This article was downloaded by: [University of North Carolina]On: 10 November 2014, At: 17:53Publisher: RoutledgeInforma Ltd Registered in England and Wales Registered Number: 1072954 Registered office: Mortimer House,37-41 Mortimer Street, London W1T 3JH, UK

Politikon: South African Journal of Political StudiesPublication details, including instructions for authors and subscription information:http://www.tandfonline.com/loi/cpsa20

Enkele implikasies van die Erika Theron‐verslag vir dietoekomstige staatkundige ontwikkeling van Suid‐AfrikaGs Cloete aa Departement Staatsleer , Universiteit van Stellenbosch ,Published online: 24 Feb 2007.

To cite this article: Gs Cloete (1977) Enkele implikasies van die Erika Theron‐verslag vir die toekomstigestaatkundige ontwikkeling van Suid‐Afrika, Politikon: South African Journal of Political Studies, 4:2, 137-165, DOI:10.1080/02589347708704719

To link to this article: http://dx.doi.org/10.1080/02589347708704719

PLEASE SCROLL DOWN FOR ARTICLE

Taylor & Francis makes every effort to ensure the accuracy of all the information (the “Content”) containedin the publications on our platform. However, Taylor & Francis, our agents, and our licensors make norepresentations or warranties whatsoever as to the accuracy, completeness, or suitability for any purpose of theContent. Any opinions and views expressed in this publication are the opinions and views of the authors, andare not the views of or endorsed by Taylor & Francis. The accuracy of the Content should not be relied upon andshould be independently verified with primary sources of information. Taylor and Francis shall not be liable forany losses, actions, claims, proceedings, demands, costs, expenses, damages, and other liabilities whatsoeveror howsoever caused arising directly or indirectly in connection with, in relation to or arising out of the use ofthe Content.

This article may be used for research, teaching, and private study purposes. Any substantial or systematicreproduction, redistribution, reselling, loan, sub-licensing, systematic supply, or distribution in anyform to anyone is expressly forbidden. Terms & Conditions of access and use can be found at http://www.tandfonline.com/page/terms-and-conditions

Enkele implikasies van die Erika Theron-verslag vir die toekomstige staatkundigeontwikkeling van Suid-Afrika

GS CLOETEDepartement Staatsleer, Universiteit van Stellenbosch

ABSTRACT:

The purpose of this article is to evaluate some politically relevant findings,recommendations and assumptions (underlying the recommendations) of theTheron Commission of inquiry into matters relating to the coloured populationgroup. The report of this commission has a direct bearing on all futurepolitical developments in South Africa.

Firstly, the orientations of the majority and minority members of thecommission towards the issue of institutionalised vs optional separation ofindividuals and groups in society, are analysed. These orientations manifestedthemselves in several majority and minority recommendations pertaining to theprovision of separate facilities and group areas for Coloureds, as well as thesystem of race classification. The majority favoured the abolition of separatefacilities for Coloureds, the institution of common business and industrial areasand a slackening of the rigid race classification system, emphasising thereby theimportance of the liberty of the individual. The minority group favoured thedirect opposite view, emphasising the vested interests of the White group in theSouth African society by advocating more institutionalised separation betweenethnic groups. Several shortcomings in the report regarding the aspectsmentioned above, are also pointed out.

Secondly, the findings and recommendations of the commission regardingthe viability of the C.R. C. as an ethnic or communal authority, are analysed. Asa result of constitutional defects, jurisdictional overlapping with other authoritiesand massive opposition by the Coloured population, the C.R. C. is found notviable. On this basis, the potential importance and operationalisation of theconcepts of "communal authorities" formulated in the "federal" frameworksproposed by the United Party, the N.R.P. and Sprocas as well as that ofthe Turnhalle Conference, are questioned. The following hypothesis, substan-tiated by the findings of the Theron Commission, is put forward: One centralizedcollective political structure with federal characteristics seems to be the onlyrealistic way of effectively accommodating the diverse political interests ofespecially Whites, Indians and Coloureds in South Africa.

In the third place, the commission's constitutional recommendations areanalysed. They consist of requests for a new system of government (not modelled

Politikon Vol 4 No. 2 Dec. 1977 Des. 137

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

on the Westminister type) in South Africa; direct representation of Coloureds inpolitical decision-making bodies; and a committee of experts to formulateparticulars of the proposed schemes. The brevity of these recommendations iscriticised and seen as insufficient to operationalise the objectives of the Com-mission.

Fourthly, the government's reaction to the Theron report is analysed and itis concluded that the government apparently accepted the minority group'sconstitutional recommendations, although the cabinet committee's report onadaptions to the present Westminster system of government constitutes animplied attempt by the government to implement some of the constitutionalfindings and recommendations of the commission, but several problems in thisregard still exist.

Die verslag van die Kommissie van ondersoek na aangeleenthede rakendedie Kleurlingbevolkingsgroep (die Theron-verslag, 1976), is op 18 Junie 1976 indie Volksraad ter tafel gelê. Die kommssie is op 23 Maart 1973 deur die Staats-president aangestel onder voorsitterskap van dr. Erika Theron, afgetredeprofessor in Maatskaplike Werk aan die Universiteit van Stellenbosch. Dieopdrag van die kommissie was drieledig, nl.

(i) 'n evaluering van die vordering van die Kleurlingbevolkingsgroep sedert1960 op alle samelewingsterreine waaronder ook die staatkundige terrein;

(ii) die identifisering van knelpunte op die verskillende terreine; en

(iii) aanbevelings oor die wyses waarop die ontwikkeling van die Kleurling-bevolkingsgroep op die verskillende terreine bevorder kan word.

Die werksaamhede van die kommissie het drie jaar en drie maande inbeslag geneem waartydens 'n omvattende ondersoek ingestel is na die posisiewat die Kleurlingbevolkingsgroep in die Suid-Afrikaanse samelewing beklee. Dietertafellegging van die kommissieverslag, met sy 178 aanbevelings waarvan 125eenparig was, het geskied teen die agtergrond van 'n gees van politiekeafwagting en onsekerheid oor enersyds geskiedkundige samesprekinge tussen dieEerste Minister en dr. Henry Kissinger, die voormalige Amerikaanse Ministervan Buitelandse Sake wat gedurende die daaropvolgende paar dae sou plaas-vind, en andersyds oor 'n onrusbarende vlaag van binnelandse onrus onderstedelike Swart- en Bruinmense waartydens verskeie persone gedood en beseer is.Hierdie faktore het tot 'n groot mate die fokus van die openbare mening van dieverslag af weggeneem. Die gevolg hiervan, asook van die feit dat die verslag 'nlywige 567 bladsye beslaan en R34.95 per eksemplaar kos, was dat die vernaamsteonderliggende assumpsies en implikasies van die bevindinge en aanbevelingsvan die kommissie tot dusver nog nie deeglik genoeg in openbare debatvoering

138

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

ontleed en geevalueer is nie (vgl. Du Toit, 1977:2; Joubert, 1977:16 enWollheim, 1977).

Hierdie artikel sal poog om die leemte in di€ verband gedeeltelik aan tevul, en sal fokus op wat volgens die opinie van die skiywer die vernaamste onder-liggende aannames was waarvan die kommissie uitgegaan het m.b.t. enkelestaatkundig-relevante aanbevelings, asook die vernaamste implikasies van diebevindings en aanbevelings van die kommissie vir toekomstige staatkundigeontwikkelinge in Suid-Afrika. Die volgende aspekte rakende die Theronverslagsal behandel word:

(1) Die skeiding van individue en groepe in die samelewing deur die owerheid,met spesifieke verwysing na afsonderlike geriewe, groepsgebiede en dieklassifikasie van persone kragtens die Bevolkingsregistrasiewet;

(2) die lewensvatbaarheid van etniese of gemeenskapsgeorienteerde owerhede;

(3) aanbevelings m.b.t. die staatkundige posisie van die Kleurlingbevolkings-groep;en

(4) regeringsreaksie op die verslag.

1. VRYWILLIGE EN VERPLIGTE SKEIDING TUSSEN INDIVI-DUE EN GROEPE IN DIE SAMELEWING

Die oorgrote meerderheid aanbevelings in die Theron-verslag weerspieel'n duidelike patroon van denke oor die verhouding tussen die owerheid van diestaat en die onderdane in die samelewing. Die refrein dat die regulering van dieinteraksie tussen individue wat aan verskillende bevolkingsgroepe behoort, nieby die owerheid behoort te berus' nie maar wel by die private instansies watdaarby betrokke is, loop soos 'n goue draad deur die hele verslag. Dit is duidelikdat die meerderheid van die kommissie van mening was dat die beginsel vanopsionele of vrywillige skeiding tussen persone en groepe in die samelewing diebelangrikste maatstaf vir die organisasie van die Suid-Afrikaanse samelewingbehoort te wees. Die aanbeveling dat belangegroepe bv.

"...sonder amptelike voorskrifte en voorwaardes daaroor moet kan besluit, of hulle Blankes en Kleurlinge as lede sal toelaat of nie..."

(aanbeveling 9)illustreer hierdie houding baie goed.

Dieselfde onderliggende aannames le waarskynlik die volgende eenparigeen meerderheidsaanbevelings ten grondslag: die registrasie van gemengdeBlanke en Kleurlingvakbonde (aanbeveling 40); die opheffing van statuterewerkreservering (aanbeveling 38); die bevoegdheid van Kleurlingboere om oralgrond te besit of te okkupeer en by landboukodperasies wat hulle as lede salaanvaar, aan te sluit (lsg. eenparig. Vgl. aanbeveling 65 en 66); die keuring en

139

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

toelating van Kleurlingskoliere en -studente deur enige privaatskool, kollege enuniversiteit wat bereid is om hul toe te laat (aanbeveling 73, 80 en 94); dat diereg tot toegang van vermaaklikheidsgangers tot teaters deur die eienaars ofbestuurders van hierdie instellings self uitgeoefen behoort te word (eenparig,aanbeveling 161); dat gemengde sportbeoefening aan klubs en verenigingsoorgelaat word om oor te besluit, en dat merietespanne in beginsel aanvaarword (aanbeveling 171). Die waarde van hierdie benadering van die kommissie isdaarin gelee dat daar by implikasie 'n negatiewe oordeel uitgespreek word oordie voorskrywende rol van die staat op al bogenoemde samelewingsterreine,en aan die individu 'n groter mate van persoonlike keusevryheid oorgelaat wordm.b.t. 'n wye reeks van aangeleenthede. Al die minderheidsaanbevelings hetgesentreer rondom die gedagte dat die verpligte skeiding tussen groepe strengerdeur die regering toegepas behoort te word. M.a.w. dat die huidige regerings-beleid waardeur die gevestigde belange van die Blanke bevolkingsgroep beskermword, uitgebou behoort te word. Hierdie standpunt het egter nie baie steun inkommissiegeledere gekry nie, en word trouens ook nie gerugsteun deur die bynadeurgaans eenparige feitebevindings van die kommissie soos die geval wel by diemeerderheidsaanbevelings is nie.

Met die aanvaarding van bogenoemde uitgangspunt van 'n toestand vanvrywillige in plaas van verpligte skeiding tussen individue en groepe in diesamelewing, het die meerderheidsgroep binne die kommissie ook die pluraliteitvan die Suid-Afrikaanse bevolkingsamestelling in gedagte gehou, en veral diefeit dat die groepbasis van die samelewing baie sterk in die praktyk beklemtoonword. So word in die verslag opgemerk dat

"...die vemaamste bevolkingsdele (Wit, Bruin en Swart — elk met sybesondere etniese komponente) oor geslagte heen onderskeibare segmentevan die samelewing gebly [het] op grondslag van 'n modus vivendi vanskeiding in een of ander vorm — ten spyte van 'n wisselende mate vanverstrengeling en oorvleueling op sosiale, kulturele, godsdienstige, biolo-giese, geografiese, ekonomiese en staatkundige gebiede."(Theron-verslagpar. 21.2)

Waarskynlik is daar om hierdie rede by veral twee geleenthede deur diekominissie duidelik afgewyk van bogenoemde redelik konsekwente standpuntvan vrywillige skeiding, in 'n poging om 'n balans te probeer vind tussen diepersoonlike vryhede van die individu en die mate van regulering van dieinteraksie tussen individue en groepe van owerheidswee af wat nodig is om diebestaande samelewingstruktuur in stand te hou. Dit is die enigste moontlikeverklaring vir die standpunt van die kommissie t.o.v.

(1) die voorsiening van afsonderlike geriewe en gebiede vir die verskillendebevolkingsgroepe in die samelewing, en

(2) die klassifikasie van individue as behorende tot een van hierdie bevolkings-groepe.

140

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

1.1 Die voorsiening van afaonderlike geriewe en groepagebiede

Die kommissie kom tot die gevolgtrekking dat . . ."...die bestaande woon- en lewenspatroon waarvolgens bepaalde bevol-kingsgroepe binne hul toegewese groepsgebiede in woonbuurte gevestigword, eiendomsreg verkry en van gemeenskapsgeriewe en -dienste voorsienword, ... 'n wesentlike deel vorm van die basiese ordeningspatroon van diesamelewing as geheel en derhalwe nie in sy wesenlike struktuur, veral opdie woonbuurtvlak versteur kan word nie."(Theron-verslag, aanbeveling 5)Nieteenstaande hierdie aanvaarding van 'n heterogeen-georganiseerde

samelewingstruktuur word daar dan tog deur die kommissie (met slegs drieteenstemme en drie lede buite stemming), aanbeveel dat sekere sake- ennywerheidsgebiede wel vir okkupasie deur meer as een bevolkingsgroep oopgestelword (aanbeveling 5), en dat bestaande afsonderlike geriewe vir die Blanke enKleurlingbevolkingsgroepe "op selektiewe grondslag verminder word" (vier teen-stemme en een lid buite stemming, aanbeveling 6). Dit bevestig die denkpatroonby die meerderheid kommissielede wat tot dusver beskryf is. Die afwykingwaarvan daar sprake is, is daarin gelee dat die kommissie afsonderlike woon-gebiede vir die Blanke- en Kleurlinggroepe aanvaar, sowel as die moontlikheiddat enkele afsonderlike geriewe moontlik nie "selektief' verwyder kan word nie.Dit is duidelik dat afsonderlike geriewe (soos bv. skole) in die Suid-Afrikaansesituasie wenslik is waar kulturele en taalverskille tussen bevolkingsgroepe 'nbelangrike rol speel. Afsonderlike skoolgeriewe kom in so 'n geval as gevolg vanpraktiese oorwegings totstand, en in beginsel kan daar dus geen fout hiermeegevind word nie. Aangesien die kommissie egter bevind het dat daar wesenlikgeen kultuurverskille tussen Kleurlinge en Blankes bestaan nie (aanbeveling153), kon die enigste motivering vir die spesifieke formulering van hierdieaanbeveling daarin gelee" wees dat dit meer geredelik deur die owerheid aanvaarsou word in hierdie versigtige terminologie as 'n aanbeveling dat alle afsonder-like geriewe verwyder behoort te word. Die instandhouding van die bestaandesamelewingstruktuur speel dus 'n groot rol hier.

Die goedkeuring van die beginsel van afsonderlike woonbuurte vir dieBlanke en Kleurlingbevolkingsgroepe kan waarskynlik op grond van dieselfdeoorweginge as hierbo by afsonderlike geriewe, verklaar word. Die bevinding enuitgangspunt van die kommissie dat die algemene patroon van afsonderlikegemeenskappe in Suid-Afrika nie op woonbuurtvlak versteur behoort te wordnie, is egter gebaseer op 'n veralgemening van die de facto situasie. Daarbestaan nogsteeds gemeenskappe in Suid-Afrika waar Blankes en Kleurlingeni£ afsonderlik gevestig is in verskillende woonbuurte nie, maar

"...waar gevestigde Kleurlinggemeenskappe van redelike omvang 'n orga-niese eenheid met die groter (Blanke) plaaslike gemeenskap vorm ..."(bv. Kaapstad, Paarl, Somerset-Wes, Heidelberg, ens.)(aanbeveling 114)

In hierdie enkele gevalle bestaan die samelewingstruktuur nie uit afsonderlike

141

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

vestigingspatrone van die verskillende groepe nie maar uit gemeenskaplikevestigingspatrone waarby beide die Kleurling- en die Blanke groepe betrokke is.Die Kommissie se aanbeveling dat hierdie reedsgevestigde Kleurlinggemeen-skappe met so min ontwrigting, ohgerief, verlies en ontevredenheid as moontlik,hervestig behoort te word (aanbeveling 114), kom neer op 'n versteuring van diebasiese ordeningspatroon van daardie betrokke gesamentlike Blanke en Kleur-linggemeenskap. Dit stem nie ooreen met die veralgemeende beginselstandpuntvan die Kommissie wat hierbo weergegee is, waarin gese word dat die bestaande -samelewingstruktuur veral op woonbuurtvlak nie versteur behoort te word nie.Dit wil voorkom asof bogenoemde beginselstandpunt waarop die meerderheidvan die kommissie hul gestel het, te veel veralgemeen en nie voldoende rekeninghou met bestaande uitsonderingsgevalle nie. Die minderheidstandpunt vanmnr. W.G. Kingwell, nl. dat "sekere woongebiede ook moontlik as 'onbeheerde'gebiede afgebaken moet kan word", (p.526 van die Theron-verslag, asookMalherbe, 1974), soos die geval by sekere sake- en nywerheidspersele is, salhierdie probleem oplos. Die enkele ander minderheidstandpunte binne diekommissie kom weer soos tevore neer op versoeke om groter skeiding tussen dieKleurling- en Blanke groepe ooreenkomstig die regeringsbeleid van afsonderlikeontwikkeling. Die eenparige feitelike bevindings van die kommissie word hierook soos vroee*r gemeld buite rekening gelaat.

Die bydrae van die Theronkommissie op die terrein van die skeiding tussenbevolkingsgroepe en individue is dus samevattend daarin gelee dat daar in dieverslag 'n baie hoe premie geplaas word op die vrywillige optrede van individue,maar dat die groepsbasis van die samelewing terselfdertyd nie ontken word nie.Inteendeel word beklemtoon dat die Suid-Afrikaanse samelewing uit 'n ver-skeidenheid van groepe bestaan, en het die kommissie gepoog om daaraanerkenning te verleen deur bv. die bestaan en uitbreiding van afsonderlikegroepsgebiede vir bewoning deur Blankes en Kleurlinge aan te beveel. Diekommissie sou egter in hierdie verband een stap verder kon gegaan het, en sekerewoongebiede ook as onbeheerde gebiede verklaar het. Dit is verder nie duidelikwatter afsonderlike geriewe (indien enige) die kommissie vir Blankes en Kleur-linge behoue wou he nie.

1.2 Die klassifikasie van persone kragtens die Bevolkingsregistrasiewet

Die kommissie spreek horn nerens uit oor die wenslikheid al dan nie vandie Bevolkingsregistrasiewet se klassifikasie van individuele persone nie. Uit diekommissie se aanbevelings in die verband kan afgelei word dat so 'n klassifikasievan individue stilswyend goedgekeur word. Die uitgangspunt van die kommissiem.b.t. die handhawing van 'n plurale samelewingstruktuur soos dit hierbobeskryf is, vorm waarskynlik ook die onderliggende aanname waarop al dieaanbevelings m.b.t. rasseklassifikasie gebaseer is, hoewel daar tog byna een-parig aanbeveel word dat die "aanvaarding" van individue deur 'n betrokkegemeenskap, naas hul "afkoms", as maatstawwe vir klassifikasie gebruik word(aanbeveling 2, met slegs 2 Blanke teenstemme). Hierdeur is gepoog om 'n bil-

142

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

liker en meer regverdige wyse van klassifikasie te bewerkstellig, en daardeur diekeuse van die individu met betrekking tot sy sosiale omgang aan homself oor telaat. Die stilswyende erkenning van die reg van die owerheid om voorskrywendte werk He gaan by die klassifikasie van individue, kom egter neer op 'nafwyking van die oorspronklike standpuntinname van die kommissie m.b.t. dieverpligte skeiding van persone in die samelewing.

Aangesien die Bevolkingsregistrasiewet die grondslag vorm waarop 'diestaatkundige ordening van die Suid-Afrikaanse samelewing plaasvind, moetdaar in meer besonderhede na die Theron-kommissie se hantering van dievraagstuk van afbakening van persone en groepe in Suid-Afrika gekyk word.Die eerste aanbeveling van die kommissie nl. di6 m.b.t. die klassifikasie vanKleurlinge kon meer breedvoerig geformuleer gewees het, sodat bestaandeleemtes daarin ondervang kon word. Die aanbeveling wat hier ter sprake is, isdat

"die subgroepe waarin die Kleurlingbevolkingsgroep ingevolge art. 5(1)en 5(2) van die Bevolkingsregistrasiewet geklassifjseer word, (Kaapse Kleur-linge, Maleiers, Griekwas en Ander Kleurlinge) vervang word deur 'nenkele kategorie, nl. 'Kleurling' aangesien die onderverdeling inverskillende subgroepe verwarring veroorsaak en regtens geen besondereimplikasie het nie..."(aanbeveling 1)

Hierdie aanbeveling lewer verskeie probleme op, waaronder die afwesigheidvan pertinente pogings om die volgende leemtes m.b.t. bevolkingsregistrasiewat die kommissie bevind het, aan te vul:

(1) "...dat daar 'n verwarrende onduidelikheid is oor die statutere omskrywingvan die begrip Kleurling ..." (par. 2.16)

(2) "...hierdie negatiewe omskrywing (van Gekleurdes in die Bevolkingsregi-strasiewet) wat ook voorkom in verskeie ander wette wat op die omskrywingvan die Bevolkingsregistrasiewet steun, wek volgens getuienis die gevoel byKleurlinge op dat hulle bloot 'n residuele kategorie van die bevolkinguitmaak..." (par. 2.36 van die verslag).

(3) 'n derde probleem met die kommissie se aanbeveling wat 'n noue verbandmet die vorige twee probleme het, is dat dit nie in ooreenstemming is metdie feitebevinding wat daarop neerkom dat die "sogenaamde" Kleurling-groep nie oor 'n eenvormige groepsbewussyn beskik nie, aangesien hulbestaan uit 'n wyd-uiteenlopende groep mense wat d.m.v. die kunsmatigekleurgeorienteerde sambreelterm "Kleurling" aanmekaargekoppel word(par. 21.3—21.9, 29.132—29.133 van die verslag). Hierdie drie aange-leenthede, nl. die teenstrydige en negatiewe omskrywings van 'n Kleurlingen die gebruik van kunsmatige sambreelterme word vervolgens behandel.

143

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

1.2.1 Teenstrydige negatiewe en positiewe omskrywings

Daar word veral drie hoofkategoriee van omskrywings van "Gekleurde"of "Kleurling" in die Suid-Afrikaanse wetgewing aangetref. Hulle is die volgende:

1. Die Bevolkingsregistrasiewet (Wet 30 van 1950) en verwysings daarna

Hierdie wet omskryf 'n "Gekleurde" persoon ("Coloured person") asiemand wat nie 'n Blanke of 'n Bantoe is nie (art. 1(1)). Die negatiewe enresiduele aard van hierdie omskrywing is baie duidelik, en is dan ook in dieverslag uitgewys (par. 2.36). Daar word verder sewe subgroepe van die gekleurdepersone onderskei (Prokl. 123 van 1967), nl.:

(i) die Kaapse Kleurlinggroep(ii) die Maleiergroep(iii) die Griekwagroep(iv) die Sjinese groep(v) die Indiergroep(vi) die Ander Asiategroep insluitend enige persoon wat lid van 'n ras of stam

is of algemeen aanvaar word as lid van 'n ras of stam van enige land inAsie, behalwe Sjina, Indie of Pakistan (Suzman, 1960. Japan hoort logiesgesproke dus ook bier tuis).

(vii) die Ander Gekleurde groep, insluitend alle persone wat nie blank is nie,en nie in een van bg. kategoriee val nie.

Die woord "Kleurling" word glad nie aangetref in die Bevolkingsregistra-siewet nie. Soos hieronder aangedui sal word, is daar egter 'n reeks, wette(waaronder die Wet op die Verteenwoordigende Kleurlingraad) wat 'n "Kleur-ling" omskryf as *n Kaapse Kleurling, Maleier, Griekwa of Ander Gekleurdekragtens die Bevolkingsregistrasiewet. Aangesien die opdrag van die Theron-kommissie gelui het dat die "Kleurlingbevolkingsgroep" die onderwerp vanstudie sal wees, moes die kommissie horn klaarblyklik dus verlaat op hierdie'indirekte aanduiding van wie as Kleurlinge beskou word. Daar is ongelukkiggeen intrpretasie van die opdrag in die verslag opgeneem nie, maar bogenoemdeafieiding word deur verskeie aanhalings in die verslag gestaaf (par. 1.1, 2.9 —2.16 en aanbeveling 1).

Die Bevolkingsregistrasiewet se negatief-inklusiewe omskrywing van 'n Ge-kleurde persoon as iemand wat nie n Blanke persoon of 'n Bantoe is nie, vormverder die grondslag van 'n reeks soortgelyke omskrywings in verskillende wettewat almal hierna verwys. Die vernaamste hiervan is ...

(i) Die Wet op die Verbod op Politieke Inmenging (Wet 51 van 1968)

"Die Gekleurde bevolkingsgroep is die persone wat Gekleurdes is soosomskryf in die Bevolkingsregistrasiewet 1950, en wat lede is van die Kaapse

144

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

Kleurling-, Maleier- of Griekwagroep of die groep Ander Gekleurdes (art. 1).Die betekenis van "Gekleurde" verskil bier van die betekenis wat dit in dieBevolkingsregistrasiewet het.

(ii) Die Wet op Landelike Kleurlinggebiede (Wet 24 van 1965)

Artikel 1 van die Wet omskryf 'n "Kleurling" deur (a) ook te verwys nadie Kaapse Kleurling-, Maleier-, Griekwa- en Ander Gekleurde groepe van dieBevolkingsregistrasiewet, dog voeg by (b) 'n Blanke man of 'n vrou wat tot 'nander groep behoort maar onmiddellik voor die bepaalde datum wettiglik met 'nlid van die Kaapse Kleurling, Maleier-, Griekwa of Ander Gekleurde groepegetroud was, en (c) 'n maatskappy waarin al die aandele besit word deurKaapse Kleurlinge, Maleiers, Griekwas of Ander Gekleurdes. Hierdie uitbreidingvan die omskrywing van "Kleurling" kombineer die inhoud wat die Groepsge-biedewet aan 'n "Kleurling" toeken met di€ van die Bevolkingsregistrasieweten dig van die Kleurlingontwikkelingskorporasiewet, soos later sal blyk.

(iii) Die Wet op die Verteenwoordigende Kleurlingraad (Wet 49 van 1964)

'n "Kleurling" is iemand wat kragtens die Bevolkingsregistrasiewet ge-klassifiseer is as 'n lid van die Kaapse Kleurling-, Maleier- of Griekwagroep,of die groep Ander Gekleurdes (art. 30). Hierdie omskrywing is deur diekommissie aanvaar en as basis vir hul aanbervelings gebruik.

(iv) Die Wet op Opleidingsentrums vir Kleurlingkadette (Wet 46 van 1967)

Dieselfde bewoording as die Wet op die V.K.R. behalwe dat hierdie Wetslegs op "Manspersone" betrekking het.

(v) Die Wet op die Kleurlingontwikkelingskorporasie (Wet 4 van 1962)

Dieselfde bewoording as die Wet op die V.K.R "en ook 'n Kleur-lingmaatskappy". Die verwarring tussen "Gekleurde" en "Kleurling" blykduidelik uit die verskillende omskrywings wat hierbo weergegee is.

2. Omskrywings soortgelyk aan die Bevolkingsregistrasiewet

'n Tweede reeks omskrywings van "Gekleurde" of "Kleurling" personebestaan in hoofsaaklik dieselfde negatiewe bewoording as die Bevolkingsregistra-siewet, dog sonder om spesifiek daarna te verwys. Die inhoud van hierdieverskillende omskrywings verskil egter onderling en veroorsaak selfs nog groterverwarring as bogenoemde reeks omskrywings. Die vemaamste hiervan is:

(i) Die Drankwet (Wet 30 van 1928)

Artikel 175 van die Drankwet omskryf 'n Kleurling as "...iemand wat n6g

145

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

'n Blanke is, n6g 'n Asiaat, n6g 'n Bantoe", maar dit sluit in "iemand van dieras of klas gewoonlik (a) Kaapse Slammaaiers (Maleiers) genoem", en (b) sluituit "iemand van die Joodse of Siriese ras of iemand van enige ras wat dieStaatspresident by proklamasie uitsluit uit die begrip "Asiaat". Hierdie omskry-wing van Kleurling spruit uit 1928, lank voordat die Bevolkingsregistrasiewetingestel is.

(ii) Die Wet op Kleurlingnedersettings (Wet 7 van 1946)

'n "Kleurling" word bier omskryf as ...... enigeen behalwe 'n Europeaan, 'n Asiaat soos omskrywe in die Aziaten(Grond en Bezigheids) Wyzigingswet (Transvaal) 1919, (Wet 37 van 1919), of 'nBantoe soos omskryf in die Bantoe-administrasiewet (Wet 38 van 1927)". Ditslaan dus op dieselfde gedagte as die Bevolkingsregistrasiewet wat eers vier jaarlater uitgevaardig is.

(iii) Die Wet op Mynregte (Wet 20 van 1967)

Hoewel Blankes en Bantoes omskryf word deur 'n blote verwysing na dieBevolkingsregistrasiewet (Wet 30 van 1950), word 'n "Kleurling" omskryf as"iemand wat nie 'n Blanke of 'n Bantoe is nie", en nie verder verduidelik nie.Hier word "Kleurling" en "Gekleurde" dus weer eens verwar.

(iv) Die Ontugwet (Wet 23 van 1957)

Artikel 1(1) van die wet beskryf 'n "Nie-blanke persoon (Coloured person)"as "enige ander persoon as 'n Blanke ..." In Engels sal 'n "Coloured person"dus ook 'n Bantoe insluit vir die doeleindes van hierdie wet, terwyl 'n "Colouredperson" kragtens die Bevolkingsregistrasiewet 'n Bantoe uitdruklik uitsluit. Indie Wet op die Uitbreiding van Universiteite (Wet 45 van 1959) word 'n "Nie-blanke (Non-white person)" ook omskryf as 'n persoon wat nie 'n Blanke is nie,terwyl die Wet op die Verbod van Gemengde Huwelike (Wet 55 van 1949) ookonderskei tussen Blanke en Nie-blanke persone, dog geen omskrywing vanhierdie begrippe bevat nie.

(v) Die Wet op Groepsgebiede (Wet 36 van 1966)

Hierdie wet omskryf Blanke, Bantoe- en Gekleurde "groepe". Die Gekleur-de groep sluit volgens art. 12(l)(c) in ...

(i) enigiemand wat nie 'n lid van die Blanke of van die Bantoegroep is nie;asook

(ii) 'n vrou van enige afkoms wat met 'n lid van die Gekleurde groep getroudis of saamlewe; en

146

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

(iii) 'n blanke man wat met 'n vroulike lid van die Gekleurde groep getroud is,of met haar saamlewe.

By wyse van proklamasie is daar verder drie subgroepe van die Gekleurde groepgeskep vir doeleindes van di6 wet, nl. die Indiers, Maleier- en Sjinese sub-groepe (proklamasie 28 van 1961). Kaapse Kleurlinge, Griekwas en AnderGekleurdes word nie eksplisiet hier uitgesonder nie, en hulle vorm die restantvan die "Gekleurde" groep. Bestaande groepsgebiede vir Kleurlinge en Griekwasword dan ook as "Gekleurde" groepsgebiede beskou, teenstrydig met die aan-vaarde betekenisse daarvan in ander wetgewing.

3. Pogings tot 'n positiewe omskrywing van die begrip "Kleurling"

Dit wil voorkom asof daar slegs twee pogings op die Suid-AfrikaanseWetboek verskyn om 'n positiewe inhoud aan die begrip "Kleurling" toe te ken.Hulle is die volgende —

(i) Die Wet op Onderwys vir Kleurlinge in S.W.A. (Wet 63 van 1972)

'n Kleurling in S. W.A. word vir die doeleindes van hierdie wet omskryf as"...iemand wat inderdaad lid van die Kleurlingbevolkingsgroep in S.W.A. is ofgewoonlik daarvoor deurgaan". Die eerste gedeelte van hierdie omskrywing istoutologies bewoord en vorm 'n sirkelgang. Dit slaan waarskynlik egter opafkoms. Die tweede gedeelte wat op die aanvaarding van 'n persoon deur diegemeenskap dui, is duideliker. 'n Omskrywing i.t.v. afkoms en aanvaardingsoos bg. hou potensiaal in ondanks die gebreke daarvan.

(ii) Die Bantoes (Stadsgebiede) Konsolidasiewet (Wet 45 van 1925)

Hierdie wet wat 5 jaar voor die Bevolkingsregistrasiewet uitgevaardig is,bevat 'n verbasende positiewe omskrywing van 'n Kleurling, nl."...'n persoon van gemengde Blanke en Bantoe afkoms, en sluit iemand in wattot die groep Kaapse Maleiers, behoort." Griekwas en Ander Gekleurdes valegter nie onder hierdie omskrywing nie. "

Die aantal omskrywings van 'n Gekleurde/Kleurlingpersoon of -groep wathierbo genoem is, illustreer die probleme van die bestaande situasie baie goed.Hulle sluit teenstrydige, negatiewe en positiewe omskrywings in. Die Theron-kommissie het kennis geneem hiervan in sy verslag (par. 2.4—2.16) dog hetnagelaat om uitdruklik 'n aanbeveling hieromtrent te formuleer. Daar kanverder ook twyfel geopper word oor die vraag of hierdie probleem stilswyendby aanbevelings 1—3 inbegryp kan word.

1.2.2 Die gebruik van kunsmatige kleurgeorienteerde sambreelbegrippeby bevolkingsafbakening

Die bestaan van teenstrydige omskrywings van Kleurlinge en Gekleurdes

147

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

en die inhoudelike verskille van hierdie omskrywings vir die doeleindes vanverskeie wetgewing plaas 'n vraagteken agter die gebruik van oorkoepelendeterminologie om eiesoortige groepe van individue kunsmatig as een bevolkihgs-groep te beskou soos by uitstek in die Bevolkingsregistrasiewet en die Wet opGroepsgebiede aangetref word. Die vraag ontstaan of daar nie weggedoen moetword met oorkoepelende woorde soos "Kleurling" en "Asier" wat elk uit verskeiesubgroepe bestaan nie, en of hierdie subgroepe (bv. Maleiers, Griekwas,Kleurlinge — in enger sin, bedoelende Kaapse Kleurlinge, — Indiers, Sjinese,Japanese, Libanese, Arabiere, Siriers, ens.) nie die basis vir bevolkingsklassifi-kasie behoort te vorm nie.

Hierdie standpunt is in ooreenstemming met die regering se verklaardebeleid om van diskriminasie gebaseer op kleur weg te beweeg. Bevolkings-klassifikasie op grond van kleur is per se diskriminerend van aard aangesien ditindividue benadeel op grond van sekere toegeskrewe hoedanighede waaroorhulle beskik (par. 21.20 van die verslag). Dit is in die Suid-Afrikaanse situasiebaie meer voordelig om as 'n Blanke geklassifiseer te word as 'n klassifikasie asBantoe of Gekleurde. Die kleuronderskeid tussen die verskillende groepe inSuid-Afrika vorm egter so 'n belangrike en selfs deurslaggewende afbakenings-maatstaf, dat om konsekwent daarmee weg te doen ook belangrike implikasiesvir die afbakening van Wit en Swart groepe in die land inhou. Dit is egter dieenigste wyse waarop die bona fides van die regering m.b.t. sy onderneming omalle kleurdiskriminasie uit te skakel, getoets kan word. Die onwaarskynlikheiddat so-iets sal gebeur, het waarskynlik die kommissie laat besluit om — met dieuitsondering van drie Kleurlinglede wat buite stemming gebly het •— aan tebeveel dat "Kleurling" as oorkoepelende begrip behou en omskryf moet word.Hierdie aanbeveling is egter nie in ooreenstemming met die feitebevinding vandie kommissie m.b.t. die diversiteit onder Kleurlinge nie maar is waarskynlik opgrond van praktiese oorwegings so geformuleer. Hoewel hierdie aanbeveling 'nverbetering op die huidige situasie teweeg sal bring, sou die uitdruklike uit-breiding daarvan na die probleem van 'n eenvormige en positiewe omskrywingvan 'n Kleurling soos bv. vervat in die laaste twee omskrywings hierbo genoem,die uitleg daarvan vergemaklik het. Aan die hand van bogenoemde riglyrie sou'n omskrywing van 'n Kleurling dalk die volgende kon wees: 'n Per soon wataanvaar word van gemengde Blanke, Bantoe en/of Asier*-afkoms te wees, asook'n persoon wat aanvaar word van Maleier- of Griekwa-afkoms te wees. Kleur-linge en Asiers sou dan subgroepe van die Gekleurde groep kon uitmaak.

2. DIE LEWENSVATBAARHEID VAN ETNIESE OF GEMEEN-SKAPSGEORIENTEERDE OWERHEDE

Behalwe die problematiek van die skeiding tussen individue en groepe indie samelewing, is die belangrikste ander implikasie van die verslag die twyfel

*'n Astir sou 'n Indier, Sjmees, Japanecs of ander persoon wees mat aanvaar word as lid van 'n rasafkomstig van 'n land in Asti, met die uitsondering van Maleisie.

148

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

wat daarin uitgespreek word oor die lewensvatbaarheid van 'n gemeenskaps-georienteerde owerheidsinstelling soos die Verteenwoordigende Kleurlingraad.Die vernaamste implikasies van die feitebevindinge van die kommissie in hierdieverband is dat 'n vraagteken agter die voortbestaansmoontlikhede van die Suid-Afrikaanse Indierraad geplaas kon word, en dat die lewensvatbaarheid ofpraktiese uitvoerbaarheid van verskeie alternatiewe politieke beleidsprogramniewat alreeds voorgestel is, soos bv. die' van die Verenigde Party en Sprocas,ook betwyfel kan word. Die kommissie het naamlik in sy ondersoek bevind datdie bestaande staatkundige bedeling t.o.v. die Kleurlingbevolkingsgroep "ernstigaan bande gele word" (par. 21.34) deur *n verskeidenheid van faktore waarvandie belangrikste die volgende is:

(1) 'n Sterk mate van teenkanting teen die bestaande bedeling deur die oor-grote en effektiewe meerderheid van die Kleurlingbevolking (par. 21.35),en

(2) sekere grondliggende konstitusionele en jurisdiksionele gebreke m.b.t. dieposisie, bevoegdhede en funksionering van die V.K.R. as 'n etniese ofgemeenskapsgerigte wetgewende owerheidsinstelling (par. 21.36).

2.1 Teenkanting van Kleurlinge

Eersgenoemde probleem is vanselfsprekend ernstig, aangesien 'n stabieledemokratiese politieke stelsel nie totstand gebring kan word in 'n situasie waar'n onaanvaarbare beleidsprogram op 'n meerderheid onwillige burgers in diestaat afgedwing word nie. Noord-Ierland en Libanon is sprekende voorbeeldevan gevalle waar ontevrede minderheidsgroepe in die onderskeie politieke stelselsdie uitvoering van onaanvaarbare beleidsprogramme deur die betrokke regeringsheeltemal in die wiele gery het. Soos die Theron-kommissie dan ook aangetoonhet, het dieselfde situasie alreeds in Suid-Afrika totstandgekom, dog deurkonstitusionele wee. Deur 'n sogenaamde "konfrontasiebeleid" het die "regerende"Arbeidersparty van S.A. in die V.K.R. nl. daarin geslaag om die V.K.R. aswetgewende instelling vir alle praktiese doeleindes tot stilstand te dwing, enhet daar gedurende die 8 jaar van die bestaan van die V.K.R., b'aie mintereggekom van die wetgewende funksie van die liggaam. Soos die kommissieteregopmerk, ...

"...blyk dit dat die konstitusionele voorstelle van die Regering nouliks totvoile ontplooiing kan kom as dit nie die meerderheidsteun in die V.K.R.genietnie,"(par. 17.125-17.144),

en sal lewensvatbaarheid van so 'n bedeling in die weegskaal bly totdat ditminstens gedeeltelik aanvaar word deur die meerderheid persone op wie ditvan toepassing is. Die kommissie het bevind dat die Arbeidersparty

"...die steun van die oorgrote meerderheid van die geregistreerde Kleur-lingkiesers geniet" (par. 20.127).In die 1975-V.K.R. verkiesing het die Arbeidersparty 60,2% van die uitge-

149

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

bragte stemme getrek en 77,5% (of 31) van die 40 verkose setels verowerteenoor 45,4% van die uitgebragte stemme en 65% (26) van die verkose setels indie V.K.R. in 1969 (tabelle 17.3 en 17.4 op p.356).

In hierdie verband is dit verder insiggewend dat daar in 'n bylae tot diekommissieverslag (p.541/2), aangetoon word dat 'n meningsopname onderKleurlingleiers wat deur die kommissie in samewerking met die Dept. Staatsleeraan die Universiteit van Stellenbosch onderneem is, en waarop verskeie van diekommissie se bevindinge en aanbevelings steun, moontlik onderverteenwoordi-gend was m.b.t. Arbeiderspartygesinde respondente. Die rede hiervoor was datdie Theron-kommissie formed deur die Arbeidersparty geboikot is (Theron enDu Toit, 1976:3). Op grond hiervan kom die kommissie tot die volgendeslotsom ...

"Soos in die verwerking van die opnamegegewens aangedui, was dieoorgrote meerderheid van die respondente krities ingestel teenoor diehuidige landsbeleid m.b.t. die Kleurlingbevolking. In die lig van dievermeende onderverteenwoordiging, is daar goeie redes om te vermoed datdie teenkanting teen die status quo nog groter is as wat deur dieopnamegegewens weerspieel word" (p.542 van die verslag).

Hierdie feitebevinding van die kommissie kom daarop neer dat die regerings-beleid m.b.t. die V.K.R. as gevolg van teenstand deur die Kleurlingbevolkings-groep, in 'n doodloopstraat beland het. Die implikasies daarvan vir toekomstigestaatkundige ontwikkelinge in Suid-Afrika en veral vir die huidige regerings-beleid is verreikend.

2.2 Konstitusionele gebreke

Die tweede probleem wat die kommissie m.b.t. die V.K.R. bevind het, isegter netso indien nie meer verreikend as die eerste nie. Dit is nl. die feit datdie V.K.R. oor sekere inherente konstitusionele gebreke beskik wat nooitoorkom sal kan word tensy die liggaam 'n wesentlike verandering ondergaannie (par. 17.103 — 17.108,21.36—21.37). Hierdie gebreke kan ontleed word aandie hand van drie^aspekte, nl.

(1) die posisie van die V.K.R. in die staatsregtelike hierargie van owerhedeinS.A.;

(2) die bevoegdhede van die V.K.R.; en

(3) die territoriale jurisdiksie van die V.K.R., in teenstelling met sy jurisdiksieslegs t.o.v. Kleurlingpersone in die gebied.

2.2.1 Staatsregtelike posisie van die V.K.R.

Tradisioneel bestaan daar 'n drievlak owerheidshierargie in Suid-Afrika.In die Grondwet (Wet 32 van 1961) is daar sprake van 'n sentrale owerheid

150

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

(die parlement), streeksowerhede (provinsiale rade) en plaaslike owerhede(munisipaliteite en ander statut£re plaaslike owerhede soos afdelingsrade, buite-stedelike rade, ens.) Al drie owerheidsvlakke staan in 'n duidelike gesagsver-houding teenoor mekaar. Die instelling van die Verteenwoordigende Kleurling-raad het geskied by wyse van 'n afsonderlike wet (Wet 49 van 1964) wat geenverband getrek het tussen die V.K.R. en bogenoemde owerhede nie. Die V.K.R.is ingestel as 'n "Kleurlingparlement" wat verskeie kenmerke van 'n owerheidvertoon, ('n onderskeibare wetgewende en uitvoerende vertakking, 'n grondgebieden baie beperkte wetgewende bevoegdhede), dog nerens duidelik inpas in diekonstellasie van owerhede nie. Die verband tussen die V.K.R. en provinsialeadministrasies is onduidelik, en die regskrag van sy wette is onseker. V.K.R.wetgewing mag nie teenstrydig met wette van die parlement wees nie, dog dit isnie duidelik of sy wette hoer regskrag sal h£ as provinsiale ordonnansies nie.Die oorspronklike aard van sy wetgewing is ook onder verdenking (par. 17.60van die verslag). Wiechers beweer dat die V.K.R. konstitusioneel voortbestem isom 'n laer, ondergeskikte owerheidsliggaam te wees met nie veel meer gesag as'n departementele (beheer-) raad wat volledig binne die bestek van administra-tiewe dekonsentrasie val nie (Wiechers, 1972 e.v.). Daar is dus nie sprakedaarvan dat hierdie liggaam as 'n owerheid beskou kan word nie, hoewel ditenkele eienskappe van 'n owerheid vertoon.

2.2.2 Bevoegdhede van die V.K.R.

Die V.K.R.beskik oor beperkte wetgewende en uitvoerende bevoegdhedevir sover dit plaaslike bestuur, onderwys, welsyn en landboukundige aangeleent-hede vir Kleurlinge betref. Die V.K.R. beskik egter nie uitsluitlik oor hierdiebevoegdhede nie, en in hierdie verband bestaan daar heelwat oorvleuelendebevoegdhede tussen die V.K.R. aan die een kant en die provinsiale administra-sies en enkele staatsdepartemente wat ook oor dieselfde aangeleenthede m.b.t.die Kleurlingbevolking dieselfde bevoegdhede kan uitoefen, aan die ander kant.Dit is 'n verdere gevolg daarvan dat die V.K.R. nie inpas in die konstitusioneleraamwerk van die land nie. Die kommissie Vnm in hierdie verband tot dievolgende feitebevindings:

"...tot tyd en wyl meer helderheid verkry kan word oor die basiesekonstitusionele posisie wat die V.K.R. en sy organe binne die breeraamwerk van die Suid-Afrikaanse owerheidstruktuur. beklee sal dieomlyning van sy wetgewende asook uitvoerende bevoegdhede problematiesbly" (par. 17.108).

Verder ... "Dit is twyfelagtig of die bevoegdhede van die V.K.R. ...hoegenaamd wesentlik uitgebrei kan word. (Dit) ... kan nouliks uitgebreiword tot verdere onderwerpe en persone sonder dat 'n oorvleuelende,botsende en onoorsigtelike reeks maatreels deur die V.K.R. en Blankeowerheidsinstellings geskep word" (par. 21.36V

151

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

2.2.3 Jurisdiksie oor gebied en persone

Die derde gebrek aan die V.K.R. is die feit dat sy regsbevoegdheideerstens tot die Kleurlingbevolkingsgroep beperk is en nie Asiers, Bantoes ofBlankes insluit nie, en tweedens dat hierdie beperkte regsbevoegdheid nie saam-val met sy territoriale regsbevoegdheid nie (par. 17.104 — 17.105). Territoriaalstrek die V.K.R. se jurisdiksie oor die hele Republiek van Suid-Afrika, insluitendBlanke gebiede en Bantoetuislande. Die verskynsel dat die V.K.R. se etniesejurisdiksie dus nie met sy territoriale jurisdiksie ooreenkom nie, (m.a.w. dat dieraad nie oor alle persone in sy regsgebied jurisdiksie kan uitoefen nie), is eenvan die vernaamste redes waarom die V.K.R. nie as 'n owerheid beskou kanword nie. Dit veroorsaak dat die V.K.R. slegs oor aangeleenthede wat vanuitsluitlike belang vir Kleurlinge is, enige bevoegdhede kan uitoefen. Bv. oorKleurling landelike gebiede, -landbou, -onderwys, -welsyn, -behuising, -sport enontspanning, -kultuur, ens., hoewel die kommissie van mening was dat die meestevan die bevoegdhede waaroor die V.K.R. beskik, 6f van gemeenskaplike belangvir sowel Kleurling- as Blanke persone is 6i dat oorhoofse en meer doeltreffendekoordinasie daarvan noodsaaklik is. Daarom beveel die kommissie aan datlandbouvoorligtingsdienste na die Dept. van Landboutegniese Dienste oorgedraword (aanbeveling 62); dat Kleurlingskoliere die Nasionale Senior Sertifikaat-eksamen moet kan afle (aanbeveling 73); dat die Universiteit van Wes-Kaaplandonder die Dept. van Nasionale Opvoeding moet ressorteer (aanbeveling 95);dat welsynsdienste deur een departement onderneem word (aanbeveling 150);en dat Kleurlinge op alle owerheidsvlakke 'n bevrediggende vorm van regstreekseverteenwoordiging in besluitnemingsliggame kry (aanbeveling 178). Die enigstebevoegdhede van die V.K.R. wat die kommissie nie aanbeveel het aan anderorgane oorgedra moet word nie, is die beheer oor Kleurlingonderwys en dieadministrasie van finansies wat deur die Blanke parlement aan di£ liggaamoorbetaal word. Hiermee het die kommissie waarskynlik in gedagte gehad datdie enigste rol wat die V.K.R. in die toekoms kan speel di€ is van 'nonderwysbeheerraad. As afsonderlike verteenwoordigende politieke instelling isdie V.K.R. dus nie lewensvatbaar nie, en gevolglik het die kommissie in sy laasteaanbeveling gevra vir regstreekse verteenwoordiging van Kleurlinge in (Blanke)besluitnemingsliggame.

Die implikasies van hierdie bevinding van die kommissie strek wyer asslegs die V.K.R. Dit vind ook toepassing by 'n instelling soos die Suid-AfrikaanseIndierraad wat op dieselfde patroon as die V.K.R. ontwikkel, en bevestig datdie verskillende etniese komponente van die Suid-Afrikaanse samelewingstruk-tuur sodanig verstrengel is dat dit nie moontlik is om hulle afsonderlik teadministreer nie. Aangesien die oorgrote meerderheid van owerheidsfunksiesbetrekking het op alle inwoners van die staat, ongeag kleur of etnisiteit, is diepotensiele rol wat etnies- of gemeenskapsgeorienteerde owerheidsinstellings indie toekoms kan speel baie gering (par. 21.36 van die verslag). Daarom moetdie praktiese uitvoerbaarheid van en die sentrale rol wat gemeenskapsradevervul in die voorgestelde politieke beleidsprogramme van Kriek (1976:57),

152

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

die nuwe N.R.P. en die ou Verenigde Party (Venter, 1975:94) asook dieSPROCAS-kommissie (1973:230 e.v.) en die Tumhalle beraad (Die Burger,16.3.77) baie sterk betwyfel word.

Dit wil voorkom of aangeleenthede wat die gemeenskaplike belange vanmeer as een bevolkingsgroep raak, slegs doeltreffend op staatkundige vlak inSuid-Afrika geadministreer en beheer kan word deur middel van een gesentrali-seerde, gemeenskaplike owerheidstruktuur met enkele federate eienskappe. Diebeginsel hiervan word reeds aangetref by die sogenaamde Konsultiewe Kabinets-raad wat onlangs deur die regering in die lewe geroep is, hoewel hierdieliggaam op die oomblik nog nie oor statutere en beslissende bevoegdhedebeskik nie, en slegs op die uitvoerende vlak funksioneer. Indien hierdie gebrekereggestel kan word hou die V.K.R. potensiaal vir toekomstige ontwikkelinge opstaatkundige gebied in.

Hierdie gedagte dat een gemeenskaplike owerheidstruktuur waarbinneverskillende bevolkingsgroepe afsonderlik of gesamentlik verteenwoordig word,die enigste prakties-uitvoerbare regeringstelsel vir die Suid-Afrikaanse situasieblyk te wees, word in die volgende afdeling verder uitgebrei en gemotiveer.

3. STAATKUNDIGE AANBEVELINGS VAN DIE KOMMISSIE

Die twee bree gedagterigtings in kommissiegeledere wat by 'n vorige ge-leentheid reeds genoem is, het ook neerslag gevind in die kommissie se aanbe-velings m.b.t. die staatkundige toekoms van die Kleurlingbevolkingsgroep.Een kort en bondige minderheids- en meerderheidsaanbeveling is nl. geformuleerdeur die meerderheidsgroep bestaande uit 11 lede (die 6 Kleurlinglede en 5 vandie 12 Blanke lede) en 'n minderheidsgroep bestaande uit die oorblewende 7Blanke lede van die kommissie. Dit is opvallend dat die enigste vier Blankekommissielede woonagtig buite die Kaapprovinsie, almal die minderheidsverslaggesteun het.

Beide die meerderheids- en minderheidsaanbevelings is feitlik identiesbewoord, en handel oor die volgende drie aangeleenthede

(1) die skepping van 'n eiesoortige konstitusionele struktuur in Suid-Afrika;

(2) die formulering van 'n raamwerk vir toekomstige politieke verteenwoordi-ging vir die Kleurlingbevolkingsgroep; en

(3) die aanstelling van 'n komitee van deskundiges om besonderhede van dievoorgestelde skema uit te werk.

3.1 Skepping van 'n eiesoortige konstitusionele struktuur in Suid-Afrika

Beide die meerderheids- en minderheidsgroepe het aanbeveel dat ..."...in die proses van konstitusionele ontwikkeling en aanpassing aanvaar

153

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

moet word dat die bestaande Westminster-gefundeerde regeringstelselverander sal moet word om by die eiesoortige vereistes van die Suid-Afrikaanse plurale bevolkingstruktuur aan te pas ..."(aanbeveling 178)

Die kort en kragtige formulering hiervan kan as die geldigste punt van kritiekteen die kommissieverslag geopper word. Daar is geen verdere aanduiding ofopheldering in die verslag vervat van presies wat die kommissie onder die begrip"bestaande Westminster-gefundeerde regeringstelsel" verstaan het nie. Tweemaande na die ter tafellegging van die verslag, het prof. W.B. Vosloo, voorsittervan die kommissie se werkgroep oor Regering en Administrasie egter sy persoon-like beskouing oor die "Kenmerke van die Westminster-gefundeerde Regering-stelsel" in 'n artikel uiteengesit (Vosloo, 1976:4—9). Daarin beklemtoon hy dievolgende eienskappe van die Westminster-model van regering soos dit inBrittanje ontstaan en ontwikkel het:

(i) die uniale struktuur van die politieke stelsel;

(ii) die parlementere/kabinetstelsel van uitvoerende gesag met spesifieke ver-wysing na die onderskeid tussen enersyds 'n nominate staatshoof en ander-syds 'n de facto regeringshoof wat aan die hoof van 'n kabinet met kollek-tiewe verantwoordelikheid teenoor die wetgewende gesag staan; en

(iii) 'n tweepartystelsel gekombineer met 'n enkellid-gewone meerderheid-kiesstelsel en universele/populere stemreg en verteenwoordiging van kiesersin die regering. (Vosloo, 1976:4)

As Britse kolonie het Suid-Afrika hierdie regeringstelsel oorgeerf en behou.Aangesien die bevolkingsamestelling en -verspreiding in Suid-Afrika egter be-sonder heterogeen is in vergelyking met Brittanje, en die wisselwerking vanintergroepsverhoudinge om verskeie historiese redes in 'n besonder eiesoortigepatroon ontwikkel het, was die politieke kultuur of waardekonsensus oor diereels van die politieke spel wat onderliggend aan die Britse regeringstelsel is,nog nooit aanwesig in Suid-Afrika nie. Dit het die totstandkoming van verskeieafwykings van hierdie model in Suid-Afrika tot gevolg gehad, nl.:

(i) die bestaan van verskeie federate kenmerke in die regeringstruktuur,t.w. die desentralisasie of dewolusie van gesag op streeksgrondslag (provin-sies en tuislande) en etniese grondslag (die V.K.R. en S.A.I.R.);

(ii) 'n verkose staatshoof wat anders as die oorerflike staatshoof van Brittanjebaie nouer aan die Dartypolitiek verbonde is;

(iii) die verskynsel van etniese groepsverteenwoordiging in die politiek i.p.v. dieBritse individualistiese stelsel van universele stemreg en die gelyke verteen-woordiging van alle burgers wat daarvoor kwalifiseer (Vosloo, 1976:4 e.v.);en

154

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

(iv) die ontwikkeling van 'n gesamentlike konsultatiewe kabinetsraad (K.K.R.)wat op konsosiasiegrondslag funksioneer.

Die ontoepaslikheid van die Britse regeringstelsel word as volg deurVosloo beskryf...

"Die vernaamste probleme wat met die toepassing van die Westminster -stelsel in sy klassieke vorm op vreemde bodem ondervind word, is waar-skynlik gelee in die feit dat hierdie regeringsvorm veel meer behels as 'nformele konstitusionele struktuur. Dit adem ook die gees van 'n eeuelangepolitieke tradisie en word gedra deur ingeburgerde gebruike en ongesrkewereels wat 'n integrate deel uitmaak van die Britse politieke kultuur.Sonder hierdie bestaansvoorwaardes kan dit so onvanpas wees as 'n simfo-niekonsert in die bosveld". (Vosloo, 1976:9)

Die erkenning deur die Theronkommissie van hierdie ontoepaslikheid van dieBritse regeringstelsel in Suid-Afrika, en die aanbeveling dat daar doelbewusna 'n eiesoortige regeringstelsel gestrewe moet word, kan as een van diebelangrikste bydraes van die kommissie beskou word. Dit is te meer van grootbelang vir toekomstige politieke ontwikkelinge in Suid-Afrika, aangesien hierdieaanbeveling reeds in beginsel deur die regering aanvaar is (vir sover dit dieKleurling- en Indiergroepe betref) en deur 'n kabinetskomitee ondersoek word.(Rep. van S.A., 1976 Tussentydse Memorandum, p.3; Rep. van S.A. 1977Witskrif, p.110 en Die Burger, 28/5/1977.)

3.2 Raamwerk vir toekomstige politieke verteenwoordiging van die Kleur-lingbevolkingsgroep

Die minderheids- sowel as die meerderheidsgroep het 'n aanbeveling ge-formuleer oor die toekomstige politieke verteenwoordiging van Kleurlinge inSuid-Afrika. Die minderheidsgroep versoek dat

"...bestaande regeringsinstellinge opnuut ondersoek en oorweegsal word"(Theronverslag, 1976:513)

in die lig van die staatkundige knelpunte en oorwegings wat deur die kommissieuitgewys is. (Die vernaamste knelpunte sentreer natuurlik rondom die lewens-vatbaarheid van die V.K.R. soos vroeer uiteengesit is.) Geen altematiewebeleidsraamwerk word egter voorgestel nie.

Die meerderheidsgroep beveel aan dat . . ."...voorsiening gemaak word vir bevredigende vorme van regstreekseKleurlingverteenwoordiging en -seggenskap op die verskillende owerheids-vlakke en in besluitnemingsliggame" (p.513).

Hierdie aanbeveling is in ooreenstemming met die eenparige bevinding van diekommissie dat bestaande konstitusionele anomaliee sowel as teenkanting deurdie meerderheid Kleurlinge die lewensvatbaarheid van die V.K.R. verhoed.Daarom word die direkte verteenwoordiging van Kleurlinge aanbeveel in alleliggame waar (deurslaggewende) besluite geneem word (by implikasie ooraangeleenthede waarby hulle 'n belang het, en wat die meeste owerheidsaktiwi-

155

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

teite behels). Hierdie aanbeveling hou nie noodwendig regstreekse verteenwoor-diging in die bestaande (Blanke) parlement in nie, maar moet saamgeleesword met die vorige gedeelte van die staatkundige aanbeveling, nl. dieskepping van 'n eiesoortige konstitusionele stelsel in Suid-Afrika. Die ineenge-strengeldheid van Blanke en Kleurlingbelange, en die feit dat dit in die meestegevalle onmoontlik is om hierdie belange afsonderlik te administreer, wordeweneens deur hierdie aanbeveling beklemtoon.

3.3 Aanstelling van 'n Komitee van deskundiges om besonderhede uit tewerk

Die derde aspek van die staatkundige aanbevelings van die Theronkom-missie kom neer op 'n eenparige besluit van beide groepe in die kommissie omnie detail-besonderhede te verstrek van hul aanbevelings oor die politiekeposisie van die Kleurlingbevolking nie. Inteendeel beveel beide groepe aan dat —

"...'n komitee van deskundiges aangewys word om meer gedetailleerdevoorstelle te doen i.v.m. die organisatoriese en statutere aanpassings watvereis word" (p.513).

Vir die minderheidsgroep gaan dit egter oor voorstelle "ten einde bestendigeekonomiese en staatkundige ontwikkeling te verseker", terwyl dit vir diemeerderheidsgroep gaan oor die implementering van hul voorstel van regstreekseverteenwoordiging in die lig van al die knelpunte en oorweginge wat diekommissie m.b.t. die staatkundige posisie van die Kleurlinge bevind het.

Hierdie versuim van die kommissie om besonderhede van 'n altematiewestaatkundige struktuur te formuleer en die besluit om "di6 sentrale turksvy"(Die Burger, 19 en 20 April 1977), netso aan die regering terug te gee, hetook die mikpunt van kritici geword. Wat ook al die motiverings van diekommissie hiervoor was, (onderlinge verskille binne kommissiegeledere; die feitdat die kommissie nie aangestel is om 'n nuwe Kleurlingbeleid vir die regeringte formuleer nie; dat 'n doelbewuste politieke gistingsproses daardeur aan diegang gesit is; dat voldoende tyd ontbreek het om so-iets te formuleer; ens.),sou die formulering van enkele konkrete uitgangspunte aanvullend tot die breerigting van verandering wat aangedui is, wel positiewe resultate kon oplewer.

3.4 Implikasies van die staatkundige aanbevelings van die Kommissie

By gebrek aan enige konkrete konstitusionele voorstelle moet die implika-sies van die kommissie se bevinding en aanbevelings vir die bestaande politiekestruktuur in Suid-Afrika deeglik in gedagte gehou word. Vroeer in hierdieartikel is 'n hipotese geformuleer aan die hand van die bevindinge van diekommissie t.o.v. die lewensvatbaarheid van etnies-georienteerde owerheidslig-game. Dit kom daarop neer dat die meeste besluite oor die ineengestrengeldeBlank-, Kleurling- (en Indier-?) verhoudinge in Suid-Afrika nie afsonderlikdeur elke groep in 'n eie afsonderlike parlement geneem kan word sonder om diebeginsel van die ondeelbaarheid van soewereiniteit te ignoreer nie (Verloren

156

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

van Themaat, 1967:27 e.v.; Kahn, 19:473 e.v.). Die rationale hiervan waswaarskynlik verantwoordelik vir die totstandkoming van die gesamentlikeKonsultatiewe Kabinetsraad wat in 1974 deur 'n Kabinetsbesluit in die lewegeroep is. So 'n uitvoerende raad kan egter slegs doeltreffend funksioneer indiendit oor statutere beslissende bevoegdhede beskik en gerugsteun word deur eengesamentlike wetgewende struktuur wat oppergesag oor die hele samelewinguitoefen. Indien die Blanke-, Kleurling- en Indier-etniese groepe in Suid-Afrika elk oor 'n afsonderlike "soewereine parlement" beskik, sal die knelpuntewat die Theronkommissie met betrekking tot die V.K.R. bevind het, slegs opgroter skaal oor die bree staatkundige stniktuur ontstaan. EHt sal noodwendiglei tot verskeie konstitusionele krisisse.

Hierdie probleem kan slegs op een manier oorbrug word, nl. indien diebeoogde "etniese parlemente" verskillende huise van een gesamentlike wetge-wende struktuur uitmaak, en sodoende elk 'n komponent van die soewereinewetgewende gesag in die staat vorm. So 'n gesamentlike parlement kan uitsoveel as 4 "huise" bestaan en steeds operasionaliseerbaar wees deur middelvan gesamentlike koordinerende komitees in 'n poging om oor beleidsaange-leenthede konsensus te bereik. Konstitusionele hulpmiddels soos 'n onderlingevetoreg, verskeie verteenwoordigingsformules binne elke huis en in 'n gesament-like Kabinetsraad, kan verder gebruik word om meer besonderhede oor diesamestelling en funksionering van so 'n politieke stelsel uit te werk, enbeskerming aan minderheidsgroepe te verleen (vgl. bv. Ibele, 1971: hfst. 6 &12 en literatuurverwysings daarin gemeld). Hierdie beginsel van afsonderlikeverteenwoordiging in meervoudige wetgewende liggame kan op streeks- enplaaslike vlak ook toepassing vind. Die funksionering van so 'n stelsel mag welqmslagtig of lomp voorkom, dog enige bedingingspoging wat op konsensustussen mededingende groepe berus, kan nie anders as om omslagtiger te weesas 'n bedingingstelsel waar 'n gewone meerderheidsbesluit voldoende is nie.Die Turnhalle-beraad is 'n voorbeeld van sodanige bedinging wat sonder veelomhaal wel suksesvol blyk te wees. Konsosiasieregerings in Nederland en Kanada(wat ook op afsonderlike strukture vir die verskillende etniese komponente vandie onderskeie samelewings neerkom) funksioneer byvoorbeeld ook doeltreffendten spyte van die "omslagtige" proses van bedinging in elke politieke stelsel(Lijphart, 1971:1, Porter, 1965:529 e.v.).

Hierdie voorgestelde nuwe konstitusionele struktuur in Suid-Afrika salverder noodwendig (minstens m.b.t. die Blanke-, Kleurling- en Indierbevol-kingsgroepe in die land) 'n gesentraliseerde of uniale struktuur moet he en nie 'nfederale struktuur nie. Die rede hiervoor is dat geografiese desentralisasie 'nvoorvereiste is vir enige federale politieke stelsel. La Palombara beweer bv. dat"political federation requires an areal division of power" (1974:94). In dieselfdetrant stel Elazar dit as volg —

"no authentic federal system has existed without an areal basis forfederal division" (1968:357 e.v.).

Hierdie gelykstelling van die konsep van federalisme met geografiese desentra-lisasie van owerheidsgesag word by alle gesaghebbende skrywers oor die

157

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

onderwerp aangetref. (Dikshit, 1976; Duchacek, 1970; Friedrich, 1968; Earle,1968; Wheare, 1963; Watts, 1968 en 1970; Riker, 1964; Anderson, 1972;MacMahon, 1962; Franck, 1968; Currie, 1964 en Aiyar, 1961). Die begrip"rassefederasie" kom dus neer op 'n contradictio in terminis vir soverre dit'slaan op 'n rasse- of etniese afbakening van owerheidsgesag onafhanklik van 'nooreenstemmende geografiese desentralisasie van gesag. Dit hou verreikendeimplikasies in vir die voorgestelde politieke beleidsprogramme van veral dieVerenigde Party (die N.R.P.) en Kriek (Venter, 1975:94 en Kriek, 1976:82)sowel as die van Sprocas (1973:230 e.v.) met betrekking tot hul pogings om dieKleurling-, Indier- en Blanke groepe op politieke terrein in Suid-Afrika teakkommodeer. Afsonderlike wetgewende liggame of gemeenskapsrade vir Blan-kes, Kleurlinge en Indiers kan slegs baie beperkte etnies-gelokaliseerde bevoegd-hede uitoefen en is dus nie by magte om die meeste owerheidsfunksies te verrignie.

Bantoetuislande wat nie as ekonomies en polities selfstandige state onaf-hanklik kan of wil funksioneer nie, kan as outonome gebiede direk deur diesentrale regering geadministreer word soos bv. in Indie die geval is (Palmer,1971; Hardgrave, 1975). In so 'n geval sal hul ook aanspraak kan maak opverteenwoordiging in 'n afsonderlike huis (of huise?) op sentrale vlak, op dieselfdegrondslag as die Blanke, Indier- en Kleurlinggroepe. Op hierdie wyse sal dieBantoetuislande moontlik in 'n federatiewe verhouding teenoor die sentraleregering te staan kom deurdat hul oor interne outonomie sal beskik, dogterselfdertyd op sentrale regeringsvlak deel sal kan h6 aan beleidsformuleringoor gemeenskaplike aangeleenthede.

4. REAKSIE VAN DIE REGERING OP PIE KOMMISSIEVERSLAG

Die reaksie van die regering op die Theronverslag het geskied by wyse van

(1) 'n voorlopige memorandum en finale witskrif (Rep. van S.A.: TussentydseMemorandum 1976 en Witskrif 1977) en

(2) die aanstelling van 'n kabinetskomitee om moontlike aanpassings aan dieWestminster-stelsel van regering in Suid-Afrika te ondersoek.

4.1 Die Memorandum en Witskrif

Die tussentydse memorandum is gelyktydig met die Kommissieverslag tertafel gele, en die strekking daarvan is ook vervat in die latere witskrif. Beidedokumente word daarom vir doeleindes van analise gelyktydig behandel. Vandie 220 besluite wat uit die Kommissie se 178 aanbevelings voortgespruit het,is 166 aanvaar, 31 verwerp en 23 teruggehou vir latere beslissing (Die Burger,13/4/77). Die regering se reaksie was dus positief in di6 sin dat die oorgrotemeerderheid aanbevelings wel in beginsel, met 'n kwalifikasie of ten voileaanvaar is.

158

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

Nadere bestudering toon egter aan dat die meerderheid van die aanbeve-lings wat wel aanvaar is, die" is wat nie teenstrydig met die huidige regerings-beleid was nie maar al bestempel is as "ontplooiing" van die verklaarde beleid.Voorbeelde hiervan is onder andere die oopstelling van nywerheidspersele virKleurlinge (aanbeveling 5); die vrywillige toelating van Kleurlinge tot weten-skaplike-, beroeps-, bedryfs- en soortgelyke belange-organisasies (aanbeveling9 en 65); die toelating van Kleurlirtge tot korrespondensiekolleges en dieNasionale Senior Sertifikaateksamen (aanbeveling 73); die onderskeid vir sta-tistiese doeleindes tussen Blankes, Kleurlinge en ander bevolkingsgroepe (aan-beveling 10) en die feit dat 'n permit nie nodig is wanneer verskillendebevolkingsgroepe gemeenskaplike kerklike byeenkomste bywoon nie, tensy ..."die byeenkoms op openbare vermaaklikheid neerkom!! ..." (aanbeveling 164,soosbeantwoordopp.l04vandie witskrif). •

Daarenteen het die regering konsekwent geweier om daardie aanbevelingste aanvaar wat nie in ooreenstemming met sy verklaarde beleid was nie.Daarvan getuig die negatiewe reaksie op onder andere die volgende aanbeve-lings van die kommissie:

— dat die Ontugwet en Wet op die Verbod van Gemengde Huwelike herroepword (aanbeveling 4);

— dat Kleurlingboere sonder 'n permit grond kan verkry op enige plek indie land (aanbeveling 66);

— dat Kleurlingkinders in privaatskole wat bereid is om hulle te aanvaar,opgeneem behoort te word (aanbeveling 80);

— dat alle universiteite in die land vir Kleurlingstudente oopgestel word(aanbeveling 94);

— dat gesamentlike welsyns- en kultuurrade vir Blankes en Kleurlinge in dielewe geroep word (aanbeveling 149 en 153);

— dat die volgende beheerfunksies van die V.K.R. na ander staatsdeparte-mente oorgedra word: die Kleurlingontwikkelingskorporasie na die Dept.van Nywerheid (aanbeveling 21); landbouvoorligting na die Dept. Land-bou-tegniese Dienste (aanbeveling 62); Kolleges vir gevorderde tegnieseonderwys en die U.W.K. na die Dept. Nasionale Opvoeding (aanbeveling85 en 95) en Kleurlingwelsyn en -pensioene na die Dept. Volkswelsyn enPensioene (aanbeveling 150).

Met die oog op toekomstige staatkundige ontwikkeling in Suid-Afrika isdit insiggewend om veral te let op hierdie enkele aanbevelings wat nie aanvaaris nie. Die regering het deur middel van die witskrif stilswyend aangedui datdie V.K.R. (voorlopig minstens) in sy huidige vorm sal bly voortbestaan ondanks

159

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

al die vraagstukke in verb and daarmee. Verder het die regering nie op diemeerderheidsgroep in die konunissie se aanbeveling van regstreekse verteen-woordiging vir Kleurlinge in besluitnemingsliggame gereageer nie. Dit kominteendeel voor asof die minderheidsaanbeveling (dat die beleid m.b.t. dieKleurlinge slegs heroorweeg word), die deurslaggewende aanbeveling was, aan-gesien die versigtig-gebalanseerde benadering van die meerderheidsgroep in diekonunissie (wat individuele en gemeenskaplike belange probeer versoen het),ongelukkig nie weerspieel word in die witskrif nie. Die standpunte van dieminderheidsgroep is telkens gehandhaaf in daardie gevalle waar daar in kom-missiegeledere verskil van mening was oor sekere aangeleenthede. Laasgenoem-de groep se minderheidsaanbevelings word egter nie gerugsteun deur die bynadeurgaans eenparige feitelike bevindinge van die konunissie, soos die geval welby die meerderheidsgroep se aanbevelings is nie. Dit is dan ook opvallend datdaar in die witskrif sowel as die voorlopige memorandum feitlik geen kommen-taar gelewer word oor die feitelike bevindinge van die kommissie (veral dieernstige konstitusionele gebreke van die V.K.R. waarna vroeer verwys is) nie.

Die reaksie van die regering op die drieledige staatkundige aanbevelingvan die konunissie is ook vervat in die memorandum en witskrif, en kom op dievolgende neer:

(i) die regering aanvaar beide die meerderheids- en minderheidstandpuntedat die Westminster-gefundeerde regeringstelsel nie noodwendig in dieRepubliek slaafs nagevolg hoef te word nie (memorandum, p.3) en dat 'neiesoortige konstitusionele struktuur dus vir Suid-Afrika ontwikkel behoortte word;

(ii) die meerderheidsaanbeveling dat Kleurlinge regstreekse verteenwoordi-ging en seggenskap in besluitnemingsliggame verkry, is in die voorlopigememorandum geinterpreteer as sou dit dui op verteenwoordiging "in diebestaande Parlement6re, Provinsiale en plaaslike instellings, ... (en) is nievir die regering aanvaarbaar nie" (memorandum, p.2). Soos vroeergemeld, is hierdie afleiding deur die regering nie korrek nie. Die aanbeve-ling is 'n beginselaanbeveling en is nie gemik op sekere konkrete situasiesnie. Dit is weer eens opvallend dat geen verdere kommentaar oor hierdiebeginselstandpunt van die meerderheidsgroep in die memorandum enwitskrif vervat is nie. Dit wil eerder voorkom asof die minderheidsgroepse aanbeveling dat "bestaande regeringsinstellinge opnuui ondersoek enoorweeg sal word" (in die lig van 'n wegbeweging van die Westminster -stelsel) uitdruklik aanvaar is (sien p.3 van die tussentydse memorandum);

(iii) 'n Kabinetskomitee om bogenoemde konstitusionele aanpassings te oor-weeg, is aangestel na aanleiding van beide die meerderheid- en minder-heidsgroepe se aanbevelings dat n komitee van deskundiges aangewysword om besonderhede van die nodige veranderinge te formuleer. Met

160

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

hierdie aanbeveling het die kommissielede waarskynlik nie slegs 'n komiteevan senior politici in gedagte gehad nie, maar steeds was die beginselaan-vaarding daarvan deur die regering 'n positiewe stap.

Opsommenderwys is die vemaamste gevolgtrekkings wat uit die memoran-dum en witskrif voortvloei, dat die regering nie bereid was om daardie aan-bevelings van die kommissie wat nie in ooreenstemming was met die reedsverklaarde beleid op daardie stadium, te aanvaar nie. Sommige aanbevelings isdaarom slegs gedeeltelik aanvaar; ander teruggehou vir latere oorweging en nogander gladnie aanvaar nie. Daar is egter besluit om die bestaande staatkundigeposisie "grondig en deskundig" (p.3 van die tussentydse memorandum) teondersoek en die nodige organisatoriese en statutere aanpassings wat nodig is, teformuleer. Deur hierdie reaksie van die regering is die minderheidsgroep seaanbevelings ten voile aanvaar, terwyl die meerderheidsgroep se vemaamsteaanbeveling as gevolg van 'n foutiewe interpretasie daarvan nie vir die regeringaanvaarbaar was nie.

4.2 Voorstelle van die kabinetskomitee oor die Westminsterstelsel vanregering

Gedurende Augustus 1977 het die kabinetskomitee met sekere voorstellevir 'n nuwe konstitusionele bedeling vir Blankes, Kleurlinge en Indiers voor diedag gekom. Voile besonderhede oor die beoogde struktuur en funksionering vandie stelsel is nog nie bekend nie, hoewel sekere tentatiewe gevolgtrekkingsalreeds gemaak kan word: *

1. Dit wil voorkom asof die nuwe konstitusionele voorstelle 'n poging deurdie regering behels om gedeeltelike uitvoering te gee aan die meerderheidsgroepvan die kommissie se aanbeveling dat Kleurlinge bevredigende vorme vanregstreekse verteenwoordiging in besluitnemingsliggame op alle owerheidsvlakkeverleen word. Daarvan getuig o.a. die samestelling en funksionering vanvoorgestelde politieke strukture soos die Kabinetsraad, gesamentlike advies-komitees, en die Presidentsraad. Hierdie voorstelle behels 'n groot beginsel-deurbraak vir die uiteindelike aanvaarding van die idee van voile gesamentlikebesluitneming. Die vraag kan egter geopper word of die voorgestelde 4:2:1-formule waarvolgens die strukture saamgestel sal word, wel voldoen aan dieTheronkommissie se versoek om "bexrredigende vorme van regstreekse verteen-woordiging". Die voorgestelde planne kom neer op 'n effektiewe grondwetlikeverskansing van die politieke beheer wat die Blanke meerderheidsparty oor dieSuid-Afrikaanse politieke stelsel uitoefen. Hoewel die amp van die Presidentbyvoorbeeld in teorie deur 'n Kleurling of Indier beklee kan word (indien ledevan die Blanke parlement horn steun), veroorsaak die sterk dissipline van die

•Die nuwe voorstelle sal nie hier in besonderhede uiteengesit word nie. Kommentaar word slegsgelewer op enkele belangrike aspekte daarvan.

161

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

politieke partystruktuur in Suid-Afrika oor lede van die onderskeie partye datdit onwaarskynlik is dat so iets sal gebeur. Gevolglik is hierdie sleutelamp in dievoorgestelde skema in die voorsienbare toekoms "gereserveer" vir 'n Blankepersoon. Dieselfde argument geld vir die neem van belangrike besluite op diegrondslag van 'n meerderheidstem, waar die Blanke stem per se 'n meerderheidvorm teenoor die Kleurling- en Indierstemme gesamentlik. Indien die beginselvan konsensus wat die operasionele basis vorm vir die funksionering van dieKabinetsraad egter uitgebrei word na alle politieke strukture waar gesamentlikeverteenwoordiging en besluitneming ter sprake is, sal dit sekerlik "bevredigende"verteenwoordiging vir die Kleurling- en Indierbevolkingsgroepe bied.

2. Dit wil verder voorkom of hierdie voorstelle ook 'n stilswyende pogingbehels om die wesentlike probleme m.b.t. die lewensvatbaarheid van die V.K.R.as owerheidsliggaam (waarna hierbo verwys is) in die nuwe bedeling uit teskakel. Daarvan getuig die voorstel pm ad hoc gesamentlike advieskomitees inte stel om teenstrydige besluite van die verskillende parlemente te probeerversoen. Hierdie komitees kan as die belangrikste wetgewende instansies in dienuwe bedeling beskou word. Die sukses van die hele stelsel sal afhang van diemate waartoe hierdie komitees "n versoening kan bewerkstellig tussen uiteen-lopende standpunte van die drie "parlemente" betreffende gemeenskaplikeaangeleenthede. Daarom sal die samestelling, funksionering en bevoegdhedevan hierdie komitees van die uiterste belang wees vir die effektiewe operasionali-sering van die stelsel.

Die bestaan van versoeningsinstansies van hierdie aard bring verder meedat volgehoue beklemtoning van die feit dat die voorgestelde drie wetgewendeinstellings op afsonderlike "parlemente'" neerkom, as 'n politieke mite beskoumoet word. Vir sover dit gemf*nskaplike Blanke. Indier- en Kleurlingaange-leenthede betref sal hierdie drie wetgewende instellings tesame deel uitmaak vandie erikHe soewereine owerheidsgesag van die Republiek van Suid-Afrika, en salal drie onderhewig wees aan die besluite van die ad hoc gesamentlike advies-komitees en/of die uiteindelike beslissing van die President in sy hoedanigheidas finale "wetgewer" in die politieke stelsel. Die drie wetgewende liggame virBlankes, Kleurlinge en Indiers vorm inderwaarheid slegs drie huise van 'nvoorgestelde Suid-Afrikaanse wetgewende gesagstruktuur, (op die patroon sooshierbo geskets), met 'n sterk federale element deurdat elke "huis" oor finalebeslissingsbevoegdheid sal beskik m.b.t. sake van uitsluitlik kommunale aard.

Hierdie klaarblyklike poging van die regering om die besware van dieTheronkommissie teen die lewensvatbaarheid van die V.K.R. te ondervang, salegter slegs suksesvol wees indien die knelpunte wat hierbo in afd. 2 uiteengesitis, ten voile deur onderlinge bedinging tussen al die betrokke groepe oorkomkan word. Hierdie vraagstukke behels:

(1) die teenkanting van die meerderheidsgroepe in die Indier- en Kleur-linggemeenskappe teen die plan as sodanig;

162

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

(2) die doeltreffende afbakening van afsonderlike kommunale en ge-meenskaplike belangeterreine en daardeur die wetgewende bevoegd-hede waaroor elke liggaam sal beskik;

(3) doeltreffende geinstitusionaliseerde skakelmeganismes tussen die wet-gewende liggame om teenstrydighede m.b.t. die gemeenskapliketerrein uit te skakel; en

(4) die uitskakelihg van oorvleueling tussen die territoriale of geogra-fiese jurisdiksie en persoonlike jurisdiksies van die verskilleridewetgewende liggame.

Dit is nie volgens die beskikbare inligting oor die voorgestelde plan duidelik ofhierdie vraagstukke daardeur uitgeskakel sal word nie.

3. Enkele eienskappe van hierdie voorgestelde skema laat bedenkinge ontstaanoor die demokratiese aard daarvan. Die belangrikste hiervan is:

(i) die verreikende en feitlik onbeperkte wetgewende sowel as uitvoerendebevoegdhede van die president, waaroor geen effektiewe beheer salbestaan nie (die kieskollege wat hierdie funksies sal vervul sal slegsbestaan uit lede van die drie meerderheidspartye in elke "parlement")en

(ii) die effektiewe statutere uitskakeling van alle opposisiepartye uitpolitieke prosesse soos o.a. die verkiesing van die president enbeheer oor hom deur middel van "n kieskollege, asook vermoedelikdie samestelling en funksionering van die ad hoc gesamentlikeadvieskomitees.

Die moontlikheid vir die misbruik van owerheidsgesag deur die President, wordop hierdie wyse deur die voorgestelde skema geskep. Indien die finale beslissings-bevoegdheid oor wetgewende aangeleenthede berus by 'n komitee (bv. diePresident plus die Presidentsraad of die gesamentlike advieskomitees of diekieskollege) waarin die amptelike opposisiepartye ook verteenwoordig is, sal diegeregverdigde beskuldiginge van 'n outoritere gesagstaat wat deur middel vanhierdie voorstelle kan ontstaan, die nek ingeslaan word. Op hierdie wyse saldie opposisiepartye een van hul vernaamste demokratiese funksies, nl. kontroleoor die formulering en uitoefening van regeringsbeleid bly behou.

4. Die totale uitskakeling van die sogenaamde "stedelike Bantoes" uit hierdievoorstelle is 'n aangeleentheid wat ook vermelding verdien. Die bemarking vandie voorgestelde skema sal vergemaklik word indien die bestaande politiekerealiteite in die gesig gestaar word, en, die moontlikheid van 'n heroorwegingvan die skema oor enkele jare om ook ander bevolkingsgroepe te betrek,deur die regering aanvaar word. Ditso mits die bedeling inmiddels suksesvolfunksioneer.

163

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

VERWYSINGS

1) AIYAR, S.P. 1961 — Federalism and Social Change, Asian Publishing House,London.

2) ANDERSON, W. 1972 — Federalism and Intergovernmental Relations, JohnsonReprint Co., N.Y

3(a) CURRIE, D.P. 1964 - Federalism and the New Nations of Africa, University ofChicago Press, Chicago,

(b) DIICSHIT, R.D. 1976 — The Political Geography of Federalism: An inquiry intoOrigins and Stability, McMillan Press, London.

4(a) DUCHACEK, I.D. 1970 — Comparative Federalism — The territorial dimension ofpolitics, Holt, Rinehart & Co., N.Y.

(b) DU TOIT, J.B. 1977 - "Redaksioneel" in Maatskaplike Werk, Vol. 13, no. 2(Juniel977).

5) EARLE. Valerie 1968 — Federalism: Infinite Variety in Theory and Practice,Peacock, Illinois.

6) ELAZAR, D.J. 1968 — "Federalism" in die International Encyclopaedia of theSocial Sciences, Vol. 5, McMillan Co.

7) FRANCK, T. (ed.) 1968 — Why Federations fail: An enquiry into the requisites forsuccessful Federation, N.Y. University Press.

8) FRIEDRICH, C.J. 1968 - Trends of Federalism in Theory and Practice, Pall Mall,London.

9) HARDGRAVE, R.L. 1975 — India: Government and Politics in a DevelopingNation, Harcourt Brace, Jovanovich.

10(a) IBELE, O.H. 1971 — Political Science — An Introduction, Chandler, Scranton.(b) JOUBERT, D.D. 1977 - "Van Blouboek tot Blouboek" in Maatskaplike Werk,

Vol. 13 No. l(Mrt. 1977).11) KAHN, E. 1963 — "Some thoughts on the Competency of the Transkeian Legisla-

tive Assembly and the Sovereignity of the S.A. Parliament", 1963, South AfricanLaw Journal.

12) KRIEK. D.J. 1976 — "Politieke Alternatiewe vir Suid-Afrika — op soek na 'n nuweparadigma", in Politikon, Junie 1976.

13) LA PALOMBARA, J. 1974 - Politics within Nations, Prentice Hall, EnglewoodCliffs, N.J.

14) LIJPHART. A. 1971 - "Cultural Diversity and Theories of Political Integration" inCanadian Journal of Political Science, Maart 1971.

15) MacMAHON, A.W. (ed.) 1962 — Federalism: Mature and Emergent, Russel &Russel. New York.

16) MALHERBE, P.N. 1974 — Multistan: A way out of the South African Dilemma,David Phillip Publisher, Cape Town.

17) PALMER, N.D. 1971 - The Indian Political System, Boston, Houghton Mifflen Co.18) PORTER, JOHN 1965 - The Vertical Mosaic, U.T. P., Toronto.19) Republiek van Suid-Afrika

1976 — Debatte van die Volksraad, Vol. 21, Staatsdrukker, Pretoria1976 — Tussentydse Memorandum oor die aanbevelings van die Kommissie vanondersoek na aangeleenthede rakende die Kleurlingbevolkingsgroep, W.P.S.-76.1976 — Verslag van die Kommissie van Ondersoek na Aangeleenthede rakende dieKleurlingbevolkingsgroep, R.P. 38 van 1976, Staatsdrukker, Pretoria.1977 — Witskrif oor die Verslag van die Kommissie van Ondersoek na Aangeleent-hede rakende die Kleurlingbevolkingsgroep, WPD-77. Staatsdrukker, Pretoria.

20) RIKER, W.H. 1964 —Federalism: Origin, Operation and significance, Little, Brown& Co., Boston.

21) SPROCAS (Study Project on Christianity in an Apartheid Society) 1973 — SouthAfrica's Political Alternatives — Report of the Sprocas Political Commission, RavanPress, Johannesburg.

22) SUZMAN, A. 1960 — "Race Classification and definition in the Legislation of theUnion of South Africa. 1910-1960" in Acta Juridica, 1960.

23) THERON, E. & DU TOIT, J.B. 1977 - Kortbegrip van die Theronverslag,Tafelberg, Kaapstad.

164

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014

24) Theronverslag — Verslag van die Kommissie van Ondersoek na Aangeleenthederakende die Kliurling bevolkingsgroep, Staatsdrukker. Pretoria, R.P. 38/1976.

25) VAN DER HORST, S.T. (ed.) 1976 - The Theron Commission — A Summary.South African Institute of Race Relations, Johannesburg.

26) VENTER. T.D. 1975 — "Konfederale Assosiasie van State of Federasie as staat-kundige toekomsbedeling in Suid-Afrika. Teoretiese perspekticwe vir die Suid-Afri-kaanse partypolitiek", in Politikon, Des. 1975.

27) VERLOREN VAN THEMAAT. J.P. 1967 - Staatsreg, Butterworths. Durban.28) VOSLOO, W.B. 1976 — "Kenmerke van die Westminster-gefundeerde Regeringstel-

sel" in Pro Nat, Augustus 1976.29) WATTS, R.L. 1968 — New Federations: Experiments in the Commonwealth,

O.U.P. London.30) WHEARE, K.C. 1963 - Federal Government, O.U.P., London.31) WIECHERS, M. 1972 - "Kleurlingburgerskap in Suid-Afrika", in Die Tydskrif vir

Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg.32) WOLLHEIM, O.D. 1977 — Theron Commission — Comment, S.A. Institute of

Rare Relations, Cape Town.

165

Dow

nloa

ded

by [

Uni

vers

ity o

f N

orth

Car

olin

a] a

t 17:

53 1

0 N

ovem

ber

2014