ELEKTRİK ELEKTRONİK ÖLÇMELERİtbmyoelektrik.klu.edu.tr/dosyalar/birimler/tbmyoelektrik/dosyalar... · SICAKLIK ÖLÇME –Sıcaklık Ölçü Aletleri –Temassız Sıcaklık Ölçü

AKI LME

1

AKI LME

Akkan; akabilen madde anlamna gelmekteyken sv ve gazlar iine alr.

Akkan maddeler, bulunduklar kabn eklini alr ve arlklar nedeniyle kap

cidarlarna kuvvet uygularlar.

Su, ya, cva gibi maddeler akkanlk zelliine sahiptir.

Baz maddelerin akkanl az iken baz maddelerinki yksektir.

Akkanlarn zellikleri

Svlar sktrlamazlar. Bu nedenle zerine uygulanan basnc aynen iletirler.

Gazlarda ise akkanlk zellii svlara gre biraz farkldr. Gazlarn belli

hacimleri olmad iin bulunduklar ortama yaylrlar. Moleklleri srekli

hareket halinde ve birbirlerine arpmaktadrlar.

Fakat gazlar svlardan farkl olarak sktrlabilir.

2

AKI LME Tanmlar

ELP-13103 Elektrik lme Teknii r.Gr. Volkan ERDEMR

3

Akclk

Teknik dilde viskozite (akmazlk, adalk) olarak ifade edilir.

Akkanl iyi olan svlarn viskozitesi dk, akkanl kt olan svlarn

viskozitesi ise yksektir.

AKI LME Viskozite, Akmazlk


steki madde alttaki maddeden daha dk

viskoziteye sahiptir.

Viskozitesi dk olan bir maddeye den

bir cisim viskozitesi byk olana gre daha

fazla madde sratr. Viskozitesi yksek olan

maddenin akcl azdr.

Vizkozitesi dk olan svlarn ak yksek

olana gre daha fazladr. St

ve su viskozite rnei.

Yksek viskoziteye sahip svlar ayn

hzda dklr byle bir srama yapmaz.

4

Deneyin 18 Ekim 2015 deki

grnts

http://www.thetenthwatch.com/feed/


AKI LME Tanmlar

Deneyin 08 Ekim 2016 daki

grnts

Zift sudan yaklak olarak 230milyar kat daha byk viskoziteye sahiptir. ekildeki

zift 1927 ylnda huni ierisine yerletirilmi ve ilk damla 1 Aralk 1938 ylnda kaba

dmtr. Nisan 2014 e kadar 9 damla dmtr.

Deneyin 24 Eyll 2017 deki

grnts

http://www.thetenthwatch.com/feed/

5

Akmetre veya debimetre, gaz, sv ve buhar gibi akkanl olan ve bir tesisat

zerinden geen maddeleri, "birim miktar/birim zaman" cinsinden, mekanik ya da elektronik

olarak len cihazdr. Debi (ak) lm hacimli ak hareketinin miktardr.

Ak lm birimleri; litre/saniye, metrekp/saniye, metrekp/saat, kg/s,

ton/saniye eklindedir.

Ak yada eitli ekillerde llebilir.

Mekanik olarak ak lm,

Isl iletim ile ak lm,

Elektromanyetik ak lm,

Ultrasonik ak lm,

Fark basncnn llmesi ile ak lm.

AKI LME Ak lme Birimleri


6

Su sayacnn i yaps

Pozitif yer deitirmeli lerlerde temel

prensip, yer deitiren akkan hacmini lmektir. lerin

toplam devir says, geen toplam hacmin llmesini

salar.

AKI LME Ak lme Yntemleri


Elektromanyetik ak lerde,

manyetik alanda akan elektriksel bir

akkan, Faraday kanununa gre

zerinde elektriksel gerilim oluturur.

Oluan gerilim akkan hz ile orantldr.

7

Diferansiyel basn lerlerde cihaz zerindeki farkl kesitte

basn fark llerek hidrodinamik teori yardmyla debi

hesaplanr. Kullanlan yntemler,

Ventrimetre

Lle

Orifis dir.



8

Ultrasonik ak lerler; sesin yaylma frekansnn akan ortamn meydana getirdii

frekans kaymas ilkesine gre alrlar. Bu uygulama Dopler etkisine dayanr. Akkann

iine gnderilen frekans bilinen bir ultrasonik ses, akkann iindeki partikller, hava

kabarcklarndan yansyarak geri dner. Dnen sinyalin frekansndaki deiiklik akkann

hz ile orantldr.



9

Isl debi lmnde; hareket eden akkann iki noktas arasndaki tanan s

miktarnn ktlesel debi ile doru orantl olmasndan yararlanlr.



SICAKLIK LME10

Is

Termodinamiin en nemli kavramlarndan biridir.

Belirli scaklktaki bir sistemin snrlarndan, daha dk scaklktaki bir sisteme,

scaklk fark nedeniyle transfer edilen enerjidir.

Is da i gibi bir enerji transfer biimidir.

Is ve i, hibir cisimde depo edilemez, ancak sistem snrlarnda ve gei halinde

iken belirlenebilir.

Kalorimetre ile dorudan llebilir ya da termodinamik yasalaryla matematiksel

olarak hesaplanabilir.

Is birimi i birimi ile ayndr, yani joule(J) dr.

11

SICAKLIK LME Tanmlar Is


Scaklk,

Bir maddenin sl durumunu belirten, "s geiine neden olan etken" olarak da

tanmlanmaktadr.

12

SICAKLIK LME Scaklk

ISI SICAKLIK

Kalorimetre kab

ile llr.Termometre ile llr.

Enerji eididir. Enerji deildir.

Enerji birimleri

(kalori joule)

kullanlr.

Birimi derecedir. Santigrad, Fahrenheit

(fahrenayt), Kelvin, Rankine, Reomr

dereceleri kullanlr.

Is ve scakln karlatrlmas


13

Scaklk l aletlerine Termometre denilmektedir.

Scaklk birimleri santigrad, fahrenheit (fahrenayt), kelvin, rankine ve

reomr dereceleridir.

Yaygn olarak kullanlan scaklk gstergeleri celsius (C), blntl

termometrelerdir. Celsius skalasnda buz saf suyun erime scakl

sfr (0C), kaynama scakl ise yz (100C) kabul edilmitir.

ngiliz milletler topluluu ve Amerika Birleik Devletleri gibi baz

lkelerde kullanlmakta olan fahrenheit (F) termometre leinde

ise, saf suyun donma ve kaynama noktalarna srasyla 32F ve 212F

deerleri verilmitir.

Celsius ve fahrenheit dereceleri arasnda;

=

,ve = , . + vardr.

SICAKLIK LME Scaklk Birimleri


Kelvin(K) ve Rankine (Ra) mhendislik bilimindeki

hesaplamalarda kullanlan scaklk dereceleridir.

Kelvin, teorik olarak eriilebilecek en dk scaklk olan -

273,15C'yi mutlak sfr noktas kabul etmitir. Termodinamik

hesaplamalarda Kelvin kullanlr.

Rankine lei mutlak sfr fahrenheit scaklk biriminde 459,67F

olarak kabul eder.

Reomr(Re) leinde, 0Re donma noktas, 80Re kaynama

noktas alnarak 80 eit paraya blnmtr.

Kelvin Celsius Fahrenheit Rankine

Mutlak sfr 0K -273,15C -459,67F 0R

Suyun donma noktas 273,15K 0C 32F 491,67R

Suyun kaynama noktas 373,15K 100C 212F 671,67R

Scaklk birimlerinin karlatrlmas14

SICAKLIK LME Dier Scaklk Birimleri


15

= , . + (celsiusu fahrenayt a dntrme)

=

,(fahrenayt celsiusa dntrme)

rnek: 22C = 71,6F

rnek: -5C = 23F

rnek: 75F = 23,889C

rnek: -18F = -27,778C

rnek: 95C = 368,15K

rnek: 250K = -23,15C

SICAKLIK LME rnekler


Scaklk lmnde kullanlan termometreler; Temasl yada Temassz olarak

kullanlrlar.

Temasl tip olanlarda

Cihaz scakl llen nesne veya maddeyle fiziksel olarak temas eder.

Bu yntem kat, sv ve gazlar iin kullanlabilir.

Tipik bir temasl alglayc, bir alglayc eleman, kontaklar ve koruyucu klftan

meydana gelir.

Isl genleme yntemini kullanan Cval ve Bimetalik termometreler,

Is ile diren deiimini kullanan Termistr ve RTDli termometreler, yar

iletken yapl elektronik termometreler,

Scaklk ile elektrik retimini esas alan Termokupl (slift) termometrelerdir.

16

SICAKLIK LME Scaklk l Aletleri


Temassz tip olanlar

Yaylan cisimden elektromanyetik enerjiyi alglayarak lm yaparlar.

Eer nesne veya ortam hareket ediyorsa, dzensiz bir ekli varsa veya bir

alglaycnn temas llen deerin doruluuna zarar verecekse bu

durumlarda temassz lm yaplmaldr

Genellikle IR (Infrared: Kzltesi) alglama aralar kullanlmaldr.

17

SICAKLIK LME Scaklk l Aletleri Temassz Scaklk l Aletleri


http://www.omega.com/ppt/pptsc.asp?ref=OS530E-W9&nav=http://www.omega.com/ppt/pptsc.asp?ref=OS530E-W9&nav=

18

Yaygn olarak kullanlan termometreler cval yada alkolldr.

alma esas svlarn genleme esasna dayanr.

SICAKLIK LME Scaklk l Aletleri Temasl Scaklk l Aletleri


19

Madeni (metal) termometreler ise bimetal elemanldr.

Bimetal eleman uzama katsays farkl iki metalin birletirilmesi ile oluan elemandr.

Scakl alglayan ksm bimetalden yaplm helezon eklinde bir yay olduu iin

uzama farkndan dolay eilen metalin bir deer gstermesi ile lm gerekleir.

Uzama katsaylar farkndan dolay dnme hareketi oluur.


Bimetal malzeme


Bimetal malzeme ile scaklk lm

20


Termostat kontrol


21

Endstride yksek dereceli sanayi frnlarnn scaklklarn lmek iin zel ad

pirometre olan aletlerden yararlanlr.

Yksek dereceli frnn ierisine termometre konulamayaca iin pirometre denilen

alet gelitirilmitir.

Aletin scakl alglayan ksm frnn iinde, lme yapan ksm ise frnn dndadr.

Scakl alglayc ksm termokupl elemanldr.

SICAKLIK LME Scaklk l Aletleri


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Thermocouple0002.jpghttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Thermocouple0002.jpg

Scaklk lmlerinde uzaktan lme yapan infrared termometreler de

yaygnlamaktadr.

nk ulalmas zor olan ya da tehlikeli olan elektrik hatlar, yksek slara sahip

elektrikli cihazlar, stma soutma sistemleri gibi geni bir alanda scaklk lm

gerekmektedir.

Bu termometrelerle bir yksek gerilim hattnn scakl yerden llebilmektedir.

22

SICAKLIK LME Scaklk l Aletleri Temassz Scaklk l Aletleri


http://www.omega.com/ppt/pptsc.asp?ref=OS530E-W9&nav=http://www.omega.com/ppt/pptsc.asp?ref=OS530E-W9&nav=

EM LM23

Eim

Bir cismin yatay dzlemle yapt ann tanjantdr.

Eimler (klinometre) aleti ile llr.

Herhangi bir dik gendeki ann tanjant; kar dik kenarn komu dik kenara oran

ile bulunur.

Ann SIdaki birimi radyan (rad)' dr. Bir emberde uzunluu yarapa eit yayn

merkezle yapt a olarak tanmlanr.

24

EM LM -Tanmlar


Endstride ise a birimi olarak derece () kullanlmaktadr. ,

Derece, bir emberin 360'a blnmesiyle elde edilir. 360 derece 2 radyan olarak

deerlendirilir. Bir derece 60 dakikaya ve bir dakika 60 saniyeye blnmtr.

Bir eimin asn lmek iin iletki (a ler) yada dijital l aletleri retilmitir.

Eim iin hesaplama iin aadaki ifade kullanlr.

=

25

EM LM -Tanmlar


Gnlk ilerde (duvarn dzlnn anlalmas, yatay ve dikey ynlerde doruluk,

denge durumu, suyun aknn ayarlanmas gibi) su terazisi ile de eim llebilir.

Su terazisi yzeylerin eim durumunu belirlemek iin kullanlr.

Su terazisi zemine veya yzeye yerletirilir. Alet zerinde bulunan cam iindeki svda

bulunan havann, cam zerinde biimlendirilmi blmede orta noktasnda olmas bize

zeminin veya yzeyin eimsizliini gsterir.

26

EM LM Eim l Aletleri


KEST VE AP LM27

28

ap

Bir emberin merkezinden geen ve emberi iki eit paraya blen doru izgisine

verilen addr ve yarapn 2 kat uzunluundadr. ile arplrsa o emberin evresi

bulunur.

Silindirik yapdaki cisimlerin kesit hesab iin ap lm gereklidir.

Anlald zere kesit alan ile ap uzunluk ile ifade edilen farkl kavramlardr.

KEST VE AP LM Tanmlar


Mhendislik bilimlerinde yarap r, ap d ile gsterilir.

llendirmelerde r=10, yarap 10mm ve =20 yada d=20

ap 20mm olan dairesel bykl ifade etmede kullanlr.

Kesit

Cisimlerin enlemesine yada boylamasna kesilmesi ile elde edilen yzeyinin alanna

denir.

Elektrikte daha ok silindirik (kablo iletkenleri, bobin), kare yada dikdrtgen

(topraklama eritleri, baralar) kesitli malzemeler kullanlr.

Kesiti ifade etmede alan birimlerinden daha ok mm2 kullanlr ve kesit S harfi ile

gsterilir.

29

AP LM Tanmlar


30

Yarap yerine ap lm yapldndan kesit hesabnda ap ifade kullanlr.

ap belli olan bir silindirin kesiti;

= =.

ile hesaplanr.

Kesiti belli olan bir silindirin ap

= =.

Yaklak olarak = , . dir.

Kalibre: 1 inlik deerin 100de biridir.

1 kalibre=0,0254cm

KEST VE AP LM Tanmlar


31

rnek: 1,5mm2 4mm2 ve 6mm2 kesitlerine sahip bakr iletken tellerin apn

hesaplaynz.

1,5mm2 lik iletken ap =.

=

.,

= ,

= , . = , . ,

= ,

4mm2 lik iletken ap =.

=

.

= ,

= , . = , . b

= ,

6mm2 lik iletken ap =.

=

.

= ,

= , . = , .

= ,

KEST VE AP LM rnekler


ap lmnde kumpas ve mikrometre kullanlmaktadr.

Mikrometreler

lme hassasiyeti kumpasa gre daha fazla olan i ap, d ap ve derinlik lm

iin kullanlan aletlerdir.

Mikrometre ile milimetrenin yzde biri bazen de yaplna gre milimetrenin binde biri

mertebesinde lm yaplabilir.

Dnen bir vida sistemine gre alr.

ap llecek cisim, vida milinin ucu (hareketli u) ile gvdesinin ucu (sabit u)

arasna sktrlarak lm yaplr.

32

D ap mikrometresi

KEST VE AP LM ap l Aletleri


33

Kumpas

paralarnda uzunluk, i ap, d ap ve derinlik lmede kullanlan

lme hassasiyeti len kiiye baldr.

Verniyer Kumpas

KEST VE AP LM ap l Aletleri


Kumpasn (vernier caliper) paralar

1. D ap ene: Bir cismin d apn yada geniliini lmede kullanlr.

2. ap ene: Bir cismin i apn lmede kullanlr.

3. Kl (Derinlik ler): Bir cismin yada ukurun derinliini lmede kullanlr.

4. Ana cetvel: mm olarak iaretlenmi cetvel

5. Ana cetvel: in olarak iaretlenmi cetvel

6. 1/10mm veya daha iyi ara lmleri veren verniyer

7. n blmelerinde ara lmleri veren verniyer

8. Kilit mandal: lmenin kolaylkla elde edilebilmesine iin verniyer hareketini engellemede

kullanlr.34

KEST VE AP LM ap l Aletleri Kumpas Kullanm


35



rnek: Aadaki kumpasn lt ap hesaplaynz.

Ana cetvelin sfr gstergesine baklrsa 23mmyi biraz getii grlr. Yani lm

sonucu 23 ile 24mm arasnda olaca anlalr. Verniyer cetveli zerindeki izgi ile ana cetvel

zerindeki izgilerin akt noktann 7 ile gsterilen izgi olduu grlr. Bu deer daha

nce elde edilen 23mmlik deerin zerine eklenecek deerin 0,7mm olduunu gsterir.

O halde llen uzunluk deeri:

= + , = , olur.

36



rnek: Aadaki kumpasn gsterdii deeri hesaplaynz.

Ana cetvelin sfr gstergesine baklrsa 6mmyi getii grlr. Yani lm sonucu 6

ile 7mm arasndadr. Verniyer cetveli zerindeki izgi ile ana cetvel zerindeki izgilerin

akt noktann 9 ile 0 arasndaki izgide olduu grlr. Bu deer daha nce elde edilen

6mmlik deerin zerine eklenecek deerin 0,95mm olduunu gsterir.

Sonu olarak iki deeri toplarsak;

= + , = , 'dir.

37



38

Ana cetvelin sfr gstergesine baklrsa 3mmyi getii grlr. Yani lm sonucu 3

ile 4mm arasndadr. Verniyer cetveli zerindeki izgi ile ana cetvel zerindeki izgilerin

akt noktann 6 ile 7 arasndaki izgide olduu grlr. Bu deer daha nce elde edilen

3mmlik deerin zerine eklenecek deerin 0,62mm olduunu gsterir.

Sonu olarak iki deeri toplarsak;

= + , = , 'dir.



39

ene kapatldnda 0,10mm okunuyorsa sfr hatas +0,10mm olarak kabul edilir.

Sfr hatas ile verniyer lei yada kumpas kullanma ynteminde

= + ( )formul kullanlr.

Bu nedenle gerek deer

= , + , (, ) = ,



40

ene kapatldnda -0,08mm okunuyorsa sfr hatas -0,08mm olarak kabul edilir.

Sfr hatas ile verniyer lei yada kumpas kullanma ynteminde

= + ( )formul kullanlr.

Bu nedenle gerek deer

= , + , (, ) = ,



Mikrometreler; analog ve dijital olmak zere iki eittir. Bu l aletleri mekanik

kumandal vida-somun sistemine gre alr. Kumpaslara oranla okuma hassasiyetleri daha

fazladr. Vida ve somun sistemine gre ilerleme hareketi yapan vidal milin bir devirdeki

ilerleme miktar, vida admna gre ayarlanabilir.

41

D ap mikrometresi

KEST VE AP LM ap l Aletleri Mikrometre Kullanm


ap mikrometresi

Derinlik mikrometresi

42

= + = , + . . = ,



rnek: Aadaki mikrometrenin lt ap hesaplaynz.

Yatay milimetrik lekte her bir izgi 0,5mm olduuna gre 2mmnin zerinde bir

deer olaca anlalr. Yzk lek zerinde yatay izgi ile kesien nokta 25 ile 30 arasnda

28 deerini gsterir. Bunun anlam 0,28mmlik deerin ilk deere eklenmesi demektir.

= + , = ,

43



rnek: Aadaki mikrometrenin gsterdii deeri hesaplaynz.

Yatay milimetrik lekte her bir izgi 0,5mm olduuna gre 18,5mmnin zerinde bir



= , + , = ,

44



45




= , + , = ,



46


deer olaca anlalr. Yzk lek zerinde yatay izgi ile kesien nokta 28 ile 29 arasn

gsterir. 0dan 10a kadar olan lek zerinde yatay lek zerindeki zgiler ile yzk lek

zerindeki izgilerin keiimi 3. izgidedir. Bunun anlam 0,283mmlik deerin ilk deere

eklenmesi demektir.

= , + , = ,



47

Yatay milimetrik lekte her bir izgi 0,025in olduuna gre 0,27innin zerinde bir

deer olaca anlalr. Yzk lek zerinde yatay izgi ile kesien nokta 1 deerini

gsterir. Bunun anlam 0,001inlik deerin ilk deere eklenmesi demektir.

= , + , = ,



Mikrometre Kullanmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Mikrometre darbelerden korunmal.

Mikrometre su, ya ve sprey iinde kullanlmamal.

Mikrometre uzun sre kullanlmayacaksa pilleri karlmal.

Temizleme arac olarak tiner ve benzin gibi maddeler kullanlmamal.

yi bir lme iin i parasnn ss ile mikrometrenin ss arasnda fark olmamaldr.

(Ani s deiimi ve yksek s mikrometreye zarar verir.)

48



49

KAYNAKLAR

1. NACAR, A. Mahmut; Elektrik-Elektronik lmeleri ve Gvenlii

2. ANASIZ, Kadir; Elektrik l Aletleri ve Elektriksel lmeler; MEB Yaynlar

3. MEGEP; Fiziksel Byklklerin llmesi; Ankara 2011

4. MEGEP; Elektriksel Byklklerin llmesi; Ankara 2011

5. www.transcat.com

New International Safety Standards for Digital Multimeters

6. www.wikipedia.org

7. http://320volt.com/

http://www.transcat.com/http://www.wikipedia.org/http://320volt.com/

50

I. Sadece akkan maddeler ile ilgilidir.

II. Deer arttka akclk artar.

III. Maddenin viskozitesi ile kvam hakknda bilgi salanr.

Viskozite ile ilgili yukarda verilmi olan ifadelerden hangisi yada hangileri dorudur?

a) Yalnz I b) I ve III c) I ve II d) I, II ve III

I. Sadece akkan maddeler ile ilgilidir.

II. Deer arttka akclk azalr.

III. Maddenin viskozitesi ile kvam hakknda bilgi salanr.

Viskozite ile ilgili yukarda verilmi olan ifadelerden hangisi yada hangileri dorudur?

a) Yalnz I b) I, II ve III c) I ve III d) I ve II

Akkan miktarnn llmesinde kullanlan su sayalarnda debi lmnde kullanlan

yntem aadakilerden hangisidir?

a) Fark basncnn llmesi b) Elektromanyetik

c) Ultrasonik d) Mekanik

51

Endstride kullanlan yksek scakla sahip frnlarn scaklnn llmesinde

kullanlan l aleti aadakilerden hangisidir?

a) Termometre b) Piremetre c) Scaklkmetre d) Pirometre

20C olarak llen ortam scaklnn F karl aadakilerden hangisidir?

= , . +

a) 136F b) 68F c) 33,8F d) 6,8F

22C olarak llen ortam scaklnn F karl aadakilerden hangisidir?

= , . +

a) 71,6F b) 143,2F c) 1267,2F d) 7,6F

52

23F olarak llen ortam scaklnn C karl aadakilerden hangisidir?

=

,

a) 23C b) 5C c) -5C d) 30,55C

19,4F olarak llen ortam scaklnn C karl aadakilerden hangisidir?

=

,

a) -7C b) 7C c) 19,4C d) 28,56C

Kumpas kullanm ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?

a) ap, d ap ve derinlik lm yaplabilir.

b) lm, lme iini yapana gre deiebilir.

c) lm 0,01mm hassasiyete kadar yaplabilir.

d) Mikrometrelere gre daha hassas lm yaparlar.

Yukarda verilen kumpas lm grntsne gre sonu aadakilerden hangisidir?

a) 55,75mm b) 75mm c) 50,75mm d) 55mm

53

Kesiti bilinmeyen bir iletkenin apnn mikrometre ile lmnden elde edilen

yukardaki grntsne gre iletkenin ap ve kesiti aadakilerden hangisinde doru olarak

verilmitir? deerini tam olarak alnz. =.

a) 4mm-12mm2 b) 50mm-1963,495mm2

c) 4mm-12,566mm2 d) 9mm-63,617mm2

Kesiti bilinmeyen bir iletkenin apnn mikrometre ile lmnden elde edilen

yukardaki grntsne gre iletkenin ap ve kesiti aadakilerden hangisinde doru olarak

verilmitir? deerini tam olarak alnz. =.

a) 57,8mm-2623,89mm2 b) 28mm-588mm2

c) 5,78mm-26,239mm2 d) 5,78mm-25,056mm2

Documents

ELEKTRİK ELEKTRONİK ÖLÇMELERİtbmyoelektrik.klu.edu.tr/dosyalar/birimler/tbmyoelektrik/dosyalar... · SICAKLIK ÖLÇME –Sıcaklık Ölçü Aletleri –Temassız Sıcaklık Ölçü