Elektrik Direnç Kaynağı

T.C.

MLL ETM BAKANLII

METAL TEKNOLOJS

ELEKTRK DREN KAYNAI 521MMI059

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SAC PARALARIN DREN KAYNAINI YAPMA ..................................................... 3

1.1. Elektrik Diren Kayna ............................................................................................... 3 1.2. Elektrik Diren Kaynann Tanm .............................................................................. 5

1.2.1. Endstrideki Yeri ve nemi .................................................................................. 5 1.2.2. Kaynak Prosedr artnamesi (WSP ve WPQR) .................................................... 7

1.3. Elektrik Diren Kayna eitleri ............................................................................... 14 1.3.1. Nokta (Punta) Diren Kayna Yntemi ............................................................. 14 1.3.2. Diki Diren Kayna Yntemi ........................................................................... 24

1.4. Sac Paralarn Nokta (Punta) Kayna le Kaynatlmas ............................................ 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 37 2. YUVARLAK VE KARE KESTL MALZEMELERN DREN KAYNAINI YAPMA .. 37

2.1. Diren Aln Kayna Yntemi .................................................................................... 37 2.1.1. Diren Aln Kayna eitleri ............................................................................. 38 2.1.2. Diren Aln Kaynann Kullanld Alanlar ..................................................... 42

2.2. Diren Kayna le Kaynatlan Malzemeler ............................................................... 42 2.3. Farkl Kesitli Malzemelerin (Yuvarlak, Kare) Diren Kayna .................................. 43 2.4. Farkl Kalnlktaki Saclarn Elektrik Diren Kayna le Birletirilmesi .................... 44 2.5. Diren Kaynaklarnda Is Balansnn Ayarlanmas ..................................................... 44 2.6. Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlarn Genel Kullanm Alanlar ...................... 46 2.7. Elektrik Diren Kaynanda Gvenlii ................................................................... 46

2.7.1. Elektrikle lgili Olas Tehlikeler ve nleme Yollar ........................................... 46 2.7.2. Yanklarla lgili Tehlikeler ve nleme Yollar .................................................... 48 2.7.3. Kesilme, Ezilme Sonucunda Yaralanmalar ve nleme Yollar........................... 49 2.7.4. Scak Metal Sramas le Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar .................. 50 2.7.5. Zehirlenmeyle Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar .................................... 50

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 58

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 60 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 63 KAYNAKA ......................................................................................................................... 64

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR KOD 521MMI059

ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK

Kaynak / Kaynaklk, Metal Doramacl / Metal Dorama, elik Yaplandrmacl / elik Konstrksiyon

MODLN ADI Elektrik Diren Kayna

MODLN TANIMI Elektrik diren kaynak yntemine ait bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.

SRE 40/16

N KOUL

YETERLK Farkl kesit ve kalnlktaki malzemelerin diren kaynan yapmak

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda elektrik diren kayna ile malzemelerin kaynan yapabileceksiniz.

Amalar 1. Yzeyleri temizlenmi paralar elektrotlar arasna

yerletirip sktrarak sac paralarn diren kaynan yapabileceksiniz.

2. Yzeyleri temizlenmi paralar elektrotlar arasna yerletirip sktrarak yuvarlak ve kare kesitli malzemelerin diren kaynan yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Kaynak atlyesi, snf, iletme, internet ortam Donanm: Nokta kaynak makinesi, tel fra, zmpara, farkl trde, kalnlkta ve kesitte malzemeler

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

Metaller binlerce yldan beri kullanlmaktadr. Bu nedenle zanaatkrlar gemiten gnmze malzeme birletirme yntemlerini srekli aratrmlardr. Gnmzde pek ok metal birletirme yntemi vardr. Bugnk aratrma konusu ise uygun birletirme yntemlerinin hangileri olduudur. Kaynakla birletirme bu yntemlerden biridir.

Gnlk yaantmzda ince metallerden retilmi pek ok rn kullanmaktayz. Farkl kalnlkta, farkl metallerin balantlarnn hzl bir ekilde ve en az deformasyonla gerekletirilmesi iin uygulanabilecek kaynak yntemlerinden biri de elektrik diren kaynadr.

Kaynak teknolojisi gnmzde srekli gelien ve kendini yenileyen bir sektrdr. Kaynak tekniindeki bu hzl geliim, zellikle savunma ve uzay teknolojilerinin gelitirilmesindeki beklentilerin bir sonucu olarak ortaya kmtr. Kaynak teknolojileri, niversite ve meslek okullarndaki metal, makine ve metalurji dallarndaki retim programlarnda yerini almtr.

Hazrlanan bu modlle kaynak teknolojisi iinde yer alan elektrik diren kaynak yntemini renecek, eitlerini bileceksiniz. Uygun koullar salandnda farkl kesit ve kalnlktaki malzemelerin yine farkl trdeki malzemelerle kaynan yapabileceksiniz.

GR

3

RENME FAALYET-1

Yzeyleri temizlenmi paralar elektrotlar arasna yerletirip sktrarak sac paralarn diren kaynan yapabileceksiniz.

evrenizde metal sac kullanlarak yaplm eyalarn kaynakl birletirmelerini

inceleyiniz.

Topladnz bilgileri rapor haline getirerek snfta arkadalarnzla tartnz.

1. SAC PARALARIN DREN KAYNAINI YAPMA

1.1. Elektrik Diren Kayna

Diren kayna, i paralarndan geen elektrik akmna kar i paralarnn gsterdii direnten salanan s ve ayn zamanda basn uygulanmasyla gerekletirilen bir kaynak yntemidir.

Malzemeden geen elektrik akmnn meydana getirdii snn dnda herhangi bir s uygulanmamaktadr. Is, kaynak edilecek ksmlarda meydana gelir ve basn kaynak makinesindeki elektrotlar veya eneler araclyla uygulanr. Elektrik diren kayna iin gerekli alak gerilim ve yksek akm iddetindeki elektrik gc, kaynak transformatrlerinden salanr. Basn ise hidrolik veya mekanik donanmlarla temin edilir.

Resim 1.1: parasnn elektrotlar arasnda duruu ve ayn parann kaynak sonras

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA

5

1.2. Elektrik Diren Kaynann Tanm

Elektrik akm yoluyla bir iletkende elektron hareketi olutuunda iletken bu elektronlarn gemesine kar zorluk, bir bakma diren gsterir. letkenin gsterdii diren, iletkende elektron saysyla balantl olarak ortaya bir s enerjisi kmasna neden olur. Ortaya kan s, uygun donanmlar ile birok kaynakl birletirme ileminde kullanlmaktadr.

1.2.1. Endstrideki Yeri ve nemi

Diren kaynann ne olduuna gemeden nce, elektrik akmn bir elektron hareketi olduu bir kez daha hatrlanmaldr. Bunlardan biri diren kayna olarak anlan uygulamadr.

A. paralarnn konumu B. Elektrotlarn yaklatrlmas C. paralarnn tutulmas

D. Elektrotlardan enerji verilmesi E. Is olumas F. Elektrotlara bask uygulanmas

Resim 1.2: Diren kayna uygulama aamalar

Elektrik akm, elektrik ark kaynak ynteminde olduu gibi diren kaynaklarnda da uygun kaynak akmna evrilir. Bunun nedenlerini bir kez daha tekrarlamak gerekirse:

ebeke gerilimi olan 220 ya da 380 volt kaynak ilemi iin ok yksektir. Bu gerilimin direkt olarak kaynak ileminde kullanlmas ldrc etkisi

nedeniyle tehlikelidir.

Bu gerilim ile kaynak ark oluturulduu takdirde elektrot ucundan i parasna elektron geileri srasnda patlamalar ve etrafa metal sramalarnn tehlikeli bir biimde artmas olarak sralamak mmkndr.

Metaller, cinslerine gre farkllk gstermelerine ramen iyi birer iletkendirler. Byle olunca diren makinelerinde retilen akmn zerlerinden geirilmesiyle scaklklarnda nemli deiiklikler oluturulmas mmkndr.

6

Ortaya kan scaklk deiiklikleri metalin ergimesine olanak tanr ancak meydana getirilen s, kaynakl bir birletirme ortamnn ortaya karlmas iin yeterli deildir nk ergiyik durumdaki metalik zelliklere sahip iki parann birlemesi iin eriyiklerinin i ie gemesi arttr. Bu nedenle s ile birlikte basn uygulanmas gerei de vardr. Hem snn hem de basncn oluturulmasnda etkin olarak elektrotlardan yararlanlr fakat diren kaynann en nemli paralarndan biri olan elektrotlar, elektrik ark kaynanda olduu gibi eriyerek kaynak metalini oluturmaz. Grevleri, kaynak alanna s oluumunu salayan kaynak akmn ve baka donanmlar ile ortaya karlan basnc iletmekle snrlandrlmtr.

izim 1.1: Nokta kaynak donanm

Diren kaynayla ilgili bu genel bilgiler dorultusunda tanm u ekildedir: Basn ve kaynak akm yardmyla oluturulan kaynakl birletirme, diren kayna

olarak tanmlanr.

Tanmdan esinlenerek diren kaynann elektrik akmndan ve basntan faydalanmak suretiyle bir kaynakl birletirme olduu sonucuna varmak mmkndr. Diren kayna aama gerekletirilerek uygulanr.

Sktrma Akm uygulama Basn

Basn ve akm temel aldnz takdirde, bunlara dokunmadan donanmlarnda deiiklikler yoluna giderek diren kaynann eitlenmesi olanana kavuursunuz. Zaten diren kaynann eitleri olarak karmza kan nokta, aln ve diki kaynak uygulamalar, ayn prensipten yola klarak deiik amalara hizmet etmek gayesiyle gelitirilmi kaynaklardr.

7

A. Diki B. Nokta C. Aln kayna

Resim 1.3: Diren kayna uygulama eitleri

1.2.2. Kaynak Prosedr artnamesi (WSP ve WPQR)

Kaynak Yntemi artnamesi (WPS) ve malat Kaynak Yntem artnamesi (WPQR) tm kaynak endstrisini ilgilendiren temel dokmanlardandr.

Kaynak yeterlilii zorunlu deikenlere dayanr. Her zorunlu deiken iin bir yeterlilik aral belirlenmitir. Eer kaynak yeterlilik aralnn dnda kaynak yapmak zorunda kalrsa yeni bir yeterlilik testi gerektirir. Zorunlu deikenler unlardr:

Kaynak yntemi malat tipi (levha ve boru) Kaynak tipi (aln ve ke) Malzeme grubu Kaynak sarf malzemesi Boyut (malzeme kalnl ve boru d ap) Kaynak pozisyonu Kaynak detay (altlk, tek tarafl kaynak, ift tarafl kaynak, tek paso, ok paso,

sol tarafa doru kaynak, sa tarafa doru kaynak)

Kaynak Yntemi artnamesi (WPS) ve malat Kaynak Yntem artnamesi (WPQR), iletmelerin kaynak kalitelerini belirlemek ve belgelemek iin kullanlmaktadr. Kaynak, istenilen kaynak zelliklerini elde edebilmek iin nceden test edilmi parametreleri gz nnde bulundurur. Kayna gerekletirmede bu artnamelerde belirtilen bilgilerden faydalanmak zorundadr.

letmelerde yaplacak kaynak, test ortamlarnda deerlendirilir ve uygunluk derecesi belirlenir. Uygun onay alan kaynak yaplrken kullanlan parametreler kayt altna alnr. Bundan sonraki her uygulamada kaynakdan, ayn parametreleri uygulamas beklenir. e yeni balayan kaynaklarn iletmelerde bu kurallara uyarak kaynak yapmas beklenir. Test merkezlerinden alnan uygunluk onayndan sonra iletmeler kaynak artlarn belgeleyen artnameler hazrlar. Bu belgeler ihale ve benzeri sipari alma ilemlerinde de kullanlabilmektedir.

8

Kaynak Yntemi artnamesi (WPS) EN ISO 15609-1:2004

Kaynak yntem artnamesi no : Balant ve kaynak tipi :

malat WPQR no : Geerli kalnlk aral :

Malzeme standard ve kalitesi : Geerli boru d ap aral :

Malzeme grubu (CR ISO

Kaynak az hazrlama metodu : 15608e gre) :

Kaynak yntemi Sabitleme metodu :

(EN ISO 4063e gre) :

Kaynak dolgu malzemesi

Kaynak pozisyonu

tanm ve reticisi : (EN ISO 6947e gre) :

Balant tasarm ve boyutlar (Ske) Kaynak paso sras (Ske)

Kaynak ayrntlar

Paso Kaynak yntemi

Dolgu

malzemesi

ls

Akm [A]

Voltaj

[V] Akm tipi

/

kutuplama

Besleme

teli

hz

lerleme hz

mm/dak.

Is girdisi

kj/mm

Gaz / Toz gsterimi - Koruma : Min. n stma scakl veya kaynak esnasndan - Altlk : i paras en dk scakl : Gaz ak hz - Koruma : - Altlk : Dolgu malzemesi ls : Maksimum (eer gerekli ise minimum) pasolar aras scaklk: Dolgu malzemesinin kurutulmas : Korunacak n stma scakl : Altlk malzeme tipi ve ls : Art stma scaklk aral :

9

Arka taraf oluk ama metodu : Min. bekleme zaman : Oluk ekli ve derinlii : Kaynak sonras sl ilem : Maksimum genlik, frekans ve Maksimum kaynak genilii (el kayna iin) : toplam sre (mekanize ve otomatik kaynaklar iin) : Nozul ap : Tel elektrod says : Temas tp / i paras mesafesi : Metal transfer tipi : malat (ad, imza, tarih)

Tablo 1.1: Kaynak yntemi artnamesi (WPS)

malat Kaynak Yntem artnamesi EN ISO 15609-2:2004

malatnn kaynak artnamesi : Referans no. : Hazrlama ve temizleme metodu: WPQR no. : Ana malzeme standard: malat : Ana malzeme grubu: Kaynak yntemi : Malzeme kalnl (mm) : Balant tipi : Boru d ap (mm) : Kaynak hazrl * : Kaynak pozisyonu:

Balant tasarm Kaynak sras

Kaynak ayrntlar Paso Yntem Kaynak

teknii Kaynak bilgileri Kaynak sarf

malzemesi

Nozul

ls Gaz

tipi

O2

basnc Alev

tipi

Gsterimi

ls

10

Kaynak sonras sl ilem :

Zaman, scaklk, metod :

Istma ve soutma oran * :

malat Ad, Tarih ve mza

* Gerektiinde

Tablo 1.2: malat kaynak yntem artnamesi

KAYNAKI SERTFKASI WELDERS QALIFICATION TEST CERTIFICATE

EN 287-1 : Tanmlama : EN 287-1 141 P BW 8 S t8.0 PF bs Snav yapan kii veya kurum: Examiner or Test Body Designation WPS-Referans : AR-WPS-01 WPS-Reference Kaynak Ad :Volkan BNC Fotoraf Welders Name (Gerekiyorsa) Kimlik Belgesi Tr : Nfus Czdan Photograph Identification (If required) Kaynak Markas : Welders Stamp Doum Tarihi ve Yeri : 04.09.1971 Tercan/ERZNCAN Date and place of Birth veren :MEB Employer

Mesleki Bilgi : Baarl / Snav Yaplmad - Job Knowledge : Acceptable / Not Tested

Test paras / Test Piece Geerlilik Alan / Range of Qualification

Kaynak yntemi Welding prosess

rn tipi (levha veya boru) Product Type (Plate or pipe)

Kaynak tipi

Tipe of wild

Malzeme grubu

Material group

Dolgu malzemesi

Welding consumable(Designation)

Koruyucu Gaz

Shielding Gas

Yardmc Malz.(Altlk Gaz v.b.) Auxiliaries(e.g. Backing gas)

Malzeme kalnl (mm) Meterial thickness (mm)

Boru d ap (mm) Outside pipe diameter (mm)

Kaynak pozisyonu

Welding pozition

Kaynak detay Weld Details

141

P

BW

8

S

EN 439 11

--------

t 8.0

--------

PF

bs

141

P

T : D 150 mm PB D 500 mm PA, PF BW, FW

8, 9.2, 9.3, 10

S

EN 439 11

--------

3 mm to 16 mm

--------

PA, PB, PF

ss, mb, bs

for FW : sl, ml

Yeterlik testleri tipi

Type of Qualification Tests

Uyguland ve uygun Performed and accep

Test Edilmedi

Not tested

Snav yapan kii veya kurulu ad:

11

Gz Kontrol Visual testing

Radyografi

Radiographic testing

Krma testi Fracture test

Eme testi Bend test

entikli ekme testi Notch tensile test

Makro yap incelemesi Macroscopic Examination

X

X

----

----

----

----

----

----

X

X

X

X

Name of examiner or examining body:

Yer :

Place

Test tarihi :

Date of welding

Son geerlilik tarihi * : Validity of qualification until

* Arka sayfaya baknz / See back page

Snav yapan kurulu tarafndan gelecek 2 yl iin yeterliin uzatlmas

verenin veya kaynak koordinatrnn geerlilii dorulamas ile 6 ay uzatma Confirmation of the validty by employer welding coordinator fort he following 6 month

Tarih / Date mza / Signature Unvan / Position or title Tarih / Date mza / Signature Unvan / Position or title

04.09.2010

04.03.2011

04.09.2011

Tablo 1.3: Kaynak sertifikas rnei

12

EN 287 1

1- Kaynak Yntemi / Welding Proses (Kaynak yntemlerinin referans numaralar) Bu standart, aadaki el veya ksmi mekanize edilmi kaynak yntemlerini kapsar. (Kaynak yntemlerinin referans numaralarnn sembolik gsterimleri EN ISO 4063te listelenmitir. 111 Elle metal ark kayna 114 Kendinden korumal zl telle kaynak 121 Tek tel ile toz alt kayna 125 zl tel ile tozalt kayna 131 Metal asal gaz kayna (MIG kayna) 135 Metal aktif gaz kayna (MAG kayna) 136 Aktif gaz korumal zl telle ark kayna 141 Tungsten asal gaz ark kayna (TIG kayna) 15 Plazma ark kayna 311 Oksi asetilen kayna

2- rn Tipi (Levha Veya Boru) / Product Type (Plate Or Pipe) P: Levha T: Boru

3- Kaynak Tipi /Tipe Of Wild

FW : Ke Kayna BW : Aln Kayna

4- Malzeme Grubu /Material Group

1: Min. Akma mukavemeti ReH 460 N/mm2 olan ve kimyasal analizi aadaki gibi olan elik C0.25, Si0.60, Mn1.70, Mo0.70, S0.045, P0.045, Cu 0.40, Ni0.5, Cr0.3(0.4 elik dkm iin), Nb0.05, V0.12, Ti0.05 ) (Benzer zellikteki dier malzemeler: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4)

8: stenitik paslanmaz elikler (Benzer zellikteki dier malzemeler: 8.1, 8.2, 8.3, 9.2, 9.3, 10)

NOT: Dier malzemeler iin CR ISO 1508-2000 standard kullanlacaktr.

5- Kaynak Dolgu Malzemesi /Welding Consumable(Designation)

nm : lave metal olmadan A : ubuk elektrod, asidik rtl R : ubuk elektrod, rutil rtl RC : ubuk elektrod, rutil - sellz rtl B : ubuk elektrod, bazik rtl S : Dolu tel/ubuk wm : lave metal ile RA : ubuk elektrod, rutil-asidik rtl RB : ubuk elektrod, rutil bazik rtl RR : ubuk elektrod, kaln rutil rtl C : ubuk elektrod, sellozik rtl W : zl elektrod-bazik/florid, yava donan cruf P : zl elektrod-dier tipler Z : zl elektrod-rutil, hzl donan cruf V : zl elektrod-rutil veya bazik/florid Y : zl elektrod-bazik/florid, hzl donan cruf M : zl elektrod-metal tozlu

6- Malzeme Kalnl (mm) / Meterial Thickness (mm) (plate, pipe) 7- Boru D ap (mm) / Outside Pipe Diameter (Mm) 8- Kaynak Pozisyonu / Welding Pozition

Her kaynak pozisyonu iin yeterlilik aral tablo 7de verilmitir. Kaynak pozisyonlar ve semboller EN ISO 6947de gsterilmektedir. Borular iin J-L045 ve H-L045 kaynak pozisyonlar btn boru alarn kalifiye eder.Ayn d apa sahip iki borudan birisi PF pozisyonunda dieri PC pozisyonunda kaynak yaplrsa H-L045 pozisyonunda kaynak yaplm borunun yeterlik araln kapsar. Ayn d apa sahip iki borudan birisi PG pozisyonunda dier PC pozisyonunda kaynak yaplrsa J-L045 pozisyonunda kaynak yaplm borunun yeterlik araln kapsar. D ap D150 mm olan borular iin, sadece bir test paras kullanarak 2 pozisyonda kaynak yaplabilir. (evrenin 2/3 ksm PF veya PG pozisyonunda, evrenin 1/3 ksm PC pozisyonunda)

PA Oluk Pozisyonu (Dz) PB Yatay Ke pozisyonu

PC Yan Pozisyon (Korni) PD Tavan Ke Pozisyonu

PE Tavan Pozisyonu PF Aadan yukar pozisyon (Trmanma)

PG Yukardan Aaya Pozisyon(Dey ) J-L045 Borularda yukardan aaya pozisyonu (boru ekseni 450 ayla)

H-L045 Borularda aadan yukarya pozisyonu (boru ekseni 450 ayla)

9- Kaynak Detay / Weld Details ss tek tarafl kaynak sl tek paso ile kaynak bs ift tarafl kaynak ml ok pasolu kaynak mb altlk malzemesiyle kaynak lw sola doru kaynak nb altlk malzemesi olmadan kaynak rv saa doru kaynak *Geerlilik: kaynak yeterlilik test sertifikas 2 yllk bir sre iin geerlidir. lk alt aydan sonraki altar aylk uzatmalar: kaynak koordinatr veya iverenin sorumlu personelinin kaynaknn ilk bataki yeterlik aralnda altn dorulamas ve onaylamas ile mmkn olabilir.

Tablo 1.4: Tablo 1.3: ieriklerinin aklamalar

13

ekil 1.1: Kaynak pozisyonu ekilleri

14

1.3. Elektrik Diren Kayna eitleri

Elektrik diren kayna yntemleri, uygulama ekillerine gre aadaki gibi gruplandrlabilir:

Nokta kayna Normal nokta kayna

Kabartl nokta kayna Diki kayna

Srekli diki kayna

Aralkl diki kayna Aln kayna

Basnl aln kayna

Yakma aln kayna

Btn diren kayna yntemleri, uygun bir akm iddeti-kaynak zaman dzenlemesini gerektirir.

Kaynak blgesinin snma ve souma hzlar, zaman ekonomisi bakmndan mmkn olduu kadar yksek olmaldr. Demir esasl malzemelerde bu hz gevrek bir kaynak dikii meydana getirecek kadar yksek ise ayrca bir temperleme ilemi gerekir.

1.3.1. Nokta (Punta) Diren Kayna Yntemi

zellikle kalnl fazla olmayan paralarn seri retiminde sorunsuz olarak kaynakl birletirme yaplabiliyor olmas, nokta kaynann sac ileyen tm atlyelerde kullanlmasna neden olmutur. Aada sralanan ilem basamaklar, nokta kaynann nasl gerekletirildii konusunda sizlere fikir verecektir.

Ular, yaplacak kaynak ilemine uygun olarak biimlendirilmi, silindirik gvdeli iki elektrot arasna yerletirilen iki para zerine nce basn uygulanarak sktrlr.

Basn devam ederken kaynak akmnn elektrotlar araclyla i paralarndan gemesi salanr ve bu srasnda paralar ergime noktalarna yakn derecelerdeki scakla ular.

Scakln etkisiyle i paralar, kaynakl birletirme yaplabilecek dokuya sahip olur.

Basn bir miktar artrlarak kaynak gerekletirilir.

Para kalnlyla balantl olarak birlemenin salanmasn takip eden ksa bir zaman ierisinde elektrotlarn i paras zerindeki basnc devam ettirilir.

1.3.1.1. Nokta Diren Kaynak Makinelerinin Snflandrlmas

Sradan zelliklere sahip bir nokta kaynak makinesinde, tm ilemlerin kontrol kaynak yapan kiinin inisiyatifine braklmtr. Para kalnlna bal olarak kaynak akmnn seimi, elektrot biim ve zellikleri, akm sresi ve paraya uygulanan basn sresi, kaynak tarafndan kontrol edilir. Bunlardan kaynak akm seimi, kademeli olarak

15

makine zerindeki anahtar araclyla yaplabilir. Paralara uygulanacak basn olduka hafif olmaldr. Gereinden dk basn uygulamas, kaynak alannda koyu bir renk tabakasnn olumasyla kendini gsterir. Fazla olmas ise kaynak alannda yanmalara ve kvlcmlarn fazlalamasna neden olur.

Resim 1.4: Nokta kaynayla elde edilen sklemez birletirme

Resim 1.5: Ayak pedall nokta kaynak makinesi

Diren kaynanda btn kaynak periyotlarnn gereklemesi iin ortak donanmlara ihtiya vardr. Kaynak akmn reten kaynak makinesi ou zaman bir kaynak transformatrdr. Akm i parasna tayan kaynak makinesinin ksm, bakr ve alamlarndan retilmi ergimeyen elektrotlar ve gerektii zaman i parasna bask uygulayan mekanizmadr. Bu son saydmz mekanizma ayak pedall (bk. Resim 1.5) modellerde ya da karoser onarmnda kullanlan el tipi nokta kaynak makinelerinde (bk. Resim 1.6) olduu gibi mekanik bir dzenek olabilir. Kaln paralarn kaynakl birletirmelerinde bask ilemi haval ya da hidrolik olabilir.

Nokta kaynak makinesinde elektrotlar deitirerek eitli malzemelere (sac, ubuk vb.) kaynak yaplabilir. Elektrot lleri ve akm deerleri deitirilerek ayn makine ile farkl kalnlkta malzemelerin kaynak ilemi yaplr.

Nokta kaynak makinelerini kullanlma alanlarna gre snflandrmak daha doru olur. nk diren kaynak makinelerinde nemli olan kullanm alanlarndaki farkllklardr. rnein karoseri retiminde i parasn kaynak makinesine yaklatrmann zorluu nedeni

16

ile el tipi nokta kaynak makineleri kullanlr. Nokta diren kaynak makinelerinin en ok kullanldklar alanlara gre rnekleri aada sralanmtr.

Mekanik ayak pedall nokta diren kaynak makinesi

Akm ve zaman ayar kontroll mekanik hareketli elektrotlar vardr. Hava veya su soutma kanallar ar snmaya mani olur. zel alaml elektrotlar sayesinde kaynak kapasitesi 5+5 mmye kadar ykselir. Elektrot bask-kuvvet ayar mevcuttur. stee bal olarak uzun elektrot kollar ve ekilli elektrot ular taklabilir. stee bal olarak su soutmal modelleri vardr.

Kayna yaplabilecek malzemeler: elik, kaplamal elikler (galvaniz), paslanmaz eliklerdir.

Kullanm yerleri: elik konstrksiyon, havalandrma sanayinde, otomotiv yedek para imalatnda, beyaz eya imalatnda, elik eya imalatnda.

Resim 1.6: Tanabilir nokta kaynak makinesi ve kullanm

Su soutmal modellerde kullanlan su, tortu oluturacak kirden arnm ve ss 30 C altnda olmaldr. Suyun ssnn daha yksek olmas durumunda su aknn artrlmas gerekir. paralarna kaynan gereklemesi iin pedal araclyla uygulanan bask, makinenin arkasnda bulunan basn ubuunun zerindeki kuvvetli yay ile oluturulmaktadr.

Resim 1.7: Bijon anahtar ve kullanm

17

Elektrot kuvveti, kalibreli somun ile ayarlanmaktadr. Elektrot kuvveti sabit olup yaklak 30 kgdr. Pedal bask kuvvetinde 100-200 kg civarndadr.

Alt elektrot tutucusunun ykseklii ayarlanarak elektrot kursu ayarlanabilmektedir.

Kaynak makinesinin kapasitesi artp daha kaln ve srekli kaynak ilemi yapld takdirde pedallar yetersiz kalr. Seri retimde pedala bask uygulamak yorucu olur. Bu durumda pedal yerine hidrolik ya da pnmatik sistemler hem kapasiteyi artrr hem de ilemleri abuklatrr. Aada bu konuda sizlere fikir verebilecek bir uygulama yer almaktadr. Bu uygulamada otomobillerin tekerleklerinin balantsnda kullanlan vidalarn sklp taklmasnda (bk. Resim 1.7) kullanlan bijon anahtarnn retimi yer almaktadr.

Resim 1.8: Bijon anahtar kayna yapan nokta kaynak makinesi

Resim 1.9: Bijon anahtarnn elektrotlar arasndaki konumu

18

Resim 1.10: Bijon anahtar elektrotlar arasnda sktrlmas

Resim 1.11: Birletirme ileminin gereklemesi

Resim 1.12: Kaynakl birletirme sonucu

Elde tanabilir nokta kaynak makinesi

Nokta kaynak makinelerinin elde tanabilir olanlar akm sabitlii ve kararll ile blgesel stma zellikleriyle karoser onarm ve retimi iin ideal bir makinedir. Bunlarla ayn zamanda istee bal ekipmanlar ile saplama kayna yapmak mmkndr.

Kaynak yapabileceiniz malzemeler: elik, kaplamal elik (galvaniz), paslanmaz eliktir.

Makine zellikleri: Bu gurupta ele alnan makinelerin elektronik kumandal olanlarnda kaynak makinesi kaynak seenek ve akm ayarlar makinenin n panelinde ekilli olarak gsterilmektedir (bk. Resim 1.13). Kumanda paneli dokunmatik dmeli elektronik kontrolldr. Kumanda dmelerinin toz ve sudan etkilenmeyen zel korumas vardr.

Makineye taklm olan kaynak tabancas ve dier aksesuarlar makine tarafndan otomatik olarak tannr ve ayar hatas yaplmas nlenmi olur.

19

Resim 1.13: Arabal elde tanabilir nokta kaynak makinesi ve kontrol paneli

Robot kollu nokta diren kaynak makinesi

Kaynak teknolojisinde uzun yllar sonucu meydana gelen gelimeler robot kollarnn kaynak birimleri arasndaki ara yz olarak kullanmn olduka arttrmtr. Gnmzde kaynak robotlar olduka uzmanlam durumdadr. rnein son yllarda gelitirilen modellerde kaynak iin gerekli mekanik g kolun kendisi zerinde yer almaktadr.

Resim 1.14: Robot kollardan olumu i istasyonu

Bu tr robot kollar, yaklak 100 kg yk 1.8 ile 2.4 mye ulatrabilmektedir. Byle olunca robot kollara eskiye nazaran daha fazla arla sahip elektrotlar montaj edilebilmektedir. Kaynak tarafndan elde tanabilir nokta kaynak makinelerinin ulaamad noktalarda robotlar daha karmak ilerin altndan kalkabilmektedir.

20

Resim 1.15: Nokta kayna iin donatlm robot kol

Robot kollar endstrinin temel ihtiyalarna cevap verecek ekilde retilmektedir. Bunlar ou zaman tama, boya ve kaynak ilemlerinde kullanlr. Temel prensipleri ayn olmak kaydyla kollara ihtiyalar dorultusunda eklentiler monte edilebilmektedir. Byle olunca tipik bir nokta kaynak makinesinin kumandasna eklenen elektronik devreler robot kollarla desteklenerek i istasyonlarna dnebilmektedir. Bu tr retim istasyonlarnda bir ksm robot kol i parasn tarken dieri kaynatma ilemini gerekletirmekte, bir dieriyse temizleme ilemini ya da baka bir grevi yerine getirebilmektedir. Bu tr i istasyonlaryla zellikle otomotiv sektrnde ok karlalmaktadr. nsan faktr en alt dzeyde tutulduu iin hata pay yok denecek kadar azalmakta, makineler durmakszn alabilmektedir.

1.3.1.2. Nokta Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar

Baarl bir nokta kaynann gereklemesinde en nemli etken temizliktir. Yani hem elektrotlarn hem de kaynatlacak parann temizliidir. Yabanc maddeler, oksit tabakas, ya ve kir, kaynak alanna akmn iletilmesini zorlatracandan kaynan hazrlk aamasnda paralarn bu tr olumsuzluklardan arndrlmas gerekmektedir. Genellikle bakr ve alamlarndan yaplan elektrotlarda kullanm sreleriyle balantl olarak yzeylerinde anma belirtileriyle birlikte kir tabakalar oluabilir. Kaynak balangcnda bunlarn giderilmesi baarl kaynak sonularnn alnabilmesi iin arttr.

21

Resim 1.16: Nokta kaynak makinesi

Elektrotlarda karlalan bir baka sorun, u biimlerinin bozulmasdr. Normal artlarda hareketli st elektrot ile sabit alt elektrot birbirini hizalamak zorundadr. Ancak kaynak ilemi srasnda aa kan scaklktan elektrotlar etkilenmektedir. Yanlara doru genilemeye ve u biimlerinde bozulmalar grlmektedir.

Resim 1.17 Nokta kaynanda oluan dikiin kesiti

Elektrotlarn scaklktan etkilenmemesi iin tm nokta kaynak makinelerinde soutma suyu ile salanan bir sistem bulunmaktadr. Elektrotlar kullanma sreleriyle balantl olarak anrlar. Bu elektrotlarn kullanlmaya devam edilmesi, kaynak baarsn olumsuz ynde etkiler.

Her eyden nce kaynak alannda dar tutulmas gereken blge, elektrot ularnn bask yzeyinin genilemesiyle doru orantl olarak byyecektir. Kaynak balangcnda elektrotlarn u biimlerini koruyup korumad da gzden geirilerek gerekirse ee ya da zmpara gibi tala karan aralar ile dzeltilmesi gerekir ancak tala kaldrarak dzeltmenin srekli yaplmasnn, elektrot llerinde zamanla kayplara yol aaca da dikkate alnmaldr. ou zaman dzeltmenin scak ilem basamaklaryla gerekletirilmesi daha doru olur.

22

1.3.1.3. Kabartl Nokta Diren Kayna Yntemi

Kabartl nokta kayna, prensip olarak normal nokta kaynana benzer. Normal nokta kaynanda sekonder akmn gei yzeyi, elektrot ularnn boyutlar ve ekilleriyle snrlandrlmken; kabartl nokta kaynanda birletirilecek paralarn birinde veya ikisinde bulunan kabartlarla snrlandrlmtr.

Kabartl nokta kaynanda da paralarn elektrik direnci ile blgesel erime salanr ve basn tatbik edilerek kaynak yaplr. Kabartlar, snn dzgn dalmn salar. Kabartlar, eitli biimlerde olabilir. Bu kabartlar preslerde ekillendirilebildii gibi paralarda tabii olarak da olabilir.

Kabartl kaynak ynteminde kaynak blgesi, kaynak yaplacak saclardan birinde bulunan kabartnn olduu blgedir. Saclar st ste bindirildiinde sadece kabartnn olduu noktadan birbirlerine temas eder. Bu noktadan geen elektrik akm kabart zerinde younlar ve bu nedenle kabart hzla snr. Isnmadan dolay kabart ergiyerek ker ve iki sac arasnda erimi bir blge oluur. Elektrik akm kesilerek basn uygulamaya bir mddet daha devam edilir ve kaynak tamamlanr.

izim 1.2: Kaynak ncesi ve sonras elektrotlar arasnda i paras

Kabartl nokta kayna, sac yaplara kk balant paralarnn birletirilmesinde kullanlr. Bu yntem zellikle otomotiv sektrnde, sabit somunlarn asiye balantlarnda, ev aletlerinin vida balantlarnda, bro mobilyalarnda, makine paralarnn imalatnda, dili saplamalarda vb. pek ok alanda kullanlmaktadr. Kabartl kaynak yntemi inaat sektrnde takviyeli beton uygulamalarndaki elik hasrlarn retiminde de kullanlmaktadr

1.3.1.4. Nokta ve Kabartl Nokta Diren Kaynak Makinesi

Kabartl nokta kaynak makineleri, temelde nokta kaynak makineleri ile ayndr. Ancak bu yntemde nokta kaynanda kullanlan elektrot tipleri yerine eit basn uygulanabilen yass elektrotlar kullanlr.

23

1.3.1.5. Nokta ve Kabartl Nokta Diren Kayna Yapmnda Uygulanacak lem Basamaklar

Genel olarak nokta kayna, drt periyottan meydana gelir:

Basma sresi: Elektrot kuvvetinin ilk uyguland an ile kaynak akmnn verildii ilk an arasnda geen sredir.

izim 1.3: 1. lem basama

Kaynak sresi: Kaynak akmnn getii zaman araldr.


Tutma sresi: Kaynak akmnn kesilmesinden sonra elektrot kuvvetinin etkisinin devam ettii sredir.


24

l sre: Elektrotlarn i paras ile temasta olmad, zaman araldr.


1.3.2. Diki Diren Kayna Yntemi

Nokta kayna, paralar zerinde birbirini takip eden ancak aralarnda sistematik bir boluk braklan birletirmelerin bir btndr. Elektrotlar, i parasnn belirlenen ksmlarnda birlemenin olumasna olanak tanr. Kaynak bitiminde bu alanlar kk bir daire eklinde olduu iin kaynakta bu ekillerden esinlenerek nokta kayna olarak anlmaktadr. Ne kadar sk aralklarla yaplrsa yaplsn, nokta kaynak dikileri arasnda bir boluk bulunur. Bu boluklar zellikle szdrmazlk istenen i paralarnn nokta kayna ile birletirilmesini engeller.

Nokta kaynann szdrmazlk istenen paralarda kullanlamamas, diki kaynann gelitirilmesine yol amtr. Tm alma prensipleri ayn olmasna ramen nokta ve diki kaynan birbirinden ayran zellik, elektrotlarn biimi ve diki kaynanda kullanlan elektrotlarn dairesel hareket yapabiliyor olmasdr.

Fotoraf 1.18: Diki kaynak makinesi ve bir ilem

25

1.3.2.1. Diki Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar

Disk eklindeki diki kaynak elektrotlarnn u biimleri, birletirilecek i parasnn niteliine gre deiir. Elektrotlardan biri dairesel hareketini bir elektrik motorundan alr. Dier elektrot bota dner. Dnen elektrot, i parasnn ilerlemesine de olanak tanr. Ortaya kan kaynak ssnn, elektrotlar zerinde olumsuz etkiler gstermemesi iin soutulmas gerekir. Bunun iin, makine zerinde bulunan soutma suyunu devir daim yapan sistemden yararlanlr. Paralarn dner elektrotlar arasnda skmasn salamak amacyla oluturulan basn, hidrolik ya da pnmatik devreler ile gerekletirilebilir.

Resim 1.19: Diki diren kaynanda kullanlan elektrotlara rnekler

1.3.2.2. Diki Kaynann Kullanld Alanlar

Diren kayna, ncelikli olarak ince kesitli gereleri ilemek durumundadr. Fazla kalnlk, fazla kaynak akm gerektirdiinden hem gl makinelere hem de yksek enerji giderlerine ihtiya duyulmasna yol aar.

zellikle diren kaynandan baka, kaynak yntemleri uygulandnda giderlerin artacana inanan iletmeler diren kaynan daha ok tercih eder. Buna gre ince sac ileyen btn endstri kurulularna rnek olarak beyaz eya, otomobil ve maden mobilya sektrleri verilebilir.

1.4. Sac Paralarn Nokta (Punta) Kayna le Kaynatlmas

Kaynak yaplacak i paralar; elektrik akmnn geiini engelleyecek her trl yadan, kirden, boyadan ve oksitten temizlenmelidir. Bu temizlik ilemi tel fra veya zmpara yardmyla yaplr. Kaynak makinesi altrlr ve kaynatlacak paralarn kalnlna ve makine trne gre deien amper ve zaman ayar yaplr. Amper ve zaman ayar iin makine reticisinin verdii bilgilere bavurulmaldr.

Kaynaktan nce elektrot ularnn bakm yaplmaldr.

26

izim 1.7: Elektrot ular

Saclar kaynaa hazr hale getirilerek elektrotlarn arasna uygun ekilde yerletirilir.

Elektrotlar i parasna doru yaklatrlr ve paralar sktrlr. Bylece saclar birbirine temas ettirilir.

izim 1.8: Sac paralarn elektrot arasna yerletirilmesi

Sktrma olarak adlandrlan bu blmde uygulanan basn, biraz daha artrlarak elektrik akmnn geii otomatik olarak balatlr. Para tr ve kalnlna gre ayarlanan amper ve zaman dhilinde akm geii srerek paray str. Bu sre genelde 1 saniyeden daha azdr.

izim 1.9: Sac paralarn nokta kaynayla birletirilmesi

Elektrotlarn i paralarna bask yapt noktadaki ara yzeyde ergime balar. Zaman sayacna bal olarak geen akm, otomatik olarak kapanarak ergiyik zerindeki bask kaldrlmakszn soumaya braklr, bu sre birka saniyedir.

27

Elektrotlara uygulanan basn kaldrlarak elektrotlarn birbirinden uzaklamas salanr. Bu srete kaynak ilemi gerekletirilmi olur. Kaynak blgesinin temizlenmesi isteniyorsa genelde tel fra veya zmpara kullanarak kaynak temizlii gerekletirilir.

izim 1.10: Birletirme yerinin temizlenmesi

28

UYGULAMA FAALYET Aadaki uygulamalar yapnz.

1,5x40x100 ebatlarnda 2 adet DKP sac malzemeyi aadaki izimdeki gibi diren kaynayla birletiriniz.

lem Basamaklar neriler

Sac istenilen lde kesiniz.

Paralarn kaynatlacak yzeylerini temizleyiniz.

Saclarn yzeyinde bulunan her trl boya, kir, ya, pas vb. temizleyiniz.

Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz.

Nokta kaynak makinesinin elektrotlarn kontrol ederek kaynan yapmn engelleyecek bir unsur varsa gideriniz veya

retmeninize haber veriniz.

Kaynatlacak paralarn kalnlna gre bu uygulamada toplam kalnlk 3 mm olacandan bu para kalnlna gre amper ve zaman ayarn makine zerinden yapnz.

Kaynak makinenizin alterini aarak altrnz.

Elektrotlarn arasna paralarnz yerletiriniz ve kaynak yaplacak yere elektrotlarla hafife bastrnz.

UYGULAMA FAALYET

29

Para kalnlna gre makinenin amper ayarn yapnz.

Para kalnlna gre makinenin zaman ayarn yapnz.

Kaynatlacak paralar elektrotlar arasna koyup sktrma ilemi ile diren kaynan yapnz.

Yaplan kayna temizleyip kontrol ediniz.

Paralara uyguladnz basnc daha da arttrarak elektrik akmnn geiini salaynz.

Paralarnzn kaynak blgelerinin ssndan dolay kzardn greceksiniz. Bu aamada ergime balayacaktr.

Akm otomatik olarak kesilecektir, bu aamada birka saniye daha uyguladnz basn brakmadan bekleyiniz. Daha sonra basn kaldrarak elektrotlarn arasndan paranz alnz.

Dier puntalar iin ayn ilemleri uygulaynz.

Elektrotlarn soumasn salaynz.

Kaynak ilemi bittiinde kaynak makinesini kapatnz.

i verilen srede bitiriniz.

Kaynak srasnda gzlk kullannz.

Eldiven ve i giysisi kullannz.

30

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Sac istenilen lde kestiniz mi?

2. Paralarn kaynatlacak yzeylerini temizlediniz mi?

3. Para kalnlna gre makinenin amper ayarn yaptnz m?

4. Para kalnlna gre makinenin zaman ayarn yaptnz m?

5. Kaynatlacak paralar elektrotlar arasna koyup sktrma ilemi ile diren kaynan yaptnz m?

6. Yaplan kayna temizleyip kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise Uygulama Faaliyetine geiniz.

31

1,5x30x100 ebatlarnda 3 adet DKP sac malzemeyi aadaki izimdeki gibi diren kaynayla birletiriniz.







Nokta kaynak makinesinin elektrotlarn kontrol ederek kaynan yapmn engelleyecek bir unsur varsa gideriniz

veya retmeninize haber veriniz.




Paralara uyguladnz basnc daha da

Kaynak

UYGULAMA FAALYET

32




arttrarak elektrik akmnn geiini salaynz.









33

KONTROL LSTES









DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

34

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi kaynakl birletirme deildir?

A) Diren kayna B) Pop perin C) Aln Kkyna D) Nokta kayna

2. Diren kaynanda aadakilerden hangi ikilin bir arada olmas gerekir?

A) Makine-bask B) Elektrik-bask C) Is-basn D) Kaynak-i paras

3. Diren kaynanda sy aadakilerden hangisi meydana getirir?

A) Kaynak B) Basn C) Elektrot D) Elektrik akm

4. Elektrik diren kayna iin gerekli elektrik gc aadakilerden hangisiyle salanr?

A) Redresr B) Transformatr C) Jeneratr D) Komparatr

5. Elektrik akm iin aadakilerden hangisi dorudur?

A) Bir enerji birimi B) Bir elektrik hareketi C) Bir enerji biimi D) Bir elektron hareketi

6. ebeke gerilimi iin aadakilerden hangisi dorudur?

A) 210 ya da 280 volt B) 110 ya da 120 volt C) 220 ya da 380 volt D) 320 ya da 480 volt

LME VE DEERLENDRME

35

7. Aadakilerden hangisinin etkisiyle i paralarnda kaynakl birletirme salanabilecek yapya sahip olunur?

A) Enerjinin B) Elektriin C) Scakln D) Basncn

8. Nokta kaynanda aadakilerden hangisi deitirilerek sac ya da ubuk eliklerin kaynan yapmak mmkn hale gelir?

A) Elektrik akmn B) Elektrotun ap C) Kaynak makinesini D) Elektrotun biimi

9. Baarl bir nokta kaynann gereklemesinde en nemli etken aadakilerden hangisidir?

A) Elektrik tr B) Temizlik C) Kaynak makinesi D) paras

10. Diren kaynanda elektrot olarak en ok kullanlan metal aadakilerden hangisidir?

A) elik ve alamlar B) Alminyum ve alamlar C) Bakr ve alamlar D) Kobalt ve alamlar

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

11. ( ) Diren kayna; i paralarndan geen elektrik akmna kar i paralarnn gsterdii direnle gerekletirilen bir kaynaktr.

12. ( ) Metaller cinslerine gre farkllk gstermelerine ramen, iyi birer iletkendirler. 13. ( ) Elektrotlarn i paralarna bask yapt noktadaki ara yzeyde ergime balar. 14. ( )Elektrotlar i parasna uzak tutularak manyetik alan etkisi ile kaynak yaplr. 15. ( ) Ergiyik durumdaki metalik zelliklere sahip iki parann birlemesi iin

eriyiklerinin i ie gemesi arttr.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

16. ebeke geriliminin direkt olarak kaynak ileminde kullanlmas . etkisi nedeniyle tehlikelidir.

17. Ular yaplacak kaynak ilemine uygun olarak biimlendirilmi silindirik gvdeli iki elektrot arasna yerletirilen iki para zerine nce .. uygulanarak sktrlr.

36

18. Diren kaynanda basn devam ederken kaynak akmnn . araclyla i paralarndan gemesi salanr.

19. Kabartl nokta kaynanda da, paralarn elektrik direnci ile erime salanr.

20. Kaynaktan nce elektrot ularnn .. yaplmaldr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

37

RENME FAALYET-2

Yzeyleri temizlenmi paralar elektrotlar arasna yerletirip sktrarak yuvarlak ve kare kesitli malzemelerin aln kaynan yapabileceksiniz.

Metal sac ekillendirme ilerinde alan iletmeleri internet zerinden

aratrarak farkl kalnlkta metal salara diren kaynan nasl uygulandn

aratrnz.

2. YUVARLAK VE KARE KESTL MALZEMELERN DREN KAYNAINI

YAPMA

2.1. Diren Aln Kayna Yntemi

Temel alma prensipleri ayn olmakla beraber, nokta ve diki kaynandan donanmlar bakmndan ayrlan birok zelliinin olmas, aln kaynann dier diren kaynaklarndan farkl olarak deerlendirilmesine neden olmaktadr. Aln kayna tantlrken bu farkl ynler daha belirgin olarak ortaya kacaktr.

Aln kaynann aamalar unlardr:

Aln kaynanda elektrot grevini gren kalplara i paras balanr. Paralar, kalplar araclyla birbirine yaklatrlr ve temas etmeleri salanr. Bu srada iyi bir iletkenlie sahip elektrotlar araclyla paralara kaynak akm

verilir.

Kaynak akm sayesinde paralar birleme scaklna getirilmi olur. Scakl ykselmi i paralar basn uygulamak amacyla birbirlerine bir

miktar daha yaklatrlr ve bir daha sklemeyecek ekilde kaynak ilemi gerekletirilmi olur.

Kaynak akm reteci olarak transformatrlerden yararlanlr. Para kalnlklarna bal olarak deiecek akm deerleri, makine zerindeki ayar anahtar araclyla gerekletirilir.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA

38

izim 2.1: Aln kaynann yapl

2.1.1. Diren Aln Kayna eitleri

Diren aln kaynayla paslanmaz elik, pirin, fosforlu bronz, alaml elikler kaynatlabilmektedir. Bunun iin gelitirilmi makine ve donanmlar, n stmal olup olmadklarna ve basn uygulanma artlarna gre snflandrlabilir. Her durumda ilem srasnda elektrotlarn snmas kanlmazdr. Bunun iin su soutmal elektrotlar gelitirilmitir. Su soutmal elektrotlar, elektrot tutucular ve kollarda kullanlan su, tortu oluturacak kirden arnm ve ss 30 C altnda olmaldr. Suyun ss daha yksek olmas durumunda su aknn artrlmas gerekir.

Elektrot kuvveti hava ya da hidrolik basncyla ayarlanr. rnein pnmatik tiplerde kuvvet, kontrol valf ile ayarlanabilen bir pnmatik silindir ile sabit olarak 100 - 200 kg arasnda ayarlanabilmektedir.

Basnl diren aln kayna

Sade karbonlu elik, alaml ve karbonlu elik, bakr, alminyum, pirin, dier hafif metaller ve alamlarndan yaplm her trl profildeki tel ve ubuk malzemeler basnl aln kayna iin uygundur.

Basn iki paralel klavuz zerinde hareket eden plaka ile ayarlanmaktadr. Yma basnc, hareketli plaka zerinde bulunan hassas bir yay mekanizmas ile oluturulmaktadr. parasn sabitleyen elik mengeneler kol kumandal, ayarlanabilen, oynak, abuk sktrlabilen zellikleri ile kuvvetli bir sktrma basnc salamaktadr. abuk ve kolay gevetme imkn da salar. Elektrotlar anmaya kar zel olarak dayankl bakr alamndan retilir. Mekanizma tellerin abuk ve doru ayarlanmalarna imkn tanmaktadr.

Akm, dner alter ile %50 - %100 aras 8 kademede ayarlanabilmektedir. Elektrot aral bir kolun bir endeksleme plakasna dedirilerek kolayca ayarlanmaktadr. 10

Basn sonucu akm devresi tamamlanr.

Kaynak alan

Kalp elektrotlar

Basn Basn

39

kademeli ayar tavlama tertibatnda kaynak yerini abuk ve kolay yumuatmak amacyla vida tipi mengeneli zel tavlama elektrotlar bulunmaktadr.

n stmasz yakma aln kayna

n stmasz yakma aln kayna (direkt yakma kayna), souk yakma kayna olarak da adlandrlmaktadr. Bu yntemin stn yn, birletirilecek yzeyler iin zel bir hazrlama ilemine gerek duyulmamasdr. Bu zelliiyle homojen ve dayanm gvenirlii yksek birletirmeler elde edilebilmektedir.

Souk yakma aln kaynanda kaynak edilecek paralar dk basn altnda birbirleriyle temas ettirilmektedir.

Resim 2.1: Paralarn balanmas

Gerek temas, paralarn bir nceki imal yntemine bal olarak sadece przllk ularnda meydana gelebilmektedir. Byk kontak direnci ve youn (yksek) akm iddetinin etkisi ile yzey przllk ular ok hzl olarak snmakta, akkan bir kontak kprs olumaktadr. Ergime scaklna ulalma sonras manyetik alann da etkisi ile kesit zerindeki malzeme transferi balamaktadr.

Resim 2.2: Kaynatma

Yzey gerilimin etkisiyle kpr tabakas daima ince bir rt oluturmaktadr. Metal buharlama basncnn ykseklii nedeni ile ergimi ve yanm metalik paracklar alnlarda kvlcm demetleri oluturmaktadr. Bu oluum, yanma ilemi sresince birbiri ard sra devamlln korumaktadr. Yanma esnasnda metal buharlamas bir koruyucu gaz ile engellenmekte, ergiyen yzeyde oksidasyona engel olmaktadr. Belirli bir yanma sresinden sonra aln yzeyleri

40

eit ve yeterli bir sya sahip bulunmaktadr. Son aamada yzeyler hzla, vuru eklinde kapatlmaktadr. Bylece alnlardan cruf, yabanc elemanlar ve akkan malzeme fazlal dar atlm olmaktadr. Bu arada yanma ile olumu kraterler de kapanmaktadr. Uygulamadaki ylma oran aln yma kaynana kyasla daha az ve kaynak yzeylerindedir.

Resim 2.3: Zmparada temizleme

Souk aln yakma kaynanda yakma ve yma ilemleri bir arada yaplmaktadr. Bu zellik, zellikle kk kesit ve evre uzunluklarna sahip yzey birletirmelerinde uygun grlmektedir. naatlarda kullanlan hasr elikler bunlara tipik bir rnektir.

Dnel ve benzer kesitler, elikler, hafif metaller, pirin ve bronz gibi alamlarda yaklak 300 mm'ye kadar kesitler bu tr birletirmeler iin uygun grlmektedir. Daha byk kesitli malzemelerin kaynanda n stmal aln yakma kayna uygulamasndan yararlanlmaktadr.

Bu tr uygulamalarda, paralar yakma aamasndan nce, diren esasndan yararlanlarak bir n tavlama ilemine tabi tutulmaktadrlar.

Resim 2.4: Hasr elik kaynak makinesi ve kaynan yakndan grn

Yeter derecede bir n tavlama sonras paralar elle kumandal makinelerde basn altnda tutulmakta, bu aamada yanma olayn da salayacak kaynak akm defalarca devreye sokulmaktadr. Kesite bal olarak 0,5-1,0 sn'lik periyotlarda, bu ilem 5-20 kez tekrarlanmaktadr.

41

Resim 2.5: Hasr elik kaynak makinesi ve kaynan yakndan grn

n stmal yakma aln kayna

Yakma aln kayna, bitiik iki aln yzeyinin tm alann kapsayan bir diren-basn kayna yntemidir. Bu yntem en ilkel kaynak yntemi olan demirci kaynann modernlemi eklidir.

Kaynak edilecek iki ubuun birletirilmesi iin ncelikle aln ksmlarnn ergime scaklna getirilmesi gerekir. Bunun iin gerekli kaynak ss, elektrik akmnn akt kontak noktasnn direnci ve yzeyler arasndaki ark ile salanr.

Resim 2.6: Diren aln kaynak makinesine testere lamasnn balanmas

Uygulanan eksensel basn ile erimi metal ve oksitler dar srlerek ana metal bir miktar ymaya uratlr.

42

Resim 2.7: Diren aln kaynak makinesinde testere lamasnn kaynatlmas

Bu kaynak ynteminde kaynak edilecek paralar ayn kesite sahip olmaldrlar. Kaynak edilen iki ubuun birletirilmesi iin ncelikle aln ksmlarndaki scakl ykseltmek ve ergimeyi salamak gerekmektedir. Birleecek olan aln yzeyler ergime scaklna ulap, u ksmlar yeterince tavlandktan sonra iki para eksensel ynde bastrlp tavlanm ksmlarda bir yma meydana getirilir. Bu yma ilemini sonlanmasyla birlikte kaynak ilemi de gerekletirilmi olur.

Birletirilecek i paralar zel makas tertibat (aksesuar) ile dz, tam 90 kesilmeli ve apaksz olmallar. Kaynak akm, yma basnc ve yma yolu, levha geniliine gre ayarlanr. Levha ular, sk bir ekilde makine zerinde bulunan zel, abuk skmal mengenelere balanrlar. Kaynak kolu hareket edilerek kaynak ilemi balatlr. ki u bir ka saniye ierisinde kor hale getirilirler ve sonrasnda otomatik olarak birletirilirler. Kaynak akm otomatik olarak kapatlr. Malzeme sklr ve kaynak tamamlanm olur.

Tavlama (menevileme) yma yolu alteri tavlama konumuna getirilir. Malzeme alterin almas sonucu otomatik olarak ortaya kan uzunlam ene mesafesinde yeniden balanr. ki stma kademesi bulunan tavlama alterine baslarak, malzeme kaynak blgesindeki gevreklii gidermek amacyla tavlanr.

2.1.2. Diren Aln Kaynann Kullanld Alanlar

Diren aln kaynak yntemi genellikle borularn, yuvarlak kesitli malzemelerin, kare kesitli malzemelerin ve dz saclarn birletirilmesinde kullanlr. Bu kaynak yntemiyle elik ve alamlarn kayna baarl bir ekilde yaplmaktadr. Kaynak yaplacak i paralarnn doru bir ekilde kaynatlmasnda en nemli faktr, i paralarnn ayn dorultuda olmasdr. Ayn dorultuya getirilmeden kaynatlan i paralarnda eksensel kaklklar oluur. Bu da kaynak kalitesini dren bir unsurdur.

2.2. Diren Kayna le Kaynatlan Malzemeler

Diren kayna yaplabilen gerelerde aranlan n koul, elektrii iyi iletiyor olma artdr. Btn metallerin bu zellii tayor olmalar, onlarn diren kaynayla

43

kaynatlabilecei sonucunu dourmaz. letkenliin yannda baz zel artlarn da gerelerde bulunmas gerekmektedir. Bu artlardan biri gerecin sv hlden kat hle geerken hamurlaabiliyor olmasdr. Dkme demir ve trleri hamurlaamyor olmalar nedeniyle diren kaynana uygun deildir. Dkme demir trleri dnda kurun diren kaynayla kaynatlmas nerilmeyen gereler arasnda saylabilir. Dier yandan alminyum, bakr ve elik trleri diren kaynann iyi sonular veren gereleri olarak tannr.

zellikle elik trlerinden biri olan paslanmaz eliklerin dier kaynak trlerinde d grn ynnden olumsuz sonular dourmas nedeniyle diren kaynayla birletirilmesi nem tar.

Diren kaynayla kaynatlabilen gerelerde aranlan dier bir zellik kalnlklaryla ilgilidir. Genel olarak 7 mmden fazla gerelerin kaynatlmas byk gler gerektirdii iin tavsiye edilmez.

METAL

Al

min

yu

m

Pir

in

Bak

r

Galv

an

izli

Sac

Dvm

e D

emir

Mon

el

Nik

el

Nik

el-G

m

Ala

m

Nik

el-K

rom

Ala

m

elik

Kala

y K

ap

l S

ac

in

ko

Alminyum Pirin Bakr Galvanizli sac Dvme demir Monel gereci Nikel Nikel-gm alam Nikel-krom alam elik Kalay kapl sac inko

iareti, birbirine diren kaynayla birletirilebilen metalleri gsterir.

Tablo 2.1: Diren kaynayla kaynatlabilen gereler

Diren kaynayla farkl metallerin birbirine birletirilmesi de yaplabilir. Yukardaki tablo metallerin birbirine diren kaynayla birletirilebilme yeteneklerini gstermesi bakmndan nem tar.

2.3. Farkl Kesitli Malzemelerin (Yuvarlak, Kare) Diren Kayna

Kabartl nokta kaynak veya nokta kaynak ile farkl kesitli ve farkl trde malzemeler birbirlerine kaynak yaplabilir. Yuvarlak kesitli bir malzeme saca veya yine kendisi gibi yuvarlak kesitli bir malzemeye kaynatlabilir. Kaynatlacak malzeme kesiti yuvarlak, kare,

44

dikdrtgen, bombeli vb. olabilir. Farkl kesite sahip malzemelerin kaynaklanmasnda elektrot eidi, amper ve zaman ayarlamas nem kazanmaktadr.

2.4. Farkl Kalnlktaki Saclarn Elektrik Diren Kayna le Birletirilmesi

Elektrik diren kaynak yntemlerinde kaynatlacak paralarn ayn zellikte ve ayn kalnlkta olmas snn dengeli dalm sonucunda kaliteli bir kaynakl birleimi salar. Ancak kaynak yaplacak malzemelerin zellikleri veya kalnlklar farkl olduunda elektriksel diren farkllklarndan dolay kaynak istenilen kalitede olmaz. Bu durumda kaynak kalitesini belirleyen en nemli unsurlardan biri olan sy, elektrotlar yoluyla dengeli bir ekilde datmak zorunlu hale gelmektedir. Bunu salayabilmek iinde geometrik ekilli elektrotlar ve deiik malzemelerden retilmi zel elektrotlar kullanmak gerekir.

Resim 2.8: zel elektrotla otomobil kaportasnn kaynatlmas

2.5. Diren Kaynaklarnda Is Balansnn Ayarlanmas

Ayn zellikte, farkl kalnlkta iki malzemenin kaynanda kaln paraya elektrot daha az temas yzeyi ile baslarak elektrik akmnn balans oluturulur. Bylece eit bir s dalm salanarak kaliteli bir kaynak elde edilebilir.

45

izim 2.2: Ayn zellikte, farkl kalnlkta iki malzemenin kayna

Ayn zellikte, farkl kalnlkta iki parann kaynanda elektrot malzemesinin yapld malzeme farkl olarak seilmi ve daha direnli bir elektrot seimiyle yukardaki rnein tersi gerekletirilir.

izim 2.3: Elektrot malzemesinin yapld malzeme farkl olarak seimi

Farkl zellikte farkl kalnlkta iki malzemenin kaynanda kaynatlacak malzemelerin elektrik direnlerinin bilinmesi ve buna gre elektrot tercihi yaplmas gerekir. Yandaki rnekte direnci yksek kaln malzemeye daha geni temas yzeyi olan elektrot tercih edilmitir.

izim 2.4: Direnci yksek kaln malzemeye daha geni temas yzeyi olan elektrot seimi

46

2.6. Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlarn Genel Kullanm Alanlar

Nokta kaynanda para kalnlna ve trne gre yaplan doru elektrot seimi, kaynan kalitesini etkileyen bir unsurdur. Tablo 2.1 incelendiinde grlecei zere elektrotun tr, kaynatlacak malzemenin cinsine gre farkllk gsterebilmektedir.

Elektrot

Snf Elektrot Malzemesi nerilen Kullanm Yeri

Cu Saf Elektrolitik Bakr zel ilerde, laboratuar uygulamalarnda

I Bakr-Gm Bakr-Kadmiyum

Alminyum ve alamlar, elik, nokta ve diki kayna, aln kayna

I Bakr-Krom Bakr-Krom-Berilyum

Btn eliklerin nokta ve diki kayna. Youn ve srekli kullanm iin

I Bakr-Kobalt-Berilyum Yksek alaml malzemelerin nokta ve

diki kayna

I Molibden esasl Tungsten esasl

Pirin, bakr, gm ve alamlarnn nokta kayna

I % 90 Tungsten-% 10 Bakr Kabartl ve aln kaynanda veya yma

elektrotu olarak

Tablo 2.2: Diren kaynanda kullanlan elektrotlara ait teknik bilgiler

2.7. Elektrik Diren Kaynanda Gvenlii

Kaynak ilemleri esnasnda zerinde dikkatle durulmas gereken hususlardan bir tanesi de i gvenlii ve ii sal konusudur. lkemizde yaygn bir biimde kullanlmakta olan diren kayna, uygun bir dzen iinde uygulandnda kaza olasl ok dk olan bir kaynak yntemidir. yi dzenlenmi, iyi aydnlatlm bir atlye, bakml ve kusursuz kaynak makine ve donanmlar ve iyi eitilmi personel gvenli almann balca unsurlardr.

2.7.1. Elektrikle lgili Olas Tehlikeler ve nleme Yollar

Elektrik okunun tehlike derecesi insan vcudundan geen akmn iddeti ile gerilimine baldr. Diren kaynanda kaynak akm olarak dalgal akm kullanlmas ve bota alma geriliminin 70 Voltun altnda olmas elektrik oku tehlikesini azaltmakta; buna karn kaynaknn vcudunun terli veya slak olmas ise bu tehlikeyi arttrmaktadr.

Diren kaynak ynteminde elektrik okundan korunmak iin u hususlara dikkat etmek gereklidir:

Kaynak ileminde kullanlan elektrotlarn kaynak ile temas eden ksmlar iyi bir biimde izole edilmitir; yalnz elektrot ve onunla direk temas eden ksmlar akm ykldr. Bu bakmdan elektrotun bakm, temizlenmesi ve karlp taklmas esnasnda, izole edilmemi ksmlar ile temas edilebileceinden bu tr ilemlerden nce akmn kesilmesi gereklidir. Akm kesmeden bu tr ilere kalkmak elektrik okuna neden olur.

47

Ar yklenen kaynak kablolarnda iddetli bir snma oluur ve bunun sonucu kablonun izolasyonu yumuar ve hatta yanabilir. Bu gibi hallerde kablonun hemen deitirilmesi gerekir. Aksi takdirde izolasyon ortadan kalkt iin bu ksmla temas elektrik okuna neden olur. Kablolar balangta taklrken maksimum elektrik akm gz nne alnarak seilmelidir.

Suyu nakleden hortum balantlarnn da szdrmayacak bir biimde sktrlmas gerekir. yi sktrlamayan bir hortumun yannda elektrik akm ile ykl bir iletken var ise su szmas byk tehlikeye neden olur.

Kumanda kutusu, kaynak makinesi ve dier paralarn topraklanmas gereklidir. Topraklamann yeterli ve iyi bir ekilde yaplmasna bilhassa dikkat edilmelidir.

Elektrik kazalarn nlemeyi amalayan btn nlemlere ramen bu gibi kazalar meydana gelmektedir. Birok insan hayatn kaybetmekte, sakat kalmakta ve kan yangnlarda birok maddi zararlar meydana gelmektedir. Kazalarn meydana gelmemesi iin iletme birimlerinin en kaliteli malzemelerle yaplmas ve cihazlarn ok byk dikkatle altrlmas gerekir.

izim 2.5: Elektrik kazas

Elektrie maruz kalm bir kimse komaya girmise tekrar hayata kavuturmak iin vakit kaybetmeden aadaki ilk yardm tedbirleri uygulanr.

Kazazedenin elektrik arpmasna maruz kald hatal akm devresi derhal kesilir. Bunun iin duruma gre fi prizden ekilerek anahtar alr veya sigorta karlr.

Eer akmn derhal kesilmesi mmkn olmazsa elektrik tesisleri kolayca tedarik edilebilecek yaltkan bir cisim (kuru bir tahta paras, baston vb.) aracl ile kazazededen uzaklatrlr.

Eer elektrik tesislerinin uzaklatrlmas mmkn olmazsa kazazede elbisesinin kuru olan ksmlarndan ekilerek veya kazazedeyi kuru bir bez veya elbise paras ile tutarak gerilimin altnda bulunan tesis ksmndan uzaklatrlr.

Bu esnada yardm eden kimselerin de ayn zamanda elektrik arpmasna maruz kalmamalar iin kazazedenin el, kol, ayak veya bacak gibi plak vcut ksmlarndan tutarken ayn zamanda topraklanm madeni ksmlara temas etmemeye ve iletken zemine basmamaya dikkat etmeleri gerekir.

48

Komaya girmi olan kazazedenin elbiselerini kartmak iin zaman kaybetmeden derhal suni teneffs uygulanr ve bu ie olumlu sonu alnncaya kadar uzun zaman devam edilir. Kazazedenin ldne kesin olarak kanaat getirilmeden, mesela lm morluu ba gstermeden veya k tutulduunda gz bebeklerinde daralma olduu srece suni teneffse devam edilmelidir.

Bir taraftan suni teneffs yaptrlrken dier taraftan da hastaneye veya en yakn ilk yardm merkezine telefon ederek shhi yardm istenmeli ve ambulans arlmaldr.

Kazazede amblnsla hastaneye nakledilirken bile bir taraftan oksijen verilirken dier taraftan suni teneffse devam edilmelidir.

Kazazedeye suni teneffs yaptrmak iin gelitirilmi cihazlar vardr. Ancak bunlar hastanelerde ve ilk yardm merkezlerinde bulunduklarndan bu cihazlar olmadan da suni teneffs yaptrlabilir. Elektrik arpmasnn ba gsterdii yerlerde hi bir zaman zel suni teneffs cihazlar bulunmadndan ve esasen bunlar tedarik edinceye kadar hastann bekletilmesine msaade edilmeyip derhal suni teneffse balanmas art olduundan arasz suni teneffs uygulanmasnn nemi ok byktr.

Suni teneffs, nefes alma merkezlerinin dinlenmesini ve rahatlamasn salar. Bylece suni teneffs yaptrlan hasta bir sre sonra kendiliinden nefes almaya balar. Bu sre icabnda 5 saat veya daha fazla srebilir. Onun iin nbetleerek suni teneffs yaptrabilmek iin bir ka yardmcnn hazr bulundurulmasnda fayda vardr.

Suni teneffs yaptrlacak kazazede, havadar ve rahat bir yere srt st yatrlr. Nefes almay kolaylatrmak iin yakas alr, varsa kravat zlr. Azn mideden gelen veya azda kalm olan yiyecek artklarndan temizlenmesi ve ayet varsa takma dilerin karlmas arttr. Dilin geri ekilerek boaz tkamamasna dikkat edilir. Bunun iin dilin daima az iinde serbest olmas salanr.

2.7.2. Yanklarla lgili Tehlikeler ve nleme Yollar

Diren kaynaklarnda s ve n ortaya kar. Enfraruj nlar ciltte yanma hissi yapar. Ar biimde bu nlara maruz kalndnda ciltte ate yanna benzer yanklar oluur.

Ultraviyole nlar ise ciltte gne yann andran olduka ac verici yzeysel yanklarn olumasna neden olur. Baz hallerde, kaynak atlyesinde direkt olarak kaynak yapmayan kiiler sval kollar ile alrlar. Byle durumlarda kollarda yanmalar grlr.

Ultraviyole nlar tm organik maddelerde tahribata neden olur. zellikle normal elbiseler kaynak yaplan yerlerde ksa bir sre sonunda sertleir ve paralanr. Bu bakmdan kaynaklar deri elbise giymelidirler.

49

Kaynak yaplm byk paralara scak halde iken dier personelin dokunmamas iin gerekli nlemler alnmaldr.

Elektrik akmlar ile yanan kimselere zel tedavi metotlar uygulanr.

Byk yank yaralarna pudra dklmez, ya veya merhem srlmez ve sarg yaplmaz. Yank yaralar sadece mikropsuz ve temiz rtlerle rtlr ve uzman doktorlarn tedavisine terk edilir.

Resim 2.9: Uzun sre s ve na maruz kalm kaynakda boyun blgesinde oluan yanma

Kk yank yaralar ancak zel merhemlerle ve antiseptik sarg bezleriyle sarlr.

Byk sanayi iletmelerinde ilkyardm iin yetitirilen ekip gerekli ila ve tedavi aralar ile donatlm olarak yardma hazr bulundurulur.

2.7.3. Kesilme, Ezilme Sonucunda Yaralanmalar ve nleme Yollar

Elektrik diren kayna ou zaman giyotin makasta kesilmi veya presten km sac malzemelere uygulanr. Bu paralarn kenarlar keskin ve apakl olur. Bunlarn neden olaca syrk ve kesilmelerden korunma yolu i paralarnn kaynak ncesinde temizlenmesi ve eldiven giyilmesidir.

Elektrik diren kaynak makinelerinde elektrotlar hareket ettiren mekanizma ayn zamanda bir pres gibi i paralarna bask uygular. Parmak veya elin elektrotlar arasnda kalmas ciddi ezilmelere neden olur. Eer makinenin bu durumdan korunma dzenei varsa bu mutlaka kullanlmaldr. Yoksa azami dikkat gsterilmelidir.

50

Resim 2.10: Yaralanmalarda ilk yardm

2.7.4. Scak Metal Sramas le Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar

Nokta, diki ve kabartl nokta kaynak yntemlerinde alma artlar ve malzeme doru olarak seildiyse erimi veya scak metal paracklarnn srama tehlikesi pek yoktur. Ancak yine de sramalar olabileceinden ve bu sramalarn kaynaknn gzlerine zarar vereceini bildiimizden beyaz caml gzlk kullanmak gerekir. Srayabilecek metal paracklar evrede kolay yanabilen malzemeler iinde tehdit oluturur. Bu tip malzemeler kaynak alanndan karlmaldr ve oluabilecek bir yangn iinde tedbirler alnm olmaldr.

Resim 2.11: Metal sramas sonucu parmakta yaralanma

2.7.5. Zehirlenmeyle Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar

Kaynak yaparken oluan gaz, duman ve buharlardan solunum sisteminin korunmas insan sal asndan en nemli hususlardan bir tanesidir. Kaynaklar gerek yzey hazrlama ve gerekse de kaynak annda toz duman ve buharlarn etkisinde kalrlar.

Birok iletmede kaynak ncesi temizleme trikloretilen veya perkloretilen gibi maddelerle yaplr. Bu maddelerin havadaki buharlar, yksek ark scaklnda ve ultraviyole nlarn tesiriyle zehirli fosgen gazna dnr. Bu da ba ars ve dier rahatszlklara sebebiyet verir. Birka saat mddetle fazla miktarda fosgen teneffs edenler tehlikeli akcier

51

rahatszlklarna tutulabilirler. Bunun iin paralarn kaynaktan evvel trikloretilen veya perkloretilen gibi kimyevi maddelerle temizlenmemesine dikkat edilmelidir.

Kurun, bakr, berilyum-bakr alamlar, kadmiyum ve inko gibi metal ve alamlarn kaynak edildii atlyelerde muhakkak zel bir havalandrma sistemine gerek vardr. Bu metal ve alamlarn buharlarnn solunulmas insan sal asndan ok tehlikelidir.

52

UYGULAMA FAALYET 2 mm kalnlnda paslanmaz ya da transmisyon elik tel kullanarak aada

perspektifi ve lleri verilen i parasn nokta kayna ile birletiriniz.


Tel malzemeleri llerinde kesiniz.

Tel malzemelerin kaynatlacak yzeylerini temizleyiniz.


Kestiiniz i paralarnn lsn kontrol ediniz.

Telin yzeylerini her trl boya, kir, ya oksitten temizleyiniz.

Yukarda verilen llere gre paralarnz kaynaa hazr hale getiriniz.

Bu uygulamada toplam kalnlk 4 mm olacandan bu kalnla gre amper ve zaman ayarn makine zerinde yapnz.

Nokta kaynak makinesini altrnz.

Paralara uyguladnz basnc daha da artrarak elektrik akmnn geiini salaynz. Yuvarlak kesitli malzeme

UYGULAMA FAALYET

53



Yaplan kayna temizleyip ve kontrol ediniz.

basknn doru ayarlanmad takdirde lden kayacaktr. Bu nedenle bask kuvvetine ve tutu eklinize dikkate diniz.

Kaynak tamamlandnda akm otomatik olarak kesilecektir. Birka saniye uyguladnz basnc brakmadan bekleyiniz. Daha sonra basnc kaldrarak elektrotlarn arasndan paranz alnz.

54

KONTROL LSTES



1 Tel malzemeleri llerinde kestiniz mi?

2 Tel malzemelerin kaynatlacak yzeylerini temizlediniz mi?

3 Para kalnlna gre makinenin amper ayarn yaptnz m?

4 Para kalnlna gre makinenin zaman ayarn yaptnz m?

5 Kaynatlacak paralar elektrotlar arasna koyup sktrma ilemi ile diren kaynan yaptnz m?

6 Yaplan kayna temizleyip kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise Uygulama Faaliyeti ne geiniz.

55

1,5x50x100 ebatlarnda 2 adet DKP sac paray kenet yaptktan sonra diren kaynayla birletiriniz.












Kaynak

UYGULAMA FAALYET

56













KONTROL LSTES









57

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

58

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aln kaynanda paralar, aadakilerden hangisi araclyla birbirine yaklatrlr ve temas etmeleri salanr?

A) Pens B) Kalplar C) Elektrotlar D) ase

2. Aln kaynanda aadakilerin hangisi sayesinde, paralar birleme scaklna getirilmi olur?

A) aseler B) Elektrotlar C) Kaynak akm D) Kalplar

3. Aln kaynanda kullanlan su soutmal elektrotlarn aadakilerin hangisinin altnda olmaldr?

A) 45 C B) 60 C C) 30 C D) 90 C

4. Aln kaynanda kullanlan suyun ss ykseldiinde su ak iin aadakilerden hangisinin yaplmas gerekir?

A) Eklenmesi B) Artrlmas C) Azaltlmas D) Drlmesi

5. Aadakilerden hangi metal basnl diren aln kaynayla kaynatlmaya uygun deildir?

A) Bakr B) Alminyum C) Dkme demir D) Pirin

6. Souk yakma aln kaynanda meydana gelen yanma esnasnda metal buharlamas aadakilerden hangisiyle engellenir?

A) rt maddesi B) Koruyucu gaz C) Elektrot D) Kaynak dikii

LME VE DEERLENDRME

59

7. Souk yakma aln kaynanda kaynak edilecek paralar birbirleriyle aadakilerden hangisiyle temas ettirilmektedir?

A) Dk basn stnde B) Yksek basn stnde C) Yksek basn altnda D) Dk basn altnda

8. Diren kayna yaplabilir gerelerde aranlan n koul aadakilerden hangisidir?

A) Temiz olma B) Elektrii iyi iletme C) Dzgn olma D) Elektrii iyi iletmeme

9. Souk aln yakma kaynanda kullanlan elik, hafif metaller, pirin ve bronz gibi alamlardaki uygun kesit aral ka mm2dir?

A) 100 mm2 B) 200 mm2 C) 300 mm2 D) 400 mm2

10. Diren kaynayla genel olarak aadaki gerelerden hangisinin kaynatlmas byk gler gerektirdii iin tavsiye edilmez?

A) 3 mmden az B) 6 mmden az C) 7 mmden fazla D) 9 mmden fazla

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

11. ( ) Aln kaynanda elektrot grevini gren kalplara i paras balanr. 12. ( ) Kaynak akm reteci olarak redresrlerden yararlanlr. 13. ( ) Basnl diren aln kaynanda basn paralel klavuz zerinde hareket eden tek

bir elektrot ile ayarlanmaktadr. 14. ( ) Basnl diren aln kaynanda i parasn sabitleyen elektrotlar kol kumandal,

ayarlanabilen, oynak, abuk sktrlabilen elik mengeneler, kuvvetli bir sktrma basncn salamaktadr.

15. ( ) n stmasz yakma aln kaynann stn yn, birletirilecek yzeyler iin zel bir hazrlama ilemine gerek duyulmamasdr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

60

MODL DEERLENDRME 0,6x130x130 1 adet DKP sac i parasn aadaki yapm resmine gre

biimlendiriniz. Bkme ilemi bittikten sonra kenarlar nokta kaynayla birletiriniz.

MODL DEERLENDRME

61




















62





KONTROL LSTES









DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz

63

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 B

2 C

3 D

4 B

5 D

6 C

7 C

8 D

9 B

10 C

11 Doru

12 Doru

13 Doru

14 Yanl

15 Doru

16 ldrc

17 basn

18 elektrotlar

19 blgesel

20 temizlii/bakm

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 C

3 C

4 B

5 C

6 B

7 D

8 B

9 C

10 C

11 Doru

12 Yanl

13 Yanl

14 Doru

15 Doru

CEVAP ANAHTARLARI

64

KAYNAKA ANIK Selahaddin, Kaynak Teknii El Kitab, Gedik Eitim Vakf, stanbul

1991.

ANIK Selahaddin, Adnan DKCOLU, Murat Adnan VURAL, mal

Usulleri, Birsen Yayn Evi, stanbul, 1997.

BURGHARDT D. Henry, Machine Tool Operation Part 1, McGraw-Hill

Book Company, New York, ABD, 1959.

ERSOY Rt, Demircilik Meslek Teknolojisi, Mill Eitim Basm Evi,

stanbul.

Kaynak Teknii, SEGEM Yaynlar, Ankara, 1993.

RSMEN Naim, Souk Demircilik, Ankara, 1948.

SERFEL Y. Saip, Endstri Meslek Liseleri Metal leri Blm 3.-4.

Dnem Meslek Bilgisi, Ankara, 1995.

SERFEL Y. Saip, Endstri Meslek Liseleri Metal leri Blm 5.-6.

Dnem Meslek Bilgisi, Ankara, 1994.

SERFEL Y. Saip, Endstriyel retim, MEB Yaynlar, stanbul, 2005.

SERFEL Y. Saip, Elektrik Ark ve Oksi Gaz Kayna, Ankara, 1997.

SERFEL Y. Saip, Kaynak Teknolojisi, Ankara, 2003.

SERFEL Y. Saip, Makine Bilgisi ve ekillendirme, MEB Yaynlar,

stanbul, 2005.

SERFEL Y. Saip, Metal leri Blm 9. Snf ve lem Yapraklar,

MEB Yaynlar, stanbul, 2005.

SERFEL Y. Saip, Metal leri Blm rencileri in Malzeme Bilgisi,

Ankara, 1998.

SERFEL Y. Saip, Metal ileri Meslek Teknolojisi 2, Ankara, 1996.

SERFEL Y. Saip, Metal leme Teknolojisi Deyimler, Tanmlar ve

Aklamalar, Ankara, 2005.

SERFEL Y. Saip, Modler Program Yaps, Ankara, 2005.

SERFEL Y. Saip, Souk ve Scak ekillendirme, Ankara, 1997.

Trk Dil Kurumu mla Klavuzu, Ankara, 2005.

Trk Dil Kurumu Trke Szlk, Ankara, 2005.

KAYNAKA

Documents

Elektrik Direnç Kaynağı