχρέωση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, και η υποχρέωση αυτή πρέπει να είναι σαφώς καθορισµένη.

4 Η έννοια της «οικονοµικής δραστηριότητας» ορίζεται από τη νοµολογία του ∆ικαστηρίου της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνοπτικά, στον τοµέα της νοµοθεσίας περί ανταγωνισµού, σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη νοµολογία, οικονοµική δραστηριότητα είναι κάθε δραστηριότητα η οποία συνίσταται στην προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών σε δεδοµένη αγορά, ανεξάρτητα από το νοµικό καθεστώς που διέπει τον συγκεκριµένο φορέα. Βλ. υπόθεση C-205/03 P, FENIN κατά Επιτροπής, Συλλογή 2006, σ. I-06295, σκέψη 25. Σχετικά µε τις έννοιες της οικονοµικής δραστηριότητας και της επιχείρησης, βλ. επίσης την υπόθεση C-350/07 Kattner Stahlbau, Συλλογή 2009 σελίδα I-1513.

5 Υπόθεση C-280/00, Altmark Trans GmbH και Regierungspräsidium Magdeburg κατά Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, Συλλογή 2003, σ.I-7747.

EL 4 EL

• ∆εύτερον, οι παράµετροι βάσει των οποίων υπολογίζεται η αντιστάθµιση πρέπει να έχουν προσδιοριστεί προηγουµένως αντικειµενικά και µε διαφάνεια, µε σκοπό να αποφευχθεί το ενδεχόµενο να περιλαµβάνει η αντιστάθµιση οικονοµικό πλεονέκτηµα ικανό να ευνοήσει τη δικαιούχο επιχείρηση έναντι των ανταγωνιστριών της.

• Τρίτον, η αντιστάθµιση δεν πρέπει να υπερβαίνει το µέτρο του αναγκαίου για την κάλυψη του συνόλου ή µέρους των δαπανών που πραγµατοποιούνται για την εκπλήρωση υποχρεώσεως παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των σχετικών εσόδων και ενός ευλόγου κέρδους για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών.

• Τέταρτον, όταν η επιλογή της επιχειρήσεως στην οποία πρόκειται να ανατεθεί η υποχρέωση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, σε συγκεκριµένη περίπτωση, δεν πραγµατοποιείται στο πλαίσιο διαδικασίας συνάψεως δηµοσίας συµβάσεως, παρέχουσας τη δυνατότητα επιλογής του υποψηφίου που είναι σε θέση να παράσχει τις σχετικές υπηρεσίες µε το µικρότερο, για το κοινωνικό σύνολο, κόστος, το επίπεδο της απαραίτητης αντισταθµίσεως πρέπει να καθορίζεται βάσει αναλύσεως των δαπανών στις οποίες θα προέβαινε µια µέση επιχείρηση, µε χρηστή διαχείριση και τα κατάλληλα µέσα προς ικανοποίηση των απαιτήσεων σχετικά µε την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας προκειµένου να εκπληρώσει τις ως άνω υποχρεώσεις, λαµβάνοντας υπόψη τα σχετικά έσοδα και ένα εύλογο κέρδος για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών.

Μετά την έκδοση της απόφασης στην υπόθεση Altmark, τα ∆ικαστήρια της ΄Ενωσης επανήλθαν σε ορισµένες περιπτώσεις στο ζήτηµα της αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ. Παραδείγµατος χάρη, το ∆ικαστήριο διευκρίνισε ότι σκοπός των τεσσάρων κριτηρίων Altmark είναι αποκλειστικά ο ενδεχόµενος χαρακτηρισµός της αντιστάθµισης ως κρατικής ενίσχυσης6, ενώ το άρθρο 106 παράγραφος 2 εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση αξιολόγησης της συµβατότητας της οικονοµικής αντιστάθµισης που δεν συνάδει και µε τα 4 κριτήρια7. Το ∆ικαστήριο κατέστησε επίσης σαφές ότι το τέταρτο κριτήριο Altmark εκφράζει το βασικό χαρακτηριστικό της αντιστάθµισης που ανταποκρίνεται στα κριτήρια Altmark, σε αντιδιαστολή µε την αντιστάθµιση που χαρακτηρίζεται κρατική ενίσχυση, δηλαδή ότι η αντιστάθµιση Altmark πρέπει να εξακολουθήσει να περιορίζεται στις δαπάνες µιας αποδοτικής επιχείρησης (επιχείρησης ικανής να κερδίσει τον διαγωνισµό ή επιχείρησης µε χρηστή διαχείριση). Με άλλα λόγια, η αντιστάθµιση Altmark είναι το ποσό που απαιτείται για την παροχή της ΥΓΟΣ το οποίο αντιπροσωπεύει το µικρότερο για το κοινωνικό σύνολο κόστος8. Η δέσµη, από την άλλη πλευρά, επιτρέπει να καλύπτουν οι κρατικές ενισχύσεις για την παροχή ΥΓΟΣ το πραγµατικό κόστος της επιχείρησης στην οποία έχει ανατεθεί η ΥΓΟΣ, ανεξάρτητα από το επίπεδο αποτελεσµατικότητας9. Το Πρωτοδικείο απέρριψε το επιχείρηµα βάσει του οποίου η νοµολογία Altmark ισχύει µόνο για τις ΥΓΟΣ που ανατέθηκαν µετά την ηµεροµηνία έκδοσης της απόφασης10.

Η απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ δεν είναι απόλυτη. Πέραν του άρθρου 107 παράγραφοι 2 και 3, το οποίο ορίζει τις

6 Υπόθεση T-354/05, TF1 Συλλογή 2009, σ. II-00471, σκέψη 130. 7 Ό.α., σκέψη 135. 8 Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις 246 και 249. 9 Αιτιολογική σκέψη 11 και άρθρο 5 παράγραφος 2 της απόφασης ΥΓΟΣ και παράγραφος 16 του

πλαισίου ΥΓΟΣ. 10 Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις 158-160.

EL 5 EL

περιπτώσεις γενικής εφαρµογής, το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ προβλέπει ειδική, περιορισµένη εξαίρεση για τις ΥΓΟΣ11. Σύµφωνα µε το άρθρο 106 παράγραφος 2:

«Οι επιχειρήσεις που είναι επιφορτισµένες µε τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος ή που έχουν χαρακτήρα δηµοσιονοµικού µονοπωλίου υπόκεινται στους κανόνες των Συνθηκών, ιδίως στους κανόνες ανταγωνισµού, κατά το µέτρο που η εφαρµογή των κανόνων αυτών δεν εµποδίζει νοµικά ή πραγµατικά την εκπλήρωση της ιδιαίτερης αποστολής που τους έχει ανατεθεί. Η ανάπτυξη των συναλλαγών δεν πρέπει να επηρεάζεται σε βαθµό ο οποίος θα αντέκειτο προς το συµφέρον της Ένωσης».

Ως εκ τούτου, δεν µπορεί να υπάρξει ενιαίος ορισµός των ΥΓΟΣ και τα κράτη µέλη διατηρούν ευρεία διακριτική ευχέρεια στο θέµα αυτό. Ωστόσο, το ∆ικαστήριο απεφάνθη ότι δεν µπορούν όλες οι οικονοµικές δραστηριότητες να θεωρηθούν ΥΓΟΣ για τους σκοπούς του άρθρου 106 παράγραφος 2 ΣΛΕΕ. Πράγµατι «οι δραστηριότητες πρέπει να άπτονται κάποιου γενικού οικονοµικού συµφέροντος εµφανίζοντος ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα τα οποία τις διακρίνουν από άλλες δραστηριότητες της οικονοµικής ζωής»12. Σύµφωνα µε αυτή τη νοµολογία, η Επιτροπή έχει ήδη επισηµάνει στο παρελθόν ότι οι ΥΓΟΣ είναι οικονοµικές δραστηριότητες, στις οποίες τα κράτη µέλη επιβάλλουν συγκεκριµένες υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µε βάση ένα κριτήριο γενικού συµφέροντος. Οι υποχρεώσεις αυτές επιβάλλονται όταν οι δηµόσιες αρχές εκτιµούν ότι οι δυνάµεις της αγοράς δεν µπορούν να εγγυηθούν την παροχή ανάλογων υπηρεσιών, τουλάχιστον όχι υπό συνθήκες που να κρίνονται ικανοποιητικές13. Συνεπώς, εκτός των τοµέων στους οποίους ο ορισµός των ΥΓΟΣ επηρεάζεται ή περιορίζεται από τη νοµοθεσία της ΕΕ (π.χ. τοµεακές οδηγίες), η Επιτροπή ελέγχει τη διακριτική ευχέρεια των κρατών µελών να προσδιορίζουν τις ΥΓΟΣ προκειµένου να εξακριβωθεί η απουσία πρόδηλου σφάλµατος. Η Επιτροπή ασκεί αυτή την εξουσία υπό τον έλεγχο των δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.14

Αντιθέτως, η Επιτροπή είναι η µόνη αρµόδια να αξιολογεί αν µια συγκεκριµένη αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας πληροί τις απαιτήσεις συµβατότητας του άρθρου 106 παράγραφος 2 (η αξιολόγηση αυτή υποβάλλεται στον δικαστικό έλεγχο του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου). Στην απόφαση Altmark ορίστηκε ότι πολλές αντισταθµίσεις για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας έπρεπε να θεωρούνται κρατικές ενισχύσεις, πράγµα που οδήγησε τα κράτη µέλη και άλλους ενδιαφερόµενους τρίτους να ζητήσουν καθοδήγηση σχετικά µε τον τρόπο σχεδιασµού καθεστώτων ΥΓΟΣ σύµφωνα µε τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, καθώς και διευκρινίσεις σχετικά µε την έµπρακτη εφαρµογή από την Επιτροπή της σχετικής αξιολόγησης. Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, η Επιτροπή απάντησε στο αίτηµα αυτό το 2005 µε δέσµη µέτρων (η «δέσµη»).15

11 Άλλη µία ειδική διάταξη για τις ΥΓΟΣ στις χερσαίες µεταφορές υπάρχει στο άρθρο 93 της ΣΛΕΕ. 12 Υπόθεση C-179/90, Merci convenzionali porto di Genova SpA κατά Siderurgica Gabrielli SpA,

Συλλογή 1991, σ. I-5889, σκέψη 27. Υπόθεση C-242/95, GT-Link A/S κατά De Danske Statsbaner (DSB), Συλλογή 1997, σ. I-4449, σκέψη 53 και υπόθεση C-266/96, Corsica Ferries France SA κατά Gruppo Antichi Ormeggiatori del porto di Genova Coop. arl, Gruppo Ormeggiatori del Golfo di La Spezia Coop. arl και Ministero dei Trasporti e della Navigazione, Συλλογή 1998, σ. I-3949, σκέψη 45.

13 Ανακοίνωση του 2000 για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας στην Ευρώπη, ΕΕ C 17 της 19.1.2001, σσ. 4-23, παράγραφος 14. Βλ. επίσης παράρτηµα II της ίδιας ανακοίνωσης. Βλ. επίσης υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις 166, 169 και 172.

14 Υπόθεση T-17/02, Fred Olsen κατά Επιτροπής, Συλλογή 2005, σ. ΙΙ-2031. Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψη 13. Υπόθεση T-309/04, TV2/Danemark κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-2935, σκέψη 95.

15 Επίσης γνωστή ως «δέσµη Altmark» ή «δέσµη Monti-Kroes».

EL 6 EL

2.2. Η δέσµη

Η δέσµη περιλαµβάνει τρεις νοµικές πράξεις, κοινώς γνωστές ως «απόφαση ΥΓΟΣ»16, «πλαίσιο ΥΓΟΣ»17, και «οδηγία για τη διαφάνεια»18.

2.2.1. Η απόφαση ΥΓΟΣ

Σύµφωνα µε το άρθρο 108 παράγραφος 3 της Συνθήκης, κάθε κράτος µέλος που προτίθεται να χορηγήσει κρατικές ενισχύσεις πρέπει να τις κοινοποιεί στην Επιτροπή. Η προτεινόµενη ενίσχυση δεν πρέπει να τεθεί σε εφαρµογή πριν από την έκδοση της απόφασης της Επιτροπής.

Προκειµένου να αποφευχθούν οι υπερβολικές διοικητικές επιβαρύνσεις όσον αφορά τις ενισχύσεις που εµφανίζουν µικρό σχετικά κίνδυνο στρέβλωσης του ανταγωνισµού, η απόφαση ΥΓΟΣ ορίζει τις περιστάσεις κατά τις οποίες, κατά παρέκκλιση από την υποχρέωση του άρθρου 108 παράγραφος 3 της Συνθήκης, δεν είναι υποχρεωτικό να κοινοποιούνται στην Επιτροπή οι αντισταθµίσεις ΥΓΟΣ. Η απόφαση ΥΓΟΣ εφαρµόζεται στις αντισταθµίσεις ΥΓΟΣ που χορηγούνται σε επιχειρήσεις µε µέσο ετήσιο κύκλο εργασιών προ φόρου, για το σύνολο των δραστηριοτήτων τους, µικρότερο από 100 εκατ. ευρώ 19 κατά τις δύο χρήσεις που προηγούνται της χρήσης κατά την οποία γίνεται η ανάθεση της ΥΓΟΣ, οι οποίες λαµβάνουν ετήσια αντιστάθµιση για την εν λόγω υπηρεσία χαµηλότερη από 30 εκατ. ευρώ.

Ειδικά όρια προβλέπονται για τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες συνδέσεις µε νησιά και για τη λειτουργία λιµένων και αερολιµένων, βάσει του αριθµού των επιβατών και όχι βάσει οικονοµικών ορίων. Τα όρια αυτά µπορούν να εφαρµόζονται εναλλακτικά µε το γενικό όριο που βασίζεται στον κύκλο εργασιών και στο ποσό της αντιστάθµισης. Η απόφαση ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες µεταφορές ούτε στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση. Οι αντισταθµίσεις που χορηγούνται στα νοσοκοµεία και στις επιχειρήσεις κοινωνικής κατοικίας που παρέχουν ΥΓΟΣ τυγχάνουν απαλλαγής από την κοινοποίηση ανεξαρτήτως ποσού.

Προκειµένου, ωστόσο, να τύχουν των απαλλαγών αυτών, οι αντισταθµίσεις για την παροχή ΥΓΟΣ πρέπει να πληρούν επίσης τις αναλυτικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στα άρθρα 4, 5 και 6 της απόφασης ΥΓΟΣ, σκοπός των οποίων είναι να διασφαλίζουν ότι οι φορείς παροχής ΥΓΟΣ δεν λαµβάνουν υπερβολικές αντισταθµίσεις.

16 Απόφαση (ΕΚ) αριθ. 842/2005 της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, για την εφαρµογή του

άρθρου 86 παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΚ [νυν άρθρο 106 παράγραφος 2 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης] στις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που χορηγούνται σε ορισµένες επιχειρήσεις επιφορτισµένες µε τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος , ΕΕ L 312 της 29.11.2005, σ.67.

17 Κοινοτικό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, ΕΕ C 297 της 29.11.2005, σ. 4.

18 Οδηγία 2005/81/ΕΚ της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, για την τροποποίηση της οδηγίας 80/723/ΕΟΚ περί της διαφάνειας των οικονοµικών σχέσεων µεταξύ των κρατών µελών και των δηµοσίων επιχειρήσεων και για την οικονοµική διαφάνεια εντός ορισµένων επιχειρήσεων, που έχει πλέον κωδικοποιηθεί ως οδηγία 2006/111/ΕΚ της Επιτροπής, της 16ης Νοεµβρίου 2006, για τη διαφάνεια των χρηµατοοικονοµικών σχέσεων µεταξύ των κρατών µελών και των δηµοσίων επιχειρήσεων καθώς και για τη χρηµατοοικονοµική διαφάνεια εντός ορισµένων επιχειρήσεων, ΕΕ L 318 της 17.11.2006, σ. 17.

19 Στην περίπτωση των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων, το όριο είναι συνολικός ισολογισµός ύψους 800 εκατ. EUR.

EL 7 EL

Βάσει του άρθρου 4 της απόφασης ΥΓΟΣ, η ευθύνη της ΥΓΟΣ πρέπει να ανατίθεται στην οικεία επιχείρηση µέσω µιας ή περισσότερων επίσηµων πράξεων, όπου προσδιορίζονται, µεταξύ άλλων, η φύση και η διάρκεια των υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, οι παράµετροι υπολογισµού, ελέγχου και επανεξέτασης της αντιστάθµισης, καθώς και οι ρυθµίσεις για την αποφυγή υπερβολικών αποζηµιώσεων, καθώς και για την επιστροφή τους.

Το άρθρο 5 προβλέπει ότι το ποσό της αντιστάθµισης δεν υπερβαίνει το αναγκαίο για να καλυφθεί το κόστος εκπλήρωσης των υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των σχετικών εσόδων, καθώς και ενός ευλόγου κέρδους, των ιδίων κεφαλαίων που απαιτούνται για την εκτέλεση των υποχρεώσεων αυτών. Παρέχει επίσης διευκρινίσεις σχετικά µε τον τρόπο υπολογισµού δαπανών, εσόδων και «ευλόγου κέρδους«.

Τέλος, το άρθρο 6 επιβάλλει στα κράτη µέλη τη διενέργεια τακτικών ελέγχων ώστε να διασφαλίζεται ότι η αντιστάθµιση που λαµβάνουν οι επιχειρήσεις δεν υπερβαίνει το καθορισµένο σύµφωνα µε το άρθρο 5 ποσό (µολονότι περιέχει διατάξεις που επιτρέπουν τη µεταφορά περιορισµένου ποσού υπεραντιστάθµισης στο επόµενο έτος και δεν απαιτούν άµεση εξόφληση).

Αξίζει να σηµειωθεί ότι αυτές οι προϋποθέσεις εφαρµογής βασίζονται στα τρία πρώτα κριτήρια Altmark, παρέχοντας ορισµένες περαιτέρω λεπτοµέρειες σχετικά µε την πρακτική εφαρµογή τους. Εντούτοις, η απόφαση ΥΓΟΣ δεν περιέχει καµία διάταξη ισοδύναµη µε την απαίτηση του τέταρτου κριτηρίου Altmark το οποίο αφορά την επιλογή του φορέα παροχής ΥΓΟΣ µε διαδικασία δηµόσιας σύµβασης ή µε συγκριτική αξιολόγηση των δαπανών του έναντι των δαπανών µιας µέσης επιχείρησης µε χρηστή διαχείριση.

2.2.2. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ

Οι κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που αφορούν την εκτέλεση ΥΓΟΣ οι οποίες δεν πληρούν τις προϋποθέσεις της απόφασης ΥΓΟΣ πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή για επιµέρους αξιολόγηση της συµβατότητάς τους. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ θεσπίζει τους όρους βάσει των οποίων µπορεί να θεωρηθεί ότι οι ενισχύσεις αυτές συµβιβάζονται µε την εσωτερική αγορά.

Τα κριτήρια συµβατότητας που θεσπίζει το πλαίσιο ΥΓΟΣ είναι κατ’ουσίαν τα ίδια µε εκείνα που περιλαµβάνονται στα άρθρα 4, 5 και 6 της απόφασης ΥΓΟΣ.20

. Η βασική διαφορά µεταξύ των δύο αυτών πράξεων αφορά την απαλλαγή από την υποχρέωση κοινοποίησης κάθε προγραµµατιζόµενης κρατικής ενίσχυσης πριν από την εφαρµογή της. Αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας η οποία πληροί τις προϋποθέσεις αυτές και η οποία δεν υπερβαίνει επίσης τα όρια της απόφασης ΥΓΟΣ, ή η οποία χορηγείται σε νοσοκοµεία ή επιχειρήσεις κοινωνικής κατοικίας για την εκτέλεση ΥΓΟΣ, θεωρείται συµβιβάσιµη χωρίς να απαιτείται προηγούµενη κοινοποίηση. Αντιθέτως, αντιστάθµιση ΥΓΟΣ η οποία πληροί µεν τις προϋποθέσεις, αλλά δεν εµπίπτει στα όρια που προβλέπει η απόφαση ΥΓΟΣ, πρέπει να κοινοποιείται στην Επιτροπή προκειµένου να κηρυχθεί συµβιβάσιµη. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες, τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες µεταφορές ούτε στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση όπου εφαρµόζονται τοµεακοί κανόνες.

20 Οι διατάξεις όσον αφορά τη µεταφορά υπεραντιστάθµισης στο επόµενο έτος διαφέρουν ελαφρά, αλλά

οι αρχές των τακτικών ελέγχων για την αποφυγή της υπεραντιστάθµισης και τον περιορισµό των πιθανοτήτων µεταφοράς ισχύουν τόσο για την απόφαση όσο και για το πλαίσιο ΥΓΟΣ.

EL 8 EL

2.2.3. Η οδηγία για τη διαφάνεια

Η οδηγία για τη διαφάνεια, στην εκδοχή που ίσχυε πριν από το 2005, υποχρέωνε τους φορείς δηµόσιων υπηρεσιών να τηρούν χωριστούς λογαριασµούς, αφενός για τις υπηρεσίες ΥΓΟΣ για τις οποίες ελάµβαναν κρατική ενίσχυση και αφετέρου για τις λοιπές δραστηριότητες. Η τρίτη συνιστώσα της δέσµης ΥΓΟΣ η οποία συνίσταται στην τροποποίηση της οδηγίας για τη διαφάνεια ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση χωριστών λογαριασµών είναι υποχρεωτική για όλες τις υπηρεσίες ΥΓΟΣ για τις οποίες λαµβάνεται δηµόσια αντιστάθµιση, ασχέτως αν η αντιστάθµιση συνιστά κρατική ενίσχυση.

3. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ∆ΕΣΜΗΣ ΥΓΟΣ

Η απόφαση Altmark καθορίζει αν µια αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας συνιστά κρατική ενίσχυση ανεξάρτητα από τον οικείο οικονοµικό τοµέα. ∆εν ισχύει το ίδιο µε την αξιολόγηση του συµβιβάσιµου από την Επιτροπή, η οποία εξαρτάται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των συγκεκριµένων τοµέων και τον οικείο κανονισµό. Στη συνέχεια, συνεπώς, παρουσιάζεται η εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στις ΥΓΟΣ όσον αφορά τους σηµαντικότερους τοµείς.

3.1. Μεταφορές

3.1.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες21

Με ακαθάριστη προστιθέµενη αξία (ΑΠΑ) περίπου 500 εκατ. σε βασικές τιµές, η παροχή υπηρεσιών µεταφορών (περιλαµβανοµένης της αποθεµατοποίησης, της αποθήκευσης και άλλων επικουρικών δραστηριοτήτων), αντιστοιχούσε το 2007 περίπου στο 4,6% της συνολικής ΑΠΑ της Ευρώπης των 27. Ο αριθµός αυτός περιλαµβάνει µόνο την ΑΠΑ εταιρειών η βασική δραστηριότητα των οποίων συνίσταται στην παροχή υπηρεσιών µεταφορών (καθώς και υπηρεσιών που σχετίζονται µε τις µεταφορές)· δεν περιλαµβάνει µεταφορές «για ίδιο λογαριασµό». Ο κλάδος των µεταφορών αντιπροσωπεύει συνολικά το 7 % του ΑΕΠ της ΕΕ.

Το 2007, ο τοµέας των µεταφορικών υπηρεσιών στην Ευρώπη των 27 απασχολούσε άνω των 9,2 εκατοµµυρίων ατόµων, δηλαδή περίπου το 4,4 % του συνόλου του εργατικού δυναµικού. Σχεδόν τα δύο τρίτα (63 %) εργάζονταν στις χερσαίες µεταφορές (οδικές, σιδηροδροµικές, εσωτερικές πλωτές µεταφορές), το 2 % στις θαλάσσιες µεταφορές, το 5 % στις αεροπορικές µεταφορές και το 30 % σε υποστηρικτικές και επικουρικές µεταφορικές δραστηριότητες (όπως π.χ. φορτοεκφόρτωση, αποθήκευση, πρακτορεία ταξιδίων, γραφεία µεταφορών και οργανωτές τουριστικών περιηγήσεων).

3.1.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Τα κράτη µέλη δαπανούν σηµαντικούς πόρους για την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος (ΥΓΟΣ) στον τοµέα των µεταφορών, καθώς και για την κατασκευή, διαχείριση και συντήρηση των υποδοµών. Η κοινοτική νοµοθεσία προβλέπει πράγµατι ορισµένους µηχανισµούς που επιτρέπουν και ενθαρρύνουν την παροχή των

21 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Η ενέργεια και οι µεταφορές της ΕΕ σε αριθµούς», Statistical pocketbooks 2010,

http://ec.europa.eu/energy/publications/statistics/doc/2010_energy_transport_figures.pdf Τα αριθµητικά στοιχεία σχετικά µε το µέγεθος του τοµέα τα οποία παρατίθενται στο παρόν τµήµα και στα επόµενα τµήµατα για άλλους τοµείς περιλαµβάνουν επίσης τις δραστηριότητες που δεν συνιστούν ΥΓΟΣ.

EL 9 EL

υπηρεσιών αυτών. Τα κράτη µέλη πρέπει, ωστόσο, να διασφαλίζουν ότι η δηµόσια χρηµατοδότηση συνάδει µε τους εφαρµοστέους κανόνες και, ιδίως, ότι αποφεύγει την υπεραντιστάθµιση και τη στρέβλωση του ανταγωνισµού.

Το κανονιστικό πλαίσιο και οι εφαρµοστέοι κανόνες διαφέρουν ανάλογα µε τον τρόπο µεταφοράς. Στον τοµέα των δηµόσιων συγκοινωνιών, η επιβολή υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας υπόκειται σε λεπτοµερή τοµεακή κανονιστική ρύθµιση. Το πλαίσιο και η απόφαση ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζονται σε αυτόν τον τοµέα. Στον τοµέα των αεροπορικών και θαλάσσιων µεταφορών ισχύει µόνο η απόφαση ΥΓΟΣ, αλλά συµπληρώνεται µε τοµεακούς κανόνες και κατευθυντήριες γραµµές.

3.1.2.1. Χερσαίες µεταφορές

Το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες µεταφορές. Αντιθέτως, το άρθρο 93 προβλέπει ότι «Οι ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισµού των µεταφορών ή που αντιστοιχούν στην αποκατάσταση ορισµένων βαρών συνυφασµένων µε την έννοια της δηµοσίας υπηρεσίας, είναι συµβιβάσιµες µε τις Συνθήκες». Συνάγεται εποµένως ότι η απόφαση και το πλαίσιο ΥΓΟΣ δεν είναι εφαρµοστέα στις χερσαίες µεταφορές.

Ο νέος κανονισµός για τις δηµόσιες επιβατικές µεταφορές αριθ. 1370/200722, τέθηκε σε ισχύ στις 3 ∆εκεµβρίου 2009. Θεσπίζει τους κανόνες που ισχύουν για την αντιστάθµιση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών. Η εφαρµογή του στις εσωτερικές πλωτές επιβατικές µεταφορές εναπόκειται στα κράτη µέλη. Μέχρι την έναρξη ισχύος των νέων αυτών κανόνων, για την αξιολόγηση του συµβιβάσιµου η Επιτροπή εφάρµοζε τους προηγούµενους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που περιέχονταν στους κανονισµούς (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και 1107/70. Η απόφαση του ∆ικαστηρίου στην υπόθεση Altmark αποσαφήνισε ότι οι εν λόγω κανονισµοί περιέχουν κανόνες για το συµβιβάσιµο των κρατικών ενισχύσεων.23

Ο κανονισµός 1370/2007 επιβάλλει την υποχρέωση σύναψης σύµβασης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας (εκτός από τις υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας που αποσκοπούν στον καθορισµό των ναύλων για όλους τους επιβάτες ή για ορισµένες κατηγορίες επιβατών και που επίσης ενδέχεται να αποτελούν αντικείµενο γενικών κανόνων). Προβαίνει σε διάκριση µεταξύ των συµβάσεων δηµόσιας υπηρεσίας, οι οποίες υπάγονται στους κανόνες για τις δηµόσιες συµβάσεις που θεσπίζουν οι οδηγίες 2004/17/ΕΚ και 2004/18/ΕΚ, και των παραχωρήσεων δηµόσιας υπηρεσίας. Για τις τελευταίες, η ανάθεση συµβάσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας θα πρέπει κατά κανόνα να πραγµατοποιείται µέσω διαγωνισµού, αλλά αυτό δεν είναι υποχρεωτικό σε όλες τις περιπτώσεις. Όλες οι συµβάσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας και όλες οι αντισταθµίσεις που χορηγούνται για γενικούς κανόνες καθορισµού των τιµών πρέπει να καταρτίζονται µε τρόπο ώστε «να αποφεύγεται η υπεραντιστάθµιση», αλλά η γενική αυτή διάταξη δεν παρέχει περαιτέρω κριτήρια για τον υπολογισµό της αντιστάθµισης.

22 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1370/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 23ης

Οκτωβρίου 2007, για τις δηµόσιες επιβατικές σιδηροδροµικές και οδικές µεταφορές και την κατάργηση των κανονισµών του Συµβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, ΕΕ L 315 της 3.12.2007, σ. 1.

23 Υπόθεση C-280/00 Altmark Trans, (ό.π. υποσηµείωση 5), σκέψη 95.

EL 10 EL

Σχετικά µε το επίπεδο της αντιστάθµισης, το άρθρο 4 του ανωτέρω κανονισµού αναφέρει ότι «καµία πληρωµή αποζηµίωσης να µην υπερβαίνει το ποσό που είναι αναγκαίο για να καλύψει το καθαρό οικονοµικό αποτέλεσµα επί του κόστους που προκύπτει και των εσόδων που γεννά η εκτέλεση των υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των συναφών εσόδων που αποκοµίζει ο φορέας δηµόσιας υπηρεσίας, καθώς και ενός εύλογου κέρδους». Επιπλέον, σύµφωνα µε το σηµείο 6 του παραρτήµατος «ως «εύλογο κέρδος» πρέπει να νοείται το ποσοστό απόδοσης του κεφαλαίου που θεωρείται σύνηθες για τον τοµέα, στο συγκεκριµένο κράτος µέλος, και στο οποίο συνυπολογίζεται ο κίνδυνος, ή η απουσία κινδύνου, για τον φορέα δηµόσιας υπηρεσίας λόγω της παρέµβασης της δηµόσιας αρχής».

3.1.2.2. Αεροπορικές µεταφορές

Στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών, ο κανονισµός 1008/200824 (ο «κανονισµός για τις αεροπορικές υπηρεσίες») περιορίζει το είδος των συνδέσεων για τις οποίες µπορεί να επιβληθούν υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας και θεσπίζει αυστηρές διαδικασίες, ιδίως όσον αφορά τις προσκλήσεις υποβολής προσφορών, για την επιβολή υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας (Υ∆Υ). Σηµαντική ιδιαιτερότητα των Υ∆Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών είναι η σαφής διάκριση µεταξύ των επιβαλλόµενων υποχρεώσεων και των αποκλειστικών παραχωρήσεων (µε ή χωρίς αντιστάθµιση).

Ο κανονισµός για τις αεροπορικές µεταφορές διακρίνει δύο στάδια κατά την ανάθεση των Υ∆Υ. Πρώτον, υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορούν να επιβληθούν σε καθορισµένη αεροπορική γραµµή. ∆εύτερον, µόνον αν κανένας αεροµεταφορέας δεν είναι πρόθυµος να εξυπηρετήσει τη γραµµή µπορεί το κράτος µέλος να περιορίσει την πρόσβαση σε µία µόνο επιχείρηση, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή επιλέγεται µέσω ευρωπαϊκής διαδικασίας υποβολής προσφορών. Μολονότι δεν απαιτείται η έγκρισή της, η Επιτροπή διαθέτει την εξουσία να εξετάσει τις Υ∆Υ και, µέσω απόφασης, να τις αναστείλει αν δεν συνάδουν µε τον κανονισµό για τις αεροπορικές µεταφορές. Συνεπώς, η Επιτροπή πρέπει να τηρείται ενήµερη για κάθε φάση της διαδικασίας Υ∆Υ και η ανάθεση των υποχρεώσεων αυτών δεν µπορεί να προχωρήσει πριν η Επιτροπή δηµοσιεύσει ανακοίνωση σχετικά µε την επιβολή τους και (κατά περίπτωση) την πρόσκληση υποβολής προσφορών στην Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορεί να καταβληθεί σε αεροµεταφορείς που έχουν επιλεγεί µέσω διαδικασίας διαγωνισµού. Το άρθρο 17 παράγραφος 7 του κανονισµού για τις αεροπορικές µεταφορές αναφέρει ότι: «Η επιλογή µεταξύ των υποβληθεισών προτάσεων διενεργείται το συντοµότερο δυνατό, αφού ληφθεί υπόψη η επάρκεια της παρεχόµενης υπηρεσίας και ιδίως το αντίτιµο και οι όροι που µπορούν να προσφερθούν στους χρήστες, καθώς και το κόστος τυχόν αντισταθµίσµατος που απαιτεί(-ούν) το (τα) κράτος(-η) µέλος(-η)». Συνεπώς, όταν η σύµβαση ανατίθεται βάσει της χαµηλότερης απαιτούµενης αντιστάθµισης, η τήρηση του κανονισµού για τις αεροπορικές µεταφορές διασφαλίζει και την τήρηση του τέταρτου κριτηρίου Altmark 25. Ως εκ τούτου, παρά το γεγονός ότι η απόφαση ΥΓΟΣ (αλλά όχι το πλαίσιο ΥΓΟΣ) εφαρµόζεται στις αεροπορικές µεταφορές, σε πολλές περιπτώσεις η αντιστάθµιση Υ∆Υ στον τοµέα των αεροµεταφορών µπορεί να µη συνιστά κρατική ενίσχυση Μένει, ωστόσο, να διαπιστωθεί αν η πρόσκληση

24 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 24ης

Σεπτεµβρίου 2008, σχετικά µε κοινούς κανόνες εκµετάλλευσης των αεροπορικών γραµµών στην Κοινότητα, ΕΕ L 293 της 31.10.2008, σ.3.

25 Αυτό, ωστόσο, ενδέχεται να µην ισχύει για την επείγουσα διαδικασία του άρθρου 16 παράγραφος 12, όπου ο αεροµεταφορέας επιλέγεται χωρίς διαγωνισµό.

EL 11 EL

υποβολής προσφορών οδηγεί σε παροχή των υπηρεσιών µε το µικρότερο για το κοινωνικό σύνολο κόστος. Οι κατευθυντήριες γραµµές για τις αεροπορικές µεταφορές του 1994 προβλέπουν κανόνες ως προς το συµβιβάσιµο των αντισταθµίσεων ΥΓΟΣ στις αεροπορικές µεταφορές.

Επιπλέον, σύµφωνα µε τις κοινοτικές κατευθύνσεις για τη χρηµατοδότηση των αερολιµένων και τις κρατικές ενισχύσεις σε αεροπορικές εταιρείες για την έναρξη νέων γραµµών µε αναχώρηση από περιφερειακούς αερολιµένες26 ορισµένες οικονοµικές δραστηριότητες αεροδροµίων µπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστούν ΥΓΟΣ. Σε «εξαιρετικές περιπτώσεις», το σύνολο της διαχείρισης ενός αεροδροµίου µπορεί να θεωρηθεί ΥΓΟΣ, για παράδειγµα στην περίπτωση ενός αεροδροµίου που βρίσκεται «σε αποµονωµένη περιοχή».

3.1.2.3. Θαλάσσιες µεταφορές

Το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ και η απόφαση ΥΓΟΣ (αλλά όχι το πλαίσιο ΥΓΟΣ) εφαρµόζονται στις θαλάσσιες µεταφορές. Εξάλλου, άλλοι κανόνες που αφορούν την παροχή ΥΓΟΣ στον εν λόγω τοµέα περιλαµβάνονται στον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 3577/92 του Συµβουλίου, της 7ης ∆εκεµβρίου 1992, για την εφαρµογή της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών στις θαλάσσιες µεταφορές στο εσωτερικό των κρατών µελών (θαλάσσιες ενδοµεταφορές- καµποτάζ)27. Το άρθρο 4 του ανωτέρω κανονισµού διέπει τη σύναψη συµβάσεων ανάθεσης δηµόσιας υπηρεσίας και την επιβολή υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας για την παροχή υπηρεσιών ενδοµεταφορών, σε ναυτιλιακές εταιρείες που συµµετέχουν σε τακτικές γραµµές. Οι προαναφερθείσες κοινοτικές κατευθύνσεις αναγνωρίζουν στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να επιβάλλουν υποχρέωση δηµόσιας υπηρεσίας ή να συνάπτουν συµβάσεις ανάθεσης δηµόσιας υπηρεσίας όσον αφορά την παροχή διεθνών µεταφορικών υπηρεσιών όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο προκειµένου να ικανοποιηθούν επιτακτικές ανάγκες δηµοσίων συγκοινωνιών.

Όσον αφορά τον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 3577/92, το ∆ικαστήριο απεφάνθη ότι οι συνδυασµένες διατάξεις των άρθρων 4 και 1 του κανονισµού αυτού δεν επιτρέπουν να εξαρτάται η παροχή υπηρεσιών τακτικών θαλάσσιων ενδοµεταφορών προς και από τα νησιά, καθώς και µεταξύ των νησιών, από προηγούµενη διοικητική άδεια παρά µόνον εάν: (i) µπορεί να αποδειχθεί ότι υπάρχει πραγµατική ανάγκη δηµόσιας υπηρεσίας λόγω της ανεπάρκειας των υπηρεσιών τακτικών µεταφορών σε κατάσταση ελεύθερου ανταγωνισµού· (ii) αποδεικνύεται επίσης ότι αυτό το σύστηµα προηγούµενων διοικητικών αδειών είναι αναγκαίο και ανάλογο προς τον επιδιωκόµενο σκοπό· (iii) ένα τέτοιο σύστηµα στηρίζεται σε αντικειµενικά κριτήρια, µη εισάγοντα διακρίσεις και εκ των προτέρων γνωστά στις ενδιαφερόµενες επιχειρήσεις28.

Επιπλέον, η Επιτροπή έχει εκδώσει σειρά ανακοινώσεων που ισχύουν ειδικά για τις θαλάσσιες µεταφορές, συµπεριλαµβανοµένης της ανακοίνωσης της Επιτροπής περί παροχής οδηγιών σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται στις εταιρείες διαχείρισης πλοίων29, της ανακοίνωσης της Επιτροπής µε οδηγίες για κρατικές ενισχύσεις

26 Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 9ης ∆εκεµβρίου 2005, Κοινοτικές κατευθύνσεις για τη

χρηµατοδότηση των αερολιµένων και τις κρατικές ενισχύσεις σε αεροπορικές εταιρείες για την έναρξη νέων γραµµών µε αναχώρηση από περιφερειακούς αερολιµένες, ΕΕ C 312 της 9.12.2005, σ 1.

27 ΕΕ L 364 της 12.12.1992, σ. 7. 28 Υπόθεση C-205/99, Asociación Profesional de Empresas Navieras de Líneas Regulares (Analir) κ.λπ.,

Συλλογή 200, σ. I-1271, σκέψη 40. 29 Ανακοίνωση της Επιτροπής περί παροχής οδηγιών σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται

στις εταιρείες διαχείρισης πλοίων, ΕΕ C 132 της 11.6.2009, σ. 6.

EL 12 EL

συµπληρωµατικές προς την κοινοτική χρηµατοδότηση µε σκοπό την προώθηση των θαλάσσιων αρτηριών30 και τις κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών31.

3.1.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών, µέρος της δηµόσιας χρηµατοδότησης των χερσαίων επιβατικών µεταφορών που εκτελούνται βάσει σύµβασης δηµόσιας υπηρεσίας δεν κοινοποιείται στην Επιτροπή είτε διότι δεν συνιστά κρατική ενίσχυση είτε διότι εξαιρείται από την υποχρέωση κοινοποίησης. Στον τοµέα αυτόν, η Επιτροπή λαµβάνει και εξετάζει µεγάλο αριθµό καταγγελιών, καθώς και ορισµένες κοινοποιήσεις επιχορηγήσεων σε τοπικές και περιφερειακές λεωφορειακές γραµµές, και επικεντρώνεται κυρίως στις συµβάσεις κατά τρόπο που δεν διασφαλίζει ότι.παρέχονται µε το µικρότερο, για το κοινωνικό σύνολο, κόστος.

Η Επιτροπή κατέληξε στο συµπέρασµα ότι το νέο δανικό σύστηµα µειωµένου ναύλου υπέρ ορισµένων κατηγοριών επιβατών που ταξιδεύουν σε δροµολόγια λεωφορείων µακρινών αποστάσεων εµπεριείχε κρατική ενίσχυση που συµβιβάζεται µε την κοινή αγορά32. Σκοπός του καθεστώτος είναι να εξασφαλίσει ικανοποιητικές υπηρεσίες µεταφορών σε οµάδες του πληθυσµού µε χαµηλό εισόδηµα και, γενικά, να τονώσει τις δηµόσιες µεταφορές. Το καθεστώς θα συµβάλει επίσης στη δηµιουργία εναρµονισµένων συνθηκών ανταγωνισµού µεταξύ των σιδηροδροµικών επιχειρήσεων, οι οποίες λαµβάνουν ήδη αντιστάθµιση για τη χορήγηση ανάλογων ή υψηλότερων εκπτώσεων, και των επιχειρήσεων υπεραστικών λεωφορείων.

Σύµφωνα µε την απόφαση Altmark, η Επιτροπή συνήγαγε ότι δεν εµπεριέχουν κρατική ενίσχυση οι αντισταθµίσεις που χορήγησε η Landkreis Sachsen-Anhalt στη Γερµανία για τις δηµόσιες λεωφορειακές µεταφορές33. Οµοίως, η Επιτροπή κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η επέκταση της αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιων υπηρεσιών στη Βιτεµβέργη, η οποία συνδεόταν µε τη συµπλήρωση των υφιστάµενων λεωφορειακών γραµµών δεν συνιστούσε κρατική ενίσχυση.34 Η Επιτροπή επέτρεψε επίσης, βάσει των κανονισµών (ΕΚ) αριθ. 1370/2007, (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, τη χορήγηση αντιστάθµισης για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας για λεωφορειακές µεταφορές σε τρεις υποθέσεις, µετά την κίνηση επίσηµης διαδικασίας έρευνας (Αυστρία – ενίσχυση υπέρ της Postbus, C 16/2007· Γερµανία - Verkehrsverbund Rhein Ruhr, C 58/2006· Τσεχική ∆ηµοκρατία – Νότια Μοραβία, C 3/2008), καθώς και σε µία υπόθεση χωρίς να έχει κινηθεί διαδικασία (Μάλτα – Έκτακτες λεωφορειακές γραµµές , NN53/2006). ∆ύο ακόµη έρευνες εκκρεµούν (Γερµανία – Emsland, C 54/2007 και Τσεχική ∆ηµοκρατία – C 17/2008, Usti nad Labem)

Σε πολλές υποθέσεις, σηµαντικότερη των οποίων είναι η υπόθεση DB Regio35, η οποία αφορά τη σύναψη παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µεταξύ της DB Regio και των οµόσπονδων

30 Ανακοίνωση της Επιτροπής µε οδηγίες για κρατικές ενισχύσεις συµπληρωµατικές προς την κοινοτική

χρηµατοδότηση µε σκοπό την προώθηση των θαλάσσιων αρτηριών, ΕΕ C 317 της 12.12.2008, σ. 10. 31 Ανακοίνωση της Επιτροπής C(2004)43 - Κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για τις κρατικές

ενισχύσεις στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών, ΕΕ C 013 της 17.1.2004, σ.3. 32 Υπόθεση N 332/2008, Αντιστάθµιση σε επιχειρήσεις υπεραστικών λεωφορείων για εκπτώσεις που

χορηγούνται σε ορισµένες κατηγορίες επιβατών που χρησιµοποιούν υπεραστικά δροµολόγια λεωφορείων (ΕΕ C 46 της 25.2.2009, σσ. 8-9).

33 Υπόθεση N 206/2009, Χρηµατοδότηση των υπηρεσιών δηµόσιων µεταφορών στην περιοχή Anhalt-Bitterfeld (ΕΕ C 255 της 24.10.2009, σ. 4).

34 Υπόθεση N 207/2009, Χρηµατοδότηση των υπηρεσιών δηµόσιων µεταφορών στην περιοχή της Βιτεµβέργης (ΕΕ C 255 της 24.10.2009, σ. 4-5).

35 Υπόθεση C 47/2007, DB REGIO AG – Σύµβαση δηµόσιας υπηρεσίας (ΕΕ C35 της 8.2.2008, σσ. 13-29).

EL 13 EL

κρατιδίων του Βερολίνου και του Βραδεµβούργου, το ερώτηµα που ανέκυψε ήταν πώς θα καθοριστεί το «εύλογο κέρδος». Ο κανονισµός 1370/2007 παραπέµπει σε µία σύγκριση µε τους τοµεακούς µέσους όρους, αφού ληφθεί υπόψη ο κίνδυνος (ή η απουσία κινδύνου) της συγκεκριµένης σύµβασης. ∆υστυχώς, µια τέτοια σύγκριση δεν είναι πάντοτε απλή, λόγω των πολύ διαφορετικών περιθωρίων κέρδους σε έναν τοµέα που ανέκαθεν εµφάνιζε υψηλά ελλείµµατα. Στην υπόθεση Landkreis Sachsen-Anhalt, η Επιτροπή έκρινε εύλογο «κέρδος» (νοούµενο ως περιθώριο κύκλου εργασιών) της τάξης του 5 %, χωρίς περαιτέρω αιτιολόγηση, και στην απόφασή της σχετικά µε την κρατική ενίσχυση C 3/08 (πρώην NN 102/05)36 – Τσεχική ∆ηµοκρατία - Αντισταθµίσεις για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας σε εταιρείες λεωφορείων της Νότιας Μοραβίας έκρινε εύλογο «κέρδος» (νοούµενο ως περιθώριο κύκλου εργασιών) ίσο µε 7,85 %. Το κέρδος πρέπει επίσης να εξεταστεί µε βάση τις επικρατούσες µακροοικονοµικές συνθήκες, κυρίως τον πληθωρισµό. Ένα άλλο θέµα είναι η κατάλληλη επιλογή του σχετικού συντελεστή κέρδους (ο κανονισµός 1370/07 αναφέρεται στην «απόδοση κεφαλαίου») και το επίπεδο κινδύνου που επωµίζεται ο φορέας (το οποίο σε µεγάλο βαθµό καθορίζεται από τους όρους της σύµβασης).

Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο κανονισµός προσδιορίζει περαιτέρω ότι η µέθοδος αποζηµίωσης πρέπει να προτρέπει στη διατήρηση ή την ανάπτυξη αποτελεσµατικής διαχείρισης από τον φορέα δηµόσιας υπηρεσίας και παροχής υπηρεσιών µεταφοράς επιβατών αρκετά υψηλής ποιότητας. Η διάταξη αυτή είχε ενδιαφέρουσα εφαρµογή στην υπόθεση C 41/200837 σχετικά µε τους δανικούς σιδηροδρόµους, όπου το σύστηµα αποζηµίωσης έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να παρακινεί τον δικαιούχο να αυξήσει την παραγωγικότητά του. Στην υπόθεση αυτή, η Επιτροπή αποδέχθηκε απόδοση κεφαλαίου ίση µε 6 %, η οποία όµως µπορεί να αυξηθεί σε περίπτωση βελτίωσης της παραγωγικότητας, µε ανώτατο όριο 12 % για κάθε έτος και 10 % για κάθε τριετία. Αυτό συνεπάγεται επίσης ότι, αντίθετα µε την απόφαση και το πλαίσιο ΥΓΟΣ, υπάρχει απαίτηση αποτελεσµατικότητας όσον αφορά τις χερσαίες δηµόσιες επιβατικές µεταφορές.

Στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών, όπως προαναφέρθηκε, αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορεί να καταβληθεί µόνο σε αεροµεταφορείς που έχουν επιλεγεί µέσω διαδικασίας πρόσκλησης υποβολής προσφορών. Ως εκ τούτου (εφόσον υπάρχουν επαρκείς υποψήφιοι και η σύµβαση ανατίθεται µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος), η αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών συνάδει µε το τέταρτο κριτήριο Altmark και ενδέχεται να µη συνιστά κρατική ενίσχυση38. Στο πλαίσιο αυτό, ορισµένα κράτη µέλη αµφισβητούν τη χρησιµότητα της απόφασης ΥΓΟΣ όσον αφορά το συµβιβάσιµο της αντιστάθµισης Υ∆Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών.

Σε πολλές περιπτώσεις, η ανταπόκριση σε παρόµοιες προσκλήσεις υποβολής προσφορών είναι ισχνή, και συχνά λαµβάνεται µόνο µία προσφορά. Εξάλλου, η συµµόρφωση µε τον κανονισµό για τις αεροπορικές µεταφορές δεν εξαλείφει την ανάγκη να αξιολογούν τα κράτη

36 Υπόθεση C 3/2008, Αντισταθµίσεις για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας σε εταιρείες λεωφορείων της

Νότιας Μοραβίας (ΕΕ L 97 της 14.4.2009). 37 Υπόθεση C 41/2008, Συµβάσεις δηµόσιας υπηρεσίας µεταξύ της δανικής κυβέρνησης και της Dankse

Statbaner (OJ L 7 της 11.01.2011, σσ. 1-39). 38 Αξιοσηµείωτη εξαίρεση αποτελεί η διαδικασία κατεπείγοντος του άρθρου 16 παράγραφος 12, η οποία,

σε περίπτωση αδυναµίας της αεροπορικής εταιρείας που εκτελεί το δροµολόγιο, επιτρέπει στο κράτος µέλος να ορίσει άλλη αεροπορική εταιρεία για ανώτατο όριο επτά µηνών, δηλαδή για το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την οργάνωση νέας πρόσκλησης υποβολής προσφορών.

EL 14 EL

µέλη τη συµµόρφωση µε καθένα από τα τέσσερα κριτήρια Altmark, τα οποία είναι σωρευτικά.

Καµία Υ∆Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών δεν έχει κοινοποιηθεί µέχρι σήµερα στην Επιτροπή κατ’εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, και µόνο µία φορά έλαβε η Επιτροπή απόφαση σχετικά µε Υ∆Υ στον τοµέα αυτόν (αρνητική απόφαση στην υπόθεση C79/200239 όπου η Ισπανία χορήγησε αντιστάθµιση χωρίς διαγωνισµό).

Η Επιτροπή δεν έχει µέχρι σήµερα λάβει καµία απόφαση βάσει των διατάξεων των κατευθυντηρίων γραµµών για τις ενισχύσεις στους αερολιµένες που αφορούν τις ΥΓΟΣ, παρόλο που φαίνεται ότι παρέχουν ένα σχετικά σαφές και ευνοϊκό πλαίσιο για τη χορήγηση δηµόσιας χρηµατοδότησης. Η δηµόσια χρηµατοδότηση του είδους αυτού µπορεί να θεωρηθεί ότι δεν συνιστά κρατική ενίσχυση στην περίπτωση που πληρούνται τα κριτήρια Altmark. Ακόµη και αν θεωρηθεί ότι συνιστά κρατική ενίσχυση, η εν λόγω δηµόσια χρηµατοδότηση θα µπορούσε να θεωρηθεί συµβιβάσιµη µε τη ΣΛΕΕ εφόσον πληρούνται τα κριτήρια συµβατότητας του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ όπως αναπτύχθηκαν στην απόφαση ΥΓΟΣ· στην περίπτωση αυτή, δεν είναι απαραίτητη η κοινοποίηση της χρηµατοδότησης στην Επιτροπή.

Στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών, η Επιτροπή γνωρίζει ότι η απόφαση ΥΓΟΣ εφαρµόζεται, ιδίως όσον αφορά τις συνδέσεις µε τα νησιά. Μετά από εµπεριστατωµένη έρευνα, η Επιτροπή έκρινε συµβιβάσιµη µε την κοινή αγορά την αντιστάθµιση που κατέβαλε το γαλλικό κράτος στη Société Nationale Maritime Corse-Méditerranée (SNCM) για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας κατά την περίοδο 1991-200140. Η απόφαση αυτή προσβλήθηκε ενώπιον του Γενικού ∆ικαστηρίου και η υπόθεση εξακολουθεί να εκκρεµεί41.

Η Επιτροπή εξέδωσε οριστική απόφαση σε τέσσερις υποθέσεις ΥΓΟΣ (που αφορούν 2 κράτη µέλη) στις θαλάσσιες µεταφορές. Ωστόσο η µία από τις αποφάσεις ακυρώθηκε από το Γενικό ∆ικαστήριο και η υπόθεση επανεξετάζεται επί του παρόντος:

• C 470/200442 C 470/2004 – Ιταλία – Ναυτιλιακή εταιρεία Tirrenia – ακυρώθηκε µε την απόφαση T-265/0443

• N 62/200544 – Ιταλία – Σύµβαση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας σε γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ Friuli Venezia Giulia αφενός και Σλοβενίας και Κροατίας αφετέρου

• N 265/200645 – Ιταλία – Αντιστάθµιση για την αύξηση του κόστους των καυσίµων στο πλαίσιο Υ∆Υ στη γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ Σικελίας και µικρών νησιών· και

39 Υπόθεση C 79/2002, Air Cataluya (ΕΕ L 110 της 30.4.2005, σσ.56-77). 40 Υπόθεση C 58/2002, Ενίσχυση αναδιάρθρωσης στη SNCM (ΕΕ L 225 της 27.8.2009, σσ. 180-237). 41 Υπόθεση T-565/08, Corsica Ferries France SAS κατά Επιτροπής, εκκρεµούσα. 42 Υπόθεση C 470/2004, Ιταλία –Ναυτιλιακή εταιρεία Tirrenia, η οποία ακυρώθηκε µε την απόφαση του

Πρωτοδικείου της 4ης Μαρτίου 2009 στην υπόθεση T-265/04, Tirrenia di Navigazione κ.λπ. κατά Επιτροπής (ΕΕ C 90 της 18.4.2009, σ. 22).

43 Υπόθεση T-265/04, Tirrenia di Navigazione κ.λπ. κατά Επιτροπής. 44 Υπόθεση N 62/2005, Σύµβαση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας σε γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ

Friuli Venezia Giulia και Σλοβενίας και Κροατίας (ΕΕ C 90 της 25.4.2007, σ. 10). 45 Υπόθεση N 265/2006, Ενίσχυση στις θαλάσσιες µεταφορές-Società Ustica Lines e Società N.G.I. (ΕΕ C

196 της 24.8.2007, σ. 3).

EL 15 EL

• C 16/200846 – Ηνωµένο Βασίλειο – Επιδοτήσεις στις CalMac & NorthLink για υπηρεσίες θαλάσσιων µεταφορών στη Σκωτία

Στην υπόθεση C 16/2008, η απόφαση της Επιτροπής περιέχει παραποµπές στο πλαίσιο ΥΓΟΣ και προβαίνει σε κατ' αναλογία αξιολόγηση.

3.2. Ενέργεια

3.2.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Το 2006, υπήρχαν περίπου 27.000 επιχειρήσεις στον τοµέα της παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, και ατµού στην ΕΕ-27, οι οποίες απασχολούσαν 1,2 εκατ. άτοµα. Ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων αυτών ανερχόταν σε 940 δισεκ. EUR (περίπου 7 % του ΑΕΠ της ΕΕ-27) και η προστιθέµενη αξία τους σε 200 δισεκ. EUR (3,5 % της προστιθέµενης αξίας των µη χρηµατοοικονοµικών επιχειρήσεων της ΕΕ-27).47

Σχηµατικά, οι κλάδοι του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύµατος περιλαµβάνουν πέντε βασικά επίπεδα: 1) εξερεύνηση και παραγωγή (για το φυσικό αέριο) / παραγωγή (για το ηλεκτρικό ρεύµα)· 2) µεταφορά σε αγωγούς υψηλής πίεσης / µεγάλα δίκτυα υψηλής τάσης (µεταφορά)· 3) µεταφορά σε αγωγούς χαµηλής πίεσης / µεγάλα δίκτυα χαµηλής τάσης (διανοµή)· 4) πώληση και αγορά ηλεκτρικού ρεύµατος ή φυσικού αερίου σε αγορές χονδρικής (χονδρικό εµπόριο)· 5) διάθεση σε τελικούς πελάτες (λιανική πώληση).

Οι µεταφορικές δραστηριότητες (µεταφορά και διανοµή) θεωρούνται συχνά φυσικά µονοπώλια και, ως εκ τούτου, υπόκεινται σε ειδικά κανονιστικά µέτρα. Αντιθέτως, οι οδηγίες σχετικά µε την ελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας απαιτούν το άνοιγµα της παραγωγής, του χονδρικού εµπορίου και της λιανικής πώλησης στον ανταγωνισµό.

Επί του παρόντος, οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου διατηρούν κατά κύριο λόγο την εθνική τους διάσταση. Η Επιτροπή έχει επανειληµµένα διαπιστώσει ότι στους τοµείς αυτούς η ολοκλήρωση της αγοράς εξακολουθεί να είναι περιορισµένη, όπως πιστοποιούν κυρίως οι διαφορές των τιµών, τα περιφερειακά µονοπώλια και η συνεχής διασυνοριακή συµφόρηση µεταξύ των κρατών µελών. Οι διασυνοριακές εµπορικές ροές δεν είναι παρόλα αυτά αµελητέες, ενώ αναµένεται να αυξηθούν. Παραδείγµατος χάρη, το 2008, οι διασυνοριακές ροές ηλεκτρικής ενέργειας ανήλθαν στο 18 % της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης στην ΕΕ-27.48 Υπάρχει πολιτική δέσµευση του ευρωπαϊκού συµβουλίου του Φεβρουαρίου 2011 για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας ως το 2014, και η Επιτροπή έχει αναλάβει πρωτοβουλίες µε σκοπό την κατάργηση του εναποµένοντος κατακερµατισµού της αγοράς.49 Όσον αφορά το φυσικό αέριο, λαµβανοµένης υπόψη της µείωσης των ευρωπαϊκών αποθεµάτων, αναλαµβάνονται πρωτοβουλίες για διαφοροποίηση

46 Υπόθεση C 16/2008, Κρατικές ενισχύσεις υπέρ των NorthLink & Calmac (ΕΕ C 126 της 23.5.2008, σσ.

16-42). 47 EUROSTAT Pocketbooks, «Key figures on European business with a special focus on the recession»,

έκδοση 2010, σ. 34. 48 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Παρατηρητήριο Ενεργειακών Αγορών (Market Observatory for Energy), έκθεση

2009, σ. 46. 49 Προκειµένου να διευκολυνθεί η ένταξη, η Επιτροπή εξέδωσε, τον Νοέµβριο του 2010, την ανακοίνωση

«Προτεραιότητες για την ενεργειακή υποδοµή για το 2020 και µετέπειτα - Προσχέδιο για ενοποιηµένο ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο», SEC (2010) 1395 τελικό.

EL 16 EL

των πηγών εφοδιασµού εκτός ΕΕ και για ενίσχυση των διασυνδέσεων µεταξύ κρατών µελών.50

Πριν από την ελευθέρωση, το κυρίαρχο µοντέλο συνίστατο στην κάθετη ολοκλήρωση µεταξύ παραγωγής / εισαγωγών, µεταφορών και λιανικής πώλησης. Η ελευθέρωση επέτρεψε την είσοδο νέων επιχειρήσεων στις αγορές παραγωγής, χονδρικού εµπορίου και λιανικής πώλησης. Οι αγορές αυτές εξακολούθησαν, ωστόσο, σε γενικές γραµµές, να εµφανίζουν αρκετά υψηλό βαθµό συγκέντρωσης, και συχνά οι κατεστηµένες επιχειρήσεις διατηρούν ισχυρή θέση. Με την ελευθέρωση, ορισµένες κατεστηµένες επιχειρήσεις επεκτάθηκαν σηµαντικά εντός της ΕΕ, έξω από τις εγχώριες αγορές τους, ιδίως µέσω της απόκτησης συµµετοχών.

3.2.2. Κανονιστικό πλαίσιο

Οι πρώτες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια51 και το φυσικό αέριο52 , οι οποίες εκδόθηκαν το 1996 και το 1998 αντιστοίχως, κατάργησαν τα νοµικά µονοπώλια υποχρεώνοντας τα κράτη µέλη να επιτρέψουν σταδιακά στους µεγάλους πελάτες (επιχειρήσεις) να επιλέγουν τους προµηθευτές τους. Οι οδηγίες θέσπισαν επίσης διατάξεις σχετικά µε την πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα µεταφοράς και διανοµής. Εξάλλου, όσον αφορά τις καθετοποιηµένες εταιρείες, οι οδηγίες κατέστησαν υποχρεωτικό ένα ελάχιστο επίπεδο διαχωρισµού των επιχειρήσεων δικτύου από τις άλλες δραστηριότητες («αποδεσµοποίηση). Στον τοµέα του φυσικού αερίου, καταργήθηκαν τα µονοπώλια των εισαγωγών.

Οι δεύτερες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια53 και το φυσικό αέριο54 ενίσχυσαν αυτές τις διατάξεις. Ειδικότερα, εξασφάλισαν πλήρες άνοιγµα των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου: όρισαν όλες οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να είναι ελεύθερα να προµηθεύονται ηλεκτρικό ρεύµα από τον προµηθευτή της επιλογής τους από την 1η Ιουλίου 2004 και την 1η Ιουλίου 2007 αντιστοίχως. Όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος, η δεύτερη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας περιόρισε τη δυνατότητα προσφυγής σε διαδικασίες πρόσκλησης υποβολής προσφορών για νέα παραγωγική ικανότητα όταν προβλέπεται έλλειψη στον εφοδιασµό µε ηλεκτρική ενέργεια που δεν αναµένεται να επιλύσει ικανοποιητικά η ίδια η αγορά.

50 Βλ. την έκθεση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 15.4.2008, Η

πρόοδος όσον αφορά τη δηµιουργία της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισµού, COM(2008) 192 και την απόφαση της Επιτροπής στην υπόθεση N 594/2009, Ενίσχυση υπέρ της Gaz-System S.A. για τα δίκτυα µεταφοράς φυσικού αερίου στην Πολωνία, ΕΕ C 101 της 20.4.2010, σ. 9.

51 Οδηγία (EΚ) αριθ.96/92/ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 19ης ∆εκεµβρίου 1996, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ΕΕ L 27 της 30.1.1997, σ. 20.

52 Οδηγία (EΚ) αριθ.30/98 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 22ας Ιουνίου 1998, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου, ΕΕ L 204 της 21.7.1998, σ. 1.

53 Οδηγία (EΚ ) αριθ. 54/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2003, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της οδηγίας (ΕΚ) αριθ. 92/96, ΕΕ L 176 της, 15.7.2003, σ. 37.

54 Οδηγία (ΕΚ) αριθ. 55/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2003, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας (ΕΚ) αριθ. 30/98, ΕΕ L 176 της 15.7.2003, σ. 57.

EL 17 EL

Από τις 3 Μαρτίου 2011, οι οδηγίες αυτές θα αντικατασταθούν από τις τρίτες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια55 και το φυσικό αέριο56, οι οποίες αυξάνουν ακόµη περισσότερο τις απαιτήσεις, για παράδειγµα όσον αφορά την πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα, καθώς και τον ρόλο των εθνικών ρυθµιστών της αγοράς ενέργειας. Ενισχύουν επίσης τους κανόνες που σχετίζονται µε την αποδεσµοποίηση των φορέων εκµετάλλευσης των συστηµάτων µεταφοράς.

Αµφότερες οι οδηγίες προβλέπουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν τα κράτη µέλη, χάριν του γενικού οικονοµικού συµφέροντος, υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας οι οποίες µπορούν να αφορούν την ασφάλεια (συµπεριλαµβανοµένης της ασφάλειας εφοδιασµού), την τακτική παροχή, την ποιότητα και τις τιµές παροχής, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος (συµπεριλαµβανοµένης της ενεργειακής αποδοτικότητας, της ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές και της προστασίας του κλίµατος). Οι οδηγίες απαιτούν οι υποχρεώσεις αυτές να ορίζονται σαφώς, να είναι διαφανείς, αµερόληπτες, επαληθεύσιµες και να διασφαλίζουν την ισότιµη πρόσβαση των επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου της ΕΕ στους εθνικούς καταναλωτές. Το 2010, το ∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε απόφαση σχετικά µε τις εν λόγω διατάξεις.57 Έδωσε κατευθύνσεις όσον αφορά τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες µπορούν τα κράτη µέλη να επιβάλλουν Υ∆Υ σχετικά µε τις λιανικές τιµές φυσικού αερίου.

Εξάλλου, η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί από τα κράτη µέλη να µεριµνούν ώστε όλα τα νοικοκυριά-καταναλωτές ηλεκτρικού ρεύµατος να απολαύουν της καθολικής υπηρεσίας, δηλαδή του δικαιώµατος να προµηθεύονται ηλεκτρική ενέργεια καθορισµένης ποιότητας εντός της επικράτειάς τους σε λογικές, εύκολα και άµεσα συγκρίσιµες και διαφανείς τιµές που δεν εισάγουν διακρίσεις. Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας επιτρέπει στα κράτη µέλη να επεκτείνουν την καθολική υπηρεσία στις µικρές επιχειρήσεις. Τέλος, για να διασφαλίσουν την παροχή καθολικής υπηρεσίας, τα κράτη µέλη µπορούν να ορίσουν έναν «ύστατο προµηθευτή».

Εξάλλου, και οι δύο οδηγίες απαιτούν από τα κράτη µέλη να λάβουν τα κατάλληλα µέτρα για την προστασία των τελικών καταναλωτών και, ιδίως, των ευάλωτων καταναλωτών. Τα κράτη µέλη πρέπει να ορίσουν την έννοια των «ευάλωτων καταναλωτών», η οποία µπορεί να αναφέρεται στην ενεργειακή πενία, καθώς και, µεταξύ άλλων, στην απαγόρευση διακοπής της σύνδεσης ηλεκτρικού ρεύµατος ή φυσικού αερίου των καταναλωτών αυτών όταν αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα. Επιπλέον, τα κράτη µέλη υποχρεούνται να προστατεύουν τους τελικούς πελάτες στις αποµακρυσµένες περιοχές. Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας προβλέπει ότι τα κράτη µέλη µπορούν να ορίσουν έναν «ύστατο προµηθευτή» για τους πελάτες που είναι συνδεδεµένοι µε το δίκτυο φυσικού αερίου.

Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας αναφέρεται στη χρηµατοδοτική αντιστάθµιση που παρέχεται στις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας: απαιτεί η χορήγηση της εν λόγω αντιστάθµισης, καθώς και τυχόν αποκλειστικών δικαιωµάτων, να γίνεται κατά τρόπο που να διασφαλίζει την αµεροληψία και

55 Οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009,

σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ , ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 55.

56 Οδηγία 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας 2003/55/ΕΚ (Κείµενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ), ΕΕ L 211 της 14.8.2009, σ. 94.

57 Υπόθεση C-265/08, Federutility κ.λπ. Συλλογή 2010, σ. I-0000.

EL 18 EL

τη διαφάνεια. Οι υποχρεώσεις αυτές συµπληρώνουν εκείνες που προβλέπονται στη δέσµη ΥΓΟΣ, η οποία εφαρµόζεται στις αντισταθµίσεις για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

3.2.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Περιορισµένη είναι η εµπειρία της Επιτροπής όσον αφορά κρατικές ενισχύσεις χορηγούµενες ως αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας στους τοµείς της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε µε πολλές υποθέσεις κρατικών ενισχύσεων στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά πολύ λίγες αφορούσαν την αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας.

Από την έκδοση της πρώτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας και µετά, η Επιτροπή έχει εγκρίνει πέντε καθεστώτα58 που προβλέπουν χρηµατοδοτική αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας σχετικά µε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τις εγχώριες ενεργειακές πηγές καυσίµων. Στις υποθέσεις αυτές, η Επιτροπή έκρινε ότι οι συγκεκριµένες υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας αντιστοιχούσαν σε γνήσιες ΥΓΟΣ που δικαιολογούνταν για λόγους ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασµού, ειδικότερα στο πλαίσιο ειδικής διάταξης των οδηγιών περί ηλεκτρικής ενέργειας.59 Η διάταξη αυτή επιτρέπει στα κράτη µέλη, για λόγους ασφάλειας του εφοδιασµού, να επιτάσσουν να δίδεται προτεραιότητα, κατά την κατανοµή φορτίων, στις εγκαταστάσεις παραγωγής που χρησιµοποιούν εγχώριες πηγές πρωτογενούς ενεργειακού καυσίµου, σε αναλογία που δεν υπερβαίνει το 15 % της συνολικής ποσότητας πρωτογενούς ενέργειας η οποία απαιτείται για την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στο συγκεκριµένο κράτος µέλος. Στην πλέον πρόσφατη υπόθεση, το κράτος µέλος παρέσχε λεπτοµερείς επεξηγήσεις, οι οποίες κρίθηκε ότι δικαιολογούσαν την παρέµβαση.

Η Επιτροπή έχει επίσης αξιολογήσει την οικονοµική αντιστάθµιση που προγραµµατίζεται σε σχέση µε Υ∆Υ η οποία συνίσταται στην αξιοποίηση νέας εφεδρικής ικανότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.60 Στην υπόθεση αυτή, το κράτος µέλος είχε προσκοµίσει λεπτοµερή στοιχεία που αποδείκνυαν ότι θα αντιµετώπιζε τον κίνδυνο διακοπής της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας σε ορισµένες στιγµές σε περιόδους αιχµής και ότι χρειαζόταν εφεδρικές ικανότητες τις οποίες ήταν απίθανο να του εξασφαλίσει η ίδια η αγορά.

Η Επιτροπή δεν έχει λάβει τα τελευταία έτη καµία κοινοποίηση κρατικής ενίσχυσης σχετικά µε αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, η οποία να συνδέεται µε την καθολική υπηρεσία ηλεκτρικής ενέργειας, τις Υ∆Υ για ευάλωτους καταναλωτές ή καταναλωτές αποµακρυσµένων περιοχών, ή ύστατους προµηθευτές. Πιθανή εξήγηση είναι ότι, στην περίπτωση που οι υποχρεώσεις ΥΓΟΣ επιβάλλονται σε κατεστηµένες επιχειρήσεις οι οποίες

58 Υπόθεση NN 49/99, Κόστος µετάβασης στον ανταγωνισµό: (ΕΕ C 268 της 22.9.2001, σ. 7), υπόθεση N

6/A/2001, Υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας που επιβάλλονται στην Electricity Supply Board όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τύρφη (ΕΕ C 77 της 28.3.2002, σ. 27), υπόθεση N 34/99, Αντιστάθµιση λανθάνοντος κόστους (ΕΕ C 5 της 8.1.2002, σ. 2), υπόθεση C 7/2005, Τιµολόγια ηλεκτρισµού (ΕΕ L 219 της 24.8.2007, σ. 9), υπόθεση N 178/2010, Αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας συνδεόµενη µε προτιµησιακό µηχανισµό αποστολής για ανθρακικούς σταθµούς ηλεκτροπαραγωγής (ΕΕ C 312 της 17.11.2010, σ. 5).

59 Άρθρο 8 παράγραφος 4 της πρώτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας, άρθρο 11 παράγραφος 4 της δεύτερης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας και άρθρο 15 παράγραφος 4 της τρίτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας. Οι τρεις αυτές διατάξεις είναι ταυτόσηµες.

60 Υπόθεση N 475/2003, Υποχρέωση δηµόσιας υπηρεσίας όσον αφορά τη νέα ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε σκοπό την ασφάλεια της παροχής (ΕΕ C 34 της 7.2.2004, σ. 8).

EL 19 EL

έχουν σε κάθε περίπτωση διατηρήσει ισχυρή θέση στην εγχώρια αγορά τους, τα οικεία κράτη µέλη µπορούν να αποφασίσουν ότι δεν απαιτείται χωριστή χρηµατοδοτική αντιστάθµιση. Στις περιπτώσεις αυτές, οι κατεστηµένες επιχειρήσεις µπορεί να είναι σε θέση να διατηρήσουν την οικονοµική ισορροπία του συνόλου των δραστηριοτήτων τους, έστω και αν το κόστος που προκύπτει από ορισµένες υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας που τους επιβάλλονται ενδέχεται να υπερβαίνει τα έσοδα που προκύπτουν από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών.

Σχετικά σπάνια είναι η προσφυγή σε διαδικασίες διαγωνισµού για την ανάθεση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας στους τοµείς της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Παραδείγµατος χάρη, σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή οµάδα ρυθµιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο (ERGEG), που αποτελεί την επίσηµη συµβουλευτική οµάδα των εθνικών ρυθµιστικών αρχών στον τοµέα της αγοράς ενέργειας της Επιτροπής, οι ύστατοι προµηθευτές υποδεικνύονται συνήθως από τις δηµόσιες αρχές και, στις µισές περιπτώσεις, ο κατεστηµένος προµηθευτής ενεργεί ως «ύστατος προµηθευτής».61

3.3. Υπηρεσίες υδάτων και διαχείρισης αποβλήτων

3.3.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Το 2008, ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων της ΕΕ-27 που παρέχουν περιβαλλοντικές υπηρεσίες ανήλθε σε 319 δισεκ. EUR, ποσό που αντιστοιχεί στο 2,5 % του ΑΕΠ της ΕΕ. Οι περιβαλλοντικές βιοµηχανίες της ΕΕ αντιπροσωπεύουν περίπου 3,4 εκατοµµύρια άµεσες θέσεις εργασίας. Οι σηµαντικότεροι τοµείς από άποψη εσόδων είναι µε απόσταση η διαχείριση αποβλήτων, η υδροδότηση, η επεξεργασία λυµάτων και τα ανακυκλωµένα υλικά .62

Η παροχή ύδρευσης και υπηρεσιών διαχείρισης λυµάτων και στερεών αποβλήτων αποτελεί συχνά ευθύνη των τοπικών δηµόσιων αρχών, οι οποίες υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ικανοποιητική παροχή των υπηρεσιών αυτών εντός της γεωγραφικής ζώνης αρµοδιότητάς τους.

Την ευθύνη αυτή αναλαµβάνουν συχνά απευθείας δηµόσιες διοικητικές οντότητες και επιχειρήσεις ή ανατίθεται µέσω παραχώρησης δηµόσιας υπηρεσίας σε ιδιωτική επιχείρηση, η οποία παρέχει τις υπηρεσίες υπό όρους και διάρκεια που καθορίζονται στη σύµβαση παραχώρησης. Και στις δύο περιπτώσεις, η παροχή της υπηρεσίας στη συγκεκριµένη γεωγραφική ζώνη συνοδεύεται συχνά µε τη χορήγηση αποκλειστικών δικαιωµάτων από τις δηµόσιες αρχές, ούτως ώστε ο ανταγωνισµός σε τοπικό επίπεδο να πραγµατοποιείται συχνότερα «για» την αγορά (σε σχέση µε την επιλογή του δικαιούχου της παραχώρησης) παρά «στην» αγορά.

Στο επίπεδο της παροχής άµεσων υπηρεσιών σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, η οικεία αγορά είναι εποµένως συχνά περιορισµένης εµβέλειας και περιορίζεται στη γεωγραφική ζώνη της δηµόσιας τοπικής αρχής ή, το πολύ, στις γεωγραφικές ζώνες διαφόρων αρχών που έχουν αναλάβει από κοινού την παροχή των συγκεκριµένων υπηρεσιών. Την εκµετάλλευση, ωστόσο, µεγάλων τµηµάτων των τοµέων επεξεργασίας λυµάτων και στερεών αποβλήτων

61 ERGEG Status review of the definitions of vulnerable customer, default supplier and supplier of last

resort (Αναθεώρηση του τρόπου καθορισµού των ευάλωτων πελατών, του αρχικού προµηθευτή και του ύστατου προµηθευτή), Αναφ: E09-CEM-26-04, 16 Ιουλίου 2009, σ. 31.

62 ECORYS, Study on the Competitiveness of the EU Eco Industry (Μελέτη για την ανταγωνιστικότητα της οικολογικής βιοµηχανίας της ΕΕ), Οκτώβριος 2009, διαθέσιµη στη διεύθυνση http://ec.europa.eu/environment/enveco/jobs/index.htm#_Toc240786985.

EL 20 EL

αναλαµβάνουν πολυεθνικές εταιρείες, τόσο στο τοπικό επίπεδο παροχής υπηρεσιών βάσει παραχώρησης όσο και στα προηγούµενα στάδια, ενώ υπηρεσίες όπως η διαλογή των αποβλήτων, η παροχή συστήµατος απαλλαγής και οι υπηρεσίες ανάκτησης αποβλήτων µπορούν να έχουν εθνική ή και ευρύτερη διάσταση.

3.3.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Οι τοµεακές οδηγίες και κανονισµοί της ΕΕ αφήνουν κάποια διακριτική ευχέρεια στα κράτη µέλη όσον αφορά τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ανατίθενται, εντός της εσωτερικής αγοράς, οι υπηρεσίες διαχείρισης αποβλήτων, καθώς και οι υπηρεσίες ύδρευσης και επεξεργασίας λυµάτων. Η παροχή των υπηρεσιών αυτών, πρέπει, ωστόσο, να ανταποκρίνεται στα πρότυπα που θεσπίζει η περιβαλλοντική νοµοθεσία της ΕΕ στους τοµείς των αποβλήτων και των υδάτων· ορισµένες οδηγίες προβλέπουν επίσης σχετικά λεπτοµερείς κανόνες οι οποίοι εφαρµόζονται κατά την εκµετάλλευση των υπηρεσιών αυτών (π.χ. απορρίµµατα συσκευασίας63, απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού64, οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους65 και οδηγίες για τις ηλεκτρικές στήλες66). Αυτές οι τοµεακές διατάξεις ισχύουν µε την επιφύλαξη της εφαρµογής των γενικών κανόνων ανταγωνισµού.

Όσον αφορά την εφαρµογή του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, πλην της δέσµης ΥΓΟΣ, οι οποίοι να σχετίζονται µε τους εν λόγω τοµείς . Όπως συµβαίνει, ωστόσο, µε όλους του τοµείς, εφαρµόζονται οι γενικές εξαιρέσεις όσον αφορά την απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφοι 2 και 3. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει ειδική διάταξη για την εφαρµογή του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) στο κοινοτικό πλαίσιο σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος67. Πέραν των γενικών αρχών και κριτηρίων που ακολουθεί η Επιτροπή, το εν λόγω πλαίσιο περιλαµβάνει λεπτοµερέστερους κανόνες για τις δραστηριότητες διαχείρισης αποβλήτων (κεφάλαιο 3.1.9). Το πλαίσιο θεσπίζει επίσης κανόνες για τις ενισχύσεις που αποσκοπούν στην αύξηση του επιπέδου περιβαλλοντικής προστασίας πέραν των υποχρεωτικών απαιτήσεων της ΕΕ ή ελλείψει κοινοτικών προτύπων της ΕΕ (κεφάλαιο 3.1.1), οι οποίοι µπορούν, στις κατάλληλες περιστάσεις, να εφαρµοστούν στην ύδρευση και την επεξεργασία λυµάτων. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι τα τέλη χρήσης των υπηρεσιών ύδρευσης πρέπει, κατ’εφαρµογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», να καλύπτουν το οικονοµικό κόστος των υπηρεσιών σύµφωνα µε την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα.

3.3.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Από την έγκριση της δέσµης το 2005 και µετά, τα κράτη µέλη δεν έχουν κοινοποιήσει στην Επιτροπή κανένα σχέδιο χορήγησης αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ σε σχέση µε τα

63 Οδηγία 94/62/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 20ής ∆εκεµβρίου 1994, για

τις συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας, ΕΕ L 365 της 31.12.1994, σ. 10. 64 Οδηγία 2002/96/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003,

σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ), ΕΕ L 37 της 13.2.2003, σ. 24.

65 Οδηγία 2000/53/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 18ης Σεπτεµβρίου 2000, για τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, ΕΕ L 269 της 21.10.2000, σ. 34.

66 Οδηγία 2006/66/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 6ης Σεπτεµβρίου 2006, σχετικά µε τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές και τα απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών και µε την κατάργηση της οδηγίας 91/157/ΕΟΚ, ΕΕ L 266 της 26.9.2006, σ. 1-14.

67 Κοινοτικό Πλαίσιο σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, ΕΕ C 81 της 1.4.2008, σ. 1.

EL 21 EL

απόβλητα ή µε το νερό σύµφωνα µε το άρθρο 106 παράγραφος 2 της Συνθήκης. Αυτό µπορεί εν µέρει να οφείλεται στο γεγονός ότι οι υπηρεσίες παρέχονται συχνά σε τοπικό επίπεδο, και εποµένως ενδέχεται να βρίσκονται εντός των ορίων που θεσπίζει η απόφαση ΥΓΟΣ. Ωστόσο, στην περίπτωση που πρόκειται για σηµαντική πόλη ή για ευρύτερο οικισµό, ενδέχεται η αξία των σχετικών συµβάσεων να ανέρχεται σε δεκάδες εκατοµµύρια ευρώ ετησίως.

Οι υπηρεσίες διαχείρισης αποβλήτων και ύδρευσης για νοικοκυριά και επιχειρήσεις κατά κανόνα αποζηµιώνονται από τα τέλη και/ή τις εισφορές των τελικών χρηστών, τα οποία κανονικά προσαρµόζονται – µερικές φορές αυτό γίνεται αυτόµατα στη σύµβαση παραχώρησης όταν οι υπηρεσίες παρέχονται από τρίτους βάσει παραχώρησης – προκειµένου να καλυφθεί το κόστος παροχής των υπηρεσιών και να εξασφαλιστεί παράλληλα ένα ρυθµιζόµενο, ή έστω προκαθορισµένο, κέρδος. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει περαιτέρω αντιστάθµιση ΥΓΟΣ για τον φορέα παροχής της υπηρεσίας πέραν των εσόδων από τα τέλη που καταβάλλει ο χρήστης, τουλάχιστον όταν οι συµβάσεις εφαρµόζονται όπως είχε αρχικά προγραµµατιστεί.

Σε περίπτωση που οι υπηρεσίες παρέχονται από δηµόσιες επιχειρήσεις, η δηµόσια χρηµατοδοτική στήριξη µπορεί να λάβει τη µορφή αυξήσεων του µετοχικού κεφαλαίου ή άλλων χρηµατοδοτικών συνεισφορών από τις δηµόσιες αρχές/µετόχους. Αυτή η χρηµατοδότηση, εφόσον δεν πληροί τους όρους της αρχής του επενδυτή σε οικονοµία της αγοράς, συνιστά de facto αντιστάθµιση ΥΓΟΣ68. Τα κράτη µέλη δεν έχουν, ωστόσο, κοινοποιήσει ανάλογη υπόθεση κατά την τελευταία πενταετία.

3.4. Ταχυδροµικές υπηρεσίες

3.4.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Το 2007, στο σύνολο του ταχυδροµικού τοµέα της ΕΕ, ο οποίος περιλαµβάνει τις υπηρεσίες αλληλογραφίας, αποστολής δεµάτων και ταχυµεταφορών, καταγράφηκαν συνολικά έσοδα 94 δισεκ. EUR (0,7 % του ΑΕΠ της ΕΕ-27). Το 2006, ο κλάδος απασχολούσε συνολικά 1,6 εκατ. άτοµα περίπου, δηλ. ποσοστό που αντιστοιχεί στο 0,7 % της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ.69

Η δραστηριότητα της αλληλογραφίας αποτελεί το σηµαντικότερο τµήµα, µε κύκλο εργασιών που ανέρχεται στο 56 % των εσόδων του τοµέα. Η δραστηριότητα αυτή υπήρξε παραδοσιακά µονοπωλιακή. Παρά τα µέτρα που ελήφθησαν τελευταία για την ελευθέρωση της αγοράς, οι κατεστηµένες εθνικές ταχυδροµικές υπηρεσίες, οι οποίες εκπληρώνουν την υποχρέωση καθολικής υπηρεσίας, διατηρούν µερίδιο αγοράς άνω του 95 %70. Ταυτόχρονα, η δραστηριότητα αυτή είναι η πλέον ευάλωτη έναντι των νέων, ηλεκτρονικών κυρίως µορφών

68 Οι κανόνες της Επιτροπής σχετικά µε τις υποχρεώσεις των κρατών µελών όσον αφορά την αρχή του

ιδιώτη επενδυτή που ενεργεί υπό συνθήκες οικονοµίας της αγοράς θεσπίζονται στη θέση της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή των άρθρων 92 και 93 της συνθήκης ΕΟΚ στις εταιρείες χαρτοφυλακίου του ∆ηµοσίου, 1984, ∆ελτίο ΕΚ 91984, σσ. 28-29 και καθορίζονται αναλυτικότερα στην ανακοίνωση σχετικά µε την εφαρµογή των άρθρων 107 και 108 της ΣΛΕΕ στις εταιρείες χαρτοφυλακίου του ∆ηµοσίου, 1993, ΕΕ C 307 της 13.11.1993, σ. 3–14.

69 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, The Evolution of the European Postal Market since 1997 (η εξέλιξη της ευρωπαϊκής αγοράς ταχυδροµικών υπηρεσιών µετά το 1997), έκθεση των ITA Consulting και Wiki Consult, Αύγουστος 2009, σ. 18.

70 Ό.π., σ. 19.

EL 22 EL

επικοινωνίας71 που τείνουν να την αντικαταστήσουν και εµφανίζει σαφή κάµψη στα περισσότερα κράτη µέλη.

Οι αγορές δεµάτων και ταχυµεταφορών, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 44 % των εσόδων του τοµέα, έχουν ελευθερωθεί εδώ και δεκαετίες στα περισσότερα κράτη µέλη. Οι αγορές αυτές περιλαµβάνουν τόσο διεθνείς επιχειρήσεις, κάποιες από τις οποίες ανήκουν σε κατεστηµένες ταχυδροµικές επιχειρήσεις της ΕΕ72

, ενώ άλλες είναι ανεξάρτητες ή εδρεύουν σε τρίτες χώρες73

, όσο και τοπικές επιχειρήσεις. Η δραστηριότητα αυτή επωφελείται από το ηλεκτρονικό εµπόριο εξασφαλίζοντας την παράδοση προϊόντων που παραγγέλλονται µέσω του διαδικτύου («internet fulfilment»).

3.4.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Ανέκαθεν, οι ταχυδροµικές κατεστηµένες επιχειρήσεις παρείχαν καθολική υπηρεσία παράδοσης αλληλογραφίας και δεµάτων σε ολόκληρη την επικράτεια του οικείου κράτους µέλους. Πολλές κατεστηµένες επιχειρήσεις διατηρούσαν το µονοπώλιο ορισµένων δραστηριοτήτων, σε γενικές γραµµές των επιστολών µέχρι ορισµένο βάρος ή τιµή. Οι υπηρεσίες που υπάγονταν στο µονοπώλιο αναφέρονταν ως ο «αποκλειστικός τοµέας», ένας τοµέας που µε την πάροδο του χρόνου άρχισε σταδιακά να συρρικνώνεται. Το πεδίο της υποχρέωσης παροχής καθολικής υπηρεσίας (ΥΚΥ) υπήρξε πάντοτε ευρύτερο από το πεδίο του αποκλειστικού τοµέα. Ειδικότερα, η ΥΚΥ περιλαµβάνει τις υπηρεσίες αποστολής δεµάτων. Η πρώτη πράσινη βίβλος για τις ταχυδροµικές υπηρεσίες του 1992 απεικονίζει την κατανοµή αυτή ως εξής:

Κριτήρια βάρους / τιµής

Καθολική υποχρέωση (εξατοµικευµένη/ατοµική επικοινωνία)

Επιστολές, ταχυδροµικές κάρτες.

(καθεστώς µονοπωλίου, που σταδιακά περιορίζεται και κατόπιν καταργείται)

Αλληλογραφία εκτός του µονοπωλίου (υψηλότερη τιµή/βάρος)

Καθολική υποχρέωση (αγαθά / έντυπα)

∆έµατα και έντυπα

(µέχρι ορισµένο βάρος)

Απουσία καθολικής υποχρέωσης

Ταχυµεταφορές

Βαρύτερα δέµατα και έντυπα

Ανταλλαγή εγγράφων

71 Ωστόσο, η υπηρεσία υβριδικού ταχυδροµείου, στο πλαίσιο της οποίας τα ψηφιακά δεδοµένα

µετασχηµατίζονται σε στοιχεία έντυπης αλληλογραφίας στο εγγύτερο στη διεύθυνση τελικής παράδοσης κέντρο εκτύπωσης, αντιπροσωπεύει ένα µέσο επικοινωνίας όπου η ηλεκτρονική επικοινωνία και η παράδοση της αλληλογραφίας δρουν µάλλον συµπληρωµατικά και δεν υποκαθιστούν η µία την άλλη.

72 Για παράδειγµα: DHL (Deutsche Post), TNT (NL), GLS (Royal Mail – UK), DPD (La Poste France). 73 Για παράδειγµα: UPS και Fedex.

EL 23 EL

Αποκλειστικός τοµέας

Μη αποκλειστικός τοµέας

Τόσο οι εθνικοί κατεστηµένοι ταχυδροµικοί φορείς όσο και άλλοι φορείς παρείχαν πάντοτε υπηρεσίες που δεν καλύπτονταν ούτε από υποχρεώσεις παροχής καθολικής υπηρεσίας ούτε από µονοπώλιο. Οι υπηρεσίες αυτές, που ενίοτε ονοµάζονται εµπορικές υπηρεσίες, παρέχονται µε όρους ελεύθερου ανταγωνισµού και περιλαµβάνουν πολλές ταχυµεταφορές και υπηρεσίες µεταφοράς δεµάτων.

Η πρώτη ταχυδροµική οδηγία74 και η δεύτερη ταχυδροµική οδηγία75 περιόρισαν σταδιακά τον αποκλειστικό τοµέα (από την 1η Ιανουαρίου 2006) στο επίπεδο αντικειµένων που ζυγίζουν λιγότερο από 50γρ. και κοστίζουν τουλάχιστον κατά 2,5 φορές λιγότερο από τη βασική τιµή.

Η τρίτη ταχυδροµική οδηγία76 καταργεί το µονοπώλιο της αλληλογραφίας, και θα αρχίσει να ισχύει µεταξύ 2011 και 2013 ανάλογα µε το κράτος µέλος· θεσπίζει ένα κανονιστικό πλαίσιο το οποίο διασφαλίζει καθολική υπηρεσία για τους πολίτες, ενώ παράλληλα παρεµβαίνει στη δυνατότητα των κρατών µελών να περιορίζουν την πρόσβαση στις εµπορικές επιχειρήσεις.

Το παράρτηµα I της τρίτης ταχυδροµικής οδηγίας είναι ιδιαίτερα σηµαντικό στο πλαίσιο των κρατικών ενισχύσεων, διότι ορίζει µια νέα µέθοδο υπολογισµού των δαπανών που µπορούν να αντισταθµιστούν. Σε αντίθεση µε το πλαίσιο ΥΓΟΣ, το οποίο βασίζεται σε πλήρη επιµερισµό των δαπανών, η µέθοδος του παραρτήµατος I επιτρέπει την αντιστάθµιση µόνο για τις καθαρές δαπάνες που θα µπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν δεν επιβάλλονταν οι υποχρεώσεις καθολικής υπηρεσίας, στο µέτρο που αυτές οι καθαρές δαπάνες αποτελούν αθέµιτη επιβάρυνση για τον φορέα παροχής ταχυδροµικών υπηρεσιών. Η οδηγία απαιτεί την αξιολόγηση των υπηρεσιών που πρόκειται να παρασχεθούν, καθώς και των δαπανών που θα αναλάβει ο φορέας παροχής, εφόσον δεν του έχει ανατεθεί ΥΓΟΣ. Προβλέπει επίσης ένα σύνολο διαφορετικών τρόπων αντιστάθµισης αυτών των καθαρών δαπανών όταν αποτελούν αθέµιτη επιβάρυνση, και δεν συνιστούν όλοι κρατική ενίσχυση.77

Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι η ταχυδροµική οδηγία δεν βασίζεται στα άρθρα 107-109 της ΣΛΕΕ και συνεπώς δεν µπορεί να παρεκκλίνει από τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, αλλά µπορεί απλώς να δηµιουργήσει πρόσθετες απαιτήσεις. Σηµαντική, ωστόσο, για την αξιολόγηση της κρατικής ενίσχυσης µπορεί να είναι η εφαρµογή του παραρτήµατος I της ταχυδροµικής οδηγίας (όσον αφορά τη µέθοδο υπολογισµού του καθαρού κόστους της καθολικής ταχυδροµικής υπηρεσίας).

74 Οδηγία 97/67/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 15ης ∆εκεµβρίου 1997,

σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς κοινοτικών ταχυδροµικών υπηρεσιών και τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών, ΕΕ L 15 της 21.1.1998, σ. 14.

75 Οδηγία 2002/39/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 10ης Ιουνίου 2002, για την τροποποίηση της οδηγίας 97/67/EΚ όσον αφορά το περαιτέρω άνοιγµα των κοινοτικών ταχυδροµικών υπηρεσιών στον ανταγωνισµό, ΕΕ L 176, 5.7.2002, σ. 21.

76 Οδηγία 2008/6/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 20ής Φεβρουαρίου 2008, για την τροποποίηση της οδηγίας 97/67/ΕΚ σχετικά µε την πλήρη υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς κοινοτικών ταχυδροµικών υπηρεσιών, ΕΕ L 52 της 27.2.2008, σ. 3.

77 Παραδείγµατος χάρη, η οδηγία παρέχει την επιλογή «ενός µηχανισµού για τον επιµερισµό του καθαρού κόστους των υποχρεώσεων παροχής καθολικής υπηρεσίας µεταξύ των φορέων παροχής υπηρεσιών και/ή των χρηστών» ως εναλλακτική λύση στην αντιστάθµιση από δηµόσιους πόρους. Ο µηχανισµός αυτός µπορεί να εµπίπτει ή όχι στον ορισµό της κρατικής ενίσχυσης, ανάλογα µε τον τρόπο σχεδιασµού του.

EL 24 EL

3.4.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Κατά την τελευταία πενταετία, η Επιτροπή έχει λάβει 15 αποφάσεις σχετικά µε τους ταχυδροµικούς φορείς.

Όσον αφορά τις ΥΓΟΣ στον ταχυδροµικό τοµέα, η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής έχει ως γνώµονα την ακόλουθη αρχή:

• Οι φορείς παροχής ΥΚΥ (οι κατεστηµένοι φορείς) δεν θα πρέπει να έχουν πλεονέκτηµα στις ανταγωνιστικές αγορές είτε µε τη λήψη υπερβολικής αντιστάθµισης για το κόστος της ΥΚΥ είτε µέσω άλλων µέτρων. Οι εµπορικά βιώσιµες ταχυδροµικές υπηρεσίες δεν θα πρέπει να λαµβάνουν διασταυρούµενες επιδοτήσεις78. Η στοχευµένη δηµόσια χρηµατοδότηση µπορεί, ωστόσο, να γίνει δεκτή για την κάλυψη του (καθαρού) κόστους της παροχής καθολικής υπηρεσίας. Ο υπολογισµός του κόστους αυτού ακολουθούσε µέχρι σήµερα τη µεθοδολογία του πλαισίου ΥΓΟΣ, αλλά τροποποιήθηκε µετά την έναρξη ισχύος της τρίτης ταχυδροµικής οδηγίας την 1η Ιανουαρίου 2011 (βλ. ανωτέρω).

Η Επιτροπή ενέκρινε τη χορήγηση σηµαντικών ενισχύσεων στους κατεστηµένους ταχυδροµικούς φορείς για την παροχή καθολικών υπηρεσιών, παραδείγµατος χάρη, στη Γαλλία, την Ιταλία, το Ηνωµένο Βασίλειο, τη Σουηδία και την Πολωνία.79 Εξάλλου, σηµαντικός αριθµός υποθέσεων αφορά υπηρεσίες παρεχόµενες από τον κατεστηµένο φορέα εκτός του ταχυδροµικού τοµέα ή του δικτύου των ταχυδροµείων (σε αντιδιαστολή µε τη δραστηριότητα συλλογής και παράδοσης που καλύπτεται από το µονοπώλιο). Αυτό συνέβη στο Ηνωµένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, τη Σουηδία και σε ορισµένες ιταλικές υποθέσεις.80

Είναι αξιοσηµείωτο ότι οι υποθέσεις που έχουν µέχρι σήµερα αξιολογηθεί αφορούν µόνο εννέα κράτη µέλη. Πολλά κράτη µέλη προσέφυγαν στο παραδοσιακό ταχυδροµικό (αλληλογραφία) µονοπώλιο για να χρηµατοδοτήσουν τους ταχυδροµικούς φορείς τους. Πράγµατι, πολλοί ταχυδροµικοί φορείς υπήρξαν ανέκαθεν κερδοφόροι και ορισµένοι µάλιστα, αντί να ζητούν επιδότηση, υπήρξαν οι ίδιοι πηγές χρηµατοδότησης για τις οικείες κυβερνήσεις ή κατόρθωσαν να χρησιµοποιήσουν τα κέρδη που προέκυψαν από τις υψηλές τιµές των γραµµατοσήµων για να επεκταθούν σε άλλους τοµείς.

78 Η Επιτροπή έχει αναλάβει δράση για να θέσει τέλος στις απεριόριστες εγγυήσεις υπέρ κατεστηµένων

ταχυδροµικών φορέων δεδοµένου ότι παρόµοια µέτρα βελτιώνουν τους όρους χρηµατοδότησης για όλες τους τις δραστηριότητες, συµπεριλαµβανοµένων και των ανταγωνιστικών/εµπορικών δραστηριοτήτων. Εξέτασε επίσης το µάλλον ειδικό θέµα των προϋποθέσεων υπό τις οποίες η παροχή από ταχυδροµικό φορέα υλικοτεχνικής υποστήριξης στη θυγατρική του εταιρεία που δραστηριοποιείται στις εµπορικές αγορές µπορεί να συνιστά κρατική ενίσχυση αν δεν αµείβεται επαρκώς – βλ. παραποµπή στην απόφαση του ∆ικαστηρίου της 3ης Ιουλίου 2003 στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-83/01 P, C-83/01 P, C-93/01 P και C-94/01 P, Chronopost κατά. Ufex κ.α., Συλλογή 2003 σ. I-06993· Βλ. επίσης την απόφαση 606:2010 της Επιτροπής, της 26ης Ιανουαρίου 2010, στην υπόθεση C 56/07, Garantie d'Etat illimitée - La Poste (ΕΕ L 274 της 19.10.2010, σσ. 1-53).

79 Υπόθεση C 43/2006, Συνταξιοδοτική µεταρρύθµιση - La Poste (ΕΕ L 63 της 7.3.2008, σσ. 16-43). Υπόθεση NN 24/2008 και C 47/1998, Poste Italiane (ΕΕ C 145 της, 11.6.2008, σ. 3). C 21/2005 και C 22/2005, Poczta Polska (ΕΕ C 33 της, 15.2.2007, σσ. 9-10). Υπόθεση N 642/05, Posten AB (ΕΕ C 291 της 5.12.2007, σ. 1).

80 Υπόθεση N 388/2007, Post Office Limited: Transformation programme (ΕΕ C 14 της 19.1.2008, σ. 2), υπόθεση N 642/05, Posten AB (ΕΕ C 291 της 5.12.2007, σ. 1), υπόθεση N 650/2001, Equity Injection notification - An Post (ΕΕ C 43 της 27.2.2007, σ. 1). Υπόθεση NN 24/2008 και C 47/1998, Poste Italiane (ΕΕ C 145 της, 11.6.2008, σ. 3).

EL 25 EL

Ας σηµειωθεί ότι µέχρι σήµερα έχουν εκδοθεί µόνο τρεις αρνητικές αποφάσεις σε υποθέσεις κρατικών ενισχύσεων81. Σε διάφορες άλλες υποθέσεις, ωστόσο, η Επιτροπή απαίτησε, κατά το στάδιο της κοινοποίησης, τροποποίηση των προτεινόµενων µέτρων πριν προβεί σε έγκρισή τους. Ενδεικτικά αναφέρονται µέτρα του Ηνωµένου Βασιλείου υπέρ της Post Office Limited, καθώς και το γαλλικό συνταξιοδοτικό µέτρο υπέρ της La Poste.82

3.5. Χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες

3.5.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Η χρηµατοπιστωτική διαµεσολάβηση αντιστοιχούσε, το 2009, στο 5,7 % του ΑΕΠ της ΕΕ-27. Ο τραπεζικός τοµέας έχει ανοίξει εδώ και πολλά χρόνια στον ανταγωνισµό83. Οι χρηµατοπιστωτικές αγορές έχουν ήδη ελευθερωθεί σε µεγάλο βαθµό και οι περισσότερες τράπεζες πραγµατοποιούν διασυνοριακές συναλλαγές. Όσον αφορά τον όγκο των διασυνοριακών συναλλαγών στη λιανική αγορά τρεχούµενων λογαριασµών, οι διασυνοριακές συναλλαγές µέσω καρτών πληρωµών αντιπροσωπεύουν περίπου το 10 % του συνόλου των συναλλαγών µέσω καρτών πληρωµών. Αναµένεται ότι η υιοθέτηση του ενιαίου χώρου πληρωµών σε ευρώ (SEPA - Single Euro Payments Area)84 θα οδηγήσει σε αύξηση του αριθµού των διασυνοριακών συναλλαγών, αφού οι πολίτες θα µπορούν πλέον να χρησιµοποιούν τον ίδιο λογαριασµό για τις διασυνοριακές συναλλαγές αντί να χρησιµοποιούν πολλούς λογαριασµούς στα διαφορετικά κράτη µέλη της Ευρωζώνης.

81 Απόφαση (ΕΚ) αριθ. 753/2002, της 19ης Ιουνίου 2002, για την κρατική ενίσχυση της Οµοσπονδιακής

∆ηµοκρατίας της Γερµανίας στα γερµανικά ταχυδροµεία Deutsche Post AG, ΕΕ L 247 της, 14.9.2002, σσ. 27-55, η οποία ακυρώθηκε από το Γενικό ∆ικαστήριο την 1η Ιουλίου 2008 (Υπόθεση T-266/02), Deutsche Post κατά Επιτροπής, Συλλογή 2010 σελίδα II-01233 και επιβεβαιώθηκε µε την απόφαση του ∆ικαστηρίου στην υπόθεση C-399/08, Deutsche Post κατά Επιτροπής . Απόφαση της Επιτροπής (ΕΚ) αριθ. 948/2008, της 23ης Ιουλίου 2008, για µέτρα που έλαβε η Γερµανία υπέρ των εταιρειών DHL και Flughafen Leipzig/Halle, ΕΕ L 346 της 23.12.2008, σσ. 1-36, η οποία επιβεβαιώθηκε µε απόφαση του Γενικού ∆ικαστηρίου της 7ης Οκτωβρίου 2010 (υπόθεση T-452/08, DHL κατά Επιτροπής). Απόφαση της Επιτροπής (ΕΚ) αριθ. 178/2009, της 16ης Ιουλίου 2008, σχετικά µε την κρατική ενίσχυση την οποία έθεσε σε εφαρµογή η Ιταλία για την αµοιβή των τρεχούµενων λογαριασµών που τηρούν τα Ιταλικά Ταχυδροµεία στο ∆ηµόσιο Ταµείο Υπόθεση C 42/06, Poste Italiane SpA – BancoPosta, (ΕΕ L 64 της 10.3.2009, σσ. 4-44).

82 Υπόθεση C 43/2006, Μεταρρύθµιση του τρόπου χρηµατοδότησης του καθεστώτος συνταξιοδότησης των δηµοσίων υπαλλήλων που είναι αποσπασµένοι στη La Poste (ΕΕ L 63 της 7.3.2008, σσ. 16-42. Υπόθεση N 822/2006, Χρηµατοδότηση αποπληρωµής χρεών στην Post Office Limited (ΕΕ C 80 της 13.4.2007, σ. 5).

83 Βλ. παραδείγµατος χάρη την υπόθεση 267/86, Van Eyke, Συλλογή 1988, σελίδα 4769 και σκέψη 23 της γνώµης του γενικού εισαγγελέα. Υπόθεση C172/80, Zuchner, Συλλογή 1982, σελίδα 2021. Βλ. επίσης την οδηγία 88/361/ΕΟΚ του Συµβουλίου, της 24ης Ιουνίου 1988, για τη θέση σε εφαρµογή του άρθρου 67 της Συνθήκης (ΕΕ L 178 της 8.7.1988, σ 5), καθώς και τη δεύτερη οδηγία 89/646/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15ης ∆εκεµβρίου 1989 για τον συντονισµό των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν την ανάληψη και άσκηση της δραστηριότητας πιστωτικού ιδρύµατος και την τροποποίηση της οδηγίας 77/780/ΕΟΚ (ΕΕ L 386 της 30.12.1989, σ. 1-13).

84 Ο SEPA (ενιαίος χώρος πληρωµών σε ευρώ) είναι µια πρωτοβουλία του ευρωπαϊκού τραπεζικού τοµέα µε σκοπό να διασφαλιστεί ότι, εντός ενός κράτους µέλους, οι διασυνοριακές πληρωµές καθίστανται εξίσου εύκολες, αποτελεσµατικές και ασφαλείς µε τις εγχώριες. Θα επιτρέπει σε όλους τους πελάτες (καταναλωτες, εµπόρους, εταιρείες) να πραγµατοποιούν πληρωµές χωρίς µετρητά, σε ευρώ, προς οποιονδήποτε δικαιούχο εγκατεστηµένο σε οποιοδήποτε σηµείο της Ευρωζώνης, χρησιµοποιώντας τον ίδιο τραπεζικό λογαριασµό και το ίδιο µέσο πληρωµής και µε τους ίδιους όρους που ισχύουν και στην πατρίδα τους. Ο SEPA θα καλύπτει µεταφορές πιστώσεων, άµεσες χρεώσεις, καθώς και πληρωµές µε κάρτες. Τον ∆εκέµβριο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισµού σχετικά µε την καθιέρωση τεχνικών απαιτήσεων για τις µεταφορές πιστώσεων και τις άµεσες χρεώσεις σε ευρώ που θα επιτρέψουν την πλήρη µετάβαση των υφιστάµενων εθνικών συστηµάτων µεταφοράς πιστώσεων και των εθνικών συστηµάτων άµεσης χρέωσης στα µέσα πληρωµών Sepa.

EL 26 EL

Από την άποψη των ΥΓΟΣ, ιδιαίτερα σηµαντικό είναι το γεγονός ότι σηµαντική µειονότητα των πολιτών της ΕΕ δεν έχει πρόσβαση σε βασικό τραπεζικό λογαριασµό85

. Αυτή η έλλειψη πρόσβασης µπορεί να εγείρει σοβαρά ζητήµατα κοινωνικού αποκλεισµού, δεδοµένου ότι η πρόσβαση σε τραπεζικό λογαριασµό γίνεται όλο και πιο αναγκαία για τις καθηµερινές χρηµατοπιστωτικές συναλλαγές, όπως π.χ. η είσπραξη µισθών και επιδοµάτων, η πληρωµή λογαριασµών, καθώς και η πρόσβαση σε άλλες χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες.

3.5.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Η χορήγηση βασικών τραπεζικών λογαριασµών δεν διέπεται σήµερα από κανένα κανονισµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.86

∆εν υπάρχουν ειδικές κατευθυντήριες γραµµές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τοµέα των χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών που να έχουν επιπτώσεις στην αντιµετώπιση των ΥΓΟΣ. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ αποτελεί τη νοµική βάση εφαρµογής των κανόνων ΥΓΟΣ στον τοµέα των χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών.

3.5.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Η Επιτροπή έχει χειριστεί 12 υποθέσεις87 που αφορούν ΥΓΟΣ στον τοµέα των χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών88. Από τις υποθέσεις αυτές, δύο εκκρεµούν89 και µία

85 Σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία, κατά µέσο όρο, 30 εκατοµµύρια ενήλικες στην ΕΕ δεν έχουν

τραπεζικό λογαριασµό. Ο αριθµός αυτός περιλαµβάνει όλους όσοι παραµένουν, εκουσίως ή ακουσίως, εκτός τραπεζικού συστήµατος. Βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής της 6.10.2010, ∆ιαβούλευση για την πρόσβαση σ΄ έναν βασικό λογαριασµό πληρωµών, http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2010/payment_account/access_basic_payment_account_en.pdf

86 Βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής της 6.10.2010, ∆ιαβούλευση για την πρόσβαση σ’ έναν βασικό λογαριασµό πληρωµών (ό.π. υποσηµείωση 82).

87 Υπόθεση N 642/2005, ∆ηµόσια αντιστάθµιση υπέρ της Posten AB για την παροχή υπηρεσιών βασικών πληρωµών και ταµειακών διευκολύνσεων – Σουηδία (ΕΕ C 291/2007 της 05.12.2007, σ. 5). Υπόθεση N 749/2001, Posten AB – Υπηρεσία µεταφοράς χρηµατικών ποσών - Σουηδία (ΕΕ C 187 της 7.8.2003, σ.9) Υπόθεση N 514/2001, Καθολικές τραπεζικές υπηρεσίες «Εκσυγχρονισµός του συστήµατος πληρωµής παροχών και εξασφάλισης πρόσβασης στις καθολικές τραπεζικές υπηρεσίες µέσω ταχυδροµείων» – Ηνωµένο Βασίλειο (ΕΕ C 186 της 6.8.2003, σ. 17). Υπόθεση N 252/2002, Επανίδρυση του αστικού ταχυδροµικού δικτύου – Ηνωµένο Βασίλειο (ΕΕ C 269 της 8.11.2003, σ. 22). Υπόθεση N 784/2002, Χρηµατοδότηση του δικτύου της υπαίθρου, χρηµατοδότηση αποπληρωµής χρεών και κυλιόµενο δάνειο κεφαλαίου κίνησης στην Post Office Limited - ΗΒ (ΕΕ C 269 της 8.11.2003, σ. 23). Υπόθεση N 244/03, ∆ιάταξη συνεταιριστικού πιστωτικού οργανισµού για την πρόσβαση σε βασικές χρηµατοοικονοµικές υπηρεσίες– Σκωτία. Υπόθεση C 42/2006, Ιταλικά ταχυδροµεία — BancoPosta — Επιτόκια για τους λογαριασµούς όψεως που έχουν κατατεθεί στο ∆ηµόσιο Ταµείο - Ιταλία (ΕΕ C 290 της 29.11.2006, σ. 8 και ΕΕ L 64 της 10.3.2009, σ. 4). C 49/2006, Poste Italiane SpA - Banco Posta - Ιταλία - Αµοιβή που καταβλήθηκε για τη διανοµή χρηµατοδοτικών προϊόντων καταθέσεων ταχυδροµικού ταµιευτηρίου (ΕΕ C 31 της 13.2.2007, σ. 11 και ΕΕ L 189 της 21.7.2009, σ. 3).· Υπόθεση C 88/1997, Ενδεχόµενη ενίσχυση στο Crédit Mutuel (Livret bleu) - Γαλλία (ΕΕ C 210 της 1.9.2006, σ. 12-32). Υπόθεση CP 280/2009, υπόθεση N 531/2005, Ανάθεση ΥΓΟΣ στην Banque Postale - Γαλλία (ΕΕ C 21 της 28.1.2006, σ. 2).

88 Αποκλειστικά ή σχετικά µε τραπεζική πτυχή στο ευρύτερο πλαίσιο ταχυδροµικών ΥΓΟΣ. 89 Υπόθεση C 88/1997, Ενδεχόµενη ενίσχυση στο Crédit Mutuel (Livret bleu) - Γαλλία (ΕΕ C 210 της

1.9.2006, σ. 12-32). Υπόθεση CP 280/2009, υπόθεση N 531/2005, Ανάθεση ΥΓΟΣ στην Banque Postale - Γαλλία (ΕΕ C 21 της 28.1.2006, σ. 2).

EL 27 EL

περαιώθηκε µε την έκδοση αρνητικής απόφασης90. Από τις 10 περαιωθείσες υποθέσεις, µόνο σε µία εφαρµόστηκε το πλαίσιο ΥΓΟΣ του 200591.

Η πολυπλοκότητα των χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών έγκειται στη δυσχέρεια ορθού προσδιορισµού των δαπανών, των εσόδων και του εύλογου κέρδους που συνδέονται µε τις ΥΓΟΣ.

Ένα σηµαντικό καθήκον που ανέκυψε κατά τις υποθέσεις αυτές ήταν ο ορθός καταλογισµός των δαπανών στις ΥΓΟΣ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ΥΓΟΣ απαιτεί να της παρασχεθεί από την τράπεζα µια υπηρεσία την οποία η τράπεζα ενδέχεται να µην παρείχε σε άλλες περιστάσεις. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται συνήθως µέσω των συνήθων δικτύων διανοµής των τραπεζών. Εξάλλου, οι ΥΓΟΣ χρησιµοποιούν τις συνήθεις λειτουργίες υποστήριξης. Εποµένως ο ορθός καταλογισµός των δαπανών που συνδέονται µε την ΥΓΟΣ απαιτεί τον προσδιορισµό τόσο των ειδικών δαπανών που συνδέονται µε αυτήν όσο και το ποσοστό των γενικών εξόδων που της αναλογούν. Παρόλο που το ζήτηµα αυτό είναι κοινό για όλες τις ΥΓΟΣ, οι σύνθετες λειτουργίες των τραπεζών που συνδέονται µε το γεγονός ότι οι ΥΓΟΣ παρέχονται συνήθως σε εθνικό επίπεδο οδηγούν στην ανάγκη αναλυτικής εξέτασης της διάρθρωσης των δαπανών της τράπεζας στο σύνολό της.

Όσον αφορά τα έσοδα, σηµαντικό µέρος του επιχειρηµατικού µοντέλου των τραπεζών είναι οι διασταυρούµενες πωλήσεις, που σηµαίνει ότι αν ένας πελάτης κατέχει ήδη ένα προϊόν σε µία τράπεζα, η συνήθης πρακτική της τράπεζας είναι να προσπαθήσει να του πωλήσει άλλο ένα προϊόν για να εισπράξει πρόσθετα έσοδα. Όταν ανατίθεται στις τράπεζες µια ΥΓΟΣ, τους παρέχεται ενίοτε ειδικό ή αποκλειστικό δικαίωµα να παρέχουν αυτό το προϊόν (παραδείγµατος χάρη, οι Banque Postale, Caisses d'Epargne και Crédit mutuel ήταν οι µοναδικές τρεις τράπεζες στη Γαλλία στις οποίες είχαν χορηγηθεί ειδικά δικαιώµατα διανοµής ενός απαλλασσόµενου από φόρο λογαριασµού ταµιευτηρίου - «Livret A»). Λόγω της συνήθους επιχειρηµατικής στρατηγικής τους, µπορούν στην πράξη να πωλούν επιπλέον προϊόντα σε ορισµένα άτοµα που προσφεύγουν στην ΥΓΟΣ, παράγοντας έτσι επιπρόσθετα έσοδα.

Τέλος, είναι δύσκολο να καθοριστεί, όσον αφορά τις χρηµατοπιστωτικές ΥΓΟΣ, το ενδεδειγµένο επίπεδο του επιτρεπόµενου ευλόγου κέρδους. Αυτό οφείλεται αρχικά στο ότι τα παραγόµενα από τις τράπεζες περιθώρια κέρδους σε γενικές γραµµές δεν δηµοσιοποιούνται. ∆εύτερον, το ζήτηµα του κινδύνου (ή της απουσίας κινδύνου) είναι ζωτικής σηµασίας για τον προσδιορισµό του ενδεδειγµένου ευλόγου κέρδους. Σε περίπτωση που απλώς καταβάλλεται στην τράπεζα ένα τέλος για την παροχή υπηρεσίας, ο υπολογισµός µπορεί να είναι σχετικά απλός. Στα υβριδικά συστήµατα, ωστόσο, όπου η τράπεζα συγκεντρώνει καταθέσεις στο πλαίσιο της λειτουργίας της ΥΓΟΣ αλλά στη συνέχεια τις επενδύει αναλαµβάνοντας η ίδια τον κίνδυνο, οι υπολογισµοί του ενδεδειγµένου ευλόγου κέρδους καθίστανται περισσότερο περίπλοκοι. Πρόκειται για σηµαντικό ζήτηµα και ελάχιστη εµπειρία µπορεί να αντληθεί από υποθέσεις που υπάγονται σε άλλους τοµείς.

90 Υπόθεση C 42/2006, Ιταλικά ταχυδροµεία — BancoPosta — Επιτόκια για τους λογαριασµούς όψεως που

έχουν κατατεθεί στο ∆ηµόσιο Ταµείο - Ιταλία (ΕΕ C 64 της 10.3.2009, σ. 4). 91 Υπόθεση N 642/2005, ∆ηµόσια αντιστάθµιση υπέρ της Posten AB για την παροχή υπηρεσιών βασικών

πληρωµών και ταµειακών διευκολύνσεων – Σουηδία (ΕΕ C 291/2007 της 5.12.2007, σ. 5).

EL 28 EL

3.6. ∆ηµόσια ραδιοτηλεόραση

3.6.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Κάθε κράτος µέλος έχει µία η περισσότερες δηµόσιες υπηρεσίες ραδιοτηλεοπτικών µεταδόσεων, που συνήθως κατέχουν ισχυρή θέση στην αγορά. Η δηµόσια ραδιοτηλεόραση, ανεξάρτητα από την οικονοµική της σηµασία, διαφέρει από τις δηµόσιες υπηρεσίες οποιουδήποτε άλλου οικονοµικού τοµέα. ∆εν υπάρχει άλλη υπηρεσία που να διαθέτει, ταυτόχρονα, τόσο ευρεία πρόσβαση στον πληθυσµό, να παρέχει τόσο µεγάλο όγκο πληροφοριών και περιεχοµένου και, µε τον τρόπο αυτόν, να εκφράζει και να επηρεάζει τόσο τις προσωπικές απόψεις όσο και την κοινή γνώµη.

Ο συγκεκριµένος ρόλος της δηµόσιας ραδιοτηλεόρασης υπογραµµίζεται στο πρωτόκολλο αριθ. 29 για το σύστηµα δηµόσιας ραδιοτηλεόρασης στα κράτη µέλη το οποίο προσαρτάται στη ΣΕΕ και τη ΣΛΕΕ. Το πρωτόκολλο, αφού εκτιµά ότι «το σύστηµα της δηµόσιας ραδιοτηλεόρασης στα κράτη µέλη είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τις δηµοκρατικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες κάθε κοινωνίας, καθώς και µε την ανάγκη να διασφαλίζεται η πολυφωνία στα µέσα ενηµέρωσης», αναφέρει ότι «Οι διατάξεις της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ισχύουν υπό την επιφύλαξη της αρµοδιότητας των κρατών µελών να µεριµνούν για τη χρηµατοδότηση της δηµόσιας ραδιοτηλεοπτικής υπηρεσίας, εφόσον η χρηµατοδότηση αυτή παρέχεται σε ραδιοτηλεοπτικούς οργανισµούς για την εκπλήρωση του στόχου της δηµόσιας υπηρεσίας, έτσι όπως την έχει θεσµοθετήσει, οριοθετήσει και οργανώσει κάθε κράτος µέλος και εφόσον η χρηµατοδότηση αυτή δεν επηρεάζει τους όρους των συναλλαγών και τον ανταγωνισµό στην Κοινότητα σε βαθµό αντιβαίνοντα στο κοινό συµφέρον, ενώ λαµβάνεται υπόψη η πραγµατοποίηση του στόχου που εξυπηρετεί αυτή η δηµόσια υπηρεσία».

3.6.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Η ανακοίνωση της Επιτροπής του 2009 σχετικά µε την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση και το προγενέστερο κείµενο του 200192 λαµβάνουν υπόψη το γεγονός ότι η δηµόσια ραδιοτηλεόραση, παρά τη σαφή οικονοµική της σηµασία, δεν είναι δυνατό να συγκριθεί µε δηµόσια υπηρεσία κανενός άλλου οικονοµικού τοµέα. Οι κύριες διατάξεις της ανακοίνωσης δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στην υποχρέωση λογοδοσίας και στον αποτελεσµατικό έλεγχο σε εθνικό επίπεδο, περιλαµβανοµένης της διαφανούς αξιολόγησης των συνολικών επιπτώσεων των νέων υπηρεσιών στον τοµέα των οπτικοακουστικών µέσων που χρηµατοδοτούνται µε δηµόσιους πόρους (εκ των προτέρων έλεγχος σηµαντικών νέων υπηρεσιών τις οποίες εγκαινιάζουν δηµόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισµοί), του ελέγχου της υπεραντιστάθµισης και της εποπτείας της αποστολής δηµόσιας υπηρεσίας. Η ανακοίνωση δεν αφήνει περιθώριο για παράλληλη εφαρµογή του πλαισίου ΥΓΟΣ στους δηµόσιους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς.

3.6.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Από την έγκριση της δέσµης ΥΓΟΣ το 2005 και µετά, η Επιτροπή έχει αξιολογήσει µέτρα κρατικής ενίσχυσης υπέρ της δηµόσιας ραδιοτηλεόρασης σε 16 υποθέσεις κρατικών

92 Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στη

δηµόσια ραδιοτηλεόραση, ΕΕ C 257 της 27.10.2009, σ. 1. Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις που αφορούν τις δηµόσιες υπηρεσίες ραδιοτηλεοπτικών µεταδόσεων, ΕΕ C 320 της 15.11.2001, σ. 5-11.

EL 29 EL

ενισχύσεων. Οι υποθέσεις αυτές δεν αξιολογήθηκαν βάσει της δέσµης, αλλά βάσει των ανακοινώσεων για τη ραδιοτηλεόραση. Τα βασικά θέµατα που ανέκυψαν στις υποθέσεις αυτές ήταν η ανάθεση στον ραδιοτηλεοπτικό φορέα αποστολής δηµόσιας υπηρεσίας, το δικαίωµα των ραδιοτηλεοπτικών φορέων να προσφέρουν νέες οπτικοακουστικές υπηρεσίες, καθώς και η θέσπιση κατάλληλων µηχανισµών για να αποφεύγεται η υπεραντιστάθµιση. Στις υποθέσεις αυτές κατά κανόνα δεν λαµβάνεται υπόψη η αποτελεσµατικότητα.

Η µελλοντική εξέλιξη των τεχνικών πλατφορµών ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσµα την ολοένα και µεγαλύτερη έµφαση στην εκ των προτέρων αξιολόγηση των νέων υπηρεσιών, όπως αναφέρεται στο τµήµα 3.6.2 ανωτέρω. Θα πρέπει, ωστόσο, να σηµειωθεί ότι η ευθύνη εφαρµογής αυτού του ελέγχου επαφίεται κατά κύριο λόγο στα κράτη µέλη.

3.7. Ευρυζωνικές επικοινωνίες

3.7.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Ο κλάδος ΤΠΕ είναι άµεσα υπεύθυνος για το 5 % του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, µε αγοραία αξία 660 δισεκ. EUR ετησίως93. Ο τοµέας των τηλεπικοινωνιών αντιστοιχεί στο 52% του ποσού αυτού. Πολλοί φορείς διαφορετικού µεγέθους ανταγωνίζονται µεταξύ τους και ιδίως κατά των κατεστηµένων πρώην κρατικών µονοπωλιακών φορέων.

3.7.2. Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Η οδηγία 2002/21/ΕΚ («οδηγία-πλαίσιο»)94 προβλέπει την τήρηση χωριστών λογαριασµών για τα δηµόσια δίκτυα επικοινωνιών/ τους παρέχοντες υπηρεσίες που έχουν ειδικά ή αποκλειστικά δικαιώµατα παροχής υπηρεσιών σε τοµείς πέραν των ηλεκτρονικών επικοινωνιών στο ίδιο ή σε άλλο κράτος µέλος. Εξάλλου, η οδηγία 2002/22/ΕΚ («Οδηγία καθολικής υπηρεσίας»)95 παρέχει, σε ορισµένες περιπτώσεις, στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να ορίσουν ένα φορέα εκµετάλλευσης καθολικής υπηρεσίας µε την υποχρέωση να παρέχει σύνδεση στο δηµόσιο δίκτυο επικοινωνιών, και επίσης να παρέχει ένα µηχανισµό αντιστάθµισης των καθορισµένων καθαρών δαπανών που απορρέουν από την υποχρέωση αυτή, σε συνθήκες διαφάνειας, µέσω δηµόσιων κονδυλίων ή από ένα τοµεακό ταµείο. Επιπλέον, η οδηγία καθολικής υπηρεσίας προβλέπει τη δυνατότητα να καθιστούν τα κράτη µέλη διαθέσιµες στο κοινό πρόσθετες υπηρεσίες, πέραν των υπηρεσιών που παρέχονται στο πλαίσιο της καθολικής υπηρεσίας όπως αυτή ορίζεται σε επίπεδο ΕΕ για τις τηλεπικοινωνίες· όµως, στην περίπτωση αυτή, δεν επιτρέπεται να επιβληθεί µηχανισµός αντιστάθµισης που να συνεπάγεται τη συµµετοχή συγκεκριµένων επιχειρήσεων96.

Οι κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις όσον αφορά την ταχεία ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων97 περιέχουν ειδικές

93 Ανακοίνωση της Επιτροπής της 26ης Αυγούστου 2010, Ψηφιακό Θεµατολόγιο για την Ευρώπη,

COM(2010) 245 τελικό, σ. 4. 94 Οδηγία 2002/21/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 7ης Μαρτίου 2002,

σχετικά µε κοινό κανονιστικό πλαίσιο για δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (οδηγία πλαίσιο), ΕΕ L 108 της 24.4.2002, σσ. 33-50..

95 Οδηγία 2002/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 7ης Μαρτίου 2002, για την καθολική υπηρεσία και τα δικαιώµατα των χρηστών όσον αφορά δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, ΕΕ L 108 της 24.4.2002, σ. 51-77.

96 Άρθρο 32 της οδηγίας καθολικής υπηρεσίας. 97 Κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις όσον

αφορά την ταχεία ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων, ΕΕ C 235 της 30.9.2009, σ. 7.

EL 30 EL

διατάξεις όσον αφορά την ανάπτυξη βασικών ευρυζωνικών δικτύων και δικτύων πρόσβασης νέας γενιάς µε κρατική στήριξη σε τοµείς στου οποίους δεν επενδύουν οι ιδιωτικοί φορείς. Στην περίπτωση αυτή, η ενίσχυση συνήθως δεν χορηγείται ως αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, αλλά ως τοµεακή επενδυτική ενίσχυση δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της Συνθήκης. Η αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας µπορεί, ωστόσο, να κριθεί συµβιβάσιµη δυνάµει του άρθρου 106 παράγραφος 2, εφόσον πληρούνται οι γενικές προϋποθέσεις.

3.7.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Σε ελάχιστες µόνο περιπτώσεις, το καθεστώς στήριξης για την ανάπτυξη των ευρυζωνικών συνδέσεων έχει χαρακτηριστεί ΥΓΟΣ. Σε τρεις υποθέσεις98, η Επιτροπή έκρινε ότι τα συγκεκριµένα καθεστώτα δεν συνιστούν κρατικές ενισχύσεις (εκπλήρωση των κριτηρίων Altmark)· από αυτές µόνο η τρίτη εγκρίθηκε µετά την υιοθέτηση της δέσµης. Σε µία υπόθεση99 η ενίσχυση κρίθηκε συµβατή βάσει του πλαισίου ΥΓΟΣ.

Οι υποθέσεις που εξετάστηκαν µέχρι σήµερα αφορούσαν κυρίως τον καθορισµό της συµµόρφωσης των προσκλήσεων υποβολής προσφορών µε το τέταρτο κριτήριο Altmark, καθώς και τον χαρακτηρισµό της εγκατάστασης ευρυζωνικών συνδέσεων ως ΥΓΟΣ. Προβλέπεται, ωστόσο, ότι η αξιολόγηση των κρατικών ενισχύσεων για την ανάπτυξη ευρυζωνικών συνδέσεων δυνάµει του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ θα συνεχίσει και στο µέλλον να αποτελεί µάλλον την εξαίρεση παρά τον κανόνα.

3.8. Υγειονοµική περίθαλψη

3.8.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Η υγειονοµική περίθαλψη είναι ένας πολύ σηµαντικός τοµέας, αφενός από άποψη υποκειµενικής σηµασίας για τον πληθυσµό, και αφετέρου όσον αφορά τις δηµόσιες δαπάνες, οι οποίες ανέρχονται µεταξύ 6 και 10 % του ΑΕΠ των κρατών µελών της ΕΕ.100

Στην ΕΕ υπάρχουν δύο µείζονες κατηγορίες συστηµάτων υγειονοµικής περίθαλψης:

• Οι εθνικές υπηρεσίες υγείας. Οι υπηρεσίες αυτές χρηµατοδοτούνται από φόρους και λειτουργούν σύµφωνα µε ένα σύστηµα παροχής σε είδος. Ορισµένα κράτη µέλη, µεταξύ των οποίων το Ηνωµένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, έχουν συστήσει εθνικές υπηρεσίες υγείας.

• Τα συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης: Τα συστήµατα αυτά βασίζονται στην υποχρεωτική ασφάλιση, η οποία συνεπάγεται ότι είτε όλοι οι πολίτες, είτε συγκεκριµένες οµάδες ατόµων, υποχρεούνται να συνδέονται µε ένα φορέα ασφάλισης υγείας.

∆ιακρίνουµε τρείς αγορές στον τοµέα της υγειονοµικής περίθαλψης:

• Υγειονοµικές υπηρεσίες: νοσοκοµειακές ή µη νοσοκοµειακές υπηρεσίες.

98 Υπόθεση C 382/2004, Υπόθεση C 381/2004,Haut débit en Pyrénées-Atlantiques (ΕΕ C 162 της

2.7.2005, σσ. 5-6). Υπόθεση N 331/2008, Réseau à très haut débit en Hauts-de-Seine (ΕΕ C 256 της 23.9.2010, σ. 1).

99 Υπόθεση N 196/2010, Mise en place d'une infrastructure durable permettant une connexion à l'internet à haut débit dans l'ensemble de l'Estonie (Projet «EstWin»).

100 EUROSTAT, Statistics explained (επεξήγηση στατιστικών): ∆απάνες για την υγειονοµική περίθαλψη, Απρίλιος 2008.

EL 31 EL

• Προϊόντα υγείας: φαρµακευτική βιοµηχανία, φαρµακεία και άλλα προϊόντα που αφορούν την υγεία.

• Ασφάλιση ασθένειας: χρηµατοδότηση της παροχής υπηρεσιών/προϊόντων υγείας και επαγγελµατική ασφάλιση για τους επαγγελµατίες του τοµέα της υγείας.

Στην αγορά των υπηρεσιών υγείας, παρατηρείται προοδευτική ανάπτυξη µιας πραγµατικά εσωτερικής αγοράς υπηρεσιών υγείας: ένας σχετικά µικρός, αλλά αυξανόµενος, αριθµός εταιρειών παρέχει υγειονοµική περίθαλψη σε περισσότερες από µία ευρωπαϊκές χώρες.

Στην αγορά ιδιωτικής ασφάλισης, µε µία ή δύο εξαιρέσεις, υπάρχει, όπως φαίνεται, σαφής διαχωρισµός µεταξύ των κρατών µελών της ΕΕ-15 και της ΕΕ-12 όσον αφορά την ανάπτυξη της αγοράς και τη δηµόσια συζήτηση σχετικά µε την ιδιωτική ασφάλιση υγείας. Στις αγορές της Ευρώπης των 15, που είναι συνήθως µεγαλύτερες και στις οποίες παρατηρείται µεγαλυτερη διαφοροποίηση όσον αφορά τους ρόλους κυριαρχούν ή συνήθιζαν να κυριαρχούν τα ταµεία αλληλασφάλισης. Αντιθέτως, οι αγορές των περισσότερων χωρών της Ευρώπης των 12 αγωνίστηκαν σκληρά για να ξεκινήσουν και διαδραµατίζουν κυρίως συµπληρωµατικό ρόλο, ενώ µερικές φορές είναι αποκλειστικά εµπορικές.

Από πλευράς δαπανών, η ιδιωτική υγειονοµική ασφάλιση δεν συνεισφέρει σηµαντικά στο σύνολο των δαπανών υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντιστοιχεί σε ποσοστό χαµηλότερο του 5 % των συνολικών δαπανών στοτ τοµέα της υγείας στα δύο τρίτα των κρατών µελών, παρόλο που ο ρόλος της είναι αισθητά µεγαλύτερος στη Σλοβενία (13,1 %), τη Γαλλία (12,8 %) και τη Γερµανία (9,3 %).101

3.8.2. Κανονιστικό πλαίσιο

∆εν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που να εφαρµόζονται στον τοµέα της υγειονοµικής περίθαλψης. Βάσει της απόφασης ΥΓΟΣ, ωστόσο, οι ενισχύσεις προς τα νοσοκοµεία εξαιρούνται από την κοινοποίηση ανεξάρτητα από το ποσό της αντιστάθµισης, υπό τον όρο ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις της απόφασης ΥΓΟΣ (βλ. τµήµα 2.2.1 ανωτέρω).

Τα λοιπά συναφή νοµοθετικά κείµενα της ΕΕ είναι τα ακόλουθα:

• Το 2006, το Συµβούλιο εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά µε τις κοινές αξίες και αρχές στα συστήµατα υγείας των κρατών µελών και επεσήµανε ότι η καθολικότητα ήταν µια τέτοια κοινή αξία: κανένας δεν θα πρέπει να αποκλείεται από την πρόσβαση στην υγειονοµική περίθαλψη και πρέπει να εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε όλους. Στη στρατηγική της για την υγεία, που υιοθετήθηκε το 2007, η Επιτροπή τόνισε τη σηµασία της καθολικής κάλυψης.102

101 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, Ιδιωτική ασφάλιση υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Τελική έκθεση που

εκπονήθηκε για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ∆ιεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ίσων Ευκαιριών, 24.6.2009, σ. 6.

102 Συµπεράσµατα του Συµβουλίου για τις κοινές αξίες και αρχές στα συστήµατα υγείας της ΕΕ, 2733η σύνοδος του Συµβουλίου Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές, Λουξεµβούργο, 1-2 Ιουνίου 2006. Λευκή βίβλος της Επιτροπής COM(2007) 630 της 23ης Οκτωβρίου 2007, Μαζί για την υγεία: Στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ για την περίοδο 2008-2013.

EL 32 EL

• Βάσει της τρίτης οδηγίας για την πρωτασφάλιση εκτός της ασφάλειας ζωής του 2008, οι κυβερνήσεις δεν δύνανται πλέον να επηρεάσουν τη διάρθρωση της αγοράς.103

3.8.3. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Υγειονοµικές υπηρεσίες: Η Επιτροπή ασχολείται κυρίως µε καταγγελίες ιδιωτικών κλινικών σχετικά µε τις ενισχύσεις που χορηγούνται στα δηµόσια νοσοκοµεία.104 Οι καταγγελίες αφορούν κυρίως την προτιµησιακή µεταχείριση των δηµόσιων νοσοκοµείων, έστω και αν, κατά τη γνώµη των καταγγελλόντων, τόσο τα ιδιωτικά όσο και τα δηµόσια νοσοκοµεία είναι επιφορτισµένα µε τις ίδιες υποχρεώσεις ΥΓΟΣ. Πιο συγκεκριµένα, οι καταγγελίες αναφέρονται:

• στην έλλειψη διαφάνειας των αναθέσεων και των λογαριασµών των δηµόσιων νοσοκοµείων,

• στην δυνητική ύπαρξη υπεραντιστάθµισης χωρίς πραγµατικό έλεγχο από το κράτος, και

• στις δυνητικές διασταυρούµενες επιδοτήσεις για εµπορικές δραστηριότητες µε χρήση δηµόσιων πόρων.

Η διαφάνεια των αναθέσεων και λογαριασµών αποτελεί σηµαντικό θέµα στον νοσοκοµειακό τοµέα, διότι συχνά τα δηµόσια νοσοκοµεία λαµβάνουν περισσότερες ενισχύσεις από τα ιδιωτικά. Πρέπει να τεκµηριώνεται µε σαφήνεια ποιες είναι οι συµπληρωµατικές υπηρεσίες που παρέχουν τα δηµόσια νοσοκοµεία οι οποίες δικαιολογούν υψηλότερη αντιστάθµιση.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι ορισµένες από τις καταγγελίες οφείλονται σε παρανόηση των απαιτήσεων της απόφασης ΥΓΟΣ. Οι ιδιώτες καταγγέλλοντες θεωρούν ότι όλοι οι παρέχοντες υγειονοµικές υπηρεσίες θα πρέπει να τυγχάνουν ίσης µεταχείρισης και ότι δεν θα είναι δυνατό να ανατίθενται σε ένα φορέα παροχής περισσότερες δηµόσιες υπηρεσίες σε σχέση µε άλλον. Επίσης, συχνά θεωρούν ότι δεν θα ήταν δυνατό να αποζηµιώνονται αναποτελεσµατικοί φορείς παροχής.

Ιδιωτική ασφάλιση ασθένειας: Οι υποθέσεις που αξιολόγησε η Επιτροπή αφορούν κυρίως συστήµατα εξισορρόπησης των κινδύνων που εφαρµόζονται σε ιδιωτικές εταιρείες ασφάλισης υγείας, όπως, για παράδειγµα, στις Κάτω Χώρες (2006) και την Ιρλανδία (2006).105 Τα συστήµατα εξισορρόπησης των κινδύνων είναι µια άµεση µορφή παρέµβασης, η οποία κατά κανόνα συνεπάγεται µεταφορές κεφαλαίων από ασφαλιστικές εταιρείες µε χαµηλό κίνδυνο σε ασφαλιστικές εταιρείες µε υψηλό κίνδυνο. Αποτελούν ουσιαστική συνιστώσα των αγορών της ιδιωτικής ασφάλισης υγείας µε άνευ περιορισµού ασφάλιση και κοινοτική διαβάθµιση, εφόσον θεσπίζονται για να διασφαλίσουν την πρόσβαση στην ασφάλιση υγείας και τον θεµιτό ανταγωνισµό µεταξύ των ασφαλιστικών εταιρειών. Στόχος

103 Οδηγία 2008/36/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 11ης Μαρτίου 2008, για

την τροποποίηση της οδηγίας 92/49/ΕΟΚ του Συµβουλίου για τον συντονισµό των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν την πρωτασφάλιση, εκτός της ασφάλειας ζωής, όσον αφορά τις εκτελεστικές αρµοδιότητες που ανατίθενται στην Επιτροπή, , ΕΕ L 81 της 20.3.2008, σσ. 69-70.

104 Υπόθεση NN54/2009, Association bruxelloise des institutions des soins de santé privées asbl (ABISSP) κατά Βελγίου (ΕΕ C 74 της 24.3.2010, σ. 1).

105 Υπόθεση N 214/2010, Risicovereveningssysteem voor Nederlandse zorgverzekeraars (ΕΕ C 333 της 10.12.2010, σ. 3). Υπόθεση N 46/2003, Σύστηµα εξισορροπήσεως των κινδύνων στην ιρλανδική αγορά ασφαλειών υγείας (ΕΕ C 186 της 6.8.2003, σ. 16).

EL 33 EL

των µέτρων εξισορρόπησης των κινδύνων είναι να µειώσουν τις πρωτοβουλίες των ασφαλιστικών εταιρειών να ασκούν ανταγωνισµό µέσω της επιλογής κινδύνων, και να τις ενθαρρύνουν να ανταγωνίζονται στο επίπεδο του κόστους και της ποιότητας. Στην απόφαση BUPA αναφέρεται ότι αυτές οι µεταφορές κεφαλαίων ενδέχεται να συνιστούν αντισταθµίσεις ΥΓΟΣ.106

3.9. Κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες που οργανώνονται από τις τοπικές αρχές

3.9.1. Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής «Εφαρµογή του κοινοτικού προγράµµατος της Λισαβόνας: Κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση»107, «Οι κοινωνικές υπηρεσίες περιλαµβάνουν συστήµατα υποχρεωτικής και συµπληρωµατικής κοινωνικής ασφάλισης, µε τις διάφορες µορφές τους οργάνωσης (αµοιβαίας ή επαγγελµατικής), και άλλες σηµαντικές υπηρεσίες που παρέχονται απευθείας στα πρόσωπα και διαδραµατίζουν ένα ρόλο πρόληψης και κοινωνικής συνοχής, όπως οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, οι υπηρεσίες απασχόλησης και επαγγελµατικής κατάρτισης, η κοινωνική στέγαση, η παιδική µέριµνα και οι υπηρεσίες µακροχρόνιας περίθαλψης».

Τα στατιστικά στοιχεία για τις κοινωνικές υπηρεσίες συχνά παρέχονται συγκεντρωτικά µαζί µε τις υγειονοµικές υπηρεσίες και σπάνια βρίσκει κανείς εξειδικευµένες πληροφορίες για διαφορετικούς υποτοµείς.108 Οι υγειονοµικές και κοινωνικές υπηρεσίες παράγουν από κοινού περίπου το 5 % των συνολικών οικονοµικών εκροών της ΕΕ-27 και εξασφαλίζουν 21,4 εκατοµµύρια θέσεις εργασίας, ενώ ο δείκτης απασχόλησης του τοµέα ανέρχεται σε 10 %. Εξάλλου, όπως επεξηγείται αναλυτικότερα παρακάτω, δύο σηµαντικές υπηρεσίες – η µακροχρόνια περίθαλψη και η κοινωνική στέγαση – ενδέχεται, να αντιστοιχούν στο 2 % και πλέον του ΑΕΠ ορισµένων κρατών µελών.109

Ανάλογα µε το κράτος µέλος, οι κοινωνικές υπηρεσίες είτε παρέχονται εξ ολοκλήρου από δηµόσιους φορείς είτε από ένα συνδυασµό ιδιωτικών και δηµόσιων φορέων παροχής. Σε ορισµένες χώρες, όπως η Γερµανία, υπάρχει ήδη µια ανεπτυγµένη αγορά µακροχρόνιας περίθαλψης στην οποία δηµόσιοι και ιδιωτικοί φορείς ανταγωνίζονται µεταξύ τους.

Οι κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονται κυρίως σε τοπικό επίπεδο από φορείς µικρού µεγέθους στους οποίους οι δηµόσιες αρχές έχουν αναθέσει αυτό το έργο. Ωστόσο, σε ορισµένους κλάδους δραστηριοποιούνται µεγάλοι φορείς παροχής υπηρεσιών που διαθέτουν θυγατρικές σε διάφορα κράτη µέλη.

3.9.2. Μακροχρόνια περίθαλψη

Οι υπηρεσίες µακροχρόνιας περίθαλψης ηλικιωµένων λαµβάνουν διαφορετική µορφή από τη µία χώρα της Ευρώπης στην άλλη: περιλαµβάνουν υπηρεσίες που παρέχονται σε ιδρύµατα µακροχρόνιας περίθαλψης, («υπηρεσίες µακροχρόνιας περίθαλψης σε θεραπευτήρια»), υπηρεσίες που παρέχονται σε κέντρα ηµερήσιας φροντίδας και σε άλλες εγκαταστάσεις των

106 Απόφαση του Πρωτοδικείου της 12ης Φεβρουαρίου 2008 στην υπόθεση T-289/03 BUPA κατά

Επιτροπής (ό.π. υποσηµείωση 8). 107 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Εφαρµογή του κοινοτικού προγράµµατος της Λισαβόνας - Κοινωνικές

υπηρεσίες κοινής ωφελείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση COM (2006) 177 τελικό, 26 Απριλίου 2006. 108 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SEC(2010) 1284, της 22ας Οκτωβρίου 2010, ∆εύτερη

διετής έκθεση σχετικά µε τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικού συµφέροντος. 109 Βλ. κεφάλαιο 3.9.2 για τη Μακροχρόνια περίθαλψη και 3.95 για την Κοινωνική στέγαση

EL 34 EL

κοινοτήτων («υπηρεσίες µακροχρόνιας φροντίδας σε επίπεδο κοινότητας»), καθώς και υπηρεσίες που παρέχονται στην κατοικία των ατόµων («υπηρεσίες φροντίδας κατ’οίκον»). Παρατηρείται επίσης αξιοσηµείωτη ποικιλία στις διαθέσιµες υπηρεσίες ανά την Ευρώπη· στις σκανδιναβικές χώρες, για παράδειγµα, υψηλός είναι ο βαθµός εξάρτησης από τις επίσηµες υπηρεσίες µέριµνας, ενώ σε άλλα µέρη της Ευρώπης, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ελλάδα, παραδοσιακά υπάρχει εξάρτηση από τα µέλη της οικογένειας για την παροχή φροντίδας ενώ η παροχή επίσηµων υπηρεσιών µακροχρόνιας περίθαλψης παραµένει σπάνια.

Η µακροχρόνια περίθαλψη αντιστοιχεί µεταξύ 1 και 20 % των συνολικών δαπανών των κρατών µελών στον τοµέα της υγείας. Αυτό σηµαίνει ότι ορισµένα κράτη µέλη (µεταξύ των οποίων η Γερµανία, η Γαλλία, η ∆ανία και το Βέλγιο) δαπανούν από 1 έως 2 % του ΑΕΠ τους για µακροχρόνια περίθαλψη. Λόγω της γήρανσης του πληθυσµού, το ποσοστό αυτό αναµένεται να αυξηθεί σηµαντικά σε όλα τα κράτη µέλη.110

3.9.3. Προσχολική εκπαίδευση και υπηρεσίες παιδικής µέριµνας

Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουν θεσπίσει χωριστούς κανόνες και διαχείριση για τις υπηρεσίες προσχολικής εκπαίδευσης και παιδικής µέριµνας, µολονότι στην πράξη υπάρχει σηµαντική επικάλυψη ανάµεσα στα δύο αυτά είδη υπηρεσιών.

3.9.4. Υπηρεσίες απασχόλησης

Οι υπηρεσίες απασχόλησης στην Ευρώπη έχουν µεταβληθεί σηµαντικά κατά την τελευταία δεκαετία. ΄Εχει σηµειωθεί µετατόπιση προς τη συγχώνευση παθητικών και ενεργητικών υπηρεσιών µε γνώµονα µια φιλοσοφία δικαιωµάτων και υποχρεώσεων στο πλαίσιο της οποίας έχουν αυξηθεί οι προσδοκίες από τους πελάτες των υπηρεσιών αυτών, καθώς και από τις ίδιες τις υπηρεσίες111. Πιθανότατα η µεγαλύτερη αλλαγή συνίσταται στην αυξανόµενη εµπλοκή ιδιωτικών φορέων παροχής, σε ορισµένες τουλάχιστον υπηρεσίες απασχόλησης, καθώς και η αύξηση των εξωτερικών αναθέσεων ή των αναθέσεων µε υπεργολαβία από το δηµόσιο σε ιδιωτικούς φορείς παροχής, όσον αφορά ορισµένες λειτουργίες.

3.9.5. Κοινωνική στέγαση

Η παροχή κοινωνικής κατοικίας στην Ευρώπη περιλαµβάνει την κατασκευή, εκµίσθωση/πώληση και συντήρηση κατοικιών σε προσιτές τιµές, καθώς και την κατανοµή και διαχείρισή τους, στις οποίες ενδέχεται επίσης να περιλαµβάνεται η διαχείριση οικιστικών συγκροτηµάτων και συνοικιών. Όλο και συχνότερα, η διαχείριση της κοινωνικής κατοικίας µπορεί να περιλαµβάνει κοινωνικές πτυχές: παραδείγµατος χάρη, οι υπηρεσίες µέριµνας εµπλέκονται σε προγράµµατα στέγασης ή µεταστέγασης για ειδικές οµάδες ή σε διαχείριση χρέους για τα νοικοκυριά χαµηλού εισοδήµατος. Στις περισσότερες, ωστόσο, περιπτώσεις, ειδικά ιδρύµατα µέριµνας καλύπτουν τη συνιστώσα της µέριµνας και συνεργάζονται µε τους φορείς παροχής κοινωνικής στέγασης.112

110 EUROSTAT, ∆απάνες υγείας, Data in focus, 26/2008, σ. 1. 111 Βλ. τµήµα 2.1.3 της ∆εύτερης διετούς έκθεσής σχετικά µε τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικού

συµφέροντος. 112 Βλ. τµήµα 2.1.4 της ∆εύτερης διετούς έκθεσής σχετικά µε τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικού

συµφέροντος.

EL 35 EL

Σύµφωνα µε την EUROSTAT, οι δηµόσιες δαπάνες για κοινωνική στέγαση ανέρχονται κατά µέσο όρο στο 0,6 % του ΑΕΠ στην ΕΕ-27.113 Τα κράτη µέλη οι δηµόσιες δαπάνες των οποίων υπερβαίνουν τον µέσο όρο της ΕΕ ανήκουν κυρίως στην ΕΕ-15 (µεταξύ των οποίων η Γερµανία, η Γαλλία, η Σουηδία, η ∆ανία και το Ηνωµένο Βασίλειο).

3.9.6. Άλλες κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες που οργανώνονται από τις τοπικές αρχές

Πολλές τοπικές κοινότητες παρέχουν ορισµένες υπηρεσίες για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής σε τοπικό επίπεδο. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται µε στόχο να διευκολυνθεί η πρόσβαση όλων των οµάδων (συµπεριλαµβανοµένων, λ.χ., οικογενειών χαµηλού εισοδήµατος, ατόµων µε αναπηρία ή ατόµων που αντιµετωπίζουν κοινωνικές δυσχέρειες). Οι υπηρεσίες που έχουν αποτελέσει αντικείµενο καταγγελίας, προειδοποίησης, ή ερωτήσεων από τα κράτη µέλη περιλαµβάνουν:

• ∆ραστηριότητες αναψυχής (π.χ. πισίνες, ζωολογικοί κήποι, αθλητικά κέντρα, κέντρα παιδικής µέριµνας, συλλόγοι νέων)

• Εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες για παιδιά και ενήλικες (π.χ. βιβλιοθήκες, κέντρα µάθησης, µουσεία)

• Παροχή συµβουλών για άτοµα σε δυσχερή κοινωνική κατάσταση

• Προστασία/καταφύγιο για αστέγους

• Κοινοτικά κέντρα

• ∆ηµαρχεία, τοπικές αίθουσες συναυλιών

Η παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών είναι σηµαντική όχι µόνο για την κοινωνική συνοχή σε τοπικό επίπεδο, αλλά και για την περιφερειακή συνοχή σε επίπεδο κράτους µέλους. Οι τοπικές κοινότητες χρηµατοδοτούν µουσεία, δηµαρχεία, συναυλίες, εκθέσεις µε σκοπό την παροχή πολιτιστικών εκδηλώσεων που δεν θα ήταν διαφορετικά εφικτές.

3.9.7. Κανονιστικό πλαίσιο

Όσον αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες, η αξιολόγηση του συµβιβάσιµου βασίζεται στη δέσµη ΥΓΟΣ. ∆εν υπάρχουν τοµεακοί κανόνες σε επίπεδο ΕΕ. Βάσει της απόφασης ΥΓΟΣ, ωστόσο, οι ενισχύσεις προς τους οργανισµούς κοινωνικής στέγασης εξαιρούνται από την κοινοποίηση ανεξάρτητα από το ποσό της αντιστάθµισης, υπό τον όρο ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις της απόφασης ΥΓΟΣ (βλ. τµήµα 2.2.1 ανωτέρω).

Οι πολιτιστικές υπηρεσίες αποτελούν ειδική περίπτωση από την άποψη αυτή, διότι, βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο δ) της Συνθήκης, τυγχάνουν ειδικής εξαίρεσης από την απαγόρευση χορήγησης κρατικών ενισχύσεων. Αυτό δεν τις εµποδίζει, ωστόσο, να αντιµετωπίζονται ως ΥΓΟΣ στο µέτρο που πληρούν τις αναγκαίες απαιτήσεις.

113 EUROSTAT, Statistical books ISSN 1681-9365, European Social Statistics –Social Protection –

Expenditure and receipts, στοιχεία 1997-2005.

EL 36 EL

3.9.8. Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής

Μακροχρόνια περίθαλψη: Η Επιτροπή έλαβε καταγγελίες από ανταγωνιστές του ιδιωτικού τοµέα στη Γερµανία και τις Κάτω Χώρες σχετικά µε τη χρηµατοδότηση δηµόσιων φορέων παροχής µακροχρόνιας περίθαλψης. Η εν λόγω δηµόσια χρηµατοδότηση εκτιµήθηκε ότι συνάδει µε τις απαιτήσεις της δέσµης ΥΓΟΣ.

Κοινωνική στέγαση: Η Επιτροπή έλαβε, στις 15 ∆εκεµβρίου 2009, µια σηµαντική απόφαση σχετικά µε την κοινωνική στέγαση στις Κάτω Χώρες, κηρύσσοντας το ολλανδικό σύστηµα κοινωνικής στέγασης συµβατό µε τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις δυνάµει του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ.114 Η θετική απόφαση βασίζεται στις ολλανδικές δεσµεύσεις για εναρµόνιση του υφιστάµενου συστήµατος µε τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις. Ειδικότερα, η κρατική χρηµατοδότηση δεν πρέπει να χρησιµοποιείται για εµπορικές δραστηριότητες και η στέγαση πρέπει να χορηγείται µε διαφάνεια σύµφωνα µε αντικειµενικά κριτήρια. Η Επιτροπή έλαβε επίσης πολλές καταγγελίες από άλλα κράτη µέλη.

Άλλες κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες που οργανώνονται από τις τοπικές αρχές: Όσον αφορά άλλες κατηγορίες ΥΓΟΣ και υπηρεσίες που οργανώνονται τοπικά, η Επιτροπή έχει λάβει πολλές καταγγελίες, καθώς και προειδοποιήσεις και ερωτήσεις από κράτη µέλη. Πολλές από τις επίµαχες υπηρεσίες αποδείχθηκε, κατόπιν περαιτέρω εξέτασης, ότι εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της απόφασης ΥΓΟΣ και ότι συνεπώς δεν είναι απαραίτητη η κοινοποίησή τους.

Όσον αφορά τις υπηρεσίες που έχουν κυρίως πολιτιστική διάσταση, έχουν εξεταστεί πολλές κοινοποιήσεις σύµφωνα µε το άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο δ). ∆εδοµένου, ωστόσο, ότι οι πολιτιστικές υπηρεσίες, ιδίως όταν παρέχονται σε τοπικό επίπεδο, πληρούν συχνά τα κριτήρια που απαιτούνται για να χαρακτηριστούν ΥΓΟΣ, ενδέχεται να δικαιούνται απαλλαγή από την υποχρέωση κοινοποίησης βάσει της απόφασης ΥΓΟΣ.

3.10. Οδηγός για τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικού συµφέροντος

Στο πλαίσιο της ανακοίνωσης του 2007, οι υπηρεσίες της Επιτροπής εξέδωσαν αρχικά δύο έγγραφα συχνών ερωτήσεων τα οποία καλύπτουν την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις και τις δηµόσιες συµβάσεις.115 Σκοπός των εγγράφων αυτών ήταν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήµατα που θέτουν διάφορες κατηγορίες ενδιαφεροµένων κατά την εφαρµογή των κανόνων.

Οι υπηρεσίες της Επιτροπής επικαιροποίησαν πρόσφατα τα δύο αυτά έγγραφα µε βάση πρόσθετες ερωτήσεις που υποβλήθηκαν µέσω του IIS, νέα νοµολογία και περαιτέρω θέµατα που θίγουν οι ενδιαφερόµενοι φορείς. Η επικαιροποίηση ενσωµατώθηκε σε ένα ενιαίο έγγραφο µε τίτλο «Οδηγός για την εφαρµογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί κρατικών ενισχύσεων, δηµοσίων συµβάσεων και της εσωτερικής αγοράς στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, και ιδίως, στις κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας».116

114 Υπόθεση N 642/2009, Projet d'appui spécifique aux associations de logement pour les approches de

district (ΕΕ C 31 της 9.2.2010, σσ. 6-7). 115 Βλ. ό.α. υποσηµείωση 2. 116 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SEC(2010) 1545 της 7ης ∆εκεµβρίου 2010 «Οδηγός

για την εφαρµογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί κρατικών ενισχύσεων, δηµοσίων συµβάσεων και της εσωτερικής αγοράς στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, και ιδίως, στις κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας».

EL 37 EL

Ο οδηγός καλύπτει όλους τους οικείους τοµείς της νοµοθεσίας της ΕΕ σε ένα ενιαίο κείµενο ώστε να διασφαλίζεται ότι θα είναι φιλικός προς τον χρήστη και ευανάγνωστος.

Όπως συµβαίνει και µε τις ερωτήσεις που τίθενται µέσω IIS, ο οδηγός δεν περιορίζεται στην επεξήγηση των προϋποθέσεων που ορίζει η δέσµη σε θέµατα όπως η ανάθεση και η αντιστάθµιση. Καλύπτει επίσης γενικά ζητήµατα όπως ο ορισµός των ΥΓΟΣ και η διάκριση µεταξύ οικονοµικής και µη οικονοµικής δραστηριότητας.

Λαµβανοµένου υπόψη ότι ο νέος οδηγός εκδόθηκε από τις υπηρεσίες της Επιτροπής πολύ πρόσφατα, οι ενδιαφερόµενοι φορείς δεν είχαν την ευκαιρία να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις του σχετικά µε το κείµενο στο πλαίσιο της διαβούλευσης. Οι παρατηρήσεις στα έγγραφα συχνών ερωτήσεων του 2007 επιβεβαιώνουν την εντύπωση που σχηµατίστηκε συχνά ότι δηλαδή τα έγγραφα αυτά συνέβαλαν θετικά στον σκοπό της ασφάλειας δικαίου. Όπως όµως και µε το IIS (Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα), πολλοί ενδιαφερόµενοι φορείς δεν τα θεωρούν υποκατάστατο οδηγιών πιο επίσηµου χαρακτήρα που θα εκδοθούν µελλοντικά από την Επιτροπή.

4. ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ∆ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ

Η παράγραφος 25 του πλαισίου ΥΓΟΣ και το άρθρο 9 της απόφασης ΥΓΟΣ προβλέπουν τη διενέργεια από την Επιτροπή εκτεταµένης διαβούλευσης σχετικά µε την εφαρµογή της δέσµης. Η διαβούλευση, η οποία ολοκληρώθηκε το 2010, περιελάµβανε υποβολή εκθέσεων από τα κράτη µέλη, καθώς και ευρεία διαβούλευση των ενδιαφεροµένων.

Βασικός σκοπός της διαδικασίας διαβούλευσης ήταν να προσδιορίσει τις επιπτώσεις της δέσµης στην παροχή και αποτελεσµατικότητα των ΥΓΟΣ στην Ευρώπη, καθώς και να εντοπίσει πιθανά πεδία βελτίωσης των εν λόγω κανόνων.

4.1. Εκθέσεις των κρατών µελών

Η πρώτη φάση της διαδικασίας διαβούλευσης ήταν η υποβολή εκθέσεων από τα κράτη µέλη117. Η υποβολή εκθέσεων πραγµατοποιήθηκε µεταξύ των ετών 2008 και 2009. Ορισµένα κράτη µέλη συνάντησαν δυσκολίες στη συγκέντρωση αναλυτικών στατιστικών πληροφοριών σχετικά µε την παροχή ΥΓΟΣ από διαφορετικά τµήµατα των εθνικών τους διοικήσεων. Ορισµένα κράτη µέλη τόνισαν το γεγονός ότι οι κανόνες που περιέχει η δέσµη συχνά εφαρµόζονται σε περιφερειακό ή ακόµη και σε τοπικό επίπεδο µε ελάχιστο εθνικό συντονισµό, γεγονός που δυσχεραίνει τη συλλογή πληροφοριών. Στην πραγµατικότητα, ορισµένα κράτη µέλη δεν υπέβαλαν καθόλου στατιστικά στοιχεία σχετικά µε την εφαρµογή της απόφασης ΥΓΟΣ, ενώ άλλα επικεντρώθηκαν στις εκθέσεις τους στην αντιστάθµιση ΥΓΟΣ που οργανώνεται σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης.

Έτσι, τα περισσότερα κράτη µέλη, αντί να υποβάλουν λεπτοµερή στατιστικά στοιχεία σχετικά µε την εφαρµογή της δέσµης, εστίασαν τις παρατηρήσεις τους στην εµπειρία που άντλησαν από την πρακτική εφαρµογή της δέσµης.

117 Η υποχρέωση υποβολής εκθέσεων ορίστηκε στο άρθρο 8 της απόφασης ΥΓΟΣ, το οποίο απαιτεί από τα

κράτη µέλη να υποβάλλουν: "... περιοδική έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή της παρούσας απόφασης, µε αναλυτική περιγραφή των όρων εφαρµογής της σε όλους τους τοµείς, περιλαµβανοµένων των τοµέων της κοινωνικής κατοικίας και των νοσοκοµείων…».

EL 38 EL

Οι παρατηρήσεις που ελήφθησαν από τα κράτη µέλη δεν περιορίζονται στις νοµικές πράξεις και τις απαιτήσεις της ίδιας της δέσµης. Αντιθέτως, τα κράτη µέλη ασχολήθηκαν επίσης µε θέµατα ορισµού των ενισχύσεων δυνάµει του άρθρου 107 της ΣΛΕΕ, καθώς και µε τις επιπτώσεις της νοµολογίας του ∆ικαστηρίου στην υπόθεση Altmark118 στις εκθέσεις τους.119

4.2. ∆ιαβουλεύσεις µε άλλα ενδιαφερόµενα µέρη

Οι υπηρεσίες της Επιτροπής διενήργησαν επίσης εκτεταµένη δηµόσια διαβούλευση το 2010120. Σκοπός της διαβούλευσης ήταν η αξιολόγηση των εµπειριών των ενδιαφεροµένων από την εφαρµογή της δέσµης, και περιελάµβανε ερωτήσεις σχετικά µε τον χαρακτηρισµό ορισµένων µέτρων ως κρατικών ενισχύσεων (άρθρο 107 ΣΛΕΕ), καθώς και σχετικά µε τη νοµολογία Altmark.

Η διαβούλευση προκάλεσε το ενδιαφέρον µιας σειράς οργανισµών. Συνολικά, η Επιτροπή έλαβε 107 ουσιαστικές παρατηρήσεις.121 Εξ αυτών των 107 παρατηρήσεων, οι 4 προήλθαν απευθείας από τα κράτη µέλη, 23 από άλλους δηµόσιους οργανισµούς, 64 από φορείς παροχής ΥΓΟΣ δραστηριοποιούµενους σε διαφορετικά κράτη µέλη της ΕΕ (και τους οργανισµούς τους) και 16 από άλλους οργανισµούς λ.χ. από τον ακαδηµαϊκό χώρο, καθώς και από το ευρύ κοινό.122

4.3. Κύρια ζητήµατα που προκύπτουν από τις διαβουλεύσεις

Η διαδικασία διαβούλευσης των υπηρεσιών της Επιτροπής προκάλεσε την εισροή παρατηρήσεων από ένα πολύ διαφορετικό φάσµα ενδιαφερόµενων µερών, που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς οικονοµικούς τοµείς. Οι εθνικές αρχές, οι δήµοι, οι µεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι φορείς παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, οι φορολογούµενοι εκφράζουν συχνά διαφορετικές απόψεις και επιθυµίες. Κατά συνέπεια, ποικίλλει σηµαντικά το περιεχόµενο των παρατηρήσεων που ελήφθησαν και των θέσεων που διατυπώνονται σε αυτές. Η παρούσα επισκόπηση περιορίζεται εποµένως στα πλέον σηµαντικά και επαναλαµβανόµενα θέµατα, τα οποία θίγονται σε διαφορετικές παρατηρήσεις προερχόµενες από τα κράτη µέλη και τα λοιπά ενδιαφερόµενα µέρη.

4.3.1. Συνολική θεώρηση της δέσµης ΥΓΟΣ

Ένα ευρύ φάσµα κρατών µελών και άλλων ενδιαφερόµενων µερών θεωρεί πολύτιµη της συµβολή της δέσµης. Συχνά θεωρείται ότι, σε σύγκριση µε την κατάσταση που επικρατούσε πριν από το 2005, η δέσµη προσέφερε συνολική αύξηση της ασφάλειας δικαίου. Επίσης και η απόφαση ΥΓΟΣ έγινε ευνοϊκά δεκτή ως µέσο ελάττωσης των διοικητικών επιβαρύνσεων που συνδέονται µε την ανάγκη κοινοποίησης των µεµονωµένων κρατικών ενισχύσεων υπέρ των καθεστώτων αντιστάθµισης ΥΓΟΣ.

118 Βλ. τµήµα 0 ανωτέρω. 119 Η Επιτροπή έχει δηµοσιεύσει όλες τις εκθέσεις στον δικτυακό τόπο της Γ∆ Ανταγωνισµού στην

ακόλουθη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/competition/consultations/2010_sgei/reports.html 120 Αυτή η διαβούλευση των ενδιαφερόµενων φορέων εγκαινιάστηκε στις 10 Ιουνίου 2010 και

ολοκληρώθηκε στις 10 Σεπτεµβρίου 2010, µολονότι αρκετές παρατηρήσεις παρελήφθησαν µετά τη λήξη της προθεσµίας της 10ης Σεπτεµβρίου.

121 Το παράρτηµα 1 περιλαµβάνει κατάλογο των ουσιαστικών παρατηρήσεων που ελήφθησαν. 122 Η Επιτροπή έχει δηµοσιεύσει τις ληφθείσες παρατηρήσεις στον δικτυακό τόπο της Γ∆ Ανταγωνισµού:

http://ec.europa.eu/competition/consultations/2010_sgei/index_en.html#replies

EL 39 EL

Πολλά κράτη µέλη και λοιποί ενδιαφερόµενοι θεωρούν ότι οι νοµικές πράξεις που χρησιµοποιεί η Επιτροπή στη δέσµη (κυρίως το πλαίσιο και η απόφαση ΥΓΟΣ) είναι κατάλληλες για τους αντίστοιχους σκοπούς τους και δεν προτείνουν την αντικατάσταση ή τη συµπλήρωση των νοµικών αυτών κειµένων µε άλλες νοµικές πράξεις.123

Κατά τη γενική διαβούλευση µε τους ενδιαφερόµενους φορείς ζητήθηκαν επίσης σχόλια σχετικά µε το αν εφαρµόζονται εν γένει ορθά οι κανόνες που περιέχονται στη δέσµη. ∆υστυχώς, πάρα πολλοί ερωτώµενοι σε ευρύ φάσµα τοµέων και κρατών µελών δεν θεωρούν ότι εκεί έγκειται το πρόβληµα. Ο συχνότερα αναφερόµενος λόγος για την έλλειψη εφαρµογής είναι ότι οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων στις περιφερειακές και τοπικές αρχές δεν γνωρίζουν συνήθως τη δέσµη και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτήν.

4.3.2. Αίτηµα για αποσαφήνιση

Η διαβούλευση υπογράµµισε σαφώς ότι πολλά κράτη µέλη και άλλα ενδιαφερόµενα µέρη θα δέχονταν ευχαρίστως πρόσθετες διευκρινίσεις σε σχέση µε τον αριθµό των βασικών εννοιών που αποτελούν τη βάση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις υπέρ των ΥΓΟΣ, καθώς και της νοµολογίας του ∆ικαστηρίου. Η άποψη ότι περαιτέρω οδηγίες θα ήταν χρήσιµες είναι ανεξάρτητη από τα µέτρα αποσαφήνισης που εφαρµόζει ήδη η Επιτροπή.124

Στις διευκρινίσεις αυτές περιλαµβάνεται το πεδίο της διάταξης της Συνθήκης περί κρατικών ενισχύσεων (για παράδειγµα η διάκριση µεταξύ οικονοµικής και µη οικονοµικής δραστηριότητας), ο ορισµός των ΥΓΟΣ, ο ορισµός των κρατικών ενισχύσεων δυνάµει του άρθρου 107 της ΣΛΕΕ (λ.χ. η έννοια του επηρεασµού του εµπορίου µεταξύ κρατών µελών), καθώς και η νοµολογία Altmark του ∆ικαστηρίου (π.χ. απαίτηση συγκριτικής αξιολόγησης βάσει του τέταρτου κριτηρίου Altmark).

Τις ανωτέρω έννοιες δεν τις εισήγαγε η δέσµη, αλλά έλκουν την καταγωγή τους από το πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ και τη σχετική νοµολογία του ∆ικαστηρίου. Ορισµένοι ενδιαφερόµενοι φορείς αναγνωρίζουν εποµένως ότι η Επιτροπή δεν µπορεί να ελέγξει τους ορισµούς κατά την αναθεώρηση της δέσµης. Ο ρόλος της Επιτροπής στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει συνεπώς, σε κάθε περίπτωση, να περιορίζεται στην αποσαφήνιση και ερµηνεία των εννοιών και των κριτηρίων που χρησιµοποιούνται στο πρωτογενές δίκαιο και στη νοµολογία του ∆ικαστηρίου.

Έννοια της οικονοµικής δραστηριότητας και της επιχείρησης: Όπως επεξηγήθηκε προηγουµένως, οι ευρωπαϊκοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις εφαρµόζονται µόνο σε επιχειρήσεις που ασκούν οικονοµική δραστηριότητα. Εποµένως οι µη οικονοµικές υπηρεσίες γενικού συµφέροντος αποκλείονται από το πεδίο εφαρµογής αυτών των κανόνων. Η γενική διάκριση µεταξύ οικονοµικών και µη οικονοµικών υπηρεσιών έχει επανειληµµένα βασιστεί στη νοµολογία του ∆ικαστηρίου για τον καθορισµό του πεδίου εφαρµογής των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις. Το πιο σηµαντικό κριτήριο που χρησιµοποιείται σε αυτό το πλαίσιο είναι η ύπαρξη αγοράς για τις οικείες υπηρεσίες. Παρά ταύτα, πολλά κράτη µέλη και ενδιαφερόµενοι φορείς εξακολουθούν να θεωρούν δύσκολη την έµπρακτη εφαρµογή της έννοιας της οικονοµικής δραστηριότητας. Ορισµένες από τις δυσκολίες οφείλονται στο

123 Τούτο ισχύει µε την επιφύλαξη των αιτηµάτων για τη θέσπιση συµπληρωµατικών νοµικών πράξεων,

ήτοι την αύξηση της ασφάλειας δικαίου σχετικά µε ορισµένες βασικές έννοιες, βλ. κατωτέρω. 124 Βλ. τµήµα 3.10. ανωτέρω. ∆εδοµένου ότι ο τελευταίος οδηγός σχετικά µε τους κανόνες ΥΓΟΣ

εκδόθηκε µετά, οι ενδιαφερόµενοι φορείς δεν µπόρεσαν να τον λάβουν υπόψη στο πλαίσιο της διαβούλευσης,.

EL 40 EL

γεγονός ότι ορισµένες ΥΓΟΣ οργανώνονται µε πολύ διαφορετικό τρόπο στις διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια, το γεγονός ότι µια δεδοµένη υπηρεσία που αποσκοπεί στο γενικό συµφέρον αντιµετωπίζεται ως µη οικονοµική σε ένα κράτος µέλος, δεν σηµαίνει κατ’ανάγκη ότι η ίδια κατηγοριοποίηση ισχύει σε ολόκληρη την ΕΕ. Ως εκ τούτου, ορισµένα κράτη µέλη και πολλοί άλλοι ενδιαφερόµενοι ζητούν από την Επιτροπή περαιτέρω οδηγίες σχετικά µε τα γενικά κριτήρια διάκρισης µεταξύ οικονοµικών και µη οικονοµικών δραστηριοτήτων µε σκοπό την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις και για συγκεκριµένα παραδείγµατα που επεξηγούν την εφαρµογή των κριτηρίων αυτών.

Ορισµός των ΥΓΟΣ: Πέραν των αιτηµάτων για µεγαλύτερη σαφήνεια στην έννοια της οικονοµικής δραστηριότητας, ορισµένοι ενδιαφερόµενοι ζητούν διευκρινίσεις σχετικά µε τον χαρακτηρισµό µιας υπηρεσίας ως ΥΓΟΣ και τις ελάχιστες σχετικές απαιτήσεις. Μερικές φορές, κρίνεται, ωστόσο, ότι δεν είναι αναγκαίες οι περαιτέρω οδηγίες της Επιτροπής επί του θέµατος, δεδοµένου ότι ο ορισµός των ΥΓΟΣ (πλην των τοµέων που διέπονται από κανονισµούς σε επίπεδο ΕΕ) εµπίπτει στην αρµοδιότητα των κρατών µελών.

Έννοια του επηρεασµού του εµπορίου: Για πολλούς ενδιαφερόµενους φορείς είναι δύσκολο να αποφασίσουν αν µια συγκεκριµένη δραστηριότητα επηρεάζει το εµπόριο µεταξύ κρατών µελών. ∆υνάµει του άρθρου 107 της ΣΛΕΕ, η επίπτωση στις συναλλαγές είναι αναγκαία προϋπόθεση ώστε η αντιστάθµιση ΥΓΟΣ να θεωρηθεί κρατική ενίσχυση. Η έλλειψη σαφήνειας στο θέµα αυτό αφορά κυρίως την αντιµετώπιση υπηρεσιών που οργανώνονται από τοπικές αρχές για σχετικά περιορισµένο ποσό αντιστάθµισης. Οι ενδιαφερόµενοι ζητούν συνεπώς από την Επιτροπή να θεσπίσει σειρά κριτηρίων για τον προσδιορισµό της ύπαρξης επιπτώσεων στις συναλλαγές εντός ΕΕ. Ορισµένοι ενδιαφερόµενοι υπέβαλαν συγκεκριµένες παρατηρήσεις, µεταξύ άλλων σχετικά µε το ποσό της αντιστάθµισης που χορηγείται για την υπηρεσία, τη γεωγραφική εµβέλεια της υπηρεσίας από άποψη δυνητικών χρηστών, καθώς και το µέγεθος του οικείου δήµου.

Συγκριτική αξιολόγηση βάσει του τέταρτου κριτηρίου Altmark: Πολλοί σχολίασαν την τέταρτη απαίτηση Altmark όπως ορίστηκε από το ∆ικαστήριο.125 Οι περισσότερες από τις παρατηρήσεις αυτές εστιάζονται στο κριτήριο αξιολόγησης µιας επιχείρησης µε «χρηστή διαχείριση», στο οποίο βασίστηκε το ∆ικαστήριο για την έκδοση της απόφασης Altmark ως εναλλακτικό µέσο που να διασφαλίζει ότι η δηµόσια αντιστάθµιση δεν υπερβαίνει το αναγκαίο για έναν αποτελεσµατικό φορέα παροχής υπηρεσιών. Πολλές από τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν σχετικά υπογραµµίζουν ότι το πρότυπο µιας επιχείρησης µε χρηστή διαχείριση είναι δύσκολο να εφαρµοστεί για τις δηµόσιες αρχές και τους φορείς παροχής υπηρεσιών. Εν γένει θεωρείται ότι η επιλογή της σωστής επιχείρησης για τη διενέργεια της συγκριτικής αξιολόγησης µπορεί, ανάλογα µε την οικεία αγορά, να αποδειχθεί πολύ δύσκολη.

Ανάθεση: Ορισµένοι ζήτησαν από την Επιτροπή να αποσαφηνίσει τις απαιτήσεις σχετικά µε την ανάθεση ΥΓΟΣ σε µια συγκεκριµένη επιχείρηση.

Εσωτερική παροχή υπηρεσιών και συνεργασία µεταξύ των δηµόσιων αρχών: Ορισµένοι από τους ενδιαφεροµένους ζήτησαν από την Επιτροπή να αποσαφηνίσει πώς θα αντιµετωπίζεται, βάσει των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, η παροχή ΥΓΟΣ από εσωτερικούς φορείς παροχής ή στο πλαίσιο συνεργασίας µεταξύ δηµόσιων αρχών.

Επίπεδο της αντιστάθµισης: Πολλοί ενδιαφερόµενοι φορείς ζήτησαν από την Επιτροπή να διευκρινίσει ορισµένες από τις απαιτήσεις της δέσµης όσον αφορά το επίπεδο της

125 Βλ. τµήµα 2.1 ανωτέρω.

EL 41 EL

επιτρεπόµενης αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ και την αποφυγή υπεραντιστάθµισης. Αναφέρουν ότι είναι δύσκολο να καθοριστεί ποια έσοδα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τον υπολογισµό της αντιστάθµισης ΥΓΟΣ και ποιο κριτήριο αξιολόγησης πρέπει να χρησιµοποιείται.

Σχέση µεταξύ της δέσµης και των τοµεακών κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις: Ορισµένες από τις ληφθείσες παρατηρήσεις θίγουν τη σχέση µεταξύ της εφαρµογής της δέσµης και των τοµεακών κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση.

Σχέση µεταξύ των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις και των κανόνων για τις δηµόσιες συµβάσεις: Πολλές από τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν από ενδιαφερόµενους φορείς και κράτη µέλη θίγουν τη σχέση µεταξύ των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις υπέρ των ΥΓΟΣ και την εφαρµογή των κανόνων της ΕΕ για τις δηµόσιες συµβάσεις126. Οι παρατηρήσεις αυτές εστιάζουν συχνά το ενδιαφέρον τους στο επιχείρηµα ότι µια διαδικασία διαγωνισµού που διενεργείται σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της οικείας νοµοθεσίας της ΕΕ όσον αφορά τις διαδικασίες υποβολής προσφορών θα πρέπει να θεωρείται επαρκής προκειµένου να αποκλειστεί το ενδεχόµενο ύπαρξης κρατικής ενίσχυσης. Ορισµένοι φορείς παροχής προχωρούν ένα βήµα παραπέρα, τονίζοντας ότι επαρκείς από την άποψη αυτή θα πρέπει να θεωρούνται και οι διαδικασίες ανάθεσης των συµβάσεων παραχώρησης υπηρεσιών. Βάσει της ισχύουσας νοµοθεσίας, η ανάθεση συµβάσεων παραχώρησης δεν υπάγεται στις λεπτοµερείς διατάξεις των οδηγιών της ΕΕ για τις δηµόσιες συµβάσεις, αλλά, παρόλα αυτά, πρέπει να συνάδει µε τις γενικές απαιτήσεις της ΣΛΕΕ για διαφάνεια και ίση µεταχείριση. Όσον αφορά την επιλογή των κριτηρίων ανάθεσης, ορισµένα κράτη µέλη και φορείς παροχής ΥΓΟΣ εκτιµούν ότι το πρότυπο που εφαρµόζει το ∆ικαστήριο βάσει των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις («παροχή της υπηρεσίας µε το µικρότερο, για το κοινωνικό σύνολο, κόστος») θα πρέπει να ερµηνευθεί ότι ευθυγραµµίζεται πλήρως µε τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας της ΕΕ για τις δηµόσιες συµβάσεις («πλέον συµφέρουσα από οικονοµική άποψη προσφορά»). Ειδικότερα, όσον αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες, πολλοί ενδιαφερόµενοι που δραστηριοποιούνται ήδη σε αυτόν τον τοµέα επισηµαίνουν ότι σηµαντικό ρόλο θα πρέπει να προσλαµβάνουν τα ποιοτικά κριτήρια σε αντιδιαστολή µε αποφάσεις που φέρονται να βασίζονται αποκλειστικά στην τιµή.

4.3.3. Κοινωνικές υπηρεσίες – Αιτήµατα να λαµβάνονται περισσότερο υπόψη οι ιδιατερότητές τους

Πολλές από τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν κατά τη διαβούλευση µε τους ενδιαφερόµενους φορείς εστιάζονται στην αντιµετώπιση ορισµένων κατηγοριών κοινωνικών υπηρεσιών.

Σχετικά µε το θέµα αυτό εκφράστηκε η ανησυχία ότι οι ισχύοντες κανόνες δεν είναι ενδεχοµένως επαρκώς στοχοθετηµένοι ώστε να λαµβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των κοινωνικών υπηρεσιών. Αυτή τη θέση υποστηρίζουν συχνά οι φορείς παροχής κοινωνικών υπηρεσιών και οι δηµόσιοι φορείς που ασχολούνται µε την εκτέλεση ανάλογων υπηρεσιών. Ορισµένοι ενδιαφερόµενοι υποστηρίζουν ότι, ακόµη και στην περίπτωση που οι κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονται σε οικονοµικό περιβάλλον (και εποµένως καλύπτονται καταρχήν από τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις), επηρεάζονται και κατευθύνονται επίσης αναγκαστικά από καθαρά κοινωνικούς στόχους, πράγµα που θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη κατά την εξέτασή τους βάσει των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων.

126 Συγκεκριµένα: Οδηγία 2004/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 31ης

Μαρτίου 2004, περί συντονισµού των διαδικασιών σύναψης δηµόσιων συµβάσεων έργων, προµηθειών και υπηρεσιών (ΕΕ L 134 της 30.4.2004, σ. 114-240).

EL 42 EL

Κράτη µέλη και ενδιαφερόµενοι φορείς υποβάλλουν σειρά διαφορετικών προτάσεων ώστε να λαµβάνονται καλύτερα υπόψη οι εν λόγω ιδιαιτερότητες των κοινωνικών υπηρεσιών στο πλαίσιο των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις. Μια από τις πιο συχνές προτάσεις είναι να διευρυνθεί ο κατάλογος των δραστηριοτήτων που επωφελούνται από την απόφαση ΥΓΟΣ, η οποία καλύπτει σήµερα µόνο τα νοσοκοµεία και την κοινωνική στέγαση. Αυτό σηµαίνει ότι µπορεί να χορηγείται αντιστάθµιση για τις οικείες δραστηριότητες χωρίς προηγούµενη κοινοποίηση της κρατικής ενίσχυσης, ανεξάρτητα από τα σχετικά ποσά της αντιστάθµισης, υπό τον όρο ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις της απόφασης ΥΓΟΣ. Άλλες σχετικές προτάσεις περιλαµβάνουν τη θέσπιση ειδικών και απλούστερων κανόνων για τον τρόπο ανάθεσης των κοινωνικών υπηρεσιών, τον τρόπο καθορισµού της αντιστάθµισης και αποφυγής της υπεραντιστάθµισης.

4.3.4. Υπηρεσίες που οργανώνονται από τις τοπικές αρχές – Αιτήµατα για αναλογική µεταχείριση

Πολλοί ενδιαφερόµενοι φορείς υποστήριξαν ότι οι απαιτήσεις της δέσµης δεν αντιµετωπίζουν απολύτως αναλογικά τα µέτρα αντιστάθµισης τοπικών κοινοτήτων, τα οποία επηρεάζουν ελάχιστα το εµπόριο µεταξύ κρατών µελών. Τον ίδιο προβληµατισµό εκφράζουν και αρκετοί δήµοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η συµµόρφωση µε τη δέσµη συνεπάγεται υπερβολική διοικητική επιβάρυνση. Ζητούν να καταστούν οι απαιτήσεις, ιδίως εκείνες που προβλέπονται στην απόφαση ΥΓΟΣ, περισσότερο αναλογικές όσον αφορά την αντιµετώπιση των υπηρεσιών τους.

Ορισµένοι ενδιαφερόµενοι φορείς και κράτη µέλη προτείνουν η αντιστάθµιση ΥΓΟΣ κάτω από ένα ορισµένο ποσό να απαλλάσσεται εντελώς από τον έλεγχο κρατικών ενισχύσεων. Ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό θα µπορούσε να είναι η θέσπιση ενός ειδικού ορίου de minimis για τις ΥΓΟΣ, το οποίο θα ορίζεται πάνω από το γενικό όριο των 200 000 EUR βάσει του γενικού κανονισµού de minimis της Επιτροπής127. Ένα τέτοιο όριο de minimis θα ήταν διαφορετικό από εκείνα που περιέχει ήδη η απόφαση ΥΓΟΣ κατά το ό,τι η χρηµατοδότηση κάτω από το όριο δεν θα θεωρείται κρατική ενίσχυση, και ότι δεν θα πρέπει να πληρούνται οι ουσιαστικές απαιτήσεις της απόφασης ΥΓΟΣ σχετικά µε την ανάθεση και την αντιστάθµιση.

4.3.5. Παρατηρήσεις σχετικά µε τις εµπορικές υπηρεσίες µεγάλης κλίµακας

Η συµβολή των ενδιαφεροµένων σχετικά µε τις υπηρεσίες µεγάλης κλίµακας διαφέρει σε ορισµένες πλευρές από τις παρατηρήσεις που επικεντρώνονται κυρίως στις κοινωνικές ΥΓΟΣ ή τις ΥΓΟΣ µικρής κλίµακας. Πράγµατι, ορισµένοι φορείς που δραστηριοποιούνται σε µεγάλες εµπορικές υπηρεσίες υπογραµµίζουν ότι η ισχύουσα απόφαση ΥΓΟΣ, ιδίως λόγω των ορίων που θέτει, αποκλείει µεγάλο αριθµό σχετικά σηµαντικών µέτρων αντιστάθµισης από τον έλεγχο της Επιτροπής για ύπαρξη κρατικής ενίσχυσης.

Στο πλαίσιο αυτό, ορισµένοι ενδιαφερόµενοι σχολιάζουν επίσης το γεγονός ότι το ισχύον πλαίσιο ΥΓΟΣ δεν επιβάλλει κανέναν έλεγχο αποτελεσµατικότητας ή ανάλυση των επιπτώσεων της αντιστάθµισης στον ανταγωνισµό. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ επιτρέπει αντιθέτως την αντιστάθµιση όλων των δαπανών που βαρύνουν τον εκάστοτε φορέα παροχής. ∆ιατυπώθηκε η πρόταση, αντί η Επιτροπή να εστιάζει αποκλειστικά το ενδιαφέρον της στην αντιστάθµιση των δαπανών και στο εύλογο κέρδος, να δίνει, στην ανάλυσή της, µεγαλύτερη έµφαση στα θέµατα της αποτελεσµατικότητας και της αντιστάθµισης. Όπως προαναφέρθηκε

127 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1998/2006 της Επιτροπής, της 15ης ∆εκεµβρίου 2006, για την εφαρµογή των

άρθρων 87 και 88 της συνθήκης στις ενισχύσεις ήσσονος σηµασίας, ΕΕ L 379 της 28.12.2006, σ. 5-10.

EL 43 EL

στο τµήµα 3 ανωτέρω, υπάρχουν τοµεακοί κανόνες οι οποίοι, σε αντίθεση µε το πλαίσιο ΥΓΟΣ, επιβάλλουν τη συµµόρφωση µε τις υποχρεώσεις αποτελεσµατικότητας. Ο κανονισµός 1370/2007 δεν επιβάλλει απλώς υποχρεώσεις προκήρυξης διαγωνισµού για ορισµένες κατηγορίες συµβάσεων στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών, αλλά επίσης ορίζει ότι η µέθοδος αντιστάθµισης πρέπει να προωθεί τη διατήρηση ή την ανάπτυξη αποτελεσµατικής διαχείρισης από τον φορέα δηµόσιας υπηρεσίας.

Ορισµένα µέλη της επιχειρηµατικής κοινότητας επισηµαίνουν επίσης ότι δεν θα πρέπει να υπερεκτιµάται ο ρόλος που διαδραµατίζει για τις ΥΓΟΣ το «εύλογο κέρδος». Υποστηρίζουν ότι η Επιτροπή, αντί να εστιάζει το ενδιαφέρον της στην ανάπτυξη προτύπων ευλόγου κέρδους, θα πρέπει να προωθήσει τη χρήση διαδικασιών προκήρυξης διαγωνισµών ως την καλύτερη µέθοδο προσδιορισµού του ορθού ποσού της αντιστάθµισης.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τη θέσπισή της το 2005 και µετά, η δέσµη εφαρµόζεται σε ένα ευρύ φάσµα οικονοµικών τοµέων και κρατών µελών.

Σε ορισµένους τοµείς, όπως οι µεταφορές και η υγεία, έχει προκύψει σηµαντικός αριθµός υποθέσεων κρατικών ενισχύσεων. Άλλοι τοµείς, όπως ο τοµέας της ενέργειας και οι περιβαλλοντικές υπηρεσίες, παρά τη σηµαντική τους οικονοµική βαρύτητα, έχουν µέχρι σήµερα υποβληθεί σε περιορισµένο έλεγχο από την Επιτροπή για τον εντοπισµό κρατικών ενισχύσεων.

Τα προβλήµατα ανταγωνισµού που έχει συναντήσει η Επιτροπή διαφέρουν σηµαντικά ανάλογα µε τις τοµεακές ιδιαιτερότητες:

• Ορισµένες δραστηριότητες ΥΓΟΣ χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη µεγάλων φορέων της αγοράς οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε εθνική ή ακόµη και σε διεθνή κλίµακα. Συχνά, η δραστηριότητα των φορέων αυτών δεν περιορίζεται στις ΥΓΟΣ ή τουλάχιστον επιµερίζεται ανάµεσα σε διαφορετικά είδη αναθέσεων ΥΓΟΣ.

• Άλλες δραστηριότητες οργανώνονται και παρέχονται κυρίως σε επίπεδο τοπικών αρχών και εποµένως, παρά το γεγονός ότι καταρχήν καλύπτονται από τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, έχουν σχετικά περιορισµένο αντίκτυπο στο εµπόριο µεταξύ κρατών µελών και µικρότερη πιθανότητα να προκαλέσουν σοβαρές στρεβλώσεις του ανταγωνισµού.

Ορισµένοι τοµείς χαρακτηρίζονται από λεπτοµερείς τοµεακούς κανόνες στον τοµέα των κρατικών ενισχύσεων ή διέπονται από γενικό κανονισµό της ΕΕ που καθορίζει τον βαθµό ανοίγµατος της αγοράς και ανταγωνισµού. Αυτό, παραδείγµατος χάρη, ισχύει τους τοµείς των µεταφορών, των τηλεπικοινωνιών, των ταχυδροµικών υπηρεσιών και της ενέργειας. Αυτοί οι τοµεακοί κανόνες συχνά ή αντικαθιστούν εντελώς τους γενικούς κανόνες για τις ΥΓΟΣ ή τουλάχιστον έχουν αντίκτυπο στην ερµηνεία και εφαρµογή τους.

Η διαβούλευση που διενήργησε η Επιτροπή κατέδειξε ότι τα κράτη µέλη και οι ενδιαφερόµενοι φορείς θεωρούν, σε γενικές γραµµές, ότι η δέσµη συνέβαλε θετικά στον γενικό στόχο της ασφάλειας δικαίου στον τοµέα. Ωστόσο, υποστηρίζεται επίσης ότι θα µπορούσαν να επανεξεταστούν ορισµένες πτυχές της δέσµης, ούτως ώστε να διευκολυνθεί η πρακτική της εφαρµογή.

EL 44 EL

Όπως συµβαίνει και µε την πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής, οι παρατηρήσεις και οι προβληµατισµοί που εκφράστηκαν από τους ενδιαφερόµενους φορείς εξαρτώνται σε κάποιο βαθµό από τον εκάστοτε τοµέα. Για ορισµένες κατηγορίες δραστηριοτήτων (ιδίως τις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες µικρής κλίµακας), πολλοί ενδιαφερόµενοι θεωρούν ότι το υφιστάµενο πλαίσιο δεν είναι επαρκώς ευέλικτο. Ωστόσο, υποστηρίζεται επίσης ότι οι υφιστάµενοι κανόνες εξαιρούν σχετικά µεγάλο αριθµό σηµαντικών µέτρων αντιστάθµισης από τον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων και ότι δεν δίνεται αρκετή σηµασία στην αποτελεσµατική παροχή των υπηρεσιών.

Πέραν των παρατηρήσεων σχετικά µε τις διατάξεις της ίδιας της δέσµης, πολλοί ενδιαφερόµενοι υποστηρίζουν ότι καλό θα ήταν να αποσαφηνίσει περαιτέρω η Επιτροπή ορισµένες από τις βασικές έννοιες που διέπουν τους κανόνες αυτούς. Τούτο αφορά, παραδείγµατος χάρη, τις έννοιες της οικονοµικής δραστηριότητας στο πλαίσιο των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, το ερώτηµα ποιες υπηρεσίες µπορούν πραγµατικά να θεωρηθούν ΥΓΟΣ, την ανάγκη επηρεασµού του εµπορίου µεταξύ κρατών µελών, καθώς και τους όρους που επέβαλε το ∆ικαστήριο στην απόφαση Altmark.

Τέλος, οι ενδιαφερόµενοι εκφράζουν συχνά την άποψη ότι θα πρέπει ενδεχοµένως να ενισχυθεί η συνέργεια ανάµεσα στους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και τους κανόνες για τις δηµόσιες συµβάσεις.