94
ÖLÇME Birim adı verilen ve bilinen bir değerle, aynı cinsten bilinmeyen bir değeri karşılaştırmaya ÖLÇME denir. Örneğin ; cetvel, kumpas ve mikrometre… Bir başka ifade ile; bilinmeyen bir değerin içinde, aynı cinsten bilinen bilinen bir birimin ne kadar olduğunun belirleme işlemine ölçme denir. KONTROL: Geometrik şekil (form) veya ölçülerin saptanmış değerlerle karşılaştırılmasıdır ya da bir işin doğru ve istenilen özelliklere uygun olup olmadığının araştırılması işlemine kontrol denir. Örneğin sabit gönyelerle açıların, çatal ve tampon mastarlarla mil ve deliklerin karşılaştırılması yapılır. Ölçmede sonuç ‘’sayısal’’, kontrolde ise sonuç ‘’iyi’’ veya ‘’bozuk’’ olarak belirtilir. METROLOJİ VE İZLENEBİLİRLİK Metroloji kelime olarak metreden türetilmiş olup, anlamı ölçme bilimidir. Endüstrileşmiş ülkelerde ulaşım, iletişim, enerji ağları gibi temel sosyo-eknik sistemlerden biri olarak ülkenin teknolojik açıdan üst düzeyde kalkınmasında bir altyapı niteliği taşıyan metrolojinin amacı, bütün ölçme sistemlerinin temeli olan birimleri (SI ve türevleri) tanımlayarak bilim ve teknolojinin kullanımına sunmak ve yapılan bütün ölçümlerin güvenilirliğini ve doğruluğunu sağlamaktır. Ölçüm birimlerinin tanımlanması, Ulusal ölçüm standartlarının temin edilmesi ve diğer ülkelerin benzeri ölçüm standartları ile uyumunun güvence altına alınması, Ulusal ölçüm standartlarının ve yöntemlerinin izlenebilirliğinin sağlanması ve organize edilmesi, Yasal metroloji sisteminin kurulması ve yürütülmesi, Akreditasyon sisteminin oluşturulması, Metrolojik araştırma-geliştirme, eğitim ve bilgi transferi çalışmalarında rol almak Bu noktadan hareketle, Başbakanlık 1981 yılında bir ulusal merkez kurulması için gerekli fizibilite çalışmalarını, Türkiye’nin tek bilimsel ve teknik araştırma kurumu olan TÜBİTAK'tan istemiş ve elde edilen sonuçlar ışığında bir "Ulusal Metroloji Enstitisü" kurulmasına ve projenin de TÜBİTAK tarafından yürütülmesine karar vermiştir.

endüstriyel ölçme

Embed Size (px)

Citation preview

  • LME

    Birim ad verilen ve bilinen bir deerle, ayn cinsten bilinmeyen bir deeri karlatrmaya

    LME denir. rnein ; cetvel, kumpas ve mikrometre

    Bir baka ifade ile; bilinmeyen bir deerin iinde, ayn cinsten bilinen bilinen bir birimin ne

    kadar olduunun belirleme ilemine lme denir.

    KONTROL: Geometrik ekil (form) veya llerin saptanm deerlerle karlatrlmasdr

    ya da bir iin doru ve istenilen zelliklere uygun olup olmadnn aratrlmas ilemine

    kontrol denir.

    rnein sabit gnyelerle alarn, atal ve tampon mastarlarla mil ve deliklerin

    karlatrlmas yaplr.

    lmede sonu saysal, kontrolde ise sonu iyi veya bozuk olarak belirtilir.

    METROLOJ VE ZLENEBLRLK

    Metroloji kelime olarak metreden tretilmi olup, anlam lme bilimidir. Endstrilemi

    lkelerde ulam, iletiim, enerji alar gibi temel sosyo-eknik sistemlerden biri olarak lkenin

    teknolojik adan st dzeyde kalknmasnda bir altyap nitelii tayan metrolojinin amac,

    btn lme sistemlerinin temeli olan birimleri (SI ve trevleri) tanmlayarak bilim ve

    teknolojinin kullanmna sunmak ve yaplan btn lmlerin gvenilirliini ve

    doruluunu salamaktr.

    lm birimlerinin tanmlanmas,

    Ulusal lm standartlarnn temin edilmesi ve dier lkelerin benzeri lm standartlar

    ile uyumunun gvence altna alnmas,

    Ulusal lm standartlarnn ve yntemlerinin izlenebilirliinin salanmas ve organize

    edilmesi,

    Yasal metroloji sisteminin kurulmas ve yrtlmesi,

    Akreditasyon sisteminin oluturulmas,

    Metrolojik aratrma-gelitirme, eitim ve bilgi transferi almalarnda rol almak

    Bu noktadan hareketle, Babakanlk 1981 ylnda bir ulusal merkez kurulmas iin gerekli

    fizibilite almalarn, Trkiyenin tek bilimsel ve teknik aratrma kurumu olan TBTAK'tan

    istemi ve elde edilen sonular nda bir "Ulusal Metroloji Enstitis" kurulmasna ve projenin

    de TBTAK tarafndan yrtlmesine karar vermitir.

  • TEMEL FZKSEL BYKLKLER VE BRM SSTEMLER

    llecek byklkler deitike bunlara ait birimler de deimektedir. Yalnz bu

    byklklerin llmesinde, birlik ve beraberliin salanmas amacyla uluslararas standart

    hale getirilen Birimler Sistemi kullanlr. Uluslararas birimler sistemi (Systme International

    d'Units) ismi ve tm dillerde geerli olmak zere SI ksaltmas, 11. CGPM (l ve Tartlar

    Genel Konferans, Confrence Gnrale des Poids et Mesures) konferansnda kabul edilmitir.

    lme sonucunda elde edilen saylar birimleriyle beraber bir anlam ifade ederler. ok deiik

    fiziksel byklkler olmasna ramen yedi tanesi temel birim olarak kabul edilmitir. Dier

    byklkler ise temel byklkler cinsinden ifade edilirler.

    evremizde grnen veya alglanan varlklar (nicelikleri) tanmlamak, kyaslamak ve ifade

    etmek iin ortak bir dil kullanma zorunluluu vardr. Farkl kltrler ile diller arasndaki

    karmaay gidermek ve herkese ilk bakta anlalabilmesi iin bilinen tm fiziksel

    byklkler uluslararas belirli semboller ile ifade edilmektedir. Tm fiziksel byklkler

    genellikle ingilizce karlklarnn ba harfleri ile sembolletirilmitir.

    Fiziksel byklkler; iinde baka hibir bykl barndrmayan Temel Byklkler ve

    temel byklklerin eitli kombinezonlarn ieren Trev Byklkler olarak iki temel

    grupta deerlendirilir.

    Uluslararas anlamalar ile SI birim sistemi temel byklk ve birimlerde ortak kullanm

    amac ile ortay konulmutur. Gnmzde tm dnya lkeleri SI sistemini kullanmakta veya

    kendi sistemlerinden SI sistemine gei iin almalarn hzl ekilde srdrmektedirler.

    Birim sistemlerinden uluslararas anlamalarla kabul edilmi olan ve en ok kullanlan drt

    tanesi; cgs mutlak birimler sistemi, mks mutlak birimler sistemi, gravitasyonel mkfs

    birimler sistemi ve uluslararas birim sistemidir (SI).

    CGS Mutlak Birimler Sistemi

    Uzunluk, ktle ve zaman temel kavramlar zerine kurulmutur. Bu temel kavram iin

    temel birim olarak santimetre(cm), gram(g) ve saniye(s) kabul edildiinden santimetre, gram,

    saniye veya ksaca cgs sistemi adn alr.

  • MKS Mutlak Birimler Sistemi Veya Pratik Birimler Sistemi

    Bu sistemde temel kavramlar yine uzunluk, ktle ve zamandr. Elektrikte, akm iddeti de

    temel kavramlar arasna girer. Temel birimler olarak, uzunluk iin metre(m), ktle iin

    kilogram(kg), zaman iin saniye(s) ve akm iin amper (A) kabul edildiinden ksaca mks

    veya mksA sistemi olarak bilinir.

    Gravitasyonel M KF S Birimler Sistemi

    Ktle yerine kuvveti temel kavram kabul eden bu sistemde, temel birimler uzunluk iin metre

    (m), kuvvet iin 1 kg ktleye Pariste etkiyen yerekimi olan kilofors (kf) ve zaman iin

    saniyedir (s). 1 kg ktleye etkiyen yerekimi her yerde ayn olmad iin bu sistem mutlak

    bir birim sistemi deildir. Bu sistem daha ok mhendislikte ve halk arasnda

    kullanlmaktadr. mkfs sisteminde ktle iin zel bir birim yoktur. 1 mkfs ktle birimi 9,81 kg

    olup, 1 kilogram kuvvetin etkisiyle 1 m/s2 lik ivme kazanan cismin ktlesi olarak tanmlanr.

    Tablo 1.1 m kgk s gravitasyonel birimler sistemi

    Uluslararas Birim Sistemi (SI)

    Uluslararas ller Konferansnn 1971de yapt toplantda, en temel

    byklklerden(zaman, ktle, zaman) baka, drt temel bykln daha birimlerini iine

    alan uluslararas birim sistemi tanmlanmtr. Uluslararas birim sistemi, mks mutlak birimler

    sistemini kapsar. SI birim sistemi en nemli birim sistemidir.

  • SI birim sisteminde kullanlan temel fiziksel byklkler Tablo 1.2de, tretilmi baz fiziksel

    byklklerde Tablo 1.3de verilmitir. Tablo 1.4te Temel ve Tretilmi byklklerin SI ve

    MKS karlklar verilmitir.

    Tablo 1.2 SIde Kullanlan Baz Temel Byklkler

    Fiziksel Byklk Birim Simge

    Uzunluk Metre m

    Ktle Kilogram kg

    Zaman Saniye s

    Elektrik Akm Amper A

    Scaklk Kelvin K

    Madde miktar Mol Mol

    Ik iddeti Candela cd

    TEMEL BRMLER

    Uzunluk : Metre (m)

    Metre, n saniyenin 1/299 792 458 kesri zaman aralnda vakum ortamda kat ettii yolun

    uzunluudur

    Ktle : Kilogram (kg)

    Uluslar aras kilogram prototipinin ktlesine eit birimdir.

    Termodinamik Scaklk Birimi : Kelvin (K)

    Termodinamik scaklk birimi kelvin suyun l noktasnn termodinamik scaklnn

    1/273.16 kesridir.

    Zaman : Saniye (s)

    Sezyum 133 atomunun taban durumunun iki ince yap dzeyleri arasndaki geie karlk

    gelen nmn 9 192 631 776 periyodunun sresidir.

    Elektrik Akm : Amper (A)

  • Amper sonsuz uzunluktaki ihmal edilebilir dairesel kesiti olan, birbirinden 1 m uzaklkta

    yerletirilmi iki paralel iletkenin, birbirlerini etkiledikleri metre bana 210 -7 Newton'luk

    kuvveti reten sabit akm olarak tanmlanr.

    Ik iddeti : Kandela (cd)

    Steradyan bana 1/ 683 watt radyant iddeti olan 540 x 1012 hertz frekansl mono-kromatik

    nm yayan bir kaynan verilen bir yndeki k iddeti Candela olarak tanmlanr.

    Madde Miktar : Mol (mol)

    Karbon 12'nin 0.012 kg da atom saysn ieren madde miktardr

    Tablo 1.3. SIde Kullanlan Tretilmi Byklkler

    Fiziksel Byklk Birim Simge

    Alan m2

    A

    Hacim m3

    V

    zgl ktle kg/m3

    Kuvvet-Arlk Newton (N) F,G

    Basn Pascal (Pa) P

    Debi (Hacimsel) m3

    /s V

    Frekans Hertz (Hz) f

    Enerji Joule (J) E

    G Watt (W) P

    Diren Ohm () R

    Gerilim Volt (V) V

    Hz m/s v

    vme m/s2

    a

    Momentum Kg.m/s P

    Elektrik Alan iddeti V/m E

    Asal hz rad/s

    Asal ivme rad/s2

    Joule W

    Tablo 1.4. Temel ve Tretilmi Byklklerin SI ve MKSdeki karlklar

    Byklk MKS Birimleri SI Birimleri

    Uzunluk Metre (m) Metre (m)

  • Ktle Kg.s2/m Kilogram (kg)

    Zaman Saniye (s) Saniye (s)

    Kuvvet Kilogram (kg) Newton (N=kg.m/s2)

    Enerji Kg.m Joule ( J=N.m)

    G Kg.m/s Watt (W=J/s)

    Gerilme Kg/m2 Pascal (P=N/m

    2)

    rnek 1: G birimini SI birim sisteminde ifade ediniz.

    zm:

    rnek 2: Basn birimini SI birim sisteminde ifade ediniz.

    zm:

    Temel Byklklerin n Ekleri

    Fizikte kullanlan baz temel bykler bazen fiziksel bykl ifade etmede yetersiz kalr.

    Bu nedenle temel byklkleri, kltc veya bytc etkiye sahip n eklerle kullanmak

    gerekir. Bunun iin SI birim sistemlerinin alt ve st katlarndan yararlanrz. Tablo 1.5de SI

    sisteminde kullanlan bu ekler (st ve alt bykler) grlmektedir.

    Tablo 1.5. SI Sisteminde Kullanlan n Ekler

    n Ek Simge arpan

    Bytc n ekler Eksa E 1018

    Peta P 1015

    Tera T 1012

    Giga G 109

    Mega M 106

    kilo k 103

    hecto

    h 102

    deca da 10

    rnek temel byklk metre m 1

  • Kltc n ekler desi d 10-1

    santi c 10-2

    mili m 10-3

    mikro 10-6

    nano n 10-9

    piko p 10-12

    femto f 10-15

    1.6. n Eklerin Kullanm

    1 Paskal = 1 Newton/metre2

    1 Bar = 10 Newton/cm2

    1 litre = 1000 cm3

    1 Bar = 105

    Paskal

    10 Newton = 1 kilogram

    100 N = 10 daN

    1000 J = 1Kj,

    1000 Pa = 1kPa

    1.104

    cm2

    = 1m2

    0,001 m = 1mm

    1.106

    W = 1 MW

    4.000.000 W = 4. 106

    W = 4000 kW = 4 MW

    200.000 N/m2

    = 200 kPa = 0,2 MPa

    1 s = 1,667.10-2

    dak. = 2,778.10-4

    sa =1,157.10-5

    gn =3,169.10-8 yl

    1 m/s = 102 cm/s

    1 N =105

    dyn

    1 J = 107 erg = 0,2389 cal = 2,778.10

    -7 kWsa

    1 Pa =10 dyn/cm2 =9,869.10

    -6 atm = 7,501.10

    -4 cmHg

    UZUNLUK LME

  • Uzunluk, belirli iki nokta arasndaki mesafe ya da fark olarak tanmlanabilir. Her bykln

    birimi farkl olmakla beraber nesnenin fiziksel zelliini belirtir. Birimler insanlarn zamanla

    gelitirdii ortak kabul edilmi grlerle olumutur. Eski alarda teknoloji gelimedii iin

    insanlar evrelerinde grd nesnelerden ya da kendi organlarndan yararlanarak birimleri

    ve l aletlerini gelitirmitir. rnein; kar, arn, kula, ayak, adm vs.

    Uzunluk Birimleri

    Uzunluun gnmzde kabul edilen birimi

    metredir. Metre, bir saniyenin 1/299 792 458

    i kadar bir srede, n bolukta ald yolun

    uzunluudur. Metre uluslararas bir kurulu

    olan Sisteme International d'Unites

    (SI); yani Uluslararas Birim Sistemi tarafndan tanmlanmtr. Bu uluslararas sistem Paris'te

    1971 ylnda toplanan "l ve Arlk Konferansnda" belirlenmitir. Metre denildiinde

    rakamsal deeri 1 olan metre anlalr. Metrenin yannda dnyada baka uzunluk birimleri de

    kullanlmaktadr.

    Dier Uzunluk Birimleri

    Dnyada farkl alanlarda, farkl sektrler iin baka uzunluk birimleri de kullanlmaktadr.

    rnein; Denizcilikte, deniz mili, karada, kara mili, elektronik ve bilgisayar sektrnde

    monitrler iin in kullanlmas sylenebilir. Bunlarn her birinin metre karl vardr. Yani

    birimler birbirine evrilebilir. Bir uzunluk birimi baka bir uzunluk birimine evrilebilir.

    Uzunluk Birimlerinin Ast ve st Katlar

    1mlik uzunluk baz uzunluklar ifade etme yeterli olmayabilir. Uzunluk birimleri 10'ar 10'ar

    byr ve klr. Uzunluk birimlerini birbirine evirmek iin yukardaki bir birime

    evirmede blme, aadaki bir birime evirmede arpma ilemi yapmak gereklidir.

    Birimin Ad Sembol Metre

    Uzunluk Metre karl

    1 in 0,0254 metre

    1 ayak 0,3048 metre

    1 yarda 0,9144 metre

    1 kara mili 1609 metre

    1 deniz mili 1852 metre

  • Cinsinden

    Deeri

    Ast Katlar

    Kilometre km 1 km = 1000m

    Hektometre hm 1 hm = 100m

    Dekametre dam 1 dam = 10 m

    Metre m 1m

    st Katlar

    Desimetre dm 1dm = 0,1 m

    Santimetre cm 1cm = 0,01 m

    Milimetre mm 1mm = 0,001

    Uzunluk biri olarak milimetreden daha kk birimler de kullanlmaktadr. Bu birimler

    elektronik, bilgisayar gibi alanlarda kullanlr. 1mnin 1 milyonda birine mikrometre (m), 1

    milyarda birine nanometre (nm), 1 trilyonda birine pikometre (pm) denir.

    SI birim sisteminin dnda; 1ft = 12in 1yd = 3feet olarak dntrlr.

    2 3 eklinde verilen bir ifade; 2 feet 3 in uzunluu ifade etmede kullanlr.

    rnek: 3m =. cm 2500dm = m 22denizmili =. m

    rnek: 65karamili =m 250yd = m 1525ft = m

    rnek: 38mm =. cm 32in = cm 45nm =. m

    Uzunluk l Aletleri

    Gnmzde uzunluk lmede metre denilen alet kullanlr. Metrenin tipi kullanlan yere gre

    deiir. Bir inaat ustasnn kulland metre ile bir terzinin kulland ayn deildir. in tipine

    gre kullanm kolay olan ve meslek elemannn iini pratik olarak yapabilen alet gerekir.

    Metreler tahtadan, plastikten ya da demir erit eklinde imal edilirler. Bunun yannda lazerli

    metreler de kullanlmaktadr. Ahap olanlar katlanabilir yapdadr ve genelde ahap ustalar

    kullanr. Plastik erit yapda olanlar terziler kullanrken, elik eritten yaplanlar inaat

    sektrnde ska kullanlmaktadr.

    KTLE LME

    Ktle, yer ekimine bal olmayan, zamana, yere gre deimeyen madde miktardr. Birimi

    kilogram(kg)dr. Arlk ise, bir cisme uygulanan ktle ekim kuvvetidir. Dinamometre ile

  • llr. Dnya'da bir cismi ele alrsak yksee kldka arlnn azalaca, kutuplara

    gidildike arlnn artaca, ekvatora gittike arlnn azalaca, dnyann merkezine

    inildike arlnn artaca anlalr. Arlk birimi Newton dur ve ksaca N ile gsterilir.

    Ktle Birimleri

    CGS birim sistemi iin ktle birimi gram'dr. Gram, g harfi ile gsterilir. Standart ve tam

    doru bir gram Sevr ehrinde korunmaktadr. MKS birim sisteminde ktle birimi

    Kilogram(kg)dr. Ktle birimleri 10ar 10ar byr ya da klr.

    rnek: 2,5kg = g rnek: 200mg = g

    rnek: 14600g = kg

    Ktle Birimlerinin Dnm

    1 kg 1000 g

    1g 1000 mg

    1 ton 1000 kg

    1 kental 100 kg

    Bir maddenin birim hacminin ktlesine younluk denir. Younluun dier ad z ktledir.

    Ktle, yer ekiminden bamsz olduundan z ktle de yer ekiminden bamszdr.

    Younluk, maddelerin ayrt edici bir zelliidir. rnein, suyun younluu 1g/cm3, demirin

    younluu 7,8g/cm3'tr. z ktle(younluk) d ile gsterilir. m ktlesine sahip V hacmindeki

    bir maddenin z ktlesi;

    ile hesaplanr.

    l Aletleri

    Ktle lm iin en basit ekilde Terazi kullanlr. Teraziler, mekanik yada elektronik olarak

    retilirler. Elektronik teraziler hassas lm yapar. Terazinin doru lm yapmas, abuk

    sonu vermesi, llen maddenin ayn zamanda fiyatn da gstermesi gibi zelliklerinden

    olan tercih edilir. Byk ktlelerin lmnde Kantarlar kullanlr. Baskl denilen aletle de

    insanlar ve eitli eyalar tartlr.

    ALAN LME

  • Alan, bir yzeyin kaplad yer miktarn len bir byklktr. ki boyutlu cisimler iin

    kullanlan alan iin SI birim sisteminde temel birim metrekare (m)dir. Alan biriminin,

    geometrik biimi karedir. Dier alan birimleri bundan tretilebilir.

    Alan Birimleri

    Alan l birimi olarak metrekare(m2) kullanlr. Metrekare, kenar 1m olan karenin alandr.

    Alan l birimi metrekare 100er 100er byr yada klr.

    Birimin Ad Sembol

    Metrekare Cinsinden

    Deeri

    Kilometre kare km2 1 km

    2 =1000 000 m

    2

    Hektometre

    kare

    hm2 1 hm

    2 = 10 000 m

    2

    Dekametre kare dam2 1 dam

    2 = 100 m

    2

    Metre kare m2 1m

    2

    Desimetre kare dm2 1dm

    2 =0,01 m

    2

    Santimetre kare cm2 1 cm

    2 = 0,0001 m

    2

    Milimetre kare mm2 1 mm

    2= 0,000001 m

    2

    SI birim sisteminin dnda in2, ft2 ve yd2 gibi alan birimleri ile gnlk yaantmzda alan

    hesab iin kullanlan ar, dekar ve hektar gibi alan birimleri de vardr.

    1ar = 100m2 1dekar = 1000m

    2 1hektar = 10000m

    2

    Alan m2 in2 ft2 yd2

    1 metrekare ( m2) 1 1550,003 10,76391 1,19599

    1 inkare (inchsquare ) (in2) 6,4516.l0-4 1 1/144 1/1296

    1 ayakkare (foot square) (ft2) 9,2903.l0

    -2 144 1 0,111

    1 yardakare (square yard) (yd2) 0,83613 1296 9 1

    HACM LME

    Hacim; bir maddenin uzayda kaplad yere denir. boyutlu cisimler iin kullanlan hacmin

    SI birim sisteminde temel birimi metrekp (m3)tr. Hacim biriminin geometrik biimi

    kptr. Dier hacim birimleri bundan tretilebilir.

    Hacim Birimleri

  • Hacim l birimi olarak metrekp (m3) kullanlr. Metrekp, kenar 1m olan kpn hacmidir.

    Hacim l birimi metrekp 1000er 1000er byr ya da klr.

    SI birim sisteminin dnda in3, ft3 ve yd3 gibi hacim birimleri ile gnlk yaantmzda

    svlarn hacim hesab iin kullanlan litre, galon gibi birimler de vardr. Litre ( lt ) = 1dm3

    denk gelen hacim birimidir.

    Hacim

    (Volume)

    metrekp (m

    3)

    nkp (in

    3)

    ayakkp (ft)

    3

    yardakp (yd)

    3

    U.S.

    Galonu

    ngiliz Galonu

    1 metrekp (m3)

    1 6,10.l0-4

    35,31467 1,30795 264,177 219,975

    1 inkp (in3)

    l,63.l0-5

    1 1/1728 2,143.10-5

    4,32909.

    10-3

    3,60.l0-3

    1 ayakkp (ft3)

    2,83.l0-2

    17,28 1 0,27 7,48067 6,22901

    1 yardakp (yd3)

    0,764 4,66.l0-4

    27 1 201,978 168,182

    1 US

    Galonu

    3,78.l0-3

    230,995 0,133678 4,95.l0-3

    1 0,83268

    1 ING

    Galonu

    4,55.l0-3

    277,412 0,160539 5,94.l0-3

    1,20094 1

    Birimin Ad Sembol Metrekp cinsinden deeri

    Kilometrekp km3 1km3 = 1000000000 m3

    Hektometrekp hm3 1 hm3 = 1000000 m3

    Dekametrekp dam3 1 dam3 = 1000 m3

    Metrekp m3 1m3

    Desimetrekp dm3 1dm3 = 0,001 m3

    Santimetrekp cm3 1 cm3 = 0,000001 m3

    Milimetrekp mm3 1 mm3 = 0,000000001 m

    3

  • AKI LME

    Akkan; akabilen madde anlamna gelmekteyken sv ve gazlar iine alr. Akkan maddeler,

    bulunduklar kabn eklini alr ve arlklar nedeniyle kap cidarlarna kuvvet uygularlar. Su,

    ya, cva gibi maddeler akkanlk zelliine sahiptir. Baz maddelerin akkanl az iken

    baz maddelerinki yksektir.

    Akkanlarn zellikleri

    Svlar sktrlamazlar. Bu nedenle zerine uygulanan basnc aynen iletirler. Gazlarda ise

    akkanlk zellii svlara gre biraz farkldr. Gazlarn belli hacimleri olmad iin

    bulunduklar ortama yaylrlar. Moleklleri srekli hareket halinde ve birbirlerine

    arpmaktadrlar. Fakat gazlar svlardan farkl olarak sktrlabilir. Akclk, teknik dilde

  • viskozite kavramyla ifade edilmektedir. Akkanl iyi olan svlarn viskozitesi dk,

    akkanl kt olan svlarn viskozitesi ise yksektir.

    SICAKLIK LME

    Termodinamiin en nemli kavramlarndan biri sdr. Is, belirli scaklktaki bir sistemin

    snrlarndan, daha dk scaklktaki bir sisteme, scaklk fark nedeniyle transfer edilen

    enerjidir. Is da i gibi bir enerji transfer biimidir. Is ve i hibir cisimde depo edilemez,

    ancak sistem snrlarnda ve gei halinde iken belirlenebilir. Is birimi i birimi ile ayndr,

    yani joule(J) dr. Eski bir alkanlk olarak kalori(cal) de kullanlmaktadr. 1 kalori = 4,187

    joule dr. 1 kalori, 1gram suyun scakln 14,5C 'den 15,5C 'ye ykseltmek iin gerekli

    olan s miktardr.

    Scaklk, duyularla alglanmakta ve genellikle "scak" veya "souk" kavramlaryla ifade

    edilmektedir. Gzlemlerimizden, scak ve souk iki cismin birbirine temas ettirilmesi halinde,

    scak olann souduunu, souk olann da sndn, belirli bir sre temas halinde

    kaldklarnda ise, her ikisinin de ayn scaklk veya souklua ulatklarn biliyoruz. Bir

    maddenin sl durumunu belirten bir ifade olan scaklk, "s geiine neden olan etken" olarak

    da tanmlanmaktadr.

    Scaklk Birimleri

    Scaklk l aletlerine termometre denilmektedir. Scaklk birimleri farkl ekilde gsterilir.

    Bunlar santigrad, fahrenheit (fahrenayt), kelvin, rankine ve reomr dereceleridir. Yaygn

    olarak kullanlan scaklk gstergeleri celsius (C), blntl termometrelerdir. Celsius

    skalasnda buz saf suyun erime scakl sfr (0C), kaynama scakl ise yz (100C) kabul

    edilmitir. ngiliz milletler topluluu ve Amerika Birleik Devletleri gibi baz lkelerde

    kullanlmakta olan fahrenheit (F) termometre leinde ise, saf suyun buz ve kaynama

    noktalarna srasyla 32F ve 212F deerleri verilmitir.

    Celsius ve fahrenheit dereceleri arasnda;

    ve bants vardr.

    Kelvin(K) ve Rankine (Ra) mhendislik bilimindeki hesaplamalarda kullanlan scaklk

    dereceleridir. Kelvin, teorik olarak eriilebilecek en dk scaklk olan -273,15C'yi mutlak

    sfr noktas kabul etmitir. Termodinamik hesaplamalarda Kelvin kullanlr. Rankine lei

  • mutlak sfr fahrenheit scaklk biriminde 459,67F olarak kabul eder. Reomr(Re)

    leinde, 0Re donma noktas, 80Re kaynama noktas alnarak 80 eit paraya blnmtr.

    Scaklk lmnde kullanlan termometreler temasl yada temassz olarak kullanlrlar.

    Temasl tip olanlarda cihaz scakl llen nesne veya maddeyle fiziksel olarak temas eder.

    Bu yntem kat, sv ve gazlar iin kullanlabilir. Tipik bir temasl alglayc, bir alglayc

    eleman, kontaklar ve koruyucu klftan meydana gelir. Temasl tipte olanlar; sl genleme

    yntemini kullanan Cval ve Bimetalik termometreler, s ile diren deiimini kullanan

    Termistr ve RTDli termometreler, yar iletken yapl elektronik termometreler, scaklk ile

    elektrik retimini esas alan Termokupl (slift) termometrelerdir.

    Temassz tip olanlarda ise scakl yaylan cisimden elektromanyetik enerjiyi alglayarak

    okurlar; bu teknoloji kat ve svlarda da kullanlabilir. Eer nesne veya ortam hareket

    ediyorsa, dzensiz bir ekli varsa veya bir alglaycnn temas llen deerin doruluuna

    zarar verecekse bu durumlarda temassz lm yaplmaldr ve genellikle IR (Infrared:

    Kzltesi) alglama aralar kullanlmaldr.

    Yaygn olarak kullanlan termometreler cvaldr. Bunlarn alma esas svlarn genleme

    esasna dayanr. Bildiimiz gibi snan bir telin boyu uzar, snan bir sv ya da gaz genleir.

    Dolaysyla bir svy leklendirilmi bir tp ierisine koyarsak basit bir termometre yapm

    oluruz.

    Cval termometrede cva, cam hazne iindedir. Svlar scaklk arttka genletii iin

    haznenin devam olan klcal boru iindeki sv stunu seviyesi ykselir. Ya da scaklk

    dt zaman sv seviyesi der. Seviyenin yan taksimatl bir ekilde leklendirilmi

    olduundan scaklk bu lek sayesinde okunur. Dk scaklklarn olduu yerlerde ise

    donma scakl dk olan alkoll termometreler kullanlr.

    Madeni (metal) termometreler ise bimetal elemanldr. Bimetal eleman uzama katsays farkl

    iki metalin birletirilmesi ile oluan elemandr. Scakl alglayan ksm bimetalden yaplm

    helezon eklinde bir yay olduu iin uzama farkndan dolay eilen metalin bir deer

    gstermesi ile lm gerekleir. Uzama katsaylar farkndan dolay dnme hareketi oluur.

  • Scaklk lmlerinde uzaktan lme yapan infrared termometreler de yaygnlamaktadr.

    nk ulalmas zor olan ya da tehlikeli olan elektrik hatlar, yksek slara sahip elektrikli

    cihazlar, stma soutma sistemleri gibi geni bir alanda scaklk lm gerekmektedir. Bu

    termometrelerle bir yksek gerilim hattnn scakl yerden llebilmektedir.

    Endstride yksek dereceli sanayi frnlarnn scaklklarn lmek iin zel ad pirometre

    olan aletlerden yararlanlr. Yksek dereceli frnn ierisine termometre konulamayaca iin

    pirometre denilen alet gelitirilmitir. Bu aletin scakl alglayan ksm frnn iinde, lme

    yapan ksm ise frnn dndadr. Scakl alglayc ksm termokupl elemanldr.

    EM LM

    Eim; bir cismin yatay dzlemle yapt ann tanjant eim olarak tanmlanr. Herhangi bir

    dik gendeki ann tanjant; kar dik kenarn komu dik kenara oran ile bulunur.

    Ann SIdaki birimi radyan (rad)' dr. Bir emberde uzunluu yarapa eit yayn merkezle

    yapt a olarak tanmlanr. Endstride ise a birimi olarak derece () kullanlmaktadr.

    Derece, bir emberin 360'a blnmesiyle elde edilir. 360 derece 2 radyan olarak

    deerlendirilir. Bir derece 60 dakikaya ve bir dakika 60 saniyeye blnmtr.

    Bir eimin asn lmek iin iletki (a ler) yada dijital l aletleri retilmitir. Eim iin

    hesaplama iin aadaki ifade kullanlr.

    KEST VE AP LM

    Kesit; cisimlerin enlemesine yada boylamasna kesilmesi ile elde edilen yzeyinin alanna

    denir. Elektrikte daha ok silindirik (kablo iletkenleri, bobin), kare yada dikdrtgen

    (topraklama eritleri, baralar) kesitli malzemeler kullanlr. Kesiti ifade etmede alan

    birimlerinden daha ok mm2 kullanlr ve kesit S harfi ile gsterilir.

    Silindirik yapdaki cisimlerin kesit hesab iin ap lm gereklidir. ap; bir emberin

    merkezinden geen ve emberi iki eit paraya blen doru izgisine verilen addr ve

  • yarapn 2 kat uzunluundadr. ile arplrsa o emberin evresi bulunur. Anlald zere

    kesit alan ile ap uzunluk ile ifade edilen farkl kavramlardr.

    ap l Aletleri

    ap lmnde kumpas ve mikrometre kullanlmaktadr. Mikrometre lme hassasiyeti

    kumpasa gre daha fazla olan d ap lm iin kullanlan aletlerdir. Mikrometre ile

    milimetrenin yzde biri bazen de yaplna gre milimetrenin binde biri mertebesinde lm

    yaplabilir. Dnen bir vida sistemine gre alr. ap llecek cisim, vida milinin ucu

    (hareketli u) ile gvdesinin ucu (sabit u) arasna sktrlarak lm yaplr. Kumpas, i

    paralarnda uzunluk, i ap, d ap ve derinlik lmede kullanlan ve lme hassasiyetinin

    len kiiye bal olduu aletlerdir.

    lm eitleri

    1. Direkt lme: l blnts olan l aleti ile yaplan lmedir. rnein, bir milin

    apnn srmeli kumpas ile llmesi.

    2. Endirekt lme: l blnts olmayan l aletleri ile lme ileminin aktarmal

    (tamal) olarak yaplmasdr. rnein, d ap kumpas ile llen her hangi bir milin

    apnn srmeli kumpas yardm ile okunmasdr.

    3. Mutlak lme ( Hacim, alan, yzey )

    lmeyi Etkileyen Faktrler

    l aletinin hassasiyeti,

    lme ilemi yaplan ortamn, l aletinin, llen parann ss,

    in hassasiyeti,

    llecek i parasnn fiziksel zellii,

    lme yaplan yerin k durumu,

    lme yapan kiiden kaynaklanan faktrler,

    lme yapan kiinin bilgisi,

    Bak as,

    lme ileminin yapld yerin hassasiyetine

  • LME HATALARI

    Sistematik Hatalar: Bu tip hatalar, kullanlan lm aletlerinden, kiisel yetersizliklerden,

    deneyde izlenilen metottan ve d etkilerden kaynaklanr. Bu tip hatalar sonucu hep tek ynde

    etkiler. Sistematik hatalar, deney yntemini deitirerek, daha hassas l aletleri kullanarak

    ya da deney sonunda gerekli dzeltmeleri yaparak ortadan kaldrabiliriz.

    statistiksel (Rastgele) Hatalar: lme duyarllnn doal olarak snrl oluundan

    kaynaklanan hatalardr. Bu hatalar sonucu ift ynl etkiler. Daha fazla sayda lm alarak

    istatistiksel hatalar azaltabiliriz.

    l aletinden meydana gelen hatalar,

    lme konumundan meydana gelen hatalar,

    evre etkisinden meydana gelen hatalar,

    lme anndaki bask kuvvetinden dolay meydana gelen hatalar,

    Yanl okuma konumundan meydana gelen hatalar.

    Uzunluun llmesi

    Dnya devletleri arasnda uzunluun llmesinde iki l sistemi kullanlmaktadr.

    A. Metrik l Sistemi

    B. ngiliz l Sistemi

    Metrik l Sistemi

    Metrik l sistemi gnmzde dnya devletlerinin ounda ( ngiltere, ABD ve ngiliz

    Milletler Topluluuna bal lkeler hari. ) kullanlan bir l sistemidir. Metrik sistemde

    l birimi METRE dir. Makinecilikte ise daha ok metrenin binde biri olan

    MLMETRE hatta daha hassas llerde MKRON kullanlr.

    1 Metre 10 dm. 1 dm 0,1 m 1 Metre 100 cm. 1 cm 0,01 m 1 Metre 1000 mm. 1 mm 0,001

    m 1 Metre 1000000 1 0,000001 m

    ngiliz (In) l Sistemi

    ngilterede ve ABDde kullanlr. l birimi YARDAdr. Makinecilikte birim olarak

    IN kullanlr. 1 Yarda 3 Ayak 91,44 cm. dir. 1 Ayak 12 in 30,48 cm. dir. 1 n 2,54 cm

  • 25,4 mm. dir. n ( parmak ) sembol () dr. Bu iaret lnn sa st kesine konur.

    rnein ; 1 , 3 , 1/2 , 3/4 , 1/8 , 1 , 1 gibi.

    Uzunluk l Sistemlerinin Birbirine evrilmesi

    lke olarak kullandmz l sistemi metrik olduu iin genellikle parmak (in)

    llerinin metrik deerlerini bulmak gerekir. 1 = 25,4 mm

    rnek 1 : ka mm. dir? Yant : x 25,4 = 12,7 mm.

    rnek 2 : 1 ka mm dir? Yant : 1 x 25,4 = 7/4 x 25,4 = 177,8/4 = 44,45 mm.

    Uzunluk l Aletleri

    Uzunluk l aletlerini drt ana gurupta toplayabiliriz.

    A. l tama aletleri : ap, d ap kumpas ve pergeller gibi.

    B. izgisel blntl l aletleri : elik cetveller, erit metreler gibi.

    C. Ayarlanabilen blntl l aletleri : Srmeli kumpaslar, derinlik kumpas , modl

    kumpas, mikrometreler, komparatr saati gibi.

    D. Sabit deerli l aletleri : Mastarlar, atal ve tampon mastarlar, Johnson mastarlar,

    gnyeler, ablonlar gibi.

    Kumpaslar

    Makinecilik mesleinin en ok kullanlan hassas ve nemli l aletlerindendir. D ve i

    aplar, kalnlklar, kanal veya aralklar, derinlik veya kademeleri lmek iin

    kullanlr.

    Kumpas eitleri

    1- Srmeli kumpaslar

    a) 1/10 Verniyerli Kumpas

    b) 1/20 Verniyerli Kumpas

    c) 1/50 Verniyerli Kumpas

    d) 1/64 Verniyerli Kumpas

    e) 1/128 Verniyerli Kumpas

    f) 1/1000 Verniyerli Kumpas

    2- Derinlik Kumpaslar

  • a) ne Ulu Derinlik Kumpaslar

    b) nceltilmi Ulu Derinlik Kumpaslar

    c) Kancal Derinlik Kumpaslar

    3- Saatli Kumpaslar

    4- Dijital (Elektronik) Kumpaslar

    5- D ap Kumpaslar

    6- Modl Kumpaslar

    7- zel Srmeli Kumpaslar

    a) izecek Ulu Kumpaslar

    b) Pergel Ulu Kumpaslar

    c) Mafsal eneli Kumpaslar

    d) Universal Bal Kumpaslar

    e) Merkezler Aras Kumpaslar

    Srmeli Kumpaslar

    Uzunluu bir birim cinsinden saysal deer olarak ortaya karan l aletidir. Endstride

    kullanlan l aletlerinin banda gelir. Kullanldklar yerlere gre deiik tiplerde metrik ve

    inh birim sistemlerinde retilirler. D boyut, i boyut ve derinlik lmelerinde kullanlrlar.

    Srgl kumpaslarn ksmlar: Srgl kumpaslar iki ana paradan oluurlar.Bunlardan

    biri zerinde mili metrik ve parmak (inch) blntleri bulunan cetvel, dieri zerinde verniye

    blntlerinin bulunduu srgdr.

  • 1/10 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerinde 9mmlik ksm, verniye zerinde 10 eit paraya blnerek, verniye iki izgi

    aras 9/10 = 0,9mm bulunur. Cetvelin iki izgi aras ile verniye iki izgi aras fark, 1-

    0,9=0,1mm hassasiyet elde edilir. Buna gre verniyenin birinci izgisi, cetveldeki birinci

    izgi ile akrsa kumpas 0,1 mm, ikinci izgisi akrsa 0,2mm alm olur.

  • 1/20 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerinde 19mmlik ksm, verniye zerinde 20 eit paraya blnerek, verniye iki

    izgi aras 19/20 = 0,95mm bulunur. Cetvelin iki izgi aras ile verniye iki izgi aras

    fark, 1-0,95=0,05mm hassasiyet elde edilir. Buna gre verniyenin birinci izgisi, cetveldeki

    birinci izgi ile akrsa kumpas 0,05mm, ikinci izgisi akrsa 0,10 mm alm olur.

  • Kumpas reten firmalar son yllarda, verniye zerindeki blntlerin daha kolay

    okunabilmesi iin, cetvel zerindeki 39 mmlik aral verniye zerinde 20 eit paraya

    blerek 1/20 verniye oluturmulardr. Cetvel zerindeki 39 mm, verniye zerinde 20 eit

    paraya blnerek, verniye zerinde 39/20 = 1,95 mmlik aralklar elde edilmitir. Bu

    ekilde, verniyenin birinci izgisi cetvelin izgisi ile akrsa kumpas 0,05 mm,verniyenin

    ikinci izgisi akrsa 0,10 mm alm olur.

  • 1/50 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerindeki 49 mm, verniye zerinde 50 eit paraya blnerek 49/50=0,98mm verniye

    aralklar elde edilmitir. Cetvelin zerinde iki izgi aral ile, verniye iki izgi aral

    arasndaki fark, 1- 0,98 = 0,02mm hassasiyet elde edilir. Bylece, verniyenin birinci izgisi

    ile cetvelin birinci izgisi akrsa kumpas 0,02mm, ikinci izgisi akrsa 0,04mm vs.

    alm olur.

  • 1/32 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerindeki 1" lk uzunluk, 8 eit arala blnerek, 1/8" lk blntler elde

    edilmitir. Cetvel zerindeki 3/8" lk uzunluk, verniye zerinde 4 eit arala blnerek

    3/8"/4 = 3/32" lk aralklar bulunmutur. Bylece, cetvel ile verniye zerindeki iki izgi

    aras fark, 1/8" - 3/32" =1/32" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci izgisi ile cetvelin

    birinci izgisi akrsa, kumpas 1/32", ikinci izgiler akrsa 2/32" alm olur.

  • 1/64 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerinde 1" lk uzunluk, 16 eit arala blnerek, 1/16" lk blntler elde

    edilmitir. Cetvel zerindeki 3/16" lk uzunluk, verniye zerinde 4 eit arala blnerek

    3/16"/4 = 3/64" lk aralklar bulunmutur. Bylece, cetvel ile verniye zerindeki iki izgi

    aras fark, 1/16" - 3/64" =1/64" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci izgisi ile cetvelin

    birinci izgisi akrsa, kumpas 1/64", ikinci izgiler akrsa 2/64" alm olur.

  • 1/128 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerinde 1" lk uzunluk, 16 eit arala blnerek, 1/16" lk blntler elde

    edilmitir. Cetvel zerindeki 7/16" lk uzunluk, verniye zerinde 8 eit arala blnerek

    7/16"/8 = 7/128" lk aralklar bulunmutur. Bylece, cetvel ile verniye zerindeki iki izgi

    aras fark, 1/16" - 7/128" = 1/128" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci izgisi ile

    cetvelin birinci izgisi akrsa,kumpas 1/128", ikinci izgiler akrsa 2/128" alm olur.

  • 1/1000 Verniyeli Srmeli Kumpaslar

    Cetvel zerinde 1" lk uzunluk, 40 eit arala blnerek, 1/40" lk blntler elde

    edilmitir. Cetvel zerindeki 24/40" lk uzunluk, verniye zerinde 25 eit arala blnerek

    24/40"/25 = 0,024" lk aralklar bulunmutur. Bylece, cetvel ile verniye zerindeki iki

    izgi aras fark, 0,025" - 0,024" = 0,001" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci izgisi

    ile cetvelin birinci izgisi akrsa, kumpas 0,001", ikinci izgiler akrsa 0,002" alr.

  • retici firmalar 0,001" lk kumpaslar farkl blntler ile retmitir. Bu kumpasta, cetvel

    zerinde 1" lk ksm 20 eit paraya blnerek 0,05" lk aralklar elde edilmitir.

    Cetvel zerindeki 2,45" lk ksm verniyede 50 eit arala blnerek, 2,45"/50 = 0,049"

    lk blntler elde edilmitir. Bylece, cetvel ile verniye zerindeki iki izgi aras

    fark, 0,05" - 0,049" = 0,001" hassasiyet elde edilir. Verniyenin birinci izgisi ile

    cetvelin birinci izgisi akrsa, kumpas 0,001", ikinci izgiler akrsa 0,002" alm

    olur.

  • 1 + 0,35 = 1,35

    1,35 + 0,036 = 1,386

    2) Derinlik Kumpaslar

    Boydan boya ilenmemi delik, oluk ve T- kanallarnn llmesinde kullanlrlar. Bu

    kumpaslarn cetvel ve verniye blntleri srmeli kumpaslarla ayndr.

    3) Saatli Kumpaslar

    Saatli kumpaslarn zellii, zerinde verniye olmamasdr. lm yaparken cetvel

    zerinden tam mm deerleri, saat gstergesinden ise ondalk mm ler okunur. Hassasiyeti

  • 0,02mm olan saatli kumpaslarda, hareketli ene 2 mm aldnda, saat ibresi bir tam tur

    dner. Kadran zeri 100 eit paraya blnd iin kumpasn lme hassasiyeti 2 / 100 =

    0,02mm dir. Hassasiyeti 0,05mm olan saatli kumpaslarda, hareketli ene 5 mm aldnda,

    saat ibresi bir tam tur dner. Kadran zeri 100 eit paraya blnd iin kumpasn

    lme hassasiyeti 5 / 100 = 0,05mm dir.

    116,72 mm

  • 2,18 mm

    32,95 mm

    4) Dijital (Elektronik) Kumpaslar

    Saatli kumpaslardaki kadran yerine elektronik grnt ekran bulunan kumpaslardr.Ekran

    gerekli enerjiyi pilden alr. Elektronik(dijital) kumpaslarn hassasiyetleri milimetre

    cinsinden 0,01 mm, parmak cinsinden ise 0,0005" tr.

  • Kumpas, zerinde bulunan dmelerle(alter) ilevini yapar. Sistem alteri M harfini

    gsterdiinde, ekrandaki ller milimetre olarak, E harfini gsterdiinde ise parmak(in)

    olarak okunur. Ama ve kapama dmesi ekran altrr. Sfrlama dmesi ile, istenilen

    noktada kumpasn sfr konumunda kalmasn salar.

    5) D ap Kumpaslar

    Silindirik paralarn i ve d aplarnn llmesinde kullanlr. ap kumpas u ksmlar

    sivriltilmi pergel eklinde da doru aktr. Silindirik parann i ksmna ular

    dedirilerek ayarlanr. D ap kumpasnn u ksmlar ie doru sivriltilmi yay biiminde

  • iki aya ile silindirik paralarn d ksmlarna dedirilerek lme salanr.. lme ilemi

    darda cetvel veya verniyerli kumpasla yaplr.

    6) Modl Kumpaslar

    Modl kumpaslar, dili arklarn modllerini ve di kalnlklarn lmek amacyla

    kullanlr. Modl kumpaslarnda, dili arkn modl dey l cetvelinden, di

    kalnl ise yatay l cetvelinden okunur.

  • 7. zel Kumpaslar

  • MKROMETRELER

    Kumpaslarla yaplan lmelerde hassasiyet en ok 0,02 mm. dir. Ancak her parann ls

    kumpaslarn lme hassasiyeti iinde olmayabilir. Bu nedenle kumpaslar daha hassas

    llerin llmesinde yeterli olmayabilir. Kumpaslarda verniye zerindeki izgilerin okluu

    ve hangi izginin hangi izgi ile aktnn belirlenmesi okumay zorlatran etkenlerdendir.

    Bu olumsuzluklar ortadan kaldrmak iin, daha hassas l aleti olan mikrometreler

    yaplmtr. Mikrometrelerde okuma kolayl ve hassaslk derecesi kumpaslara gre daha

    fazladr. Mikrometrelerin lme hassasiyeti 0,01 mm. dir. Hatta lme hassasiyeti 0,001 mm.

    olan mikrometrelerde vardr.

    MKROMETRENN KISIMLARI

    MKROMETRELERN SINIFLANDIRILMASI

    A- l blntlerine gre mikrometre eitleri

    1-Normal blntl mikrometreler

    2-Saya gstergeli mikrometreler

    3-breli mikrometreler

    4-Verniyeli mikrometreler

    5-Dijital(elektronik)mikrometreler

    B- Kullanm yerlerine gre Mikrometreler

  • 1. D ap mikrometresi 2. ap mikrometresi 3. Derinlik mikrometresi

    4. Vida mikrometresi

    5. Modl mikrometresi 6. zel mikrometreler

    C- lme sistemine gre 1. Metrik Mikrometreler 2. n Mikrometreler

    Metrik mikrometrelerin lme alanlar D ap mikrometreleri genellikle 0-25mm, 25-50mm, 50-75mm, 75-100mm, 100- 125mm,

    125,150mm olarak retildikleri gibi, daha byk lmeler iin 900-1000 mmye kadar

    retilebilirler.

    Mikrometrelerin lme alanlar 25mmdir. rnein 19mmlik bir l iin 0-25mm ll

    mikrometre, 42mmlik l iin 25-50mm ll mikrometre kullanlr.

  • Verniyer blntl mikrometreler

    Verniyer blntl mikrometreler metrik veya in blntl olurlar. Verniyer blntl

    mikrometrelerle i ap, ds ap belli boyutlardaki kalnlk, genilik ve uzunluklar, delik

    aplar vb. ksmlar llebilmektedir. Bu tip mikrometrelerin okuma sistemleri tambur

    zerine yazlm rakamlarla belirtilir.

    1/100 hassasiyetli mikrometreler

    Kovan ve Tambur blntler:

    Kovan zerine yatay bir izgi izilmi, bu izginin stne 5er mmde bir rakamlar yazlan

    mili metrik blntler, altna ise mili metrik blntlerin ortasnda olacak ekilde buuk

    blntler iaretlenmitir.

    Tambur evresi 50 eit paraya blnm, bu blntler 5 izgide bir

    5,10,15,20,25,30,35,40,45 ve 0 rakamlar yazlarak oluturulmutur. Tambur bir tur

    dndnde hareketli u 0,5mm ilerlediine gre, tambur evresindeki iki kk izgi

    aral=0,5mm/50 =1/100 =0,01mm olur.

  • 1/100 hassasiyetinde mikrometrelerde l okuma 0-25mm aras boyutlarda lm yapan mikrometrenin, sabit ve hareketli ularn, aln

    yzeylerinin temas durumunda, tambur pahl ksm sol yz ile kovan sfr izgisi akr

    durumdadr. Okunan l sfrdr.

  • llen deer : 11,095 mm

  • llen deer : 11,795 mm

    llen deer : 12,905 mm

    1/1000 mm hassasiyetli mikrometreler

    Kovan zerinde 1 mm. ve 0,5 mm. blntleri vardr. Tambur evresi 50 eit paraya

    blnmtr. Tambur bir devir yaptnda hareketli ene ( mil ) 0,5 mm. hareket eder. Tambur

    zerinde iki izgi aras 0,5 : 50 = 0,01 mm. dir. Verniye blntleri yaplrken tambur

    zerinde 9 blntlk ksm sabit ksm zerine yaplan yatay 10 eit blntye blnmtr.

  • Yatay blntl ksmdaki iki izgi aras ( 0,01 x 9 ) : 10 = 0,009 mm dir. 0,1 lik verniye ile

    elde edilen hassasiyet 0,01 0,009 = 0,001 mm. dir.

  • Parmak (in) Verniyer Blntl Mikrometreler

    n blntl mikrometrelerde, vidal mil ve somuna parmakta 40 di almtr. Vidal mil bir

    tam devir yapt zaman 1/40 ileri veya geriye dorusal hareket eder. Ayrca verniyer

    blntl tambur evresi de 25 eit paraya blnmtr.

    Bylece mikrometrenin okuma hassasiyeti;

    Not: n blntl mikrometre kovan zerine ekseni dorultusunda 0,025 aralklarda

    blnt yaplm ve sfrdan itibaren her drt izgide bir numaralandrlmtr.

  • l saatli mikrometreler

    l saatli mikrometreler, i ve d ap olmak zere iki gruba ayrlr. Normal i ve d ap

    mikrometrelerine 0,001 mm veya 0,0001 hassasiyetli l saati yerletirilmitir. Milimetrik

    blntl olanlarnda yzde okuma hassasiyeti, mikrometrenin verniyer blntsnden ve

    0,001 mm okuma hassasiyeti de l saatinden okunur. n blntl olanlarnda, 0,001

    okuma hassasiyeti mikrometrenin verniyer blntsnden ve 0,0001 okuma hassasiyeti de

    l saatinden okunur

    Dijital Mikrometreler

    Mekanik mikrometrelerin yannda lm deerini dijital olarak gsteren elektronik

    mikrometreler de mevcuttur. Tambur, vidal mil ve dijital gsterge arasndaki bant

    pillerden gelen enerjiyle alan elektronik devreyle salanr. Bu mikrometre zerindeki

    blntlerle klasik metotla lm yaplabilir. Dijital gsterge klasik okuma anndaki zihinsel

    yorulmay ve lme zaman kaybn ortadan tamamen kaldrmtr, nk lm deerini

    ekrandan direkt olarak okunabilir.

    Dijital mikrometre zerinde bir gsterge ve butonlar bulunur. Bu butonlarn ad ve grevleri

    unlardr:

    Ama-Kapama Butonu (ON/OFF): Aletin elektronik sistemini altrmak ve durdurmak

    iin, yani ksaca ama ve kapama iindir.

    n-mm Butonu: llmek istenen deerin birimini in olarak ya da mm olarak

    grntlemeyi salar (Bazlarnda sadece mm yada sadece in ile gsterilir).

    Sfrlama Butonu: llen deerleri ya da gstergeyi sfr yapar.

    Bekletme Butonu: Bu butona birinci defa baslnca ekrandaki deer sabitleir. Mikrometre

    alsa da kapansa da bu deer ekranda aynen kalr. Bu butona tekrar basldnda ilk okunan

    deer kaybolur ve onun yerine mikrometrenin sfr noktasndan itibaren son lme noktasna

    kadar olan lme deeri ekranda grnr. Bu buton kademeli paralarn lm ya da alnan

    ilk l deerini, mikrometre i parasndan dar alndktan sonra okumak iin kullanlr.

  • Mikrometreyi kullanrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir;

    1. Mikrometre darbelerden korunmal,

    2. Mikrometre su, ya ve sprey iinde kullanlmamal,

    3. Mikrometre uzun zaman kullanlmayacaksa, pilleri kartlmal,

    4. Temizleme amacyla tiner ve benzin gibi uucu zcler kullanlmamal,

    5. yi bir lme iin is parasnn ss ile mikrometrenin ss arasnda fark olmamaldr.

    6. Mikrometrenin gnlk kullanm bitince l mili ve rs temizlenmeli ve l mili ak

    konumda tutulmal,

    7. Pillerin (AM-5 Alkalin- Manganez pil ) mr yaklak 500 alma saatidir. Pillerin mr

    bitince ekranda (88.888) alarm iareti grnr. Grnt kararr veya rakamlar iyi hareket

    etmez. Bu durumda pilleri deitirmek gerekir.

    ap Mikrometreleri

    aplarn ve kanal derinliklerinin llmesinde veya kontrol edilmesinde kullanlr. ap

    mikrometreleri, kullanma yeri ve zelliklerine gre deiik biim ve boyutlarda

    yaplmlardr. Kk delik aplarnn (5 25 mm ) llmesinde kumpas tipi i ap

    mikrometreleri kullanlr. Bu tip mikrometrelerin okuma hassasiyetleri 0,01 mm dir.

    Not: 25 mm den byk delik aplar iin uzatma ubuklu delik mikrometreleri kullanlr. Bu

    tip mikrometrelerin kapasiteleri ubuk boyuna bal olarak deiir. Bu tip sapl i ap

    mikrometrelerinin lme kapasiteleri 25 mm den balamak zere (25 50) , (50 75)_ve

    (225 250)mm arasnda deimektedir

  • Genellikle i ap 11 mm den 100 mm ye veya 0,5 den 4 e kadar olan deliklerin

    llmesinde veya kontrol edilmesinde ayakl mikrometreler kullanlr. ayakl

    mikrometrenin l okuma hassasiyeti 0,005 mm dir. l mili adm 0,5 mm olup

    mikrometre tamburu 100 eit paraya blnm ve bylece mikrometre hassasiyeti 0,005 mm

    olarak (0,5 : 100 = 0,005 ) bulunmu olur.

    Derinlik mikrometresi

    Derinlik mikrometreleri genellikle kanal ve delik derinlikleriyle kademe yksekliklerinin

    llmesinde veya kontrol edilmesinde kullanlr.

    Derinlik mikrometrelerinde l mili verniyer blntl tambur ierisine sklp taklabilir

    ekilde monte edilmitir. lme veya kontrol yaplacak delik, kanal veya kademe

    derinliklerine gre l milleri deiir veya blok mastarlar kullanlr.

    Not: Derinlik mikrometrelerinin lme kapasiteleri (0 25) , (25 50) , (50 75) , (75 100)

    mm dir. Mikrometrelerin toplam l okuma hassasiyeti 0,01 mm dir.

  • Vida mikrometreleri Vida mikrometreleri evresine helisel kanal alm miller zerindeki vida blm dairesi

    apn, vida di dibi apn, di derinliini lmede kullanlan l ve kontrol aletidir.

    Not: Metrik sistemli vida mikrometrelerinde kullanlacak rs takm adm 0,4 mm den 6 mm

    ye kadar 60 lik ada yaplmtr. n sistemli mikrometrelerde kullanlacak rs takm 55 lik

    ada ve parmaktaki di says 28 den 3 e kadar olan vidalara gre yaplmlardr metrikler

    iin 8 takm in ler iin 6 takm rs vardr

  • Modl mikrometresi

    Modl mikrometreleri dili ark blm dairesi zerinde bulunan belirli saydaki dililere ait

    teet uzunluunu lerek, dilerin admnn kontrol edilmesinde kullanlr.

  • zel mikrometreler Sehpal mikrometre Genellikle sk sk tanmayan l aletlerindendir. Mikrometre gvdesi sehpal olarak

    yaplm ve masa veya tahta zerine monte edilmitir. l taml 0,002 mm dir ap, genilik

    ve kalnlk ls veya kontrolnde kullanlr.

    Mastar mikrometresi

    Bu tip mikrometreler genellikle ayarlanabilen mastarlar olarak kullanlmaktadr. l

    hassasiyeti 0,002 mm olan iki adet mikrometre bal gvde zerine monte edilmitir. ap,

    genilii veya kalnl llecek parann alt ve st l snrlarna gre mikrometreler

    ayarlanr. stteki mikrometre en byk lye alttaki mikrometrede en kk lye

    ayarlanr ve tespit kollar yardmyla mikrometreler sabitletirilir.

  • Boru mikrometresi

    Kenet mikrometresi

    Sa mikrometesi

  • V- azl Mikrometre

    Deiebilir ulu mikrometreler

  • Kanal Mikrometresi

    Geni emberli Mikrometre

    Mikrometreler hakknda zel bilgiler

    lme mili: Genellikle sertletirilmi, taslanm ve parlatlmtr. Dolays ile teknik ynden,

    tamlk bakmndan yzey kabalklar yok edilmitir. Vida profili hataszdr. Yani kars somun

    kovan ile tam olarak uyarlk salar ve uzun zaman aral iin gerekli mr ve lme

    hassasiyetini korur. Hatve genellikle metriklerde 0,5 mm ve in llerde 1 inte 40 agza

    gre yaplr. Genellikle iki veya kalite olarak imal edilirler.

    Somun kovan: mr ve lme hassasiyetini uzatmak iin uygun bronz malzemelerinden

    seilir.

    lme yzeyleri: Talanm ve leblenmistir, bu nedenle rs ve hareket mili lme yzeyleri

    birbirine paralel asal olarak tam ve arlk eksenleri birbiri zerinde bulunur ( akr ),

  • yzeylerin bu durumda mrn artrmak iin sertletirmeden ayr olarak ya yzeyler krome

    edilir veya sert metalden yaplr.

    Taksimatlar: Genellikle kontrast ve tam grnebilir izgi rakaml olmaldr. Gerek ana

    taksimat ve gerekse tamburdaki taksimatlar mat halde dalanr, ancak bu suretle k

    yansmas ksmen yok olur, okumada kolaylk salanr gz yorulmas nemli lde nlenir.

    Ayn nedenlerden baz mikrometrelerde ana ve tambur taksimatlarnn tamam krome edilir.

    Hassas Ayar in Friksiyon Tertibat: Bunun iin genellikle spiral yay sistemi kullanlr

    ve lme esnasnda friksiyon miline esit bir basn mmkn olur. Geri dnme de yay ayn

    ekilde herhangi bir zorluk kartmaz, bunlarn tespit vidalar konstrksiyonlara gre deiik

    ekilde olur. lme basncnn ayar pek tabii belli bir lde l yapan sahsa baldr.

    (tertibat iin crcr vidas ad da kullanlr)

    Tespit Tertibat: llen deerde herhangi bir ayar bozulmasna engel olmak iin birok

    mikrometrelerde, ngrlen bir sktrma tertibatdr. Genellikle bunlar eksantrik bir mil ve

    bunu hareket ettiren koldan veya bir trtl somunundan ibarettir. Kol hareketi ile eksantrik mil

    lme milini bloke eder ve herhangi bir ayar kaklna engel olur. Yeniden yaplacak

    lmelerde blokaj mutlak suretle ortadan kaldrlmaldr.

    Ayarlama: Genellikle mikrometrelerin rs ksma ve lme yzeyleri arasndaki paralellik ve

    dzlk deimez halde olmaldr. abuk sfra ayar nemli bir zelliktir.

    Boluk ve l Noktalar: Milin, iinde hareket ettii vidal kovan yarkldr, ucundaki

    konik bir somunla belli bir lde ayarlama yaplabilir. alma sonucu vidalarda meydana

    gelecek anmalarla doan boluklar, bu konik somunun zel anahtarlarla sktrlmas sureti

    ile yok edilir.

    Mikrometre ile lmede dikkat edilecek hususlar

    Norm Scakl: ISOya gre +20 (68F) dr. Cihazlarn doruluklar, tamlklar bu

    scaklkta ancak geerlidir.

    lme scakl: lme srasnda gerek mikrometrenin gerekse llen parann

    scaklklarnn birbirine eit ve normal artlar altnda 20C de olmas gerekir. Dkme demir ve

    eliklerde vb. de uzama katsaysndan dolay bu durum ok nemlidir.

    Okuma Kademesi: Metrik mikrometrelerde genellikle vida hatveleri 0,5 mm ve tambur

    taksimat da 50 dir. Buna gre tamburdaki iki izgi aras aklg 0,01 mm dir. In ll

    mikrometrelerde genellikle 1 inte 40 agz vardr ve tambur ksm 25 taksimatldr, buna gre

    tamburun iki izgisi arasndaki okunabilecek boy 0,001 intir.

  • Mikrometrelerle tolerans llmesi: Seri ve kitle imalatnda birok hallerde snr

    mastarlarnn kullanlmas ekonomik bir durum yaratmaz. Bundan dolay tolerans gstergeli

    mikrometreler kullanlr.

    lme Taml: Mikrometrelerle lmelerde tamlk, genellikle aadaki zellie baldr.

    a) Mikrometrenin garanti edilen tamlk deeri

    b) Mikrometre, kutusunun ierisindeki kontrol lekleri taml,

    c) lme scakl,

    d) lme basnc,

    e) Okuma hatalar,

    f) Anma.

    Mikrometrelerde genellikle s etkilerini yok etmek iin plastik tutucular kullanlr.

    Mikrometrik Tertibat: Tambur 50 veya 100 ksma blnmtr. 1000le blnm

    tamburda ana taksimatn 1/100 dorudan doruya okunur. ( burada 0,5 mm ( ) taksimat

    sz konusu deildir ). Genellikle endstride 0,5 (1/2) mm hatveli lme mili ve 50 taksimatl

    tamburlu mikrometreler kullanlr. Bu halde tambur ap 14 mm olduuna gre, tambur

    zerindeki izgi taksimatlar aras (14 x 3,14) / 50 = 0,88 mmdir. Tamburda 100 taksimat

    olduunda izgi 0.44 mmdir. Bu izgi aralklar ok az olduundan iyi bir okuma taml

    salanmas iin ancak tambur artrlmas gereklidir.

  • l Saatleri (Komparatrler)

    Mukayese amac ile kullanldklar iin l saatlerine komparatr ad da verilir. l

    saatleri kolay lm yapabilmek iin bir sehpa veya sabit l aygtlarna balanrlar.

    Boyutlarn;

    Mukayeseli lmlerinde

    Kk l farklarnn okunmasnda

    Geometrik biim deiimlerinin kontrolnde

    kullanlan l aletleridir.

    Hassasiyetleri: 0.01mm ile 0.001 mm arasnda deiir

    l aralklar:

    0-0.25 mm

    0-0.5 mm

    0-1 mm

    0-5 mm

    0-10 mm

    0-30 mm

    arasnda olabilir.

    l saatleri ile;

    1. D ap kontrol

    2. Ayn anda ok boyutlu kontrol

    3. ap kontrol

    4. Dorusal hareketin kontrol

    5. Ykseklik kontrol

    6. Yzeye diklik kontrol

    7. Karlkl konum kontrol

    8. Derinlik kontrol

    9. Salg kontrol

    10. retim kontrol yaplabilir

    l saatlerinde TOLERANS SINIRLAMA ARALII mevcuttur. (+) ve (-) tolerans

    miktarlar elle ayarlanr.

  • Komparator bir yzeydeki iki ykselti arasndaki fark okumaya yarayan olcu aletidir.

    Komparator bir balama eleman yardmyla referans bir yzeye sabitlendikten sonra

    batc u olcumun yaplaca yzeye temas ettirilir. Daha sonra dner kadran kullanlarak

    saat ibresi 0 (sfr) konumuna getirilir. Devir ibresi deeri okunur ve lme balanr. Saat

    ibresin bir tam turunda devir ibresi bir st deere ular. Kullanlan komparatrn lme

    aralna bal olarak bu deer 0,1mm yada 1mm gibi bir deer olabilir. Saat ibresinin iki

    u noktas arasndaki fark bize iki ykselti arasndaki fark verir. ekilde bir komparatr

    ve ana bileenleri gsterilmitir.

    Komparatr saati ve sehpas

  • Komparatrlerin Fiziksel zellikleri

    Komparatorlerde olcu milinin maksimum hareket edebilme kapasitesine, lme aral denir.

    lme aral azaldka, aletin toplam olcu okuma hatas da azalr. rnein; lme aral 0-5

    mm olan bir komparatrde ibrenin bir devrinde 0.002 mm hata varsa, toplam hata miktar

    0.002 x5=0.01 mm olacaktr. Bu da lme aral artan komparatrn toplam hata miktarnn

    arttn gstermektedir. Genellikle komparatrler lme aral hassasiyetine gre

    dzenlenmitir. Olcu okuma hassasiyeti 0.01 mm olan Komparatorlerde lme aral 0-5 mm

    veya 0-10 mmdir. Olcu okuma hassasiyeti 0.002-0.001 mm aralnda olan komparatrlerin

    lme aral 0-1 mm arasnda deimektedir. Sekil de hassasiyetlerine gre komparatrn

    kadran ap, lme aral, kadran blnts ve olcu okuma hassasiyeti verilmitir.

    Komparatrlerin boyutlar genellikle standartlatrlmtr. Bunlarn en kk olan 40-42 mm

    ve en byk kadran ap da 75 mm civarndadr.

    Komparatrler tek basna kullanlmazlar, l tama veya kontrolnde sabit tablaya veya

    sehpaya balanrlar. Balama ilemi dorudan tayc kapaktan ya da olcu mili

    yatandan faydalanlarak yaplr. Komparatrler en ok tayc kapaktan balanrlar ya

    da sehpa zerine monte edilir. nk balama kuvveti ile komparatr saati zarar grebilir.

    Komparatorlerde sfrlama ilemi blnt kadranndan yaplr. Bu tip komparatrler nce

    anma lsnde konuma getirilirler. Daha sonra, blntl kadran ember yardmyla

    kendi ekseni etrafnda saat ibresi ynnde veya tersi ynde evrilerek kadran sfr ibre

    altna getirilir.

  • lme konumu ve zelliklerine gre olcu miline, sokulup taklabilir vidal birletirmeli

    ilave ular taklr. Bu takma ular, lme veya kontrol yaplacak parann konumuna gre

    deiir. Yine ayrca, komparatrlerle olcu kontrol veya karlatrma yapabilmek iin

    yardmc sehpalara ve balama elemanlarna ihtiya vardr.

    Komparatr eitleri

    D ap Komparatr

    Sehpal silindir zerine dey konumda hareket edebilir ekilde komparatr monte

    edilmitir. D aplarn ve yksekliklerin kontrolnde kullanlr. Sekil de d ap

    kontrolnde kullanlan dijital d ap komparatr gsterilmektedir.

    ap Komparatr

    ap komparatrleri kk ve byk delik aplarna gre iki gruba ayrlr. Kk aplarn

    kontrolnde pens ulu i ap komparatrleri ve byk apl deliklerin kontrolnde u

    noktadan merkezleme komparatrleri kullanlr. Her iki ap komparatrleri de nce bilezik

    mastaryla anma lsne ayarlanr.

  • Boru Komparatr

    Boru komparatryle boru et kalnlklar kontrol edilir. Bu komparatrlerin sabit enesi boru

    i apna gre deitirilebilir zellikte ve aptadr. Et kalnl edilecek boru i apna uygun

    sabit ene seilir ve yuvasna vidalanr.

    Kalnlk Komparatr

    Bu tip komparatrlerle genellikle belirli kalnlktaki paralar kontrol edilir. Kk boyutlu

    paralarn kalnl ekilde gsterilen cep tipi kalnlk komparatrleriyle, sac ve benzeri

    byk levha kalnlklar kpr sehpal komparatrlerle llr.

    Derinlik Komparatr

    Silindirik delik ve kanal derinlikleriyle, ykseklik ve benzeri l kontrolnde derinlik

    komparatrleri kullanlr . Bu tip komparatrlerin takma ulu deiebilen olcu milleri vardr.

    Derinlik anma lsne uygun mil, komparatrn olcu mili ucuna ilave edilir.

  • Kanal Komparatr

    Silindirik i aplar ierisine aclan kanal aplarnn kontrolnde kullanlr. Kanal

    komparatrlerinde enelerden biri alp kapanacak ekilde ayarlanabilir. Bylece, kontrol

    yaplacak kanal apnn anma lsne gre komparatr ayarlanr.

    Salg komparatr

    Silindirik paralarn salg kontrolnde kullanlr

  • Endikatrler

    Komparatrler gibi kontrol aletleridir. Komparatrlere oranla lme aral daha az ve l

    okuma hassasiyeti daha fazladr. Endikatrn kadran genellikle daire dilimi eklindedir.

    nk, bu l kontrol aletinin lme aral, hassasiyetine gre 0.1mm ile 0.01mm arasnda

    olduundan ibrenin tam devir yapmasna gerek yoktur. Endikatrler d ap, i ap, kalnlk,

    ykseklik vb. l kontrolnde kullanlmaktadr.

    Pasametre ve Pasimetreler

    Olcu okuma taml 0.002 mm olan bu l aletleri, genellikle i ve d aplarn olcu

    kontrolnde kullanlr. Bunlar kullanma yerlerine gre aadaki ekilde adlandrlrlar;

    1. D aplar iin Pasametre,

    2. aplar iin Pasimetre,

  • Pasametreler

    D ap ve kalnlk l kontrolnde kullanlrlar. Pasametreler, gvdesi ierisine l saati

    yerletirilen verniyer blntsz mikrometreye benzemektedir. Seri imalatta imal edilen

    paralarn l snrlarnda yaplp yaplmadnn kontrolnde kullanlrlar. Pasametrenin kadran

    zerinde komparatr saatlerinde olduu gibi ayarlanabilen tolerans limit trnaklar bulunur.

    Tolerans ibreleri alt ve st snr llerine gre ayarlanr. Ayarlama ileminden sonra esas para

    ap kontrol edilir ve tolerans, l saati ibresinden okunur. llen deerlerin tolerans

    deerlerini ap amadnn kontrol yaplr.

    Passimetreler

    Pasimetreler delik ap ve kanal geniliklerinin l kontrolnde kullanlan 0,002 mm hassasiyeti

    l aletlerindendir. Ayrca, pasimetrelerle kontrol edilen delik apnn delik boyunca silindirik

    olup olmad da anlalr. Ana yaps pasametreye benzeyen pasimetrenin l mili ucuna, belirli

    aplara gre hazrlanm takma ular ilve edilir. Pasimetre l miline taklan ilve ularla 11

    mm den 120,5 mm apa kadar btn delik lleri kontrol edilebilir. Kontrol ilemi yaplmadan

    nce pasimetrenin gerekli takma ucu ilve edilir ve bilezik mastarla sfr (0) ayar yaplr.

    Tolerans snr belirtilir. Daha sonra, esas parann delik ap kontrol edilir.

    GNYELER

    Yzeylerin dzlemselliinin ve yzeyler arasndaki alarn kontrol edilmesinde kullanlan

    aletlere GNYE denir.

  • Gnye eitleri

    Gnyeler kullanm yeri ve ekline gre ok eitlidir.

    a. Yzey gnyeleri

    b. Sabit a gnyeler

    c. Ayarl a gnyeler

    d. Basit blntl a gnyesi

    e. Verniyeli a gnyesi

    f. niversal a gnyesi

    g. Optik a gnyesi

    h. Saatli a gnyesi

    i. Sins cetveli

    Yzey Gnyeleri Kl Gnye

    Sadece yzeylerin dzlemsel olup olmadn kontrol etmede kullanlrlar. Kl gnye de denir.

    Sabit A Gnyeleri

    Paralarn dzlemselliinin yan sra komu yzeyler arasndaki ann kendi sabit asna eit

    olup olmadn kontrol eder. 30 - 45 - 60 - 90 ve 120 al sabit a gnyeleri vardr.

    Somun ve benzeri paralarn yzeylerini de kontrol ettii iin somun gnyesi de denir.

  • Ayarl A Gnyesi

    Ayarl a gnyeleri, zerinde a blntleri olmayan nceden belirlenen bir aya gre

    kontrol etmede yada tamal olarak alar lmede kullanlrlar.

  • Basit Blntl A Gnyesi

    zerinde basit a blntleri olan alarn lld yada istenirse markalamada kullanlan a

    gnyeleridir.

    VERNYEL AI GNYES

    Verniyeli a gnyeleri, derecenin dakikalarn okuyabilmek iin yaplm hassas a

    gnyeleridir. Tam derecelerden baka dakikalar okuyabilmek iin yardmc a verniye

    blnts vardr.

    NVERSAL AI GNYES

    eitli a llerinin elde edilmesinde ve okunmasnda kullanlan hassas ve yksek lme

    tamlnda olan bir l aletidir. 360 ye kadar tm lleri ler. niversal a dairesi

    birbirinin devam 4 90ye blnmtr. Herhangi bir lmede elde edilen ann sabit kalmas

    iin skma vidasndan faydalanlr. Verniyesi 2 ve 5 olarak dzenlenmitir.

  • 4 tane 90 olarak blmlenen a dairesi zerinde 23 lik a dner disk zerine tanarak

    12 eit a blntsne ayrlmtr. Bu ekilde blnme ile (23/12) lik a verniyesi

    blntleri elde edilir. A dairesi zerindeki 23 lik ksm verniyede 12 eit paraya

    blnmtr.

    2- 23/12 = 1/12 1 = 60 olduundan 60/12 =5 olarak bulunur.

    A Verniyesinin Okurken u zelliklere Dikkat Edilmelidir.

    a) nce verniyenin sfr izgisinin en son getii tam derece okunur.

    b) Tam dereceye, a blntleri ile kesien verniye izgisinin gsterdii dakika eklenir.

    ( 2) AI VERNYESNN YAPILII

    A dairesi zerindeki 29 lik ksm verniyede 30 eit paraya blnmtr.

    1-29/30 = 1/30 1 = 60 olduundan 1/30 = 2 dr.

  • Optik A Gnyesi

    Bu a gnyesi lme ekli ve kullanl bakmndan niversal a gnyesinin aynsdr.

    Yalnz bu gnyelerde blntler dardan grlmez ve verniyesi yoktur. ksmndaki a

    blntleri a kar tutulan bir gzetleme deliinden mercek ile bytlm olarak grlr.

    A blntleri 5y gsterecek ekilde her derece 12 eit paraya blnerek yaplmtr.

  • Saatli A Gnyesi

    Saatli a gnyesinde a ls dn hareketi gayet kusursuz olan dililer yardmyla bir

    kadran zerinde dnen ibreye geirilir.

    l saatinin kadran en kk blnt 5y gsterecek ekilde 120 ye blnmtr. Dolays

    ile ibrenin bir devri 10 gsterir. Kadrandaki bir delikten de onar onar giden derece

    blntleri okunabilmektedir. Bu ikinci kadran 4x90 olarak blmlendirilmitir. st

    kadrandaki saylar dn ynne gre krmz ve siyah iki sra halinde yazlmlardr. Bylece

    sa ve sol dnler iin ayr hesaplama yapmadan a llebilir. kinci kadrandaki saylar da

    bunlara uygun olarak krmz ve siyahtr. Bundan baka apraz daire eyrekleri iindeki

    saylarda ayn ekilde renklidir. Bu gnyelerde okuma daha kolaydr.

  • Sins Cetveli

    Sins cetveli, kromlu elikten dengeli olarak yaplm ve yzeyleri ok hassas olarak ilenmi

    bir ubuk olup merkezler arasndaki uzakl 100 mm. ( baz sins cetvellerinde 200 mm.ya

    da 300 mm ) olan iki silindir arasna oturtulmutur.

    Sins cetvellerinin kullanlma yntemi, dik gendeki trigonometrik balantlara dayanr. Dik

    gende bir ann sins; kar dik kenarn hipotense orandr. Bu nedenle btn lmelerde

    sins cetveli, ( L ) hipotensn oluturur. l mastarlar ise ( H-h ) dik kenarn oluturur.

  • Sins cetvelinin uzunluu ve l mastarlarnn deeri bilindii iin dik genin (L)

    hipotens ve (H-h) dik kenar biliniyor demektir. Bu durumda dik gendeki sins teoremine

    gre problem zlr.

    Baz durumlarda as biliniyorsa ayn teoremden gidilerek ( H-h ) kenarnn karl olan

    l mastarnn deeri bulunabilir.

    Sins Cetvelinin Kullanlmas

    Sins cetveli; alarn, koniklerin ve eimlerin llmesinde, i paralarnn, aparatlarn ve

    tezgahlarn ayarlanmasnda kullanlr. ekilde bir parann konikliinin sins cetveli ile

    kontrol grlmektedir. Burada i paras, sins cetveli ile koniklik asna ayarlanr.

    Komparatrn ucu boydan boya gezdirildiinde ibre sapmazsa koniklik tam demektir. Burada

    sins cetvelinin boyu L = 100 mm. parann koniklik as = 3010 ise kullanlacak

    johanson mastarnn boyu :

    V = L x Sin

    V = 100 x 0,5025 = 50,25 mm.

    Johanson deerleri

    ( 40mm + 9mm + 1,25mm ) olur

    Mastarlar

    Makine paralarnn lme ve kontrol ilemlerinde, l ve kontrol aletleri ile birlikte

    kullanlan yardmc aletlere MASTAR denir. Mastarlarn bazlar dorudan doruya, bazlar

    da dolayl olarak lme ve kontrol ilemlerinde kullanlr.

    2. Kullanld Yerler

    retimi yaplan parann zelliklerine bal olarak mastarlarn kullanma alann ve yerlerini

    aadaki ekilde aklayabiliriz:

    a) Seri retimi ieren paralarn boyutsal llerinin kontrolnde,

    b) Dier yntemlerle kontrol edilemeyen geometrik profil ve ekillerin kontrolnde kullanlr.

  • retimi yaplacak paralarn toleransl llerinin kontrolnde kullanlan mastarlar genellikle

    takm halinde veya ift tarafl tek para halinde anma ls toleranslarnn alt ve st

    snrlarna gre ''GEER ve GEMEZ" olarak ayrlrlar.

    Mastar eitleri

    Prizmatik Mastarlar

    Silindirik Mastarlar

    Vida Kalem Mastarlar

    Profil Mastarlar

    Konik Mastarlar

    zel Kalnlk Mastarlar

    Prizmatik Mastarlar

    Bu mastarlar elik yada dkme elikten yaplmtr. lme, kontrol ve markalama

    ilemlerinde kullanlr. Biimleri prizmatik olup, btn yzeyleri hassas olarak ilenmi ve

    talanmtr. Mikrometre, kumpas, kompratr gibi l aletleri ile birlikte kullanlr.

  • Silindirik Mastarlar

    Bu mastarlar ile silindirik i deliklerin lme ve kontrol ilerinde faydalanlr. Bu mastarlar da

    elik ve dkme eliklerden yaplm, sertletirilmi ve hassas lye talanmtr. eitli ap

    ve boylarda yaplr. Silindirik mastarlarla atlyelerde, 90 gnyelerin, pleyt zerinde diklik

    kontrol de yaplr.

    Vida Kalem Mastarlar

    Bu mastarlar tornada vida kalemlerinin bilenmeleri, kalem ayarlamalar iin kullanlr.

    Makine paralarnn fatura birleme yerlerinde yaplmas istenen i bkey ya da d bkey

    kavislerin ( profillerin ) kontrolnde kullanlr.

    Konik Mastarlar

    Motorculukta ve makinecilikte kullanlan bu mastarlar, silindirik ve lama biimlidirler.

    Mastar, zerindeki llerden yararlanlarak istenilen lye gre kontrol yaplr.

  • SINIR MASTARLARI

    Paralarn istenilen snr lleri ierisinde yaplp yaplmadklarn kontrol etmek zere

    yaplan mastarlara SINIR MASTARLARI denir.

    Snr Mastarlarnn eitleri

    1. atal Mastarlar

    2. Tampon Mastarlar

    3. D Vida Mastarlar

    4. Vida Mastarlar

    atal Mastarlar

    Silindirik paralarn d aplarnn l toleranslarnn kontrolnde kullanlr. Bir atal mastar,

    iki taraf ay biiminde dkme elikten yaplm, her iki tarafndaki ene azlar ok hassas ve

    l tamlnda ilenmitir. eneler sertletirilmitir. atal mastarlarn orta ksmna esas

    ls yazlr. Byk taraf ( + ) geer, kk taraf ( - ) gemez taraftr.

    Tampon Mastarlar

    Delik aplarnn l toleranslarnn kontrolnde kullanlr. Bu mastarlarn iki tarafnda

    bulunan silindirik ksmlarn bir taraf llen delie geer ( kk taraf ), bir taraf da

    gemez ( byk taraf ) ekildedir. Tampon mastarla llen delie, mastarn bir taraf geiyor,

    dier taraf gemiyorsa delik mastar lsne uygundur. Tampon mastarlarn lleri de

    mastarn orta ksmna yazlmtr.

  • D Vida Mastarlar

    D vidalarn uygunluunun kontrolnde kullanlrlar. Mastarlar sertletirilip talanmtr.

    Mastarn zerinde vida deeri, adm ve tolerans belirtilir. Mastar alan vidaya uyarsa para

    uygundur. Gemezse hatal olmutur.

    VDA MASTARLARI

    D vidalarn uygunluunun kontrolnde kullanlrlar. Tampon mastarlar gibi iki uludur. Bir

    ucu delik apn, dier ucu da alan viday kontrol etmek iin kullanlr.

  • Johansson Mastarlar ( Blok Mastarlar )

    eitli llerde ve eitli tamlk derecelerinde yaplm dikdrtgen prizma biiminde

    sertletirilmi ve yzeyleri hassas ilenmi elik paralardan meydana gelmi takmlara

    JOHANSSON MASTARLARI ya da BLOK MASTARLAR denir.

    Hassasiyeti

    Mastarlarn karlkl iki yzleri yksek tamlkta ilenmi, nce ileme ile leblenmi , yzeyler

    birbirine tam paralellikte ve dzgnlktedir. Mastarlarn bir yznde mastar ls mm.

    cinsinden ve mastar eidini gsteren harfler bulunur.

    Blok mastarlar, kullanma yeri ve zelliklerine gre aadaki faydalar salar.

    1) Her set ierisindeki blok mastarlarnn kendi bana bir l taml vardr ve arzu

    edilen boyutlarda l hassasiyeti salanabilir.

    2) Birden fazla blok mastarlar bir araya getirilerek istenilen uzunluk, ksa zamanda ve

    kolayca salanabilir.

    3) Yzeylerin dzgnl, paralellii ve l tamlndan yaralanlarak arzu edilen

    toleranslar kolayca salanabilir.

    4) Bir araya getirilen blok mastarlarnn dme, arpma veya benzeri darbeli almalar

    olmad srece zellii bozulmaz. Bu nedenle, endstrideki kullanma alan her geen gn

    artmaktadr.

  • Blok Mastarlar

    Mastarlarn karlkl iki yzeyi ok dzgn olmas nedeniyle istenilen toplam bir ly

    meydana getirmek iin birbirine birletirildiklerinde yzeyler arasna hava girmediinden

    mastarlar birbirine yaklak 40 Kg./cm2

    lik bir basnla yapabilmektedir. Blok mastarlar

    kullanma yeri ve zellikleri bakmndan deiik biimde yaplr. Bunlar, dikdrtgen kesitli

    blok mastarlar, kare kesitli blok mastarlar ve kare kesitli ortas delik blok mastarlar.

    BLOK MASTARLARIN KULLANIM AMACINA GRE ETLER

    a. AA GRUBU BLOK MASTARLAR : En hassas olanlardr. lme laboratuarnda

    kullanlr.

    b. A GRUBU BLOK MASTARLAR : kinci derecede hassas olanlardr. l aletlerinin

    kontrolnde kullanlr.

    c. B GRUBU BLOK MASTARLAR : nc derecede hassas olanlardr. Alet yapmnda

    kullanlr.

    d. C GRUBU BLOK MASTARLAR : Drdnc derecede hassas olanlardr. Atlyelerde

    kontrol ve dorulama ilemlerinde kullanlr. Kullanlan blok mastarlarn zaman iinde

    hassasiyetlerinde azalma olur. Bu nedenle hassasiyeti azalan mastarlar bir alt gruba

    alnmaldr. rnein; AA grubu mastarlar A grubuna, A grubu mastarlar B grubuna, B grubu

    mastarlar da C grubuna indirilerek kullanlrlar.

    Mastar zerindeki Deerlerin Anlamlar

    Mastarlarn zerindeki yaz ve deerler o mastar hakknda detayl bilgi vermektedir. Bu

    deerler mastar tantmakla balar ve tolerans araln, kullanld ksm, bir sonra ki kontrol

    zaman gibi zellikleri hakknda bilgi verir. Ayrca mastarlar tantc kartlar da bulunur. Bu

    kartlarda mastarlarn zelliklerini aklamaktadr.

    LA Geer Erkek Vida Mastar LP atal mastar (Kanal iin)

    LB Geer Dii Vida mastar LQ atal Mastar

    LC Gemez Erkek Vida Mastar LS Derinlik Kontrol Mastar

    LD Di boyu kontrol mastar LT Kontrol Mastar

    LE Gemez dii vida mastar LU Di Ayar mastar

    LF Konum kontrol mastar LV Kanal Kontrol mastar

    LG Tampon mastar LW Kontrol Mastar

  • LH Konik di kontrol mastar LX Aparat

    LK ap kontrol mastar LY Ayar Mastar

    LO Konum kontrol mastar LZ Kalibre mastar

    Blok Mastarlarnn Malzemeleri Ve Yapm

    Blok mastarlar genellikle karbonlu ve krom alaml anmaya kar dayankl sertleebilen

    eliklerde yaplmtr.

    Blok mastarlarnn yaplaca malzemeler aadaki zellikleri tamaldr.

    1- yi sertleebilmelidir.

    2- Sertleme sresince ekil deitirmemelidir.

    3- Anmaya kar dayankl olmaldr.

    4- Yzde uzama miktar ok az olmaktadr.

    5- Malzeme maliyeti dk ve ileme kolayl olmaldr.

    elik malzemeden yaplan blok mastarlarnn yzey kalitesini arttrmak iin ierisindeki katk

    madde yzdesinin bilinmesi ve zel sl ilemlere tutulmas gerekmektedir. Blok mastarlar

    sadece karbonlu ve krom alaml eliklerden yaplmazlar. Anmaya kar direnci arttrmak

    iin nikel alaml eliklerden, paslanmaz eliklerden ve sert metalden yaplrlar. Nikel

    alaml eliklerden yaplan blok mastarlarnn ekil deitirme zellii az ve yzey

    dzgnl daha fazladr. Sert metalden yaplan blok mastarlar ise iki gruba ayrlr.

    1- Tungsten- karbit blok mastarlar

    2- Krom- karbit blok mastarlar

    Ancak sert metalden yaplan blok mastarlarnn maliyeti olduka yksektir. Kullanma yeri ve

    zelliklerine gre baz mastarlar kuvars, bakr ve alminyumdan da yaplmaktadr. Ancak, bu

    tip mastarlar scaklk deiiminden abuk etkilenirler ve zelliklerini kaybederler.

    retimi yaplan blok mastarlar aadaki zellikleri tamaldr:

    1- retilen blok mastarlarnn yzeyi dzgn olmaldr.

    2- Karlkl yzeyler birbirine paralel olmaldr.

    3- lme yzeyleri arasndaki l taml, arzu edilen toleransta olmaldr.

    4- Seti oluturan blok mastarlarnn bireysel lme aral tam olmaldr.

    5- Her blok mastarnn anmaya ve korozyona kar direnci yksek olmaldr.

  • Lepleme ilemi tamamlanan blok mastarlar, yzbinde birka mm hassasiyetli blok

    mastarlaryla kontrol edilir. Ayrca, bu mastarlarn dzlemsellik ve paralellik taml da optik

    camlarla kontrol edilir.

    YZEY KONTROL

    Optik Yntem le Yzey Kontrol

    Paralel Yzl Camlar

    Dzlem yzey kontrol aletlerindendir. Yksek tamlktaki l ve kontrol aletlerinin, lme

    yzeyleri ile, hassas talanm ve leblenmi makine paralarnn dzlem yzeylerinin kontrolnde

    kullanlr. Bu camlarn zellii, karlkl iki yzleri hassas ve paralel ilenmi olmalarndadr.

    Optik camlarda yzeylerin dzgnl 0,0001 mm. ile 0,0002 mm. hassaslktadr. Camlarn genel

    lleri, 30 mm. apnda 12 mm. kalnlndadr.

    Yzey Kontrolnn Yaplmas

    Burada prensip, kontrol yaplacak para yzeyinin temizlendikten sonra, optik camn yzey

    zerine konmas ile, cam ile yzey arasnda kalan hava boluunun farkl kalnlklardan dolay

    meydana getirdii k biimine gre yzey dzgnlnn tayin edilmesidir. Kontrol yaplan

    yzey, istenilen dzlkte ise, camdan grnen erit izgileri eit aralkl ve paralel dorultuludur.

  • Camda grnen izgiler geliigzel ve paralel deilse, o zaman yzey zerinde girinti ve kntlar

    var demektir.

    TEKNOSKOPLAR (GZLE KONTROL CHAZLARI)

    retim esnasnda ve sonrasnda btn paralar hassas lme cihazlaryla llr veya kontrol

    edilir. Ancak lme ve kontrol ilemleri parann bir veya iki noktasndan yaplr. Parann lm

    yaplan noktalarn dndaki noktalarda vuruntu ve darbe izleri olabilir. lme noktalar bu

    yzeylere denk gelmediyse para dzg llr ama gerekte bozuk yzeyleri olabilir. Bu gibi

    olumsuzluklarn kontrol iin teknoskop denilen kontrol aleti kullanlr. Teknoskop alma

    mant olarak parann kontrol edilecek yzeyinin bytlmesi esasna dayanr. Para yzeyi beli

    oranlarda bytlr ve ortaya kan grntye baklarak parann kullanlp kullanlamayacana

    karar verilir.

  • Yzey Przllnn Tanm :

    Tala kaldrma ileminin amac, paralara sadece bir ekil vermek deil, bunlar geometrik, boyut ve

    yzey bakmndan para resminde gsterilen belirli bir doruluk derecesine gre imal etmektir. Buna

    ilem kalitesi denilmektedir. Parann geometrik, boyut ve yzey doruluunu kapsayan ileme

    kalitesi gnmzde tala kaldrma ileminin en nemli zelliidir. Boyut kalitesi, parann gerek

    boyutlar arasnda msaade edilen sapmalardr. Bu sapmalar boyut toleranslar ile ifade edilirler.

    Boyut toleranslar imalat kalitesine ve boyutun byklne gre tayin edilir. Geometrik kalite,

    msaade edilen ekil ve konum sapmalarn kapsamaktadr. Bunlar, ideal silindirik ekle gre

    sapmalar, ideal yzeye gre sapmalar ve eksenel sapmalar olmak zere gruba ayrlr.

    Tala kaldrma ilemi ile ilenen yzeylerde dalga ve przllk olmak zere iki trl yzey sapmas

    meydana gelir. Dalga geometrik sapmalar grubuna dahildir; dolaysyla yzey kalitesini esasen yzey

    przll tayin eder. Standartlara gre yzey przllnn deerlendirilmesi belirli kriterlerle

    yaplr.

    TS 5882de teknik yzeylerdeki ekil sapmalarn snflandrlmas iin alt kategori nerilmektedir.

    Bunlardan ekil sapmas, malzemenin kristal ve kafes yaps ile ilgilidir. ekil sapmalar genellikle i

    parasnn ilendii takm tezgahnn kzaklarndaki dzgnszlkten ve i parasnn hatal balanmas

    ile kesici takmdaki form hatasndan ve takm tezgahndaki titreimlerden kaynaklanr. Yzey

    przll ise tala kaldrlan takmn geometrisine ve ilerleme miktarna baldr. Yzey przll

    kavram ierisinde deerlendirilebilecek ekil bozukluu talan oluum biimi ile ilgilidir. Talan

    srekli veya srekli teekklne gre farkl yzey oluacaktr. Tala kaldrmann tornalama, frezeleme,

    matkapla delme, brolama, raybalama, talama veya honlama ile yaplmasnda farkl yzey ekilleri

    elde edilir.

  • Kesme Parametrelerinin Yzey Przllne Etkileri

    leme kalitesini etkileyen faktrler drt grupta incelenir.

    Takm tezgahna ait sapmalar; tezgahn kinematik mekanizmasndaki mevcut olan hatalarn

    etkisinden, ana mil ile kzak yzeylerinin paralel olmamasndan, tezgahn tm mekanizmalar ve

    yataklama sistemlerindeki mevcut olan sapmalar ve boluklarn etkisinden, gvde ve ana milin

    yeterince rijit olmamasndan dolay oluur.

    Balama sistemine ait hatalar; ana elemanlarn imalat hatalarndan, tertibatn yeteri kadar rijit

    olmamasndan, ana elemanlarda oluan anmalardan kaynaklanr.

    Takm sistemine ait hatalar; takmn konum bakmndan hatal bir ekilde tutturulmasndan, kesme

    kuvvetlerinin etkisi altnda ekil deitirilmelerin olumas ve takmn anmasndan kaynaklanr.

    Ortamn etkisi altnda meydana gelen hatalar; scakln oluturduu ekil deitirmeleri ve dier

    tezgahlardan gelen titreimlerden kaynaklanr.

    Yzey przllne etki eden faktrler;

    lerleme, kesme hz, tala derinlii

    Kesici takm geometrisi Dier faktrler;

    Kesici u zerine talan yapmas

    Takm ve i parasnn elastik deformasyonu

    Takm ve i paras arasndaki titreim

    Kesme kenarnn przll, birinci ve ikinci kesici kenarda oluan izler ve anma

    parasnn tala kaldrlan yzeyinde 100 mluk derinlikteki fiziksel ve kimyasal zellikler.

    Talan plastik ak.

  • lerleme ve Ke Radysnn Yzey Przllne Etkisi Teorik maksimum yzey przll

    deeri (Rt) daha yksek kesme hzlar ve daha pozitif bir kesme geometrisi kullanlarak arttrlabilir.

    ekil 1.12'de teorik yzey przll (Rt) deerinin ilerleme (f) ve ke radysne bal (r

    Yzey karakteristiklerinin lm iin nce yzey yaps ve yzey przll

    terimiyle ne kastedilmek istendiini anlamak gereklidir.

    Yzeyin Yaps :

    Yzey yaps u terimlerle daha iyi tanmlanr.

    Przllk:

    leyici bir takmn, yzeyin bir ucundan dier ucuna gitmesiyle oluan pek ok izikli,

    dzensiz ksa dalga boyu uzunluklardr.

    Yzeydeki izik izlerini normal ynde lme ile apraz ynde (al kesik izgi) lme

    arasnda dalga boyu uzunluu asndan fark vardr.

  • Dalgalanma :

    Yzey przll dzensiz dalga boyu uzunluklar olarak dalmsa, yzey ar yklenmi

    demektir. Bu tr bir oluum dalgalanma olarak adlandrlr. Dalgalanma, yzeyin talanmas

    esnasnda, talama tann eksik ksmlarndan, ilemeyi yapan takmn balant katerinin

    titreiminden ve sl ilemlerden meydana gelebilir.

    Genel Form Hatalar -

  • Yzeyin yapsnda, kzak anmalarndan, tornalama ileminde ileyici takmn merkezinin

    aada veya yukarda olmasndan, i paras ilenirken i parasnn eilip bklmesinden

    form hatalar meydana gelebilir. Yzey przll lme cihazlar yzeyin profilini grafik

    olarak izerler. Yzeyin uzun dalga boylarnda olmas, yzey przll lme parametre

    deerini etkiler. Bu nedenle ok uzun dalga boylarnn etkisi nlenmelidir.

    Yzey Przllnn Deerlendirilmesinde Kullanlan Parametreler

    Bu ama iin kullanlan parametreler aada olduu gibi gsterilir ve adlandrlrlar :

    Ra: Aritmetik ortalama sapma

    Rz (JIS): 5 tane en yksek 5 tane en alak noktann ortalamas

    Rt:Tm lm uzunluu iin maksimum ykseklik ile maksimum derinliin toplam

    Rq:Aritmetik ortalalama sapmalarn karakk anlamnda bir parametredir.

    Standartlarda aklanan parametrelerden en nemli saylan 2 tanesi tanmlanmtr.

    (Ra) aritmetik anlamda sapma

    Bu ifade BSJ standardnda merkez ekseni ortalama ykseklii olarak tarif edilmitir.

    Yzey przll len cihazlardan direkt olarak okunabilir. Bir yzeyin Ra deeri grafik

    olarak okunabilir. Bir yzeyin Ra deeri grafik olarak u yollar takip edilerek belirtilebilinir.

  • 1. nce yzeyin en alt (dip) tarafna deecek ekilde dz bir (x-x) ekseni ekilir.

    2. Tam sayda dalga boyu uzunluuna sahip olacak ekilde bir (L) uzunluu

    seilir.

    3. Planimetri kullanlarak eri altndaki izili (A) alan bulunur. Daha sonra Hm=A/L

    hesaplanr. Ve (C-C) ekseni izilir.

    4. (Hm) yksekliindeki eksen izildikten sonra eksen zerinde (P1+ P2+P3+........vs) ve

    eksen altnda (Q1+ Q2+ Q3+..............vs) ki alanlarn toplam (L) uzunluuna blnp

    (1000/Vq) ile arplrsa

  • Burada;

    P ve Q alanlar (mm2),

    L uzunluu (mm) olarak alnr.

    Vq: Dey byltme deeridir.

    Yatay byltme: P, Q alanlarnda ve (L) uzunluklarnda gzlenir. Fakat yatay byltme ak

    olarak denklem iinde grlmez. (Ra) deeri hala en ok kullanlan bir parametredir.

    Ortalama prz ykseklii Rz (JIS e gre)

    Bu parametrenin bulunuunun gsterimi (Ra) nn gsteriminden daha kolaydr. nce profile,

    bir paralel eksen izilir. Bu profilden srayla 5 en dip nokta uzaklklar llr. Ortalama

    deer;