Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Zizurkil Goia
Elbarrena
La villa de Zizurkil se encuentra en la cuencadel río Oria, a aproximadamente 20 kilómetrosal sur de Donostia y en ella vivenaproximadamente 3.000 personas.
El municipio se extiende sobre una superficiede 15km2 y se encuentra dividido en dos
núcleos. El principal tienecarácter rural y se sitúaentorno a la iglesia de SanMillán: Zizurkil Goia; y elbarr io más poblado,Elbarrena, se asienta en lamargen izquierda del ríoOria, en un valle con unafuerte influencia industrial.
Zizurkil herria Oria ibaiaren arroan dago,Donostiatik 20 bat kilometrora hegoalderantzeta bertan 3.000 pertsona inguru bizi da.
Udalerriak 15 km2-ko azalera du eta bigunetan banatzen da. Nagusiak landa izaeradu eta Sanmillan elizaren inguruan dago:Zizurkil Goia. Bestea, Elbarrena auzoa,bailarako industrializazioakeragindako Oria ibaiarenezker ertzean kokatzen daeta herritar gehienak bertanbizi dira.
Andre Maria Eliza
La industria metalúrgica, la elaboración de bebidas y lafabricación de papel imprimen su carácter industrial aElbarrena, donde la vida bulle en torno a sus variadoscomercios, bares y restaurantes. El lugar de encuentro ycelebraciones es la plaza Joxe Arregi, donde se ubica lacasa de cultura Atxulondo. Allí se encuentra la modernaiglesia de Nuestra Señora de Arantzazu, construida en1957 y decorada en su interior por el padre franciscanoAlvarez de Eulate.
E l b a r r e n a a u z o a n ,metalurgia, edari etapapergintzan dihardutenenpresak dira nagusi etakomertzio, taberna etaja te t xe desbe rd ineninguruan mugitzen diraber tako bizi lagunak.Herr iko b i lgune e taekitaldiak ospatzeko lekuaJoxe Arregi plaza da;bertan Atxulondo KulturEtxea dago. Inguruan1957an e ra i k i zenArantzazuko Andre Mariaeliza modernoa dago,frantziskotarra zen Alvarezde Eulate Aitak barrutikdekoratua. Zubimusu
Sanmillan Eliza
Ondoan, tamaina handiko platano bat ezaugarri nagusiduen plaza aurkituko dugu, Pedro Mari Otaño plaza,hain zuzen ere. XIX. mendearen erdi aldera herrianjaiotako bertsolariaren omenez jarritako izena du etaherritar ospetsu honen bustoa ikus daiteke bertan.
Udalerriko eraikuntzarik garrantzitsuena ere inguruhorretan dago: Sanmillan Dorretxea. Erdi Arokoezaugarriak dituen etxe hau XVI. mendean izena emanzion markesarena izan zen.
Udaletxea XVIII. mendeko oinplano karratuko eraikinada, euskal arkitektura klasikoaren estiloan, harlanduzegina. Atarian erdi-puntuko hiru arku ditu eta haiengainean, 12 kanoi erakusten dituen armarria.
Junto a esta iglesia se encuentra laplaza Pedro María Otaño, identificablepor el plátano que se encuentra en elcentro y el busto del bertsolari demediados del siglo XIX.
El edificio de mayor interés en elmunicipio también se encuentra en esteentorno: la casa-torre de San Millán.El palacio guarda rasgos del medioevoy debe su nombre a un marqués quela habitó en el siglo XVI.
El ayuntamiento se edificó en el sigloXVIII, sobre planta cuadrada y al estiloclásico vasco, en sillería. En su entradatiene tres arcos de media punta, ysobre ellos un escudo con 12 cañones.
Subiendo hacia Zizurkil Goia vamosabandonando la aglomeración urbanísticapara dar paso a un paisaje rural. Decamino podemos contemplar la ermita deSan Miguel arcángel y al fondo, ya en elcasco, la iglesia de San Millán, de estilobarroco y con poca ornamentación. Ensu fachada destacan las ventanas ojivalesy la torre, y en el interior la bóveda decrucería y el retablo mayor.
Zizurkil Gorako bidea hartu etasegi tuan ohar tuko gara hir i -aglomerazioa atzean uzten ari garelaeta landa izaerako paisaia bateanbarneratzera goazela. Bidean, DoneMikel Goiangeruaren ermita ikusikodugu eta aurrerago, herrigunean,Sanmillan eliza, ezaugarri barrokoaketa apaindura gutxikoa. Fatxadannabarmentzekoak dira ogiba-leihoaketa dorrea, eta barrualdean gurutze-gangak eta erretaula nagusia.
Udaletxea
Froga harria
AIA
ADUNA
ASTEASU
ANDOAIN
Zizurkil Goia
Elbarrena
ZIZURKIL
Ziortza
Ezkeltzu
Atxulondo
Zarateko benta
Zarateko bentatrikuharria
Arizkurutzeta
Iruterdi
Andrezketa
Odolkierraga
Andolako borda
Abeletxe
Zizurkilen barrena baditugu ibilbide homologatu etaseinaleztatuak:Por el municipio de Zizurkil discurren varios itinerarios homologadosy señalizados:
GR 34
PR - Gi 117
SL - Gi 25
SL - Gi 26
SL - Gi 27
Transhumantzia bidea: DonostiatikArantzazura 80 km. Udalerrian ZiortzatikZarateko bentara. Camino de transhumancia:de Donostia a Arantzazu 80 km y dentro delmunicipio de Ziortza a la venta de Zárate
Zarateko ibilbideaRecorrido de Zárate
Zizurkilgo baserriakCaseríos de Zizurkil
Mendiko larreakPastos de montaña
Atxulondoko burdinolaFerrería de Atxulondo
*Azken hiru hauek errazak dira, aldapa gutxikoak eta familia osoarekinegiteko oso aproposak. Herriaren inguruak ezagutzeko aukera ezin hobeaeskaintzen dute.
*Estos tres últimos son itinerarios sencillos, de poca pendiente y muy apropiados pararealizar en familia. Ofrecen una magnifica oportunidad para conocer el entorno.
[3,4 km]
[12,5 km]
[3,4 km]
[2,6 km]
[4 km]
Abeletxen hasten den ibilbide zirkular honekbertako baserri esanguratsuenak erakusten ditu.Nahi izanez gero PR-Gi 117 ibilbidearen zatibaten alternatiba bezala erabil daiteke. Aldapahandienak ez du 120 metroko desnibelagainditzen.
Este itinerario circular que comienza en Abeletxemuestra los caseríos más significativos de la zona.Además se puede utilizar como alternativa a un tramodel sendero PR-Gi 117. Su mayor pendiente no superalos 120 metros de desnivel.
Abeletxe
A i e r o l a e r r e k a
An
t z
u b i e t a e r r e k a
A l t x u r r i a
ga
z pi k
oe
r r ek
a
G a l a r d i e r r e k a
Urgurutz
Iruerreketa
Altxurriaga Iturritxulo
San Migel soroa
Floreaga
Igola
Aldariaga
Galardi
Zarategibel
Altxurriagaburu
Bordaldea
Ormazarreta
Gorostibarrena
Komuntxulo
Urriztibasoa
Erleta
Saskarate
Arkaitzondo
Haize leku
Saskarateburu
Artxulo
Abaro
Urritzabasogaña
Igolazabalgo borda
Bulanoazpia
La
rr
az
ko
er
re
ka
Ur
gu
ru
tz
ek
oe
rr
ek
a
E r r e k a i l l u n
Txurruzar
Lanberri
Aitzon
do
Basaburueta
LarrumesagastiBasomotxa
Apalasagasti
harkaitza
Almitxuri
Ajola
Mulloill
Kapeluko tontorra(Bulanoko txurrua)
Gara
ment
xaba
l ald
ea
Txur
rume
ndi
Sarobeko borda
Pagadiko iturria
Iturtxo
Larr
azko
bor
dald
ea
Bulanoko borda
Lanberriko borda
Ariztitxoko
Ar
tzu
lo
er
re
ka
Antonbarruti
Intsustasoro
Opin maldaMandaska
Ameztia
Santa iturriaXaxarro
Larrazko borda
Elordi
Otadigain
Bulanoberri
• 454.7
Bulano
• 411.1
• 363.4
Bulanomendi• 469.8
• 426.1
• 387.4
• 399.2
ASTEASU
ADUNA
573.000572.000
4.784.000
4.785.000
4.786.000
4.787.000
E
D
C
1 2
GR 34
ADUNA
ADUNA
Aduna
ZIZURKIL Plaza
ASTEASU
Andolako borda
AbeletxeAndrezketa
Odolkierraga
1975. urtean eraiki zen tramankulu honekganadua geldiarazteko eta ferratu edozauriak sendatzeko balio du. Zurezko posteeta larruzko zingilak erabiliz animaliaaltxatzea lortzen da eta modu erosoan ferrazaharrak kendu, apatxak garbitu eta nibelatueta ferra berriak iltzatzeko aukera ematendu.
Fue construido en 1975 y se utiliza para inmovilizarel ganado y poder colocarle las herraduras ocurarles heridas. Mediante postes de madera ycinchas de cuero se consigue elevar al animalpara cómodamente poder quitarle las antiguasherraduras, limpiar y nivelar sus pezuñas, y clavarlelas nuevas.
ANDOLAKO KAROBIALA CALERA DE ANDOLA
Kare harria azaleratzen den zonalde batetik gertu etaterrenoaren aldapa aprobetxatuz harri-hormak dituzten labeakeraikitzen ziren, arroka 900 eta 1000 gradu tartean erre etakarea lortzeko. Produktu hau baratza eta soroetan lurrakneutralizatzeko, izurriteak akabatzeko eta lurrak harrotzekoerabiltzen da. Baita kareorea egiteko, baserritako hormakmargotzeko eta desinfektatzeko ere...
Cerca de un afloramiento de caliza y aprovechando la pendiente delterreno se construían estos hornos de mampostería que sirven paraquemar la roca entre 900 y 1000 grados y conseguir la cal. Esteproducto se utiliza en los campos para neutralizar los suelos, matarplagas y hacerlos mas esponjosos. Igualmente sirve para elaborarargamasas, pintar las paredes de caseríos y desinfectar.
Baserri honen oinplano angeluzuzenak504 m2 ditu eta bi isurkiko estalkia du.Bisolairu eta ganbara ditu. Izkinak eta leihoenmarkoak harlanduzkoak dira etagainontzekoa harri-hormez egina.
Ganbararen kanpoaldean egurrezkoarmazoia ikusten da. Sarrerak ateburuaerakusten du, bi arkuz osatutako arkupeeder bat eta erdi-puntuko hiru leihoklaguntzen dute.
Este caserío es de planta rectangular de 504 m2 y cubierta a dos aguas. Presenta una altura de dos plantas y desván.Los muros son de mampostería con los esquinales y marcos de ventanas en sillería. En el exterior del desván se apreciaun entramado de madera. La entrada es dintelada y conserva un hermoso porche con dos grandes arcos y tresventanas de arco de medio punto.
Udalerriaren goi lurraldetatik igarotzen den ibilbide honek eskaintzendituen interes nagusienak paisaia eta mendiko larreak dira. Osoerraza, motza eta zirkularra da eta Usurbiltik datorren GR 34ibilbidearen zati txiki baten alternatiba bezala erabil daiteke.
Este itinerario que transcurre por las tierras altas del municipio tiene interéssobre todo por sus panorámicas y pastos de montaña. Es muy sencillo, cortoy circular se puede utilizar como alternativa a un tramo reducido de la GR34 que viene de Usurbil.
Zizurkil
ASTEASU
Azarola
AIA
Ganaduarentzako manga
Ezkeltzuko elurzuloa
Sarobeharria
ADUNA
USURBIL
Ezkeltzu
Mendian bazkatzen ari den azienda biltzekoinstalakuntza bat aurkituko duzu Ezkeltzuraigo aurretik. Erabilera desberdinak ditu:abereak banantzea, markatzeko eta osasuntratamenduak emateko eustea edota kamioiansartzeko lekuz aldatzea.
Antes se comenzar la subida a Ezkeltzu encontrarásuna sólida instalación utilizada para reunir el ganadoque allí se encuentra pastando, con diversos fines:apartar el ganado, sujetar al ganado para su marcajeo tratamiento sanitario o cargar el ganado al camiónpara su posterior traslado.
Mendiko pista honetatik zoazela OriotikGetariarainoko kostaldearen panoramikaederra ikusteko aukera izango duzu etaitsasoko urdinak mendi maldako udaberrikoberdea edo udazkeneko marroixkekin egitenduen kontrasteaz disfrutatu ahal izango duzu.Tartean, nahiz herrien estruktura trinkoetannahiz baserri isolatuetan, paisaian gure eraginanabarmentzen dela konturatuko zara.
Cuando vayas caminando por la pista podráscontemplar una hermosa panorámica de la costaguipuzcoana, desde Orio hasta Getaria y disfrutarlos contrastes del azul del mar con los verdesprimaverales o pardos del otoño. Entre tanto, desdelos compactos pueblos hasta los caseríosdesperdigados resalta nuestra influencia en el paisaje.
Eskeltzuko gainetik gertuko inguruak miatzen badituzu,harri horma zirkular eta sakon bat aurkituko duzu;elurzulo bat da. Lurrazpiko biltegi honetan ingurukoelurra sartzen zuten eta zapaldu egiten zuten izotzbihurtu arte. Gero gurdietan kargatu eta Donostiaraeramaten zuten izozkiak egiteko.
Si exploras los alrededores de la cima del monte Ezkeltzu,encontrarás una pared de piedra subterránea y circular; setrata de un nevero. En este almacén profundo introducían lanieve que se acumulaba alrededor y la aplastaban hastaconvertirla en hielo. Luego la cargaban en carros quetransportaban a Donostia para elaborar helados.
Inguru hauetan nagusi basoa zenean, abeltzainek larre zirkular batzuk eratzenzituzten ganaduaren aprobetxamendurako, herri-lurretan batik bat. Lur eremuhauek mugatzeko erdian harri bat jartzen zuten zutik eta bere azpian lurperatutaerrautsak, hortik izena: “Haustarria”. Honen gainean, puntu kardinaletarabegira, 4 edo 8 punta zituen izarra grabatzen zuten. Seinale hauek jarraituzlur eremu hauen periferiako mugarriak aurkitzen ziren.
Sarobe honetaz dugun aurreneko datu idatzia XIII. mendekoa da eta garaihorretan Orreagako Santa Maria Ospitalarena k zirela adierazten digu; bainaoraindik sarobeen jatorria denboran galtzen den misterioa da.
Cuando en estas tierras dominaba el bosque, los pastores provocaban claros circularespara el aprovechamiento del ganado, principalmente en terrenos comunales. Para limitarloscolocaban una piedra en el centro bajo la que enterraban cenizas: “la piedra cenizal”,y sobre ella grababan una estrella de 4 u 8 puntas dirigidas a los puntos cardinales.Siguiendo estas señales se encontraban los mojones de la periferia que marcaban el límitede estos terrenos.
El primer dato escrito sobre estos seles es del sigloXIII y demuestran que eran propiedad del HospitalSanta María de Roncesvalles; pero todavía el origende los Seles es un misterio que se pierde en eltiempo.
AIA
Azarola
Arizkurutzetako gaina
Atxulondo
ADUNA
USURBIL
ANDOAIN
SL-Gi 27
Zaratekobenta-trikuharria
Burdinola honen lehen aipamena 1470 urtekoa da. Jabetza Zizurkilgo udalarena izanzen beti eta burdinolarekin batera errota, etxea eta inguruko lur sailak jartzen zituenerrentan baso aberats hauek ustiatzeko. 1625 urtean egoera kaxkarrean zegoenezinork ez zuen hartu eta burdina ekoizteari utzi zion. Egun, eraikinen aztarnategiaeta ur saltoa ikus daitezke leku misteriotsu eta eder honetan.
La primera cita que existe sobre esta ferrería se remonta a 1470. Siempre fuepropiedad del ayuntamiento de Zizurkil y junto con el molino y el caseríocontiguos, se ponía en alquiler para que alguien pudiera explotar los ricosbosques del lugar. En 1625 como se encontraba en pésimas condicionesnadie quiso cogerlo en renta y dejó de producir hierro. Hoy, en estebello y misterioso lugar podemos contemplar los restos de lasconstrucciones y el salto de agua.
Ibilbide honek Atxulondo-Abaloz natur-guneaezagutzeko aukera ematen du eta Atxulondokoburdinolaren aztarnategian amaitzen da. HasieranPR-Gi 117 eta GR 34 ibilbideekin bat egiten duhainbat zatietan.
Este recorrido te acercará a la zona natural deAtxulondo-Abaloz, llevándote hasta los restos dela ferrería de Atxulondo. Al comienzo coincidecon tramos de la PR-Gi 117 y GR 34.
Andatza eta Belkoain-Garate arteko bailara estuan,udalerriaren ipar-ekian, Abalozeko erreka aurkitzen dugu,ertzetan haltzadi ederra duen erreka. Aldapa zorrotzakhariztiak hartzen ditu eta tartean urkien enbor zuriaknabarmentzen dira. Gurbitzak ere oso ikusgarriak diraberaien fruitu gorriekin, hauek lur harritsuetan eta hegoalderabegira agertzen dira. Hemen, oraindik, bisoi europarra etabeste zenbait animalia bizi da gizakiarekin inolako harremanikizan gabe.
En una parte del encajado valle entre Andatza y Belkoain-Garate, al noreste del municipio, encontramos la escondidaregata de Abaloz en cuyos márgenes se instala una hermosaaliseda. El bosque de roble pedunculado se adueña de lasfuertes pendientes en la que resaltan los blancos troncos delos abundantes abedules. El madroño destaca con sus rojasbayas en los lugares más rocosos y expuestos al sol. Aquíaún vive el visón europeo y otros muchos animales disfrutandode la casi total ausencia humana.
Brontze garaiko harrizko monumentu hau 1954.urtean aurkitu zuten. Bertan inguru hauetakoaurreneko biztanleren baten gorpuzkiak gordekozituzten zeremoni baten ondoren, orain dela2.000 urte baino gehiago.
Este pétreo monumento encontrado en el año 1954pertenece a la Edad del Bronce. En él guardarían losrestos de algún habitante de estos lares tras ofrecerleuna ceremonia hace más de 2.000 años.
El bertsolari Pedro Mari Otaño (1857) nacido enel caserío Errekalde de Zizurkil, provenía de unafamilia en la que versos y coplas no les eranextraños: su abuelo, abuela y sobre todo su tíoJoxe Bernardo, fueron conocidos bertsolaris. Elsobrenombre de “katarro” revela que su gargantano era su fuerte, por lo que destacó más en losversos escritos que en los improvisados. Era unapersona instruida, conocedora de la lengua ypreocupada por el euskara y Euskal Herria.
Aunque cortemos por la mitadLa tela de las siete hermanas,Y dejemos tres bestidosA un lado y cuatro a otro,Y aunque separemos con tijerasCada parte de su lado, Siempre se podrá ver que lasSiete se visten de la misma tela.
Teodoro Hernandorena nació en 1898también en esta villa y aunque dentistade profesión dedicó grandes esfuerzos
al bertsolarismo, presentando en sociedaduna actividad considerada anteriormente
más propia de taberna que demanifestación cultural.
Pedro Maria Otaño
Pedro Maria Otaño bertsolaria (1857)Zizurkilgo Errekalde baserrian jaio zen.Bertsoak eta koplak arrotzak ez ziren sendianzuen jatorria: aitona, amona eta batik batosaba Joxe Bernardo, bertsolari ezagunakizan ziren. “Katarro” izengoitiak bere eztarrianolakoa zen esaten du; horregatik bertsoidatzitan nabarmendu zen. Pertsona eskolatuazen, hizkuntzaren ezagutza handia zuen etaeuskara eta Euskal Herriaz kezkatua.
Zazpi aizparen gai dan oialaEbakirikan erditik,Alde batera iru soñekoUtzirikan, lau besterik,Goraiziakin bereizi arrenBakoitza bere aldetik,Ezagutzen da jantzi diralazazpiak oial batetik.
Teodoro Hernandorena 1898anjaio zen herri honetan eta, nahizlanbidez dentista izan, bertsomunduan lan handia eginzuen. Bertsolaritza,ordura arte, taberneilo tu tako agerpenmodura zegoen onartua,eta kul tur adierazpenmodura aurkeztea lortu zuen.
Militares, bertsolaris ybertsozales componenpar te del elenco depersonajes destacados deZizurkil.
Oquendo y San Millánfueron dos familias insignes
que unieron sus títulos en 1646. Miguel deOquendo, esposado con Teresa de San Millan yOquendo, fue general de la Escuadra delCantábrico hasta la pérdida de su flota en Cádizen 1663. Entonces preparó otra armada y buscómaterial en la ferrería de Atxulondo. El matrimoniofundó también el convento de las Brígidas deLasarte, donde fueron enterrados a su muerte. Elhijo de ambos, Miguel de Oquendo y San Millánheredó el título de Marques de San Millán peroal morir sin descendencia el apellido paterno sefue perdiendo.
Zizurkilen nabarmendudai tezkeen per tsonenzerrendan mi l i tar rak,bertsolariak eta bertsozaleakdaude.
Okendo eta Sanmillan sonahandiko bi familia izan zireneta 1646an beraien tituluaklotu zituzten. OkendokoMigel, Teresa Sanmillanekinezkondua, Kantauriko Eskuadrako jeneralaizan zen, 1663an Cadizen bere ontziakgaldu zituen arte. Orduan beste armada batprestatu zuen Atxulondoko burdinolakomaterialez baliatuz. Senar-emazteek LasartekoBrigiten komentua eraiki zuten eta hiltzeanhan lurperatu zituzten. Beraien semeak, MigelOkendo Sanmillanek, Sanmillango Markestitulua heredatu zuen; baina ondorengorikez zuen eta aitaren abizena galdu egin zenpixkanaka.
San Telmo Museoko argazkia
JATETXEAKRESTAURANTES
Abeletxe ....................................943 693983Atxulondo ..................................943 694490Beibategi ....................................943 693896Elizondo .....................................943 691893Egarri .........................................943 696257Olentzo zahar .............................943 693444Plaza Etxeberri ............................943 691936
OSTATUAKHOSTALES
Elizondo ....................................943 691893
ATERPETXEAKALBERGUES
Abeletxe ....................................943 693983
NEKAZALTURISMOAKALOJAMIENTOS RURALES
Goizaldi ....................................943 692782Nekola .......................................943 692051Ziasoro ......................................943 693143
Jasokundeko Ama Birjinaren Jaiak: abuztuak 15Fiestas de Nuestra Señora de la Asunción: 15 de Agosto
Arantzazuko Andre Mariaren Jaiak: irailak 9Fiestas de Nuestra Señora de Arantzazu: 9 de septiembre
Zizurkilgo Azoka Berezia: urriko hirugarren igandeaFeria especial de Zizurkil: tercer domingo de octubre
Maiatza SaltsanMaiatza saltsan
Sanmillan eguna: azaroak 12Día de San Millán: 12 de noviembre