1

1

BÀI GIẢNG SINH HÓA HỌC

PHẦN I – SINH HÓA HỌC TĨNH

Chương V- ENZYME

TP.HCM-20082

Chương V- ENZYME

1. Enzyme và hiện tượng xúc tác sinh học

2. Cấu tạo

3. Cơ chế hoạt động xúc tác

4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt lực xúc táccủa enzyme

5. Danh pháp và phân loại

3

1. Baûn chaát hoùa hoïc cuûa enzyme? Nhöõng ñaëc ñieåm

caáu truùc chung cuûa enzyme, trung taâm hoaït ñoäng

cuûa enzyme.

2. Giaûi thích cô cheá xuùc taùc chung cuûa enzyme.

3. Tính ñaëc hieäu cuûa enzyme vaø caùc ñieàu kieän moâi

tröôøng aûnh höôûng ñeán khaû naêng xuùc taùc cuûa

enzyme ?

4. Danh phaùp vaø phaân loaïi enzyme theo 6 lôùp.

Thaønh phaàn caáu taïo vaø hoaït ñoäng xuùc taùc cuûa

moãi lôùp.

MỤC TIÊU

4

1. ENZYME VÀ HIỆN TƯỢNG XÚC TÁC SINH HỌC

• Enzyme là những protein giữ chức năng xúc

tác các phản ứng sinh hóa học. Nhờ E xúc tác

mà các p ư SHH cần thiết cho sự sống và sự

sinh sản của tế bào xẩy ra với

. tốc độ cao,

. có tính đặc hiệu cao,

. tiết kiệm NL.

• E có thể xúc tác ở điều kiện in vivo và in vitro.

2

5

� Xúc tác là hiện tượng làm

. tăng tốc độ phản ứng,

. hệ thống p ư chóng đạt tới trạng thái cân

bằng động bằng những chất đưa từ ngoài vào.

�Chất làm tăng tốc độ p ư gọi là “chất xúc

tác”, chúng chỉ tham gia trong các SP trung

gian của p ư, chúng không có mặt trong s p

cuối cùng của p ư.6

2. CẤU TAÏO CỦA ENZYME

• Phân tử enzyme là các protein dạng cầu, tùyloại E, chúng hoạt động ở dạng cấu trúc bậc bahoặc bậc bốn.

• E một cấu tử – protein đ g : TP bao gồm cácAA, chỉ 1 chuỗi hoặc 2 hay nhiều chuỗipolypeptide giống nhau hay khác nhau.

• E nhị cấu tử - protein phức tạp :

Protein đ/g + nhóm ghép (cofactor)(apoenzyme) (coenzyme)

Kết hợp đặc hiệu Trực tiếp xúc tácvới cơ chất phản ứng

7

• Trường hợp apoenzyme liên kết chặt chẽ với

coenzyme →→→→ CoE được gọi là nhóm ngoại –

prosthetic group.

• Trường hợp apoenzyme liên kết lỏng lẻo với

coenzyme, khi hoạt động xúc tác CoE tách

khỏi apoE→→→→ CoE được gọi là cosubstrate

8

2.2. TRUNG TÂM HOẠT ĐỘNG CỦA ENZYME

�Là vùng tiếp xúc của E với cơ chất (S =

substrate) trên phân tử E, là nơi xẩy ra qúa

trình xúc tác.

�TTHĐ hình thành do sự sắp xếp của một số AA

chuyên biệt, nằm xa nhau trên polypeptide

nhưng gần nhau trong cấu trúc không gian :

- Cysteine – SH

- Serine - OH

- Histidine –NH

N

3

9

� TTHĐ có 2 ñaëc ñieåm quan troïng :

– hình dạng TTHÑ phù hợp với hình dạng phân tử

cô chaát mà nó xúc tác;

– điện tích TTHÑ tương ứng nhưng trái dấu với

điện tích phân tử cô chaát.

�Các điều kiện môi trường (nhiệt độ, pH …)

ảnh hưởng đến cấu trúc bậc ba của phân tử

protein enzyme đều ảnh hưởng tới hình dạng

và điên tích của TTHĐ→→→→ ảnh hưởng đến hoạt

lực xúc tác của enzyme.

10

Fischer's lock and key hypothesis of enzyme action.

11 12

Diagrams to show Koshland's induced fit hypothesis of enzyme action.

4

13

3. CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG XÚC TÁC

• Thuyết hấp phụ : chất xúc tác hấp phụcơ chất lên bề mặt chúng →→→→ tập trungS, tăng nồng độ S →→→→ tăng vận tốc p/ư(hệ thống p/ư dị thể : chất xúc tác thểrắn, S thể lỏng, khí).

• Thuyết lập hợp chất trung gian : chấtxúc tác tạo hợp chất trung gian với S, p/ư đi theo đường vòng →→→→ giảm NL đòihỏi để hoạt hóa cơ chất →→→→ tăng vận tốcp/ư (hệ thống p/ư đồng thể : chất xúctác & S cùng thể lỏng, khí). 14

H2O2 H2O + O2, NLHH : 75 kj/mol

H2O2 H2O + O2, NLHH : 49 kj/mol

H2O2 H2O + O2, NLHH : 8 kj/mol

�E là protein →→→→ vừa có k/n hấp phụ cao, vừa cók/n TL h/c trung gian→→→→ E có k/n xúc tác caohơn nhiều so với chất vô cơ.

không xúc tác

b�t platin

catalase

15

Năng lượng hoạt hóa cần cung cấp cho một phản ứng16

4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VẬN TỐC PHẢN ỨNG ENZYME

� Đơn vị hoạt lưc của enzyme

� Biểu thị trực tiếp : khối lượng→→→→ ít sự dụng vìkhối lượng enzyme thường rất thấp so với khốilượng cơ chất mà nó xúc tác.

� Biểu thị gián tiếp : hoạt độ →→→→ được sử dụngnhiều.

� Đơn vị quốc tế hoạt độ của enzyme IU(international unit) : là l��ng enzyme xúc tácbi�n đ�i 1 mmol cơ ch!t hay t"o ra 1 mmol s/ptrong th%i gian 1 phút d�'i đi(u ki*n chu+n c,anhi*t đ�, pH và n0ng đ� cơ ch!t (IU/lit)

5

17

�Mỗi phòng thí nghiệm thường biểu thị đơn vịhoạt lực enzyme theo p/p xét nghiệm riêngcủa mình→→→→ để so sánh phải đổi ra đơn vịchuẩn quốc tế SI (International System of Units) bằng cách nhân với hệ số chuyển đổi.

18

HỆ SỐ CHUYỂN ĐỔI MỘT SỐ ĐƠN VỊ HOẠT LỰC ENZYME SANG ĐƠN VỊ HỆ THỐNG QUỐC TẾ

U/litGlutamic pyruvictransaminase

U/lit0.48Sigma-Frankel unit (SFU); Kamen unit (KU) Wroblewski-LaDue unit (WLU); Reitman-Frankel unit (RFU) –0.001 OD/phút/ml

Glutamicoxaloacetictransaminase(SGOT, AST)

U/lit1.85Somogyi unit (SU) -

mg G/30 phút

Amylase (AMYL)

U/lit0.75Sibley-Lehninger unit (SLU)-mgDNP/hour/ml

Aldolase (ALD)

Đơn v6qu8c t�

H* s8ch/đ�i

Đơn v6không h* th8ng

Các enzyme huy�t thanh

19

U/lit7.10

5.40

King Amstrong unit (KAU) -mg phenol P/30phút

Bodansky unit (BU) - mg P/giờ

Phosphatasekiềm (AlP)

U/lit1.85King Amstrong unit (KAU) -mg phenol P/30phút

Phosphataseacid (AcP)

U/lit16.7Roe-Byler unit (RBU) –

(µ mol/giờ/ml)

Lipase

U/lit0.0167Volfson-Williams-Ashman unit (WWAU) – nmol/giờ/ml

Isocitratedehydrogenase (ICD)

U/lit0.48Sigma-Frankel unit (SFU); Kamen unit (KU); Wroblewski-LaDue unit (WLU); Reitman-Frankel unit (RFU)

– 0.001 OD/phút/ml

Glutamicpyruvictransaminase(SGPT, ALT)

20

Ghi chú :

• U = 1 international unit = 1µmol/phút = 16.67 nkat/giây = 0.0167 µkat/giây

6

21

4.1. VẬN TỐC BAN ĐẤU CỦA PHẢN ỨNG

22

4.2. ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ

• Điều kiện in vitro : 0 – 400C : to tăng →→→→ tốc độp/ứ tăng, đơn thuần nhiệt độ c/c NL cho p ư.

>450 C: vận tốc p/ư bắt đầu giảm do nhiệtlàm biến tính protein. >800 E bị biến tính hoàntoàn.

. E nguồn gốc đ/v : t0 tối ưu : 40 – 500C

. E nguồn gốc t/v : t0 tối ưu : 50 – 600CMột số VSV chịu nhiệt, sống trong suối nướcnóng 70 – 800C.

• Điều kiện in vivo : nhiệt độ cơ thể tăng 1-20C →→→→p/ư đốt cháy chất hữu cơ trong mô bào tănghàng trăm lần→→→→ gây sốt, đó là p/ư bảo vệ củacơ thể.

23 24

4.3. ẢNH HƯỞNG CỦA pH

• pH môi trường thay đổi ảnh hưởng đến sự

phân ly của các nhóm chức trên chuỗi

polypeptide →→→→ thay đổi điện tích TTHĐ →→→→ a/h

khả năng kết hợp E + S →→→→ giảm v p/ư.

• Mỗi E chỉ hoạt động tốt trong một giới hạn pH

nhất định, ngoài khoảng pH tối ưu đó thì vận

tốc p/ư rất thấp.

• Bảng 5.2 (T.112) : khoảng pH tối ưu của một số

enzyme.

7

25

pH tối ưu của một số enzyme

4,6 – 5,0Sucrase

(nấm men)

7,0 – 8,0Lipase

(tụy tạng)

9,0 - 10Phosphatase

(huyết tương)

7,8 – 9,5Trypsin

(tụy tạng)

4,5 – 5,0Cathepsin

(cơ)

1,5 – 2,5Pepsin

(dạ dày)

5,2ββββ-Amylase

(mạch nha)

6,8 – 7,0αααα-Amylase

(nước bọt)

pHEnzymepHEnzyme

26

27

4.4. ẢNH HƯỞNG CỦA NỒNG ĐỘ ENZYMEVận tốc p/ư tăng tỷ lệ thuận với sự tăng nồng độenzyme trong hệ thống p/ư

Lượợợợng cơ chấấấất biếếếến đổổổổi

3x

2x

1x

E3E2E1

t0 t1 t2

Vậậậận tốốốốc ban đầầầầu tỷỷỷỷ lệệệệthuậậậận vớớớới nồồồồng độộộộ E

28

4.5. ẢNH HƯỞNG CỦA NỒNG ĐỘ CƠ CHẤT

Nồng độ S tăng→→→→ v p/ư tăng, khi tất cả các TTHĐ của E đều t/g xúc tác →→→→ v p/ư đạt tối đa.

8

29 30

4.6. SỰ HOẠT HÓA VÀ ỨC CHẾ ENZYME

� HOẠT HÓA ENZYME

Trong mô bào E khi mới được tiết ra thường ở trạngthái chưa hoạt động (tiền E, tiếp đầu ngữ “pre” hay “pro”enzyme, tiếp vị ngữ “ ogen”.

� Caét boû moät ñoaïn polypeptide cuûa tieàn enzyme (proenzyme hay zymogen) laøm boâc loä trung taâmhoaït ñoäng. Ví duï :

pepsinogen pepsin + peptide

(42.000) (35.000) (7.000)

� Thaønh laäp caàu noái disulfur (-S – S-) ñeå hoaøn chænhtrung taâm hoaït ñoäng :

Trypsinogen Trypsin + heptapeptide

Pepsin + HCl

Enterokinase

31

� Thaønh laäp phöùc hôïp vôùi caùc ion kim loaïi, caùc ion naøy coù vai troø laøm caàu noái trung gian, gaén cô chaátleân trung taâm hoaït ñoäng baèng caùc caàu noái phuï. Vaitrò này thường thuộc về các ng/tố vi lượng.

� Hoaït hoùa nhôø hieän töôïng caûm öùng bởi chaát gaâyhieäu öùng dò khoâng gian.

� Sự hoạt hóa (hay ức chế) E thường được kiểmsoát bởi sự phosphoryl hóa hay sự khửphosphoryl :

E không HĐ E hoạt động

HH b=ng phosphorylhóa b?i kinase + ATP

Bc ch� b=ng khCphosphoryl b?i

phosphatase – H3PO432

� ỨC CHẾ ENZYME

� Đa số các trường hợp ngộ độc là do ức chếhoạt động của trung tâm hoạt động của enzyme. Thí dụ : (-CN) liên kết với Fe3+ của cytochromeoxidase→→→→ ức chế chuỗi hô hấp mô bào.

� Ức chế cạnh tranh (H.5.8, T.119) :

(-CHI – COOH) cạnh tranh với gốc (- CH2 – SH)của Cys trong TTHĐ.

� Ức chế không cạnh tranh : chất ức chế làmbiến đổi cấu hình phân tử E để làm thay đổi khảnăng xúc tác của E.

9

33

Competitive inhibitors bind reversibly to the enzyme, preventing the binding of substrate. On the other hand, binding of substrate prevents binding of the inhibitor. Substrate and inhibitor compete for the enzyme.

34

Diagram showing the mechanism of non-competitive inhibition.

35

5. DANH PHÁP VÀ PHÂN LOẠI

�DANH PHÁP

� Nhóm E tiêu hóa được gọi tên tùy tiện

� Quy tắc gọi tên : theo tên Latin của cơ chất + kiểuphản ứng + ASE

Cô chaát Enzyme

- Amylum (tinh boät) Amylase

- Proteinum (protein) Protease

Phaûn öùng Enzyme

- Vaän chuyeån goác (-CH3) Methylferase

- Thuûy phaân Hydrolase

- Khử nước Dehydratase 36

PHÂN LOẠI

� 6 lớp

Phụ lớp

Phụ của phụ lớp

Enzyme

10

37

Thí duï : Enzyme mang chæ soá E.C 2.7.1.1

� Chæ soá “2”: E thuoäc lôùp 2 - Transferase, vaänchuyeån caùc nhoùm chöùc.

� Chæ soá “7” : phuï lôùp 7, vaän chuyeån nhoùmphosphate (-H2PO3).

� Chæ soá “1” : phuï phuï lôùp 1- chaát nhaän nhoùm (-H2PO3) laø moät alcohol.

� Chæ soá “1” : enzyme laø hexokinase.

Toùm laïi, enzyme mang chæ soá E.C 2.7.1.1 laø E coùteân vaø chöùc naêng nhö sau : D- hexose-6-phospho-transferase, xuùc taùc phaûn öùng vaän chuyeån nhoùm

(-H2PO3) töø ATP sang nhoùm hydroxyl ôû C6 cuûaglucose.

38

Thành lập các liên kết cần sựdụng các nối ∼∼∼∼P cao năng

LigaseVI

V/c các nhóm ng/tử và gốc p/ttrong nội bộ p/t để thành lập cácđồng phân

IsomeraseV

Thành lập hoặc phân giải các nốiđôi

LiaseIV

Thủy phân (E một cấu tử)HydrolaseIII

V/c các nhóm nguyên tử và gốcp/t từ chất này sang chất khác

TransferaseII

khử hydrogen (oxy hóa),

hydrogen hóa (khử)

oxydo-reductase

I

Xúc tác phLn MngL'p

39

CÁC ENZYME THƯỜNG SỬ DỤNG TRONG CHẨN ĐOÁN

2.7.3.2Creatine kinaseCK (DPK)

3.1.1.8CholinesteraseChE

2.6.1.1Aspartate aminotransferaseAST (GOT)

3.5.3.1ArginaseARG

3.2.1.1αααα-AmylaseAmyl

3.1.3.1Alkaline phosphataseAP

2.6.1.2Alanine aminotransferaseALT (GPT)

H* th8ngphân lo"i

Tên th�%ng gPiVi�t tRt

40

3.4.21.4Trypsin

2.2.1.1TransketolaseTK

2.7.1.40Pyruvate kinasePK

1.1.1.14Sorbitol dehydrogenaseSDH

2.1.3.3Ornithine carbamoyltransferaseOCT

3.1.1.3Lipase (triacylglycerol lipase)LIP

1.1.1.27Lactate dehydrogenaseLDH

1.11.1.9Glutathion peroxydaseGPx

2.3.2.2γ-Glutamyl transferaseGGT

H* th8ngphân lo"i

Tên th�%ng gPiVi�t tRt

11

41

(1) LỚP OXYDO-REDUCTASE(Lớp enzyme oxy hóa-khử)

Xúc tác p/� oxy hóa-khC (trao đ�i e- hoSc traođ�i H = H+ + e-). Các nhóm chính :

� Các dehydrogenase chứa nhân pyridine (dẫnxuất từ vitamin PP) : v/c 2H (2H+ + 2e-)

� Các dehydrogenase chứa nhân flavin (dẫnxuất từ vitamin B2) : v/c 2H (2H+ + 2e-)

� Catalase : p/hủy peroxyde hydro g/p O2

� Peroxydase : p/hủy peroxyde hydro g/p O

� Hệ thống cytochrome : chỉ v/c e-42

� Dehydrogenasechứa nhânpyridine :- NAD+ :

NicotinamidAdenine Dinucleotide

- NADP+ : NicotinamidAdenine DinucleotidePhosphate

Nicotinamid

43

N

C NH 2

O

H H

OHOH

O

O P OCH 2

O_

+

H

N

NH 2

N

N

O P OCH 2

N

H H

OHOH

O

H H

O

OH

H

N

C NH 2

O

H H

OHOH

O

O P OCH 2

O_

+

H

N

NH 2

N

N

O P OCH 2

N

H H

OOH

O

H H

O

OH

H

P OHHO

ONAD+ NADP+

N

C NH 2

O

H H

OHOH

O

O P OCH 2

O_

+

H

N

NH 2

N

N

O P OCH 2

N

H H

OHOH

O

H H

O

OH

H

44

Dehydrogenase NAD+ NADH + H+

- CO- NH2

N+

H

R

+(2H+ + 2e-)- CO- NH2

N

H

R

+ H+

H

- (2H+ + 2e- )

(e-)

(H+ + e-)

12

45

FMN

� Dehydrogenasechứa nhân flavine:

-FMN :

Flavin

MonoNucleotide

-FAD :

Flavin

Adenine Dinucleotide

46

CH3

C

C

C

C

C

C

H

CH3

H

N

N

C

C

C

N

NH

C

O

O

CH2

HCOH

HCOH

HCOH

CH2

O

PO O_

O

CH3

CC

CC

C

C

H

CH3

H

N

N

C

C

C

N

NH

C

O

O

CH2

HCOH

HCOH

HCOH

CH2

O

PO O

O

_

P

O

CH2

OO_

H

O

H

OH

H

OH

H

N

HC

N C

C

C

N

N

CH

NH2

FMN FAD

1 2

3410

9

56

7 8 11

1

10

A

Flavin

isoalloxazin

D-ribitol

47

NHN

N

CH3-

O

C10

1CH3- C=O

R

NH

H

N

N

H

CH3-

O

C10

1CH3- C=O

R

FMN (FAD)

FMNH2(FAD.H2)

+2H -2H

(H++ e-)

(H++ e-)

48

� Heä thoáng cytochrome : laø caùc chromoprotein vôùi

nhoùm heme chöùa Fe3+. Coù nhieàu loaïi cytochrome,

khaùc nhau veà theá naêng oxy hoùa khöû, chuùng chæ

tham gia nhaän vaø chuyeån electron (khoâng nhaän

proton H+).

• Phaûn öùng cô baûn :

• Cyt-Fe3+ Cyt-Fe2+

•

• Trong chuoãi hoâ haáp moâ baøo thöôøng gaëp caùc

cytochrome : b , c , a vaø a3 (cytochrome oxydase –

chæ chuyeån ñieän töû cho oxygen).

+e-

- e-

13

49Heme cuûa cytochrome 50

(2) LỚP TRANSFERASE(Các enzyme vận chuyển)

Xúc tác p/� vVn chuyWn các nhóm nguyên tChay g8c phân tC tX ch!t này sang ch!t khác.

� Phosphotransferase - v/c –H2PO3

� Aminotransferase – v/c nhóm –NH2

� Sulfurtransferase – v/c nhóm –SO3H

� Acyltransferase – v/c các acid béo

51

OH

-CH2O – P=O

OH

HO-

H3C-

N

H

C=OOH

-CH2O – P=O

OH

HO-

H3C-

N

CH2-NH2

Pyridoxal phosphate Pyridoxamine phosphate

� Aminotransferase (Trans aminase) :V/c nhóm amine trong phản ứng chuyển

amine để t/h amino acid trong mô bào động vật. Coenzyme là pyridoxalphosphate (dẫn xuất từvitamin B6)

52

SH

R-C = OO-

CoA.SH

SH

Adenosine-3’- monophosphate

ββββ-alanine

A.pantoic

A.panthothenic

Thioethylamine

O-O- C-R

CoA.SH

Pirophosphate

� Acyltransferase – hoạt tóa &v/c các acid béoCoenzyme có tên là coenzyme acyl hóa,

dẫn xuất từ panthotenic acid :

14

53

(3) LỚP HYDROLASE(Enzyme thủy phân)

Là những enzyme một cấu tử, gặp phổ biến trong ống

tiêu hóa, nhờ sự tham gia của nước chúng thực hiện

phản ứng phân giải các chất hữu cơ phức tạp của thức

ăn thành các đơn phân cơ thể có thể hấp thu được.

� Glycoside hydrolase : thủy phân LK glycosidic của glucid

� Proteinase và peptidase : thủy phân LK peptide của

protein và peptide

� Esterase : thủy phân LK este của lipid

� Amidase : thủy phân các amid

54

(4) LớP LIASE

Là những enzyme xúc tác p/� cRt trYc ti�pcác liên k�t trong phân tC không b=ng con đ�%ng th,y phân, chúng có khả năng táchCO2, H2O, NH3 …

� Decarboxylase (tách CO2)

� Aldolase : cắt C6 →→→→ 2 C3

� Dehydratase (tách H2O)

� Deaminase (tách NH3)

55

DECARBOXYLASE

• Decarboxylase củaαααα-ketoacid có CoE làthiamin piro-phosphate (TTP)(dx của vitamin B1-thiamine).

• Decarboxylase củaαααα-amino acid cóCoE làpyridoxalphosphate(dx của vitamin B6).

56

CH3CH2

C

N

C

N

C

CH

NH2

CH2 N

C

H

S

CC CH2

+

O P O P O

O O

O O

_ _

_

CH3

Thiamine pirophosphate (TPP)

15

57

(5) LỚP ISOMERASE(Enzyme đồng phân hóa)

Là các E xúc tác sự vận chuyển nhóm nguyên

tử hay gốc phân tử trong nội bộ phân tử để tạo

ra các chất đồng phân.

� Glucose-6-phosphate isomerase : chuyển nhóm

carbonyl C1 ↔↔↔↔ C2 (Glucose ↔↔↔↔ Fructose).

� Phosphoglycerate mutase : chuyển gốc (-P)

giữa C1 ↔↔↔↔ C2 trong một phản ứng đường phân.

� Racemase : chuyển nhóm (-OH) các đường

đơn, tạo ra đồng phân dãy D hay L. 58

• Phosphoglyceraldehyde Phosphodioxyacetone

• L-Alanine D-Alanine

• UDP-Glucose UDP-Galactose

• 3-phosphoglycerate 2- phosphoglycerate

Alanine racemase

UDP-Glucose-1-epimerase

Phosphotriose isomerase

Phosphglyceratemutase

59

(6) LỚP LIGASE

Xúc tác p/� t/h ch!t có sC d[ng năng l��ng tXcác n8i phosphate cao năng (∼∼∼∼P)

� Aminoacyl-t-RNA synthetase t/lập LK C – O trongp/ư hoaït hoùa amino acid cuûa tieán trình sinh toånghôïp protein.

� Glutamine synthetase thaønh laäp lieân keát giöõa C – Ntrong phaûn öùng toång hôïp glutamine.

� Ligase thaønh laäp lieân keát giöõa C - N trong sinh toånghôïp protein, tái tổ hợp DNA.

� Acetyl CoA carboxylase thaønh laäp l/kết C - C trongtieán trình toång hôïp acid beùo (p/ư thaønh laäp malonylCoA). 60

Nguyên tử Nhoạt động BIOTIN

Phân tử CO2

NH –lysine của apoenzyme

CARBOXYLASE : với CoE là biotin, cung cấp nhómCO2 trong p/ư tổng hợp acid béo.