Embed Size (px)
Citation preview
ENDÜSTR‹YEL TASARIM: NE,N‹Ç‹N VE NASIL?ENDÜSTR‹YEL TASARIMPROJE SÜREC‹ AfiAMALARIENDÜSTR‹YEL TASARIM B‹LG‹KAYNAKLARI
2ENDÜSTR‹YELENDÜSTR‹YEL
TASARIM KILAVUZUTASARIM KILAVUZU2
‹stanbul Sanayi Odas› Kalite ve Teknoloji ‹htisas Kurulu (‹SO-KATEK)
Endüstriyel Tasar›mK›lavuzu
Haz›rlayanlar
Prof. Dr. H. Alpay ER, ‹stanbul Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Özlem ER, ‹stanbul Teknik Üniversitesi
Serhan BAfiER, ‹SO KOB‹ Hizmetleri fiubesi
‹SO Yay›n No: 2011/15© Endüstriyel Tasar›m K›lavuzu, ‹stanbul Sanayi Odas›, ‹stanbul 2011
Tasar›m ve Uygulama, Mürettebat Reklamc›l›kHer hakk› sakl›d›r. ‹stanbul Sanayi Odas› kaynak gösterilmek suretiyle al›nt› yap›labilir.
Güncellefltirilmifl dördüncü sürüm
2ENDÜSTR‹YEL
Önsöz
Girifl
5
7
71. Endüstriyel Tasar›m: Ne,Niçin ve Nas›l?
1.1. Endüstriyel Tasar›m Nedir? 71.2. Endüstriyel Tasar›mc› Kimdir? 81.3. Niçin Endüstriyel Tasar›m? - 8
Tasar›m›n Rekabet Aç›s›ndan Önemi1.4. Endüstriyel Tasar›m ‹fllevi Nas›l 10
Yerine Getirilir?1.4.1. Firma Bünyesinde Tasar›m 101.4.2. Firma D›fl›nda Tasar›m 101.4.3. Firma Bünyesinde ve 11
D›fl›nda Tasar›m
TASARIM KILAVUZU
‹stanbulSanayiOdas›Kalite veTeknoloji‹htisasKurulu(‹SO-KATEK)
3. Endüstriyel Tasar›mBilgi Kaynaklar›
3.1. Endüstriyel Tasar›m Meslek Örgütleri 253.2. Endüstriyel Tasar›m Okullar› 253.3. Tasar›m Korumas› ve Endüstriyel 27
Tasar›m Tescili3.3.1. Endüstriyel Tasar›m Tescili için Devlet 27
Teflvikleri3.3.2. Tasar›m Tescil Veritabanlar› 273.4. Endüstriyel Tasar›m ‹nternet Siteleri 28
Genel Kaynakça
2. Endüstriyel Tasar›mProje Süreci Aflamalar›
2.1. Tasar›m Proje Bafllang›c› 152.1.1. Endüstriyel Tasar›m Uzman ‹htiyac›n›n 15
Karfl›lanmas›2.1.2. Proje Yönetimi ve Tasar›m Proje 17
Ekibinin Oluflturulmas›2.2. Tasar›m ‹fl Tan›m› 182.2.1 Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Haz›rlanmas› 182.2.2. Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Netlefltirilmesi 182.2.3. Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Onaylanmas› 202.3. Ürün Konseptlerinin Oluflturulmas› 202.3.1. Konsept Araflt›rmas› 202.3.2 Fikir Üretme ve Ürün Konseptleri Yaratma 212.3.3. Konsept De¤erlendirme/Eleme 222.3.4. Ürün Fikrinin Detayland›r›larak 22
Gelifltirilmesi ve Karar2.4. Tasar›m Gelifltirme ve ‹malata 23
Haz›rlama2.5. Endüstriyel Tasar›m›n Di¤er Katk›lar› 24
25
32
EndüstriyelTasar›mK›lavuzu
11
Ek: Tasar›mla Rekabet -Bir KOB‹ Deneyimi 28
‹ Önsöz
5
KOlay B‹lgi Seti'ne, KOB‹'lerimizin ilgi duyaca¤› vebaflvuru kayna¤› olarak istifade edece¤i yenik›lavuzlar eklenmesine yönelik çal›flmalar›m›zdevam etmektedir. Bu çal›flmalar sonucu “Sanayide‹novasyon Yönetimi” (16), “5S K›lavuzu” (17),“Stratejik Yönetim K›lavuzu” (18) ve “‹nsanKaynaklar› Yönetimi” (19) adl› kitapç›klar seriyeeklenmifltir.
‹stanbul Sanayi Odas› olarak, sanayimizin rekabetgücünün art›r›lmas›na yönelik çal›flmalar› için KOlayB‹lgi Seti'nde yer alan k›lavuzlar›n haz›rl›¤›ndaeme¤i geçen ‹SO-KATEK üyelerine teflekkürediyoruz.
Kolay B‹lgi Seti içerisinde yer alan kitapç›klar›m›z›nüyelerimize ve tüm sanayi kurulufllar›m›za yararl›olmas›n› diliyoruz.
Sayg›lar›m›zla,
C.Tan›l KÜÇÜK
‹stanbul Sanayi Odas›
Yönetim Kurulu Baflkan›
‹stanbul Sanayi Odas› Kalite ve ‹htisas Kurulu(‹SO-KATEK), baflta ‹stanbul Sanayi Odas› üyeleri olmak üzere Türk sanayiinin, kalite
ve teknoloji konular›nda ihtiyaç duyduklar› bilgiye,çabuk, etkin ve verimli bir flekilde ulaflabilmelerinekatk›da bulunmak amac›yla 1999 y›l›ndakurulmufltur ve o tarihten bu yana çal›flmalar›n›aral›ks›z olarak devam ettirmektedir.
“Türk sanayiinin yüksek ve sürdürülebilir bir rekabetgücü kazanmas›” misyonu do¤rultusunda, sanayi,üniversite ve kamu temsilcilerinin gönüllü kat›l›m›ylaoluflan ‹SO-KATEK bünyesinde, geçti¤imizdönemde, KOB‹'lere yönelik kolay anlafl›l›r veuygulanabilir baz› temel kavram ve teknikleri içerenrehber kitapç›klardan oluflan “Kolay Bilgi Seti”haz›rlanm›flt›r.
‹lk bask›s› 2004 y›l›nda gerçeklefltirilen “Kolay BilgiSeti”ne her y›l yeni kitapç›klar ilave edilmektedir.Hâlihaz›rda Set içerisinde, KOB‹ Yönetim Yaklafl›m›(1), Endüstriyel Tasar›m (2), Ürün Gelifltirme (3),Yeni ‹fl Gelifltirme (4), Fikrî Haklar (5), SanayiyeSa¤lanan Devlet Destekleri (6), SanayideÖzde¤erlendirme (7), AB Çerçeve Programlar ElKitab› (8), Proje Yönetimi (9), Yenilikçilik ve Ar-Ge Destekleri (10), Sanayide Sürekli Geliflme içinKaizen (11), Markalaflma (12), Toplam VerimliYönetim (13), Alt› Sigma (14) ve Yeni Ürün veTesis Yat›r›mlar›nda Fizibilite (15) kitaplar›kitapç›klar› yer almaktad›r.
6
7
1.EndüstriyelTasar›m:Ne, Niçinve Nas›l?
GiriflBu K›lavuz, Küçük ve Orta Büyüklükte‹flletmelere (KOB‹) endüstriyel tasar›m›n rekabetgücü aç›s›ndan önemini aç›klamak, firmalartaraf›ndan nas›l kullan›labilece¤ini göstermek vead›m ad›m bir endüstriyel tasar›m projesinin nas›lyürütülmesi gerekti¤ini tarif etmek amac›ylahaz›rlanm›flt›r. Daha önce endüstriyel tasar›mkonusunda tecrübesi olmayan bir KOB‹’nin, buK›lavuz’un yard›m›yla, bir tasar›m projesinibafllatabilme ve yürütebilmesi hedeflenmifltir.Bu K›lavuz mümkün oldu¤unca di¤er ‹SO-KATEKk›lavuzlar›yla beraber kullan›lmal›d›r. ÖzellikleÜrün Gelifltirme K›lavuzu endüstriyel tasar›msürecinin firmadaki mühendislik ve pazarlamagibi di¤er ifllevlerle iliflkileri aç›s›ndananlafl›labilmesi için baflvurulmas› gereken önemlibir kaynakt›r.
K›lavuz, 3 bölüme ayr›lm›flt›r. ‹lk bölümdeendüstriyel tasar›m, tasar›m›n rekabet gücüaç›s›ndan önemi ve firmalar taraf›ndan nas›lkullan›laca¤› k›saca aç›klanm›flt›r. ‹kinci bölümde,bir endüstriyel tasar›m projesinin tüm aflamalar›,tasar›mc› ile firman›n karfl›l›kl› olarak bu süreçtekirolleriyle beraber ad›m ad›m tarif edilmektedir.Son bölümde ise, endüstriyel tasar›mkonusundaki bilgi kaynaklar› ve ilgili kurumlar›nadresleri yer almaktad›r. K›lavuz’un ekinde isegerçek bir KOB‹’nin endüstriyel tasar›m deneyimibir örnek olay olarak yer almaktad›r.
1. ENDÜSTR‹YEL TASARIM: NE, N‹Ç‹N veNASIL?
Bu bölümde endüstriyel tasar›m›n ne veendüstriyel tasar›mc›n›n kim oldu¤u aç›kland›ktansonra, bir KOB‹’nin niçin endüstriyel tasar›mayat›r›m yapmas› gerekti¤i anlat›lacakt›r. Sonolarak, firmalar›n endüstriyel tasar›mc›larlaçal›flma yöntemleri konusundaki seçeneklerik›saca aç›klanacakt›r.
1.1. Endüstriyel Tasar›m Nedir?
Endüstriyel tasar›m hakk›nda bilinmesigereken ilk fley bunun yeni ürün gelifltirme olaraktan›mlanan endüstriyel faaliyetin önemli birparças› oldu¤udur. Özellikle, kullan›c›larlado¤rudan görsel ve/veya fiziksel iliflki gerektirentüm ürün gruplar›nda (örne¤in; masa, çatal,matkap, otomobil, tencere, saat, kalem, musluk,kap›/dolap kulpu, bardak, gözlük, lamba, f›r›n,kürek, koltuk, oyuncak, soba, tak›, tencere,tornavida, elektrik prizi, cep telefonu, kaynakmakinas›, testere, ayakkab›, bisiklet, vb.)endüstriyel tasar›m, kullan›c›/müflterilerin oürünleri tercih edip sat›n alarak, güvenli, verimlive rahat bir flekilde kullanmas›n› sa¤layanuzmanl›k alan›d›r. Dikkat edilmesi gereken önemlibir nokta endüstriyel tasar›m›n bir ürününçiziminden, görüntüsünden veya “esteti¤inden”ibaret, “kozmetik” bir unsur olmad›¤›d›r. Yani,endüstriyel tasar›m sadece ürünleri daha güzelgörünür k›lman›n bir yolu de¤il, ürünleri heranlamda daha iyi yapman›n yöntemidir.
Endüstriyel tasar›m, ürün ilekullan›c›/müflteri aras›ndaki her türlü alg›sal,fiziksel ve ifllevsel iliflkinin kurgulanmas›n›kapsayan ve yarat›c›l›k içeren bir endüstriyelfaaliyet olarak tan›mlanabilir. Endüstriyeltasar›m›n yayg›n bir flekilde kabül gören bir di¤ertan›m› da, “kullan›c› ve üreticinin karfl›l›kl› yarar›n›gözeterek; ürünlerin ifllev, fayda ve görünümünüoptimize edecek flekilde yeni ürün fikirleriyaratmaya ve gelifltirmeye yönelik profesyonelbir etkinlik” olarak yap›lmaktad›r.*
Günümüzün modern ekonomisinde birfirman›n ticari baflar›s› pazardaki müflteriihtiyaçlar›n› en kapsaml› flekilde saptama ve buihtiyaçlara karfl›l›k gelecek yeni ürünleri h›zla veuygun bir maliyetle gelifltirme yeteneklerine
*IndustrialDesignersSociety of America(IDSA) - AmerikanEndüstriyelTasar›mc›lar Derne¤i
ba¤l›d›r. Endüstriyel tasar›m, mühendislik vepazarlama ile beraber, ürün gelifltirme sürecininasli unsurlar›ndan birisidir ve daima bu perspektifile ele al›nmal›d›r. Ürün gelifltirme sürecikonusunda daha ayr›nt›l› bilgi Ürün GelifltirmeK›lavuzu’nda bulunabilir.
Endüstriyel tasar›m ve tasar›mc›n›n ürüngelifltirme projelerindeki temel rolü:
• Sürecin en bafl›nda ürün fikir vekonseptlerinin oluflturulmas›;
• Konseptlerin iki ve üç boyutlu olarakgörsellefltirilmesi (yani eskizler, çizimler ve üçboyutlu modelleme yöntemleriylesomutlaflt›r›lmas›);
• Sürecin bütününde ise, ürün gelifltirmeetkinliklerinde yer alan mühendislik, pazarlamagibi farkl› disiplinlerden ekip üyeleri aras›ndakiiletiflimin ve entegrasyonun sa¤lanmas› olaraközetlenebilir.
1.2. Endüstriyel Tasar›mc› Kimdir?
Endüstriyel tasar›mc›lar, üniversitelerin“Endüstri Ürünleri Tasar›m›” bölümlerinde, yarat›c›düflünme, konsept yaratma, 2 ve 3 boyutlugörsellefltirme teknikleri (teknik çizim, eskiz,CAD, modelleme, vb.), imalat yöntemleri,malzeme, ekonomi, pazarlama, tüketicidavran›fllar›, ergonomi, kültür, sanat ve tasar›mtarihi, model yap›m teknikleri gibi konular›kapsayacak flekilde 4 y›ll›k bir e¤itim al›rlar. Bue¤itim, firmalarda yap›lan yaz stajlar› ile dedesteklenir. Türkiye’de endüstriyel tasar›m e¤itimiveren üniversitelerin bir listesi 3. bölümdeverilmifltir.
Ald›klar› e¤itimin kazand›rd›¤› bilgi vebeceriler ile endüstriyel tasar›mc›lar:
• Kullan›c›/müflterilerin ihtiyaç ve isteklerini
analiz edebilen;
• Rakip ürünlerin geliflimi ve piyasadakiyeni ürün e¤ilimlerini izleyerek de¤erlendirebilen;
• Bunlardan yeni ürünler için fikirler üreten;
• Bu fikirleri çal›flt›klar› firmalar›nteknolojileri ile üretilip sat›labilecek somut ürünkonseptlerine dönüfltüren ve,
• Bu ürün konseptlerinin gerçekleflmesiiçin firmadaki di¤er uzman ve yetkililerle beraberekip içinde çal›flabilen, yarat›c› bir meslekgrubudur.
1.3. Niçin Endüstriyel Tasar›m? - Tasar›m›nRekabet Aç›s›ndan Önemi
Endüstriyel tasar›ma ödenen para geridönüflü olmayan, lüks bir harcama kalemide¤ildir. Endüstriyel tasar›m, günümüzpazarlar›n›n talep etti¤i daha iyi, daha farkl›,yeni ve özgün ürünlerin gelifltirilip üretilebilmesiiçin yap›lmas› gereken bir yat›r›md›r. Endüstriyeltasar›ma yap›lan yat›r›m birkaç flekilde firmayageri döner. Bunlar firman›n pazar pay›n›n,sat›fllar›n›n veya ihracat›n›n art›fl› olabilece¤i gibi,ürün baz›nda karl›l›¤›n›n art›fl› ya da firma ismininbilinirli¤i, di¤er bir deyiflle marka de¤erinin art›fl›fleklinde de gerçekleflebilir. Peki endüstriyeltasar›m bunlar› nas›l sa¤lar? Afla¤›da endüstriyeltasar›m›n firmalar›n rekabet gücüne katk›s› birkaçana bafll›k alt›nda k›saca aç›klanmaktad›r.
Endüstriyel tasar›m ürünlerifarkl›laflt›r›r...
Giderek daha fazla ürün ve firman›nrekabetine sahne olan günümüz pazarlar›ndafirmalar ürünlerini rakiplerinden farkl›laflt›rmakiçin yeni yöntemler gelifltirmek zorunda kal›yorlar.Düflük fiyatla rekabet etmek veya yüksek kalite
8
yoluyla ürünleri farkl›laflt›rmak gibi yöntemler,fiyat ve kalitenin giderek standart bir nitelikkazanmalar›yla beraber ay›rt edici özelliklerinikaybediyor. Art›k kalite, bir ürünün sat›labilmesiiçin olmazsa olmaz bir kofluldur ve buna ba¤l›olarak farkl› firmalar›n ürünleri aras›ndaki fiyatfark› da azalmaktad›r. Zira kalitenin belli birmaliyeti vard›r ve bu, fiyat› da büyük ölçüdebelirlemektedir. Bu yüzden hem fiyat hem dekalite, ürünleri birbirinden farkl›laflt›rma güçlerinikaybetmektedir. Endüstriyel tasar›m, fiyat, kaliteve performans aç›s›ndan benzer ürünlerin yerald›¤› bir pazarda, ürün üzerinde anlaml›farkl›l›klar yaratman›n ve özgün bir ürün kimli¤ioluflturman›n en etkili araçlar›ndan birisidir.Örne¤in, günümüz otomotiv endüstrisiendüstriyel tasar›m› bu anlamda en yo¤un olarakkullanan sektörlerden birisidir. Performans (motorgücü, yak›t tüketimi, vb.), kalite ve fiyat aç›s›ndangiderek benzeflen otomobilleri birbirlerindenay›ran en önemli unsur, tasar›mlar›d›r.
Endüstriyel tasar›m bir ürünümüflteri/kullan›c› gözünde di¤er ürünlerden dahaiyi ve de¤erli k›larak, o ürünü rakiplerinden olumluanlamda farkl›laflt›ran nitelikleri kazand›r›r. Yani,endüstriyel tasar›m ürünler aras›nda fark yarat›r.
Endüstriyel tasar›m katma de¤er yarat›r...
Küreselleflme, üretici firmalar›n say›s›n›nart›fl›, ürün cins ve özelliklerinin çeflitlili¤i,tüketicilerin giderek farkl›laflan ihtiyaçlar› ve artanbeklentileri endüstriyel tasar›m›n öneminiartt›rm›flt›r. Art›k ürünlerin yaln›zca asli ifllevleriniyerine getirmesi yeterli de¤ildir; kullan›c›lar›nasa¤lad›klar› ilave fayda ve konfor giderek öneç›kmaktad›r. Müflteri ve kullan›c›lara arzu ettikleriya da ihtiyaç duyduklar› özellikleri sunan ürünler,rakiplerine göre katma de¤eri daha yüksek
ürünlerdir. Müflteri/kullan›c›lar bu tür ürünleriçin daha yüksek fiyatlar ödemeye e¤ilimlidir.Örne¤in, mutfak tezgah› üzerinde mevcutürünlere göre daha az yer kaplayan, kullan›mve temizli¤i daha kolay bir mutfak robotu için,müflteriler nispeten daha yüksek bir fiyat ödemeyigöze alacaklard›r.
Endüstriyel tasar›m, müflteri/kullan›c› istekve ihtiyaçlar›n›n saptanmas›nda ve bunlar›ngelifltirilecek yeni ürünlere aktar›lmas›nda önemlibir rol oynar. Di¤er bir deyiflle, rekabet aç›s›ndanendüstriyel tasar›m ürünlere katma de¤er katar.
Endüstriyel tasar›m markalaflmaya temeldir...
Tasar›m yoluyla katma de¤er yaratmak,farkl›laflmak marka yaratman›n da temelinioluflturur. Marka yaratmak, özellikle fason üreticiolarak, düflük fiyata dayal› stratejiler izleme yoluylauluslararas› pazarlara giren ve ihracat yapanfirmalar için hayati bir öneme sahiptir. Bu firmalarancak kendi markalar›n› gelifltirerek bu pazarlardakal›c› olabilirler. Fason üretimle yap›lan ihracatdüflük kar marjlar› ve her y›l piyasaya daha düflükfiyatlarla giren yeni fason üreticiler nedeniylesürdürülebilir rekabet gücünün sa¤lanmas›natemel oluflturamaz. Bugün herkesin tan›d›¤›baz› Uzakdo¤u firmalar› önce kendi tasar›mlar›n›gelifltirerek al›c› firmalara karfl› ba¤›ms›zl›kkazanm›fl, daha sonra da bunlar› kendi markalar›alt›nda satmaya bafllayarak markalaflm›fl vekarl›l›klar›n› artt›rm›fllard›r.
Marka yaratman›n ilk koflulu özgün birürün tasarlay›p, gelifltirebilmektir. Yani, rekabetaç›s›ndan endüstriyel tasar›m markalaflmayatemel oluflturur.
Endüstriyel tasar›m maliyetleri etkiler..
Tasar›m sürecinde ürünün biçimi, parçalar›,malzemesi, dokusu ve rengine iliflkin kararlar
9
10
seçene¤in tercih edilece¤i, firman›n ihtiyaçlar›na,içinde bulundu¤u sektörün yap›s›na ve kurumsalkültür ve stratejilere ba¤l›d›r.
1.4.1. Firma Bünyesinde Tasar›m
‹lk seçenek, endüstriyel tasar›m ifllevininfirma bünyesinde istihdam edilen tasar›mc›lartaraf›ndan yerine getirilmesidir. Bu seçenekteendüstriyel tasar›m do¤rudan bir tasar›m birimialt›nda ya da ArGe, üretim, pazarlama gibi birimleralt›nda ele al›narak firma bünyesinde yer al›r. Tamzamanl› çal›flan tasar›mc›lar›n yan›nda di¤ermühendislik ve pazarlama kökenli personel detasar›m sürecinde rol alabilir. Endüstriyel tasar›m›nfirma bünyesinde gerçeklefltirilmesi seçene¤i, s›ks›k ürün de¤iflikli¤ine gidilen ve dolay›s›yla tamzamanl› tasar›mc› çal›flt›rman›n ekonomik olarakverimli oldu¤u ya da gizlilik ve özel uzmanl›kgerektiren sektörlerde tercih edilen bir yoldur.Genellikle otomotiv, beyaz eflya, elektronik gibisektörlerdeki büyük ölçekli firmalar›n kendibünyelerinde tasar›m gruplar› mevcuttur.
1.4.2. Firma D›fl›nda Tasar›m
‹kinci seçenek endüstriyel tasar›m›n bir hizmetolarak belirli bir bedel karfl›l›¤›nda firma d›fl›ndansat›n al›nmas›d›r. Bu seçenekte endüstriyel tasar›mifllevi firma d›fl›nda yerine getirilir. Firma ihtiyaçduydu¤u zamanlarda serbest çal›flan tasar›mc›laraveya tasar›m dan›flmanl›k firmalar›na baflvurur.Bunlar yurt içinde ya da yurt d›fl›nda yerleflik olabilir.Firma d›fl›nda bulunan tasar›mc›larla iliflkiler tasar›myöneticileri ya da tasar›m konusunda sorumluluktafl›yan firma elemanlar› taraf›ndan yürütülür. Bukifliler projeye uygun tasar›mc› seçimi, Tasar›m ‹flTan›m›’n›n oluflturulmas› , tasar›m sürecininizlenmesi, projenin yönetilmesi ve süreç sonundada yap›lan iflin de¤erlendirmesinden sorumludurlar.Tasar›m ifllevinin firma d›fl› kaynaklarca yerinegetirilmesi yönünde bir seçimin verimli sonuçlar
verilir. Bu kararlar ürünün üretim maliyetlerinibüyük bir oranda belirler. Böylece endüstriyeltasar›m, gelifltirilen ürünün maliyeti ve fiyat›n›da etkiler. Tasar›m aflamas›nda verilen kararlar,ürünün piyasadaki sat›fl fiyat›n› etkiledi¤i gibi,sat›fl sonras› kullan›m sürecinde ortaya ç›kabilecek(tamir, bak›m masraflar›, vb.) maliyetleri deetkiler. Yap›lan çal›flmalar göstermifltir ki, birürünün maliyetinin %80’i ürün gelifltirmesürecinin tasar›m aflamas›nda belirlenmektedir.Yani, endüstriyel tasar›m ürün maliyetleriüzerinde de etkilidir ve uygun flekildekullan›ld›¤›nda bu maliyetlerde tasarruf sa¤lamakmümkündür.
Endüstriyel tasar›m stratejik bir rekabetunsurudur...
Sonuç olarak, endüstriyel tasar›m›n birürünü müflteri gözünde tercih edilir k›lanözelliklerin belirlendi¤i süreç olmas› ve bu süreçteverilen kararlar›n ayn› zamanda ürünün üretimve sat›fl sonras› maliyetlerini de belirlemesi,tasar›m› stratejik bir rekabet unsuru yapar.
Buna ek olarak, endüstriyel tasar›m,günümüz ekonomisinde giderek önemi artanyenilikçilik (inovasyon) için de önemli bir araçt›r.Endüstriyel tasar›m yoluyla sa¤lanan ürün yenili¤i,teknolojik yenili¤e oranla daha düflük maliyetve risk içerir. Bu nedenle endüstriyel tasar›m›netkin flekilde kullan›lmas› ve tasar›m sürecininyönetilmesi, KOB‹’lerin ulusal ve küreselpazarlarda rekabet üstünlü¤ü kazanmalar›aç›s›ndan hayati bir önem tafl›maktad›r.
1.4. Endüstriyel Tasar›m ‹fllevi Nas›l YerineGetirilir?
KOB‹’lerin endüstriyel tasar›m ifllevini yerinegetirmekte izleyebilecekleri yollar incelendi¤inde3 ana seçenekten söz etmek mümkündür. Hangi
2.EndüstriyelTasar›mProjeSüreci veAflamalar›
11
do¤urabilmesi için firma ve firma d›fl›ndaki tasar›mkayna¤› aras›ndaki iliflkinin iyi yönetilmesi gerekir.
Firma d›fl›ndan tasar›mc›larla ve tasar›mdan›flmanl›k firmalar›yla çal›flmak, özellikle tamzamanl› tasar›mc› çal›flt›rman›n ekonomik olarakverimli olmad›¤› firmalar›n tercih etti¤i biryöntemdir. Çok s›k yeni ürün gelifltirilmeyen veyamevcut ürünler üzerinde sürekli olarak de¤ifliklikleregidilmeyen firmalar için d›flar›dan endüstriyeltasar›mc›lar veya tasar›m firmalar› ile proje bazl›olarak çal›flmak uygun bir seçim olabilir.
1.4.3. Hem Firma Bünyesinde Hem de FirmaD›fl›nda Tasar›m
Üçüncü seçenek, endüstriyel tasar›m›n bir yandanfirma bünyesinde gerçeklefltirilen bir ifllev olarakkorunurken, bir yandan da ihtiyaç hissedildi¤idurumlarda bir hizmet olarak firma d›fl›kaynaklardan temin edilmesidir. Bu seçenekteendüstriyel tasar›m ifllevi firma bünyesinde yerinegetirilmekle beraber, ifl yükünü azaltmak, yeni vefarkl› fikirler, bak›fl aç›lar› edinmek ya da bellikonularda uzman kiflilere ulaflmak amac›yla serbesttasar›mc›lara/tasar›m dan›flmanl›k firmalar›nabaflvurulabilir. Öte yandan tasar›m›n yo¤un olarakkullan›ld›¤›, yaflam tarzlar› ve modadakide¤iflimlerden fazlaca etkilenen mobilya,ayd›nlatma ve cam/seramik gibi sektörlerde,uluslararas› düzeyde isim yapm›fl tasar›mc›larlaçal›flmak firman›n marka imaj›n› yükselten birunsur, bir reklam arac› olarak kullan›lmaktad›r. Buseçenek hem büyük hem de orta ölçekli firmalariçin geçerli olabilir.
KOB‹’lerin bu üç temel seçenekten hangisinitercih edecekleri, faaliyet gösterdikleri sektöre,firma stratejilerine, ulaflabildikleri endüstriyeltasar›m insan kaynaklar›na ve tasar›m süreciniyönetme konusundaki tecrübelerine göre de¤ifliklikgösterecektir.
2. ENDÜSTR‹YEL TASARIM PROJE SÜREC‹ veAfiAMALARI
Endüstriyel tasar›m süreci, firmada endüstriyeltasar›ma yönelik bir ihtiyac›n oluflmas›yla bafllar.Tasar›m ekibinin oluflturulmas›, Tasar›m ‹flTan›m›’n›n yaz›lmas›, bu tan›m kapsam›nda ürünkonsept seçeneklerinin yarat›lmas›, görsellefltirilenürün seçeneklerinin de¤erlendirilerek nihai tasar›mkarar›n›n verilmesi sürecin di¤er temel aflamalar›d›r.Nihai tasar›m karar› gelifltirilecek ve üretilecekürünün temel niteliklerini belirler. Bu karar›n›nverilmesiyle beraber, endüstriyel tasar›mc›n›n daiçinde yer ald›¤› tasar›m gelifltirme süreci bafllar.Gelifltirme sürecinin sonunda firma yönetimi,üretim konusunda karar›n› belirler. Asl›nda tümtasar›m süreci; proje konusunun (veya problemin)anlafl›lmas›, çözüm seçeneklerinin araflt›r›l›pyarat›lmas› ve bunlar aras›ndan en uygun olanlar›nseçilerek gelifltirilmesi olarak özetlenebilir. K›lavuzunbu bölümünde ad›m ad›m her aflamas› aç›klananendüstriyel tasar›m süreci, afla¤›da bir ak›fl flemas›yla(fiekil 1) k›saca özetlenmifltir.
12
Tasar›m ihtiyac›n›ntespiti ve proje
karar›n›n al›nmas›
Bilgi talep et
Sözleflme imzala
Firmadatasar›mc› var m›?
Tasar›mc›istihdam et
Proje ekibini kur
Ön teklif al
Tasar›mfirma içinde mi
yap›lacak?
Tasar›m ‹flTan›m›’n› olufltur
Tasar›m ‹flTan›m›’n› netlefltir
Tasar›m‹fl Tan›m›
onayland› m›?
A
Piyasadakitasar›mc›lar› / tasar›mdan›flmanl›k firmalar›n›
bul
En az 3 tasar›mc› /tasar›m dan›flmanl›k
firmas› belirle
Proje hakk›nda genelbilgi ver (Taslak
Tasar›m ‹fl Tan›m›)
Çal›fl›lacaktasar›mc› / tasar›m
dan›flmanl›k firmas›n›belirle
Hay›r
Hay›r
Evet
Evet
Hay›r
Evet
Endüstriyel Tasar›m Uzman‹htiyac›n›n Karfl›lanmas›
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›noluflturulmas› ve onaylanmas›
fiekil 1Endüstriyel Tasar›m Süreci
13
Evet
Yeni konseptyarat›lmal› m›?
A
Konseptaraflt›rmas›
Ürün konseptlerininyarat›lmas› ve
firmaya sunulmas›
Konseptkabul
edildi mi?
Kabul edilenkonseptler
üzerinde de¤ifliklikgerekli mi?
Konseptintasar›m ekibitaraf›ndan
detayland›r›larakgelifltirilmesi
Müflteri kullan›c›testi gerekli mi?
Nihai tasar›mkarar› verildi mi?
B
Projeyi sonland›r.
3 boyutlumodel/prototip
imal et
Müflteri/kullan›c›testini yap
C
Hay›rEvet
Hay›r
Projeyi sonland›r.
Evet
Evet
Hay›r
Hay›r
Evet
Hay›r
Evet
Hay›r
Hay›r
Ürün KonseptlerininOluflturulmas›
Evet
Projesonland›r›lmal› m›? Test sonuçlar›
olumlu mu?
14
B
Revizyongerekli mi?
Prototipgerekli mi?
C
Evet
Hay›r
Prototiplerihaz›rla
Evet
Hay›r
Hay›r
Son
‹malat çizimlerinihaz›rla
Tasar›m›nimalata
haz›rlanmas›
‹malatageçilebilir mi?
Evet
‹malata geçifl
Hay›r
Tasar›mGelifltirme
Evet Prototipler imalatiçin yeterli mi?
15
2.1. Tasar›m Proje Bafllang›c›
Firmada ürün tasar›m›na yönelik ihtiyac›noluflmas› ve tasar›m proje bafllang›ç karar›n›nal›nmas› aflamas›d›r. Projeyi firma üst yönetiminin(iç) veya müflterinin (d›fl) talepleri tetikleyebilir.Bunlar›n arkas›nda rakiplerin yeni ürünleri, mevcutürünlerin yetersizli¤i, müflterilerin do¤rudanistekleri ya da olas› yeni pazar f›rsatlar› olabilir.Bir endüstriyel tasar›m projesinin bafllat›lmas›naniçin gerek duyuldu¤u sorusunun yan›t› ürüngelifltirme projelerinin gerekçeleriyle büyük ölçüdeörtüflür. Bu nedenle birendüstriyel tasar›mprojesi bafllatma karar›al›n›rken dikkateal›nmas› gerekenkonular›n detaylar› içinÜrün GelifltirmeK›lavuzu’ na bak›labilir.
Bir kez endüstriyeltasar›m projesi bafllatmakarar› al›nd›ktan sonra, firman›n, öncelikleendüstriyel tasar›m ihtiyac›n›n nas›l karfl›lanaca¤›n›belirlemesi gereklidir. Endüstriyel tasar›m uzmanihtiyac› firma bünyesindeki tasar›m birimi ile veyafirma d›fl›ndan tasar›mc›larla karfl›lanabilir. Firmahedefleri ve ihtiyaçlar› çerçevesinde, projeyeuygun tasar›m ekiplerinin firma içinde ya dad›fl›nda oluflturulmas›, bunlar›n iflbirli¤i ya darekabet içinde çal›flt›r›lmalar› kararlar›n›n al›nmas›gerekmektedir.
2.1.1. Endüstriyel Tasar›m Uzman ‹htiyac›n›nKarfl›lanmas›
E¤er firmada bir tasar›m birimi yoksa veendüstriyel tasar›m ifllevinin firma bünyesindeyerine getirilmesi öngörülüyorsa, bu durumdatasar›mc› istihdam edilmesi gerekir. Firma uzundönemli tasar›m ihtiyaçlar›n› da göz önüne alarak,
ya da tasar›mc›lardanbekledi¤i niteliklere kararvermeli ve kendipersonel politikalar›çerçevesinde tasar›mc›istihdam etmelidir.Türkiye’de endüstriyeltasar›mc›lara ulaflmakiçin EndüstriyelTasar›mc›lar MeslekKuruluflu (ETMK) gibi kurulufllara ve tasar›me¤itimi veren okullara baflvurulabilir. Bu konudaTürkiye’de ve yurtd›fl›nda baflvurulabilecek baz›kurumlar›n listesi ve adresleri bu K›lavuzun 3.bölümünde verilmifltir.
E¤er endüstriyel tasar›m uzmanl›k ihtiyac›firma d›fl›ndan karfl›lanacaksa proje için en uyguntasar›mc› ya da tasar›m dan›flmanl›k firmalar›n›nbelirlenmesi gerekir. Bunun için, ulafl›labilentasar›mc› veya tasar›m dan›flmanl›k firmalar›ndanöncelikle:
• Verdikleri tasar›m hizmetlerinin kapsam›,
• ‹lgili personelin say›s› ve niteliklerine dairbilgi,
• Daha önce çal›flt›klar› müflteri ve projelerinlistesi (referanslar›),
• Broflür ve firmaya iliflkin di¤er bas›l›malzeme ve,
• Geçmiflte yap›lan ifllerin görsel dökümü(portfolyolar›) talep edilmelidir.
Talep edilen bilgileri ulaflt›rantasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmalar› aras›ndayap›lacak ön de¤erlendirme sonras›nda, teklifalmak üzere en az 3 adet aday belirlenmelidir.Firma, belirledi¤i aday tasar›mc›lar veya tasar›m
Tasar›mc›istihdam et
Hay›r
Firmadatasar›mc›var m›?
Tasar›mfirma içinde mi
yap›lacak?
Tasar›m ihtiyac›n›ntespiti ve proje
karar›n›n al›nmas›
16
bütçe nedir? (firma d›fl›ndan bir tasar›mc›n›nhizmet vermesi durumunda, tasar›m hizmetininücretini de içerecek flekilde).
Firma aç›s›ndan tasar›m projesinin içeri¤initarif eden bu bilgi ayn› zamanda, daha sonrakiad›mlarda netlefltirilecek Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›nda ilk tasla¤›n› oluflturur. (Tasar›m ‹fl Tan›m› ileilgili detayl› bilgi Bölüm 2.2.’dedir.) Belirlenentasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmalar›ndan butaslak Tasar›m ‹fl Tan›m›’na dayanarak bir teklifhaz›rlamalar› istenir.
Bu aflamada, tasar›mc› ister firma içindeister firma d›fl›nda olsun, proje ön bilgisini içerentaslak Tasar›m ‹fl Tan›m›’n› firman›n imalat ve
pazarlama yeteneklerini de göz önünde tutarakde¤erlendirir. Di¤er bir deyiflle bu aflama, projenintasar›mc› taraf›ndan anlafl›lmas› ve tan›mlanmas›sürecidir. Tasar›mc› projenin kapsam›, ifl-zamanplan› gibi konular› de¤erlendirerek, firmayönetimine görüfllerini bildirir.
Tasar›m hizmetinin d›flardan al›nd›¤›durumlarda, tasar›mc› veya tasar›m dan›flmanl›kfirmas› taraf›ndan bir ön-teklif haz›rlan›r ve firmayasunulur. Bu ön-teklif, tasar›m probleminin nas›lanlafl›ld›¤›n›, problemin çözümü için öngörülenhizmetleri ve proje aflamalar›n› içeren bir iflprogram›n› ve ücretlendirmeyi de içerecek birbütçe plan›n› içerir. Bu aflamada firma, yap›lanteklifleri de¤erlendirerek hizmet alaca¤›tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmas›n› seçer.Bu seçim yap›l›rken tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›kfirmalar› afla¤›da s›ralanan ölçütler aç›s›ndande¤erlendirilmelidir:
• Verilen ön-teklifin firman›n proje amaçve beklentilerine uygunlu¤u (genel yaklafl›m,ticari hedefler ve bütçe aç›s›ndan)
• Tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmas›n›nprofili (Kimler ve kaç kifliler? E¤itim ve uzmanl›klar›nedir? Hangi alanlarda deneyim sahibi olduklar›?),
• Ücretlendirme politikalar› (proje baz›ndasabit ücret, saat - gün/adam üzerindenücretlendirme veya royalty - sat›fllardan yüzdealma, vb.),
• Sahip olunan tasar›m teknolojileri(kullan›lan yaz›l›mlar, model/maket atölyeleri,vb.),
• Daha önce yap›lan tasar›m ifllerinin niteli¤i,
• Tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmas›n›nbulundu¤u yer/kent, iletiflim olanaklar›,
• -Varsa- al›nm›fl olan ödüller,
Proje hakk›nda genelbilgi ver (Taslak
Tasar›m ‹fl Tan›m›)
Ön teklif al
Çal›fl›lacaktasar›mc›/tasar›m
dan›flmanl›k firmas›belirle
Sözleflme imzala
Bilgi talep et
En az 3tasar›mc›/tasar›m
dan›flmanl›k firmas›belirle
Hay›r
Tasar›mfirma içinde mi
yap›lacak?
Piyasadakitasar›mc›lar›/tasar›mdan›flmanl›k firmalar›
bul
dan›flmanl›k firmalar›ndan birön teklif alabilmek için onlaraproje hakk›nda genel bir bilgivermelidir. Bu bilgi endüstriyeltasar›m projesinin içerik vekapsam›n› ve proje için ihtiyaçduyulan hizmet ve bilgibirikimini tarif eder veafla¤›daki sorular›n yan›tlar›n›içerir:
1. Tasar›m projesi niçinbafllat›ld› ve ticari hedeflerinelerdir?
2. Proje konusu vekapsam› nedir?
3. Proje ne zamanbafllay›p ne zaman bitecek?
4. Projeye ayr›lan tahmini
17
• -Varsa- haklar›ndaki tavsiyeler
Yerli ya da yabanc› tasar›mc› seçimindedikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da,firman›n hangi pazar› hedefleyerek ürüngelifltirmek istedi¤idir. Örne¤in, e¤er firma içpazar› hedefliyorsa yerli bir tasar›mc› veya tasar›mdan›flmanl›k firmalar›n›, ama Almanya, ‹talyagibi geliflmifl pazarlar› hedefliyorsa o ülkelerintüketici ihtiyaç ve tercihlerini daha yak›ndantan›yan o ülkelerde yerleflik yabanc›tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmalar›n› seçebilir.Yabanc› ülkelerde yerleflik tasar›mc›lar/tasar›mdan›flmanl›k firmalar› ile çal›flman›n maliyetininyüksekli¤i dikkate al›nd›¤›nda, KOB‹’ler aç›s›ndantasar›mc›/firma seçiminin amaca en uygun flekildeyap›lmas› ve tasar›mc›yla çal›flma sürecinin iyiyönetilmesi gerekir.
Birlikte çal›fl›lacak olan tasar›mc›/tasar›mdan›flmanl›k firmas›n›n seçiminden sonra taraflar,yapacaklar› çal›flman›n kapsam›n› belirleyen birsözleflme imzalarlar. Bu sözleflme;
• Proje konusu ve amac› (yani, tasar›mc›n›nyükümlülü¤ü)
• Projenin bafllang›ç ve sonunun takvimüzerinde tesbit edilmesi,
• Projenin aflamaland›r›lmas› ve ç›kt›lar›ntarif edilmesi,
• Tasar›m hizmetinin ücreti (ve di¤erharcamalar›n detayland›r›lm›fl kalemler olaraksunulmas›) ve ödeme plan›,
• Tasar›m tescil haklar› ve proje gizlilikkoflullar› gibi hukuki durumlar›n tarifi ve anlaflmazl›kdurumunda yap›lacaklar gibi konular› kaydaba¤layarak taraflar aras›ndaki ticari iliflkininkoflullar›n› belirler. Sözleflmenin imzalanmas›sonras›nda tasar›m sürecini gerçeklefltirecek projeekibinin oluflturulmas› aflamas›na gelinir.
2.1.2. Proje Yönetimi ve Tasar›m ProjeEkibinin Oluflturulmas›
Her endüstriyel tasar›m çal›flmas› bafll›bafl›na bir projedir ve proje yönetimi kurallar›na
2.1.2. Proje Yönetimi ve Tasar›m ProjeEkibinin Oluflturulmas›
Her endüstriyel tasar›m çal›flmas› bafll›bafl›na bir projedir ve proje yönetimi kurallar›na
yürütülmesini bafl›ndan sonuna kadarüstlenen tasar›mc›lar ve ilgili konularda di¤eruzman kiflilerden oluflan ve bir amaç etraf›ndabirleflik hareket eden bir gruptur. Bir tasar›mproje ekibinde:
• Amaç ve hedefler belirlenmifl olmal› veekip üyelerince paylafl›lmal›d›r;
• Kurallar, yöntemler ve sorumluluklar(roller) aç›kça tan›mlanmal›d›r;
• Süreç planlama ve kontrol odakl› olmal›,ad›mlar ve sonuçlar paylafl›lmal›d›r.
Bütün bu unsurlar proje ekip üyelerinikat›l›mc› ve dinamik bir çal›flma ortam› için teflvikeder. Tasar›m hizmetinin firma d›fl›ndansa¤land›¤› durumlarda proje yöneticisitasar›mc›yla firma aras›ndaki bütün iliflkilerinyönetiminden sorumlu olmal›d›r. Proje ekibioluflturulduktan sonra daha önce taslak olarakhaz›rlanan Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n haz›rlan›pnetleflmesi süreci bafllar.
göre yürütülmelidir.‹lk olarak firmayönetiminden yetkili birtemsilci proje yöneticisiolarak saptanmal›d›r.Projenin baflar›yaulaflabilmesi için di¤er önflartlardan birisi de uygunproje ekibininkurulmas›d›r. Tasar›mproje ekibi, bir endüstriyeltasar›m projesinin
Evet
Firmadatasar›mc›var m›?
Proje ekibini kur
Tasar›m ‹flTan›m›’n› olufltur
18
2.2. Tasar›m ‹fl Tan›m›
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n (Design Brief)oluflturulmas› endüstriyel tasar›m süreciniyönlendiren tüm hedeflerin saptanmas› vebelgelenmesi demektir. Tasar›m ‹fl Tan›m›endüstriyel tasar›mc›ya projenin gidece¤i yönü,
ürünlerine veya pazardaki ürünlere göre önemlifarkl›l›k ve yenilik içermesi beklenen projelerde,Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n oluflturulmas› vedetayland›r›lmas›nda esnek davran›lmal› ve tasar›mproje ekibi de bu sürece dahil edilmelidir. Tasar›mhizmetinin d›flar›dan al›nmas› durumunda, teklifalma aflamas›nda verilmifl olan taslak Tasar›m ‹flTan›m›’nda tasar›mc›/tasar›m dan›flmanl›k firmas›taraf›ndan önerilen de¤ifliklikler varsa bunlar damutlaka dikkate al›nmal›d›r.
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n oluflturulmas›, henüztasarlanmam›fl ve üretilmemifl bir ürünün tarifedilmesine temel olmas› ve projenin tüm girdi vehedefleri ile ortaya konulmas› aç›s›ndan çok önemlibir aflamad›r. Do¤ru haz›rlanan bir Tasar›m ‹flTan›m› firma yönetimi de dahil olmak üzere projedeyer alan tüm taraflar için yol gösterici bir niteliktafl›r. Bu nedenle Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n oluflturulmas›aflamas›nda gereken zaman, emek ve özeninesirgenmemesi gerekir. Tasar›m ‹fl Tan›m›, projekapsam›nda dikkate al›nmas› gereken tümk›s›tlamalar› tarif etmeli, ancak belli bir tasar›mçözümü, yaklafl›m› dayatmamal›d›r.
Tasar›m ‹fl Tan›m›, proje sonucunda eldeedilmesi hedeflenen ç›kt›lar› belirlemesi aç›s›ndanda önem tafl›maktad›r. Yani, sürecin sonunda nihaitasar›m karar› Tasar›m ‹fl Tan›m›’na dayanarakverilir. Bu yüzden firmalar proje sonuçlar›n› Tasar›m‹fl Tan›m› kapsam›nda yapt›klar› taleplerdo¤rultusunda de¤erlendirmeli, talep ettiklerindenaz›n› kabul etmemeli, fazlas›n› ise beklememelidirler.
2.2.2. Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Netlefltirilmesi
Bu aflamada taraflar›n üzerinde anlaflt›¤›taslak afla¤›daki kontrol listesinde yer alan unsurlaraç›s›ndan tek tek irdelenir ve netlefltirilir. Herprojede afla¤›daki unsurlar›n hepsi yer almayabilirveya ön aflamalarda bunlar›n baz›lar› hakk›ndabilgi edinmek çok zor olabilir. Ancak ço¤u birbiriyleba¤lant›l› olan bu unsurlar›n Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n
Proje ekibini kur
Tasar›m ‹flTan›m›’n› olufltur
Tasar›m ‹flTan›m›’n› netlefltir
2.2.1 Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Haz›rlanmas›
Genelde, bir tasar›m projesinden nebeklenildi¤i proje bafllang›c›nda firma üst yönetimitaraf›ndan tasar›m proje ekibine bildirilir. Tasar›msürecinin yönlendirilmesinde ihtiyaç duyulan tümbilgileri içermesi gereken bu bildirimin yaz›l› olarakyap›lmas› tercih edilir. Bir Tasar›m ‹fl Tan›m›’nda:
• Tasarlanacak üründen beklenen ifllev –yani ürünün amac›;
• Firman›n ticari beklentisi,
• Hedef pazar(lar);
• Olas› proje k›s›tlar› (üretim, standartlar vb.)ve,
• Proje kaynak-zaman planlamas› ve yönetimibelirlenmelidir.
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n ne kadar detayl› olaca¤›projenin niteli¤ine göre de¤iflecektir. Firman›n mevcut
firman›n üründenbeklentisini aç›klar, tarifeder. Bu nedenle yeni ürüntasar›m› projelerininbaflar›s›, bafllang›çaflamas›ndaki Tasar›m ‹flTan›m›’n›n iyi haz›rlanmas›ve taraflar›n bu tan›müzerinde tam olarakuzlaflmas› ile yak›ndanilgilidir.
19
netlefltirilmesinde göz önünde tutulmas› ve sonaflamada kontrol edilmesi faydal›d›r.
Tasar›m ‹fl Tan›m› Kontrol Listesi
Firma Amaçlar›:
• Projenin firma taraf›ndan bafllat›lma nedeni
• Projenin ticari amac› (kar veya pazar pay›n›nart›r›lmas›, maliyet düflürme, yeni bir pazara girifl,ihracat, markalaflma, vb.)
Pazar/Kullan›c›:
• Ürünün kullan›m flekli ve s›kl›¤›
• Ürünün kullan›m yeri ve koflullar›
• Kullan›c› tan›m›: Birincil ve -varsa- ikincilkullan›c›lar›
• Ürünün müflterisi/sat›n al›c›s›
• Hedef pazar›n tan›mlanmas› (belirlisegment, nifl, bölge, vb.)
• Varsa, ikincil pazarlar›n tan›m›
• Ürünün pazara sunum ve da¤›t›m flekli
• Ürünün pazardaki do¤rudan ve dolayl›rakipleri
• Hedeflenen ürün maliyeti ve sat›fl fiyat›(fiyatland›rma stratejisi)
Planlama/Yönetim:
• Proje yöneticisi, koordinatörü ve yetkileri
• Tahmini proje bütçesi
• Proje bafllang›ç tarihi
• Proje tamamlanma/teslim tarihi
• Pazara sunum tarihi
• Proje paydafllar› (müflteri firma temsilcilerikullan›c›lar, yan sanayi temsilcisi...),
• Ürünün piyasaömrü
Ürün/Üretim:
• Üründenbeklenen temel ifllev
• Varsa, ürününikincil ifllevleri
• Üründenbeklenen performans(teknik, ergonomik)nitelikleri
• Üründen beklenen biçimsel, simgeselnitelikler ve stil özellikleri
• Üründen beklenen yenilik derecesi veölçütleri
• Ürün bir serinin parças› olacaksa di¤erürünlerle ortak kullan›lan parçalar
• Ürünün boyutlar›, a¤›rl›¤›, vb.
• Varsa ürünün üzerinde yer alan ya daberaberinde bulunan aksesuarlar
• Uyulmas› gereken ulusal/uluslararas›standartlar
• Hedeflenen üretim miktar›
• Mevcut makine park›/üretim teknolojisive montaj yöntemi
• Proje kapsam›nda düflünülenimalat/teknoloji yat›r›m olanaklar›
• Stok sistemi
• Öngörülen ambalaj sistemi
• Kalite sistemi ve kalite kontrolparametreleri
Bunlara ek olarak, sektöre, e¤er varsa
Tasar›m ‹flTan›m›’n› olufltur
Tasar›m ‹flTan›m›’n› netlefltir
Tasar›m ‹fl Tan›m›onayland› m›?
Hay›r
20
firmaya veya projeye özgü özel unsurlar daTasar›m ‹fl Tan›m›’na dahil edilmelidir.
2.2.3. Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n Onaylanmas›
kavramsal ürün önerilerinin ya da tasar›mc›lar›nifade flekliyle ürün konseptlerinin oluflturulmas›aflamas›d›r. Konsept, tasarlanacak ürünün ifllev,kullan›m, biçim ve çal›flma prensipleri aç›s›ndanyaklafl›k bir tarifidir. Ürün konseptlerininoluflturulmas› tasar›m sürecinin en kritik aflamas›,bir anlamda kalbidir. Bir ürünün müflteri/kullan›c›ihtiyaçlar›n› ne derece karfl›layaca¤› ve ticariaç›dan ne kadar baflar›l› olaca¤› ürün konseptininkalitesi ile yak›ndan ilgilidir. Bu nedenle endüstriyeltasar›m projelerinin konsept oluflturma aflamas›nagereken özen gösterilmeli ve projenin baflar›s›aç›s›ndan bu aflama için ihtiyaç duyulan zaman,insan kayna¤› ve yat›r›mdan kaç›n›lmamal›d›r. Birendüstriyel tasar›m projesi, Tasar›m ‹fl Tan›m›’ndaöngörülen nitelikleri karfl›layan ne kadar fazlasay›da ve ne kadar kaliteli ürün konsept seçene¤iile bafllarsa, baflar› flans› da o kadar yüksekolacakt›r.
Ürün konsept oluflturma sürecinin kendiiçinde 4 temel aflamas› vard›r. Bunlar:
• Konsept Araflt›rmas›,
• Yeni Fikir Üretme ve Ürün KonseptleriYaratma,
• Konsept De¤erlendirme ve Eleme ile,
Konseptaraflt›rmas›
Tasar›m ‹fl Tan›m›onayland› m›?
Evet
Ürün konseptlerinyarat›lmas› ve
sunulmas›
Konseptaraflt›rmas›
Tasar›m ‹flTan›m›’n› netlefltir
Tasar›m ‹fl Tan›m›onayland› m›?
Hay›r
Evet
taraflarca imzalanarak, dosyalan›r. Buaflamadan sonra Tasar›m ‹fl Tan›m› üzerindeyap›lan her de¤ifliklik ilgili taraflarca (tasar›mc›,firma üst yönetimi, müflteri) yaz›l› olarakonaylanmal›, ço¤alt›lmal› ve dosyalanmal›d›r.
Tasar›mda daha sonra yap›lacakde¤ifliklikler, proje amac›, kapsam› ve süreciaç›s›ndan Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n yeniden vebütünüyle gözden geçirilmesini gerektirebilir.Sonradan yap›lan de¤iflikliklerin tasar›mprojelerinin süresini ve maliyetini art›raca¤› dikkateal›nmal›d›r.
Tasar›mc›n›n firma d›fl›ndan hizmet verdi¤idurumlarda, Tasar›m ‹fl Tan›m› aflamas›n›nsonunda tasar›mc› bir sonraki aflamaya geçerkensözleflmede belirlenen miktarda hakedifl talepedebilir.
2.3. Ürün Konseptlerinin Oluflturulmas›
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›n yaz›l›ponaylanmas›ndan sonra, bir endüstriyel tasar›mprojesinin en önemli ikinci aflamas›na geçilir. Bu,
De¤erlendirilme venetlefltirmenin ard›ndan,Tasar›m ‹fl Tan›m›sonuçland›r›l›r ve projede yeralacak tüm ilgili taraflar›nonay›na sunulur. Tasar›m ‹flTan›m› konusunda firmayönetimi ile tasar›mc› veyatasar›m ekibinin hemfikirolmas› projenin baflar›s›aç›s›ndan hayati bir önemtafl›r. Üzerinde anlafl›lanTasar›m ‹fl Tan›m› yetkili
• Konsept Gelifltirme veKarar aflamalar›d›r.
2.3.1. Konsept Araflt›rmas›
Tasar›m ‹fl Tan›m›’n›nbelirlenmesi sonras›nda, yeniürün konseptlerininoluflturulmas›na yönelik biraraflt›rma yap›l›r. Araflt›rmabulgular› bir sonraki aflamadayarat›lacak yeni ürünkonseptleri için dayanakoluflturur.
21
Yenilikçi, farkl› ürün önerileri gelifltirebilmek içintasar›mc›lar taraf›ndan afla¤›daki alanlardaaraflt›rmalar yap›labilir:
• Kullan›m süreci araflt›rmas› (ürünün farkl›kullan›m aflamalar›n›n analizi)
• Müflteri/kullan›c› profili araflt›rmas› (gözlem,görüflme, anket çal›flmas›, deney, odak grubuçal›flmalar›)
• Alternatif malzemeler ve üretimyöntemleri (firmada kullan›lmayan ancak ürünede¤er kazand›rabilecek malzeme ve üretimyöntemlerinin araflt›r›lmas›)
• Yeni ve alternatif teknolojiler (farkl›sektörlerde ya da ayn› sektörde kullan›lan yeniteknolojiler)
• Rakip ürün analizleri ve sektördekie¤ilimler (do¤rudan rakip ürünler ve olas› rakipürünlerin analizi).
E¤er kapsaml› bir konsept araflt›rmas›planlan›yorsa, bu endüstriyel tasar›m proje bütçesiiçinde bir harcama kalemi olarak yer almal› vearaflt›rma sonuçlar› firma yönetimine konseptlerintart›fl›lmas› s›ras›nda sunulmal›d›r.
senaryolaflt›rma, anoloji ve metafor yaratma gibiyöntemlerdir. Fikir üretmek her tasar›mc›n›n tekbafl›na çal›flt›¤› bir süreç olabildi¤i gibi, baflkadisiplinlerden uzmanlar›n da yer ald›¤› bir ekipçal›flmas› içinde de yap›labilir. Bu tasar›mc›n›n veyatasar›m ekibinin insiyatifindedir.
Konsept kabuledildi mi?
Evet
Hay›r Yeni konseptyarat›lmal› m›?
Hay›r
Kabul edilenkonseptler
üzerinde de¤ifliklikgerekli mi?
Projeyi sonland›r.
Fikirler, bir önceki konsept araflt›rmasürecinin sonuçlar› ve Tasar›m ‹fl Tan›m› ölçütleri›fl›¤›nda tasar›mc›lar taraf›ndan ürün konseptlerinedönüfltürülür. Bu aflamada mümkün oldu¤uncaçok say›da fikir üretilip, bunlar›n ürün konseptleriolarak gelifltirilmesi amaçlan›r. Bu konseptlerasl›nda Tasar›m ‹fl Tan›m› metninde tarif edilenparametrelere uygun çözüm önerileridir. Bunlardetayland›r›lmam›fl, mümkün oldu¤unca çokseçenek sunmaya ve olas›l›klar› de¤erlendirmeyeyönelik önerilerdir.
Ürün konseptleri yaratmak kadar bunlar›iki ve üç boyutlu olarak görsellefltirmek deendüstriyel tasar›mc›lar›n temel sorumluluklar›aras›ndad›r. Çünkü önerilen konseptlerin bafltafirma yönetimi olmak üzere tasar›m projesindeyer alan herkesin anlayabilece¤i ve üzerindetart›flabilece¤i flekilde, görülebilir hatta gerekirseele al›n›p dokunulabilir hale getirilmesi gereklidir.Konsept yaratma sürecinin ç›kt›lar›, elle yap›laneskizler, renklendirilmifl perspektif çizimler,
Konseptaraflt›rmas›
Konsept kabuledildi mi?
Ürün konseptlerininyarat›lmas› ve
firmaya sunulmas›
2.3.2 Fikir Üretme ve ÜrünKonseptleri Yaratma
Tasar›m ‹fl Tan›m›’nakarfl›l›k gelecek konseptleryaratmak bir endüstriyeltasar›mc›n›n temel görevidir.Ürün konseptlerine temeloluflturmak için öncelikle çoksay›da yeni fikir üretilir.Tasar›mc›lar fikir üretmek içinbaz› yöntemler kullanabilirler.Bunlar›n en yayg›n olanlar›;beyin f›rt›nalar›,
22
bilgisayarda yap›lan iki ya da üç boyutlu çizimlerve/veya üç boyutlu eskiz modeller (mokaplar –‹ngilizce mock-up) olabilir. Ç›kt›larda kullan›lacakçizim, model ya da sunum yöntemi mümkünoldu¤unca fazla say›da çözüm önerisinin çabukve net bir flekilde ifade edilmesini sa¤lamay›amaçlamal›d›r. Bu süreç sonundaki ç›kt›lar›n,önerilen ürün konseptleri hakk›nda flu bilgileriiçermesi beklenir:
• ‹fllevsel nitelik/kullan›m
• Biçim/renk/boyut/stil
• Kullan›c› iliflkisi
• Çevre (sat›fl noktas›, depolama, tafl›mavb.) iliflkisi
2.3.3. Konsept De¤erlendirme/Eleme
Bu aflama, tasar›m ekibi taraf›ndangelifltirilen ürün konsept önerilerinin firmayetkililerince Tasar›m ‹fl Tan›m› ölçüt al›narakde¤erlendirilme aflamas›d›r. Tasar›mc› veyatasar›m ekibi yaratt›¤› tüm konseptlerisunabilece¤i gibi, bunlar›n aras›ndan seçti¤i bellisay›da öneriyi de firmaya sunabilir. Bu aflaman›nsonunda:
• Konseptlerden bir ya da birkaç› kabuledilerek tasar›mc› taraf›ndan detayland›r›lmalar›istenebilir.
• Konseptlerden biri ya da birkaç›n›nTasar›m ‹fl Tan›m› dikkate al›narak yeniden eleal›nmalar› ve de¤ifltirilerek veya baz› konseptlerinbirlefltirilerek gelifltirilmeleri talep edilebilir.
• Konseptler Tasar›m ‹fl Tan›m› aç›s›ndanuygun bulunmayabilir. Bu durumda ürünkonseptlerinin oluflturulmas› aflamas› bafltanal›n›r ya da proje sonland›r›l›r.
Tasar›mc›n›n firma d›fl›ndan hizmet verdi¤i
durumlarda, ürün konseptlerinin oluflturulmas›aflamas›n›n sonunda, sonuç ne olursa olsuntasar›mc› bir sonraki aflamaya geçerkensözleflmede belirlenen miktarda hakedifl talepeder.
2.3.4. Ürün Konseptinin Detayland›r›larakGelifltirilmesi ve Karar
Bu aflamada tasar›m ekibi bir öncekiaflamada verilen karar do¤rultusunda ürünkonsepti üzerinde çal›flmaya devam eder.Firmadaki mühendislik veya imalat yetkilileri iletasar›m ekibinin eflgüdümü ve iflbirli¤i önemkazan›r. Bu aflama sonundaki ç›kt›lar, ölçekliteknik çizimler ve 1/1 ölçekli modellerdir.Bunlar›n, bir önceki aflaman›n ç›kt›lar›na ekolarak, flu konularda da bilgi içermesi gerekir:
• Ürünün görsel, dokusal özellikleri vedetaylar›
• Ürünün boyutlar›
• Ürünün kullan›c› aç›s›ndan analizi(ergonomisi)
• Ürünün malzeme nitelikleri
• Ürünün üretim teknolojisi
• Ürünün montaj›
• Ürünü oluflturan parçalar ve bunlar›n biraraya geliflleri
• Ürünün depolama, ambalajlama özellikleri.
Bu verileri içeren çizimleri kullanarak,gerekirse ürünün 1/1 ölçekli çal›flan bir modelininyap›lmas› gerekebilir. Çünkü bu aflamada ölçeklimodel ve çizimler kullan›larak potansiyel müflterive kullan›c›lar›n ürün hakk›ndaki görüfllerial›nabilir, gerekirse kullan›c› testleri yap›labilir.
Teknik olarak gelifltirilecek ve sonuçta
23
imalata girecek ürünün karar›, yani nihai tasar›mkarar› bu aflaman›n sonunda firma yönetimitaraf›ndan al›n›r. Tasar›m ‹fl Tan›m›’nda belirlenennitelikler, ürün konseptinin seçilip, nihai tasar›mkarar›n›n al›nmas›nda temel de¤erlendirmeölçütünü oluflturur. Nihai tasar›m karar› al›n›rken,pazarlama ve imalat temsilcileri ile beraberendüstriyel tasar›mc›n›n görüflü de dikkateal›nmal›d›r.
2.4. Tasar›m Gelifltirme ve ‹malata Haz›rlama
Tasar›m gelifltirme, nihai tasar›m karar›al›nm›fl olan yeni bir ürünün imalat için teknikolarak haz›rlanmas› aflamas›d›r. Bu aflamadaürünün imalat çizimleri gerçeklefltirilir vegerekiyorsa imalata haz›rl›k amac›yla bir prototipiyap›l›r. Bu süreç mühendislik a¤›rl›kl› olarak
gerçekleflir. E¤er gerekiyorsa üretim aç›s›ndantasar›m›n revizyonu da bu aflamada yap›l›r.
Tasar›m ekibi gelifltirme aflamas›n› takipeder ve varsa gerekli de¤ifliklikleri de¤erlendirir.Endüstriyel tasar›mc›, gelifltirme sürecinde ürünkonseptinde baflta belirlenen niteliklerin ve verilenkararlar›n korunmas›ndan sorumludur. Endüstriyeltasar›mc›n›n firma d›fl›ndan çal›flmas› durumundatasar›mc›, projenin baflta belirlenen amaçlarauygun flekilde sonuçlanmas›n› sa¤lamak üzeregelifltirme sürecine kat›lmaya devam eder.Endüstriyel tasar›m haklar›n›n tescili konusundakihaz›rl›klar da bu aflamada bafllat›lmal›d›r.
Bir önceki aflamada al›nan nihai tasar›mkarar›nda imalat veya mühendislik aç›s›ndanzorunlu de¤ifliklikler söz konusu ise, bu
3 boyutlumodel/prototip imal
et
Müflteri/kullan›c›testi gerekli mi?
Konseptinintasar›m ekibitaraf›ndan
detayland›r›larakgelifltirilmesi
Hay›r
Evet
Nihai tasar›mkarar› verildi mi?
Müflteri/kullan›c›testini yap
Hay›rProje
sonland›r›lmal› m›?
Hay›r
Projeyi sonland›r.
Evet Test sonuçlar›olumlu mu?
Evet
24
de¤ifliklikler tasar›m› gerçeklefltirenekiple tart›fl›lmal› ve ekibin bilgisidahilinde tasar›mc› taraf›ndanyap›lmal›d›r. Bu aflamadaki tasar›mde¤iflikliklerinin ürün gelifltirmemaliyetini artt›raca¤› da dikkateal›nmal›d›r.
Bu aflaman›n sonunda, firman›nve içinde bulundu¤u sektörünkoflullar›na göre, üst yönetim yat›r›mkarar› al›p ürünün imalat›na geçer.Ürünün imalata geçmesiyle beraberproje sona erer.
‹mal edilip, piyasaya sürülen birürün üzerinde daha sonra, de¤iflenmüflteri istekleri veya maliyetdüflürme imkanlar› vb. nedenlerlegerçeklefltirilecek tasar›m de¤ifliklikleribir yeniden tasar›m (Redesign) projesiolarak düflünülmeli ve uygun bir(tercihen ayn›) tasar›m proje ekibi ileberaber planlan›p,gerçeklefltirilmelidir.
2.5. Endüstriyel Tasar›m›n Di¤erKatk›lar›
Endüstriyel tasar›m›n KOB‹’lerinrekabet gücüne katk›s› sadece fizikselolarak yeni ürünlerin ortayaç›kar›lmas› ile s›n›rl› de¤ildir.
ürünlerinin ambalaj tasar›m›, grafik ve endüstriyeltasar›m alanlar›n›n konusudur. Ürünü koruma,tafl›ma ve depolanmas›n› kolaylaflt›rma,farkl›laflt›rma ve tüketiciyle iletiflim kurmas›n›sa¤lama ifllevleri ile ambalaj, ürün üzerinde katmade¤er yaratman›n önemli araçlar›ndan birisidir.Ambalaj ve tan›t›ma yönelik tasar›m önerilerininyeni ürün fikir/konseptlerinin tart›fl›ld›¤› ön
Ürünlerin ambalajlar›n›n tasarlanmas›,kullan›m ve tan›t›mlar›na yönelik broflür, reklamdokümanlar›n›n haz›rlanmas› ve ürünlerinfuarlarda veya ma¤azalardaki sunum-sat›flstandlar›n›n tasarlanmas›nda da, endüstriyeltasar›m bazen tek bafl›na, bazen de grafik gibidi¤er tasar›m disiplinleriyle beraber katk›dabulunur. Özellikle son kullan›c›lara yönelik tüketim
Tasar›m›n imalatahaz›rlanmas›
Hay›r
Hay›r
Hay›r
‹malat çizimlerinihaz›rla
Revizyongerekli mi?
EvetPrototip
gerekli mi? Prototipleri haz›rla
‹malata geçifl
‹malatageçilebilir mi?
Test sonuçlar›olumlu mu?
Hay›r
EvetEvet
Evet
25
aflamada ele al›nmas› gerekir. (Bak›n›z Bölüm2.3)
Tasar›m hizmetinin firma d›fl› kaynaklardansa¤lanmas› durumunda, ambalaj, tan›t›c›dokümanlar, sunum ve sat›fl standlar›n›n tasar›m›gibi konular Tasar›m ‹fl Tan›m›’na dahil edilmelive proje planlamas› bu konular› da kapsayacakflekilde yap›lmal›d›r.
3. ENDÜSTR‹YEL TASARIM B‹LG‹KAYNAKLARI
Bu bölümde Türkiye ve dünyada endüstriyeltasar›m konusunda baflvurulabilecek baz› bilgikaynaklar›na yer verilmifltir. Bu kaynaklardanyararlanarak KOB‹’ler, endüstriyel tasar›mkonusunda çok çeflitli ve detayl› bilgileredinebilirler, yerli ya da yabanc› tasar›mc›lar vetasar›m dan›flmanl›k firmalar›yla irtibatageçebilirler.
3.1. Endüstriyel Tasar›m Meslek Örgütleri:
KOB‹’ler endüstriyel tasar›mc›larla veyad›flar›ndan tasar›m hizmeti veren tasar›mdan›flmanl›k firmalar›yla meslek örgütleriarac›l›¤›yla iliflki kurabilirler. EndüstriyelTasar›mc›lar Meslek Kuruluflu (ETMK) Türkiye’deendüstriyel tasar›mc›lar› temsil eden tek meslekiörgüttür. 1988 y›l›nda Ankara’da kurulan dernek,1999’dan bu yana Merkez ve ‹stanbul flubeleriylefaaliyetlerini sürdürmektedir. ETMK’n›n 300’eyak›n say›da üyesi mevcuttur. Ayr›ca, ETMK1000’in üzerinde üyesi olan bir internet iletiflimve duyuru listesine sahiptir.
• Endüstriyel Tasar›mc›lar MeslekKuruluflu (ETMK)
Adres (Merkez): Konur Sok. 4/4 K›z›lay, Ankara.Tel: 0312 425 34 56Faks: 0312 437 41 63
E-posta: [email protected]: www.etmk.org.tr.
• International Council of Societies ofIndustrial Design (ICSID):
ICSID, endüstriyel tasar›m konusundadünyadaki tüm meslek, tan›t›m-teflvik ve e¤itimkurumlar›n›n en üst organ›d›r. De¤iflik ülkelerdekitasar›m meslek örgütleri ve okullar›na eriflim sa¤lar.Türkiye’den ‹TÜ ve ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m›Bölümleri ICSID’a üyedir. ICSID hakk›nda ayr›nt›l›bilgiye ‹ngilizce olarak afla¤›daki internet sitesindenulafl›labilir.
Web: www.icsid.org
• Industrial Designers Society of America(IDSA)
IDSA, Amerikan Endüstriyel Tasar›mc›larDerne¤i’dir. ABD’deki endüstriyel tasar›mc›lar›nmeslek örgütü olmas›na karfl›n, düzenli etkinlikleri,üye say›s› ve profili aç›s›ndan dünyadaki en aktifve etkili endüstriyel tasar›m kurumlar›ndan birisidir.IDSA hakk›nda ayr›nt›l› bilgiye ‹ngilizce olarakafla¤›daki internet sitesinden ulafl›labilir.
Web: www.idsa.org
3.2. Endüstriyel Tasar›m Okullar›:
Endüstriyel tasar›m e¤itimi ülkemizde1970’li y›llardan beri çeflitli üniversitelerde 4 y›ll›klisans ve lisansüstü (yüksek lisans ve doktora)düzeylerinde verilmektedir. ‹stanbul’daendüstriyel tasar›m e¤itimi 4 üniversitedeverilmektedir. KOB‹’ler, bu okullardan afla¤›dakikonularda faydalanabilirler:
• Yeni mezun tasar›mc›larla ba¤lant›
3.EndüstriyelTasar›mBilgiKaynaklar›
26
kurmak;
• Yüksek lisans ö¤rencilerinden yar› zamanl›tasar›mc› olarak yararlanmak;
• Ö¤retim elemanlar›ndan endüstriyeltasar›m, tasar›m yönetimi ve firma tasar›mstratejileri gibi çeflitli konularda dan›flmanl›khizmeti almak;
• Firma elemanlar› için hizmet içi e¤itimdeste¤i almak;
• Ö¤renci projelerinde paydafl firma olarakyer almak;
• Ulusal ve uluslararas› araflt›rmaprojelerinde ortakl›k kurmak;
• Üniversite kütüphanelerindeki yabanc›kaynakl› endüstriyel tasar›m dergi ve kitaplar›ndanyararlanmak.
Türkiye’de lisans ve lisansüstü e¤itimprogramlar›nda endüstriyel tasar›m e¤itimi verentüm okullar ve iletiflim bilgileri afla¤›da verilmifltir:
• Anadolu Üniversitesi, EndüstriyelTasar›m Bölümü
Endüstri Sanatlar› Yüksek Okulu, Eskiflehir.Lisans ve Yüksek Lisans programlar› mevcuttur.
Tel: 0222 335 05 80 - 2832Faks: 0222 335 17 75E-posta: [email protected]: www.anadolu.edu.tr
• ‹stanbul Teknik Üniversitesi (‹TÜ),Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü
Mimarl›k Fakültesi, Taflk›flla, Taksim 34437,‹stanbul.Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora programlar›mevcuttur.
Tel: 0212 293 13 10 – 2332
Faks: 0212 251 48 95E-posta: [email protected]: www.tasarim.itu.edu.tr
• ‹zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü,Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü
Mimarl›k Fakültesi, Karaburun Kampüsü,‹zmirSadece Yüksek Lisans program› mevcuttur.
Tel: 0232 498 70 70Faks: 0232 4987012E-posta: [email protected]: www.iyte.edu.tr
• Marmara Üniversitesi, EndüstriÜrünleri Tasar›m› Bölümü
Güzel Sanatlar Fakültesi, Ac›badem, Kad›köy‹stanbul.Lisans, Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlikprogramlar› mevcuttur.
Tel: 0216 3262367 / 207Faks: 0216 3391883E-posta: [email protected]: www.marmara.edu.tr
• Mimar Sinan Üniversitesi, EndüstriÜrünleri Tasar›m› Bölümü
Mimarl›k Fakültesi, F›nd›kl›, ‹stanbul.Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora programlar›mevcuttur.
Tel: 0212 2526711Faks: 0212 2611121E-posta: [email protected]:www.msu.edu.tr
• Orta Do¤u Teknik Üniversitesi(ODTÜ), Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü
Mimarl›k Fakültesi, Ankara.
27
Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora programlar›mevcuttur.
Tel: 0312 210 22 03Faks: 0312 210 22 03E-posta: [email protected]: www.metu.edu.tr
• Yeditepe Üniversitesi, EndüstriÜrünleri Tasar›m› Bölümü
Güzel Sanatlar Fakültesi, Kay›flda¤›, ‹stanbul.Sadece Lisans Program› mevcuttur.
Tel: 0216 578 08 45Faks: 0216 578 08 63E-posta: [email protected]: www.yeditepe.edu.tr
3.3. Tasar›m Korumas› ve Endüstriyel Tasar›mTescili
Endüstriyel tasar›m süreci sonunda ortayaç›kan ürün, fikri haklar kapsam›nda di¤er firmalartaraf›ndan kopyalanmaya karfl› korunmal›d›r.Tasar›m tescili özgün tasar›ma yat›r›m yapan herfirman›n hukuki hakk›d›r. Firma yat›r›m yapt›¤›ve ticari baflar› bekledi¤i bir endüstriyel tasar›m›tescil ettirerek korumal›d›r. Türkiye’de endüstriyeltasar›m tescili Türk Patent Enstitüsü(www.turkpatent.gov.tr) taraf›ndanyap›lmaktad›r. Fikri haklar›n korunmas›konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için ‹SO – KATEKtaraf›ndan haz›rlanm›fl olan ‹flletmeler ‹çin FikriHaklar K›lavuzu’ndan faydalanabilirsiniz.
3.3.1. Endüstriyel Tasar›m Tescili için DevletTeflvikleri
KOSGEB Destekleri: Patent, Faydal› Model,Endüstriyel Tasar›m tescil belgeleri bedellerinin% 75’i KOSGEB taraf›ndan karfl›lan›r. Destek üstlimiti 5.000 Euro’dur. Baflvurular KOSGEBbirimlerine do¤rudan yap›lmaktad›r. Birimadresleri ve ayr›nt›l› bilgi için www.kosgeb.gov.tr
adresi ziyaret edilebilir.
D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› – Türk PatentEnstitüsü Deste¤i: Endüstriyel tasar›mbaflvurular›nda yap›lan tüm ödemelerin % 75’idesteklenmektedir. Baflvurular Türk PatentEnstitüsüne yap›lmaktad›r. Ayr›nt›l› bilgi içinwww.turkpatent.gov.tr vewww.dtm.gov.tr/IHR/DVYARDIM/patent.htmadresleri ziyaret edilmelidir. KOSGEB teflviklerinetüzel ve gerçek kifliler baflvurabilirken, TPEteflviklerine yaln›z gerçek kiflilerbaflvurabilmektedir.
3.3.2. Tasar›m Tescil Veritabanlar›
Türkiye’deki endüstriyel tasar›m tescil veritabanlar›na internet yoluyla afla¤›daki adreslerdenulafl›labilir.
• Türk Patent Enstitüsü (TPE),www.turkpatent.gov.tr (Endüstriyel Tasar›mMevzuat›)
• Ankara Sanayi Odas›, www.aso.org.tr(Tasar›m Baflvurular›)
• Ankara Patent Bürosu, www.apb.com.tr(Tescil Veritabanlar›na on-line eriflim)
• Ankara Patent Bürosu (APB) ElektronikTasar›m Bültenleri: [email protected]
• Patentofisim.com,www.patentofisim.com (On-line TescilAraflt›rmas›)
Uluslararas› tescil ve koruma mevzuat›konusunda afla¤›daki adresler kullan›labilir:
• Avrupa Birli¤i:http://europa.eu.int/comm/internal_market/en/indprop/index.htm
• OHIM www.oami.eu.int (AvrupaTopluluk Tasar›m›)
28
• Amerikan Patent Ofisi: www.uspto.gov
• Dünya Fikri Haklar Organizasyonu:www.wipo.int
3.4. Endüstriyel Tasar›m ‹nternet Siteleri:
Türkiye’de endüstriyel tasar›m konusundauzmanlaflm›fl süreli bir yay›n, bir dergi mevcutolmamas›na karfl›n, endüstriyel tasar›mkonusunda Türkçe ve güncel bilgilere internetüzerinden eriflilebilir. Endüstriyel Tasar›mc›larMeslek Kuruluflu (ETMK) sitesi (www.etmk.org.tr)ve endüstriyel tasar›m okullar›n›n sitelerine ekolarak, Türkçe olarak yay›nlanan www.dexigner.comgibi özel internet sitelerinde güncel bilgilereeriflim olana¤› sa¤lanabilir.
Uluslararas› düzeyde en kapsaml› endüstriyeltasar›m internet sitelerine afla¤›daki adreslerdenulafl›labilir. Özellikle bafltaki iki adresten aralar›ndaTürk tasar›mc›lar›n da oldu¤u bir çok tasar›mc›n›nirtibat bilgilerine ve portfolyolar›na ulaflmakmümkündür. Bu sitelerdeki bilgiler ‹ngilizce’dir.
• www.core77.com
• www.coroflot.com
• www.dba.org.uk
• www.designinbiz.org
• www.designcouncil.org.uk
• www.designinbusiness.org
EK: TASARIMLA REKABET - FIRSATLAR veSORUNLAR: B‹R KOB‹ DENEY‹M‹
Doç.Dr. Özlem ER - Umut EVC‹MEN‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü
Firma A, 1992 y›l›nda kuruldu. 2 y›l kadarotomotiv sektöründe yan sanayi firmas› olarakfaaliyet gösterip plastik kal›p üretti. 1994 y›l›ndaise bu iflten vazgeçerek promosyon sektörüne
yöneldi. Promosyon sektöründe duvar saatindenkül tablas›na, anahtarl›¤a var›ncaya kadar geniflbir yelpazede çal›flt›. 1997 y›l›nda ise özelliklek›rtasiye d›fl›nda, plastik promosyon kalemleriüretmek üzere yeni bir çal›flmaya bafllad›. Önceleribu çal›flma mevcut ürünlerin ufak de¤iflikliklerlefarkl›laflt›r›lmas›na dayan›yordu. Yine bu y›llardafirma endüstriyel tasar›mc›larla ifl birli¤i aray›fl›nagirdi. ‹lk olarak Endüstriyel Tasar›mc›lar MeslekKuruluflu (ETMK) ile ba¤lant› kuran firma, dernekarac›l›¤› ile yeni kurulan bir tasar›m dan›flmanl›kfirmas› ile çal›flmaya bafllad›. Yine ayn› dönemded›flar›dan hizmet veren bir baflka tasar›mc›yla daçal›flmalara baflland›. D›flar›dan endüstriyel tasar›mhizmeti alma karar›n›n arkas›nda 1995 y›l›ndayeniden düzenlenen Fikri ve S›nai Mülkiyet Haklar›mevzuat›n›n yaratt›¤› yeni rekabet koflullar› ved›fl pazarlara sat›fl yapma hedefi bulunuyordu.Yaklafl›k bir y›l sonra, 1998 y›l› itibar› ileendüstriyel tasar›mc›larla yap›lan çal›flmalar›nsonuçlar› al›nd›. Firma endüstriyel tasar›mc›larlayap›lan çal›flmalar›n sonucunda ortaya ç›kanürünlerle baflar› sa¤lad› ve bu ürünler büyük ilgigördü. Firma yöneticisinin kendi sözleriyle: “Buürünlerle yakalanan farkl›l›k firma için inan›lmaziyi bir geliflme oldu. 1998’den bu yana da birkaçredesign d›fl›nda firmam›z hep özgün kalemlerüretti” (Er, Ö. ve Evcimen, 2001).
Kendi bünyesinde istihdam etti¤i çal›flan say›s›dikkate al›nd›¤›nda A firmas› küçük ölçekli biriflletme. 10 kifli kal›phane k›sm›nda, 15 kiflienjeksiyonda, 10 kifli üretimde, geri kalanlar dakalite kontrol ve montaj k›sm›nda olmak üzere,firman›n yaklafl›k 40 çal›flan› bulunuyor. Öteyandan montaj aflamas›nda yararlan›lan yaklafl›k100 kiflilik çal›flan say›s› ile firma, orta ölçekli biriflletme olarak da kabul edilebilir. Kalemlerinmontaj› fabrika bünyesinde de¤il, d›flar›da,mahallelerde oluflturulmufl birimlerde, evlerdeyap›l›yor. Firmada ayr› bir pazarlama bölümü
Ek:Tasar›mlaRekabet -
F›rsatlar veSorunlar:Bir KOB‹
Deneyimi
29
bulunmuyor. Firman›n üretti¤i ürünler, bu ürünleriyerel pazarda pazarlayan farkl› toptanc›lar›nkataloglar›nda yer al›yor. Bu toptanc›lardan al›flyapan firmalar/kurulufllar kalemlerin üzerinekendi isimlerini/logolar›n› basarak promosyonamac›yla kullan›yorlar. Firma yöneticisininifadesiyle ürün onlardan ç›kt›ktan 2-3 kademesonra tüketiciye ulafl›yor. Bu durumda ürünlerinilk al›c›s› olan toptanc›lar›n müflteri isteklerihakk›nda firmaya verdikleri bilgi çok önemlioluyor. Firma, yabanc› pazarlar ve fuarlar içinkendi ürün kataloglar›n› haz›rl›yor ve üretiminin%20-25’lik bir bölümünü ihraç ediyor. Gerek iç,gerekse de d›fl pazara sat›lan ürünler firman›nkendi markas›n› tafl›m›yor.
Firma bünyesinde bir tasar›m birimi vetasar›mc› bulunmuyor. Yukar›da da belirtildi¤igibi firma, 1997 y›l›ndan bu yana aral›kl› olarakbelirli tasar›mc›lardan tasar›m hizmeti al›yor.Firma yöneticisi, firma bünyesinde tam zamanl›tasar›mc› çal›flt›rmayarak d›flar›dan tasar›m hizmetialmak konusundaki kararlar›n›, sürekli ayn› konuyaodaklanman›n tasar›mc›y› köreltebilece¤i,dünyadaki geliflmeleri izlemesini engelleyece¤ikayg›s›yla aç›kl›yor (Evcimen, 2001). D›flar›dantasar›m hizmeti sa¤layan endüstriyel tasar›mc›lar›nfarkl› tasar›m alanlar›nda, sektörlerde bilgi sahibiolmalar›n› tercih sebebi olarak belirtiyor. Pazararaflt›rmas› verilerine dayanmayan, ayr› birpazarlama bölümü bulunmayan firman›nendüstriyel tasar›mc›lardan en büyük beklentisi,çal›flmakta olduklar› farkl› sektörlerin ve pazarlar›nbilgisini firma için tasarlayacaklar› ürünlereyans›tmalar›.
Firma A yöneticisi d›flar›dan tasar›mc›larlaçal›flman›n olumlu yanlar›n› belirtmekle beraber,baz› olumsuz yanlar›n› da ifade ediyor. Ona göreen önemli sorun plastik kalem üretim tekniklerine
yeterince hakim olunmamas›. Bu durumtasar›mc›lar›n ö¤renme sürecini uzat›yor veonlardan verim al›nabilmesini geciktiriyor. Birdi¤er sorun da hizmet fiyatland›rmas›yla ilgili.Yönetici, tasar›mc›lar›n sektörün yap›s›n› veiflletmelerin ödeme güçlerini dikkate alarak dahagerçekçi bir fiyatland›rma yoluna gitmelerigerekti¤ini ifade ediyor. Firma, tasar›mc›larlagüvene dayal› uzun vadeli iliflkiler kurarak yak›nbir iflbirli¤i içinde çal›flmay› tercih ediyor. D›flar›dantasar›mc›larla bu tarz bir iflbirli¤i, küçükiflletmelerin esnek yap›lar›, tasar›mc›n›n do¤rudanfirma yönetimi ile iliflki kurabilme imkan› gibifaktörler dikkat al›nd›¤›nda s›kça karfl›lafl›lan birçal›flma yaklafl›m›.
Sorunlar
Firma A için yüksek yat›r›m maliyetlerinikarfl›layacak flekilde, yüksek sat›fl miktarlar›naulaflmak büyük önem tafl›yor. 1 kalem kal›b›n›nkal›phanede çal›flan 10 kiflinin 3 ayl›k eme¤isonucunda oluflturuldu¤u ve üretim zorluklar›naba¤l› olarak 1 y›l içinde 2-4 adet yeni ürünüretebilen firma, ne yaz›k ki, Asya krizi ve Çin’indünya pazar›na a¤›rl›¤›n› koymas› gibi nedenlerle,hedefledi¤i sat›fllara ulaflmakta güçlük çekiyor.1998 y›l›nda 4 farkl› çeflitle yakalad›¤› 10 milyonkalemlik sat›fl›, 2001 itibar› ile 20 farkl› çeflitleancak sa¤layabiliyor. %20-25’lik d›fl sat›fl oran›n›sürdürebilmek ve artt›rabilmek için, firman›n baz›güçlükleri aflmas› gerekiyor.
Bu güçlüklerden ilki genel olarak ‘Türk Mal›’damgas›n› tafl›yan ürünlerin yurtd›fl›ndaki alg›lan›fl›ile iliflkilendirilebilir. Fiyat›n en önemli rekabetfaktörü oldu¤u ve sürekli daha ucuza ürünüretebilen yeni üreticilerin piyasaya ç›kt›¤›promosyon sektöründe, özgün tasar›mlaradayanan kaliteli ürünler üreterek d›fl sat›fl yapmayaçal›flan bir geliflmekte olan ülke firmas›n›n, uzun
30
soluklu bir tan›t›m ve imaj yükseltme çal›flmas›naihtiyac› vard›r. Genel olarak fiyat rekabetinedayanarak d›fl pazarlarda sat›fl flans› bulan Türkfirmalar›n›n fiyat d›fl› unsurlar› öne ç›karan birrekabette toplu olarak bir imaj yükseltme çabas›nagirmeleri gerekir. Gerek fiyata dayal› rekabette,gerekse de ürün niteliklerine dayanan rekabetteyaflad›klar› sorunlar› kat›ld›klar› fuar deneyimlerinereferansla firma yöneticisi flöyle dile getiriyor:
“Biz nas›l bir zamanlar redesign yapt›ysakbizim birkaç kalemimiz de Çin’de birebir kopyaedilmifl. Bizim 9 cente satt›¤›m›z kalemi onlar2,5 cente sat›yor. O kalemi bizim satmaflans›m›z yok denecek kadar azal›yor.Türkiye’de olan s›k›nt› kadar, yurt d›fl›nda da2-3 senedir böyle bir s›k›nt› var. Pazarlar hepdaral›yor. Plastik kalem konusu da bitmeyecekbir ifl gibi gözüküyor ama her an de¤iflebilir,her an bitebilir... Bir farkl›l›¤› yakalamal›y›z kiaradan s›yr›l›p ç›kabilelim. Kalem konusu çokteknik, bilgi isteyen bir konu. ‹yi kal›plar›n›zolmal›, iyi yat›r›mlar›n›z olmal›, kalitenin önplana ç›kmas› gereken bir konu. Bu sektördebir sürü Avrupa firmas› da var, çok daha büyükyat›r›mlar› olan 60-70 y›ll›k firmalar,teknolojileri çok daha yüksek. Dolay›s›ylabizim onlarla rekabet edebilmemiz için yeni,farkl› ve ucuz fleyler yapmam›z gerekli. Amaflundan bir türlü kurtulamad›k tabi; bu iflTürkiye’de yap›l›nca Çin’le Türkiye aras›ndabir fark görmüyorlar. Kendi yapt›klar› Avrupakalitesindeyken Türkiye’de yap›lanlar Çinkalitesinde oluyor” (Er ve Evcimen, 2001).
Yukar›da ifade edilen ‘imaj sorunu’ geliflmekteolan ülkelerden geliflmifl pazarlara ürün ihraç etmekisteyen birçok firman›n yaflad›¤› bir sorundur. Buülkelerin ço¤u geliflmifl ülkelerdeki tüketicileringözünde kalitesizlik ve ucuzlukla özdefllefltirilen
‘olumsuz’ bir imaja sahiptir (bkz. Choi, 1992).Nitekim bunun fark›na varan baz› ülkeler bu imaj›silmek için resmi kurulufllar arac›l›¤› ile önlemleralma yoluna gidiyorlar. Tayvan firmalar›n›n kalitelive özgün tasar›mlara dayanan markal› ürünleryaratabilecek duruma geldi¤ini dünyaya duyurmakamac›yla dünyan›n belli bafll› yay›n organlar›ndayürütülen “It’s very well made in Taiwan”kampanyas› (1993-1994, Time, Business Weekdergilerinin muhtelif say›lar›) bu tür çabalara birörnek olarak verilebilir.
Yukar›da sözü edilen sorunlar çerçevesinde,1997 y›l›ndan itibaren kaydetti¤i geliflmeye ra¤men,Firma A’n›n önemli bir ikilemle karfl› karfl›ya kald›¤›söylenebilir. Firma kaliteli ve özgün tasar›mlaradayanan ürünler üretmeye yat›r›m yaparak baflar›l›sonuçlar almas›na ra¤men, bu yat›r›m›n› süreklibir ticari baflar›ya dönüfltürmekte zorlan›yor.
Sonuç Yerine...
Firma A Türkiye’de faaliyet gösteren birKOB‹’nin karfl› karfl›ya kald›¤› sorunlar› örnekleyenbir geliflme çizgisi gösteriyor. 1995 ve 1996’daTürk ekonomisinde meydana gelen geliflmelerigözleyerek özgün tasar›mlara dayanan plastikpromosyon kalemleri üretmeye yönelen firman›n,ulaflt›¤› olumlu sonuçlara ra¤men, bunlar› ticaribaflar›ya dönüfltürebilmesi için di¤er birçok alandada at›l›m yapmas› gerekiyor. Makro düzeyde AsyaKrizi, d›fl pazarlar›n daralmas› gibi sorunlar›nyan›s›ra, Türk ürünlerinin “ucuz”lukla özdefllefltirilenimajlar› firman›n tasar›ma yapt›¤› yat›r›m›n karfl›l›¤›n›hemen almas›n› güçlefltiriyor. Öte yandan dahaçok çeflit ürünü, daha düflük fiyatlarla ve dahah›zl› olarak dünya pazarlar›na sunabilen yenirakiplerin ortaya ç›k›fl›, firmay› üretim örgütlenmesiaç›s›ndan da zorluyor.
Bu sorunlar› aflabilmek ve tasar›ma yap›lan yat›r›m›nkarfl›l›¤›n› alabilmek için firman›n tasar›m, üretim
31
ve pazarlama ifllevlerini gelecek hedefleriçerçevesinde bütüncül bir flekilde yenidende¤erlendirmesi gerekiyor. Nitekim, tasar›ma önemveren ve yat›r›m yapan firmalar üzerine yap›lançal›flmalar, bu yat›r›mlar›n› ticari baflar›yadönüfltürebilen firmalar›n yaln›zca tasar›mda de¤il,pazarlama, teknolojik yenilik ve üretimde de iyiolduklar›n› gösteriyor.
Tasar›m, üretim ve pazarlama etkinliklerininbütüncül bir bak›flla rekabet flartlar›na göre yenidenyap›land›r›lmas›n›n ancak orta ve uzun vadedesonuç verebilece¤i dikkate al›nd›¤›nda, bu süreçtefirman›n hayatta kalabilmesinde fiyat›n önemli birrekabet faktörü olmaya devam edece¤iniöngörmek mümkün. Bu durum firma aç›s›ndantasar›m etkinli¤inin hedefinin yeni ve özgün ürünleryaratman›n yan›s›ra, ayn› zamanda maliyetleridüflürmek de olmas› gerekti¤ini ortaya koyuyor.Tasar›m etkinli¤inin bir di¤er hedefi ise ürünlerüzerinde katma de¤er yaratarak firman›n karfl›laflt›¤›“ucuz/düflük kaliteli” olarak alg›lanma sorununuorta vadede çözmek yönünde olmal›d›r.
Görüldü¤ü gibi, Firma A’n›n, tasar›m› farkl›, yenive özgün ürünler gelifltirmek, ürün maliyetinikontrol etmek ve firma imaj›n›n yükseltilmesineyard›mc› olmak anlam›nda, birden fazla amaçlakullanmas› gerekmektedir. Bu noktada, Firma Ave benzeri KOB‹’lerin k›sa, orta ve uzun vadedekihedefleri çerçevesinde ihtiyaçlar›na en uyguntasar›mc›lar› bulmak, onlardan bekledikleri iflitariflemek, çal›flma süreci ve sonuçlar›n› denetlemekgibi konularda bilgi ve becerilere sahip olmalar›n›nönemi aç›kt›r. Ülkemizde KOB‹’lerin uyguntasar›mc›larla/tasar›m dan›flmanl›k firmalar›ylabuluflmalar›n› sa¤layacak tasar›m piyasa yap›s›n›nhenüz oluflmam›fl olmas› firmalar›n karfl›laflt›klar›zorluklar› ve yüklerini artt›r›yor. Ancak uluslararas›rekabetin artan bask›s›, büyük ölçüde finansmans›k›nt›s› çeken ve modern iflletme yöntemlerine
sahip olmayan Firma A gibi binlerce KOB‹’ye,teknoloji, pazarlama, tan›t›m vb. konulara ekolarak, tasar›m konusunda da acil ve etkin birdan›flmanl›k hizmeti ve deste¤i sa¤lanmas›n›zorunlu k›l›yor.
Kaynaklar:
CHOI, C. J. (1992). “Marketing BarriersFacing Developing Country ManufacturedExporters: A Comment”, Journal of DevelopmentStudies, V. 29, no.1.
ER, Özlem (1995). The Use of ExternalDesign Expertise by Newly Industrialised Countrieswith particular reference to the Operations ofBritish Automotive Design Consultancies, DoktoraTezi, Manchester Metropolitan University, ‹ngiltere.
ER, Özlem ve EVC‹MEN, Umut (2001).KOB‹’ler için Tasar›mla Rekabet: F›rsatlar veSorunlar, Bas›lmam›fl Makale, Ekim 2001, ‹stanbul.
EVC‹MEN, Umut (2001). Design Audit,EUT 608E Advanced Topics in DesignManagement, Dönem Ödevi, ‹TÜ Endüstri ÜrünleriTasar›m› Bölümü, Yüksek Lisans Program›, Haziran2001.
32
GENEL KAYNAKÇA
Bu k›sa kaynakçada endüstriyel tasar›mkonusunda yararlan›labilecek baz› seçme yay›nlar,özellikle Türkçe olarak bas›lm›fl az say›daki yay›n›da içerecek flekilde verilmifltir. Bu yay›nlar›n tümüRekabet için Tasar›m: KOB‹’lere YönelikEndüstriyel Tasar›m K›lavuzu’nun haz›rlanmas›ndakullan›lmam›flt›r.
BRUCE, M. ve BESSANT, J. (2002). Designin Business: Strategic Innovation Through Design,Essex, Pearson Education Limited.
COOPER, R. D. ve PRESS, M. (1995). AGuide to Successful Design Management,Chichester, John Wiley and Sons.
DE MOZOTO, B. BORSA (2006) Tasar›mYönetimi, Media Cat Kitaplar›, ‹stanbul.
ER. H. Alpay ve di¤erleri (2006) Türkiye’deTasar›m› Tart›flmak. III. Ulusal Tasar›m KongresiBildiri Kitab›, ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m›Bölümü, ‹stanbul.
ER, Özlem (2002) “Tasar›m: Firma ‹çindemi? – Firma D›fl›nda m›?”, ESPAS 2000 Tasar›mKatalo¤u, Nova Medya Yay›nc›l›k, ‹stanbul.
HANCOCK, Marion (1992). How to BuyDesign, Design Council, London.
KELLEY, Tom (2003). Yenilik Sanat› –ABD’nin Ünlü Tasar›m Firmas› IDEO’dan Yarat›c›l›kDersleri, Çev. Ahmet Fethi, Eczac›bafl› HoldingA.fi., ‹stanbul.
KELLEY Tom (2006) 10 ‹novasyon EmriMedia Cat Kitaplar›, ‹stanbul.
LORENZ, Christopher (1991). The DesignDimension: New Competitive Weapon forBusiness, 2nd ed. Basil Blackwell, Oxford.
ROSENAU, Milton D. (1996). The PDMAHandbook of New Product Development, JohnWiley and Sons Inc., New York.
SULUK, Cahit (2003). Tasar›m Hukuku,Seçkin Yay›nevi, Ankara.
ULRICH, Karl T. ve S.D. EPPINGER (2000).Product Design and Development, McGraw-HillInt. Editions Inc., New York.
GenelKaynakça
Meflrutiyet Caddesi No. 62 Tepebafl› - ‹stanbul Tel: (0212) 252 29 00 Faks: (0212) 249 50 07 e-posta: [email protected]‹SO Yay›n No: 2011/15
