Epidemia zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli

Warszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

Główny Inspektorat sanItarnyRapoRt dotyczący epidemii zakażeń pokaRmowych

wywołanych pRzez pałeczki escheRichia coli (o104:h4 stec) w euRopie

ISBN: 978-83-934495-2-1

1

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

RapORT dOTyCząCy EpidEmii zakażEń pOkaRmOwyCH

wywOłanyCH pRzEz pałECzki ESCHERiCHia COli (O104:H4 STEC)

w EuROpiEWarszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

spis treści

3 Wstęp

5 Escherichia coli – występowanie i ogólna charakterysty

5 Taksonomia E. coli

5 Budowa antygenowa

6 Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażenia

6 Rodzaje zakażeń i serotypy Escherichia coli

7 Szczepy E. coli STEC mające istotne znaczenie chorobotwórcze dla ludzi

7 Krwotoczne zapalenie jelita grubego (HC), zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) oraz małopłytkowa plamica zakrzepowa (TTP)

8 Przebieg zakażenia werotoksycznym szczepem E. coli

8 Geny E. coli kodujące toksynę Shiga-like toxin (Shiga-podobną)

9 Infekcje EHEC a terapia antybiotykami

11 Diagnostyka Escherichia coli O104 STEC w Polsce

11 Sytuacja epidemiologiczna w Niemczech, Francji oraz innych krajach UE

17 Schemat śledztwa epidemiologicznego (tracking back investigation) z raportu EFSA

18 Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w Niemczech (stan na dzień 27.07.11 r.)

18 Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w państwach członkowskich UE (stan na dzień 27.07.11 r.)

19 Nieformalne spotkanie Ministrów Zdrowia UE w Sopocie

20 Decyzje i rekomendacje

21 Sytuacja epidemiologiczna w Polsce

22 Sytuacja gospodarcza w Europie (kalendarium wydarzeń), jako podstawa działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej

w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności

28 Kluczowe działania podjęte przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz zalecenia

33 Podsumowanie kontroli

34 Kontynuacja badań w 2011 i 2012 roku

37 Najistotniejsze wspólnotowe przepisy prawne

39 Bibliografia

Główny Inspektorat Sanitarny03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: [email protected]

2

Wstęp

3





INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

W roku 2011 Europa stała się świadkiem największej od

kilkudziesięciu lat epidemii wywołanej zakażeniem

przenoszonym przez skażoną żywność. Była to równocześnie

jedna z największych epidemii tego typu na świecie. Od połowy maja

w Niemczech zaczęto notować poważny wzrost zachorowań wywołanych

werotoksycznym szczepem Escherichia coli O104:H4. Objawy zachorowania

obejmowały przede wszystkim biegunkę, ale w około ¼ przypadków

u chorych dochodziło do rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego,

który w części przypadków skutkował trwałymi uszkodzeniami funkcji

nerek, a nawet zgonem. Epidemia miała nie tylko wymiar medyczny, lecz

spowodowała również poważne konsekwencje w skali międzynarodowej

o charakterze ekonomicznym, a także politycznym.

W czasie trwania epidemii w Niemczech zanotowano ponad 3052

przypadków biegunek wywołanych zakażeniem, zaś u 733 osób rozwinął

się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS). Z powodu zakażenia zmarło

łącznie 45 osób.

Zachorowania wystąpiły również w innych krajach UE, u osób które w maju

i czerwcu odwiedziły Niemcy. Łącznie zakażenia wykryto u 125 osób,

u 49 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) w tym

jedna osoba zmarła z powodu niewydolności nerek w przebiegu zespołu.

Epidemia EHEC spowodowała znaczne ograniczenie obrotów na europejskim

rynku warzyw i poważne straty ich producentów. Działania służb sanitarnych

prowadzone w obliczu zagrożenia wynikającego z zakażeń wywołanych

werotoksycznym szczepami bakterii E. coli przyczyniły się do rozszerzenia

współpracy pomiędzy krajami UE w zakresie zapobiegania chorobom

zakaźnym oraz usuwanie innych źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego

w szczególności bezpieczeństwa żywności. W zależności od wdrażania

krajowych systemów kontroli żywności, jak i systemów zdrowia publicznego

w państwach członkowskich na poziomie wspólnotowym, kraje Unii

Europejskiej muszą być gotowe do stawienia czoła epidemiom szerzącym

się przez produkty żywnościowe.

W związku z sytuacją w Niemczech, Ministerstwo Zdrowia i Główny

Inspektorat Sanitarny, wzmożyły nadzór epidemiologiczny na przypadkami

zakażeń i zatruć pokarmowych oraz zintensyfikowały urzędową kontrolę

żywności. Prowadzono akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do

Niemiec, jak również do ogółu społeczeństwa.

Niniejszy raport jest opisem kluczowych zadań realizowanych przez

Państwową Inspekcję Sanitarną oraz stanowi podsumowanie podjętych

działań podjętych w związku epidemią E. coli O104:H4 w Niemczech.

Wstęp

źródło: CDC/ Peggy S. Hayes; fotografia: Elizabeth H. White, M

.S.


4

raport

5


Escherichia coli jest najlepiej poznanym przedstawicielem rodzaju

Escherichia. Naturalnym środowiskiem życia tej bakterii jest przewód

pokarmowy ludzi, ssaków oraz ptaków. Mikroorganizm ten wchodzi

w skład naturalnej mikroflory jelita grubego oraz końcowego odcinka

jelita cienkiego. E. coli występuje szczególnie obficie u mięsożerców oraz

zwierząt wszystkożernych. Występuje również w odchodach, stanowiąc

wysoki procent masy kałowej zwierząt mięsożernych oraz wszystkożernych.

Dlatego jest ona wskaźnikiem do badania stopnia zanieczyszczenia wody

i żywności odchodami (w tym celu oznaczane jest miano coli). Jednak

wyhodowanie bakterii E. coli z kału osoby z biegunką, bez przeprowadzenia

dodatkowych badań określających ich chorobotwórczość, nie może być

podstawą do uznania ich za czynnik odpowiedzialny za wystąpienie

nieżytu żołądkowo-jelitowego.

Szczepy naturalnie bytujące w przewodzie pokarmowym uważa się za

niepatogenne, ale mogą one wywoływać oportunistyczne zakażenia tzw.

kolibakteriozy, gdy wystąpią czynniki predysponujące. Bakteria ta jest

najczęściej izolowanym gatunkiem z materiałów klinicznych.

E. coli to gramujemne, krótkie pałeczki o urzęsieniu perytrychalnym.

Niektóre szczepy wytwarzają otoczki. Mają zdolność do rozkładu laktozy.

Zwykle laktoza jest rozkładana szybko, jednak niektóre szczepy E. coli

rozkładają ją z opóźnieniem lub wcale. Wytwarzają indol, natomiast nie

wykazują zdolności do wytwarzania H2S oraz rozkładu mocznika. Na

podłożach z dodatkiem krwi (króliczej lub baraniej) patogenne E. coli

wywołują wyraźną hemolizę typu beta.

Domena Bacteria

Typ Proteobacteria

Klasa Gammaproteobacteria

Rząd Enterobacteriales

Rodzina Enterobacteriaceae

Rodzaj Escherichia

Gatunek Escherichia coli

U pałeczek E. coli występują trzy podstawowe antygeny oznaczone jako

O (antygeny somatyczne), K (antygeny powierzchniowo-otoczkowe) i H

(antygeny rzęskowe). Opisano też antygeny fimbrii. Antygeny somatyczne

(antygeny ściany komórkowej) mają charakter polisacharydowy. Są

ciepłostałe. Obecnie znanych jest około 170 antygenów somatycznych.

Oznacza się je literą O oraz liczbami od 01 do 170. Antygeny

powierzchniowo-somatyczne K mają charakter polisacharydowy.

Wyróżnia się kilka typów antygenów powierzchniowo-somatycznych: L,

A, B. Ich termostabilność zależy od typu. Znanych jest około 90 antygenów

K. Natomiast antygeny rzęskowe H mają charakter białkowy. U E. coli są

one ciepłochwiejne oraz jednofazowe.

escherichia coli – występowanie i ogólna charakterysty 1

taksonomia e. coli 2

Budowa antygenowa 3


6

Czynniki predysponujące są definiowane jako czynniki sprzyjające pojawieniu

się kolibakteriozy – oportunistycznego zakażenia wywoływanego przez

Escherichia coli. Wśród czynników predysponujących wyróżnia się

m.in. zaburzenie lub osłabienie działania systemu odpornościowego,

współzakażenie innym czynnikiem etiologicznym (np. wirus, pasożyt).

Zdolność E. coli do wywoływania zakażeń oportunistycznych wynika

z genetycznych uwarunkowań oraz selekcji zależnej od szybkiego

namnażania i pasażowania określonego genotypu, w warunkach

silnego nacisku czynników predysponujących na makroorganizm.

W takich warunkach prawdopodobnie dochodzi do dominacji jednego

określonego genotypu, a następnie do lawinowej ekspresji plazmidowych

oraz chromosomalnych genów kodujących czynniki patogenności. W wyniku

tego procesu populacja E. coli przekształca się w wariant epidemiczny.

Obecnie wyróżnia się dwie grupy oportunistycznych zakażeń wywoływanych

przez Escherichia coli, są to zakażenia pozajelitowe oraz zakażenia jelitowe.

Zakażenia pozajelitowe wynikają z relokacji bakterii z miejsc ich

fizjologicznego bytowania do miejsc, gdzie normalnie nie występują, ale

gdzie mają dobre warunki do wzrostu. Do infekcji pozajelitowych zalicza

się zakażenia ran, zakażenia pęcherzyka i dróg żółciowych, zapalenie

otrzewnej, zakażenia układu moczowego oraz zakażenia posocznicowe

(colisepticaemia) ludzi lub zwierząt. E. coli odpowiada za około 15%

przypadków seps szpitalnych. Sepsy powodowane E. coli powoduje głównie

serotyp SEPEC. W przypadku zakażeń układu moczowego infekcja może

zająć zarówno dolny odcinek dróg moczowych, jak i miedniczki nerkowe

oraz nerki. E. coli wywołuje zapalenie cewki moczowej, zapalenie pęcherza

moczowego, zapalenie pęcherza i miedniczek nerkowych, zapalenie nerek

i miedniczek nerkowych.

Infekcje jelitowe (enteritis, enterotoxaemia) manifestują się biegunką.

Pojawiają się epidemiologicznie lub sporadycznie. E. coli powodujące

zakażenia jelit klasyfikowane są do 5 postaci patogenności (patoserotypów):

• enteropatogenneszczepyE.coli(EPEC) – bakterie te powodują

epidemiczne i sporadyczne biegunki u dzieci. EPEC przyłączają się

do komórek śluzówki jelita cienkiego za pomocą czynnika adhezji,

a następnie wprowadzają do enterocytów toksyczne produkty. Są

wykrywane w szpitalnych epidemiach tzw. wczesnych biegunkach

noworodków lub małych dzieci do lat dwóch. Są rzadkie w krajach

uprzemysłowionych, ale stanowią główną przyczynę zgonów

niemowląt w krajach rozwijających się. Szerzą się przez brudne

ręce personelu, zanieczyszczony pokarm i wodę. Źródłem zakażenia

mogą być inne dzieci lub osoby dorosłe wydalające EPEC wraz

z kałem;

• enterotoksyczneszczepyE.coli(ETEC) – bakterie te zostały

wykryte u ludzi oraz różnych gatunków zwierząt gospodarskich

oraz domowych. Choroba objawia się nasiloną, wodnistą biegunką.

Po ustąpieniu objawów przez kilka miesięcy utrzymuje się lokalna

odporność. ETEC kolonizują jelito cienkie dzięki aktywności fimbrii.

Fimbire umożliwiają bakteriom adhezję do enterocytów i chronią je

przed szybkim usunięciem na skutek perystaltyki jelit. Patogenność

ETEC wynika ze zdolności tych bakterii do produkcji ciepłochwiejnej

enterotoksyny LB oraz ciepłostałych toksyn ST-I i ST-II. Przy czym

niektóre szczepy produkują wszystkie typy toksyn, a niektóre

tylko jeden;

• enteroinwazyjneszczepyE.coli(EIEC) – bakterie te wykazują

zdolność do inwazji komórek nabłonka jelitowego, powodując przy

tym wrzodziejące zmiany zapalne. EIEC wykazują duże podobieństwo

mechanizmów patogenności z pałeczkami z rodzaju Shigella. Są

izolowane głównie w przypadkach czerwonkopodobnych biegunek;

• enteroagregacyjneszczepyE.coli(EAEC / EAggEC) – bakterie te

wywołują wodnistą, a czasem krwotoczną biegunkę u niemowląt

i małych dzieci. Ich patogenne działanie w jelicie wynika z masowej

4 Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażenia

5 rodzaje zakażeń i serotypy escherichia coli

7


adhezji EAEC do enterocytów. Adhezja do komórek nabłonka jelita

jest możliwa dzięki specyficznym fimbriom adhezyjnym;

• enterokrwotoczneszczepyE.coli(EHEC) – bakterie te stanowią

czynnik etiologiczny krwotocznego zapalenia okrężnicy i zespołu

hemolityczno-mocznicowego (Hemolytic Uremic Syndrome –

HUS). Na wystąpienie HUS szczególnie narażeni są ludzie starsi

oraz dzieci. EHEC są zdolne do wytwarzania werotoksyny, zwanej

toksyną shigapodobną (Shiga-like toxin – SLT lub Stx), stąd też

są nazywane werotoksycznymi (VTEC) lub shiga-toksycznymi

(STEC) E. coli. Patogenne szczepy EHEC wytwarzają Stx-1 lub Stx-2,

niektóre są zdolne do produkcji obu typów toksyn. Niektóre szczepy

wytwarzają także enterohemolizynę.

Wyróżnia się także nekrotyczne szczepy E. coli (NTEC) – bakterie te są

zdolne do wytwarzania cytotoksycznych czynników martwicowych (CNF-1

lub CNF-2). Zdolność uwalniania czynnika martwicowego może się łączyć

ze zdolnością wytwarzania określonej hemolizyny, przy braku zdolności

syntezy innych klasycznych czynników patogenności.

Szczepy STEC zostały po raz pierwszy zidentyfikowane, jako groźny czynnik

zakażeń pokarmowych u ludzi, na początku lat osiemdziesiątych XX wieku

przez dwa niezależne zespoły badaczy – Riley’a i wsp. oraz Karmali’ego i wsp.

Zespół Riley’a stwierdził, że przyczyną krwawej biegunki, która wystąpiła

po zjedzeniu niedopieczonej wołowiny w postaci hamburgerów w USA,

była E. coli O157:H7. W tym samym roku Karmali i współpracownicy badali

przypadek zespołu hemolityczno-mocznicowego w Kanadzie. Badacze

stwierdzili, że przyczyną HUS u pacjenta była cytotoksyna produkowana

przez szczep E. coli. Toksynę tę określono mianem werotoksyny (verotoxin –

VT), a grupę bakterii ją wytwarzających – jako werotoksyczne E. coli

(verotoxigenic E. coli – VTEC).

Naturalnym rezerwuarem STEC są przeżuwacze, w szczególności bydło, ale

także kozy oraz owce. Oprócz tego STEC były izolowane także od koni, psów,

drobiu i kotów. Sporadycznie STEC izolowano od ssaków wolnożyjących,

takich jak jelenie oraz dzikich ptaków (jaskółki, mewy).

Bakterie te mogą utrzymywać się w środowisku od kilku tygodni do

kilkunastu miesięcy. W wyniku dość długiego utrzymywania się

w środowisku, bakterie te stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia

i życia człowieka.

Najlepiej poznanym STEC jest serotyp O157:H7. Krwotoczne zapalenie

jelita grubego wywoływane przez te szczepy przebiega jako krótkotrwała,

wodnista biegunka, która przechodzi w biegunkę krwotoczną. Czasem

pojawiają się komplikacje w postaci krwawień z żołądka lub niedokrwienia

mózgu. Powikłaniem krwotocznego zapalenia jelita grubego jest

hemolityczny zespół mocznicowy (HUS), którego przyczyną są wydzielane

przez E. coli toksyny. HUS rozwija się w naczyniach krwionośnych

nerek, w postaci zmian mikrozakrzepowych, które prowadzą do ostrej

niewydolności nerek. HUS często kończy się śmiercią chorego. Z kolei

powikłaniem zespołu hemolityczno-mocznicowego jest małopłytkowa

plamica zakrzepowa (TTP), która przejawia się powstawaniem zmian

zakrzepowych w jelicie grubym, nadnerczach, trzustce, sercu oraz mózgu.

szczepy e. coli steC mające istotne znaczenie chorobotwórcze dla ludzi 6

krwotoczne zapalenie jelita grubego (HC), zespół hemolityczno-mocznicowy (HUs) oraz małopłytkowa plamica zakrzepowa (ttp) 7


8

Powszechnie uważa się, że za wysoką wirulencję E. coli O157 odpowiada

jej zdolność do produkcji toksyny Shiga-like toxin SLT (Shiga-podobnej)

w wariancie Stx2 (kodowanej przez gen stx2), intyminy (kodowanej przez

gen eae) oraz hemolizyny. W przypadku szczepów innych niż O157 STEC

brakuje części czynników wirulencji lub nie są one funkcjonalne. Oprócz

tego szczepy inne niż O157 w większości produkują toksynę w mniej

zjadliwym wariancie (Stx1 kodowaną przez gen stx1).

Literatura wskazuje, że szczepy STEC posiadające gen stx1 lub geny stx1

oraz stx2 powodują HUS z mniejszą częstotliwością niż szczepy posiadające

wyłącznie gen stx2.

Z tych powodów szczepy STEC inne niż O157 są uważane za słabo patogenne

dla ludzi, zazwyczaj wywołujące symptomy tzw. grypy żołądkowej,

ustępujące po 24 godzinach. Jednak dane z ostatnich 10 lat potwierdzają, że

szczepy STEC, inne niż O157, są zdolne do wywoływania HUS. Do E. coli innych

niż O157 STEC mających znaczenie kliniczne należą następujące serotypy:

O26:H11, O111:H4, O103:H2, O113:H21, O121, O45, O145:H28, O104:H4.

Zatem teoria mówiąca, że do spowodowania zespołu hemolityczno-

mocznicowego bakterie STEC muszą posiadać zarówno gen stx2 oraz eae

jest niewystarczająca, ponieważ nie pozwala wyjaśnić dlaczego niektóre

serotypy są zdolne do wywołania HUS mimo braku genu eae.

Dane literaturowe zawierają doniesienia o takich przypadkach, np. w 1993

r. we Francji stwierdzono 3 przypadki HUS spowodowane przez serotyp

O113:H21 (stx2 pozytywny, eae negatywny). Z kolei w 1994 r. E. coli O104:H21

z zanieczyszczonego fekaliami pasteryzowanego mleka spowodowała

wystąpienie zachorowań w mieście Helena w stanie Montana w USA.

Zachorowało 17 osób z czego 67% stanowiły kobiety, których mediana

wieku wynosiła 35 lat, stwierdzono 4 przypadki HUS. Natomiast serotyp

O104:H4 (stx2 pozytywny, eae negatywny), który wywołał masowe

zachorowania w Niemczech w 2011 r., w przeszłości był izolowany rzadko.

W 2001 r. serotyp O104:H4 STEC został wyizolowany w Afryce od pacjentów

z biegunką, 2 przypadki wykryto w Niemczech oraz 1 przypadek w Korei.

Pierwszy przypadek wystąpienia HUS w wyniku zakażenia STEC O104:H4

w Korei został opisany przez Woo Kyun Bae i współpracowników w 2006 r.

Pacjentką była 29-letnia kobieta, u której po kilku dniach od hospitalizacji

zdiagnozowano HUS. Leczenie polegało na uzupełnianiu płynów oraz

dializach. Prawdopodobnym źródłem zakażenia był niedopieczony

hamburger zjedzony przez chorą. Literatura zawiera opisy przypadków

wystąpienia w przeszłości zachorowań spowodowanych spożyciem

niedogotowanego mięsa oraz innych produktów ( np. mleka).

STEC O104:H4 to szczep pochodzenia odzwierzęcego i do tej w pory w Polsce

nie stwierdzono jego obecności w żywności.

Zdolność określonego serotypu do wywołania choroby zależy od jego

wirulencji. Zakażenie (przebieg zakażenia na przykładzie O157:H7) rozwija

się następująco – E. coli O157:H7 wnika do organizmu z pokarmem, jest

w stanie przeżyć w kwaśnym środowisku żołądka, skąd dostaje się do

jelit. Po osiągnięciu celu, bakterie przyłączają się do receptorów komórek

epitelialnych i rozpoczynają syntezę intyminy (kodowanej przez gen

eae) oraz Tir (kodowanego przez gen tir), dzięki którym możliwe jest

przyłączanie się drobnoustrojów do powierzchni komórek epitelialnych.

Wykorzystując system sekrecji typu III E. coli O157:H7 transferuje określone

białka do komórek epitelialnych gospodarza. Przeniesieniu ulega 25 białek,

z których najważniejszym jest werotoksyna tzw. Shiga-like toxin (kodowana

przez gen stx, w wariancie stx1 lub stx2). Działanie tej toksyny polega na

modyfikacji rybosomalnego RNA (rRNA) gospodarza, w którym dochodzi

do wycięcia adeniny. W wyniku tego dochodzi do zatrzymania syntezy

białek w komórkach epitelialnych gospodarza, co z kolei prowadzi do ich

śmierci. Komórki bakterii wciąż proliferują, ewentualnie produkowana

przez nie toksyna trafia do krwioobiegu a jej celem stają się nerki. Rozwija

się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS).

8 przebieg zakażenia werotoksycznym szczepem e. coli

9 Geny e. coli kodujące toksynę shiga-like toxin (shiga-podobną)

9


Bakteria EHEC E. coli O104:H4 odpowiedzialna za pojawienie się zachorowań w 2011 r., w szczególności w Niemczech, została scharakteryzowana przez

Instytut Roberta Kocha jako:

Shigatoksyna 1 - (negatywna)

Shigatoksyna 2 (vtx2a) + (pozytywna)

Intymina (eae) - (negatywna)

Enterohemolizyna - (negatywna)

EaggEC plasmid wirulencji (Vir plasmid):aatA-PCR (gen kodujący białko transporter-ABC)

aggR-PCR (główny gen regulujący geny plazmidu Vir)aap-PCR (gen kodujący dyspersynę)

aggA-PCR (gen kodujący podjednostkę fimbrii AAF/I)aggC-PCR (operon fimbrialny AAF/I)

+ (pozytywna)+ (pozytywna)+ (pozytywna)+ (pozytywna)+ (pozytywna)

Typ sekwencji MLST ST678 (adk 6, fumC6, gyrB 5, icd 136, mdh 9, purA 7, recA 7)

ESBL: CTX-M-15 + (pozytywna)

Inne β-laktamazy: TEM-1 + (pozytywna)

Badania kliniczne nad infekcjami innymi szczepami EHEC wskazywały

nieskuteczność terapii antybiotykowej. Pojawiło się zatem pytanie

o zasadność stosowania antybiotyków w przypadku szczepu O104:H4.

Zaproponowano 3 mechanizmy powodujące nieskuteczność terapii

antybiotykowej w przypadku infekcji szczepem O157:H7:

• antybiotykieliminująmikrobiotęjelit,którarywalizujeomiejsce

bytowania z E. coli, w rezultacie dochodzi do przerostu i dominacji

E. coli O157:H7 odpornej na dany antybiotyk;

• antybiotykipowodującelizęlubsubletalneuszkodzeniakomórek

patogenu, w rezultacie prowadzą do indukcji uwalniania toksyn;

• antybiotykipowodująindukcjęekspresjigenówSLTbakteriofagów.

Dane literaturowe łączą terapię antybiotykową ze zwiększeniem ryzyka

wystąpienia HUSz u pacjentów z infekcją wywołaną przez EHEC. Badania in

vitro oraz na zwierzętach wskazywały na możliwość indukcji produkcji lub

wydzielania toksyny przez EHEC po ekspozycji na działanie antybiotyków.

Jednak heterogenność użytych do badań modeli, metod oraz antybiotyków

utrudnia wyciągnięcie wniosków. Jak dotąd badacze są zgodni, że ekspozycja

EHEC na kotrimoksazol, fluorochinolony oraz na aminoglikozydy prowadzi

do zwiększonej produkcji lub wydzielania SLT (shiga-like toxin). Informacje

dotyczące β-laktamów, makrolidów, klindamycyny i fosfomycyny nie są tak

zgodne. Ograniczone dane jakimi obecnie literatura dysponuje sugerują, że

stosowanie ampicyliny jest mniej korzystne niż stosowanie cefalosporyn,

które z kolei są mniej korzystne niż karbapenemy. Natomiast makrolidy

i klindamycyna mogą obniżać produkcję toksyny w komórkach EHEC. Nie

zaobserwowano indukcji produkcji toksyny lub indukcji jej wydzielania

przy stosowaniu rifampicyny, rifaksyminy i tetracyklin.

Badania na zwierzętach sugerują, że zarówno makrolidy, jak i rifampicyna

zastosowane w terapii zwiększają przeżywalność oraz powodują mniej

niesprzyjających objawów/powikłań przy infekcji EHEC niż cyprofloksacyna,

której stosowanie powodowało obniżenie przeżywalności chorych zwierząt.

Badania wykazały również, że fluorochinolony są związane z aktywacją

fagową, której potencjalnym rezultatem jest zwiększony transfer stx2.

Za epidemię w Niemczech odpowiada EHEC E. coli O104:H4, stx2 (+), eae (-),

iha (+), ESBL (+), która jest oporna na penicyliny oraz cefalosporyny. Według

informacji wydanych przez DGI (Deutsche Gesellschaft für Infektiologie) nie

zaleca się leczenia pacjentów zainfekowanych O104:H4 EHEC następującymi

antybiotykami: fluorochinolony, kotrimoksazol, aminoglykozydy oraz

fosfomycyna. Nie ma informacji sugerujących przeciwwskazania w użyciu

nowszych makrolidów, klindamycyny, rifampiny i rifaksyminy w terapii.

Podobnie karbapenemy jak dotąd nie zostały powiązane z niepożądanymi

efektami przy infekcji EHEC.

Infekcje eHeC a terapia antybiotykami 10


10

Według DGI terapia odpowiednimi antybiotykami może być stosowana

w przypadku pacjentów zainfekowanych O104:H4 EHEC. Informacje wydane

przez DGI w dniu 04.06.2011 r. zawierają następujące rekomendacje:

• terapiaantybiotykowamożebyćstosowanaupacjentazkrwawą

biegunką spowodowaną przez EHEC lub z HUS, przy czym jako

preferowane antybiotyki powinny być stosowane karbapenemy;

• terapiazzastosowaniemnowszychmakrolidówirifampicyny

również jest uznawana za bezpieczną, może być ona stosowana

w razie potrzeby;

• wprzypadkupacjentówzprzewlekłąkolonizacjąEHEC,postępującą

chorobą lecz bez wskazań do systemowej terapii antybiotykowej,

może zostać zastosowana rifaksymina. Stosowanie rifaksyminy jest

bezpieczną metodą eradykacji EHEC z przewodu pokarmowego.

E. coli O104:H4 jest oporna na wiele antybiotyków. Instytut Roberta Kocha

przygotował zestawienie dotyczące oporności tej bakterii na antybiotyki:

antybiotykwrażliwość eHeC o104:H4 na antybiotyki, gdzie:

wrażliwy (s) / oporny (r)

Ampicylina Oporny (R)

Amoksycylina / Kwas Klawulanowy Oporny (R)

Piperacylina / Sulbaktam Oporny (R)

Piperacylina / Tazobaktam Oporny (R)

Cefuroksym Oporny (R)

Aksetyl cefuroksysymu Oporny (R)

Cefoksytyna Oporny (R)

Cefotaksym Oporny (R)

Cetfazidim Oporny (R)

Cefpodoxim Oporny (R)

Imipenem Wrażliwy (S)

Meropenem Wrażliwy (S)

Amikacyna Wrażliwy (S)

Gentamycyna Wrażliwy (S)

Kanamycyna Wrażliwy (S)

Tobramycyna Wrażliwy (S)

Streptomycyna Oporny (R)

Kwas nalidyksowy (Nalidixinsäure) Oporny (R)

Cyprofloksacyna Wrażliwy (S)

Norfloksacyna Wrażliwy (S)

Tetracyklina Oporny (R)

Nitrofuratonina Wrażliwy (S)

Trimetoprim / Sulfametoksazol Oporny (R)

Chloramfenikol Wrażliwy (S)

Fosfomycyna Wrażliwy (S)

11


W Polsce identyfikacja właściwości biochemicznych patogennego

szczepu pałeczek jelitowych wyizolowanego z materiału klinicznego

oraz identyfikacja struktury antygenowej dokonywana jest w laboratoriach

krajowych, regionalnych i lokalnych zajmujących się ukierunkowaną

diagnostyką mikrobiologiczną.

W przypadku werotoksycznych pałeczek E. coli O104:H4 (STEC, EHEC,

VTEC) Laboratorium Zakładu Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia

Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) wykonuje

badania próbek kału oraz referencyjne badania szczepów E. coli w kierunku

obecności werotoksyn i innych czynników zjadliwości. Diagnostykę

w kierunku enterokrwotocznej E. coli serotyp STEC O104 metodami

biologii molekularnej, fenotypowymi oraz hodowlanymi prowadzi także

Laboratorium Badań Epidemiologiczno-Klinicznych Wojewódzkiej Stacji

Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie. W badania diagnostyczne jest

również zaangażowany Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach

oraz Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie.

Badania diagnostyczne przeprowadzane są dwuetapowo:

• I etap (badania dla celów klinicznych):

1. bezpośrednie wykrycie w próbce kału werotoksyn metodą

ELISA oraz

2. posiew kału i izolowanie kolonii (co najmniej 10) w celu określenia

charakterystyki wyhodowanych szczepów:

a. obecności genów kodujących werotoksyny – PCR;

b. zdolności do wytwarzania (tzw. fenotypowej ekspresji)

werotoksyn – test lateksowy;

c. lekowrażliwości – wykonanie antybiogramu;

• II etap (badania dla celów epidemiologicznych):

d. typ serologiczny wyizolowany werotoksycznych szczepów

E. coli – odczyn aglutynacji z surowicą odpornościową;

e. profil genomowy DNA izolowanych szczepów w celu

porównania ich ze szczepami izolowanymi od chorych w innych

krajach (metoda PFGE);

f. wariant werotoksyn;

g. obecności innych czynników zjadliwości obecnych

w badanych szczepach.

Od połowy maja 2011 r. w Niemczech odnotowano liczne przypadki

zachorowań wywołane szczepem E. coli O104:H4, który produkuje

werotoksynę. Jest to szczep pochodzenia odzwierzęcego i do tej w pory

w żywności w Polsce nie stwierdzono jego obecności.

Zachorowania objawiały się krwawą biegunką, pojawiały się również bóle

brzucha oraz wymioty. Przy czym w znacznej części (około 1/3) przypadków

u chorych dochodziło do rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego

HUS, który w części przypadków skutkował trwałymi uszkodzeniami funkcji

nerek, a nawet zgonem. Większość przypadków zachorowań dotyczyła osób

dorosłych, z których dwie trzecie stanowiły kobiety. Biegunka pojawiała

się w czasie od 3 do 8 dni po zakażeniu, natomiast HUS – w około 5 dni od

wystąpienia biegunki (lub do 15 dni od momentu zakażenia).

Pierwszy przypadek zakażenia bakterią E. coli O104:H4 w Niemczech

został odnotowany przez Instytut Roberta Kocha (RKI) w dniu 01.05.2011 r.

Zachorowania dotyczyły w szczególności osób mieszkających lub w ostatnim

czasie przebywających w północnych Niemczech, przede wszystkim

w landach Hamburg, Dolna Saksonia, Meklemburgia-Pomorze. Jednak

pojawiły się także doniesienia z Niemiec południowych i wschodnich.

Diagnostyka escherichia coli o104 steC w polsce 11

sytuacja epidemiologiczna w niemczech, Francji oraz innych krajach Ue 12


12

Leczenie biegunek polegało głównie na uzupełnianiu strat płynów oraz

elektrolitów, natomiast przy niewydolności nerek spowodowanej przez

HUS stosowano dializy. Nie zalecano stosowania antybiotyków, ponieważ

niektóre z nich mogły zwiększać wyrzut toksyny do organizmu.

Epidemia w Niemczech była jedną z największych w historii, w Europie. W jej

wyniku u ponad 3050 osób wystąpiły objawy zakażenia pokarmowego, zaś

u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy. W Niemczech

odnotowano 45 zgonów. Natomiast w Unii Europejskiej zachorowania

dotyczyły osób, które w ostatnim czasie podróżowały do Niemiec lub

u których wystąpiło zakażenie wtórne w środowisku domowym po pobycie

w Niemczech. W UE u 76 osób wystąpiły objawy zakażenia pokarmowego,

zaś u 49 rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy. Jedna osoba zmarła.

W dniu 22 maja 2011 r. władze niemieckie poprzez unijny system wczesnego

ostrzegania przed chorobami zakaźnymi poinformowały Komisję Europejską

oraz pozostałe kraje członkowskie UE o wykryciu, w szczególności na

terenie północnych Niemiec 30 przypadków krwawych biegunek oraz

zespołu hemolityczno-mocznicowego wywołanych przez E. coli. Wstępne

wyniki dochodzenia epidemiologicznego wykazały na istotny statystycznie

związek pomiędzy spożywaniem surowych pomidorów, ogórków i sałaty

z występowaniem zachorowań.

W dniu 26.05.2011 r. niemiecki krajowy punkt kontaktowy Systemu

Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF)

przekazał do Komisji Europejskiej oraz do wiadomości pozostałych punktów

kontaktowych RASFF wiadomość dot. uzyskania przez właściwe władze

w Hamburgu wstępnych informacji o wykryciu enterokrwotocznych

szczepów E. coli (EHEC) w czterech próbkach ogórków (3 różne próbki

oraz jedna próbka potwierdzająca). Próbki te zostały pobrane do badań

w związku z odnotowywanym na terenie Niemiec od 21 maja 2011 r.

wzrostem przypadków zachorowań na zespół hemolityczno-mocznicowy

(HUS) i przypadków zakażenia bakterią E. coli produkującą toksynę Shiga

(STEC).

W dniu 27.05.2011 r. władze niemieckie zgłosiły do systemu RASFF

powiadomienia alarmowe o numerach: 2011.0702, 2011.0703 oraz 2011.0707.

• Wpowiadomieniu2011.0702zawartazostałainformacjaowykryciu

EHEC w dwóch próbkach ogórków pochodzących z Hiszpanii.

Dystrybucja ograniczyła się w tym przypadku do Niemiec.

Władze niemieckie poinformowały, że produkt jest wycofywany,

a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich odbiorców

o wykrytym zagrożeniu. Brak było informacji o dystrybucji

podejrzanego produktu do innych krajów członkowskich lub

krajów trzecich. Ponadto do powiadomienia została dołączona

notatka prasowa wydana przez władze landu Hamburg, w której

znajdowała się informacja, że wykryta w badaniach bakteria to

E. coli szczep O104.

• Wpowiadomieniu2011.0703zawartazostałainformacjaowykryciu

EHEC w jednej próbce ogórków pochodzących z Hiszpanii. Produkt

w tym przypadku został dostarczony z Niemiec do Danii – brak

informacji o dystrybucji do innych krajów członkowskich i/lub

krajów trzecich. Władze niemieckie poinformowały, że produkt

był wycofywany, a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich

odbiorców o wykrytym zagrożeniu.

• Wpowiadomieniu2011.0707zawartazostałainformacja,iżpróbka

ogórków została pobrana w restauracji w Hamburgu, bakterie

EHEC zostały wykryte. Restauracja zakupiła ogórki w hurtowni

w Hamburgu, jednak hurtownik nie potrafił wskazać jednoznacznie

ich pochodzenia. Przedstawił władzom dwa dokumenty

dostawy. Jeden wskazywał na dostawcę z Holandii, drugi na

dostawcę z Niemiec. Dostawca z Niemiec zakupił z kolei ogórki

w Danii. W związku z tym nie można było jednoznacznie dowieść

pochodzenia kwestionowanego w powiadomieniu produktu.

Produkt został wycofany z rynku niemieckiego.

W dniu 27.05.2011 r. odbyła się audiokonferencja KE i państw członkowskich

UE w celu omówienia aktualnej sytuacji. Oprócz Niemiec, potwierdzono

przypadki EHEC również w Szwecji (25 przypadków), Danii (7 przypadków),

Wielkiej Brytanii (3 przypadki), Holandii (1 przypadek) oraz we Francji –

u kobiety z Niemiec, która przebywała na terenie Francji. Instytut Roberta

Kocha informował, że odnotowano bardzo mało przypadków u dzieci poniżej

5 lat i osób starszych. Z danych tych wynikało, że problem dotyczył przede

wszystkim ludzi młodych i osób w średnim wieku. Władze niemieckie

poinformowały, że badanych jest obecnie około 700 próbek żywności

dziennie oraz potwierdzono 3 przypadki występowania EHEC w ogórkach,

które zostały zgłoszone do RASFF. Przy czym, w tym czasie Hiszpania

nie odnotowała w kraju żadnych przypadków zakażenia EHEC (do dnia

27.07.2011 r. w Hiszpanii odnotowano 1 przypadek krwawej biegunki

STEC oraz 1 przypadek HUS, bez zgonów).

Badania epidemiologiczne prowadzone przez Instytut Roberta Koch’a

wskazywały, że pacjenci, u których wykryto EHEC spożywali surowe

pomidory, ogórki i sałatę znacząco częściej w porównaniu ze zdrową

grupą kontrolną. Dlatego też, początkowo, działania władz niemieckich

skupiały się przede wszystkim na tych warzywach jako potencjalnym

13


źródle rozprzestrzeniania się zagrożenia. Dane statystyczne wskazywały,

że negatywne skutki zdrowotne dotykały częściej kobiety niż mężczyzn.

Niemiecki Federalny Instytut ds. Oceny Ryzyka (Bundesintitut

für Risikobewertung) zalecił, by zachować ostrożność i do czasu

zidentyfikowania źródła ogniska unikać spożywania surowych warzyw,

takich jak ogórki, pomidory i sałata, w północnej części Niemiec.

W toku dalszego postępowania wyjaśniającego ustalono, że partia ogórków

zakwestionowana w powiadomieniu 2011.0703 została dostarczona z terenu

Niemiec do następujących krajów: Hiszpania, Austria, Węgry, Czechy,

Luksemburg. Ponadto działania władz w Hiszpanii wykazały, że firmy

hiszpańskie sprzedały kwestionowaną partię do odbiorcy w Niemczech

oraz we Francji.

Dodatkowe badania przeprowadzone przez Federalny Instytut ds. Oceny

Ryzyka w Niemczech nie potwierdziły obecności bakterii STEC w próbkach

ogórków kwestionowanych w powiadomieniach 2011.0702 oraz 2011.0707,

w związku z czym powiadomienia te zostały wycofane z RASFF.

Natomiast w przypadku powtórnej analizy próbki ogórków

kwestionowanych w powiadomieniu 2011.0703 wykryto bakterie STEC,

jednakże nie był to szczep O104 wykrywany u pacjentów.

Próbki z Niemiec zostały wysłane do laboratorium referencyjnego UE

po uzyskaniu wyników badań serotypu. Wstępne badania laboratoryjne

pobranych próbek żywości wykazały obecność genów kodujących

werotoksynę na produktach żywnościowych pochodzących z Hiszpanii.

Jednak dalsze badania wykluczyły możliwość, że źródłem zanieczyszczeń

był ten sam szczep bakterii, który był izolowany od osób chorych. Nie

potwierdziły się więc wstępne informacje o tym, że źródłem epidemii

była żywność importowana z Hiszpanii. Zatem źródło epidemii dalej

pozostawało nieznane.

Do 30.05.2011 r. do Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zostało

zgłoszonych 1243 przypadków zachorowań spowodowanych EHEC, w tym

400 przypadków HUS oraz 843 przypadki krwawych biegunek. Większość

zachorowań miała miejsce w Niemczech, gdzie zgłoszono 373 przypadki

HUS oraz 796 przypadków krwawych biegunek.

Jak podała WHO, do dnia 31.05.2011 r. przypadki wystąpienia zachorowań

spowodowanych przez EHEC zgłosiło 9 krajów: Austria, Dania, Niemcy,

Holandia, Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Wielka Brytania oraz Hiszpania.

Podczas audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 r. władze niemieckie

poinformowały, że przebadano w Niemczech do tej pory około 1500 próbek

żywności, w tym 802 próbki warzyw (głównie ogórków, pomidorów i sałaty).

Z informacji przekazanych przez władze niemieckie wynikało, że także

przedsiębiorcy niemieccy wysyłali próbki do badań w celu potwierdzenia

bezpieczeństwa sprzedawanych przez nich produktów. Poinformowano

o dotychczas przebadanych 660 próbkach żywności. W żadnej z próbek

nie wykryto obecności bakterii STEC.

W trakcie audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 r. zaprezentowano

również dokument przygotowany przez ECDC we współpracy z EFSA

skierowany do opinii publicznej. W dokumencie znajdowały się informacje

dotyczące bakterii, które wywołały epidemię w Niemczech, oraz dotyczące

sposobów zakażenia oraz uniknięcia zakażenia. W dokumencie podkreślono

przede wszystkim konieczność zachowania zasad higieny osobistej (mycia

rąk) oraz higieny przed i w czasie spożycia (postępowanie z produktami

spożywczymi w warunkach domowych).

W dniu 03 czerwca 2011 r. odbyła się kolejna audiokonferencja organizowana

przez KE. Władze niemieckie informowały, że wywiady epidemiologiczne

i analiza przypadków wskazywały, iż wielu chorych spożywało sałatki

warzywne. W dalszym ciągu upatrywano źródła skażenia w warzywach.

Kraje członkowskie aktualizowały dane dotyczące rozwoju sytuacji

w poszczególnych państwach. Wszyscy chorzy spoza terytorium Niemiec

mieli historię wyjazdu do Niemiec lub kontaktu z podróżującymi do Niemiec.

Poprawione zalecenia ECDC we współpracy z EFSA dla opinii publicznej

zostały przygotowane i udostępnione na stronach internetowych ECDC.

Niemcy do dnia 3 czerwca 2011 r. zbadali 339 próbek ogórków, 320 próbek

pomidorów, 410 próbek sałaty oraz 789 próbek innej żywności. Poza dwoma

próbkami, w których wynik był pozytywny (powiadomienie 2011.0703), nie

było żadnego innego wyniku wskazującego na obecność niebezpiecznych

szczepów bakterii. Przedsiębiorcy niemieccy również przekazali aktualne

dane. Spośród 966 próbek warzyw żadna nie została zakwestionowana.

W dniu 3 czerwca 2011 r. odbyło się spotkanie ekspertów niemieckich

w celu wypracowania strategii dalszych działań.

Do dnia 03.06.2011 r. przypadki wystąpienia zachorowań spowodowanych

przez EHEC zgłosiło łącznie 12 krajów: Niemcy, Austria, Dania, Holandia,

Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Wielka Brytania, Hiszpania, Czechy,

Francja oraz USA.


14

W dniu 05.06.2011 r. władze niemieckie przekazały pierwsze informacje,

iż na podstawie analizy epidemiologicznej w Dolnej Saksonii, wykryto

prawdopodobną korelację pomiędzy obecnymi przypadkami EHEC

w Niemczech oraz różnymi rodzajami kiełków (w szczególności mieszanki

zawierającej soczewicę, nasiona lucerny, kozieradki i fasolę adzuki),

które zostały wyprodukowane w Dolnej Saksonii z mieszanek nasion.

Kwestionowane kiełki zostały dostarczone do wszystkich zakładów

gastronomicznych (w Dolnej Saksonii/Niemcy), w których chorzy jedli

i które były powiązane z obecną sytuacją. Produkty te zostały wycofane

z rynku przez producenta.

Mimo intensywnego poboru próbek nasion, kiełków oraz wyposażenia do

produkcji kiełków na farmie w Niemczech, w wyniku badań analitycznych

nie wykryto bakterii STEC/VTEC.

W związku ze wskazaniem kiełków produkowanych w Dolnej Saksonii jako

potencjalnego źródła zachorowań do systemu RASFF zgłoszone zostało

powiadomienie alarmowe nr 2011.0752.

W dniu 07.06.2011 r. odbyła się audiokonferencja organizowana przez

Komisję Europejską. W czasie audiokonferencji strona niemiecka

poinformowała, że odnotowano w Niemczech kolejne przypadki

zachorowań, jednak trend występowania choroby był malejący (coraz

mniej przypadków przybywa w kolejnych dniach). Władze niemieckie

były jednak ostrożne w sprawie ostatecznych wniosków i nie wycofywały

własnych rekomendacji dotyczących ograniczenia spożywania warzyw,

gdyż należało się liczyć z możliwością wystąpienia drugiej fali zakażeń. Nie

można było mieć pewności dlaczego trend miał charakter malejący, więc

uznano, że wycofanie rekomendacji na tym etapie byłoby przedwczesne.

Władze niemieckie w dalszym ciągu przywiązywały dużą uwagę do

kiełków jako potencjalnego źródła skażenia bakteriami STEC. Pobrane

zostały dodatkowe próbki do badań i określana była pełna dystrybucja

potencjalnie niebezpiecznego produktu. Próbki były pobierane także

w trakcie odtwarzanego procesu produkcji kiełków oraz z nasion. Kolejne

wyniki badań nie potwierdzały obecności bakterii w tych produktach.

W dniu 10.06.2011 r. strona niemiecka przekazała dodatkowe

powiadomienie nr 2011.0752-add01, w którym władze Dolnej Saksonii

przedstawiły szczegółowo powiązania producenta kiełków z miejscami

dystrybucji oraz miejscami, w których wystąpiły zachorowania.

Postępowanie wyjaśniające dotyczące kierunków dostaw kiełków przez

producenta z Dolnej Saksonii było kontynuowane. Łańcuch dowodowy

był kompletowany przez dalsze wyjaśnianie związku z przypadkami

zachorowań. Informacje zwrotne od pacjentów dały dalsze wskazówki

dotyczące związku z konsumpcją kiełków. W wyniku tych informacji

zwrotnych i odnosząc się do nowych przypadków zachorowań, próbki

kiełków jeszcze obecne w gospodarstwach domowych zostały udostępnione

dla celów postępowania. Próbki od innych producentów kiełków także

zostały pobrane do badań.

Władze niemieckie pobrały kilkaset próbek produktów i surowców oraz

próbek środowiskowych u producenta kiełków z Dolnej Saksonii. Wzięto

pod uwagę wszystkie produkty tego producenta oraz miejsca produkcji,

w tym wodę i odprowadzanie ścieków. Do dnia 10.06.2011 r. pobrano

853 próbki. Nie wykryto w nich jednak bakterii EHEC.

W dniu 10.06.2011 r. władze niemieckie przekazały dodatkowe

powiadomienie alarmowe nr 2011.0752-add02, będące notatką prasową

zawierającą następujące konkluzje:

• Istniejącaogólnarekomendacjadoniespożywaniaogórków,

pomidorów i sałaty liściowej w północnych Niemczech nie musi

być dłużej przestrzegana;

• Jakośrodekostrożnościponadzwyczajoweśrodkihigieny,zaleca

się, aby kiełki nie były spożywane na surowo. Gospodarstwa

domowe i firmy cateringowe powinny zniszczyć kiełki, które

mogą mieć jeszcze w zapasie wraz z inną żywnością, z którą mogły

mieć kontakt;

• ProduktypochodzącezfarmywDolnejSaksoniipowinnyzostać

wycofane z obrotu;

• Zwyczajowezasadyhigienypowinnybyćściśleprzestrzegane

podczas obrotu żywnością i postępowania z pacjentami.

Władze niemieckie informowały w powiadomieniu 2011.0752-add02,

iż korzystając z informacji uzyskanych z różnych systemów nadzoru

w Instytucie Roberta Kocha, obserwacja potwierdza się, że liczba

nowych zakażeń EHEC spada. Spadek ten można przypisać zmianie

w przyzwyczajeniach konsumpcyjnych ogółu społeczeństwa w odniesieniu

do ogórków, pomidorów i sałaty liściowej (co również prawdopodobnie

pośrednio zmniejszyło spożycie kiełków) lub wygaśnięciu źródła zakażenia.

Do tej pory nie było możliwe wykrycie zakażenia patogenem EHEC O104:H4

w jakiejkolwiek żywności na rynku. Władze niemieckie informowały, że

nie można wykluczyć, że odpowiedzialny za całą sytuację patogen został

15


wprowadzony do działalności ogrodniczej przez ludzi. Wprowadzenie przez

wodę, dostawców, nasiona lub inne źródła również było przedmiotem

analizy. Ilość poszlak dowodowych, które narosły w międzyczasie była tak

obciążająca, że federalne instytucje i organy państwa w Niemczech musiały

zakładać, że zachorowania EHEC rozpoczęły się na farmie w Dolnej Saksonii.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, kanały dostaw i interakcji również

wskazują, że zakażenie EHEC rozprzestrzeniło się z gospodarstwa rolnego

w Dolnej Saksonii, a dystrybucja łączy się z geograficznym rozkładem

wielu przypadków.

W dniu 11.06.2011 r. władze niemieckie w dodatkowym powiadomieniu

alarmowym nr 2011.0752-add03 poinformowały, iż właściwe organy

w Nadrenii Północnej-Westfalii pobrały do badań próbki kiełków

znalezionych w pojemniku na śmieci w gospodarstwie domowym jednej

z rodzin, w której u dwóch członków rodziny rozpoznano EHEC 0104:H4.

Pierwsza analiza ww. próbek została przeprowadzona przez laboratorium

w Krefeld, gdzie badania wykazały obecność EHEC 0104:H4. Wynik został

potwierdzony przez Krajowe Laboratorium Referencyjne w Federalnym

Instytucie ds. Oceny Ryzyka.

Władze niemieckie poinformowały również, że kiełki pochodziły z uprawy

ekologicznej Gaertnerhof w Bienenbüttel w Dolnej Saksonii.

W dniu 24 czerwca 2011 r. władze francuskie poinformowały

w powiadomieniu nr 2011.0842 o wykrytych przypadkach zachorowań

wśród osób uczestniczących w tym samym wydarzeniu w regionie Bordeaux.

Potwierdzono dwa przypadki zakażenia bakterią E. coli produkującą toksynę

Shiga (STEC) oraz 9 przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego

oraz cztery przypadki, w których nie podejrzewano wystąpienia zespołu

hemolityczno-mocznicowego. Jedenaścioro z tych pacjentów uczestniczyło

w tym samym wydarzeniu w Bègles. Infekcje bakterią E. coli O104:H4

potwierdzono dla 12 spośród 15 przypadków. Dochodzenie epidemiologiczne

zachorowań również wskazały na kiełki jako potencjalne źródło zakażenia.

Cechy fenotypowe i cechy genotypowe E. coli O104:H4 wykazały, że izolaty

z francuskich i niemieckich przypadków były zbieżne dla obu incydentów.

Władze francuskie bezzwłocznie rozpoczęły śledzenie dróg dystrybucji

podejrzanych o spowodowanie zachorowań kiełków i nasion.

Postępowanie wyjaśniające we Francji wykazało, że nasiona kozieradki

przeznaczone na kiełki zostały zakupione w firmie brytyjskiej. Dzięki

działaniom organów urzędowej kontroli żywności w Wielkiej Brytanii

ustalono, że dostarczone do Francji ekologiczne nasiona kozieradki zostały

zakupione w Niemczech, od importera sprowadzającego nasiona z Egiptu.

Władze niemieckie ustaliły, że nasiona zostały dostarczone przez

importera do firm niemieckich oraz do innych krajów członkowskich.

Jeden z dystrybutorów niemieckich sprzedał produkt do odbiorców w Unii

Europejskiej, w tym do Polski. Odbiorcą podejrzanego produktu w kraju

była firma znajdująca się na terenie województwa małopolskiego.

W wyniku przekazania listy dystrybucji podejrzanych nasion kozieradki

oraz mieszanek nasion zawierających kozieradkę PPIS w Krakowie podjął

działania wyjaśniające w celu ustalenia czy produkty znajdują się jeszcze

na rynku w Polsce.

Działania te doprowadziły do ustalenia list dystrybucji nasion kozieradki oraz

mieszanki nasion zawierających w swoim składzie kozieradkę na terenie

Polski. Szczegółowe śledzenie dróg dystrybucji podejrzanych produktów

skutkowało wycofaniem z obrotu 10 opakowań (125 g) nasion kozieradki

oraz 6 opakowań (125 g) mieszanki ziaren egzotycznych zawierających

w swoim składzie nasiona kozieradki Pozostała ilość została sprzedana

klientom indywidualnym, w większości bez możliwości identyfikacji.

U żadnej z osób do których udało się dotrzeć w ramach prowadzonych

działań przez organy PIS, a które spożywały przedmiotowe nasiona nie

wystąpiły objawy chorobowe.

Z wycofanych opakowań nasion kozieradki oraz mieszanek nasion organy

Państwowej Inspekcji Sanitarnej pobrały do badań próbki do badań

laboratoryjnych zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 06 lipca

2011 r. w sprawie środków nadzwyczajnych mających zastosowanie do

nasion kozieradki i niektórych nasion przywożonych z Egiptu (2011/402/UE).

W wyniku przeprowadzonych badań nie stwierdzono obecności w ww.

produktach szczepu E. coli O104:H4. Wycofane produkty zostały zgodnie

z decyzją Komisji (2011/402/UE) zniszczone.

Ponadto Państwowa Inspekcja Sanitarna podejmowała działania

monitoringowe w celu określenia producentów i dystrybutorów nasion

przeznaczonych do produkcji kiełków i samych kiełków w Polsce oraz

uzyskania informacji na temat pochodzenia nasion i kiełków dostępnych

na rynku polskim. W wyniku przeprowadzonych działań określono, że

nasiona do produkcji kiełków dostępne na rynku krajowym pochodzą

głównie z Polski. Ponadto na rynku obecne były nasiona do produkcji

kiełków pochodzące z innych krajów Unii Europejskiej (Włochy, Niemcy,

Wielka Brytania) oraz krajów trzecich (Chiny, USA, Meksyk, Kanada, Turcja,


16

Peru, Argentyna, Indie, Tajlandia). Na rynku polskim nie stwierdzono nasion

przeznaczonych do produkcji kiełków bezpośrednio importowanych z Egiptu.

W dniu 26.06.2011 r. została powołana specjalna grupa zadaniowa EFSA

(EFSA Task Force) w celu ustalenia źródła zakażeń EHEC O104:H4.

W dniu 28.06.2011 r. we Francji wykryto kolejne 8 przypadków krwawych

biegunek oraz 8 przypadków HUS, z czego 11 pacjentów – 7 kobiet oraz

4 mężczyzn pomiędzy 31 a 64 rokiem życia – brało udział w pikniku

zorganizowanym w Bègles. Infekcję E. coli O104: H4 potwierdzono

u 4 pacjentów z HUS. Sześcioro pacjentów potwierdziło, że w dniu 08.06.11 r.

podczas pikniku w Bègles spożywało kiełki. Dochodzenie epidemiologiczne

ujawniło, że kiełki zostały wyprodukowane w niewielkich ilościach przez

organizatora imprezy z nasion zakupionych w centrum ogrodniczym,

które z kolei zakupiło nasiona od brytyjskiego dystrybutora. Jak później

ustaliła EFSA, ta brytyjska firma redystrybuowała nasiona kozieradki

(pochodzące z partii #48088) otrzymane od niemieckiego importera

w dniu 13.01.2010 r. Brytyjski dostawca nasion przesyłał towar do Francji

począwszy od stycznia 2011 r. W przedziale czasowym od 01.07.10 r. do

27.06.11 r. około 1 013 paczek nasion z różnych partii zostało przesłanych

do Francji, do centrum botanicznego.

W dniu 28.06.2011 r. Komisja Europejska wszczęła procedurę identyfikacji

pochodzenia koordynowaną przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa

Żywności (EFSA) w porozumieniu z Europejskim Centrum ds. Zapobiegania

i Kontroli Chorób (ECDC) oraz Światową Organizacją Zdrowia. Do tego celu

powołano specjalną grupę zadaniową. W celu identyfikacji źródła zakażenia

i ustalenia powiązania ze sobą tych dwóch ognisk EFSA przeprowadziła

dochodzenie wsteczne (tzw. tracking back investigation) oraz dochodzenie

„w przód” (tzw. tracking forward).

Dochodzenie wsteczne jest metodą używaną do ustalenia

i udokumentowania dystrybucji, łańcucha produkcyjnego oraz źródła/źródeł

produktu podejrzanego o wywołanie choroby. Natomiast dochodzenie

„w przód” ma na celu znalezienie dystrybucji podejrzanego produktu

spożywczego poczynając od jego produkcji i idąc w kierunku konsumenta.

W tym przypadku głównym celem działania było ustalenie obecnej

lokalizacji wszystkich podejrzanych nasion z każdej podejrzanej partii.

W wyniku przeprowadzonych dochodzeń EFSA uzyskał szczegółowe

informacje o każdej podejrzanej partii nasion na każdym etapie

dystrybucji / łańcucha produkcyjnego.

W dniu 29.06.2011 r. EFSA i ECDC opublikowały ocenę ryzyka, podkreślającą

związek epidemii we Francji i w Niemczech ze spożyciem kiełków. Zarówno

we Francji jak i w Niemczech wyizolowano EHEC O104:H4. Bazując na ocenie

ryzyka ustalono najbardziej prawdopodobny związek między epidemią we

Francji i w Niemczech – nasiona kozieradki Trigonella foenum-graecum.

W dniu 05.07.2011 r. EFSA opublikował sprawozdanie końcowe, w którym

stwierdzono, że porównanie informacji uzyskanych w toku identyfikacji

pochodzenia w przypadku ognisk we Francji i w Niemczech prowadzi do

wniosku, że najbardziej prawdopodobnym wspólnym ogniwem jest partia

15 000 kg nasion kozieradki #48088 przywiezionych z Egiptu, chociaż nie

można wykluczyć, że do wystąpienia ogniska mogły się przyczynić inne

partie. Partia kozieradki #48088 wyjechała z Egiptu w dniu 24.11.2009 r.

Miejscem załadunku był port w mieście Damietta. Statkiem nasiona dotarły

do portu w Antwerpii, skąd barką zostały przetransportowane do portu

docelowego w Rotterdamie. Z Rotterdamu w dniu 14.12.2009 r. nasiona

zostały przetransportowane ciężarówką do importera w Niemczech, gdzie

dotarły rano 15.12.2009 r. W Niemczech importer redystrybuował 14 925 kg

nasion, a 75 kg pozostało w magazynach. Oprócz tego, niemiecki importer

otrzymał od tej samej egipskiej firmy inną partię nasion #8266 o wielkości

10 000 kg w październiku 2010 r., przy czym, w czasie wybuchu epidemii

w Niemczech obie te partie były w użyciu. Nie ustalono, czy obie te partie

nasion zostały zmieszane oraz kiedy dokładnie były w użyciu.

17


EFSA przeprowadziło również tzw. Śledztwo „w przód” (tracking

forward investigation), którego wyniki zostały uwzględnione w raporcie

z dnia 05.07.2011 r. Dane zebrane do dnia opublikowania raportu

wskazywały, że niemiecki importer rozprowadził nasiona z partii #48088

w następujący sposób:

• 10500kgotrzymał1dużydystrybutorwNiemczech;

• 3550kgotrzymało9innychfirmwNiemczech;

• 400kgotrzymała1firmawWielkiejBrytanii;

• 250kgzapośrednictwemdystrybutorazAustriitrafiłydo1firmy

w tym kraju;

• 375kgotrzymała1firmawHiszpanii.

Mając na uwadze potencjalnie poważny wpływ na zdrowie ludzi wynikający

z narażenia na niewielką ilość skażonego materiału oraz wobec braku

informacji dotyczących źródła i dróg zakażenia, a także ewentualnego

zakażenia krzyżowego, wszystkie partie kozieradki od zidentyfikowanego

eksportera zostały uznane za podejrzane.

Procedura identyfikacji pochodzenia potwierdziła hipotezę mówiącą,

że wystąpienie ognisk wywoływanych przez bakterie było związane

z przywozem nasion kozieradki, skażonych w czasie przywozu lub przed

przywozem do UE, i było spowodowane tym przywozem. Przy czym

skażenie nasion szczepem E. coli O104:H4 wynikało z procesu produkcyjnego,

w którym możliwe było skażenie odchodami ludzkimi lub zwierzęcymi.

schemat śledztwa epidemiologicznego (tracking back investigation) z raportu eFsa 13

Eksportowanie z EgiptuNasiona kozieradki

Ilość: 15 000 kgData: 24.11.2009 r.

Importer w NiemczechNa wejściu: 15 000 kg

Data: 15.12.2009 r.Nr partii: 48088

(statek przez Antwerp i przez Rotterdam)W magazynie: 75 kg

Na wyjściu: 15 075 kgNr partii: 6832

Dostawca nasion / redystrybutor w UKNa wejściu: 400 kgData: 13.01.2010 r.

Nr partii: 6832W magazynie: 305 kg

Na wyjściu: 1917 x 50 gNr partii: DRG 1041132/10

TFTracking Forward

Dystrybutor w NiemczechNa wejściu: 10 500 kg

Data: 21.12.2009 r. / 01.03.2011 r.Nr partii: 6832

W magazynie: ?Na wyjściu: 75 kgNr partii: 0104352

Dystrybutor we FrancjiNa wejściu: 1917 x 50 g (95 kg ogółem)

Data: Styczeń 2010 r.Nr partii: DRG 1041132/10

Na wyjściu: do około 200 sklepówNr art.: 06410838

TFTracking Forward

Producent SiewekNa wejściu: 75 kg

Data: 10.02.2011 r.Nr partii: 0104350Na wyjściu: 75 kg

1 Klaster we FrancjiNa wejściu: 1 x 50 g (1 paczka)Data: 08/06.2010 r. (infekcja)

Nr partii: DRG 1041132/108 przypadków HUS

4 przypadki STEC O104:H4

41 Klasterów w NiemczechData: Kwiecień / Maj 2011 r.

> 300 przypadków HUS lub biegunek spowodowanych przez STEC O104:H4


18

Liczba przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego HUs (zgony)

Liczba eHeC (steC) (zgony)

733 (28) 3 052 (17)

Nadal jednak nie ma pewności co do tego, na którym etapie łańcucha

żywnościowego nastąpiło skażenie i czy od tego czasu podjęto skuteczne

środki zaradcze.

Niewątpliwie istniało potencjalne poważne zagrożenie zdrowia ludzi

wynikające z narażenia na niewielką ilość skażonego materiału również ze

strony innych nasion i ziaren, a ponadto nie było precyzyjnych informacji

o dokładnym miejscu pochodzenia w Egipcie, ani o drogach zakażenia,

a także ewentualnego zakażenia krzyżowego. Z tych powodów w państwach

członkowskich prowadzono pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych

w celu uzupełnienia materiału dowodowego pochodzącego z badań

epidemiologicznych, zgodnie z art. 8 dyrektywy 2003/99/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r., w sprawie monitorowania

chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych,

zmieniającej decyzję Rady 90/424/EWG i uchylającej dyrektywę Rady

92/117/EWG (2).

W dniu 26 lipca 2011 r. Instytut Roberta Kocha w Berlinie (RKI) ogłosił,

że ognisko zachorowań wywołanych E. coli O104:H4 STEC w Niemczech

zostało wygaszone. Od początku epidemii w połowie maja 2011 r. Instytut

Roberta Kocha zgłosił łącznie 3052 przypadków zakażenia EHEC, zaś

u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS). Z powodu

zakażenia EHEC oraz HUS zmarło łącznie 45 osób. Zachorowania wystąpiły

również w innych krajach UE, u osób które w maju i czerwcu odwiedziły

Niemcy. Łącznie zakażenia EHEC i HUS wykryto u 125 osób, zarejestrowano

1 zgon z powodu wystąpienia niewydolności nerek w przebiegu zespołu

hemolityczno-mocznicowego (HUS).

W dniach 21–25 sierpnia 2011 r. Biuro ds. Żywności i Weterynarii Komisji

Europejskiej przeprowadziło w Egipcie audyt w celu odnalezienia

ewentualnego źródła infekcji spowodowanej wystąpieniem ognisk bakterii

E. coli (serotyp O104:H4) w północnych Niemczech i w Bordeaux we Francji

oraz w celu oceny warunków produkcji i przetwarzania podejrzanych nasion.

W ustaleniach z audytu stwierdzono niedociągnięcia w produkcji

nasion do spożycia przez ludzi, które mogą potencjalnie zostać użyte do

kiełkowania. Podobnych niedociągnięć nie wykryto jednak w zakładach

produkujących świeże warzywa strączkowe do bezpośredniego spożycia

przez ludzi. Ponadto, jako że świeże lub schłodzone warzywa strączkowe

są sprzedawane, gdy ich nasiona są jeszcze niedojrzałe, nasion takich nie

można wykorzystać do kiełkowania. W związku z powyższym Komisja

zmieniła decyzję 2011/402/UE. Uznano, że nie należy nadal uznawać

przywożonych z Egiptu świeżych ani schłodzonych warzyw strączkowych

innych niż kiełki za zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności i należy

zezwolić na ich ponowny przywóz.

14 łączna liczba przypadków HUs i eHeC oraz zgonów zarejestrowana w niemczech (stan na dzień 27.07.11 r.)

15 łączna liczba przypadków HUs i eHeC oraz zgonów zarejestrowana w państwach członkowskich Ue (stan na dzień 27.07.11 r.)

19


państwa członkowskie Ue, które zgłosiły przypadki

zachorowań

Liczba przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego

HUs (zgony)Liczba eHeC ( steC) (zgony)

Austria 1 (0) 4 (0)

Czechy 0 (0) 1 (0)

Dania 10 (0) 16 (0)

Francja 9 (0) 4 (0)

Grecja 0 (0) 1 (0)

Luksemburg 1 (0) 1 (0)

Holandia 4 (0) 7 (0)

Norwegia 0 (0) 1 (0)

Polska 2 (0) 1 (0)

Hiszpania 1 (0) 1 (0)

Szwecja 18 (1) 35 (0)

Wielka Brytania 3 (0) 4 (0)

razem 49 (1) 76 (0)

W dniach 05–06.07.2011 r. w Sopocie odbyło się Nieformalne Spotkanie

Ministrów Zdrowia UE. Rozmowy koncentrowały się wokół priorytetów

polskiej Prezydencji dotyczących zdrowia, a w szczególności zmniejszenia

różnic w zdrowiu społeczeństw Europy. Podczas spotkania dyskutowano

również o problemach związanych z epidemią zakażeń pokarmowych

wywołanych przez bakterię E. coli w Europie. Minister Zdrowia, Pani

Ewa Kopacz, przedstawiła informację w sprawie sytuacji wywołanej

przez chorobotwórczy szczep E. coli, zwracając szczególną uwagę, że

swobodny przepływ towarów na obszarze państw członkowskich UE

spowodował nie tylko powstanie wspólnego rynku towarów, ale i wspólnych

zagrożeń. Fakt ten stanowi szczególne wyzwanie dla systemów zdrowia

publicznego. Minister Zdrowia otworzyła także dyskusję na temat zagrożenia

jakim jest bakteria E. coli, w czasie której rozważaniom poddano dwie

kluczowe kwestie:

a) w jaki sposób współpraca między państwami członkowskimi

UE, KE i wyspecjalizowanymi agendami zdrowia publicznego UE

może przyczynić się do szybszego wykrywania źródeł epidemii

w przyszłości;

b) jakie rozwiązania na poziomie wspólnotowym mogą przyczynić

się do zwiększenia solidarności między państwami UE poprzez

udzielanie wsparcia tym krajom, które w sposób szczególny zostają

dotknięte skutkami epidemii.

Z dyskusji wypłynęły następujące wnioski:

• należy udoskonalić system wczesnego ostrzegania, gdyż nie działa

on na tyle dobrze, aby uchronić ludzi przed zakażeniem bakterią

E. coli, w wyniku czego zmarło powyżej 40 osób;

• kluczem do sukcesu jest inwestowanie w rozwój mikrobiologii.

Niezbędne są odpowiednio wyposażone laboratoria, a także

wyznaczenie krajowych laboratoriów referencyjnych;

• niezbędne jest usprawnienie mechanizmów informowania

o epidemii w celu uniknięcia paniki. Społeczeństwo oczekuje

sprawdzonych i pewnych informacji zwłaszcza ze strony ekspertów,

a nie informacji przekazywanych wyłącznie przez media;

• zwrócono uwagę na znaczenie działalności ECDC, EFSA oraz RASFF.

Jako wzorcowe organizacje wymieniono ECDC oraz EFSA;

• w sytuacjach kryzysowych niezwykle istotny jest szybki przepływ

informacji zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

Przy czym kluczową rolę w tej komunikacji odgrywają lekarze,

szpitale oraz laboratoria. Konieczna jest centralna epidemiologiczna

nieformalne spotkanie Ministrów Zdrowia Ue w sopocie 16


20

ocena danych w celu ustalenia źródła zakażenia. Należy też

kontynuować współpracę międzysektorową;

• dobra komunikacja musi stać się najważniejszym priorytetem.

Decentralizacja władzy publicznej w Niemczech przyczyniła

się do słabego przepływu informacji o działaniach instytucji

zaangażowanych w identyfikowanie źródeł zakażenia, co

z kolei spowodowało irytację na poziomie regionalnym oraz

międzynarodowym. Minister Zdrowia Republiki Federalnej Niemiec

stwierdził, że krytyka została przyjęta;

• należy pamiętać, że żaden kraj nie może czuć się bezpiecznie.

Lokalne ognisko zakażenia może bardzo szybko przenieść się

do innych krajów i być zagrożeniem dla całej Unii Europejskiej.

Niezbędne jest dokładniejsze przeprowadzenie dochodzenia

epidemiologicznego oraz prowadzenia ewidencji zarejestrowanych

przypadków zachorowań;

• podkreślono konieczność zaangażowania się wszystkich państw

UE w walce o zdrowie publiczne. Zakażenie bakterią E. coli jest

problemem z obszaru rolnictwa. Źródłem zakażenia jest żywność.

Dlatego niezbędne jest dokładniejsze przeprowadzanie badań

żywności poprzez wyznaczenie laboratoriów referencyjnych.

Należy jak najszybciej znaleźć pierwotne źródło zakażenia, aby

w przyszłości lepiej chronić produkty spożywcze;

• ECDC pracuje nad usprawnieniem systemu i roli oficera łącznikowego

w celu przyspieszenia przepływu informacji oraz reakcji na

zagrożenia w przyszłości.

W dniu 06.07.2011 r. Komisja Europejska wydała decyzję w sprawie środków

nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion kozieradki i niektórych

nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu. Zgodnie z ww. decyzją, państwa

członkowskie zobowiązały się do podjęcia wszelkich działań niezbędnych

do tego, aby wszystkie partie nasion kozieradki przywiezione z Egiptu

w latach 2009–2011, o których mowa w powiadomieniach z systemu

wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach, związanych

z procedurą identyfikacji pochodzenia, zostały wycofane z obrotu

i zniszczone. Zgodnie z art. 8 dyrektywy 2003/99/WE z partii tych należało

pobrać próbki, a następnie zniszczyć. Oprócz tego Komisja Europejska

zarządziła tymczasowe wstrzymanie dopuszczenia do swobodnego

obrotu w UE ziaren oraz nasion z Egiptu do dnia 31.10.2011 r. Miało to na

celu zapewnienie właściwym organom Egiptu odpowiedniego czasu na

przedstawienie informacji zwrotnej oraz na przedsięwzięcie właściwych

środków zarządzania ryzykiem.

W dniu 21.07.2011 r. niemiecki instytut Bundesinstitut für Risikobewertung

(BfR) wydał kolejne rekomendacje dla konsumentów. W dalszym ciągu

zalecono wstrzymywanie się od spożywania surowych nasion lub

kiełków kozieradki importowanych z Egiptu. Wszystkie nasiona i/lub

kiełki kozieradki zakupione pomiędzy 2009 a 2011 rokiem, znajdujące

się wciąż w prywatnych gospodarstwach domowych powinny zostać

zutylizowane wraz z odpadami komunalnymi.

17 Decyzje i rekomendacje

21


Na terenie Polski do dnia 26.07.11 r. zarejestrowano pojedyncze przypadki

zachorowań (zarówno biegunka jak i zespół hemolityczno-mocznicowy)

w wyniku zawleczenia choroby z Niemiec. Odnotowano przypadek HUS

u kobiety mieszkającej na stałe na terenie Niemiec, u której wystąpiły

objawy chorobowe w czasie podróży do Polski.

W dniu 25.05.2011 r. pacjentka została przyjęta do szpitala, gdzie

z posiewu kału wyizolowano E. coli, a wynik badania laboratoryjnego

przeprowadzonego w NIZP-PZH w Warszawie potwierdził, że jest to szczep

werotoksyczny. Pacjentkę wypisano ze szpitala w dniu 26.06.2011 r. w stanie

dobrym. W dniu 30.06.2011 r. zakończono nadzór epidemiologiczny nad

pacjentką.

Zanotowano również dwa przypadki zakażenia wtórnego w środowisku

domowym – wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego

u dziecka, które miało kontakt z chorym ojcem, który powrócił z Niemiec

oraz nieżytu żołądkowo-jelitowego u opiekunki jego 2-letniego brata.

Ojciec dziecka przebywał w dniach 09–14.05.2011 r. na terenie Niemiec

w Dortmundzie. Surowych warzyw i owoców nie spożywał. Mężczyzna od

15.05.2011 r. wykazywał objawy ze strony przewodu pokarmowego (objawy

dyseptyczne, biegunka, podwyższona temperatura ciała). Zastosowano

leczenie objawowe, a badań kału nie wykonano. Od 25.05.2011 r.

objawy chorobowe ustąpiły. Natomiast chłopiec w dniu 06.06.2011 r.

trafił do szpitala. Z pobranej próbki kału wyhodowano werotoksyczny

szczep E. coli. W dniu 24.06.2011 r. dziecko zostało wypisane ze szpitala

w stanie dobrym. Nadzór epidemiologiczny zakończono dnia 05.07.2011 r.

Chora opiekunka została przyjęta do szpitala po przeprowadzeniu z nią

wywiadu epidemiologicznego w dniu 07.06.2011 r. Z pobranej próbki kału

wyizolowano werotoksyczny szczep E. coli O104:H4. W dniu 26.07.2011 r.

pacjentka została wypisana do domu w stanie dobrym.

Mapa 1. Podejrzenia zachorowań wywołanych werotoksyczną E. coli O104 (STEC) oraz osób objętych nadzorem epidemiologicznym z powodu biegunki lub HUS pozostających w związku z podróżą do Niemiec (Stan na dzień 09.06.2011 r.)

sytuacja epidemiologiczna w polsce 18


22

Mapa 2. Podejrzenia zachorowań wywołanych werotoksyczną E. coli O104 (STEC) oraz osób objętych nadzorem epidemiologicznym z powodu biegunki lub HUS pozostających w związku z podróżą do Niemiec (Stan na dzień 12.07.2011 r.)

W związku z ogniskiem chorobowym występującym w Niemczech,

Ministerstwo Zdrowia i Główny Inspektorat Sanitarny, zwiększyły nadzór

epidemiologiczny nad przypadkami zakażeń i zatruć pokarmowych

oraz zintensyfikowały urzędową kontrolę żywności. Prowadzono

akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do Niemiec, jak również

skierowaną do ogółu społeczeństwa. Wydana została informacja dla

lekarzy zawierającą istotne dane dotyczące występowania zachorowań

na terenie Niemiec i zawierające informację o możliwości wykonywania

badań diagnostycznych. Opracowano również definicje przypadku na

potrzeby dochodzenia epidemiologicznego opartą o doświadczenia

niemieckie oraz zmodyfikowana pod względem dostępnej w Polsce

diagnostyki laboratoryjnej.

W Polsce nie stwierdzono zachorowań, które wskazywałyby, aby skażona

żywność trafiła na polski rynek. Zintensyfikowano akcje informacyjną

obejmującą rekomendacje dotyczące zachowania zasad higieny podczas

przygotowywania i spożywania żywności, w szczególności świeżych

warzyw, które będą spożywane na surowo.

Od końca czerwca 2011 r. zaczęto obserwować tendencję spadkową liczby

przypadków zachorowań w Niemczech. Ostatni potwierdzony przypadek

krwawej biegunki STEC O104:H4 odnotowano w dniu 7 lipca 2011 r.

W dniu 26.07.2011 r. Instytut Roberta Kocha ogłosił koniec epidemii

spowodowanej przez EHEC E. coli O104:H4.

Obecna epidemia ma nie tylko wymiar ludzki i medyczny, lecz również

pociągnęła za sobą bardzo poważne konsekwencje ekonomiczne. Spadek

sprzedaży dotknął wszystkich producentów warzyw w Europie.

W dniach 29–31.05.2011 r. odbyło się spotkanie szefów resortów rolnictwa

UE w Debreczynie. Podczas tego spotkania Minister Rolnictwa Belgii, pani

Sabine Laruelle poinformowała, że zwróciła się do Federalnej Agencji

Bezpieczeństwa Żywności o zakaz importu ogórków od dwóch firm

w Hiszpanii. Natomiast hiszpańska Minister Rolnictwa, pani Rosa Aguilar

podkreśliła, że hiszpańskie warzywa są bezpieczne, a przyczyn infekcji

należy szukać w Niemczech, a nie w Hiszpanii. Podejrzenia, że bakteria

EHEC dotarła do Niemiec z ogórkami z Hiszpanii, pani Minister Aguilar

nazwała insynuacjami i oświadczyła, że hiszpańscy rolnicy ponoszą

z tego powodu straty sięgające 200 milionów euro tygodniowo. Dlatego

19 sytuacja gospodarcza w europie (kalendarium wydarzeń), jako podstawa działań państwowej Inspekcji sanitarnej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności

23


Hiszpania zamierza domagać się od UE odszkodowań dla wszystkich

rolników, którzy ponoszą straty z powodu zagrożenia bakterią EHEC.

Choć Hamburska Senator ds. zdrowia, pani Cornelia Pruefer-Storcks

powiedziała, że testy laboratoryjne wykazały, iż typ bakterii EHEC wykryty

na sprzedawanych w Hamburgu ogórkach z Hiszpanii raczej nie jest

przyczyną fali zatruć pokarmowych w Niemczech, to jednak według pani

Minister Aguilar wskazanie przez władze Niemiec na hiszpańskie ogórki

„bez wiarogodnych danych na wsparcie tej tezy” było „w wysokim stopniu

nieuzasadnione” i spowodowało „nieodwracalne straty dla hiszpańskiego

sektora produkcyjnego”. Również przedstawiciele Holandii i Niemiec

zwrócili się do Komisji Europejskiej o rozważenie możliwości przyznania

pomocy rolnikom z tych krajów. Eksport warzyw z Holandii do Niemiec –

wart około 10 mln euro – praktycznie ustał z dnia na dzień. Niemiecka

Minister Rolnictwa, pani Ilse Aigner wystąpiła do unijnego komisarza

ds. rolnictwa Daciana Ciolosa o przyznanie pomocy unijnej niemieckim

rolnikom dotkniętym kryzysem spowodowanym bakterią EHEC.

Po spotkaniu w Debreczynie na Węgrzech z europejskimi ministrami unijny

Komisarz Rolnictwa, pan Dacian Ciolos obiecał „spróbować wykorzystać cały

margines działania”, jakim dysponuje, by pomóc producentom. Przyznał

jednak, że jest on „ograniczony”.

W dniu 30.06.2011 r. Rosja wprowadziła zakaz importu świeżych warzyw

z Niemiec oraz Hiszpanii. W dniu 02.06.2011 r. Portugalia zwróciła się do

Brukseli w sprawie odszkodowań za szkody poniesione w wyniku „kryzysu

ogórkowego”. Do Komisji Europejskiej wysłano raport dotyczący strat

poniesionych dotychczas przez portugalskich rolników, z którego wynika,

że sektor rolnictwa dziennie odnotowuje straty rzędu 2 milionów euro.

Początkowe wskazanie przez niemieckich naukowców importowanych

hiszpańskich ogórków, jako źródła zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC,

spowodowało wprowadzenie zakazu importu tych warzyw przez Niemcy,

Austrię, Belgię, Wielką Brytanię i Rosję. Pomimo wycofania się przez

Niemcy z tego oskarżenia, wiele państw pozostawiło zamknięte granice

dla hiszpańskich warzyw i owoców.

Również w dniu 02.06.2011 r. Rosja zakazała importu świeżych warzyw

pochodzących ze wszystkich krajów Unii Europejskiej z powodu fali zakażeń

pałeczką okrężnicy EHEC. Szef rosyjskich służb sanitarno-epidemiologicznych

poinformował, że świeże warzywa, które już zostały sprowadzone z Unii

Europejskiej zostaną wycofane ze sprzedaży.

Frederic Vincent, rzecznik Komisji Europejskiej ds. zdrowia publicznego

oświadczył, że wprowadzony przez Rosję zakaz jest nieproporcjonalny

w stosunku do problemu. Rzecznik dodał też, że Komisja napisze do władz

rosyjskich, by zażądać wyjaśnień. Europa każdego roku eksportuje do Rosji

produkty warte od 3 do 4 mld euro. Zatem embargo na warzywa z UE

spowoduje kolejne straty gospodarcze.

Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki poinformował o zamiarze rozmowy

z rosyjską Minister Rolnictwa o zakazie importu warzyw z UE, jaki Rosja

wprowadziła w związku z epidemią wywołaną bakterią pałeczki okrężnicy

(EHEC). Minister Sawicki zapewnił, że Polska żywność jest bezpieczna i pod

stałą kontrolą sanitarną. Podkreślił, że kontrole, które są prowadzone

dotyczą wszystkich owoców i warzyw, bez względu na to skąd pochodzą.

Wprowadzenie przez Rosję zakazu importu warzyw z UE stanowiło poważny

problem również dla Polski, ponieważ Rosja to drugi co do wielkości odbiorca

polskich warzyw. Według danych resortu rolnictwa, w 2010 r. Polska

wyeksportowała świeże i przetworzone warzywa o wartości 752 mln euro,

wobec 640 mln euro w 2009 r. Do Rosji trafiły w ubiegłym roku warzywa

o wartości ok. 120 mln euro (w 2009 r. ich sprzedaż wyniosła 75 mln euro).

Z danych Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa wynika, że w 2010 r.

Polska wyeksportowała 575 tys. ton. świeżych warzyw o wartości 471 mln

euro (ok. 394 mln euro w 2009 r.). Najwięcej produktów trafia na rynek

Unii Europejskiej (360 tys. ton). Ponad 210 tys. ton kupują kraje Wspólnoty

Niepodległych Państw. Z tego najwięcej sprzedano Rosji – 120 tys. ton.

Na dzień 17.06.2011 r. zaplanowano nadzwyczajne spotkanie ministrów

rolnictwa UE w sprawie zarażeń bakterią EHEC.

W dniu 02.06.2011 r. władze Ukrainy wzmocniły kontrolę warzyw

importowanych z UE. W dniu 03.06.2011 r. Przedstawiciel UE w Moskwie,

pan Fernando Valenzuela ocenił, że rosyjski zakaz importu świeżych warzyw

z Unii Europejskiej jest sprzeczny z zasadami Światowej Organizacji Handlu

(WTO), do której Rosja chce przystąpić. Fernando Valenzuela zaznaczył, że

jednym z aspektów przystąpienia do WTO jest przestrzeganie serii reguł

dotyczących przepisów sanitarnych i fitosanitarnych, a zakaz wprowadzony

przez władze sanitarne Rosji nie jest zgodny z tymi zasadami.

Dnia 06.06.2011 r. odbyła się zapowiadana rozmowa polskiego Ministra

Rolnictwa, pana Marka Sawickiego z rosyjską Minister Rolnictwa, panią

Jeleną Skrynnik dotycząca przyczyn wprowadzenia embarga na Polskę oraz

tych państw Unii Europejskiej, w których nie stwierdzono źródła zakażenia.

Strona rosyjska stwierdziła, że nie ma żadnych informacji ze strony służb

inspekcyjnych Niemiec, jak również służb inspekcyjnych Unii Europejskiej.


24

W dniu 07.06.2011 r. Unijny Komisarz ds. Zdrowia, pan John Dalli, na

posiedzeniu Parlamentu Europejskiego w Strasburgu ostrzegł Niemcy

przed wyciąganiem przedwczesnych – i błędnych – wniosków co do

źródła skażenia żywności w Europie bakterią EHEC. Dalli zwrócił uwagę, że

informacje dotyczące źródła zakażenia muszą zostać przed upublicznieniem

uzasadnione naukowo i być niepodważalne.

W dniu 07.06.2011 r. odbyło się nadzwyczajne spotkanie ministrów rolnictwa

UE w Luksemburgu. Przed spotkaniem unijny Komisarz ds. Rolnictwa, pan

Dacian Ciolos, poinformował media, że KE ma zamiar przekazać państwom

członkowskim 150 milionów euro w ramach funduszu pomocowego.

Pieniądze pochodziłyby z budżetu polityki rolnej.

W trakcie tego spotkania Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki

poinformował, że Polska oczekuje od KE pełnych rekompensat dla rolników,

którzy ucierpieli na skutek spadku sprzedaży warzyw w związku z epidemią

zakażeń EHEC. Według ministra, Polska jest narażona na poważne straty,

ponieważ zamknięty został rynek rosyjski. Utrzymująca się niekorzystna

sytuacja może doprowadzić do ruiny kilkaset tysięcy gospodarstw.

Minister potwierdził, że tylko straty Polski spowodowane wprowadzeniem

przez Rosję embarga na import europejskich warzyw z powodu epidemii

zakażeń pałeczką okrężnicy wyniosły do tej pory ok. 22 mln złotych.

Wyliczył, że roczna strata z tego tytułu dla Polski to około 1 miliard euro.

Podczas nadzwyczajnego spotkania ministrów rolnictwa UE w Luksemburgu

Polska wraz z Francją wnioskowały o to, by z odszkodowań mogli skorzystać

wszyscy producenci świeżych warzyw, bez konieczności pośrednictwa

grup, czy organizacji producentów. Belgia zaproponowała tymczasowy

mechanizm interwencji na rynku świeżych warzyw w Europie. Dotyczący

tylko organizacji producentów, co w przypadku państw, gdzie rolnictwo jest

mniej zorganizowane, nie gwarantowałoby odpowiednich odszkodowań

dla rolników.

W dniu 07.06.2011 r. Rosja rozszerzyła embargo na kolejne owoce z UE –

truskawki, poziomki, żurawiny i borówki. Zakaz ten wprowadzono w związku

z falą zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC. Obowiązywał od 7 czerwca

i obejmował owoce zebrane po 15 kwietnia. Ponadto rosyjscy lekarze

sanitarni zaapelowali do handlowców o nie sprzedawanie takich produktów,

a do ludności – o zgłaszanie regionalnym oddziałom Federalnej Służby ds.

nadzoru w sferze praw konsumentów (Rospotriebnadzorowi) przypadków

pojawienia się zakazanych owoców w punktach sprzedaży.

Jak podała PAP w 2010 roku wartość eksportu świeżych truskawek

i poziomek z Polski do Rosji wyniosła 7,1 mln euro, a malin – 77 tys. euro.

W 2009 r. było to odpowiednio – 7,2 mln euro i 4 tys. euro.

Szef rosyjskich służb sanitarno-epidemiologicznych, pan Giennadij

Oniszczenko powiedział agencji Interfax, że nastąpił postęp w sprawie

ewentualnego zniesienia zakazu importu unijnych świeżych warzyw do

Rosji. Oniszczenko oznajmił, że unijni urzędnicy obiecali przekazać Rosji

próbki szczepu EHEC odpowiedzialnego za zachorowania, co pomoże

Rosji podjąć decyzję w sprawie zniesienia wprowadzonego we wtorek

zakazu. Wskazał na współpracę z Danią w tym zakresie, mówiąc, że

import z tego kraju mógłby zostać wkrótce wznowiony, jeśli Rosja otrzyma

więcej informacji.

W dniu 07.06.2011 r. ambasador Rosji przy UE Władimir Czyżow stwierdził,

że zakaz importu świeżych warzyw będzie można znosić kraj po kraju, po

przeanalizowaniu sytuacji w każdym z nich. Ocenił również, że kwestia

embargo zostanie wyjaśniona przed szczytem w Niżnim Nowogrodzie,

w którym będą uczestniczyć m.in. Przewodniczący Rady Europejskiej,

pan Herman Van Rompuy, Przewodniczący Komisji Europejskiej, pan

Jose Manuel Barroso, a także Prezydent Rosji, pan Dmitrij Miedwiediew.

W dniu 08.06.2011 r. Komisarz UE ds. Rolnictwa, pan Dacian Ciolos na

konferencji prasowej poinformował, że w celu pokrycia strat poniesionych

w wyniku epidemii EHEC zostanie przeznaczone 210 mln euro na

odszkodowania dla producentów świeżych warzyw. Wypłata odszkodowań

miałaby nastąpić za produkty wycofane z rynku: ogórki, sałaty i pomidory,

a także cukinie i papryki. KE chce wypłacać rolnikom równowartość 50

proc. średniej ceny z czerwca trzech ostatnich lat produkcji (2008–2010).

Ciolos podkreślił, że 210 mln euro pozwoli na wypłatę odszkodowań za

okres od 26 maja do końca czerwca. Odszkodowania mają być wypłacane

albo poprzez organizacje producenckie, albo odpowiednie krajowe agencje

płatnicze. Zdecydują o tym kraje członkowskie. Odszkodowania mają

być przeznaczone zarówno dla rolników zrzeszonych w organizacjach

producentów warzyw jak i niezrzeszonych. Przy czym Ciolos podkreślił,

że producenci, którzy są członkami organizacji producenckich, będą mieli

dostęp do innych mechanizmów przeznaczonych dla takich organizacji, co

umożliwi im rekompensaty do 70 proc. ceny referencyjnej.

W dniu 09.06. 2011 r. na konferencji prasowej w Sejmie Minister Rolnictwa,

pan Marek Sawicki poinformował, że polscy producenci rolni stracili już

145 mln zł i tracą 10 mln zł dziennie z powodu epidemii EHEC. Zdaniem

Ministra doniesienia, jakoby zawiódł unijny system wczesnego ostrzegania

25


są nieprawdziwe, bo – w jego opinii – zawiodły niemieckie służby sanitarne,

które od półtora miesiąca nie są w stanie zidentyfikować źródła groźnej

bakterii EHEC. Za najważniejsze uznał przywrócenie zaufania konsumentów

do świeżych warzyw, które zostało podważone przez „nieudolne” działania

niemieckich służb sanitarnych oraz przez nieodpowiedzialną wypowiedź

senator z Hamburga i przez brak należytego monitorowania kryzysu przez

służby niemieckie i po części unijne.

W dniu 10.06.2011 r. szef berlińskiego Instytutu im. Roberta Kocha, pan

Reinhard Burger ogłosił, że istnieje „duże prawdopodobieństwo”, iż źródłem

epidemii zarażeń szczepem pałeczki okrężnicy EHEC w Niemczech są

kiełki. Przekonanie o kiełkach, jako przyczynie fali zakażeń EHEC instytut

opierał na ekspertyzie, sporządzonej w oparciu o wywiady z 112 klientami

wybranych restauracji, których goście zarazili się bakterią, a także m.in.

o wywiady z kucharzami oraz analizy menu i list dostawców, a nawet

fotografii, wykonanych przez gości restauracji, na których widać potrawy.

W przypadku 26 ośrodków epidemii zakażeń EHEC stwierdzono powiązania

ze wspomnianym gospodarstwem ogrodniczym w Bienenbuettel. Badania

nie potwierdziły jednak obecności bakterii na obecnie kontrolowanych

produktach pochodzących z tego gospodarstwa.

W dniu 10.06.2011 r. rzecznik KE, pan Frederic Vincent poinformował, że KE

wyraziła zadowolenie z decyzji władz niemieckich, które odwołały w piątek

ostrzeżenie przez spożywaniem ogórków, sałaty i pomidorów na surowo.

Komisja Europejska nie zaprzeczyła doniesieniom władz niemieckich,

jakoby źródłem zakażeń szczepem EHEC były kiełki pochodzące z farmy

pod Hamburgiem. Rzecznik KE podkreślił, że niemieckie doniesienia muszą

jeszcze zostać potwierdzone, ale stanowią one ważny krok w kierunku

rozwiązania kryzysu związanego z E. coli. Oprócz tego, Frederic Vincent

poinformował, że zgodnie z informacjami przekazanymi KE przez władze

niemieckie, żaden z zakażonych produktów nie wydostał się poza Niemcy.

W dniu 10.06.2011 r. na konferencji prasowej po zakończeniu 27. szczytu UE –

Rosja, w Niżnim Nowogrodzie, prezydent Rosji, pan Dmitrij Miedwiediew

zadeklarował, że jego kraj gotów jest uchylić zakaz importu i sprzedaży na

swoim terytorium świeżych warzyw z krajów Unii Europejskiej z zamian za

unijne gwarancje bezpieczeństwa tych produktów. Ze strony Rosji – oprócz

Miedwiediewa – w szczycie uczestniczyli Minister Spraw Zagranicznych,

pan Siergiej Ławrow, Minister Rozwoju Gospodarczego, pani Elwira

Nabiullina oraz Główny Lekarz Sanitarny FR, pan Giennadij Oniszczenko.

UE reprezentowali przewodniczący Rady Europejskiej, pan Herman

Van Rompuy, Przewodniczący Komisji Europejskiej, pan Jose Manuel

Barroso, Szefowa unijnej dyplomacji, pani Catherine Ashton i Komisarz

ds. Handlu, pan Karel De Gucht. Strony omówiły mechanizmy wznowienia

dostaw europejskich warzyw na rosyjski rynek. Podano też, że eksperci

uzgodnią treść certyfikatów potwierdzających bezpieczeństwo produkcji,

przeznaczonej na rynek Rosji. Główny Lekarz Sanitarny FR poinformował, iż

rosyjsko-unijne ustalenia przewidują, że UE będzie dawać Rosji gwarancje

dotyczące poszczególnych rodzajów warzyw z konkretnych krajów Unii

Europejskiej, po czym Federacja Rosyjska będzie zezwalać na ich dostawy.

W dniu 11.06.2011 r. władze Niemiec potwierdziły źródło zakażenia (kiełki

z uprawy ekologicznej w Dolnej Saksonii na południe od Hamburga)

i w opinii KE zastosowały wszystkie środki, żeby wyeliminować zagrożenie.

Jednak pan Giennadij Oniszczenko zakwestionował twierdzenie niemieckich

władz, że znaleziono już źródło zakażeń bakterią EHEC. Zapowiedział, że

Rosja nie będzie kierowała się „beztroską” w imporcie warzyw z Europy.

W dniu15.06.2011 r. główna rzeczniczka KE, pani Pia Arhenkilde Hansen

oznajmiła, że w świetle wykrycia źródła zarażenia bakterią EHEC i wycofania

skażonych produktów z rynku, Rosja powinna natychmiast znieść zakaz

importu warzyw z UE. Pia Arhenkilde Hansen podkreśliła, że KE wyraża

swoje głębokie niezadowolenie z powodu, że Rosja nie zniosła dotąd zakazu

importu, pomimo uzgodnień w tej sprawie między prezydentem Rosji

Miedwiediewem a przewodniczącym Komisji Europejskiej Barroso. W dniu

20.06.2011 r. pani Pia Arhenkilde Hansen zapowiedziała, że w najbliższych

dniach Komisja Europejska wyśle do Moskwy delegację, której celem

będzie przekonanie władz rosyjskich do zniesienia embarga nałożonego

na import warzyw z UE w związku z epidemią EHEC. Poinformowała także,

iż Przewodniczący KE, pan Jose Manuel Barroso zdecydował o wysłaniu

delegacji politycznej do Moskwy pod przewodnictwem Komisarza ds.

Zdrowia i Konsumentów, pana Johna Dalliego. Pia Arhenkilde Hansen

przypomniała, że podczas niedawnego szczytu UE – Rosja w Niżnim

Nowogrodzie (10 czerwca), strony doszły do politycznego porozumienia

w sprawie zniesienia embarga wprowadzonego przez Moskwę 2 czerwca

w związku z falą zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC w Europie. Jednak do

tej pory władze rosyjskie nie poczyniły żadnych kroków w celu wdrożenia

decyzji o zniesieniu embarga.

W dniu 22.06.2011 r. między Komisją Europejską a Rosją została zawarta

umowa w sprawie wznowienia eksportu warzyw. Dokumentem

wymaganym po podpisaniu porozumienia między Komisją Europejską

a Federacja Rosyjską, był certyfikat potwierdzający prowadzenie

monitoringu na obecność bakterii E. coli.


26

W dniu 27.06.2011 r. pan Marek Sawicki poinformował, że Polska jest

w grupie trzech państw, obok Holandii i Belgii, które mogą wznowić

eksport do Rosji. Minister Sawicki wyjaśnił, że za wystawianie

certyfikatów potwierdzających prowadzenie monitoringu na obecność

bakterii E. coli będzie odpowiadała Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin

i Nasiennictwa (PIORIN). Minister przypomniał, że Komisja Europejska

w związku z pojawieniem się E. coli będzie wypłacała rekompensaty dla

producentów warzyw, którzy z tego powodu ponieśli straty. Agencja

Rynku Rolnego oszacowała, że w przypadku Polski wynoszą one ok.

56 mln euro. Odszkodowanie przysługuje w odniesieniu do warzyw,

które zostały wycofane z rynku, czyli przekazane na pasze lub na cele

charytatywne, zebrane zanim dojrzały i zniszczone (tzw. zielone zbiory)

lub też pozostały nie zebrane w okresie od 26 maja do 30 czerwca 2011 r.

Polscy producenci sygnalizowali, iż straty są spowodowane głównie

z powodu nie zbierania warzyw lub też zebrania ich przed terminem. Mniej

rolników zgłosiło straty z powodu wycofania produktów z rynku. Wstępne

zgłoszenia o stratach Agencja Rynku Rolnego otrzymała przede wszystkim

od rolników indywidualnych. Największe straty wystąpiły w przypadku

produkcji pomidorów i ogórków.

W dniu 28.06.2011 r. Rosja wznowiła import warzyw z Holandii i Belgii,

częściowo znosząc embargo nałożone na UE z powodu zakażeń szczepem

O104:H4 EHEC. Pan Giennadij Oniszczenko oświadczył, że Polski nie ma

wśród krajów, które mają zgodę na wznowienie dostaw warzyw do jego

kraju. Oniszczenko oznajmił, że brak zaufania w stosunku do Polski wynika

z – jego zdaniem – złej historii kredytowej oraz z faktu, że Polska zajmowała

się reeksportem. Poinformował też, że oprócz Polski wnioski o uchylenie

embarga złożyły także: Holandia, Belgia, Litwa, Hiszpania, Dania i Czechy.

Szef Rospotriebnadzoru oświadczył, że Polska, Litwa, Hiszpania, Dania

i Czechy „są na liście oczekujących” na uzyskanie dostępu na rynek Rosji.

Oniszczenko oznajmił również, że jeśli wniosek o wznowienie eksportu

warzyw do Rosji wpłynie z Niemiec, które były źródłem zakażeń, to jego

służba nie będzie się spieszyć z wydaniem zezwolenia na eksport nawet

wtedy, jeśli strona niemiecka będzie przestrzegać twardych wymogów,

jakie uzgodniono.

W dniu 28.06.2011 r. odbyła się rada unijnych ministrów rolnictwa

w Luksemburgu. Podczas posiedzenia ministrów w Luksemburgu, Komisarz

ds. Rolnictwa, pan Dacian Cilos wykluczył uruchamianie dodatkowej puli

środków przeznaczonych na odszkodowania dla rolników, którzy ponieśli

straty w wyniku wybuchu epidemii. Cilos stwierdził, że KE zweryfikuje

uzyskane od państw wnioski o odszkodowania przed 18 lipca tak, aby

komitet kryzysowy KE, który zbiera się 22 lipca mógł podsumować wszystkie

prośby i zdecydować o odblokowaniu środków na odszkodowania przed

końcem miesiąca. Na podstawie wszystkich przyjętych przez KE wniosków,

KE zdecyduje czy trzeba podejmować dalsze działania. Rzecznik KE Frederic

Vincent stwierdził, że nie ma żadnych obiektywnych powodów, dla których

Rosja może zakazać eksportu warzyw z Polski. Rzecznik powiedział, że

Polska jest jednym z pierwszych krajów, które zostały zatwierdzone przez

KE i przekazały wymagane przez stronę rosyjską dokumenty. Vincent

przypomniał, że Rosja zgodziła się na format certyfikatów jak i sposób ich

przekazania, podpisując w zeszłym tygodniu porozumienie w tej kwestii

z delegacją KE i dlatego nie może blokować eksportu warzyw z Polski.

Uzgodniony system miał upewniać władze rosyjskie, że w importowanych

z Europy produktach nie stwierdzono obecności EHEC, która spowodowała

falę śmiertelnych zachorowań w Europie.

W dniu 29.06.2011 r. Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki poinformował,

że podczas posiedzenia w Luksemburgu (28.06.2011 r.) rozmawiał w sprawie

rosyjskiego zakazu importu warzyw z Polski z panem Johnem Dallim.

Sawicki zaznaczył, że Polska będzie interweniować u władz rosyjskich,

ale tylko wtedy, kiedy odpowiedzialna obecnie za rozmowy z Rosją KE

nie uzyska żadnych rezultatów.

W dniu 01.07.2011 r. Rosja zniosła embargo na warzywa z Hiszpanii i Danii.

W dniu 04.07.2011 r. na konferencji prasowej pan Marek Sawicki

poinformował, że w rozmowy z Rosją włączył się przewodniczący Komisji

Europejskiej, pan Jose Manuel Barroso, a także Komisarz ds. Zdrowia,

pan John Dali oraz Komisarz ds. Rolnictwa, pan Dacian Ciolos. Minister

podkreślił, że Polska spełnia wszystkie warunki stawiane w porozumieniu

zawartym między UE a Rosją w sprawie zniesienia rosyjskiego embarga na

warzywa z Unii. Zatem strona rosyjska nie ma żadnych podstaw do tego,

by blokować eksport z Polski.

Do dnia 04.07.2011 r. zgodę od Rosji na eksport warzyw otrzymały cztery

kraje: Holandia, Belgia, Hiszpania i Dania.

W dniu 05.07.2011 r. pan John Dalli oświadczył w komunikacie, że

opublikowany przez EFSA raport skłonił KE do wycofania egipskich nasion

z rynku UE oraz wprowadzenia tymczasowego zakazu importowania

niektórych nasion i ziaren do produkcji kiełków pochodzących z tego kraju.

Unia Europejska zdecydowała się na wycofanie ze sprzedaży i zakaz, do 31

października, importu określonych typów nasion z Egiptu, po stwierdzeniu

związku między nasionami kozieradki z Egiptu a falą zakażeń szczepem

EHEC w Europie.

27


W dniu 05.07.2011 r. Federalna Służba ds. nadzoru w sferze praw

konsumentów (Rospotriebnadzor) oświadczyła, że utrzymuje zakaz

importu świeżych warzyw z Polski. Giennadij Oniszczenko poinformował,

że Polska przedstawiła Rosji nieprawidłowe dane, co do których nasunęło

się bardzo wiele pytań. Oniszczenko poinformował również, że do czasu

pełnego wyjaśnienia sytuacji, Rospotriebnadzor nie zajmie się problemem

powrotu polskich warzyw na rosyjski rynek.

W dniach 05–06.07.2011 r. w Sopocie odbyło się Nieformalne Spotkanie

Ministrów Zdrowia.

W dniu 06.07.2011 r. hiszpańska Minister Rolnictwa, pani Rosa Aguilar

zapowiedziała, że Hiszpania zażąda od UE 80 mln euro odszkodowań

w związku z błędnym powiązaniem pochodzących z Hiszpanii produktów,

m.in. ogórków, z falą zakażeń szczepem EHEC. Wysokość odszkodowania jest

niższa niż wstępne szacunki. Początkowo hiszpańska federacja producentów

i eksporterów owoców i warzyw szacowała straty Hiszpanii na 225 milionów

euro tygodniowo. Następnie informowano, że straty wyniosły w sumie

350 milionów euro.

W dniu 08.07.2011 r. rozpoczęły się w Moskwie rozmowy między

Wiceministrem Rolnictwa, panem Jarosławem Wojtowiczem a Głównym

Inspektorem Sanitarnym Rosji. Negocjacje dotyczyły zniesienia przez Rosję

embarga na import świeżych warzyw z UE.

W dniu 11.07.2011 r. Rosja zniosła embargo na warzywa z Grecji oraz Czech.

Zakaz importu świeżych warzyw z Polski pozostał utrzymany.

W dniu 11.07.2011 r. Ukraina wprowadziła zakaz wwozu warzyw z UE, które

nie zostały przebadane na obecność E. coli. Zakaz importu warzyw dotyczył

m.in. ziemniaków, pomidorów, kapusty, cebuli, marchwi, buraków, ogórków

i roślin strączkowych. Rośliny te mogły być wwożone na Ukrainę wyłącznie

po okazaniu świadectwa, potwierdzającego badania laboratoryjne, które

miały gwarantować bezpieczeństwo tych produktów. Na ukraiński rynek

z Polski trafiały głównie ziemniaki, cebula, kapusta, sałata, marchew, ogórki.

Jak podała PAP Ukraina nie jest dużym odbiorcą polskich produktów

roślinnych. W 2010 r. sprzedano do tego kraju warzywa świeże i schłodzone

o wartości 23,2 mln euro wobec 13,2 mln euro rok wcześniej. Przy czym,

cały polski eksport warzyw w 2010 r. utrzymywał się na poziomie 540 mln

euro, w tym warzyw świeżych – 196 mln euro.

W dniu 18.07.2011 r. pan Minister Marek Sawicki poinformował, że polscy

rolnicy złożyli około 5 tys. wniosków o odszkodowania z powodu strat

poniesionych w wyniku epidemii zakażeń bakterią E. coli. Łączna kwota

tych odszkodowań to 81 mln euro.

Agencja Rynku Rolnego przekazała do Komisji Europejskiej wniosek

w sprawie odszkodowań dla rolników. Agencja rozpatrzyła pozytywnie

ponad 4,7 tys. wniosków. Najwięcej zgłoszeń o rekompensaty pochodziło

z województw: świętokrzyskiego, wielkopolskiego oraz małopolskiego.

Oszacowano, że straty dotyczyły upraw zajmujących ponad 2 tys. hektarów.

Głównie były to ogórki i pomidory. W sumie straty zostały wycenione na

ponad 81 mln euro (licząc według maksymalnych stawek), w tym ponad

36 mln euro – to rekompensaty za ogórki, a ok. 32 mln euro – za pomidory.

W dniu 19.07.2011 r. agencja Interfax, powołując się na Rospotriebnadzor

poinformowała, że Rosja zezwoliła na import warzyw z Polski od 20 lipca.

Doniesienia te potwierdził Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki. Minister

podkreślił, że decyzja Rosji nastąpiła dzięki aktywnym wysiłkom Komisji

Europejskiej, a także inspekcjom nadzorowanym przez polskie Ministerstwo

Rolnictwa. Wznowienie importu z Polski zostało oficjalnie potwierdzone

przez stronę rosyjską.


28

W związku z wystąpieniem na terenie Niemiec ogniska zachorowań

wywołanych E. coli O104 (EHEC/ VTEC/STEC) zostały podjęte

następujące działania:

1. Wydana została informacja dla lekarzy zawierająca istotne dane

dotyczące epidemiologii występowania zachorowań na terenie

Niemiec i możliwości wykonywania badań diagnostycznych.

Informację tę zamieszczono na stronie Głównego Inspektoratu

Sanitarnego(www.gis.gov.pl). W przypadkach wystąpienia

podejrzenia zakażenia EHEC u pacjenta wskazane zostało wykonanie

badania w kierunku werotoksyczności szczepu E. coli.

2. Opracowano wstępną definicję przypadku na potrzeby

dochodzenia epidemiologicznego opartą o doświadczenia

niemieckie oraz zmodyfikowaną pod względem dostępnej w Polsce

diagnostyki laboratoryjnej.

3. Prowadzono akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do

Niemiec. Zalecono nie spożywanie surowych kiełków oraz surowych

warzyw i innych produktów żywnościowych, które mogły mieć

z nimi kontakt. Biorąc pod uwagę, że typowym źródłem zakażeń

spowodowanych E. coli mogą być produkty odzwierzęce zalecono

również unikanie spożywania surowego lub niedogotowanego

mięsa wołowego oraz niepasteryzowanego mleka.

4. Działalność informacyjno-edukacyjna skierowana została również do

ogółu społeczeństwa. Na stronach internetowych stacji sanitarno-

epidemiologicznych zostały zamieszczone zalecenia dotyczące

m.in.:

• zachowania szczególnej ostrożności w spożywaniu

warzyw i owoców importowanych z obszarów dotkniętych

zachorowaniami lub z krajów wskazywanych jako możliwe

źródło zakażenia; zwrócenia szczególnej uwagi na proces

przygotowania do spożycia produktów żywnościowych

(głównie warzyw);

• zachowaniazasadhigienypodczasprzygotowywaniapotraw

z użyciem warzyw;

• unikaniaspożywaniasurowychwarzywprzezosobywyjeżdżające

na inne obszary dotknięte zachorowaniami i wskazywane jako

możliwe źródło zakażenia.

5. Osobom przyjeżdżającym z Niemiec, u których w ciągu 14 dni lub

mniej od ostatniego dnia pobytu w Niemczech wystąpiła biegunka,

zalecono niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza pierwszego kontaktu

lub na izbę przyjęć oddziału zakaźnego.

6. Informowano o konieczności zachowania podstawowych zasad

higieny osobistej biorąc pod uwagę możliwość przeniesienia się

zakażenia człowiek-człowiek drogą pokarmową, zwłaszcza między

osobami mającymi ze sobą bliski kontakt. W czasie podróży, gdy

nie ma możliwości umycia rąk mydłem pod bieżąca wodą, zalecono

korzystanie z nasączanych chusteczek lub żeli myjących na bazie

alkoholu.

7. Choć w Polsce nie stwierdzono zachorowań, które wskazywałyby,

aby skażona żywność trafiła na polski rynek, zalecono zachowanie

zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania żywności,

w szczególności świeżych warzyw, które mają być spożywane na

surowo. Przed poddaniem ich myciu powinny być namoczone,

a następnie każda ich część powinna być dokładnie i wielokrotnie

umyta. Szczegółowe informacje dotyczące zasad postępowania

z żywnością przedstawiała wydana przez Światową Organizację

Zdrowia (WHO) ulotka informacyjna „Pięć kroków do bezpieczniejszej

żywności” zamieszczona na stronie internetowej GIS. Ulotkę

informacyjną „Pięć kroków do bezpiecznej żywności” zamieszczano

również w obiektach użyteczności publicznej, w Urzędach Miast

i Gmin oraz przekazano do większości nadzorowanych obiektów

żywieniowo-żywnościowych, a w szczególności do zakładów

żywienia zbiorowego otwartego i zamkniętego, w tym do punktów

małej gastronomii, na targowiskach, przy trasach turystycznych,

na dworcach PKP i PKS.

8. Główny Inspektor Sanitarny odbył wizytę w Instytucie im. Roberta

Kocha w Berlinie, podczas której spotkał się z jego szefem, panem

Reinhardem Burgerem, w celu nawiązania współpracy w zakresie

wzajemnego informowania i udzielenia ew.wsparcia.

9. W związku ze stwierdzonym na terenie Niemiec i w innych krajach

Unii Europejskiej wzrostem występowania zespołu hemolityczno-

mocznicowego (HUS) wywołanego wytwarzającym werotoksynę

szczepem Escherichia coli O104:H4 (STEC) oraz mając na uwadze

możliwość wystąpienia w Polsce zawleczonych przypadków

zachorowań lub zakażeń spowodowanych zakażoną żywnością

importowaną, przedstawiciele organów Państwowej Inspekcji

Sanitarnej zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora Sanitarnego

20 kluczowe działania podjęte przez państwową Inspekcję sanitarną oraz zalecenia

29


od dnia 31 maja br. rozpoczęli przeprowadzanie dodatkowych

czynności kontrolnych i pobieranie próbek warzyw i owoców w celu

wykonania analiz mikrobiologicznych w kierunku ogólnej liczby

niepatogennych bakterii E. coli. Kontrole przeprowadzane były przez

wykwalifikowanych pracowników organów Państwowej Inspekcji

Sanitarnej. Realizowane czynności kontrolne ukierunkowane były

głównie na ocenę:

• źródła pochodzenia oferowanych do sprzedaży,

wykorzystywanych w produkcji i przetwórstwie świeżych

owoców i warzyw;

• prawidłowości funkcjonowania w zakładach systemów

identyfikowalności dostawców i odbiorców ww. asortymentu

(śledzenie drogi produktu);

• przestrzegania higieny sprzedaży/produkcji, w tym higieny

osobistej personelu – realizacja ustanowionych w zakładach

Zasad Dobrej Praktyki Higienicznej warunków transportu;

• warunków przechowywania/ekspozycji w zakładach świeżych

owoców i warzyw;

• prawidłowości przebiegu procesów technologicznych, w których

wykorzystywane były jako surowiec świeże warzywa i owoce –

przestrzeganie zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej;

• przestrzegania higieny sprzedaży/produkcji, w tym higieny

osobistej personelu – realizacja ustanowionych w zakładach

Zasad Dobrej Praktyki Higienicznej.

Podczas kontroli prowadzono również działalność informacyjną i edukacyjną

w zakresie potencjalnych źródeł zagrożenia, procesu przygotowywania

produktów żywnościowych do spożycia, w tym warzyw oraz zachowania

zasad i profilaktyki higieny osobistej. Działalność tę prowadziły wspólnie

cztery piony nadzoru sanitarnego tj. pion Higieny Żywności, Żywienia

i Przedmiotów Użytku, Epidemiologii, Oświaty Zdrowotnej i Promocji

Zdrowia oraz Higieny Dzieci i Młodzieży.

Podczas kontroli obiektów handlowych, jak i zakładów żywienia zbiorowego

udzielano instruktażu odnośnie postępowań mających na celu ograniczenie

ryzyka związanego z konsumpcją świeżych warzyw i owoców.

W obiektach pozostawiano materiały edukacyjne na temat potencjalnych

źródeł zagrożenia, zapobiegania zakażeniom enterokrwotocznymi

bakteriami Escherichia coli (STEC) oraz przekazywano ulotkę informacyjną

„Pięć kroków do bezpiecznej żywności” w zakresie utrzymania czystości rąk,

powierzchni, sprzętu wykorzystywanego podczas przygotowania żywności;

oddzielenia żywności surowej od gotowanej; warunkach dokładnego

gotowania żywności; warunkach prawidłowego przechowywania żywności;

używania bezpiecznej wody i żywności.

10. Do badań mikrobiologicznych w kierunku niepatogennych

E. coli pobierano:

• ogórki i inne warzywa importowane z Hiszpanii (pochodzące

z prowincji Almeria lub Malaga);

• ogórki importowane do Polski z Niemiec niezależnie od

kraju pochodzenia;

• ogórki pochodzenia krajowego – po 10 próbek z województw:

zachodniopomorskiego, lubuskiego, dolnośląskiego,

wielkopolskiego i opolskiego oraz po 5 próbek

z pozostałych województw.

Ww. próbki pobierano w pierwszej kolejności z hipermarketów

i supermarketów, targowisk i giełd owocowo-warzywnych.

11. Od dnia 7 czerwca 2011 r. z uwagi na nowe informacje dotyczące

źródła zakażeń, podczas kontroli urzędowych szczególną uwagę

zwracano na występowanie w sprzedaży kiełków z produkcji

ekologicznej z Niemiec. W przypadku stwierdzenia obecności

na rynku ww. asortymentu pracownicy Państwowej Inspekcji

Sanitarnej zobligowani byli do pobrania próbek i przeprowadzenia

badań mikrobiologicznych w kierunku liczby E. coli.

12. W dniu 21 czerwca 2011 r. odstąpiono od szczególnych czynności

kontrolnych w odniesieniu do ogórków i innych warzyw

importowanych z Hiszpanii, pochodzących z prowincji Almeria

lub Malaga, z uwagi na brak zagrożenia ze strony warzyw z ww.

rejonu. Pozostałe wytyczne dot. wzmożonych czynności kontrolnych

i pobierania próbek warzyw i owoców dystrybuowanych do Polski

z Niemiec, niezależnie od kraju pochodzenia, pozostały bez zmian.

13. Badanie próbek odbywało się zgodnie z Rozporządzeniem Komisji

(WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów

mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych. Punkt

2.5.1 ww. rozporządzenia odnosi się do kryteriów higieny procesu

dla patogennych i niepatogennych Escherichia coli. W związku

z faktem, że dawka infekcyjna werotoksycznych E. coli, do

których zaliczany jest serotyp O104:H4, jest niska i wynosi poniżej

1000 komórek, a więc niewielka liczba tych patogenów może

wywołać groźne zachorowania u ludzi kryterium badania wynosiło

< 10jtk/g. W związku z powyższym, jeżeli na płytkach agarowych

z pożywką TBX, wyrosły nawet pojedyncze turkusowe kolonie

(powyżej 10 jtk/g), próbki przesyłane były do dalszej identyfikacji,

z zastosowaniem metod molekularnych, w celu wykluczenia

ich przynależności do szczepów werotoksycznych E. coli.


30

Dalsza identyfikacja zgodnie z ustaleniami Głównego Inspektora

Sanitarnego i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzona była

przez Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut

Badawczy w Puławach.

14. Od dnia 3 czerwca br. zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora

Sanitarnego organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przekazywały

do Krajowego Punktu Kontaktowego systemu Wczesnego

Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF)

w Głównym Inspektoracie Sanitarnym w systemie codziennym

szczegółowe dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli,

liczby pobranych próbek z wyszczególnieniem rodzaju warzyw

oraz kraju ich pochodzenia a także wyników analiz laboratoryjnych.

Jednocześnie w czerwcu br. wystąpiły poważne zakłócenia

w eksporcie świeżych warzyw do Federacji Rosyjskiej (FR)

wskutek wprowadzenia przez FR w dniu 2 czerwca 2011 r. zakazu

importu warzyw z krajów członkowskich. W dniu 22 czerwca br.

w Moskwie zostało zawarte w tej sprawie porozumienie pomiędzy

Unią Europejską a Federacją Rosyjską. Na mocy ww. porozumienia

przywrócono możliwość eksportu warzyw na rynek rosyjski

z zastrzeżeniem, że kraje członkowskie każdorazowo będą

dołączały do eksportowanych warzyw certyfikaty potwierdzające,

że wwożone na teren FR warzywa są wolne od pałeczek E. coli

O104:H4. Organem uprawnionym w Polsce do wystawiania

ww. certyfikatów potwierdzających nieobecność bakterii E. coli

w produktach eksportowanych do FR była Państwowa Inspekcja

Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

15. W celu zapewnienia prawidłowej realizacji postanowień ww.

porozumienia na szczeblu krajowym w dniu 24 czerwca 2011 r.

pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa

oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym zostało zawarte

„Porozumienie w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony

Roślin i Nasiennictwa oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy

wydawaniu zaświadczeń dla warzyw świeżych uprawianych na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wywożonych z RP do Federacji

Rosyjskiej”.

16. Aby zapewnić jednolitą realizację ww. porozumienia w dniu

27 czerwca br. w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego –

Państwowym Zakładzie Higieny we współpracy z pracownikami

Głównego Inspektoratu Sanitarnego opracowano szczegółowe

wytyczne dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej dot.

postanowień porozumienia, które zostały przekazane do

wszystkich Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych

w Polsce do wiadomości i stosowania. Zgodnie z opracowanymi

wytycznymi jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej pobierały

do badań w kierunku liczby niepatogennych bakterii E. coli próbki

krajowych warzyw świeżych, takich jak: ogórki, pomidory, szpinak,

rzodkiewka, sałata, marchew, cykoria sałatkowa, kapusta pekińska

i kiełki. Do badań pobierano próbki warzyw krojonych gotowych

do spożycia oraz warzyw w całości gotowych do spożycia,

znajdujących się w obrocie, przede wszystkim w hipermarketach

i supermarketach, na targowiskach oraz giełdach owocowo-

warzywnych. Szczególną uwagę zwracano na produkty pochodzące

z gospodarstw ekologicznych. Próbki pobierane były w każdym

województwie z częstotliwością raz w tygodniu, w ilości po

5 próbek z każdego z ww. rodzaju warzyw świeżych, łącznie –

720 próbek tygodniowo.

17. Uzyskane wyniki badań monitoringu prowadzonego przez

organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku gdy

liczba bakterii E. coli wynosiła poniżej 10 jtk/g przesyłane były

w formie elektronicznej do Głównego Inspektoratu Sanitarnego

w systemie miesięcznym. Natomiast wyniki kwalifikujące próbkę

do dalszego typowania w kierunku bakterii E. coli O104:H4 (liczba

E. coli > 10jtk/g) przesyłane były do GIS niezwłocznie. Dalsza

identyfikacja, podobnie jak w prowadzonej urzędowej kontroli

warzyw pochodzących z Niemiec zgodnie z ustaleniami Głównego

Inspektora Sanitarnego i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

prowadzona była przez Państwowy Instytut Weterynaryjny –

Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Otrzymane

sprawozdanie z badań wykonanych w laboratorium Państwowego

Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego

w Puławach przekazywane było przez WSSE do wiadomości do

terenowo właściwego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa

oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

18. Od dnia 28 czerwca organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

prowadziły dwa równoległe programy badań w kierunku obecności

bakterii E. coli w warzywach:

• badania w kierunku ogólnej liczby bakterii E. coli we wszystkich

partiach warzyw i owoców dystrybuowanych do Polski z Niemiec

dostępnych na polskim rynku – zgodnie z wytycznymi

przekazanymi do wszystkich WSSE;

• monitoring warzyw świeżych w kierunku obecności

bakterii E. coli w ramach realizacji „Porozumienia z dnia

24 czerwca 2011 r. pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony

Roślin i Nasiennictwa oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym

w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin

i Nasiennictwa oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy

31


wydawaniu zaświadczeń dla warzyw świeżych uprawianych

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wywożonych

z RP do Federacji Rosyjskiej”. W przypadku zlecenia przez

podmiot eksportujący warzywa świeże do Federacji Rosyjskiej

dokonania badań na obecność liczby bakterii E. coli w partii

świeżych warzyw – zgłoszenie takie traktowano priorytetowo

a badanie wykonywano bezzwłocznie. System certyfikacji był

rozwiązaniem czasowym.

19. W związku z ogłoszeniem w dniu 26 lipca 2011 r. przez Instytut

Roberta Kocha w Berlinie wygaśnięcia ogniska epidemicznego

zakażeń wywołanych E. coli O104:H4 STEC w Niemczech oraz

w związku ze zniesieniem przez Federację Rosyjską w dniu

9.08.2011 r. obowiązku wydawania świadectw dla warzyw

eksportowanych z Polski do FR z dniem 10.08.2011 r. organy

Państwowej Inspekcji Sanitarnej zakończyły:

• przeprowadzanie dodatkowych czynności kontrolnych

i pobieranie próbek żywności w celu wykonania analiz

mikrobiologicznych w kierunku obecności E. coli;

• wykonywanie monitoringu świeżych warzyw na obecność E. coli

zgodnie z ”Porozumieniem z dnia 24 czerwca 2011 r. pomiędzy

Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz

Głównym Inspektorem Sanitarnym w sprawie współpracy

Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz

Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy wydawaniu zaświadczeń dla

warzyw świeżych uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej i wywożonych z RP do Federacji Rosyjskiej.


32

wnioski

33


podsumowanie kontroli 21

Tabela 1. Łączna liczba kontroli i liczba pobranych próbek warzyw i owoców w kierunku badania liczby E. coli w 1 g w podziale na województwa – stan na 10.08.2011 r.

wojewdytwo kontrole

próbki badane na ogólną

liczbę e. coli (w ramach realizacji

porozumienia GIs/pIorin)

próbki badane na ogólną

liczbę e. coli w związku

z zachorowaniami (Hiszpania, polska, niemcy)

próbki badane na obecność szczepu

e. coli o104:H4

lubuskie 667 0 51 0

śląskie 2433 0 14 0

podlaskie 1389 234 16 10

małopolskie 2408 204 31 1

zachodniopomorskie 2077 230 36 0

pomorskie 1734 214 51 5

opolskie 691 25 26 0

kujawsko-pomorskie 1445 48 34 0

warmińsko-mazurskie 1602 136 27 8

łódzkie 1518 268 64 15

lubelskie 1752 165 21 13

mazowieckie 1440 238 168 12

świętokrzyskie 985 95 34 0

podkarpackie 1506 215 34 0

wielkopolskie 604 130 33 19

dolnośląskie 2299 0 30 0

razem 24550 2202 670 83

Z przeprowadzonych kontroli wynika, iż w znacznej części skontrolowanych

zakładów oferowane były, bądź wykorzystywane w przygotowywaniu

potraw wyłącznie warzywa i owoce produkcji krajowej, w większości

dostarczane od lokalnych dostawców i rolników w ramach dostaw

bezpośrednich.

W okresie od 31 maja do 10 sierpnia br. organy Państwowej Inspekcji

Sanitarnej przeprowadziły 24 550 kontroli. Jednocześnie w tym

samym okresie do badań w kierunku ogólnej liczby E. coli pobrano

łącznie 2872 próbki świeżych owoców i warzyw, w tym 670 próbek

pochodzących z Niemiec, Hiszpani i Polski w ramach urzędowej kontroli

żywności w związku z wystąpieniem zachorowań oraz 2 202 próbki

w ramach realizacji porozumienia pomiędzy Głównym Inspektorem

Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym

w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy wydawaniu zaświadczeń dla

warzyw świeżych uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

i wywożonych z RP do Federacji Rosyjskiej.

Do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu

Badawczego w Puławach przekazano 83 próbki do dalszego typowania

w kierunku pałeczek E. coli O104:H4; co stanowi 2,8% wszystkich

pobranych próbek.

W żadnej z przebadanych próbek nie zidentyfikowano pałeczek

werotoksycznej bakterii Escherichia coli 0104.


34

22 kontynuacja badań w 2011 i 2012 roku

Zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora Sanitarnego dot. konieczności

ciągłości monitorowania zanieczyszczeń świeżych warzyw bakterią E. coli

laboratoria Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie

i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy od

dnia 1 września br. prowadzą w ramach badań monitoringowych

diagnostykę w kierunku obecności werotoksycznej pałeczki E. coli

w świeżych warzywach.

Do badań pobierane są próbki następujących warzyw:

• kiełki(3/4zimportu;1/4zkraju);

• sałata – w szczególności sałata lodowa (głównie z importu);

• nasiona jadalne (z importu w szczególności z Egiptu, Chin i Malty);

• szpinak (głównie z importu)

ze szc zególnym uwzględnieniem warzy w pochodząc ych

z gospodarstw ekologicznych.

Realizacja monitoringu w ww. zakresie w bieżącym roku odbywa się

zgodnie z tabelą 2.

Próbki pobierane są raz w miesiącu po 5 próbek z 5 partii danego warzywa –

łącznie miesięcznie 25 próbek wyznaczonego warzywa.

W przygotowanej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego –

Państwowy Zakład Higieny propozycji wkładu do „Planu pobierania

próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu

dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej” na 2012 rok w zakresie zanieczyszczeń

mikrobiologicznych żywności zaplanowano do zbadania w ramach

urzędowej kontroli żywności:

• 800 próbek warzyw w kierunku enterokrwotocznej bakterii E. coli

O157 oraz werotoksycznych pałeczek E. coli w tym serotyp O104:H4

z zaznaczeniem, że powinny być to próbki głównie sałaty, ogórków,

szpinaku i marchwi;

• 800 próbek kiełków i nasion.

Badania te zaplanowano biorąc pod uwagę aktualne zalecenia Europejskiego

Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) panelu Bio-Hazard,

który zwraca uwagę na fakt, że monitorowanie mikrobiologicznego

zanieczyszczenia żywności nie powinno się ograniczać do badania obecności

pałeczek o typie serologicznym O157 a powinno być rozszerzone, zgodnie

z najnowszym stanem wiedzy, o badania innych typów werotoksycznych

np. O104; O91; O103. Pobieranie i wstępne badania próbek warzyw

w kierunku enterokrwotocznych E. coli zostały przydzielone

wszystkim WSSE.

W przypadku uzyskania przez laboratorium WSSE wyniku kwalifikującego

próbkę do dalszej identyfikacji szczepu w kierunku E. coli O104 lub innych

serotypów werotoksycznych WSSE będą przesyłały ww. próbki do dalszego

typowania do laboratoriów w WSSE w Bydgoszczy lub WSSE w Olsztynie.

35


Miesiącwsse w olsztynie wsse w Bydgoszczy

warzywo Liczba próbek warzywo Liczba próbek

wrzesień nasiona 25

nasiona 25

kiełki 25

sałata 25

szpinak 25

październik

kiełki 25nasiona 25

kiełki 25

sałata 25sałata 25

szpinak 25

listopad nasiona 25

nasiona 25

kiełki 25

sałata 25

szpinak 25

grudzień

kiełki 25nasiona 25

kiełki 25

sałata 25sałata 25

szpinak 25

suma 150 400

Tabela 2. Harmonogram badań w kierunku werotoksycznych E. coli


36

NajistotNiejsze wspólNotowe przepisy prawNe

Najistotniejsze wspólnotowe przepisy prawne


37

RapoRt dotyczący epidemii zakażeń pokaRmowych

wywołanych pRzez pałeczki escheRichia coli (o104:h4 stec)

w euRopieWarszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

1. Decyzja Komisji z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie systemu wczesnego ostrzegania i reagowania w celu zapobiegania i kontroli chorób

zakaźnych na mocy decyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (2000/57/WE) z dnia 24 września 1998 r. ustanawiającą sieć nadzoru

i kontroli epidemiologicznej chorób zakaźnych we Wspólnocie, którą ustanowiono system wczesnego ostrzegania i reagowania na zgłoszenia

określonych zagrożeń dla społeczeństwa, przekazywane przez właściwe organy ds. zdrowia publicznego w każdym Państwie Członkowskim

odpowiedzialnym za wyznaczanie środków, które mogą być konieczne do ochrony zdrowia publicznego oraz wymiany informacji między

upoważnionymi strukturami i władzami Państwa Członkowskiego odpowiadającymi za zdrowie publiczne.

2. Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa

żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności

oraz Rozporządzenie Komisji (UE) nr 16/2011 z dnia 10 stycznia 2011 r. ustanawiające środki wykonawcze dla systemu wczesnego ostrzegania

o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt (Dz.U. L 6 z 10.1.2011), ustanawia System RASFF (Rapid Alert System

for Food and Feed) – System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach.

3. Dyrektywa (WE) nr 99/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie monitorowania chorób odzwierzęcych

i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, zmieniająca decyzję Rady 90/424/EWG i uchylająca dyrektywę Rady 92/117/EWG. Dyrektywa

wprowadza nowe zalecenia monitoringu chorób odzwierzęcych oraz odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także skoordynowania

monitoringu. Natomiast ogniska chorób przenoszone przez żywność będące przedmiotem odpowiedniego badania epidemiologicznego mają

umożliwić zbieranie się we Wspólnocie informacji niezbędnych do oceny właściwych tendencji i źródeł.

4. Rozporządzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiającym Europejskie Centrum ds.

Zapobiegania i Kontroli Chorób, wg którego „misją Centrum powinno być identyfikowanie, ocena i powiadamianie o bieżących i pojawiających

się zagrożeniach dla zdrowia ludzkiego ze strony chorób zakaźnych. W przypadku nagłego wystąpienia choroby nieznanego pochodzenia, która

może rozprzestrzeniać się wewnątrz lub do Wspólnoty, Centrum powinno posiadać uprawnienia do działania z własnej inicjatywy do czasu, gdy

źródło nagłego wystąpienia choroby będzie znane, a następnie we współpracy z odpowiednimi właściwymi władzami na poziomie krajowym

i wspólnotowym, jak to jest właściwe”.

5. Decyzja Wykonawcza Komisji nr 2011/402/UE z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie środków nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion

kozieradki i niektórych nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu uwzględniająca rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego

i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r., na mocy której państwa członkowskie zobowiązuje się do podjęcia wszelkich niezbędnych działań mających

na celu wycofanie z obiegu nasion kozieradki przywiezionych z Egiptu w latach 2009–2011, o których mowa w powiadomieniach z systemu

wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach, pobranie z nich próbek do badań a następnie zniszczenie nasion.

6. Decyzja Wykonawcza Komisji nr 2011/718/UE z dnia 28 października 2011 r. zmieniająca decyzję wykonawczą 2011/402/UE w sprawie środków

nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion kozieradki i niektórych nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu – przedłużająca restrykcje

w odniesieniu do produktów określonych w decyzji do 31 marca 2012 roku.


38

bibliografia

39





INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

1. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ – baza danych NCBI (National Center for Biotechnology Information)

2. http://www.ecdc.europa.eu/ – raporty EFSA

3. http://www.gis.gov.pl/ – komunikaty dotyczące sytuacji epidemiologicznej

4. http://www.euro.who.int/en/home – informacje zamieszczone przez WHO

5. http://www.efsa.europa.eu/ – informacje zamieszczone na stronie EFSA

6. http://www.pap.pl/ – informacje zamieszczone na stronie PAP

7. http://www.rki.de/EN/Home/homepage__node.html – informacje zamieszczone na stronie Instytutu Roberta Kocha w Niemczech (RKI)

8. Raport DGI z 04.06.2011 r. zamieszczony na stronie ECDC – DGI position paper on EHEC infection and antibiotic therapy (4 June 2011)

9. Literatura specjalistyczna – „Zarys Klinicznej Biologii Weterynaryjnej”, „Mikrobiologia Ogólna”, „Mikrobiologia Lekarska”.

10. Publikacje – Anon 1995, Bielaszewska et al. 2011, Biscola et al. 2011, Bosilevac et al. 2011, Lin et al. 2011, Panos et al. 2006, Paton 1994, Weiner

M. 2011, Woo Kyun Bae et al. 2006.

Bibliografia

RapoRt dotyczący epidemii zakażeń pokaRmowych wywołanych pRzez pałeczki escheRichia coli (o104:h4 stec)

w euRopie

ISBN 978-83-934495-2-1

Główny Inspektorat sanitarny03-729 Warszawa, ul. Targowa 65

tel.: +48 22 536-13-00 fax: +48 22 635-61-94

e-mail: [email protected]

Documents

Epidemia zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli