Elektrik Tesisatları

Bölüm 3: Elektrik Tesisleri

1. Çaðýrma ve aydýnlatma tesislerinde kullanýlan gereçler

1.1. Sigorta

Elektrik besleme hatlarýný ve aygýtlarý aþýrý akýma karþý korumak için kullanýlan devreelemanýna sigorta denir.

Uygulamada, buþonlu, otomatik, býçaklý, cam, fiþli ve yüksek gerilim sigortalarý kullanýlýr.Sigortalar geniþ olarak aydýnlatma gereçleri bölümünde açýklanmýþtýr.

1.2. Zil transformatörü (trafosu)

Elektrik akýmýný ve gerilimini alçaltýp yükseltmeye yarayan cihaza transformatör(trafo) denir. Bir fazlý trafolarda primer (birincil) ve sekonder (ikincil) olmak üzere ikisarým, ince çelik saclardan yapýlmýþ nüve üzerine yerleþtirilir.

Primere uygulanan alternatif akýmýn yarattýðý deðiþken manyetik alan nüve üzerindengeçerek sekonder sargýlarýný etkiler. (Sekonderin sarýmlarýnýn içindeki elektronlarý hareketettirir). Deðiþken manyetik alana maruz kalan sekonderin çýkýþ uçlarýnda deðiþken (AC)gerilim doðar.

Trafolar elektriðin frekansýný deðiþtirmez. Sekonderden alýnan gerilim ve akýmýndeðeri, sarým sayýsý, nüve ve sargýlarýn kesiti gibi ögelere göre deðiþir.

Trafolar isteðe göre her güç ve gerilim deðerinde üretilebilir. Seçim yapýlýrkenbeslenecek alýcýnýn akým ve gerilim deðerleri göz önüne alýnýr. Örneðin zil çalýþtýrmakiçin 220/12 volt ve 3-5 W gücünde bir trafo yeterli olur. Oto radyo teybini çalýþtýrmakiçin 220/12 volt, 30-50 W gücünde bir trafo gerekir.

Gerilimi düþürmede kullanýlan trafolarda primer, ince kesitli telden çok sarýmlý;sekonder ise kalýn kesitli telden az sarýmlý olur. Devre baðlantýsý yapýlýrken trafonunetiketinden baðlantý uçlarý belirlenemiyorsa sargýlarýn kesitlerine bakýlýr.

Gerilimi düþürmede kullanýlan trafo dalgýnlýkla yanlýþ baðlanacak olursa (yani çýkýþ

manyetik aký (f ) sekonder sargý (N2)

U1 U2Ry(yük)

Þekil 3.1: Zil transformatörünün yapýsý

primer sargý (N1)

220/12 v

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:

Yöntem veteknikler:O AnlatýmO Soru-cevapO GözlemO UygulamaO GeziO ÖdevO TekrarO Deney

Süre:

Amaçlar:

Kaynak,araç-gereçler:

Planýniþleniþineiliþkin görüþler:O Konu öðrenildiO Süre yettiO Tekrar

anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

uçlarýna yüksek gerilim uygulanýrsa) trafonun diðer uçlarýnda çok yüksek deðerli gerilimoluþur. Þöyle ki; 220 volt giriþ, 12 volt çýkýþ deðerinde olan bir trafonun sekonderineyanlýþlýkla 220 volt uygulanýrsa primer sarýmýnýn uçlarýnda yaklaþýk 4033 volt oluþur.Bu deðer, kullanýcýlar için son derece tehlikeli sonuçlar ortaya çýkarýr. O nedenle trafobaðlantýlarý titizlikle yapýlmalýdýr.

1.3. Ziller

1.3.1. Mekanik yapýlý zil

Bobin, nüve, palet, tokmak, çan gibi elemanlarýn birleþmesinden oluþmuþ devreelemanýdýr.

Þekil 3.2'de yapýsý verilen mekanik yapýlý zilin bobin uçlarýna 8-15 voltluk gerilimuygulandýðýnda, bobin etrafýnda bir manyetik alan oluþarak nüveyi mýknatýslar.Mýknatýslanan demir nüve, paleti çeker ve tokmak çana vurur. Palet çekildiði anda Akontaðý açýldýðýndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda demir nüve mýknatýslýðýnýkaybederek paleti býrakýr. Palet normal konumuna döndüðünde ise A kontaðý tekrarkapanarak bobine yeniden akým verir. Bobine kesik kesik uygulanan akým çanda sesoluþturur.

1.3.2. Elektronik devreli (melodili) zil

Direnç, kondansatör, transistör, entegre, hoparlör gibi elemanlar kullanýlarak yapýlangereçlere elektronik devreli zil denir.

Melodili zillerin, kanarya sesi, ding-dong, bim-bam, müzik, insan sesi gibi sinyallerüreten modelleri vardýr.

Çok yaygýn olarak kullanýlan kanarya sesli ziller sönümlü osilâtör devresindenmeydana gelmiþtir.

Resim 3.1'de kanarya sesli zilin dýþ ve iç görünümü verilmiþtir.

Þekil 3.2: Mekanik yapýlý zil

baðlantý vidalarý

tokmak

nü

ve

bobin

palet

ses

aya

r vi

da

sý

çan

A

Resim 3.1: Elektronik devreli zil

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

1.4. Buton

Devreyi açýp kapamaya yarayan buton, baðlantý uçlarý ve yay düzenekli kontaktanoluþur. Normalde (butona basýlmadýðýnda) kontak, yay tarafýndan yukarý itildiðindenaçýk durumdadýr ve devreden akým geçmez. Butonun düðmesine basýldýðýnda kontaklarkapanýr ve alýcý çalýþýr. Butondan elimizi çektiðimizde yay kontaðý iterek akýmý keser.

1.5. Ýletkenler

Elektrik akýmýný kolayca ileten maddelere iletken denir. Elektrik tesislerinde bakýr,alüminyum, kalay, gümüþ vb. gibi maddelerden yapýlmýþ iletken gereçler kullanýlýr.

Konutlarda uygulanan çaðýrma ve bildirim tesislerinde 0,30-0,75 mm2 kesitindePVC izoleli bakýr iletkenler tercih edilir.

Aydýnlatma tesisatlarýnýn sortilerinde en az 1,5 mm2, priz tesisatlarýnýn sortilerindeise en az 2,5 mm2 kesitinde bakýr kablolar kullanýlýr.

Elektrik akýmýný geçirmeyen maddelere yalýtkan denir. Tesisatlarda, PVC, kauçuk,bakalit, porselen, cam, mika, fiber, amyant, kâðýt, presbant gibi maddelerden yapýlmýþyalýtkanlar kullanýlýr.

1.6. Borular

Çaðýrma ve bildirim tesisleri sýva üstü ya da sýva altý tesisat olarak döþenir. Borular 3m boyunda ve 14 - 18 - 26 mm çaplý olarak satýlýr. Hareketli ya da çok kývrýmlý yerlerdekullanýlan spiral borular ise 9 - 11 - 14 - 18 - 26 mm çapýndadýr. Uygulamada kullanýlanboru tipleri þöyledir:

isim etiketi

Þekil 3.3: Butonlar

Resim 3.2: Ýletkenler

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

1.6.1. Bergman boruÝç kýsmý vernikli kartonla kaplý alüminyum sactan yapýlmýþ sýva üstü tesisatta

kullanýlan boru çeþididir. Sadece eski ev tesisatlarýnda görülür (resim 3.3-a).

1.6.2. Peþel boruÝnce çelik sacdan yapýlmýþ, paslanmaya karþý özel bir madde ile kaplanmýþ boru

çeþididir. Sadece eski ev tesisatlarýnda görülür (resim 3.3-b).

1.6.3. PVC boruPVC (polivinil clorür) maddesinden yapýlmýþtýr. Yumuþak ve sert olmak üzere iki

tipte yapýlýr.Yumuþak tipler binanýn duvarlarýna, sert tipler ise hasýr (beton) altýna döþenir(resim 3.3-c).

1.6.4. Spiral boruÇok kývrýmlý yerlerde kullanýlýr. PVC ya da ince sacdan üretilir (resim 3.3-d).

1.7. Kroþe

Sýva üstü tesisatta borular, duvara ya da tavana kroþelerle tutturulur. Kroþeler, sacdanya da plâstikten yapýlýr (resim 3.4).

1.8. Dirsek (kut)

Borularýn 90° dönüþ yapmasý için kullanýlan gereçtir. Uygulamada en çok resim3.5'te görülen PVC'den yapýlmýþ dirsekler kullanýlmaktadýr.

1.9. Buat

Ýletkenlerin eklendiði ve daðýtýmlarýnýn yapýldýðý ek kutularýdýr. Uygulamada yuvarlakve kare þeklindeki buatlar kullanýlýr. Resim 3.6'da çeþitli buat resimlerine yer verilmiþtir.

Resim 3.3: Borular

a. bergman boru

b. peþel boru

c. PVC boru

d. spiral boru

Resim 3.4: Kroþeler Resim 3.5: Dirsek

no: 1 no: 2

no: 3 no: 4

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

1.10. MufBorularýn eklenmesinde kullanýlan gereçtir. Resim 3.7'de görülen mufun iki tarafý,

eklenecek borularýn giriþini kolaylaþtýrmak için çap bakýmýndan biraz daha büyüktür.

1.11. PaterSýva altý tesisatta tavan ve duvara monte edilecek araçlarýn kolayca vidalanmasýný

saðlamak için kullanýlan tahta parçasýdýr. Pater, binanýn betonu dökülmeden önce yapýlanboru döþeme iþlemi yapýlýrken yerleþtirilir (resim 3.8).

1.12. Anahtar ve priz kasasý

Resim 3.9'da görülen kasalar, sýva altý tesisatlarda anahtar ve prizleri duvarlara monteetmede kullanýlan plâstik gereçtir.

1.13. Kablo pabucu

Resim 3.10'da görülen kablo pabuçlarý kalýn kesitli ya da çok telli iletkenlerin vidalaraçok kolayca baðlanmasýný saðlamak için kullanýlan metal gereçtir.

1.14. Dübel

Resim 3.11'de görülen dübeller elektrik tesisatýyla ilgili araç gereçlerin duvar vetavana tutturulmasý için vida yoluna yerleþtirilerek kullanýlan plâstik gereçtir.Uygulamada en çok, 6-7-8 numaralý dübeller kullanýlýr.

Resim 3.6: Buat

sýva üstü buat nemli yerlerde kullanýlan buatlar sýva altý buat

tahta

alýcýçýkýþý

borugiriþi

Resim 3.7: Muf Resim 3.8: Pater

Resim 3.9: Kasa Resim 3.10: Kablo pabucu Resim 3.11: Dübel

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

a) sýra klemens

d) hat klemensic) ray klemensi e) lüstr klemens

b) simit klemens

1.15. KlemensÝletkenlerin birbirine daha iyi deðmesi için klemens kullanýlarak eklenir. Uygulamada

kullanýlan klemens çeþitleri þunlardýr:

I. Sýra klemensDuy, buat, pano, seyyar kablo vb. gibi yerlerde kullanýlýr. Resim 3.12-a'da sýra klemens

görülmektedir.

II. Simit klemensBuat içinde yapýlan kablo eklemelerinde kullanýlan klemens türüdür. Çok kýrýlgan

olan porselenden yapýlan bu gereç monte edilirken hassas çalýþmak gerekir. Resim 3.12-b'de simit klemens görülmektedir.

III. Ray klemensKumanda panolarýnda kablolarýn düzenli bir þekilde eklenebilmesi için raya monte

edilebilen klemensler kullanýlýr. Resim 3.12-c'de ray klemensi görülmektedir.

IV. Hat klemensiElektrik daðýtým direklerinden konutlara ya da iþ yerlerine enerji alýrken kullanýlan

gereçtir. Alüminyumdan yapýlan bu elemanýn baðlantý noktalarýnýn birisi bakýrlý olantipleri akýmý dahi iyi iletir. Montaj yapýlýrken bakýrlý kýsmýn bakýr tele, alüminyum kýsmýnise alüminyum tele baðlanmasý gerekir. Resim 3.12-d'de hat klemensi görülmektedir.

V. Lüstr klemensPorselen gövdeli olup sýcaklýðýn yüksek olduðu (ütü, fýrýn, elektrikli soba vb.gibi)

cihazlarda kullanýlýr. Resim 3.12-e'de lüstr klemens görülmektedir.

Resim 3.12: Klemensler

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

2. Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnda kullanýlan sembollerÇaðýrma ve bildirim tesisatlarýnda aþaðýdaki tabloda verilen semboller kullanýlýr.

Tablo 3.1: Çaðýrma ve bildirim tesislerinde kullanýlan semboller

Sembol

DC'de negatif uç

AC'de ikinci faz

AC'de üçüncü faz

Buton

Alternatif akým (AC)

Doðru ve alternatifakým (DC-AC)

Doðru akým (DC)

DC'de pozitif uç

AC'de birinci faz

AC'de nötr

Etiketli buton

Butoniyer

Zil

Výzýltý

Siren

1 fazlý alternatifakým

3 fazlý alternatifakým

3 fazlý nötr iletkenlialternatif akým

Tehlikeli gerilim

Transformatör

Ýletken

Ek alma

Ýki ek alma

Elektrik baðlantýsýyok

Korna

Sigorta

Þalter

R

S

T

Mp

Erkek fiþ

Fiþ ve priz

Telefon prizi

Kapý otomatiði

AnlamýSembolAnlamý

TV anten prizi

Numaratör

Melodili zil

+ (P)

- (N)

50 Hz

50 Hz

50 Hz3N

1

3

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

3. Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnýn çiziminde dikkat edilmesi gerekenhususlar

Tesisatýn projesi,mîmari plân üzerinesembollerkullanýlarak çizilir.Tesisatý yapacakelektrikçi projelerigöz önüne alarakuygulamayý yapar.

Elektriktesisatlarý, sýva üstüve sýva altý olmaküzere iki þekildeyapýlýr.

Tesisat projeleriaydýnger kâðýdýnatek hat þemasýþeklinde çizilir.Kapalý þema olarakda adlandýrýlançizimde iletkenler birçizgi olarakgösterilir.

Kapalý þemadatek çizginin kaçiletkeni temsil ettiði,60° eðik ve üçiletkene kadar iletkensayýsýnca çizilen inceçizgilerle, üçiletkenden fazlasýiçin ise çizgininüzerine rakamlailetken sayýsýyazýlarak belirtilir.Þekil 3.4, 3.7 ve3.14'e bakýnýz.

4. Zil tesisatlarýUygulamada çeþitli zil tesisatlarý kullanýlýr. Þimdi bunlarý inceleyelim.

4.1. Bir butonla bir zili çalýþtýrma tesisatýÞekil 3.5 ve 3.6'da görülen bir butonla bir zili çalýþtýrma tesisatý, açýk ve kapalý

Þekil 3.4: Kapalý þema

30°

60°

buton

trafosigorta

6/25 A 220/4-8-12 V

. .. .

.

. . . .0,50 NV (NYA)

14 PVCzil

Þekil 3.5: Açýk þema

220/4-8-12 V6/25 A

buton

zil

Mp

Rbuat

Þekil 3.6: Bir butonla bir zil tesisatýnýn açýk þemasý

Mp

R

220/4-8-12 V6/25 A

Þekil 3.7: Bir butonla bir zil tesisatýnýn kapalý þemasý

220/4-8-12 V6/25 A

. . .

.

.

. . . . . .

.

.

. .0,50 NV (NYA)

14 PVC

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

þema olmak üzere ikidevreden oluþur. Butesisatta butona basýldýðýsürece zil çalar.

4.2. Bir butonla ikizili çalýþtýrma tesisatý

Þekil 3.8 ve 3.9'dagörüldüðü gibi birbirineparalel baðlý iki zil ve birbutondan oluþan tesisattýr.Devrede paralel baðlý zilsayýsý artýrýlarak biryerden daha fazla zilinçalýþtýrýlmasý saðlanabilir.

4.3. Ýki butonla bir zili çalýþtýrma tesisatý

Paralel baðlý iki buton ile bir zili çalýþtýrmada kullanýlan devredir. Þekil 3.10 ve 3.11'deverilen þemalarda butonlarýn herhangi birisine basýlarak zili çalýþtýrmak mümkündür.

4.4. Karþýlýklý çaðýrma tesisatý

Þekil 3.12 ve 3.13'te verilen karþýlýklý çaðýrma tesisatý ayrý yerlerde (odalarda) bulunankiþilerin birbirlerini çaðýrmalarýný saðlamak için kullanýlýr Devrede 1 nolu buton, 1nolu zili; 2 nolu buton, 2 nolu zili çalýþtýrmaktadýr.

Þekil 3.8: Bir butonla iki zil tesisatýnýn açýk þemasý

Mp

R6/25 A 220/4-8-12 V

Þekil 3.9: Bir butonla iki zil tesisatýnýn kapalý þemasý

220/4-8-12 V6/25 A

. . . . .. . . . .

.

.

. .0,50 NV (NYA)

14 PVC

Þekil 3.10: Ýki butonla bir zil tesisatýnýn açýk þemasý

6/25 A 220/4-8-12 V

Mp

R

Þekil 3.11: Ýki butonla bir zil tesisatýnýn kapalý þemasý

6/25 A220/4-8-12 V

. . .

.

.

. . . . .

.

.

. . . . .

.

.

0,50 NV (NYA)

14 PVC.

.

.

.

.

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

4.5. Sokak kapýsýndan çaðýrmalý üç kat üç daireli apartman zil tesisatý

Çok katlý yapýlarda giriþ kapýsýnýn dýþýna konulan butonlarla çaðýrma yapýlýr. Daireiçerisindeki zil, konutun giriþ kapýsý önünde bulunan buton ile de çalýþtýrýlabilir. Þekil3.14'e bakýnýz.

5. Elektrik tesisatlarýnýn yapýlýþ þekilleri

Elektrik tesisatlarý yapý içerisinde, sýva altýna ya da sýva üstüne döþenir.

Mp

R6/25 A 220/4-8-12 V

1 2

Þekil 3.12: Karþýlýklý çaðýrma tesisatýnýn açýk þemasý

1 2

220/4-8-12 V6/25 A

1 2

. .

.

. . .

.

. . . .

.

. .

.

1 2

Þekil 3.13: Karþýlýklý çaðýrma tesisatýnýn kapalý þemasý

4

5

4

0,5

0 N

V

14 P

VC

6/25 A

220/4-8-12 Vkapalý

þema6/25 A

R Mp

220/4-8-12 Vaçýk

þema

Þekil 3.14: Sokak (cümle) kapýsýndan çaðýrmalý üç kat üç daireli apartman zil tesisatý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

5.1. Sýva üstü tesisat

Eski yapýlarda karþýmýza çýkan, bergman, peþel ya da PVC boru kullanýlarak yapýlantesisattýr. Bu yöntemde borular duvar ve tavana þekil 3.15'te görüldüðü gibi kroþekullanýlarak döþenir.

5.2. Sýva altý tesisat

Tavan borularý beton kalýbý hazýrlandýktan sonra, duvar borularý ise duvarlarörüldüðünde sýva yapýlmadan önce döþenir. Anahtar, priz ve buat gibi gereçler kasaiçerisine yerleþtirilir.

Sýva altý tesisatta iletkenlerin boru içinden geçirilmesinde kýlavuz (susta) kullanýlýr.Bükülebilen yay þeklinde olan kýlavuzun bir ucunda iletkenlerin baðlanacaðý halka,diðer ucunda ise boru içerisinde ilerlemesini saðlayan yuvarlak baþlýk bulunur.

Þekil 3.16'da ahþaptan yapýlmýþ hasýr kalýbýnýn üzerine borularýn döþeniþi ve tuðladuvara kablo kanalýnýn açýlýþý gösterilmiþtir.

Þekil 3.17'de ise bir evin ahþaptan yapýlmýþ hasýr kalýbýnýn üzerine döþenmiþ boruve paterlerin görünümü verilmiþtir.

bergman boru

buat

duvara kanal açmahasýra boru döþeme

Þekil 3.16: Sýva altý tesisat

Þekil 3.17: Binanýn hasýr betonu dökülmeden önce sývaaltý tesisatýn tavan borularýnýn döþeniþi

pater

pater

pater

pater

paterpater

pater

pater

Þekil 3.15: Sýva üstü tesisat

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

5.3. Nemli yer tesisatlarý

Bodrum, kazan dairesi, hamam,fabrika, atelye vb. gibi yerlerde NVV(NYM, antigron) kablolar kullanýlaraksýva üstü tesisat yapýlýr.

Þekil 3.18'de nemli yer malzemelerikullanýlarak yapýlmýþ komütatör anahtarlýlâmba tesisatý verilmiþtir.

6. Aydýnlatma ve priztesisatlarýnda kullanýlan gereçler

Aydýnlatma ve priz tesisatlarýndakullanýlan gereçler þöyle sýralanabilir:

6.1. SigortalarAlýcýyý besleyen hatlarý, cihazlarý aþýrý yüklenme ve kýsa devrelere karþý korumada

kullanýlan elemandýr. Sigorta, devreye seri baðlanýr ve üzerinden anma akýmýndan çokakým geçtiðinde devreyi açar.

Uygulamada kullanýlan sigorta çeþitleri þunlardýr:6.1.1. Buþonlu sigortalar,6.1.2. Otomatik sigortalar,6.1.3. Býçaklý (NH) sigortalar,6.1.4. Küçük akým sigortalarý (cam sigortalar),6.1.5. Fiþli sigortalar,6.1.6. Yüksek gerilim sigortalarý

6.1.1. Buþonlu sigortalar

Þekil 3.19'da görülen buþonlu sigortalar þu parçalarýn birleþiminden oluþmuþtur:I. Gövde, II. Buþon, III. Buþon kapaðý, IV. Viskontak. Þimdi bu parçalarý inceleyelim:

Þekil 3.18: Nemli yer malzemeleriyle yapýlmýþkomütatör anahtarlý lâmba tesisatý örneði

MpR

sigorta

buat

lâmba

lâmba

komütatör

anahtar

buþon

gövde

viskontak

Þekil 3.19: Buþonlu sigortalarýn yapýsý

üst

kon

tak

gövdedip kontak

buþonkapaðý

dip kontak

buþonkapaðý

buþon

viskontak

gövde

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

I. Gövde

Þekil 3.19'da görülen gövde sigortanýn baðlanacaðý yere tutturulmasýný saðlayankýsýmdýr. Gövde þu parçalarýn birleþiminden oluþur:

a. Dip kontak: Þebeke faz ucunun baðlandýðý ve gövdenin içinde alt tarafta bulunankýsýmdýr. Resim 3.13'e bakýnýz.

b. Üst kontak: Buþon kapaðýnýn tutturulmasý için diþ açýlmýþtýr. Tesisata giden fazucu üst kontaðýn vidasýna baðlanýr. Þekil 3.31'e bakýnýz.

c. Viskontak: Resim 3.14'te görülen viskontaklar buþon gövdeye takýldýðýnda buelemanýn metal baþlý ucu ile dip kontak arasýnda iletkenliði saðlar. Orta kýsmý oyuk tipviskontaklar (resim 3.13-a) gövdeye istenilmeyen akým deðerinde buþonun takýlmasýný önler.

II. BuþonAkýmý kesme düzeneðinin

bulunduðu kýsma buþon denir.Buþonlar, 6 - 10 - 16 - 20 - 25 -35 - 50 - 63 - 80 - 100 amperdeðerlerinde üretilir. Buþon þuparçalarýn birleþiminden oluþur:

a. Buþon gövdesi: Telinerimesi sýrasýnda oluþan ýsýyadayanacak þekilde porselendenyapýlmýþtýr (resim 3.14).

b. Sigorta teli: Deðiþik akýmdeðerlerinde üretilmiþ teldir(resim 3.15).

c. Kuvars kumu: Eriyen telinoluþturduðu sýcaklýðýn olumsuzetkisini azaltmak için kullanýlanmaddedir (resim 3.15).

Resim 3.13: Viskontak çeþitleri

(a) (b) (c)

Resim 3.14: Buþonlar

kuvars kumu porselen

eriyen tel

sinyal pulunu tutan tel sinyalpulu

Resim 3.15: Buþonun yapýsý

üst kapak

alt kapak

buþonkuvars kumu

eriyen tel

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

d. Alt ve üst kapaklar: Buþonun iki ucunda bulunur. Dip kontak ile üst kontakarasýnda iletimi saðlamaya yarar (resim 3.15).

e. Sinyal pulu: Buþon içindeki ince telin uç kýsmýna takýlýr. Telin kopmasýyla yaylýfýrlatma düzeneði sayesinde pul yerinden fýrlar. Sinyal pulcuðu, her akým deðeri içinayrý bir renkte boyanmýþtýr. Resim 3.15'e bakýnýz.

Buþonun kaç amperlik olduðu sinyal pulcuðuna bakýlarak anlaþýlabilir. Pul renklerininakým karþýlýklarý þöyledir: Yeþil: 6 A, Kýrmýzý: 10 A, Gri: 16 A, Mavi: 20 A, Sarý: 25 A,Siyah: 35 A, Beyaz: 50 A, Bakýr rengi: 63 A

Not: Elektrik Tesisat Yönetmeliði'ne göre yamanmýþ ya daüzerine tel sarýlarak köprülenmiþ sigortalarýn kullanýlmasýyasaktýr.

III. Buþon kapaðýYalýtkan bölümü porselenden, iletken kýsmý pirinçten yapýlan

parçadýr. Buþon kapaðýnýn üstünde yuvarlak bir cam bulunur.Bu cam, sigortanýn atmasý (buþon telinin erimesi) anýnda sinyalpulcuðunun fýrlayarak yakýnda bulunan kiþilere zarar vermemesiiçin konmuþtur.

6.1.1.2. Buþonlu sigortalarýn kullanma yerlerine göre tipleri

I. Duvar tipi sigorta: Duvara monte edilerek kolon ve linye sigortasý olarak kullanýlýr(resim 3.17-a).

II. Tablo tipi sigorta: Tabloya vidalanarak kullanýlan sigortadýr (resim 3.17-b).

III. Þapkalý (hava hattý) sigorta: Dam direði ile yapýlan enerji giriþlerinde, damdireðine baðlanarak kullanýlan sigortadýr (resim 3.17-c).

IV. Kolon sigorta: Binalarýn enerji giriþlerinde kullanýlan sigortadýr. Binatesisatý döþenip enerji verildikten sonra kolon sigortanýn kapaðý elektrik daðýtýmkurumu görevlileri tarafýndan kaçak elektrik kullanýmýný önlemek için mühürlenir.(resim 3.17-d).

Resim 3.16:Buþon kapaðý

b) tablo tipi sig. c) þapkalý (hava hattý) tipi sig. d) kolon sigorta

Resim 3.17: Buþonlu sigortalarýn kullaným yerine göre çeþitleri

a) duvar tipi sigorta

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.1.2. Otomatik sigortalar

Alýcýnýn aþýrý akým çekmesi ya da kýsa devre anýnda akýmý kesen araçtýr. Bu tipsigortalar, termik ve manyetik koruma düzenekli olarak üretilmektedir. Termik korumabimetal esaslýdýr. Devreden aþýrý akým geçince bimetal bükülerek akým geçiþini saðlayankontaklarý açar. Manyetik koruma ise aþýrý akým geçmesi durumunda elektromýknatýshâline gelen kalýn kesitli bobinin nüveyi hareket ettirerek kontaklarý açtýrmasý esasýnadayanmaktadýr.

Uygulamada kullanýlan otomatik sigortalar L (B) ve G (C) tipi olmak üzere iki tipteüretilir. L tipi sigortalar aydýnlatma ve priz tesislerinde kullanýlýrken, G tipi sigortalarise motor koruma devrelerinde kullanýlýr.

L tipi sigortalar aþýrý akým durumunda hemen atar. G tipi modeller ise gecikmeliolarak devreyi açar. Motorlar kalkýþ anýnda normal akýmlarýnýn bir kaç katý deðerdeaþýrý akým çekerek çalýþmaya baþladýklarýndan bu tip alýcýlarda gecikmeli atan otomatiksigortalar tercih edilir.

Uygulamada kullanýlan otomatik sigortalar 6 - 10 - 16 - 20 - 25 - 35 - 40 - 45 - 50amperlik deðerlerde üretilmektedir.

Üç fazlý motorlarýn korunmasýnda kullanýlan otomatik sigortalarýn mandallarýbirbirine akuple edilir. Bu sayede fazýn birisinin baðlý olduðu sigorta attýðýnda üç fazýnakýmý da kesilir. Resim 3.18-b'de üç fazlý alýcýlarýn korunmasýnda kullanýlan otomatiksigortalar verilmiþtir.

ark hücresi

çýkýþ

mandal

giriþ

açma kapamamekaniðiark kanalý

kontaklar

gövde

termik açmadüzeneði

manyetik açmadüzeneði

Resim 3.18: Bir ve üç fazlýotomatik sigortalar

mandal

mandal

(a) (b)

Resim 3.19: Otomatik sigortalarýn iç yapýsý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

Resim 3.20: NH sigorta altlýðý

altlýk

buþon

6.1.3. Býçaklý (NH) sigortalar

Sanayi tesislerindeki yüksek akýmlý alýcýlarýn korunmasýnda kullanýlan sigortaçeþididir. Bu sigortalar, altlýk ve buþon olmak üzere iki parçadan oluþur.

Uygulamada kullanýlan NH sigortalar taþýdýklarý akýma göre deðiþik boyutlardaüretilirler. Bu boyutlar ve akým deðerleri þöyledir:

6.1.3.1. Býçaklý sigortalarýn parçalarý

I. Sigorta altlýðý (gövde)

Resim 3.20'de görülen NH sigorta altlýðý porselenden yapýlmýþtýr. Porselen üzerinemonte edilmiþ olan metal ayaklar buþonun takýlmasýný saðlar.

II. Buþon

Resim 3.21 ve res'm 3.24'te görülen buþon, porselenden yapýlmýþ bir gövde ve bununiki ucuna monte edilmiþ býçaklardan oluþmuþtur. Býçaklar, gövde içinden eriyen tel ilebirbirine baðlanmýþtýr.

III. Sigorta pensi (ellik)

Resim 3.24'te görülen ellik, býçaklý sigorta buþonlarýnýn takýlýp çýkartýlmasýndakullanýlan gereçtir. Ellik ile sigorta söküleceði zaman bu elemanýn üzerindeki düðmeyebasýlýr. Düðmeye basýldýðýnda elliðin ýsýrma düzeneði açýlýr. Düðmeden el çekildiktensonra eleman geriye doðru çekilecek olursa altlýða takýlý olan NH buþon yerinden çýkar.

Resim 3.21: NH tipi sigorta buþonu

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.1.4. Küçük akým (cam) sigortalarý

Resim 3.25'te görülen cam sigortalar, radyo, tv, merdiven ýþýk otomatiði vb. cihazlarýnkorunmasýnda kullanýlýr.

6.1.5. Fiþli sigortalar

Daha çok oto elektrik devrelerinde kullanýlan bu tipsigortalarda buþon, fiþ þeklinde olup porselen, bakalit yada plâstikten yapýlmýþtýr (resim 3.26).

6.1.6. Yüksek gerilim sigortalarý

Trafo merkezlerinde, santrallerde kullanýlan sigortaçeþididir. Sökülüp takýlmasý için özel takýmlar gerekir.

Resim 3.27'de görülen yüksek gerilim sigortalarý boruþeklinde olup, mekanik ve ýsý dayanýmý bakýmýndan diðersigortalardan çok daha dayanýklýdýr.

Resim 3.23: NH sigortabuþonlarýnýn içindebulunan ergiyen teller

Resim 3.25: Cam sigortalar

Resim 3.27: Yüksekgerilim sigortalarý

Resim 3.22: NH sigortabuþonunun iç yapýsý

Resim 3.24: NH sigortayýsöküp takmada kullanýlan ellik

Resim 3.26: Fiþli sigorta

elliksöküp

takma

düðmesi

buþon

altlýk

kuvars kumu

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.2. Kaçak akým koruma rölesi (diferansiyel röle)

Elektrikli alýcýlarýn gövdesine 30 mA lik akým kaçaðý olmasý anýnda devreyi açanelemanlara kaçak akým koruma rölesi denir.

Normal çalýþma anýnda kaçak akým koruma rölesinin nüvesi üzerinde herhangi birmanyetik alan oluþmaz ve rölenin içindeki akým trafosunda indüklenen gerilim sýfýrdýr.Gövdeye kaçak olduðunda, iletkenle toprak arasýnda gidip gelen akým farkýndaki eþitlikbozulduðundan, oluþan fark akýmý sayesinde trafoda (sekonder sargý) bir gerilimindüklenir. Bu gerilimden dolayý oluþan akým devreyi açacak manyetik güce ulaþtýðýanda röle beslemeyi keser.

Kaçak akým koruma röleleri elektrikli aygýtlarý kullanan kiþilerin çarpýlmasýný önlemekiçin kullanýlan çok önemli ve yararlý bir aygýttýr.

Kaçak akým koruma rölesinin baðlanmasýnda þu hususlara dikkat edilmelidir:

I. Röleden sonraki tesisatta nötr iletkeni ve topraklama (koruma) iletkeni ayrý ayrýolmalýdýr. Yani toprak hattýyla nötr hattý birbirine deðmemelidir.

II. Nötr iletkeni izoleli olarak çekilmeli, topraklanmamalý ve hiçbir yerde (buat, priz,vb.) toprakla ya da koruma iletkeniyle elektriksel olarak temas etmemelidir.

III. Röleyi denemek için faz ile nötr iletkeni kesinlikle kýsa devre edilmemelidir.

6.3. Yangýn koruma rölesi

Apartmanlarýn ana besleme hattýna monte edilerek kullanýlan elemandýr. Fazýnbirisinden topraða doðru 300 mA lik bir akým kaçaðý olmasý durumunda devreyi açar.Bu röleler yapý olarak kaçak akým koruma rölelerine benzer.

S TMp R

S TMp R5. test devresi6. primer sargý7. halka nüve8. sekonder devre

1. kilit mekanizmasý2. röle3. direnç4. test butonu

Resim 3.28: Bir ve üç fazlýkaçak akým koruma rölesi

Þekil 3.20: Üç fazlý kaçak akýmkoruma rölesinin yapýsý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.4. Anahtarlar

Elektrik devrelerinde açma kapama görevi yapan devre elemanýna anahtar denir.Anahtarlarý yapýlýþ þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:

I. Sýva üstü anahtar: Sýva üstüne monte edilen anahtardýr.

II. Sýva altý anahtar: Sýva içerisinde gömülü anahtar kasasý içine monte edilenanahtardýr.

III. Etanj (antigron) anahtar: Nemli yer tesislerinde kullanýlan anahtardýr.Nem, toz, patlayýcý gaza karþý sýzdýrmaz özelliktedir.

Elektrik anahtarlarýný iþlev bakýmýndan þöyle sýnýflandýrabiliriz:

I. Adî (tek kutuplu) anahtar: Bir lâmba ya da lâmba grubunu yakýp söndürmeyeyarar (resim 3.29, 3.30, 3.31).

II. Komütatör anahtar: Ýki ayrý lâmba ya da lâmba grubunu bir yerden, tek tek yada ayrý ayrý yakýp söndürmeye yarar (resim 3.32).

III. Vaviyen anahtar: Bir lâmba ya da lâmba grubunu iki ayrý yerden yakýpsöndürmeye yarar.

6.5. Prizler

Resim 3.33'te görülen prizler elektrikli aygýtlarýn beslenmesinde kullanýlýr. Prizleri

Resim 3.31: Antigronadî anahtar

Resim 3.30: Sývaaltý adî anahtar

Resim 3.32:Komütatör anahtar

sýva üstünormal priz

sýva üstütopraklý priz

sýva altýnormal priz

sýva altýtopraklý priz

etanj antigron)topraklý priz

Resim 3.33: Prizler

Resim 3.29: Sývaüstü adî anahtar

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

kullaným yerine göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:

I. Sýva üstü priz, II. Sýva altý priz, III. Etanj (antigron) priz

Prizleri yapýsýna göre ise þöyle sýnýflandýrabiliriz:

I. Normal (adî) priz, II. Topraklý priz

Not: Nemli yerlerde kullanýlan prizler, toz, nem, su ve patlayýcý gazlara karþý koruyucugövde içerisine alýnýr.

6.6. Fiþler

Elektrikli aygýtlarýn prizden beslenmesi için kullanýlan elemanlara fiþ denir. Fiþçeþitleri þunlardýr:

I. Erkek fiþ, II. Topraklý erkek fiþ, III. Diþi fiþ, IV. Topraklý diþi fiþ, V. Telefon fiþi

6.7. Uzatma kablosu

Elektrikli aygýtlarýn besleme kablosunun kýsa geldiðinde kullanýlan elemandýr. Resim3.35'te uzatma kablolu üçlü topraklý grup prizler görülmektedir.

6.8. Duylar

Lâmbanýn devreye baðlanmasýnda kullanýlan elemanlara duy denir. Duyun tesisatabaðlantýsý yapýlýrken anahtardan gelen faz ucunun dip kontaða baðlanmasý gerekir. Buyapýlmazsa lâmba duya sökülüp takýlýrken elektrik çarpmasý söz konusu olabilir. Duylarýüretim þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:

erkek fiþ topraklý erkek fiþ diþi fiþ telefon fiþi

Resim 3.34: Fiþler

Resim 3.35: Uzatma kablosu (seyyar, grup priz)

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

I. Süngülü duySarsýntýnýn fazla olduðu yerlerde (taþýtlar, el fenerleri vb.) kullanýlýr. Bunlarda lâmbanýn

duya giren kýsmýnda çýkýntýlar vardýr. Bu çýkýntýlar sayesinde lâmba duya çok sýký birþekilde monte edilebilmektedir.

II. Vidalý duyLâmba baþlýðýna ve duyun içine açýlan diþlerin birbirine vidalanarak baðlandýðý duydur.

Sarsýntýnýn olmadýðý tesislerde kullanýlýr.Elektrik tesisatçýlýðýnda kullanýlan vidalý duylarý kullanýldýðý yere göre þöyle

sýnýflandýrabiliriz:I. Asma (üniversal) duy II. Tavan duyuIII. Duvar duyu IV. Bahçe duyV. Donanma duy VI. Braçol duy

Elektrik tesisatçýlýðýnda kullanýlan duylarý boyutlarýna göre ise þöyle sýnýflandýrabiliriz:

I. Minyonet duy (E-7): Daha çok zayýf akým (1,5-12 volt) devrelerinde kullanýlýr.

II. Minyon duy (E-14): Zayýf akým ve aydýnlatma devrelerinde kullanýlýr.

III. Normal duy (E-27): 220 voltluk aydýnlatma tesisatlarýnda kullanýlýr.

IV. Golyat duy (E-40): 200 W tan daha büyük güçlü lâmbalarýn beslenmesindekullanýlýr.

süngülü duy için yapýl-mýþ lâmbanýn alt kýsmý vidalý duy

minyonet duy

asma duy

E-14

E-7

golyat duy

duvar duyu

Resim 3.36: Duylar

tavan duyu

bahçe duy donanma duy braçol duy

minyon duy

E-40

E-27

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.9. RozanslarTavana asýlarak kullanýlan duylarýn kablolarla irtibatýný saðlamak için kullanýlan

elemanlara rozans denir. Beton tavanlý binalarda resim 3.37-a'da görülen tabak rozanskullanýlýrken, ahþap yapýlarda ise resim 3.37-b'de görülen sýva üstü rozans kullanýlýr.

6.10. LâmbalarLâmbalarýn ýþýk yaymasý elektrik akýmýnýn direnci yüksek metallerden geçerken onu

ýsýtmasý esasýna dayanmaktadýr.Joule (jül) kanununda da vurgulandýðý gibi, içinden akým geçen her iletken belli oranda

ýsýnmaktadýr. Bu ýsýnma, bakýrda, gümüþte, çinkoda, tungstende farklý deðerlerde olmaktadýr.Isýnma miktarýný belirleyen unsur metalin öz direncidir.

Aydýnlatma amacýyla kullanýlan lâmbalarýn bir çok modeli vardýr. Günümüzde en çokflüoresan lâmbalarla aydýnlatma yapýlmaktadýr. Lâmba çeþitleri þunlardýr:

6.10.1. Akkor flâmanlý (kýzaran telli, enkandesant) lâmbalarCam gövde ve yüksek dirençli flâmandan oluþan lâmba türüdür. Akkor lâmbalarýn

standart güç deðerleri: 5-15-25-40-60-75-100-150-200 W týr.

Resim 3.37: Rozanslar

akkor lâmba flâmaný

1

2

3

4

5678

9

10

Resim 3.38: Akkor telli lâmbalarýn yapýsý

Akkor flâmanlýlâmbanýn parçalarý:

1. orta kutup2. baþlýk ya da kaide3. yan kutup4. boþaltma tüpü5. düðme6. cam gövde7. flâman8. flâman taþýyýcý9. kýstýrmalý geçit10. akým iletici

tabakrozans

(a) (b)

sýva üstürozans

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

Akkor flâmanlý lambalar resim 3.38'de görüldüðü gibi cam gövde, flâman, flâmantaþýyýcý, orta kutup vb. gibi parçalarýn birleþiminden oluþur.

Akkor flâmanlý lâmbalar ürettikleri ýþýðýn azlýðý nedeniyle günümüzde uygulamadançekilmektedir.

6.10.2. Flüoresan lâmbalar

Ýki ucu flâmanlý cam tüp, balast, starter, soket gibi elemanlarýn birleþmesiyle oluþmuþlâmba çeþididir. Akkor lâmbaya göre çok fazla ýþýk yaydýðýndan günümüzde en çok tercihedilen lâmba türüdür.

Flüoresan lâmbalarýn iki ucunda bulunan flâmanlar akým geçtiðinde ýsýnarak tüp içindekigazý da ýsýtýr. Flâmandan geçen akým çok kýsa süre içinde starter tarafýndan kesilir. Ýþteakýmýn tam kesilmesi anýnda balast yüksek bir gerilim oluþturarak tüpün iki ucu arasýndabir akým geçiþini baþlatýr. Gazdan geçmeye baþlayan elektrik akýmý ýþýðý oluþturur.

Günümüzde resim 3.40'ta görülen mini boyutlu,elektronik balastlý flüoresan lâmbalar da kullanýlmayabaþlanmýþtýr.

Flüoresan lâmbalarýn iyi yönleri þunlardýr:

I. Iþýk verimi akkor flâmanlý lâmbadan yüksektir.

II. Göz kamaþtýrmaz.

III. Az ýsýnýr.

IV. Ömrü uzundur.

V. Gün ýþýðý yayar.

Flüoresan lâmbalarýn olumsuz yönleri þunlardýr:

I. Ýlk maliyeti yüksektir.

II. Montajý biraz karmaþýktýr.

Resim 3.39: Çeþitli flüoresan lâmbalar

starter starter

starter

Resim 3.40: Elektronikbalastlý (kompakt)flüoresan lâmbalar

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

6.10.2.1. Flüoresan lâmbalarýn parçalarý

I. Flüoresan tüp

Iþýk yayan cam tüpün içindeki hava boþaltýlmýþ ve özel gaz (argon) ve civadoldurulmuþtur. Lambanýn flâmanlarý tungsten metalinden yapýlmýþtýr. Flâmanlararasýndaki boþlukta ise ýsýyla elektron yaymaya baþlayan oksit tabakasý mevcuttur. Boruþeklindeki cam tüpün iç yüzeyine flüoresan madde sývanmýþtýr.

II. Balast

Ýnce çelik saclardan yapýlmýþ nüve üzerine sarýlmýþ bobinden oluþan balast, flüoresanlâmbanýn çalýþabilmesi için mutlaka kullanýlmasý gereken bir elemandýr.

Uygulamada 20 ve 40 W gücündeki balastlar yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Balastlaryapýlýþ þekli bakýmýndan iki çeþittir:

a. Bobinli (klâsik) balast,

b. Elektronik balast

Bobinli balastlar 5-10 W gibi ilave bir güç tüketirler. Elektronik balastlarýn güçtüketimi ise yok denecek kadar azdýr. O nedenle elektronik yapýlý balastlar tercihedilmelidir. Balast seçimi yapýlýrken dikkat edilecek diðer önemli husus ise kalitedir.TSE kalite belgesi olmayan balastlar ses yapmakta ve kýsa ömürlü olmaktadýr.

III. Starter

Cam tüp içerisine yerleþtirilmiþ ýsýya duyarlý kontaklarý bulunan küçük boyutlu elemanastarter denir. Bu gereç, flüoresan lâmbanýn flâmanlarý ýsýnana kadar devrede kalýr.Yanmakta olan bir flüoresan lâmbadaki starter çýkartýlsa dahî lâmba yanmaya devameder. Starterin cam tüpü içerisinde bulunan bimetal, uzama katsayýlarý farklý iki incemetalin birleþtirilmesiyle üretilmiþtir. Lâmba devresine akým uygulandýðýnda bimetalli

civa buharý

katot siperi

argon

civa katot

flâman

flâman

Þekil 3.21: Flüoresan tüp

fosfor kaplý iç yüzey

cam tüp

sac nüve

titreþim önleyici dolgu

camtüp

kon

da

nsa

tör

bimetalkontak

ayaklar

Þekil 3.23: StarterÞekil 3.22: Balast

sargý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

kontak düzeneði kapalýdýr. Bu sayede starter üzerinden akým geçiþi olur. 1-2 saniye içindeýsýnan bimetal kontaðýn açýlmasýna neden olur.

Starterlerde bimetal düzeneðine paralel olarak baðlanan küçük kapasiteli kondansatör(sýga) bimetalli kontaklarýn ömrünü uzatýcý etki yapar. Baþka bir deyiþle kondansatörstartere gelen parazitik (istenmeyen) sinyallerin bozucu etkisini ortadan kaldýrýr.

IV. Soketler

Flüoresan lâmbanýn tüpünü devreye baðlamada kullanýlan elemanlara soket denir.Resim 3.41'de uygulamada kullanýlan çeþitli soketler görülmektedir.

6.10.2.2. Flüoresan lâmbanýn çalýþma ilkesi

Þebeke gerilimi lâmba devresine uygulandýðýnda, birbirine yakýn durumda bulunanstarter elektrotlarý arasýnda ark (atlama) oluþur. Bu sýrada elektrotlar ýsýnarak birbirinedeðer. Starterin kontaklarýndan akým geçmeye baþlamasýyla flâmanlar üzerinden akýmgeçerek bunlarýn elektron yaymasýna ve tüp içindeki civanýn buharlaþmasýna neden olur.

Akým, bimetal ve kontak üzerinden geçtiðinden, starter içerisindeki gaz ve bimetalsoðuyarak kontaklarý açar.

Starter devresinin açýlmasý ile balastýn akýmý kesilir ve manyetik alanýnda düþüþ olur.Manyetik alandaki düþüþ nedeniyle balast bobini üzerinde, þebeke geriliminden dahabüyük bir öz indükleme EMK�sý (yaklaþýk 1000 V) oluþur. Yüksek gerilim, flâmanlararasýnda (daha önce ýsýnarak iletken hâle gelen lâmba iç ortamý üzerinden) ark þeklindeatlar. Böylece buharlaþan civaya çarpan ark þeklindeki akým, ultraviyole ýþýnlarýnýnoluþmasýný saðlar. Ultraviyole ýþýnlarý ise, cam tüpün iç yüzeyindeki flüoresan tabakayaçarparak lâmbanýn ýþýk vermesini saðlar.

Lâmbanýn, tüp içerisindeki flüoresan madde ve gazýn cinsine göre deðiþik renkte ýþýkvermeye (yanmaya) baþladýðý anda balast gerilimi 100-110 V civarýna düþürerek ilk andaateþleyici olarak yaptýðý görevi, normal çalýþma anýnda akým sýnýrlayýcý olarak devamettirir.

erk

ek s

oket

diþ

i sok

et

Resim 3.41: Çeþitli soketler

starteryuvasý

starter soketi

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

7. Elektrik tesislerinde kullanýlan bazý kablolar ve özellikleri

NV (NYA)Demiryolu ve atelyelerde, daðýtým

tesislerinde, 1,5 mm2 ve daha büyükkesitliler, kuru yerlerde, boru içersinde, sývaaltý ve sýva üstü tesislerde kullanýlýr.

Bakýr iletkenli 0,5-10 mm2 ye kadar tektelli 10-400 mm2 ye kadar çok telli vetermoplâstik yalýtkanlýdýr.

NV-b (NYAF)Sabit tesislerde normal ve hafif

koþullarda ve NV kablosunun kullanýldýðýyerlerde kullanýlýr.

Bakýr iletken 0,5-10 mm2 ye kadar tektelli 10-400 mm2 ye kadar çok telli vetermoplâstik yalýtkanlýdýr.

NVV (NYM, antigron)Nemli ortamlarda, sýva altý ve sýva üstü

sâbit tesislerde kullanýlýr.Bina dýþý açýk tesislerde de kullanýlabilir.

Ancak yer altýnda ve patlama tehlikesi olanatelyelerde kullanýlamaz.

1,5 mm2 den 10 mm2 ye kadar tek telli, 10mm2 den yukarýsý çok tellidir. 2-4 damarlýolabilir. Damarlar termoplâstikle yalýtýlmýþ vebirbirine burulmuþtur. Dýþ kýlýf rengi açýk gridir.

NV-y (NYFAZ)Lâmba, aplik, avize ve benzeri yerlerde,

sâbit tesislerde kullanýlýr.2x0,75 mm2 kesitli, çok telli beyaz ya da

siyah izoleli bitiþik kablodur.

NV-bu (NYFAF)Lâmba, avize ve benzeri yerlerde, sabit

tesislerde kullanýlýr.0,75 mm2 kesitinde, bakýrdan, çok telli,

iki renkli ve bükülüdür.

YVV (NYY)Enerji kablosu olarak toprak altýnda, kablo

kanallarýnda, dýþ ve iç tesislerde, yer altýnda,tatlý suda, enerji santrallarýnda, endüstriyeltesislerde ve þalt (daðýtým) tesislerindekullanýlýr.

2-4 damarlýdýr. Damarlar 10 mm2 ye kadartek telli, 10 mm2 den büyük kesitlerde çok tellidir.Birbirine burulmuþ damarlar üzerinde ortak kýlýfve siyah renkli dýþ kýlýf vardýr.

YVMV (NYCY)Toprak altýnda ve kanallarda, mekanik

zorlamalarýn bulunduðu yerlerde, daðýtýmtesislerinde vb. kullanýlýr. Dýþ kýlýf rengisiyahtýr.

1-3 damarlý olabilir. Ortak kýlýf üzerindedördüncü iletken vardýr.

YVÞV (NYRY)Dýþ ve iç tesislerde, kablo kanallarýnda,

mekanik zorlamalarýn bulunduðu tesislerde,kumanda ve sinyal devrelerinde kullanýlýr.

2-4 damarlýdýr. Damar sayýsý isteðe göre40'a kadar arttýrýlabilmektedir. Ortak kýlýfüzerinde 0,8 ya da 1 mm lik galvanizli çeliktel vardýr. Ayrýca çelik telin üzeri plâstikbantla kapatýlmýþtýr.

Not: Uygulamada yukarýda açýklanan-lara ek olarak daha bir çok kablo mevcuttur.Burada en çok karþýlaþýlan türler hakkýndabilgi verilmiþtir.

FVV-n (NYMHY-rd)Kuru ve nemli yerlerde, mekanik

zorlanmalarýn normal düzeylerde olduðutesislerde, taþýnabilir cihazlarýn (matkap,süpürge, fýrýn vb.) beslenmesinde kullanýlýr.

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

Sembol AnlamýSembolAnlamý

8. Aydýnlatma ve priz tesislerinin çiziminde kullanýlan semboller

Ýletken

Koruma iletkeni

Üç iletkenli hat

Enerjinin yukarýgidiþiEnerjinin yukarýdangeliþiEnerjinin aþaðýyagidiþiEnerjinin aþaðýdangeliþi

Enerjinin aþaðýdangelip yukarýya gidiþi

Normal armatür

Aplik(duvar lâmbasý)

Avize

Balast

Starter

Priz

Topraklý priz

Merdiven ýþýkotomatiði

Bir fazlý aktifsayaç

Buat

Kare buat

Bir fazlý otomatiksigorta

Adî anahtar

Komütatöranahtar

Vaviyen anahtar

Bir fazlýbuþonlu sigortaÜç fazlýbuþonlu sigorta

Topraklama

Iþýk ikincil (tali)daðýtým tablosu

Antigron adîanahtarAntigronkomütatör anahtar

Antigron topraklý priz

Antigron armatür

Üç fazlý aktifsayaç

Sinyal lâmbasý

Flüoresan lâmba

Boru içerisinde 2x2,5mm2 NV(NYA) iletken

Tablo: 3.2: Aydýnlatma ve priz tesislerinin çiziminde kullanýlan semboller

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

9. Aydýnlatma ve priz tesisatlarýna iliþkin örnekler

Uygulamada kullanýlanelektrik tesisatlarý çeþitliþekillerde yapýlmaktadýr.Þimdi bunlarý inceleyelim.

9.1. Adî anahtarlýlâmba tesisatý

Þekil 3.24'te verilenþema bir lâmba ya dalâmba grubunu yakýpsöndürmeye yarar.

9.2. Adî anahtar veprizli lâmba tesisatý

Þekil 3.25'te verilenþema bir linyeden hemlâmbayý hem de prizibeslemek gerektiðindekullanýlýr.

Aydýnlatma ve priztesislerinde lâmba veprizler ayrý linyelerdenbeslenir. Bunun amacý,prize baðlý alýcý sigortayýattýrdýðýnda lâmbalarýnsönmesinin önünegeçmektir. Ancak lâmbaya da priz sortisinin 1-2adet gibi az olduðudurumlarda linye ortakkullanýlabilir.

9.3. Komütatöranahtarlý lâmbatesisatý

Þekil 3.26'da verilenþema iki ayrý lâmba ya dalâmba grubuna bir yerden

6/25 A

6/25 A

açýk þema

kapalý þema

1,5 NV (NYA)

14 PVC

Mp

R

Þekil 3.24: Adî anahtarlý lâmba tesisatý

1,5 NV (NYA)

14 PVC

6/25 A

6/25 A

açýk þema

kapalý þema

RMp

Þekil 3.25: Adî anahtar ve prizli lâmba tesisatý

Þekil 3.26: Komütatör anahtarlý lâmba tesisatý

1,5 NV (NYA)

14 PVC

6/25 A

6/25 A

açýk þema

kapalý þema

Mp

R

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

kumanda etmeyeyarar.

9.4. Vaviyenanahtarlý lâmbatesisatý

Þekil 3.27'deverilen þema birlâmbayý ya dalâmba grubunu ikiayrý yerden yakýpsöndürmedekullanýlýr.

9.5. Merdivenýþýk otomatiðitesisatý

Çok katlýyapýlarda merdivenboþluðununaydýnlatýlmasýndakullanýlan devreleremerdiven ýþýkotomatiði denir.

Þekil 3.28'deverilen þemadabutonabasýldýðýndamerdiven ýþýkotomatiði cihazýnýniçindeki elektronikdevre röleninkontaklarýnýnkonumunu deðiþtirir. Ayarlanan süre sonunda röle kontaklarý açýlýr ve lâmba söner.

9.6. Flüoresan lâmba baðlantý þemalarý

Elektrik tesisatçýlýðýnda çeþitli flüoresan lâmba tesisatlarý kullanýlýr. Þimdi bunlarýinceleyelim.

9.6.1. 1x40 W flüoresan lâmba tesisatý

Þekil 3.29 ve 3.30'da verilen devrenin baðlantýsý yapýlýrken balast, starter veflâmanlarýn birbirine seri olarak baðlanmasýna dikkat edilmelidir. Uygulamada 18-20-32-36 ve 40 W lýk flüoresan lâmbalar kullanýlýr. Bunlarýn hepsinin baðlantýsý da aynýdýr.

Þekil 3.27: Vaviyen anahtarlý lâmba tesisatý

1,5 NV (NYA)

14 PVC

6/25 A

6/25 A

açýk þema

kapalý þema

Mp

R

Þekil 3.28: Merdiven ýþýk otomatiði tesisatý

R L MpB

M.O.

4

M.O.

6/25 A

1,5 NV (NYA)

14 PVC

1,5 NV (NYA)

14 PVC

6/25 A

R kapalý þemaaçýk þema Mp

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

9.6.2. 3x40 W flüoresan lâmba tesisatý

Þekil 3.31'de verilen devre, üç fazlý beslemenin yapýldýðý sanayi tesislerinde uygulanýr.

Sanayi tesislerinde flüoresan lâmbayla aydýnlatma yapýlýyorsa besleme mutlaka üçfaz ile yapýlmalýdýr. Tek faz ile aydýnlatma yapýldýðýnda dönen cisimler duruyormuþgibi görünür. Göz yanýlmasý olarak nitelenen duruma stroboskopik olay denir.

flâman flâmanflüoresan lâmba

balast

diþ

i soke

t

erk

ek s

oket

R

starter

Mp

Þekil 3.29: 1x40 W flüoresan lâmbanýn montaj resmi

40 W

Mp

R40 W

40 W

Þekil 3.30: 1x40 W flüoresan lâmba tesisatýnýn baðlantý þemasý

Þekil 3.31: 3x40 W flüoresan lâmba tesisatýnýn baðlantý þemasý

40 W

40 W

40 W

40 W

40 Wwatt

40 W

40 W

40 W

40 W

R

S

T

Mp

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

10. Kuvvet tesislerinde kullanýlan gereçler

Kuvvet tesislerinde çeþitli gereçler kullanýlmaktadýr. Bunlarýn bakým, onarým ve tesisatiþlemlerini yapabilmek için özelliklerinin bilinmesi gerekir. Þimdi bu gereçleri inceleyelim.

10.1. Daðýtým panosu (tablosu)

Ýþ yerlerinde enerji daðýtýmý, makinelerin yakýnýnda bulunan daðýtým panolarýndan yapýlýr.Uygulamada kullanýlan panolar resim 3.42'de görüldüðü gibi sac ya da plâstikten yapýlýr.(Eskiden yapýlmýþ tesisatlarda, mermer üzerine yapýlmýþ panolar da karþýmýza çýkar).

10.2. Ampermetre

Alýcýnýn çektiði akým þiddetini ölçmeye yarayan aygýtlara ampermetre denir. Buaygýtlar devreye seri baðlanarak kullanýlýr. Sanayi tesislerinde ana panoya üç adetampermetre konularak üç fazýn çektiði akýmlarýn seviyesi gözlenir. Þayet fazýn birisindengeçen akým anormal derecede diðerlerinden yüksek ise tesisin enerji daðýtým þeklindedeðiþiklik yapýlýr.

Az akým çeken sanayi tesislerinde ampermetreler þebekeye doðrudan baðlanýr.Akýmýn 50 amperden fazla olduðu tesislerde ise akým trafosu adý verilen aygýtlarkullanýlarak akým ölçülür. Þöyle ki; akým trafosunun primer sargýsý faz iletkenine seribaðlanýr. Trafonun sekonder sarým uçlarýna ise 5 amperlik küçük bir ampermetrebaðlanýr. Primer sargýsýndan geçen akýmýn oluþturduðu manyetik alan sekonder sargýsýndaküçük deðerli bir akým oluþturur. 200/5 amperlik akým trafosunda sekondere baðlýampermetre 3 amperi gösteriyorsa primerden 120 amper geçtiði anlaþýlýr.

10.3. Voltmetre

Þebekenin gerilimini ölçmede kullanýlan aygýtlara voltmetre denir. Voltmetrelerþebekeye paralel baðlanarak kullanýlýr.

Alçak voltajlarýn (0-500 V) ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler devreye direktolarak baðlanýrken, yüksek voltajlarýn ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler gerilimtrafosu üzerinden baðlanýr.

Resim 3.42: Daðýtým panolarý (tablolarý)

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

10.4. Sigorta

Sanayi tesislerinde kullanýlan motor, trafo, jeneratör, kaynak makinesi vb. gibi alýcýlarýnbesleme hatlarýnýn korunmasýnda buþonlu, otomatik ya da býçaklý sigortalar kullanýlýr.

10.5. Akým trafosu

Yüksek deðerli akýmlarý 5 amper düzeyine indirerek ölçüm kolaylýðý saðlayancihazlara akým trafosu denir. Bu elemanlarýn primer sarýmý kalýn kesitli telden az sipirli,sekonder sarýmý ise ince kesitli telden çok sipirlidir.

Uygulamada 50/5 - 60/5 - 75/5 - 100/5 - 150/5 - 200/5 amper deðerindeki akýmtrafolarý yaygýn olarak kullanýlmaktadýr.

Not: Akým trafolarýnýn sekonder sargýlarýnýn bir ucunun mutlaka topraklanmasýgerekir.

10.6. Gerilim trafosu

Yüksek deðerli gerilimleri 100 volt düzeyine indirerek ölçüm kolaylýðý saðlayancihazlara gerilim trafosu denir.

Not: Gerilim trafolarýnýn sekonder sargýlarýnýn bir ucunun mutlaka topraklanmasýgerekir.

K L

A

k l

akým tra-

fosununbaðlantýsý

Resim 3.43: Çeþitli akým trafolarý

Resim 3.44: Çeþitli gerilim trafolarý

gerilimtrafosununbaðlantýsý

V

RST

k l

K L

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

10.7. Reaktif güç kontrol rölesi

Sanayi tesislerinde motor, balast, trafo gibi bobinli alýcýlarýn sayýsýnýn çok olmasý butesislerin indüktif özellik göstermesine yol açar. Ýndüktif alýcýnýn çok olmasý ise þebekeakýmýyla gerilim arasýndaki faz farkýný büyütür. Faz farkýnýn büyümesi ise þebekedençekilen reaktif gücün artmasýna neden olur.

Reaktif (kör) güç hiç bir iþ yapmadan alternatör ile þebeke arasýnda gidip geldiðindenaboneye maddî yük getirir.

Ýndüktif alýcýlarýn þebekeden çektiði kör gücü kondansatörlerden karþýlamak içinotomatik kompanzasyon tesisi kurulur. Bu tesiste kondansatörlerin ihtiyaca göre devreyeotomatik olarak girip çýkmasýný saðlamak için ise reaktif güç kontrol rölesi kullanýlýr.

Ugulamada, 3 - 5 - 7 - 10 - 12 kademeli röleler karþýmýza çýkar. (3 kademeli birröleye 3 adet kondansatör baðlanabilir). Resim 3.45'te üç kademeli reaktif güç kontrolrölesinin görünümü verilmiþtir.

10.8. Frekansmetre

Sanayi tesislerine gelen enerjinin frekansýný ölçmek için analog ya da dijital yapýlýfrekansmetreler kullanýlýr. Resim 3.46'da dilli ve ibreli frekansmetre resimleri verilmiþtir.

10.9. Trifaze (üç fazlý) aktif güç sayacý

Üç fazlý alýcýlarýn þebekeden çektiði aktif (iþ yapan) enerjiyi ölçmede kullanýlanaygýttýr. 100 ampere kadar akým çeken tesislerde üç fazlý aktif sayaçlar þebekeyedoðrudan baðlanýr. Daha yüksek akýmýn söz konusu olduðu yerlerde ise ilave olarakakým trafolarý kullanýlýr.

10.10. Üç fazlý reaktif (kör) güç sayacý

Üç fazlý alýcýlarýn þebekeden çektiði reaktif (iþ yapmayan) enerjiyi ölçmede kullanýlanaygýttýr. 100 ampere kadar akým çeken tesislerde üç fazlý reaktif sayaçlar þebekeyedoðrudan baðlanýr. Daha yüksek akýmýn söz konusu olduðu yerlerde ise ilave olarakakým trafolarý kullanýlýr.

üç kademeli röle

% c/k

Resim 3.46: FrekansmetrelerResim 3.45: Reaktif güç kontrol rölesi

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

10.11. Bara

Yüksek akým çeken alýcýlarýn bulunduðu sanayi tesislerinin daðýtým panolarýnda bakýrbaralar kullanýlarak enerji daðýtýmý yapýlýr. Resim 3.47'de panolarda kullanýlan baraörnekleri görülmektedir.

10.12. Seksiyoner (ayýrýcý)

Elektrik daðýtým kurumunun enerji nakil hatlarýnda ve fabrikalarýn ana giriþlerindekarþýmýza çýkan ayýrýcýlar akýmýn olmadýðý hatlarda açma kapama yapmaya yarar.

Üzerinden akým geçen bir seksiyoner açýlacak olursa çok yüksek kývýlcým oluþur veeleman zarar görür. Resim 3.48'de seksiyoner örneklerine yer verilmiþtir.

10.13. Disjonktör (kesici)

Yüksek gerilimli enerji nakil hatlarýnda ve fabrikalarýn ana giriþlerinde karþýmýzaçýkan disjonktörler akým taþýyan hatlarda açma kapama yapmaya yarar. Bu elemanlaryüksek gerilimli þebekelerin açma kapama þalteri olarak da tanýmlanabilir.

Kesicinin açýlýp kapatýlmasý mutlaka elektrik teknisyenleri tarafýndan yapýlmalýdýr.Bu elemanýn bilgisiz kiþiler tarafýndan kullanýlmasý iþ kazasý, yangýn ve patlamalara yolaçabilir.

Resim 3.49'da disjonktör örneði görülmektedir.

Resim 3.47: Baralar

Resim 3.48: Çeþitli seksiyonerler Resim 3.49: Disjonktör

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

11. Kuvvet tesislerinde kullanýlan semboller

Sembol Sembol Anlamý

Ýletken

Sinyal lâmbasý

Kuvvet ana tablosu

Kuvvet tâli tablosu

Üç fazlý buþonlusigorta

Üç fazlý býçaklýsigorta

Üç fazlý otomatiksigorta

Üç fazlý aktif sayaç

Üç fazlý reaktif sayaç

Voltmetre

Cosinüsfimetre

Wattmetre

Frekansmetre

Gerilim trafosu

Sigorta

kWh

kVArh

~M

A

V

Cosjjjjj

W

Akým trafosu

f

Üç fazlý etanjtopraklý priz

Üç fazlý þalter

Tablo 3.3: Kuvvet tesislerinde kullanýlan semboller

Anlamý

AC motor

Topraklama vidasý

Beton direk

Demir direk

Üç fazlýtopraklý priz

Ampermetre

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

12. Kuvvet tesisat projelerinin çizimi ve uygulanýþýÜç fazlý alýcýlarýn çalýþtýrýlmasý için yapýlan tesislere kuvvet tesisi denir. Bu tesislerin

yapýlýþ þekillerini açýklayan projelere ise kuvvet projesi adý verilir.Kuvvet tesisatlarýnýn döþenme yöntemleri þöyledir:

12.1. Kuvvet tesisatlarýnýn duvar üzerine döþenmesiAlýcý sayýsýnýn az olduðu iþyerlerinde uygulanan bu tesisatta antigron (NVV) kablolar,

duvar üzerine kroþelerle döþenir. Kuvvet tesisatlarýnda her motorun besleme linyesiayrýdýr.

12.2. Kuvvet tesisatlarýnýn kanal içine döþenmesiAlýcý sayýsýnýn çok olduðu iþyerlerinde kablolar, þekil 3.33'te görüldüðü gibi zemine

açýlan beton kanallar içerisine döþenir. Kanalýn üzeri beton ya da baklava dilimli sackapak ile kapatýlýr.

5 duvara döþenenkablolar içinkonsollar

Þekil 3.32: Kuvvet tesisatýnýn duvar üzerine yapýlýþýnýn projede gösteriliþi

5 kanal

Þekil 3.33: Kuvvet tesisatýnýn kanal içine yapýlýþýnýn projede gösteriliþi

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

12.3. Kuvvet tesisatlarýnýn tavan ya da duvara monte edilen kanallarlayapýlmasý (busbar yöntemi)

Son yýllarda yaygýnlaþmaya baþlayan bir tesisat biçimidir. Estetik bir görünüme sahipolan busbar tesisatýnda kablolar, plâstik ya da sacdan yapýlmýþ kanallar içine yerleþtirilir.Resim 3.50'de kablo kanalý örneklerine yer verilmiþtir.

13. Tesisat üzerinde sorti, linye, kolon, ana kolon hatlarýnýn gösterilmesiTesisatýn anlatýmýnýn kolay olmasý için her bölüme farklý isimler verilmiþtir. Þimdi

bu bölümleri inceleyelim:

13.1. Sorti hattýÞekil 3.34'te görüldüðü gibi buattan alýcýya kadar olan hatta sorti denir. Aydýnlatma

ve priz sortisi olmak üzere iki çeþittir. Iþýk sortisinde kullanýlan iletken kesiti en az1,5 mm2 dir ve lâmba ile ona kumanda eden anahtardan oluþur. Priz sortisinde kullanýlanen küçük iletken kesiti ise 2,5 mm2 dir.

13.2. Linye hattýÞekil 3.34'te görüldüðü gibi daðýtým tablosundan, ýþýk ya da priz sortisinin baðlandýðý

en son buata kadar olan hatta linye denir. Linye hatlarýnda en az 2,5 mm2 kesitli iletkenkullanýlýr. Linye hatlarýna baðlanan sigortaya linye sigortasý adý verilir. Priz linyelerinde10-16 amperlik, ýþýk linyelerinde ise 6 amperlik buþon kullanýlýr. Iþýk (lâmba) linyesineen fazla 9 ýþýk sortisi, priz linyesine ise en çok 7 priz sortisi baðlanabilir.

Resim 3.50: Kuvvet tesisatýnýn busbar (kanal, tava)içine yapýlýþýnda kullanýlan kanal örnekleri

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

demir direk

alüminyum enerjidaðýtým hattý

izolâtör

kWh

ana kolon sigortasý

sigortatablosu

linyesigortalarý

A

C

D

D

E

E

ev

ana kolon hattý

(A-B)

kolon hattý

(B-C)

linye

(C-D)

sorti

(D-E)

izolâtör

Þekil 3.34: Tesisat üzerinde sorti, linye, kolon, ana kolon hatlarýnýn gösterilmesi

13.3. Kolon hattý

Þekil 3.34'te görüldüðü gibi sayaçtan sigorta tablosuna ya da daðýtým tablosuna kadarolan hatta kolon hattý adý verilir. Konutlarda kolon hattýnda en az 4 mm2 kesitinde bakýriletken kullanýlýr.

13.4. Ana kolon hattý

Þekil 3.34'te görüldüðü gibi elektrik daðýtým kurumunun enerji daðýtým direðindensayaca ya da ana daðýtým tablosuna kadar olan hatta, ana kolon hattý adý verilir. Anakolon hattýnda ek olmaz ve kullanýlacak bakýr iletkenin kesiti en az 6 mm2 olur.

Elektrik tesislerinin yapýmýnda alýcýlardan sayaca kadar olan kýsmýn yapýmý vesorumluluðu tesisatý yapan elektrikçiye aittir. Ana kolon hattýnýn þebekeye baðlanmasýve kontrolu ise elektrik daðýtým þirketi yetkilileri tarafýndan yapýlýr.

14. Topraklama ve sýfýrlama

Elektrikli alýcýlarýn kullanýcýlara zarar vermesini engellemek için topraklama,sýfýrlama, yalýtma, küçük gerilim kullanma gibi yöntemler uygulanýr. Bu bölümde yaygýnolarak kullanýlan topraklama ve sýfýrlama hakkýnda bilgi verilecektir.

14.1. Topraklama

Dýþ gövdesi metal olan aygýtlara bir elektrik kaçaðý olduðunda cihaza dokunan kiþiçarpýlýr. Çarpýlmanýn þiddeti, vücuttan geçen akýma göre deðiþir. Metal gövdeli cisimleringövdeleri topraðýn altýna gömülen metal elektroda baðlandýðýnda ise çarpýlmatehlikesi ortadan kalkar. Þöyle ki, elektrikli aygýtýn (buzdolabý, fýrýn, çamaþýr makinesi,motor vb.) gövdesine elektrik kaçaðý olduðunda bu hemen yerin altýndaki elektroda

B

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

gider. Metal elektrodun direnci çok az olduðundan yüksek bir akým geçiþi olur. Ýþte buyüksek akým alýcýyý besleyen linyedeki sigortanýn atmasýný saðlar.

Özet olarak þunu belirtebiliriz: Topraklama tesisatý metal gövdeli alýcýlarýnkullanýcýlarý çarpmasýný engellemek için yapýlýr.

Evlerde ve sanayi tesislerinde kullanýlan metal gövdeli tüm cihazlarýn topraklamatesisiyle korunmasý gerekir.

14.2. Sýfýrlama

Elektrikli aygýtlarýn metal bölümleriyle nötr iletkeninin birbirine baðlanmasýnasýfýrlama denir.

Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu koruma þeklinde, elektrikli cihazýnmetal gövdesine herhangi bir akým kaçaðý olduðunda kýsa devre oluþur ve sigorta atarakaygýtýn enerjisini keser. Sýfýrlamanýn sakýncalarý þunlardýr:

I. Binayý besleyen ana kolon hattýnýn kopmasý sonucu yeniden baðlantý yapýlýrkennötr ve faz uçlarý yer deðiþtirebilir. Bu durumda sýfýrlamayla korunan aygýtýn gövdesinefaz gider. Sigorta atmaz.

II. Sýfýrlamayla korunan aygýtýn besleme kablosunda nötr hattý koptuðunda faz alýcýnýngövdesine gider. Sigorta atmaz.

Ýyi bir sýfýrlama için þu koþullar yerine getirilmelidir:

I. Nötr hattý çok düzgün çalýþmalýdýr.

II. Nötr iletkeni, faz iletkenleriyle birlikte açýlmalý, yalnýzca nötr iletkeni açýlmamalýdýr.

Þekil 3.35: Topraklama Þekil 3.36: Sýfýrlama

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

15. Elektrik kazalarý ve kazalara karþý alýnacak önlemler

15.1. Elektrik kazasý

Günümüzde konutlardan fabrikalara her yerdeelektrikli aygýtlarý kullanýyoruz. Elektrik insanlýkiçin son derece yararlý bir enerji. Ancak, güvenlikkurallarýna uyulmadan kullanýlan elektriköldürücü olabilmektedir.

Elektrik kazalarýnýn bazý nedenleri þunlardýr:

I. Elektrikli donanýmlarýn yapýsý hakkýndayeterli bilgi sahibi olmamak.

II. Akým geçen yerlerin yalýtýmýnýn bozulmasý,

III. Anahtar, fiþ, priz gibi aksamlarýn çatlak,kýrýk, ýslak olmasý,

IV. Çalýþanlarýn acele ve dikkatsiz davranmasý

15.2. Elektrik çarpmasý

Ýnsan bedeni elektrik akýmýný kolayca geçirir. Vücuttan geçen akýmýn deðeri arttýkçakalp, beyin gibi organlarýn etkilenme oraný artar.

Elektrik çarpmasýnýn yarattýðý olumsuz etkiler þu unsurlara göre deðiþir:

a. Elektrik akýmýnýn bedenden geçirdiði akýmýn deðeri,

b. Dokunulan gerilimin deðeri,

c. Elektrik akýmýnýn bedenden geçtiði bölge,

d. Elektrik akýmýnýn bedenden geçiþ süresi,

e. Çarpýlma anýnda basýlan zeminin durumu (ýslak, kuru, nemli vb.)

a. Akým deðeri

Ýnsan bedeninden geçen akýmýn olumsuz etkileri þu þekildedir:

I. 1 - 8 miliamper (0,001 - 0,008 A)Bedende þok etkisi yapar. Hafif sarsýntý ve heyecanlanma þeklinde algýlanýr.

II. 15 - 20 miliamper (0,015 - 0,02 A)Bedenden geçtiði bölgedeki kaslarda kasýlmalar olur. Bu durumda el kaslarý istem

dýþý kasýldýðýndan, tutulan iletkenin býrakýlmamasý söz konusu olur. Bu deðerdeki akýmýnbedenden geçiþ süresi uzarsa ölüm olabilir.

III. 50 - 100 miliamper (0,05 - 0,1 A)Bedende aþýrý kasýlmalara, solunum güçlüðüne, süre uzadýðýnda ise ölüme neden

olur. Akým kalp üzerinden geçerse ölüm olur.

Þekil 3.37: Elektrik çarpmasý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

IV. 100 - 500 miliamper (0,1 - 0,5 A)Geçiþ süresine baðlý olmakla birlikte kesin ölüme neden olur.

b. Gerilim deðeriÝnsan bedeni üzerinde olumsuz etki oluþturan gerilim deðerleri þu þekilde

sýnýflandýrýlabilir:

I. 0 - 42 V arasý gerilimlerDüþük gerilim olarak anýlýr. Ýnsan bedeni için tehlikesizdir. Yani bu deðerler arasýndaki

gerilimler bedenden tehlike sýnýrýnýn altýnda akým geçiþine neden olur.

II. 42 - 65 V arasý gerilimlerBeden üzerinde yaralanmalara neden olabilir. Vücuda uygulanma süresi uzarsa ölüm

olabilir.

III. 65 V ve üzeri gerilimler65 voltun üzerindeki deðerler ölümle sonuçlanan kazalara neden olur.

c. Direnç deðeri

Ohm kanununa göre insan bedeninden geçen akýmýn deðeri gerilimle doðru, dirençleters orantýlýdýr. Ýnsan bedeninin elektriðe karþý gösterdiði direnç hesaplamalarda 1000ohm olarak alýnmasýna raðmen, bedenin çeþitli bölgelerinde deðiþik deðerler gösterir.Bu deðerler þöyledir:

Kuru deri (iki el arasý) : 100.000 - 300.000 ohm

Nasýrlý deri (iki el arasý) : Yaklaþýk 500.000 ohm

Islak deri (iki el arasý) : 1000 ohm

El - ayak arasý : 400 - 600 ohm

Ýki kulak arasý : 100 ohm

15.3. Elektrik kazalarýna karþý alýnacak önlemler

I. Arýza bölgesine giderken gerekli araç gereçler tam olmalý ve bunlarýn saðlamolmasýna dikkat edilmelidir.

II. Arýza yerine gidildiðinde bozulma nedeni öðrenilmelidir. Daha sonra enerjikesilerek uyarý levhasý asýlmalý ve gerekli önlemler alýndýktan sonra onarýma geçilmelidir.

III. Arýzalý aygýt ve makinelerin yapýsý ve çalýþmasý ile elektrik donanýmý hakkýndabilgi sahibi olunmalýdýr.

IV. Çalýþma sýrasýnda iþe yoðunlaþýlmalý baþka þeyler düþünmemelidir.

V. Çalýþýrken iþ önlüðü giyilmelidir.

VI. Elektrik arýzalarý mutlaka elektrik teknisyeni tarafýndan onarýlmalý, yetkili olmayankiþiler karýþmamalýdýr.

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

VII. Elektrik kazalarýna karþý alýnacak önlemler veilk yardým çok iyi bilinmelidir.

VIII. Atelyede ecza dolabý bulundurulmalý, ilkyardým gereçleri ve ilâçlar eksiksiz ve kullanýlýrdurumda olmalýdýr.

IX. Hastahane, itfaiye ve ilk yardým merkezlerinintelefon numaralarýný bildiren levhalar iþ yerinegörünecek biçimde asýlmalýdýr.

X. Çýplak elle akým taþýyan hatlaradokunulmamalýdýr.

XI. Islak elle elektrik anahtarlarýnýn konumudeðiþtirilmemelidir.

XII. Enerji altýnda onarým yaparken sað el kullanarak çalýþýlmalýdýr.

15.4. Elektrik kazalarýnda ilk yardým

15.4.1. Ýlk yardým

Herhangi bir kazaya maruz kalan kiþiye hekim gelinceye ya da hastahaneyekaldýrýlýncaya kadar geçici bakým ve tedavinin yapýlmasýna ilk yardým denir.

Kaza geçiren insana ilk müdahaleyi yapan kiþiye ise ilk yardýmcý denir. Ýlk yardýmcýnýnkaza anýnda yapmasý gereken iþler þöyle sýralanabilir:

I. Ýlk yardýmý süratle soðukkanlýlýðý kaybetmeden yapmalýdýr

II. Þebeke gerilimi (anahtar, þalter ya da sigortayla) kesilmelidir. Eðer bu mümkündeðilse yalýtkan bir araçla (tahta parçasý, giyim eþyasý vb.) dokunma yerine vurarakayýrmalýdýr.

III. Elektrik çarpmasý sonucu kiþi þoka girdiðinden, göðüs ile karýn kaslarý kasýlýr vesolunum durur. Çarpýlan kiþiye ilk yardým iþlemine baþlanýrken acele olarak hekimehaber verilir. Ýlk yardým uygulamalarýndan birisi sun'î solunumdur. Þimdi bunuaçýklayalým.

15.4.2. Sun'î solunum

Elektriðe çarpýlan kiþi þoka girer ve solunum güçlüðü olur. Bu ise ölüme yol açabilir.Kazazedenin oksijensiz kalmasýný engellemek için hemen sun'î solunuma baþlanýr. Sun'îsolunum sayesinde bedene gerekli hava giriþi olur ve toplar damardaki kan kalbe döner.

Solunum durduktan sonra bilinç 2 dakika içerisinde kaybolabilir ve kalp, bunu izleyen7-10 dakika içerisinde durur. Bilinç kaybý sýrasýnda kalp ve nabýz atýþlarý hissedilmeyebilir.Kazazedenin beden sýcaklýðý düþmediði, ölüm morluklarý ve deride sertleþme belirtilerigörülmediði sürece sun'î solunum uygulanýr.

Sun'î solunum yapýlýrken ilk önce kazazedenin rahat soluk alabilmesi için baþ geriyedoðru itilerek boyun yükseltilir. Bu iþlem dilin geriye yýðýlarak solunum yolununtýkanmasýný önler. Aðýzdan aðýza sun'î solunumun yapýlýþý þu þekildedir:

Cankurtaran : ..........Hastahane : ..........Ýþyeri hekimi : ..........En yakýn hekim :..........Sorumlu yönetici :..........Ýtfaiye : ..........Polis : ..........Jandarma : ..........Elektrik bakým servisi :..........

Tablo 3.4

Elektrik kazasý durumundagereken telefon numaralarý

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

I. Kazazede sert birzemin üzerine sýrt üstüyatýrýlýr ve ilk yardýmcýbaþ tarafýna geçer. Bir elkazazedenin boynuna,diðer elin ayasý alnýnayerleþtirilir (resim 3.51-a).

II. Boyun yukarýyadoðru kaldýrýlarak nefesyolu açýlýr (resim 3.51-b).

III. Kazazedeninalnýndaki el çevrilip baþve iþaret parmaklarýylaburun delikleri, sýkarak kapatýlýr ve diðer el ile boyundan çekilerek aðzýn açýlmasýsaðlanýr (resim 3.51-c).

IV. Derin bir nefes alýnarak hava sýzmayacak þekilde hastanýn aðzýna aðýz dayanýr vehava üflenir (resim 3.51-d).

V. Daha sonra geri çekilerek göðsün inmesi gözlenir.

VI. Dakikada 15-20 kez sun'î solunum yaptýrýlýr ve iþleme kazazedenin durumunagöre 2-3 saat devam edilir. Kazazede kendi kendine solunum yapmaya baþlayýnca yanyatýþ pozisyonunda ve çenesi göðsünden uzaklaþtýrýlmýþ olarak tutulmak sûretiylehastahaneye götürülür.

Deðerlendirme çalýþmalarý

1. Zil trafosunun yapýsýný ve çalýþmasýný anlatýnýz.

2. Bir butonla bir zili çalýþtýrma devresinin açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.

3. Sigorta nedir? Ne amaçla kullanýlýr? Yazýnýz.

4. 1x40 W flüoresan lâmba devresini çiziniz.

5. Sorti, linye, kolon, ana kolon hattý kavramlarýný tanýmlayýnýz.

6. Adî anahtarlý lâmba tesisatýnýn açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.

7. Topraklama nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.

8. Sun'î solunum nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.

Resim 3.51: Sun'î solunum

(b)

(c) (d)

(a)

Dersin adý:

Sýnýfý:

Bölüm:

Tarih:

Konular:


Süre:

Amaçlar:



anlatýlacak

Deðerlendirme:

Ders öðretmeni

Uygundur.../.../...

Okul müdürü

Documents

Elektrik Tesisatları