12/24/2015

1

http://www.empirica.ba/

eMPIRICA VISOKA ŠKOLA RAČUNARSTVA I POSLOVNIH KOMUNIKACIJA

Brčko, Brčko Distrikt BiH

Studijski program: Inženjerska informatika/Poslovna

informatika Ak.god. 2015./2016.

Uvod u računarstvo i informatiku Programska podrška

Sadržaj

Programska podrška

• Sistemski softver

• Operativni sistem

• BIOS

• Grafički korisnički interfejs GUI

• Programi prevodioci

• Generacije programskih jezika

• Evolucija i održavanje softvera

12/24/2015

2

Programska podrška

Programska podrška

Računarski hardver ne može da izvrši nijednu aktivnost bez

prethodno dobijene instrukcije. Te instrukcije nazivamo

softverom ili računarskim programima.

Podrazumijeva da program mora odgovarati

zahtjevima koji proističu iz prirode problema za

koji je pisan program.

Funkcionalnost

Pod pouzdanošću se podrazumijeva broj

otkaza u jedinici vremena. Pouzdanost

Sposobnost izvršavanja na što više različitih

sistema. Prenosivost

Programska podrška se uglavnom dijeli na sistemsku

programsku podršku i korisničku programsku podršku.

Sistemsku programsku podršku čini skup programa pripremljenih

za prihvaćanje i izvršenje korisničkih programa. Korisničku

programsku podršku čine programi za rješavanje određenog

zadatka sastavljeni od korisnika računarskog sistema.

Programska podrška

12/24/2015

3

Sistemski softver Sistemski softver je opšti naziv za svaki računarski program

kojem je namjena da omogući računaru samo pokretanje i

izvršavanje osnovnih funkcija.

Korisnik

Aplikacija

Operativni sistem

Uređaj

OS

Sistemski softver je zadužan za

upravljanje pojedinačnim

hardverskim dijelovima.

Sistemski softver izvršava zadatke

kao što je prijenos podataka sa

memorije na disk, ispisivanja teksta

na ekranu i tako dalje.

To su operativni sistemi, drajveri,

programski alati, kompajleri,

asembleri i ostali slični alati.

Operativni sistem (OS) Operativni sistem (OS) je skup računarskih programa koji

upravljaju hardverskim i softverskim resursima računara.

OS ima dvostruku ulogu:

• upravlja sastavnim dijelovima računara, kao štu su npr.

procesor, kontroleri i radna memorija (sa ciljem što većeg

iskorištavanja),

• operativni sistem stvara za krajnjeg korisnika računara

pristupačno radno okruženje.

Operativni sistem tretira računar kao skup resursa i pokušava

da dodijeli ove resurse programima, tako da računar kao

cjelina bude što bolje iskorišten. Resursi računarskog sistema

su: procesor, memorija, datoteke na disku i ostali uređaji

priključeni na računar.

12/24/2015

4

Funkcije operativnog sistema Da bi zadovoljio sve ove zahtjeve, operativni sistem ima tri

glavne funkcije:

• kontrolu procesa,

• upravljanje memorijom i

• upravljanje jedinicama.

Operativni sistem mora stalno da prati akcije programa i

promjene u stanju hardvera i da djeluje u skladu sa tim

promjenama.

Ovo djelovanje operativnog sistema odvija se pozivanjem

odgovarajućih sistemskih programa u sastavu operativnog

sistema kojima se izvršavaju različiti zadaci, a u skladu sa

komandama koje mu je zadao korisnik.

Struktura operativnog sistema Tipičan operativni sistem se sastoji od sljedećih

komponenata:

• mikrokoda (microcode),

• jezgra (kernel) i

• ljuske (omotača, školjke - shell).

Mikrokod je skup programa specifičan za određeni hardver

računara.

Jezgro je skup programa operativnog sistema koji kontroliše

pristup računaru, organizaciju memorije, organizaciju

datoteka, raspored rada procesa i raspored sistemskih

resursa.

Ljuska je komandni interfejs koji interpretira ulazne komande

korisnika ili njihovih programa i aktivira odgovarajuće

sistemske programe koji čine jezgro sistema.

12/24/2015

5

Podjela operativnih sistema

• Operativni sistemi mogu se podijeliti na

osnovu:

– broja programa koji mogu istovremeno da

budu u memoriji,

– broja korisnika koji mogu istovremeno da

koriste računar,

– načina zadavanja komandi i

– prenosivosti na različite arhitekture.

Podjela prema broju programa koji mogu

biti istovremeno u memoriji

• monoprogramske - monoprocesne

(jednoprocesne)

• multiprogramske - multiprocesne

(višeprocesne)

12/24/2015

6

Podjela prema broju korisnika koji

istovremeno koriste računar

• jednokorisničke (singleuser) – desktop OS

• višekorisnički (multiuser) – mrežni,

serverski OS

Podjela OS na osnovu zadavanja komandi

• operativne sisteme komandnog tipa

• operativne sistemesa grafičkim

okruženjem

12/24/2015

7

DOS operativni sistem

MS DOS

DOS (engl. Dos Operating System) je naziv za operativni

sistem koji se je počeo pojavljivati krajem 70-tih godina 20.

vijeka i u slobodnom prijevodu DOS znači operativni sistem

za diskove (flopi disk i hard disk).

Windows 1.0

• Umjesto da kucate MS-DOS komande,

sada jednostavno pomjerate miša kako

biste se putem pokazivača i kliktanja

kretali kroz ekrane odnosno „prozore“.

12/24/2015

8

Windows 3.x

Windows 3.1

Windows 3.x je serija 16-bitnih operativnih sistema firme

Microsoft za personalne računare.

Windows 3.0 je vjerovatno

najvažnija verzija i prelomni korak

od DOS-a ka grafičkom okruženju i

simultanom multiprogramskom radu.

U ovoj verziji je inkorporiran i DOS

operativni sistem tako da je bilo

moguće raditi sa aplikacijama u oba

sistema.

Windows 95 je donio konačan raskid sa verzijama serije 3.x,

a to znači i DOS-om koji pokreće operativni sistem. Ovo je

možda i najpopularnija verzija Windows-a u svijetu.

Windows 8

Windows 8

Kompanija Microsoft izdaje

najnoviju verziju operativnog

sistema – Windows 8 – 26.

oktobra 2012. godine.

Najavljena naredna verzija-

Windows 10 za 2015. godinu.

Android OS, logo

Android je operativni sistem

za mobilne uređaje, kao što

su mobilni telefoni, "tablet"

računari, i "netbooks". Android

je razvijen u kompaniji

Google, i baziran je na Linux

kernelu i GNU softveru.

12/24/2015

9

BIOS

BIOS

BIOS je skraćenica od Basic Input/Output System, a to je

prva stvar koja se vidi nakon uključenja računara, kojime

sistem provjerava osnovne postavke računara.

Praktično bez BIOS-a ne bi se mogli pokrenuti operativni

sistem (Microsoft Windows, Linux itd.). BIOS se obično nalazi

na matičnoj ploči, iako ga često imaju SCSI kontroleri i

grafičke kartice.

Grafički korisnički interfejs

GUI

GUI, grafički korisnički interfejs ili grafički interfejs (engl.

graphical user interface; hr. sučelje) je metod interakcije sa

računarom kroz manipulaciju grafičkim elementima i

dodacima uz pomoć tekstovnih poruka i obavještenja.

12/24/2015

10

Programi prevodioci Programi za prve računare pisani su u mašinskom jeziku.

Naredbe ovog jezika sastojale su se od nizova jedinica i nula

koje su označavale stanja bitova u memoriji računara.

Ovakve naredbe najčešće su bile logički podijeljene u dva

dijela.

Pisanje ovakvih programa bilo je veoma težak posao,

podložan greškama. To je navelo tadašnje programere da

izmisle simbolički jezik, u kome je operacija koju računar

treba da izvrši dobila svoje ime, a i adresa memorijske

lokacije je dobila neko simboličko ime. Programi napisani u

ovakvom simboličkom jeziku prevodili su se kasnije u

mašinski jezik tako što je programer zamjenjivao naziv

operacije njenim kodom, a simboličku adresu stvarnom

adresom. U ovakvom postupku svaka naredba simboličkog

jezika prevodila se neposredno u odgovarajuću naredbu

mašinskog jezika.

Da bi se olakšalo pisanje programa, a i njihova prenosivost s

jednog računara na drugi, razvijeni su programski jezici koji

su bili bliži korisnicima u određenim oblastima.

Ovi jezici su se sastojali od dvadesetak riječi engleskog

jezika, skupa svih pravila za dodjeljivanje imena memorijskim

lokacijama sa podacima i skupa pravila za formiranje

ispravnih naredbi u programskom jeziku.

Pomoću rječnika i ovih pravila pisan je program u ovom

jeziku,koji je gotovo bio nezavisan od arhitekture računara.

Ovakav program zove se izvorni (source) program.

Međutim, da bi program napisan u nekom od ovih jezika

mogao da se izvšava, trebalo ga je prevesti u mašinski jezik.

Za ovo prevođenje korišten je program nazvan KOMPAJLER

(compiler).

Programi prevodioci

12/24/2015

11

Hello world! - Primjer u C jezik

org 100h /opseg za program

mov dx,msg /definisanje opsega za poruku

mov ah,9h /DOS funkcija za ispis poruke koja završava sa $

int 21h /pozivanje DOS-a da izvrši 9h

mov ah,4Ch /DOS funkcija za kraj programa

int 21h /pozivanje DOS-a da izvrši 4Ch

msg db 'Hello, World!',0Dh,0Ah,'$' /poruka

/* Hello World program */

#include<stdio.h>

main()

{

printf("Hello World");

}

Hello world! (Pozdrav Svijete) - Primjer u Assembler

Programi prevodioci

Drajveri Svaki uređaj koji se priključi na računar (štampač, skener, itd.)

mora da ima i odgovarajući program koji se zove drajver i koji

komande date iz nekog programa (npr. procesora texta)

prema nekom usvojenom standardu prevodi u komande koje

taj uređaj razumije.

12/24/2015

12

Generacije programskih jezika Prva generacija programskih jezika (1GL) predstavlja jezike

na mašinskom nivou.

Druga generacija programskih jezika (2GL) predstavljaju

simbolički asembleri.

Treća generacija programskih jezika (3GL) predstavlja jezike

koji su dorađena verzija jezika druge generacije.

Jedna naredba ovih programskih jezika prevodi se u više

naredbi mašinskog jezika.

Četvrta generacija programskih jezika (4GL) je produkt

naglog razvoja tehnologija 80-ih godina 20. vijeka.

OOP Objektno orijentisano programiranje je pokušaj približavanja

modela programa načinu ljudskog razmišljanja.

Objekat

Metode Funkcije ili procedure

Svojstva Osobine ili stanja

U osnovi objektno orijentisanog programiranja, umjesto

zadataka nalazimo objekte - jedinice koje imaju svoje

ponašanje, drže podatke i mogu međusobno djelovati.

Da bi se jezik smatrao objektno orijentisanim, mora

posjedovati najmanje 4 karakteristike: enkapsulacija,

apstrakcija, polimorfizam i nasljeđivanje.

12/24/2015

13

OOP (1)

• Učahurivanje ili enkapsulacija objekata. Pošto ne postoje

globalne varijable, iz drugih dijelova koda nije moguć pristup

varijablama klase nikako osim ugrađenim metodama za

njihovo čitanje i pisanje (ako smo ih deklarirali kao privatne,

što je preporučeno). Na taj način se osigurava da objekt ne

može doći u neko nepredviđeno stanje iz bilo kojeg razloga,

npr. kad mu se pristupa istovremeno iz više dijelova koda (ako

imamo višenitno programiranje) jer nužno je upotrebljavati

funkcijske članove objekta u koje se mogu ugraditi sigurnosni

mehanizmi poput sinkronizacije.

• Apstrakcija - čest je slučaj da se neki objekti minimalno

razlikuju, i zasebno definiranje svakog od njih je redundantno.

Osim toga za samo efikasno projektiranje praktično je

pojednostavljivanje konkretnog problema. Tu ulaze u igru

apstraktne klase i sučelja.

OOP (2)

• Nasljeđivanje - kad već definiramo neki objekt, a

zatreba nam neki sličan objekt koji je zapravo

podskup početnog objekta, moguće

je naslijediti početni objekt, čime štedimo vrijeme za

programiranje (makar to bio copy-paste) i diskovni

prostor.

• Višeobličje ili polimorfizam - kao što

je preopterećivanje operatora zgodna stvar

ponekad, tako preopterećivanje metoda zovemo

polimorfizmom. Moguće je definirati nekoliko metoda

istog imena, a svaka će kao parametre primati

objekte različitih tipova.

12/24/2015

14

Evolucija i održavanje softvera Održavanje softvera je proces modifikovanja softverskog

sistema ili komponente nakon isporuke radi otklanjanja

grešaka, poboljšanja performansi ili drugih atributa, ili

prilagođavanja promenljivom okruženju.

Evolucija softvera je skup aktivnosti, tehničkih i upravnih,

koje obezbeđuju da softver nastavi da ispunjava

organizacione i poslovne ciljeve na isplativ način, te

sve programerske aktivnosti čiji je cilj generisanje nove

verzije softvera na osnovu starije operacione verzije.

Takođe pod evolucijom softvera se podrazumjeva primjena

aktivnosti i procesa održavanja softvera kojima se generiše

nova operativna verzija softvera sa novim funkcionalnostima

ili karakteristikama u odnosu na prethodnu operativnu verziju

pri čemu su obuhvaćene i aktivnosti obezbeđivanja kvaliteta.

Održavanje softvera moguće je podijeliti na 4 tipa:

• Korektivno – ispravljanje bagova nastalih u nekoj fazi

razvoja

• Adaptivno – prilagođavanje softvera promjenama u

okruženju (hardver, operativni sistem, pravna regulativa

..)

• Perfektivno – prilagođavanje izmijenjenim korisničkim

zahtjevima (nove funkcionalnosti, bolji interfejs,

poboljšanje performansi)

• Preventivno – aktivnosti čiji je cilj povećanje održivosti

softverskog sistema (poboljšanje dokumentacije,

komentarisanje i refaktorisanje koda)

Evolucija i održavanje softvera

12/24/2015

15

Pitanja