Elektroprivreda Crne Gore AD NikšićDirekcija - Centar za sistem kvaliteta

Smjernice za primjenu EMS-a u EPCG

Autor: Vlajko Jauković, dipl.maš.ing. Pržno, (12 – 16). 10. 2009.god.

Rezime - uvodne napomene

Radi se o vrlo bitnoj i značajnoj problematici, ključnoj za opstanak ljudske civilizacije, koja obuhvata pitanje globalnog zagrijavanja, promjenu klime uzrokovane emisijom gasova efekta “staklene bašte” i “kisjelih kiša”;Oprema EPCG različito utiče na degradaciju životne sredine i EPCG se nalazi na putu prihvatanja Direktiva EU i primjene zahtjeva standarda EMS - Sistema upravljnja zaštitom životne sredine;

Rad je iz oblasti djelovanja STK C3 i čini moj doprinos za I Savjetovanje; Namjera mi je da na bazi dugogodišnjeg bavljenja kvalitetom, prezentiram smjernice za primjenu EMS u EPCG, polazeći od zahtjeva relevantnih dokumenata (standarda, direktiva, zakona, i dr...), gdje su prepoznati zahtjevi standarda sa komentarom i tumačenjem. Izvršena je identifikacija lokaliteta i ključnih izvora uticaja opreme EPCG na životnu sredinu kao i moguće mjere za sprečavanje od eventualnih akcidenata sa ulogom zainteresovanih strana (države, lokalne samouprave, vlasnika, menadžmenta, akcionara, uposlenih i dobavljača). Dat je predlog osnovne dokumentacije sistema kvaliteta sa algoritamskim prikazom toka aktivnosti za upravljanje EMS-om.

U raspoloživom vremenu sa par slajdova ukazaću na glavne teze rada:

Zahtjevi EU

Potencijalne članice za priključivanje EU imaju zadatak transponovanja ekoloških zakona, propisa, direktiva i standarda EU u nacionalno zakonodavstvo i njihovu primjenu. Dovoljno je razloga za ozbiljno angažovanje EPCG na izgradnji uređenog poslovnog sistema, primjenom standarda IMS – Integralnog sistema upravljanja kvalitetom:

• ISO 9001 – sistem upravljanja kvalitetom procesa;• ISO 14001 – sistem upravljanja zaštitom životne sredine;• ISO 18001 – sistem upravljanja zdravljem i bezbjednosti zaposlenih;• ISO 27001 – sistem upravljanja informacijama kao i• ISO 31000 – sistem upravljanja rizikom.

Ključni elementi za približavanje EU

• Prvi element – transpozicija tj. proces donošenja ili izmjenanacionalnih zakona i njihova harmonizacija sa zakonima EU;

• Drugi element – implementacija ili praktična primjena, a odnosi se na obezbjeđivanje institucija i budžeta neophodnog za sprovođenje zakona i propisa;• Treći element – odnosi se na kontrolu, neophodnu prisilu,

uključujući i kažnjavanje u cilju osiguranja da će zakoni biti usaglašeni i da važe za sve članice EU;

Koristi od transponovanja zakona EUMogu se sagledati, kroz:

• poboljšanje zdravlja stanovništva koje je izloženo smanjenom zagađenju okoline;• redukciju rizika, prenošenjem bolesti putem prljavih voda i emisije gasova;

• bolju zaštitu prirodnih eko-sistema ugroženih vrsta;• smanjenje rizika narušavanja kvaliteta prirodnih resursa;

• promociju turizma kao rezultata čiste životne sredine (šume, voda za kupanje, prirodni rezervati);

• smanjenje oštećenja šuma, poljoprivrednih površina, ribljeg fonda kao rezultata redukcije kiselih kiša;

• razvoj i dobit kroz podizanje svijesti o riziku, minimiziranju i odgovoru na nastali rizik po životnu sredinu;

• povećanje ekonomske efikasnosti i veće produktivnosti kao rezultata lokalnog i regionalnog razvoja primjenom savremene tehnologije i ugradnjom eko-materijala;• nižu potrošnju primarnih sirovina kao rezultata primjene sistema ponovne upotrebe i

reciklaže;• socijalnu korist, kroz bolje učenje, podizanje svijesti i odgovornosti u cilju zaštite životne

sredine.

Osnovni pojmovi

• Aspekt životne sredine – element aktivnosti, proizvoda ili uslugedate organizacije koji može da bude u uzajamnom odnosu saživotnom sredinom;

• ISO – Međunarodna organizacija za standardizaciju;

• EMS – Sistem upravljanja zaštitom životne sredine;

• Životna sredina – okruženje u kojem određena organizacija radi, uključujući vazduh, vodu, zemljište, prirodne resurse, floru, faunu,ljude i njihove uzajamne odnose;

• Uticaj na životnu sredinu – svaka promjena životne sredine, pogoršanje ili poboljšanje, koja je potpuno ili djelimično rezultataspekta životne sredine neke organizacije;

Osnovni pojmovi

• Zapis – dokumenat kojim se iskazuju dobijeni rezultati ili daju dokazi o izvršenim aktivnostima.

• Akcident – nepredviđeni i nekontrolisani događaj, nastao prilikom procesa proizvodnje, transporta ili skladištenja opasnih materijala pričemu može doći do zagađenja životne sredine;• Politika zaštite životne sredine – sveobuhvatne namjere i smjernice organizacije koje su povezane sa učinkom zaštite životne sredine kao formalno izražene od strane najvišeg rukovodstva;• Zainteresovana strana – pojedinac ili grupa koji su zainteresovani za učinak zaštite životne sredine organizacije ili na koje taj učinak utiče;

Osnovne smjernice za implementaciju EMS-a

• Edukacija menadžerske/rukovodne strukture i uposlenih u EPCG;

• Početno snimanje pozicije EPCG sa aspekta zaštite životne sredine;

• Identifikacija aspekata i vrednovanje uticaja opreme EPCG;

• Identifikacija zakonskih i drugih regulativa zaštite životne sredine;

• Definisanje detaljnog plana i programa rada na realizaciji EMS-a;

• Postavljanje ciljeva i izrada programa zaštite životne sredine EPCG;

• Definisanje politike zaštite životne sredine za EPCG;

• Preispitivanje ostvarivanja politike zaštite životne sredine EPCG.

Demingov model kontinualnog poboljšanja EMS-a

Potrebna je slika

Kontinualno poboljšanje upravljanja zaštitom životne sredine

A PC D

Preispitivanje preko najvišeg rukovodstva-nadzor i mjerenje-odstupanja, korektivne i preventivne prikladne mjere-zapisi i protokoli-audit sistema menadžmenta životne sredine............................................

(-A-)

Nadzor i korektivne prikladne mjere (-C-)

Planiranje-aspekti, specifični za životnu sredinu-pravni i drugi zahtjevi-postavljanje ciljeva i ciljevi-programi menadžmenta životnom sredinom...............................

(-P-)

Politika životne sredine

Sprovođenje-organizaciona struktura i odgovornost-školovanje, razvijanje svujesti i kompetencija-dokumentacija sistema menadžmenta životne sredine-rukovanje dokumentacijom-kontrola odvijanja aktivnosti-prevencija opasnih situacija i planiranje prikladnih mjera...............................................

(-D-)

Deming ciklus (PDCA) obuhvata aktivnosti

P-planiraj• identifikuj aspekte životne sredine (t.4.3.1);• identifikuj odgovarajuće zakonske zahtjeve i postavi kriterijume učinka (t.4.3.2);• postavi ciljeve zaštite životne sredine i programe za njihovo dostizanje (t.4.3.3);• razvij i koristi pokazatelje učinka (t.4.3.3.3).D-uradi• odredi pojedinačnu odgovornost i obezbijedi odgovarajuće resurse (t.4.4.1);• obuči osoblje koje radi te poslove i povećaj njihovu svijest i kompetentnost (t.4.4.2);• uspostavi procese za internu i eksternu komunikaciju (t.4.4.3);• uspostavi i održavaj dokumentaciju (t.4.4.4);• uspostavi i održavaj kontrolu nad operacijama (t.4.4.6);• osiguraj spremnost za reagovanje u slučaju opasnosti (t.4.4.7).

C-provjeri• provjeri procese na osnovu vođenja, stalnog praćenja i mjerenja (t.4.5.1);• vrednuj status usaglašenosti (t.4.5.2);• identifikuj neusaglašenosti i preduzmi korektivne i preventivne mjere (t.4.5.3);• upravljaj zapisima (t.4.5.4);• sprovedi periodične interne provjere (t.4.5.5).A-djeluj• preispitaj i preduzmi mjere za poboljšanje EMS-a;• sprovedi i preispitaj sistem upravljanja zaštitom životne sredine od strane rukovodstva-menadžmenta u odgovarajućim intervalima (t.4.6.1);• identifikuj oblasti za poboljšanje (t.4.6.2).

Osnovni dokumenti sistema kvaliteta:

• Procedura za identifikaciju ekoloških aspekata (t.4.3.1);

• Procedura za identifikaciju zakonskih propisa (t.4.3.2);

• Procedura za potrebu izvođenja obuke (t.4.4.2);

• Procedura za internu i eksternu komunikaciju (t.4.4.3);

• Procedura za upravljanje dokumentima sistema kvaliteta (t.4.4.5 i t.4.5.3);

• Procedura za utvrđivanje saglasnosti korektivnih/preventivnih mjera (t.4.5.2);• Procedura za reagovanje u akcidentnim situacijama (t.4.4.7);• Procedura za preispitivanje i provjeru EMS-a u EPCG.

Zahtjevi EMS-a za EPCGElementi za politiku zaštite životne sredine: Ekološku politiku u EPCG definiše najviše rukovodstvo/menadžment. Ona predstavlja vodičza uvođenje i kontinualno poboljšanje sistema ekološkog upravljanja uz utvrđivanje nivoaukupne ekološke odgovornosti i vrednovanje ekološkog učinka koji se zahtijeva od EPCG.

PlaniranjeEPCG treba da: ustanovi i sprovodi postupak identifikovanja ekoloških aspekata koje može da kontroliše i na koje može da utiče; preispituje ekološke aspekte; identifikuje zakonske zahtjeve kojima podliježe; postavlja interne kriterijume učinka i programe da bi se oni dostigli.Priprema i izvođenjeEPCG mora da obezbijedi: resurse; kontrolu nad operacijama; dokumentaciju nivoa poslovnik/procedura/uputstvo/zapis; organizacionu strukturu i odgovornost; sistem izvještavanja, praćenja i mjerenja učinka procesa interne provjere; internu i eksternu komunikaciju; izvođenje specijalističke obuke za sve nivoe i stepene stručne spreme.ProvjeravanjeEPCG mora da obezbijedi: mjerenje, praćenje i vrednovanje učinka zaštite životne sredine. Mjerenja se izvode kalibrisanom i verifikovanom opremom. Izvodi ih kvalifikovano i obučeno osoblje. Mogu biti kvantitativna i kvalitativna.

Preispitivanje od strane rukovodstvaOsnovni cilj EMS-a je neprekidno poboljšanje učinka i odnosa prema okolini u kojoj oprema EPCG funkcioniše. Za ispunjenje ovog zahtjeva nužno je prikupiti informacije potrebne rukovodstvu/menadžmentu da ocijeni sistem ekološkog upravljanja. Preispitivanje će da ukaže na potrebe za promjenom politike ili ciljeva ekološkog upravljanja.

Algoritam primjene modela EMS-aOdgovornost rukovodstva

Politika zaštite životne sredine

Opšti i posebni ciljevi zaštite životne sredine

Aspekti životne sredine i zakonske regulative

Planovi i programi sistema upravljanja

zaštitom životne sredine

Provjeravanje sistema upravljanja

zaštitom životne sredine

Organizaciona struktura i

odgovornosti

Stručna osposobljenost,

svijest i kompetentnost

Komunikacija

Sistem upravljanja

dokumentacijom

Kontrola nad operacijama

Spremnost za reagovanje u

slučaju opasnosti

Dokumentacija sistema upravljanja

zaštitom životne sredine

Praćenje i mjerenjeKorektivne i

preventivne mjere

Preispitivanje koje obavlja

rukovodstvo

Provjere i korektivne

mjere

Preispitivanje koje obavlja rukovodstvo

Uvođenje i sprovođenje

Planiranje

Politika

Uticaji elektro – energetske opreme

Prvi problem pričinjavaju gasovi (ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, azot-suboksid, sumpor-heksafluorid, industrijski gasovi, tehnički gasovi, freoni i dr.) koji razaraju ozonski omotač idoprinose nastanku efekta staklene bašte.Drugi problem pričinjava kvalitet uglja, odnosno sadržaj sumpora u uglju i povećana emisija azotnih oksida koji u dodiru sa vlagom doprinose nastanku kisjelih kiša. Treći problem pričinjavaju velike količine pepela i šljake koje nastaju pri sagorijevanju uglja, koji se kao nus-proizvodi odlažu na deponiju pepela i šljake i izvor su opasnosti da ga vazdušne struje raznesu na okolinu zagađujući vazduh, vodu, poljoprivredno tlo i biljni svijet tj. eko-sistem.

Četvrti problem pričinjava transformatorsko ulje (PCB), koje je specifičnog sastava i ima veoma visoku dialektičku čvrstoću. Služi za izolaciju djelova transformatora čiji su namotaji pod visokim naponom. Radi se o značajnim tonama i uvijek postoji mogućnost akcidenta, tj. može doći do iscurenja ulja van kazana transformatora, što dovodi do zagađenja tla i podzemnih voda, a ovo ulje se izrađuje na bazi piralena koji ima izražena kancerogena svojstva. Mineralna trafo-ulja supstituišu se alternativnim ekološkim uljem biljnog porijekla.Peti problem pričinjava gas SF6 (sumpor-heksafluorid). Trenutno je najefikasniji medij za gašenje luka u komorama visokonaponske rasklopne opreme i energetskih prekidača. Svojstvo ovog gasovitog jedinjenja je da vrlo štetno djeluje na ozonski omotač i pospješuje stvaranje rupa u njemu. Čvrsti produkti koji nastaju prilikom gašenja luka su veoma toksični za živa bića i mogu da zagade tlo i vodu.

Ostali uticaji elektro-energetske opremeOstali uticaji različito djeluju na životnu sredinu i zavise od vrste i tipa opreme. Manifestuju se kao: buka, vibracija, toplota, razne vrste zračenja, hemikalije, požari, otpadna ulja i maziva, industrijski, metalni, vatrostalni, građevinski i kancelarijski otpad, itd.

Hidroelektrane – mogući uticaji na životnu sredinu su u funkciji opreme tog lokaliteta: (akumulaciona jezera, dovodni kanali, lučna brana, evakuacioni organi, mrestilište, ribogojilište, plovni objekti), a ogledaju se u vjerovatnoći pojave: denivelacije vode, promjeni mikro klime, ispuštanju fekalnih i otpadnih voda, maziva, ulja i drugih štetnih materijala, pojavi poplavnog talasa, uginuća mlađi, potapanja plovnih objekata, obrušavanja i odrona zemljišta, rušenja brane.Termoelektrana – mogući uticaji potiču od: parnog kotla, mlina za ugalj, napojne pumpe, ventilatora svježeg vazduha, ventilatora dimnih gasova, parnih turboagregata, kondezatora, rashladnih sistema, dopreme uglja, odvoda pepela i šljake, elektrofiltera, hemijske pripreme vode, elektrolizne stanice, kotlarnice. Manifestuju se u vidu: emisije čvrstih čestica i štetnih gasova, otpadnih voda od transporta i deponije pepela i šljake, hemijske pripreme vode, otpadne zamašćene i zauljene sanitarne i drenažne vode od rashladnog tornja do turbinskog postrojenja i opreme generatora, transformatora, razvodnog postrojenja i prateće opreme.Prenos i Distribucija – mogući uticaji potiču od DV, opreme visokonaponskog postrojenja trafostanica i razvodnih postrojenja, radionica, vozila i druge opreme. Manifestuju se na životnu sredinu u vidu uticaja: elektromagnetnog zračenja, jonizujućeg zračenja, gasa SF6, buke, sumporne kisjeline, trafo ulja, motornog ulja, goriva, požara, itd.Ostali izvori – u EPCG, shodno vrsti i kategorizaciji otpada, uglavnom preovladava interni, neopasni industrijski otpad koji nastaje u proizvodnim procesima i komunalni otpad koji ne škodi zdravlju ljudi i ne sadrži opasne materije.

Mjere za sprečavanje nastanka akcidentaKod postojeće opreme hidroelektrana – mjere za sprečavanje eventualnih akcidentnih

situacija mogu se posmatrati kroz mjere i aktivnosti:• geodetskih, geoloških, seizmiških i pijezometrijskih osmatranja akumulacionih jezera, dovodnih kanala, lučnih brana, evakuacionih organa;• pravovremenom obavještavanju i uzbunjivanju, radi izbjegavanja uticaja poplavnih talasa;

• pravilnom postupanju sa opasnim materijalima;• sukcesivnoj ugradnji opreme nove tehnologije, automatizacije i eko-materijala;

• sprovođenju preventivnih i korektivnih mjera održavanja agregata, opreme i uređaja;• redovnom servisiranju agregata, mašinske opreme i uređaja, električne i turbinske zaštite, zaštite uzemljenja, održavanja parametara vještačke klime, termovizijske kontrole, protivpožarne zaštite i (AKZ) zaštite opreme;

• sukcesivnoj zamjeni trafo ulja (PCB) sa uljem biljnog porijekla i• redovnom čišćenju i odlaganju otpada shodno kategorizaciji po listi Bazelske konvencije i Zakonu o upravljanju otpadom.

Kod postojeće opreme termoelektrane – mjere moraju biti usmjerene na praćenju iodržavanju opreme na projektovanom nivou i na revitalizaciji opreme uzročnika izvora štetnosti po životnu sredinu, prema finansijskim mogućnostima i prema prioritetu:

• uspostavljanju i sprovođenju monitoringa ključnih operacija;• rekonstrukciji elektro filtera sa novim tehničkim eko rješenjima;

• smanjenju emisije sumpor dioksida ugradnjom postrojenja za odsumporavanje;• smanjenju emisije azotnih oksida rekonstrukcijom ložišta na kotlu sa potvrđenim tehničkim rješenjima;• rješenju deponije pepela i šljake i njihovom korišćenju za putnu infrastrukturu, cemenat, opeku, malter i

• na ugradnji kolektora otpadnih voda, itd...

Kod postojeće opreme Prenosa i Distribucije – mjere moraju biti usmjerene na održavanju opreme na projektovanom nivou do revitalizacije postojeće ili pak ugradnje nove, polazeći od faze projektovanja (DV, visokonaponskih postrojenja, trafostanica, razvodnih postrojenja i druge opreme), saglasno Zakonu o izgradnji i finansiranjuinvesticionih objekata i Zakonu o energetici sa analizom uticaja na životnu sredinu i procjenom rizika.

Zaključna razmatranjaObaveze zainteresovanih strana (države, lokalne samouprave, vlasnika,

menadžera, akcionara, uposlenih i dobavljača): Na harmonizaciji nacionalnog zakonodavstva o zaštiti životne sredine sazakonodavstvom EU i njegovoj primjeni;

Na uspostavljanju regionalnog i lokalnog monitoringa za kritične operacije i izradu katastra zagađivača životne sredine (lokaliteti, izvori, vrste, količine štetnih i opasnih materija, postupanje s njima i sl.);

Na prikladnoj marketinškoj afirmaciji značaja zaštite životne sredine za ljudsku civilizaciju, redovnoj edukaciji i uvećanju kritične kadrovske mase kao preduslova za aktivnosti uvođenja, primjene, preispitivanja i unapređenja EMS-a u EPCG;

Na revitalizaciji postojeće opreme u EPCG, ugradnjom novih tehnologija i eko-materijala, shodno prioritetu i finansijskim mogućnostima sa procjenom rizika na životnu sredinu s ciljem smanjenja negativnih uticaja na životnu sredinu; Na striktnom poštovanju Zakona o izgradnji i finansiranju investicionih objekata i Zakona o energetici sa sveobuhvatnom analizom uticaja na životnu sredinu, uključujući i stratešku procjenu rizika pri izgradnji novih elektro-energetskih objekata.

Hvala!